Śródmiąższowe zapalenie nerek (ŚZN), określane również jako cewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek, należy do częstszych przyczyn nagłego pogorszenia czynności nerek. W przebiegu choroby rozwija się proces zapalny obejmujący tkankę śródmiąższową oraz kanaliki nerkowe, co zaburza filtrację kłębuszkową, upośledza zagęszczanie moczu i prowadzi do nieprawidłowości w gospodarce elektrolitowej. W odróżnieniu od wielu innych postaci ostrego uszkodzenia nerek, ŚZN ma zwykle charakter odwracalny – pod warunkiem szybkiego rozpoznania. Kluczową rolę odgrywa wczesna identyfikacja czynnika sprawczego, najczęściej leku, oraz wdrożenie postępowania nefroprotekcyjnego.
| Z tego artykułu dowiesz się, że: >> ŚZN to zapalenie obejmujące tkankę śródmiąższową i kanaliki nerkowe, prowadzące do ostrego uszkodzenia nerek. >> Najczęstszą przyczyną są leki, głównie NLPZ, antybiotyki oraz inhibitory pompy protonowej. >> Objawy kliniczne zwykle są mało charakterystyczne, a klasyczna triada: gorączka, wysypka i eozynofilia występuje rzadko. >> Diagnostyka obejmuje badanie moczu, ocenę funkcji nerek, badania obrazowe i w wybranych przypadkach biopsję nerki. >> Podstawą leczenia jest eliminacja wyzwalacza, postępowanie nefroprotekcyjne oraz u części pacjentów terapia steroidowa. >> Wczesne rozpoznanie zdecydowanie poprawia rokowanie i zmniejsza ryzyko powikłań. |
Spis treści:
- Czym jest śródmiąższowe zapalenie nerek?
- Epidemiologia śródmiąższowego zapalenia nerek
- Przyczyny występowania cewkowo-śródmiąższowego zapalenia nerek
- Jak objawia się śródmiąższowe zapalenie nerek?
- Diagnostyka śródmiąższowego zapalenia nerek
- Jak leczyć śródmiąższowe zapalenie nerek?
- Jak uniknąć zachorowania na śródmiąższowe zapalenie nerek?
- Śródmiąższowe zapalenie nerek: podsumowanie
Czym jest śródmiąższowe zapalenie nerek?
Śródmiąższowe zapalenie nerek to stan zapalny obejmujący część nerki znajdującą się między kanalikami nerkowymi (tzw. śródmiąższ) oraz same kanaliki, które odpowiadają za filtrację i zagęszczanie moczu. Gdy pojawia się w tym miejscu zapalenie, filtracja krwi przez nerki pogarsza się, co prowadzi do ich niewydolności.
Mechanizm choroby najczęściej ma podłoże immunologiczne. Lek lub antygen infekcyjny indukuje reakcję nadwrażliwości typu komórkowego. Choroba może mieć przebieg ostry lub przewlekły. Postać ostra to najczęściej reakcja na lek, podczas gdy przewlekła wiąże się z długotrwałym procesem zapalnym i włóknieniem, prowadzącym do trwałego upośledzenia funkcji nerek.
>> Zobacz: Nerki – położenie, budowa, funkcje, najczęstsze choroby nerek
Epidemiologia śródmiąższowego zapalenia nerek
Szacuje się, że nawet 10-15% przypadków ostrego uszkodzenia nerek w populacji hospitalizowanej wynika ze śródmiąższowego zapalenia nerek. Największy udział mają postaci polekowe. W ostatnich latach w Europie obserwuje się wyraźny wzrost liczby rozpoznań tej choroby, co wiąże się przede wszystkim z przewlekłym stosowaniem inhibitorów pompy protonowej (IPP) oraz długotrwałym przyjmowaniem leków przeciwbólowych.
U dzieci zapalenie śródmiąższowe występuje stosunkowo rzadko, a jego przyczyną częściej są zakażenia niż działania niepożądane leków.
Kto jest najbardziej narażony na rozwój śródmiąższowego zapalenia nerek?
Ryzyko wystąpienia ŚZN rośnie u pacjentów:
- stosujących wiele leków jednocześnie (polipragmazja),
- leczonych przewlekle NLPZ, IPP lub wybranymi antybiotykami,
- z chorobami autoimmunologicznymi (np. sarkoidoza, zespół Sjögrena),
- po przebytych zakażeniach wirusowych i bakteryjnych,
- w wieku starszym – głównie z powodu skumulowanej farmakoterapii.
Warto podkreślić, że ekspozycja nie musi być długotrwała. U części pacjentów ostre ŚZN pojawia się już po kilku tygodniach terapii nowym lekiem.
Przyczyny występowania cewkowo-śródmiąższowego zapalenia nerek
Najczęściej wyróżnia się cztery główne grupy przyczyn:
- leki – odpowiadają nawet za 70-85% przypadków. Najczęściej wymienia się:
- antybiotyki (penicyliny, cefalosporyny, rifampicyna),
- NLPZ,
- inhibitory pompy protonowej,
- niektóre leki przeciwwirusowe i cytostatyczne.
- infekcje – zarówno bakteryjne, jak i wirusowe (np. EBV, CMV) oraz rzadziej grzybicze.
- choroby autoimmunologiczne – w przebiegu sarkoidozy, tocznia czy zespołu Sjögrena.
- idiopatyczne – u około 5-10% chorych przyczyny nie udaje się ustalić.
>> Sprawdź: Choroby układowe tkanki łącznej
Jak objawia się śródmiąższowe zapalenie nerek?
Obraz kliniczny jest często dyskretny, co utrudnia rozpoznanie. Najczęstsze objawy to:
- osłabienie, brak apetytu, nudności,
- zmniejszona diureza lub odwrotnie wielomocz,
- obrzęki i wzrost ciśnienia tętniczego,
- bóle okolicy lędźwiowej.
„Klasyczna triada” (gorączka, wysypka, eozynofilia) pojawia się jedynie u części pacjentów i nie jest kryterium koniecznym do rozpoznania. W badaniach laboratoryjnych obserwuje się:
- podwyższoną kreatyninę,
- leukocyturię i czasem eozynofilurię,
- niewielki białkomocz (zazwyczaj <1 g/dobę).
Zmiany te są często mylone z objawami infekcji układu moczowego, co opóźnia diagnostykę.
Objawy ostrego cewkowo-śródmiąższowego zapalenia nerek u niemowląt i dzieci
U najmłodszych pacjentów dominuje obraz ostrego zapalenia z gorączką, złym samopoczuciem i wymiotami. Łączona leukocyturia jałowa i wzrost kreatyniny powinny skłonić do rozważenia ŚZN w diagnostyce różnicowej, szczególnie gdy brak jest potwierdzenia zakażenia bakteryjnego.
Diagnostyka śródmiąższowego zapalenia nerek
Diagnostyka śródmiąższowego zapalenia nerek opiera się przede wszystkim na połączeniu wywiadu z oceną funkcji nerek i osadu moczu. Kluczowe jest ustalenie, czy w ciągu ostatnich tygodni włączono nowy lek (NLPZ, antybiotyk, IPP, lek immunosupresyjny), bo to najczęstszy wyzwalacz reakcji immunologicznej.
W badaniach krwi stwierdza się wzrost stężenia kreatyniny, czasami eozynofilię, a w badaniu ogólnym moczu – leukocyturię (często jałową), niewielki białkomocz i niekiedy eozynofilurię.
USG nerek ma głównie znaczenie wykluczające – pozwala ocenić wielkość nerek i wykluczyć przeszkodę w odpływie moczu czy inne makroskopowe przyczyny ostrego uszkodzenia nerek. Złotym standardem pozostaje także biopsja nerki, która uwidacznia naciek zapalny w śródmiąższu i stopień włóknienia. Wykonuje się ją zwłaszcza wtedy, gdy etiologia jest niejasna, nie ma poprawy po odstawieniu podejrzanego leku lub gdy rozważa się włączenie glikokortykosteroidów.
>> To może Cię zainteresować: Badanie histopatologiczne – co to jest, co wykrywa i kiedy się je przeprowadza?
Jak leczyć śródmiąższowe zapalenie nerek?
Podstawą leczenia jest jak najszybsze usunięcie czynnika wywołującego najczęściej odstawienie leku, który mógł wywołać reakcję nadwrażliwości. Często już ten krok prowadzi do stopniowej poprawy funkcji nerek, choć u części chorych proces ten trwa tygodnie, a nie dni.
Równolegle stosuje się postępowanie nefroprotekcyjne:
- kontrolę gospodarki wodno-elektrolitowej,
- ciśnienia tętniczego,
- wyrównanie kwasicy oraz unikanie kolejnych nefrotoksyn.
W ciężkich przypadkach konieczne może być czasowe leczenie nerkozastępcze (dializy). U wybranych pacjentów, zwłaszcza z potwierdzonym w biopsji polekowym zapaleniem śródmiąższowym i brakiem poprawy po odstawieniu leku, rozważa się glikokortykosteroidy. Mogą one ograniczyć proces zapalny i zmniejszyć ryzyko włóknienia śródmiąższu, ale decyzja o ich włączeniu powinna należeć do nefrologa i uwzględniać obraz histopatologiczny oraz ogólny stan chorego.
>> Zobacz: Badanie histopatologiczne – co to jest, co wykrywa i kiedy się je przeprowadza?
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie pacjenta z ostrym śródmiąższowym zapaleniem nerek?
Tak. Przy wczesnym rozpoznaniu i odstawieniu czynnika wywołującego pełny powrót funkcji nerek osiąga nawet 70-80% pacjentów. Gorsze rokowanie wiąże się z opóźnioną diagnozą, zaawansowanym włóknieniem śródmiąższowym i wcześniej istniejącą przewlekłą chorobą nerek.
Jak uniknąć zachorowania na śródmiąższowe zapalenie nerek?
Zapobieganie śródmiąższowemu zapaleniu nerek opiera się głównie na racjonalnym stosowaniu farmakoterapii. Szczególnie ważne jest unikanie długotrwałego, „profilaktycznego” przyjmowania NLPZ i inhibitorów pompy protonowej bez wyraźnych wskazań oraz ograniczanie polipragmazji, zwłaszcza u osób starszych.
Przy lekach potencjalnie nefrotoksycznych zaleca się okresową kontrolę kreatyniny i eGFR, co pozwala wychwycić wczesne pogorszenie funkcji nerek. Istotne jest również dokumentowanie i zgłaszanie lekarzowi wcześniejszych reakcji nadwrażliwości na leki – pozwala to uniknąć ponownej ekspozycji na substancję, która może wywołać kolejne zapalenie śródmiąższowe. Dzięki takiemu podejściu ryzyko rozwinięcia choroby można istotnie ograniczyć, zwłaszcza w grupach wysokiego ryzyka.
>> Sprawdź: GFR – kluczowy wskaźnik w ocenie czynności nerek i diagnostyce ich chorób
Śródmiąższowe zapalenie nerek: podsumowanie
Śródmiąższowe zapalenie nerek najczęściej rozwija się jako reakcja na leki i może prowadzić do ostrego pogorszenia funkcji nerek, mimo że objawy zwykle są mało charakterystyczne. Kluczową rolę w rozpoznaniu odgrywa analiza przyjmowanej farmakoterapii, badanie moczu i oznaczenie kreatyniny, a w sytuacjach niejednoznacznych – biopsja nerki. Najważniejszym elementem leczenia pozostaje szybkie odstawienie czynnika wywołującego oraz postępowanie wspierające funkcję nerek, a w wybranych przypadkach zastosowanie glikokortykosteroidów poprawia rokowanie. Wczesne rozpoznanie istotnie zwiększa szansę na pełny powrót funkcji nerek.
Jeśli przyjmujesz przewlekle leki przeciwbólowe, IPP lub łączysz wiele preparatów jednocześnie, regularnie kontroluj kreatyninę i badanie moczu – to najprostszy sposób, by wykryć uszkodzenie nerek na wczesnym etapie.
Bibliografia
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.14.4.1. (dostęp: 10.12.2025).
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.14.4.2. (dostęp: 10.12.2025).
- Praga M., González E. Acute interstitial nephritis. Kidney Int. 2010 Jun;77(11):956-61.
- Kodner CM., Kudrimoti A. Diagnosis and management of acute interstitial nephritis. Am Fam Physician. 2003 Jun 15;67(12):2527-34.
- Krishnan N., Perazella MA. Drug-induced acute interstitial nephritis: pathology, pathogenesis, and treatment. Iran J Kidney Dis. 2015 Jan;9(1):3-13.
