Badanie nasienia (seminogram) to podstawowe narzędzie w diagnostyce męskiej płodności. Choć bywa źródłem stresu, jest szybkie i bezbolesne. Dowiedz się, jak przebiega, jak się przygotować i jak interpretować wynik.
| Z tego artykułu dowiesz się: >> na czym polega badanie nasienia i jak przebiega, >> jak przygotować się do badania, >> jakie są aktualne normy WHO i jak interpretować wynik, >> kiedy wykonać seminogram i jakie badania uzupełniające może zlecić lekarz. |
Spis treści:
- Jak wygląda badanie nasienia?
- Seminogram, czyli badanie nasienia. Jak się przygotować?
- Interpretacja wyników badania nasienia: normy WHO
- Jakie jeszcze badania wykonać oprócz seminogramu?
- Kiedy wykonać badanie nasienia?
- Badanie nasienia (seminogram): najczęstsze pytania (FAQ)
- Jak wygląda badanie nasienia: podsumowanie informacji
Jak wygląda badanie nasienia?
Seminogram polega na laboratoryjnej analizie próbki ejakulatu pod kątem jego cech makroskopowych i mikroskopowych, w celu oceny potencjału płodności mężczyzny.
Makroskopowo ocenia się m.in. objętość, czas upłynnienia, lepkość, barwę i pH nasienia. Mikroskopowo – liczbę plemników w mililitrze i w całym ejakulacie, ich ruchliwość (postępową i ogólną), żywotność oraz morfologię.
Badanie jest nieinwazyjne: polega na oddaniu próbki do jałowego pojemnika. Analiza odbywa się w laboratorium. Wynik zazwyczaj dostępny jest tego samego lub następnego dnia.
>> Zobacz: Plemnik – budowa i funkcje. Jak długo żyją plemniki?
Jak pobierana jest próbka do badania nasienia?
Próbkę najczęściej pobiera się w intymnym pomieszczeniu laboratorium do jałowego pojemnika. Ważne, by cała objętość ejakulatu, szczególnie pierwsza frakcja (najbogatsza w plemniki), trafiła do pojemnika. W razie utraty części próbki należy poinformować personel.
Możliwe jest także pobranie nasienia w domu, pod warunkiem dostarczenia go w ciągu 30-60 minut w temperaturze ciała (np. przenosząc próbkę blisko ciała). Nie należy używać zwykłych prezerwatyw, ponieważ mogą zawierać środki plemnikobójcze. W razie trudności z uzyskaniem próbki drogą masturbacji, niektóre placówki oferują specjalne prezerwatywy do stosunku.
Najbardziej wiarygodny wynik uzyskuje się jednak przy oddaniu próbki na miejscu w laboratorium lub klinice, gdzie trafia ona od razu do analizy.
>> Przeczytaj: Wazektomia – na czym polega zabieg i czy jest odwracalny?
Seminogram, czyli badanie nasienia. Jak się przygotować?
Prawidłowe przygotowanie do seminogramu ma kluczowe znaczenie dla uzyskania wiarygodnych wyników. Oto najważniejsze zasady:
- Abstynencja seksualna: Przed badaniem należy powstrzymać się od aktywności seksualnej (wytrysku) przez co najmniej 2 i nie więcej niż 7 dni. Przy powtórnym badaniu warto zachować taki sam okres wstrzemięźliwości.
- Unikanie czynników mogących wpłynąć na nasienie: alkoholu, papierosów, używek, intensywnego wysiłku oraz przegrzewania jąder (w saunie, kąpieli) na kilka dni przed badaniem.
- Stan zdrowia: po infekcji z gorączką powyżej 38°C należy odczekać kilka tygodni, a po antybiotykoterapii minimum 2 tygodnie. Choroba i leki mogą czasowo zaburzyć jakość nasienia.
- Higiena i przygotowanie do badania: przed oddaniem próbki należy oddać mocz i umyć okolice intymne samą wodą. Próbkę należy oddać do jałowego pojemnika.
Przestrzeganie tych zasad zwiększa szansę na uzyskanie wyniku, który realnie odzwierciedla kondycję plemników.
| Pamiętaj: Przed badaniem warto poinformować lekarza o przyjmowanych lekach. Leki hormonalne (testosteron, finasteryd), przeciwdepresyjne czy sterydy anaboliczne mogą zaburzać spermatogenezę. |
Badanie nasienia. Ile dni abstynencji seksualnej?
Rekomendowany przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) oraz większość towarzystw naukowych zakres abstynencji seksualnej przed badaniem wynosi 2-7 dni.
Zbyt krótka abstynencja może obniżyć objętość i liczbę plemników, a zbyt długa – ich ruchliwość i jakość.
Badanie nasienia a alkohol: czy można go spożywać?
Spożywanie alkoholu przed badaniem nasienia nie jest wskazane. Może on obniżać ruchliwość plemników i zaburzać ich dojrzewanie, zwłaszcza w większych ilościach.
Rekomenduje się 3-5 dni abstynencji alkoholowej przed oddaniem próbki (niektóre kliniki zalecają nawet tydzień).
>> Sprawdź: Alkohol a zdrowie. Jak wpływa na proces starzenia się?
| Warto wiedzieć: Regularne nadużywanie alkoholu wpływa negatywnie na płodność. Jego ograniczenie poprawia nie tylko wynik seminogramu, ale i ogólną jakość nasienia. |
Interpretacja wyników badania nasienia: normy WHO
Interpretacja seminogramu opiera się na porównaniu wyników pacjenta z referencyjnymi wartościami WHO, wyznaczonymi na podstawie 5. percentyla u mężczyzn o zachowanej płodności:
- Objętość ejakulatu: ≥ 1,4 ml.
- Liczba plemników w ejakulacie: ≥ 39 mln.
- Koncentracja plemników/ml: ≥ 16 mln/ml.
- Ruchliwość całkowita: ≥ 42%.
- Ruchliwość postępowa: ≥ 30%.
- Żywotność: ≥ 54%.
- Odsetek plemników o prawidłowej morfologii: ≥ 4%.
- pH: 7,2-8,0.
- Czas upłynnienia: do 60 minut (zwykle 20-30 min).
Ocenie podlega także obecność komórek innych niż plemniki, np. leukocytów (nadmiar może wskazywać na stan zapalny lub zaburzenia spermatogenezy).
Należy pamiętać, że wyniki poniżej wartości referencyjnych nie muszą oznaczać niepłodności, a jedynie świadczyć o obniżonej jakości nasienia. W przypadku nieprawidłowości zaleca się powtórzenie badania, najlepiej 2-3 razy, aby uzyskać wiarygodny obraz płodności mężczyzny.
Jakie jeszcze badania wykonać oprócz seminogramu?
Podstawowy seminogram to punkt wyjścia w diagnostyce męskiej płodności. W przypadku nieprawidłowych wyników, lekarz może zlecić dodatkowe badania:
- Badania hormonalne (FSH, LH, testosteronu, prolaktyny, TSH): wykonywane m.in. przy azoospermii lub znacznie obniżonej liczbie plemników, pozwalają ocenić wpływ gospodarki hormonalnej na spermatogenezę.
- Badania genetyczne: zalecane przy bardzo niskiej liczbie plemników lub ich braku. Obejmują kariotyp, mikrodelecje chromosomu Y, analizę genu CFTR (przy podejrzeniu wrodzonego braku nasieniowodów).
- Posiew nasienia: wykrywa infekcje bakteryjne lub grzybicze (szczególnie przy leukocytospermii >1 mln/ml). Wynik umożliwia wdrożenie celowanej antybiotykoterapii.
- USG układu moczowo-płciowego: ocenia jądra, nasieniowody i pęcherzyki nasienne. Pomocne w diagnostyce żylaków powrózka nasiennego, torbieli, niedrożności nasieniowodów czy zmian w prostacie.
- Test MAR (Mixed Antiglobulin Reaction): wykrywa przeciwciała przeciwplemnikowe, które znacząco obniżają zdolność plemników do zapłodnienia. Zlecany przy aglutynacji i obniżonej ruchliwości plemników.
- Badania rozszerzone, testy funkcjonalne plemników: dostarczają szczegółowych informacji o potencjale zapłodnieniowym nasienia. Obejmują:
- Test HBA (Hyaluronan Binding Assay): ocenia dojrzałość plemników poprzez ich zdolność wiązania się z hialuronianem (składnikiem otoczki komórki jajowej).
- Test fragmentacji DNA: wykrywa uszkodzenia materiału genetycznego.
- MSOME/IMSI: mikroskopowa ocena morfologii w dużym powiększeniu.
- Test HOS (Hypo-Osmotic Swelling): ocenia żywotność plemników.
- Test ROS (Reactive Oxygen Species): wykrywa nadmiar reaktywnych form tlenu mogących uszkadzać plemniki i utrudniać zapłodnienie.
Zakres badań uzupełniających zależy od decyzji lekarza, który uwzględnia wyniki seminogramu, wywiad i ogólny stan zdrowia pacjenta.
>> Przeczytaj także: Niepłodność u mężczyzn: najczęstsze przyczyny, objawy i rozpoznanie. Leczenie niepłodności
Kiedy wykonać badanie nasienia?
Badanie nasienia zaleca się, gdy para bezskutecznie stara się o dziecko przez 12 miesięcy regularnych stosunków bez zabezpieczenia. U kobiet powyżej 35. roku życia lub w przypadku obecności innych czynników ryzyka, diagnostykę warto rozpocząć już po 6 miesiącach.
Seminogram wykonuje się także profilaktycznie przed planowaną procedurą in vitro, wazektomią lub jej odwróceniem, po leczeniu onkologicznym czy operacjach w obrębie moszny. Wskazaniem może być również podejrzenie zaburzeń hormonalnych lub nieprawidłowości w budowie narządów płciowych.
Badanie nasienia (seminogram): najczęstsze pytania (FAQ)
Poniżej odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące seminogramu.
Nie wolno współżyć ani doprowadzać do wytrysku przez 2-7 dni przed badaniem. Należy unikać alkoholu, palenia, przegrzewania jąder oraz stosowania lubrykantów i środków drażniących w okolicach intymnych.
Seminogram ocenia liczbę, ruchliwość, żywotność i budowę plemników oraz objętość i skład ejakulatu. Pozwala wykryć nieprawidłowości mogące wpływać na płodność.
Błędne jest ocenianie płodności na podstawie pojedynczego parametru lub jednego wyniku. Wyniki trzeba interpretować całościowo i w kontekście klinicznym z lekarzem.
Posiew wykonuje się, gdy podejrzewa się infekcję układu moczowo-płciowego. Pozwala wykryć drobnoustroje i dobrać celowane leczenie.
Co najmniej 3-5 dni. Najlepiej ograniczyć lub całkowicie odstawić papierosy na czas przygotowań do badania, by nie zafałszować wyniku.
Jak wygląda badanie nasienia: podsumowanie informacji
- Seminogram (badanie nasienia) to podstawowe badanie oceniające męską płodność. Analizuje liczbę, ruchliwość, żywotność i budowę plemników. Odbywa się w warunkach zapewniających dyskrecję i prywatność, jest nieinwazyjne oraz bezbolesne.
- Przygotowanie do badania obejmuje 2-7 dni abstynencji seksualnej, unikanie alkoholu, papierosów i przegrzewania jąder.
- Próbkę nasienia pobiera się do jałowego pojemnika, najlepiej na miejscu, w intymnym pokoju w laboratorium lub klinice.
- Wynik interpretuje się w odniesieniu do norm WHO. Dla pewności warto powtórzyć badanie 2–3 razy.
- Nieprawidłowy wynik nie zawsze oznacza bezpłodność. Dalsze postępowanie i ewentualne badania dodatkowe ustala lekarz.
Bibliografia
- World Health Organization. WHO laboratory manual for the examination and processing of human semen, 6th ed. Geneva: WHO; 2021.
- European Association of Urology (EAU). EAU Guidelines on Male Infertility. 2025. https://uroweb.org/guidelines [dostęp: październik 2025].
- Anawalt BD. Approach to the male with infertility. In: UpToDate, Martin KA (Ed), UpToDate, Waltham, MA. [dostęp: październik 2025].
- Vasconcelos A i wsp. WHO 2021 and 2030 reference values for semen assessment: three challenges for andrology in the journey ahead. Reproductive BioMedicine Online, 2022; 45(2):187–190.
- Brannigan RE i wsp. Updates to male infertility: AUA/ASRM guideline (2024). J Urol, 2024.
