Nadmiar testosteronu – przyczyny, objawy, leczenie

Testosteron to kluczowy hormon, który odgrywa niezwykle ważną rolę – nie tylko w rozwoju męskich cech płciowych, ale także w regulacji wielu funkcji organizmu. Odpowiada m.in. za utrzymanie libido, prawidłowej masy mięśniowej i gęstości kości, a także za produkcję czerwonych krwinek. U mężczyzn wytwarzany jest głównie w jądrach, a u kobiet, w mniejszych ilościach, w jajnikach i nadnerczach. Zarówno niedobór, jak i nadmiar testosteronu mogą prowadzić do problemów zdrowotnych u obu płci. Nadmiar tego hormonu, określany jako hiperandrogenizm, może wywoływać szereg uciążliwych objawów. W tym artykule wyjaśniamy, czym jest nadmiar testosteronu, jakie są jego przyczyny, objawy, metody diagnostyki oraz możliwości leczenia.

Spis treści:

1. Jaką rolę odgrywa testosteron u mężczyzn i kobiet?
2. Jakie objawy może powodować nadmiar testosteronu u kobiet i mężczyzn?
3. Jak wygląda diagnostyka poziomu testosteronu?
4. Jak leczyć nadmiar testosteronu u kobiet i mężczyzn?
5. Podsumowanie

Jaką rolę odgrywa testosteron u mężczyzn i kobiet?

Testosteron to hormon steroidowy, który pełni istotną funkcję w organizmie zarówno mężczyzn, jak i kobiet. U mężczyzn odpowiada za rozwój tzw. pierwotnych cech płciowych, takich jak dojrzewanie jąder i prącia, rozpoczęcie produkcji plemników oraz pojawienie się popędu seksualnego. Ponadto wpływa na kształtowanie cech wtórnych, do których należą męski typ owłosienia, pogłębienie głosu oraz zmiany anaboliczne, takie jak wzrost szkieletowy i przyrost masy mięśniowej w okresie dojrzewania.

U kobiet, mimo znacznie niższego stężenia tego hormonu we krwi, testosteron również odgrywa ważną rolę – wpływa na poziom energii, libido, gęstość kości, dystrybucję tkanki tłuszczowej oraz masę mięśniową. Uczestniczy też pośrednio w regulacji cyklu miesiączkowego, poprzez interakcję z estrogenami i progesteronem, wpływając na dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych oraz prawidłowy przebieg owulacji.

U obu płci testosteron wspomaga produkcję czerwonych krwinek i ma wpływ na ogólną kondycję fizyczną. Z wiekiem jego poziom naturalnie spada, co może prowadzić do obniżenia libido, osłabienia kości i mięśni, wzrostu ilości tkanki tłuszczowej, a także zwiększonego ryzyka anemii.

>> Przeczytaj: Krótkie kompendium wiedzy o dojrzewaniu płciowym

Jakie objawy może powodować nadmiar testosteronu u kobiet i mężczyzn?

Zaburzenia związane z testosteronem mogą mieć różnorodne przyczyny, od nadmiernej produkcji i niedoboru tego hormonu, przez zaburzenia jego metabolizmu, aż po nieprawidłowe działanie receptorów androgenowych, które umożliwiają jego oddziaływania na komórki docelowe. Jednym z częstszych stanów klinicznych związanych z nadmiarem testosteronu – zwłaszcza u kobiet – jest hiperandrogenizm, czyli zespół objawów wynikających z podwyższonego stężenia androgenów, do których zalicza się m.in. testosteron.

Androgeny występują fizjologicznie zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, jednak ich nadmiar, szczególnie u kobiet i dzieci może prowadzić do szeregu zaburzeń. Przebieg kliniczny hiperandrogenizmu zależy więc od płci oraz wieku pacjenta. U chłopców przed okresem dojrzewania nadmiar androgenów skutkuje przedwczesnym rozwojem cech płciowych typowych dla dorosłego mężczyzny, czyli maskulinizacją, objawiającą się m.in.:

• powiększeniem prącia,
• pogłębieniem głosu,
• pojawieniem się owłosienia na twarzy, pachach i okolicach łonowych.

U dziewcząt natomiast obserwuje się powiększenie łechtaczki, trądzik oraz hirsutyzm, czyli owłosienie typu męskiego np. na twarzy, klatce piersiowej czy plecach.

U osób dorosłych objawy nadmiaru androgenów są również zróżnicowane. U mężczyzn efekty zależą przede wszystkim od źródła podwyższonego poziomu hormonów, np. wzrost stężenia androgenów nadnerczowych rzadko prowadzi do wyraźnych objawów, ponieważ organizm dorosłego mężczyzny jest już fizjologicznie przystosowany do ich działania.

Inaczej wygląda sytuacja u kobiet. Nadmiar testosteronu może powodować zmiany skórne (trądzik), nadmierne owłosienie, zaburzenia miesiączkowania, problemy z płodnością, łysienie androgenowe, a w skrajnych przypadkach również maskulinizację, czyli rozwój cech typowo męskich, takich jak pogłębienie głosu czy rozrost masy mięśniowej.

>> Sprawdź: Testosteron u kobiet – co oznacza nieprawidłowy wynik?

Jak wygląda diagnostyka poziomu testosteronu?

Pomiar stężenia testosteronu jest badaniem laboratoryjnym, wykonywanym z próbki krwi, najczęściej w godzinach porannych, kiedy poziom tego hormonu jest najwyższy. Stężenie testosteronu w organizmie kobiecym jest wielokrotnie niższe niż u mężczyzn i, poza wiekiem, zależy również od cyklu menstruacyjnego. W celu zbadania stężenia testosteronu stosuje się testy z krwi, oparte na technice immunoenzymatycznej ELISA (ang. Enzyme-linked immunosorbent assay), które pozwalają na ilościowe oznaczanie hormonu w surowicy. W interpretacji wyników bierze się pod uwagę zarówno całkowite, jak i wolne frakcje testosteronu.

>> Badania na poziom testosteronu znajdziesz w ALAB laboratoria <<

Zgodnie z literaturą naukową, pomiary testosteronu powinny być uzupełnione o oznaczenie innych hormonów jak np. globuliny wiążącej hormony płciowe (ang. Sex Hormone-Binding Globulin, SHBG) oraz dihydrotestosteronu (DHT), aby uzyskać pełniejszy obraz gospodarki androgenowej. DHT jest najaktywniejszym biologicznie metabolitem testosteronu. Jego pomiar może być szczególnie istotny w przypadkach podejrzenia łysienia androgenowego, hirsutyzmu, maskulinizacji czy trądziku opornego na standardowe leczenie dermatologiczne, zwłaszcza u kobiet. DHT oddziałuje silniej niż testosteron na receptory androgenowe, dlatego jego nadmiar może powodować nasilone objawy hiperandrogenizmu, nawet przy prawidłowym poziomie samego testosteronu.

Wczesna i dokładna diagnostyka hormonalna pozwala na szybkie wdrożenie leczenia i poprawę jakości życia pacjentów.

>> Dihydrotestosteron to męski hormon płciowy oraz najważniejszym i najaktywniejszym biologicznie metabolitem testosteronu. Poziom DHT sprawdzisz w ALAB laboratoria. <<

Jak leczyć nadmiar testosteronu u kobiet i mężczyzn?

Leczenie nadmiaru testosteronu zależy od przyczyny i nasilenia objawów, a także od płci i wieku pacjenta. U kobiet najczęstszą przyczyną hiperandrogenizmu jest zespół policystycznych jajników (ang. Polycystic Ovary Syndrome, PCOS), dlatego terapia często obejmuje stosowanie leków hormonalnych, takich jak doustne środki antykoncepcyjne, które regulują cykl miesiączkowy i obniżają poziom androgenów.

W przypadku nasilonych objawów, takich jak hirsutyzm czy trądzik, stosuje się dodatkowo leki antyandrogenowe, które blokują działanie testosteronu na poziomie receptora. W przypadku współwystępowania otyłości lub insulinooporności skuteczne są również zmiany stylu życia, takie jak redukcja masy ciała i regularna aktywność fizyczna, które mogą prowadzić do obniżenia stężenia wolnych androgenów.

U mężczyzn nadmiar testosteronu występuje rzadziej i zazwyczaj jest wynikiem suplementacji, guzów jąder lub nadnerczy, albo wrodzonych zaburzeń steroidogenezy. Leczenie w takich przypadkach polega na usunięciu przyczyny – np. chirurgicznym wycięciu guza lub odstawieniu nielegalnych preparatów hormonalnych.

>> Warto przeczytać także:

• Nowotwór jądra: objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie
• Rak jąder i prostaty – wczesne wykrywanie oraz profilaktyka nowotworów męskich narządów płciowych

Podsumowanie

Nadmiar testosteronu, czyli hiperandrogenizm, to zaburzenie hormonalne występujące u obu płci, jednak najczęściej diagnozowane u kobiet. Objawia się m.in.:

• trądzikiem,
• hirsutyzmem,
• zaburzeniami miesiączkowania,
• problemami z płodnością.

Główną przyczyną jest zespół policystycznych jajników, często powiązany z insulinoopornością i otyłością. W diagnostyce ocenia się poziom testosteronu we krwi, uwzględniając zarówno frakcję całkowitą, jak i wolną, a także dodatkowe parametry, takie jak SHBG czy DHT, co pozwala dokładniej ocenić gospodarkę androgenową. Leczenie dobierane jest indywidualnie – obejmuje terapię hormonalną, leki antyandrogenowe oraz modyfikację stylu życia.

Wczesna interwencja pozwala złagodzić objawy i poprawić jakość życia pacjentów.

Piśmiennictwo

1. Nassar GN, Leslie SW. Physiology, Testosterone. In: StatPearls. StatPearls Publishing, Treasure Island (FL); 2025. PMID: 30252384.
2. Wrzosek M, Woźniak J, Włodarek D. The causes of adverse changes of testosterone levels in men. Expert Rev Endocrinol Metab. 2020. doi:10.1080/17446651.2020.1813020.
3. Whittaker J. High‑protein diets and testosterone. Nutrition and Health. 2023;29(2):185–191. doi:10.1177/02601060221132922.