Niewydolność nerek to zaburzenie, w którym narządy te nie są w stanie prawidłowo oczyszczać krwi, regulować gospodarki wodno-elektrolitowej i usuwać toksyn. Może rozwijać się stopniowo przez lata lub pojawić się nagle, np. po odwodnieniu czy stosowaniu leków obciążających nerki. W tym artykule wyjaśniamy, skąd bierze się niewydolność nerek, po czym można ją rozpoznać i jak wygląda diagnostyka. Dowiedz się, kiedy warto zgłosić się do lekarza i jakie metody leczenia stosuje się na poszczególnych etapach choroby.
Z tego artykułu dowiesz się:
- czym jest niewydolność nerek i jakie są jej rodzaje,
- jakie objawy mogą sugerować problemy z funkcją nerek,
- jakie badania laboratoryjne są kluczowe w diagnostyce,
- co najczęściej prowadzi do rozwoju choroby,
- jak wygląda leczenie i kiedy konieczne są dializy,
- jaka dieta wspiera pracę nerek.
Spis treści:
- Co to jest niewydolność nerek?
- Rodzaje niewydolności nerek
- Przyczyny niewydolności nerek
- Objawy niewydolności nerek
- Do czego prowadzi niewydolność nerek?
- Diagnostyka niewydolności nerek
- Jak leczyć niewydolność nerek?
- Dieta przy niewydolności nerek
- Niewydolność nerek: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
Co to jest niewydolność nerek?
Niewydolność nerek to stan, w którym dochodzi do trwałego lub nagłego pogorszenia funkcji nerek – filtracji, wydalania toksyn, regulacji elektrolitów i równowagi kwasowo-zasadowej. Objawy pojawiają się zwykle dopiero w bardziej zaawansowanych stadiach, dlatego choroba przez długi czas może przebiegać bezboleśnie i bezobjawowo.
Stadia niewydolności nerek
Stopień zaawansowania przewlekłej choroby nerek (PChN) określa się na podstawie wartości GFR – współczynnika przesączania kłębuszkowego. Wyróżnia się 5 stadiów:
- G1–G2: łagodne uszkodzenie, często bez objawów,
- G3 (a/b): umiarkowane upośledzenie czynności nerek,
- G4: ciężka przewlekła niewydolność,
- G5: schyłkowa niewydolność nerek (mocznica) – wymaga leczenia nerkozastępczego.
>> Zobacz również: Laboratoryjne badania nerek
Rodzaje niewydolności nerek
Przebieg niewydolności nerek może znacząco się różnić w zależności od tego, jak szybko dochodzi do uszkodzenia i jaka jest jego przyczyna. Dlatego wyróżnia się kilka głównych typów choroby, co ułatwia diagnostykę oraz dobór odpowiedniego leczenia.
Ostra niewydolność nerek
Ostra niewydolność nerek (AKI, w klasyfikacji ICD-10 oznaczona kodem N17) rozwija się szybko – w ciągu godzin lub dni – najczęściej w wyniku odwodnienia, nagłego spadku ciśnienia, działania toksyn (np. leków) lub przeszkody w odpływie moczu. Objawy narastają gwałtownie, dlatego potrzebna jest pilna diagnostyka. O rozpoznaniu decydują przede wszystkim wyniki badań krwi i ocena ilości oddawanego moczu. Typowe jest nagłe podwyższenie kreatyniny, skąpomocz lub bezmocz oraz zaburzenia elektrolitowe świadczące o upośledzeniu pracy nerek.
Przewlekła niewydolność nerek
Przewlekła choroba nerek (PChN, w klasyfikacji ICD-10 oznaczona kodem N18) to stan, w którym funkcja nerek pozostaje obniżona przez co najmniej 3 miesiące. Najczęściej rozwija się powoli, w przebiegu cukrzycy, nadciśnienia, chorób kłębuszków nerkowych lub uszkodzeń polekowych. O rozpoznaniu decyduje utrzymywanie się trwałych nieprawidłowości – nie pojedynczy wynik. Najważniejsze parametry świadczące o PChN to obniżony eGFR (<60 ml/min/1,73 m²), obecność albuminurii lub białkomoczu, nieprawidłowości w badaniu ogólnym moczu oraz utrwalone zmiany w obrazie USG nerek. Chorobie często nie towarzyszą początkowo żadne objawy, dlatego tak ważne są regularne badania kontrolne, zwłaszcza u osób z czynnikami ryzyka.
Schyłkowa niewydolność nerek
To najbardziej zaawansowane stadium (G5), w którym nerki niemal całkowicie przestają filtrować krew, co prowadzi do gromadzenia toksyn, nadmiaru płynów i zaburzeń elektrolitowych (mocznicy). Pojawiają się wtedy nasilone objawy ogólnoustrojowe — m.in. nudności, świąd skóry, obrzęki, duszność czy zaburzenia koncentracji. Na tym etapie konieczne jest leczenie nerkozastępcze: dializy (hemodializa lub dializa otrzewnowa) albo przeszczepienie nerki.
Przyczyny niewydolności nerek
Niewydolność nerek może rozwijać się z różnych powodów — zarówno w przebiegu chorób przewlekłych, jak i w wyniku nagłych zaburzeń, które zakłócają pracę nerek.
Najczęstsze przyczyny niewydolności nerek obejmują:
- cukrzycę i nadciśnienie – przewlekle uszkadzają naczynia krwionośne w nerkach, prowadząc do stopniowego spadku filtracji,
- choroby kłębuszków nerkowych – stany zapalne zaburzają proces oczyszczania krwi,
- działanie leków i toksyn – m.in. NLPZ, niektóre antybiotyki czy leki na zgagę mogą obciążać nerki,
- ostre uszkodzenie nerek – np. po odwodnieniu, sepsie lub nagłym spadku ciśnienia,
- przeszkodę w odpływie moczu – kamica, przerost prostaty lub guzy mogą blokować odpływ i podnosić ciśnienie w nerkach,
- choroby wrodzone, takie jak wielotorbielowatość nerek (ADPKD).
Objawy niewydolności nerek
Niewydolność nerek może powodować zróżnicowane objawy, ponieważ nerki wpływają na funkcjonowanie niemal całego organizmu.
Wczesne objawy, a objawy zaawansowane
| Wczesne objawy | Objawy zaawansowane |
| przewlekłe zmęczenie i osłabienie | obrzęki kończyn lub twarzy |
| nadciśnienie tętnicze | duszność spowodowana przewodnieniem |
| częste oddawanie moczu w nocy (nykturia) | nudności, wymioty, metaliczny posmak w ustach |
| obniżona gęstość moczu | zaburzenia rytmu serca (hiperkaliemia) |
| białkomocz lub albuminuria | zaburzenia koncentracji, senność |
| bóle kostne i złamania | |
| niedokrwistość |
Objawy skórne
Objawy skórne w niewydolności nerek wynikają z gromadzenia toksyn oraz zaburzeń gospodarki mineralnej. Skóra staje się wyraźnie sucha i bardziej podatna na podrażnienia, a uciążliwy świąd — często nasilający się nocą — należy do najczęstszych dolegliwości. U części chorych skóra może mieć bladą lub „ziemistą” barwę, co wiąże się z niedokrwistością i zmianami metabolicznymi. Zdarzają się także drobne wybroczyny lub siniaki, wynikające z zaburzeń krzepnięcia w bardziej zaawansowanej chorobie.
Do czego prowadzi niewydolność nerek?
Nieleczona lub źle kontrolowana niewydolność nerek z czasem prowadzi do groźnych powikłań, które wpływają na funkcjonowanie wielu narządów. Najważniejsze z nich to:
- mocznica, czyli nagromadzenie toksyn wpływające na pracę serca, układu nerwowego i pokarmowego,
- trudne do leczenia nadciśnienie oraz przerost lewej komory,
- niewydolność serca i zaburzenia rytmu, zwłaszcza przy hiperkaliemii,
- osłabienie kości i większa podatność na złamania,
- zwiększona podatność na infekcje,
- konieczność dializ lub przeszczepienia nerki w stadium schyłkowym.
Diagnostyka niewydolności nerek
Diagnostyka niewydolności nerek opiera się głównie na badaniach laboratoryjnych, które pozwalają ocenić funkcję nerek, wykryć pierwsze nieprawidłowości i monitorować przebieg choroby. Uzupełniają je badania obrazowe, a w wybranych sytuacjach także biopsja nerki.
Najważniejsze badania laboratoryjne obejmują:
- kreatyninę i eGFR – podstawowe wskaźniki oceny filtracji kłębuszkowej; pozwalają określić stadium choroby,
- mocznik, elektrolity (sód, potas), fosfor, wapń – odzwierciedlają zaburzenia metaboliczne towarzyszące niewydolności,
- badanie ogólne moczu – wykrywa białkomocz, krwinkomocz, nieprawidłowe wałeczki lub zaburzenia zagęszczania moczu,
- dobowy ACR (albumina/kreatynina w moczu) – kluczowy marker uszkodzenia kłębuszków,
- morfologię krwi – pomocna w ocenie niedokrwistości związanej z przewlekłą chorobą nerek.
Badania obrazowe:
- USG nerek – ocenia wielkość, budowę i ewentualne przeszkody w odpływie moczu.
Badanie specjalistyczne:
- biopsja nerki – wykonywana w sytuacjach, gdy konieczne jest ustalenie przyczyny choroby (np. podejrzenie zapalenia kłębuszków nerkowych).
Jak leczyć niewydolność nerek?
Leczenie niewydolności nerek zależy od jej przyczyny, stadium oraz obecnych powikłań. Celem terapii jest spowolnienie postępu choroby, ochrona funkcji nerek i poprawa jakości życia pacjenta.
Najważniejsze elementy leczenia obejmują:
- leczenie choroby podstawowej (cukrzycy, nadciśnienia, chorób autoimmunologicznych),
- stosowanie leków nefroprotekcyjnych, takich jak ACEI/ARB, inhibitory SGLT2 czy finerenon,
- unikanie substancji uszkadzających nerki, w tym NLPZ i kontrastu,
- wyrównywanie powikłań – niedokrwistości, zaburzeń elektrolitowych, kwasicy,
- leczenie nerkozastępcze – hemodializa, dializa otrzewnowa,
- przeszczepienie nerki jako metoda docelowa w schyłkowej niewydolności.
Czy niewydolność nerek jest uleczalna?
Ostra niewydolność nerek bywa odwracalna, zwłaszcza gdy szybko usuniemy jej przyczynę i wdrożymy odpowiednie leczenie. W przypadku przewlekłej niewydolności nerek zmiany są trwałe, jednak dzięki właściwej terapii, kontroli chorób podstawowych i regularnym badaniom można znacząco spowolnić postęp choroby i poprawić jakość życia pacjenta.
Dieta przy niewydolności nerek
Dieta ma duże znaczenie w spowalnianiu postępu niewydolności nerek. Najważniejsze jest ograniczenie soli i produktów wysokoprzetworzonych, kontrola ilości białka oraz dostosowanie podaży fosforu i potasu do wyników badań. Zalecenia żywieniowe powinny być zawsze ustalane indywidualnie, najlepiej we współpracy z lekarzem lub dietetykiem.
>> Szczegółowe wskazówki znajdziesz w artykule: Dieta w przewlekłej chorobie nerek
Niewydolność nerek: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
Niewydolność nerek rozpoznaje się na podstawie podwyższonego stężenia kreatyniny, obniżonego eGFR, obecności albuminurii w badaniu moczu oraz nieprawidłowego obrazu USG nerek.
Wyróżnia się 5 stadiów przewlekłej choroby nerek (PChN) – od G1 (najłagodniejsze) do G5, czyli schyłkowej niewydolności nerek wymagającej dializ lub przeszczepienia.
Należy unikać niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) np. Ibuprofen, odwodnienia, suplementów o niezweryfikowanym składzie oraz diet bardzo wysokobiałkowych, jeśli lekarz nie zaleci inaczej.
Postęp przewlekłej choroby nerek (PChN) jest indywidualny – u wielu osób GFR obniża się średnio o około 1–2 ml/min/rok. Szybciej postępuje u osób z niekontrolowaną cukrzycą lub nadciśnieniem.
Wiele osób z wczesnymi etapami przewlekłej choroby nerek (PChN) funkcjonuje przez długie lata. Rokowanie zależy od stadium choroby, kontroli chorób towarzyszących i stylu życia.
Najczęściej brak wyraźnych objawów; mogą pojawić się wczesne sygnały, takie jak nadciśnienie, nykturia lub niewielka albuminuria.
Stadium G5 oznacza schyłkową niewydolność nerek, w której konieczne jest leczenie dializami lub kwalifikacja do przeszczepienia nerki.
Bibliografia
- Myśliwiec M., Drabczyk R. Przewlekła choroba nerek. W: Interna Szczeklika 2025. Medycyna Praktyczna. Dostęp: 02.12.2025.
- Myśliwiec M., Drabczyk R. Ostre uszkodzenie nerek. W: Interna Szczeklika 2025. Medycyna Praktyczna. Dostęp: 02.12.2025.
- Grenda R., Myśliwiec M. Przewlekła niewydolność nerek – mp.pl dla pacjentów. Dostęp: 02.12.2025.
