Przywry to pasożyty, które potrafią przez długi czas rozwijać się w organizmie człowieka, często nie dając jednoznacznych objawów, a jednocześnie stopniowo wpływając na jego zdrowie. Zakażenie przywrami, choć kojarzone głównie z odległymi regionami świata, wcale nie jest problemem ograniczonym do egzotycznych podróży – w pewnych warunkach może wystąpić także w naszym otoczeniu. Czym są przywry, w jaki sposób dostają się do organizmu i co sprawia, że tak trudno je wykryć?
Spis treści:
- Co to jest przywra?
- Rodzaje przywr – gdzie mogą rozprzestrzeniać się przywry?
- Drogi zakażenia przywrą. Jak dochodzi do zarażenia pasożytem?
- Przywry – objawy zakażenia pasożytem
- Diagnoza zakażenia przywrami – na czym się opiera?
- Zakażenie przywrami – leczenie przeciwpasożytnicze
- Czy można zapobiec zakażeniu przywrami?
- Przywry – często zadawane pytania (FAQ)
- Czym są przywry? Podsumowanie informacji o pasożytach
Co to jest przywra?
Przywra to pasożytniczy płaziniec o fascynująco złożonej biologii, który – mimo swoich mikroskopijnych rozmiarów w początkowych stadiach – potrafi wywrzeć ogromny wpływ na organizm żywiciela. Ten niewielki, płaski i symetryczny organizm wyposażony jest w dwie charakterystyczne przyssawki – gębową i brzuszną – dzięki którym trwale zakotwicza się w tkankach gospodarza, najczęściej w obrębie przewodu pokarmowego, wątroby, jelit lub układu krwionośnego.
Jego cykl życiowy wymaga precyzyjnej „wędrówki” między żywicielem pośrednim a ostatecznym, co czyni go mistrzem adaptacji w świecie pasożytów. Dorosłe osobniki, będące hermafrodytami, mogą przetrwać w organizmie człowieka nawet kilka lat, stopniowo osłabiając jego zdrowie i wywołując szereg chorób pasożytniczych.
Rodzaje przywr – gdzie mogą rozprzestrzeniać się przywry?
Przywra wątrobowa
Ukryta w wodnych ekosystemach, przywra wątrobowa jest pasożytem, który potrafi latami pozostawać w organizmie żywiciela, powoli wyniszczając jego zdrowie. Do zakażenia dochodzi najczęściej poprzez spożycie surowych lub niedogotowanych ryb słodkowodnych bądź roślin wodnych, na których znajdują się metacerkarie – odporne formy rozwojowe gotowe do dalszej wędrówki. Po dostaniu się do jelita cienkiego pasożyt przebija się do dróg żółciowych, gdzie dojrzewa, odżywia się i rozpoczyna produkcję jaj. Te, wydalane z żółcią i kałem, trafiają do środowiska wodnego, aby przejść kolejne etapy cyklu, często z udziałem ślimaka jako żywiciela pośredniego.
Gatunki takie jak Fasciola hepatica czy Clonorchis sinensis mogą osiągać imponujące rozmiary i przeżyć w wątrobie człowieka lub zwierzęcia nawet kilkanaście lat, wywołując przewlekłe stany zapalne i choroby, które nierzadko rozwijają się w ukryciu.
>> Zobacz też: Motylica wątrobowa – zagadkowa choroba o podstępnych objawach
Przywra krwi
Przywra krwi, znana naukowo jako Schistosoma, to pasożyt, który zaskakuje swoją zdolnością do wnikania do organizmu człowieka bezpośrednio przez skórę. Do zakażenia dochodzi zwykle podczas kąpieli lub pracy w naturalnych zbiornikach wodnych, gdzie bytują cerkarie – larwalne formy pasożyta uwalniane przez ślimaki. Po przeniknięciu przez skórę, młode przywry przedostają się do układu krwionośnego, by ostatecznie osiedlić się w naczyniach krwionośnych wokół pęcherza moczowego lub jelit. Tam dojrzewają, żywią się ludzką krwią i rozpoczynają reprodukcję, prowadząc do rozwoju schistosomatozy – choroby, która w Afryce, Ameryce Południowej i części Azji stanowi poważny problem zdrowia publicznego.
Przywra jelitowa
Przywra jelitowa to pasożyt o zaskakująco dużych rozmiarach – dorosłe osobniki Fasciolopsis buski mogą osiągać nawet 7,5 cm długości – którego naturalnym środowiskiem jest przewód pokarmowy człowieka i zwierząt gospodarskich. Do zakażenia dochodzi najczęściej w rejonach Azji Południowo-Wschodniej i Indii, gdzie spożywanie surowych roślin wodnych, ryb słodkowodnych lub picie nieprzegotowanej wody z naturalnych zbiorników jest elementem codziennej diety. W jelicie cienkim pasożyt mocno przytwierdza się do błony śluzowej przyssawkami, pobierając składniki odżywcze z treści pokarmowej żywiciela.
Przywra trzustkowa
Przywra trzustkowa to mały, płaski pasożyt o wrzecionowatym kształcie, osiągający zaledwie 1–1,5 cm długości, który potrafi latami bytować w przewodach trzustki, a niekiedy także w drogach żółciowych człowieka i zwierząt gospodarskich. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową – najczęściej poprzez spożycie surowych warzyw, owoców lub zieleniny zanieczyszczonych metacerkariami, które mogły trafić na rośliny wraz z wodą stojącą używaną do podlewania bądź po kontakcie ze śladami ślimaków.
Cykl życiowy pasożyta obejmuje dwóch żywicieli pośrednich:
- ślimaki lądowe;
- koniki polne.
Sprawia to, że jest on obecny w środowisku rolniczym i naturalnym. Szczególnie interesującym faktem jest to, że przywra trzustkowa częściej występuje u osób chorych na cukrzycę, choć mechanizm tej zależności wciąż pozostaje słabo poznany.
Drogi zakażenia przywrą. Jak dochodzi do zarażenia pasożytem?
Do infekcji przywrami dochodzi najczęściej drogą pokarmową – poprzez spożycie surowych lub niedogotowanych ryb słodkowodnych, owoców morza, roślin wodnych czy zieleniny, na których znajdują się metacerkarie, czyli uśpione formy inwazyjne przywry. Czasem wystarczy wypicie wody z naturalnego zbiornika, by larwy dostały się do przewodu pokarmowego. W przypadku niektórych gatunków, takich jak przywra krwi, do zakażenia dochodzi także przez skórę – larwy potrafią samodzielnie wniknąć do organizmu podczas kąpieli w zainfekowanej wodzie.
Przywry – objawy zakażenia pasożytem
Zakażenie przywrami potrafi dawać niezwykle zróżnicowany obraz kliniczny, a pierwsze symptomy często są mylone z alergią lub niestrawnością. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że swędzenie skóry, wysypka czy przewlekłe podrażnienie oczu mogą być efektem obecności pasożyta – przywry. Objawy skórne wynikają z reakcji układu immunologicznego na toksyny produkowane przez dorosłe osobniki i ich larwy. Oprócz zmian skórnych chorzy mogą doświadczać także:
- napadowego bólu wątroby, trzustki lub jelit;
- stanów gorączkowych i przewlekłego zmęczenia;
- nudności, biegunek, utraty apetytu;
- powiększenia śledziony lub wątroby;
- bólów głowy i ogólnego rozbicia.
Diagnoza zakażenia przywrami – na czym się opiera?
Podstawą diagnostyki zakażenia przywrami są:
- wywiad lekarski – analiza objawów, historii podróży do regionów endemicznych, kontaktu z wodami słodkowodnymi oraz spożycia surowych ryb, owoców morza czy roślin wodnych;
- badanie kału lub moczu – mikroskopowa identyfikacja jaj przywry, będąca podstawową metodą potwierdzenia inwazji;
- testy molekularne (Real-Time PCR) – wykrywanie materiału genetycznego pasożyta z bardzo wysoką czułością i specyficznością, nawet przy niewielkiej liczbie osobników;
- badania serologiczne – m.in. ELISA czy Western blot, wykrywające przeciwciała przeciwko pasożytowi, przydatne zwłaszcza w infekcjach przewlekłych lub utajonych;
- badania krwi – morfologia ujawniająca eozynofilię, a także podwyższone enzymy wątrobowe (ALT, AST, ALP, GGT) świadczące o uszkodzeniu wątroby przez gatunki przywr wątrobowych;
- techniki obrazowe (USG, TK, MRI) – ocena zmian strukturalnych i powikłań w obrębie narządów, takich jak wątroba, trzustka czy płuca.
Przywra w kale – badanie
Wykrycie jaja przywry w kale to podstawowa metoda potwierdzenia zakażenia tym pasożytem. Próbkę należy pobrać do aptecznego pojemnika z łopatką, wybierając fragmenty z różnych miejsc, zwłaszcza tam, gdzie widać śluz lub krew. Nie wolno pobierać kału z muszli klozetowej, by uniknąć kontaktu z wodą lub moczem. Pojemnik trzeba szczelnie zamknąć, opisać i szybko dostarczyć do laboratorium, a w razie opóźnienia – przechowywać w lodówce.
>>Badanie kału w kierunku pasożytów można wykonać w ALAB laboratoria:<<
Zakażenie przywrami – leczenie przeciwpasożytnicze
Leczenie zakażenia przywrami opiera się przede wszystkim na terapii przeciwpasożytniczej, której celem jest całkowite wyeliminowanie pasożyta i zahamowanie postępu choroby. Najczęściej stosuje się prazykwantel – lek skuteczny wobec większości gatunków przywr, w tym form bytujących w jelitach, wątrobie czy naczyniach krwionośnych. W przypadku inwazji wywołanej Fasciola hepatica może być zalecany triklabendazol, wykazujący wysoką skuteczność wobec tego gatunku. Jeśli chorobie towarzyszą ciężkie objawy, leczenie uzupełnia się o nawodnienie organizmu, wyrównanie elektrolitów oraz suplementację witamin i minerałów w celu odbudowy rezerw odżywczych.
Czy można zapobiec zakażeniu przywrami?
Zapobieganie zakażeniu przywrami wymaga konsekwentnego przestrzegania zasad higieny i bezpiecznego przygotowywania żywności.
Najważniejsze środki ostrożności to:
- unikanie spożywania surowych lub niedogotowanych ryb – szczególnie w regionach, gdzie przywry występują powszechnie;
- picie wyłącznie przegotowanej lub filtrowanej wody – chroni przed połknięciem form inwazyjnych pasożyta obecnych w zanieczyszczonych zbiornikach;
- dokładne mycie owoców i warzyw – zwłaszcza tych pochodzących z upraw nawadnianych wodą stojącą;
- dbałość o higienę osobistą – mycie rąk przed posiłkami i po kontakcie z surowymi produktami.
Przywry – często zadawane pytania (FAQ)
Poniżej odpowiedzi na inne często zadawane pytania dotyczące przywr.
Przywry rozwijają się w środowisku wodnym, a ich larwy trafiają tam wraz z odchodami zakażonych zwierząt, takich jak owce, kozy czy krowy. Do organizmu człowieka mogą dostać się poprzez picie skażonej wody, spożycie surowych lub niedogotowanych ryb słodkowodnych, skorupiaków (np. krabów, raków) czy roślin wodnych. U niektórych gatunków (np. przywr krwi – Schistosoma) zakażenie może nastąpić także przez skórę podczas kontaktu z zainfekowaną wodą.
Objawy zależą od gatunku i lokalizacji pasożyta, ale najczęściej obejmują bóle brzucha, dyskomfort w okolicy wątroby lub trzustki, stany gorączkowe, biegunki, nudności, przewlekłe zmęczenie oraz reakcje alergiczne, takie jak wysypka czy swędzenie skóry.
Diagnostyka opiera się na badaniu kału lub moczu w celu wykrycia jaj pasożyta, testach serologicznych wykrywających przeciwciała oraz metodach molekularnych (np. PCR). Dodatkowo wykonuje się morfologię krwi i, w razie potrzeby, badania obrazowe w celu oceny ewentualnych uszkodzeń narządów.
Podstawą jest farmakoterapia – najczęściej stosuje się leki przeciwpasożytnicze, takie jak prazykwantel lub triklabendazol. W cięższych przypadkach wdraża się leczenie wspomagające: nawodnienie, uzupełnianie elektrolitów, suplementację witamin oraz dietę lekkostrawną.
Tak. Nieleczone mogą prowadzić do przewlekłych stanów zapalnych wątroby, trzustki czy jelit, powiększenia śledziony, zaburzeń odporności, a nawet zwiększać ryzyko chorób nowotworowych.
Czym są przywry? Podsumowanie informacji o pasożytach
Podsumowując:
- przywry to pasożytnicze płazińce występujące na całym świecie, w tym w Polsce, atakujące różne narządy człowieka;
- do zakażenia dochodzi głównie poprzez spożycie surowych lub niedogotowanych ryb, owoców morza, roślin wodnych lub picie skażonej wody; niektóre gatunki wnikają przez skórę;
- w zależności od gatunku mogą bytować w wątrobie, jelitach, trzustce, płucach czy naczyniach krwionośnych;
- objawy obejmują bóle brzucha, gorączkę, nudności, przewlekłe zmęczenie, reakcje alergiczne, a w zaawansowanych przypadkach powiększenie narządów;
- diagnostyka opiera się na badaniach kału i moczu, testach serologicznych, metodach molekularnych oraz badaniach obrazowych;
- leczenie polega na podawaniu leków przeciwpasożytniczych (np. prazykwantel, triklabendazol) i terapii wspomagającej;
- profilaktyka obejmuje dbałość o higienę, obróbkę termiczną żywności, picie czystej wody i unikanie kontaktu z potencjalnie skażonymi zbiornikami.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha
Bibliografia
- Korzeniewski K., Choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego w Polsce, Forum Medycyny Rodzinnej 2016, vol 10, no 1, 10–18, [dostęp: 10.08.2025]
- Fernandes T. F. i inni, The natural interaction between Myotis nigricans (Schinz, 1821) and its trematodes: A histopathological analysis, International Journal for Parasitology: Parasites and Wildlife, tom 18., s. 112-118, 2022.
- Rogalska M., Przywry: Fasciola hepatica (motylica wątrobowa) i Clonorchis sinensis. Przyczyny zakażenia, objawy i leczenie, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2023.
- Rogalska M., Przywrzyce, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2017.
- https://ksiegarnia.uni.lodz.pl/pobieranie/Niewiadomska_PRZYWRY-34A.pdf [dostęp: 10.08.2025]
