Szczelina odbytu – objawy, przyczyny i skuteczne metody leczenia

Szczelina odbytu to jedno z najczęstszych, a zarazem najbardziej bolesnych schorzeń proktologicznych. Choć u większości pacjentów goi się samoistnie w ciągu kilku tygodni, nieleczona może przejść w formę przewlekłą i znacząco obniżyć jakość życia. W artykule przedstawiamy kluczowe informacje: definicję, objawy, przyczyny oraz metody diagnostyki i leczenia. Podpowiadamy również, jak dieta i codzienne nawyki mogą wspierać proces gojenia.

Spis treści:

1. Czym jest szczelina odbytu?
2. Jakie są przyczyny szczeliny odbytu?
3. Objawy szczeliny odbytu
4. Szczelina odbytu u dzieci
5. Diagnostyka szczeliny odbytu
6. Jak leczyć szczelinę odbytu?
   • Leczenie zachowawcze (złoty standard)
   • Leczenie inwazyjne
7. Dieta wspomagająca leczenie szczeliny odbytu
8. Szczelina odbytu – często zadawane pytania
   • Czy szczelina odbytu jest groźna?
   • Czy szczelina odbytu boli cały czas?
   • Co się stanie, jeśli szczelina nie zagoi się?
   • Czy szczeliny odbytu widać na zewnątrz?
   • Z czym można pomylić szczelinę odbytu?
9. Szczelina odbytu – podsumowanie

Czym jest szczelina odbytu?

Szczelina odbytu to wąskie pęknięcie delikatnej skóry i śluzówki, które wyściełają końcowy odcinek jelita (kanał odbytu). Najczęściej pojawia się na tylnej ściance, dokładnie w linii środkowej. Ze względu na czas trwania wyróżnia się:

• ostrą – objawy ≤ 8 tyg., brzegi rany gładkie, świeże;
• przewlekłą – objawy > 8 tyg., brzegi zgrubiałe, widoczne włókna zwieracza, często towarzyszy skórny fałd wartowniczy.

>> Zobacz również: Hemoroidy (żylaki odbytu) – objawy, przyczyny i leczenie

Jakie są przyczyny szczeliny odbytu?

Najczęstsze czynniki mechaniczne i funkcjonalne:

• przewlekłe zaparcia i oddawanie twardego stolca,
• biegunki oraz częste wypróżnienia drażniące okolice odbytu,
• uraz porodowy (szczególnie przednia szczelina u kobiet),
• penetracja analna,
• wzmożone napięcie mięśnia zwieracza wewnętrznego (stres lub niektóre choroby neurologiczne),
• słabsze ukrwienie tylnej ściany kanału odbytu.

Szczelina może być wtórnym objawem innych chorób: nieswoistych zapaleń jelit (choroba Leśniowskiego‑Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego), gruźlicy, kiły, zakażenia HIV, białaczki czy raka kanału odbytu.

Objawy szczeliny odbytu

Najczęstsze objawy szczeliny odbytu to: nagły, ostry ból podczas wypróżniania (może utrzymywać się do kilku godzin); jasnoczerwona krew na papierze toaletowym lub w muszli; pieczenie, świąd i uczucie „rozrywania” w okolicy odbytu; odruchowe napinanie zwieracza i lęk przed kolejnym wypróżnieniem.

>> Przeczytaj również: Krew z odbytu – możliwe przyczyny i diagnostyka krwawienia z odbytu

Szczelina odbytu u dzieci

U najmłodszych pacjentów szczelina najczęściej wynika z nawykowego wstrzymywania stolca i diety ubogiej w błonnik. Typowe objawy to: płacz podczas wypróżniania, ślady krwi na pieluszce lub papierze oraz unikanie parcia. Postępowanie opiera się głównie na modyfikacji diety (więcej błonnika i płynów), edukacji rodziców i treningu toaletowego oraz maściach znieczulających dostosowanych do wieku dziecka.

>> To może Cię zainteresować : Zaparcia u dziecka – praktyczne wskazówki dla rodziców

Diagnostyka szczeliny odbytu

Rozpoznanie stawia lekarz na podstawie wywiadu i badania okolicy odbytu. Gdy obraz kliniczny jest nietypowy lub dolegliwości utrzymują się pomimo leczenia, wykonuje się:

• anoskopię (oglądanie kanału odbytu krótkim wziernikiem) lub rektoskopię (badanie dalszego odcinka odbytnicy),
• kolonoskopię (przy podejrzeniu nieswoistych chorób zapalnych jelit (IBD) lub nowotworu),
• badania laboratoryjne w kierunku chorób zakaźnych (np. HIV, kiły, chlamydiozy).

Jak leczyć szczelinę odbytu?

Leczenie zachowawcze (złoty standard)

• Dieta bogata w błonnik i odpowiednie nawodnienie,
• Ciepłe, 10‑minutowe nasiadówki 2–3 × dziennie,
• Maści lub żele z lidokainą (działanie przeciwbólowe),
• Maści rozkurczające mięsień zwieracza: nifedypina, diltiazem lub nitrogliceryna (zgodnie z zaleceniem lekarza).
• Doustne środki zmiękczające stolec (np. laktuloza, makrogole).

Stosowanie powyższych metod pozwala wyleczyć większość ostrych szczelin bez potrzeby interwencji chirurgicznej.

Leczenie inwazyjne

Gdy objawy utrzymują się > 6–8 tyg. mimo pełnego leczenia zachowawczego, rozważa się: iniekcję toksyny botulinowej do zwieracza; boczną sfinkterotomię wewnętrzną – skuteczność > 90 %, niskie ryzyko nietrzymania gazów lub stolca przy odpowiedniej kwalifikacji.

Dieta wspomagająca leczenie szczeliny odbytu

Dobrze skomponowana dieta działa jak naturalny „opatrunek” od środka: zmiękcza stolec, ułatwia wypróżnianie i ogranicza mechaniczne drażnienie pęknięcia. Błonnik wiąże wodę, tworząc miękką masę kałową, a fermentowane produkty mleczne wspierają korzystną mikroflorę, która sprzyja regeneracji tkanek. Dzięki temu szczelina goi się szybciej i rzadziej przechodzi w formę przewlekłą.

Produkty zalecane: świeże warzywa i owoce, pełnoziarniste zboża, nasiona roślin strączkowych, orzechy, siemię lniane, fermentowane produkty mleczne.

Do ograniczenia: biały ryż, rafinowane pieczywo, nadmiar bananów i czekolady, ostre przyprawy, alkohol, nadmierna kawa, żywność wysokoprzetworzona.

Regularna aktywność fizyczna, unikanie długotrwałego siedzenia i prawidłowe nawyki toaletowe (nieprzedłużone parcie) wspierają gojenie.

Szczelina odbytu – często zadawane pytania

Czy szczelina odbytu jest groźna?

Nieleczona może przejść w formę przewlekłą, prowadzić do przewlekłego bólu, infekcji, powstania przetoki (czyli nieprawidłowego kanału łączącego odbyt ze skórą) lub ropnia, a rzadko do zwężenia kanału odbytu.

Czy szczelina odbytu boli cały czas?

Najsilniejszy ból występuje podczas i tuż po defekacji, lecz w przewlekłej postaci dyskomfort może utrzymywać się przez cały dzień.

Co się stanie, jeśli szczelina nie zagoi się?

Przewlekły stan zapalny sprzyja powikłaniom (przetoka, ropień). Długotrwały ból zwiększa napięcie zwieracza, co dodatkowo utrudnia gojenie.

Czy szczeliny odbytu widać na zewnątrz?

U większości osób widoczne jest małe pęknięcie lub fałd wartowniczy przy brzegu odbytu, jednak do potwierdzenia diagnozy konieczne jest badanie lekarskie.

Z czym można pomylić szczelinę odbytu?

Najczęściej z hemoroidami, przetoką, ropniem, chorobami zapalnymi jelit i rakiem kanału odbytu – wszystkie wymagają różnicowania.

Szczelina odbytu – podsumowanie

• Szczelina odbytu to bolesne pęknięcie błony śluzowej kanału odbytu.
• Zwykle wynika z zaparć lub biegunek.
• Dieta bogata w błonnik, ciepłe nasiadówki i maści rozkurczające leczą większość świeżych szczelin.
• Utrzymujące się objawy (> 6–8 tyg.) wymagają konsultacji i niekiedy zabiegu sfinkterotomii, by zapobiec powikłaniom.

Bibliografia

1. Ciesielski P., Kołodziejczak M. Szczelina odbytu. Interna Szczeklika, mp.pl, 2024.
2. Stewart D.B. Anal fissure: Clinical manifestations, diagnosis, prevention. UpToDate, aktualizacja 2025.
3. Bleday R. Anal fissure: Medical management. UpToDate, aktualizacja 2025.