Tężec kojarzy się wielu pacjentom z toksyną tężcową, która powoduje silne skurcze mięśni całego ciała. Można się nim zarazić na skutek zanieczyszczenia rany. Co warto wiedzieć o tężcu? Z artykułu dowiesz się, jakie są objawy choroby oraz kto szczególnie jest narażony na zakażenie, a także jak wygląda proces leczenia.
Tężec to choroba zakaźna układu nerwowego wywołana przez beztlenowe Gram (+) bakterie Clostridium tetani. Chorobie towarzyszą silne kurcze mięśni szkieletowych twarzy, karku, pleców. Bakterie wywołujące tężec produkują specyficzną neurotoksynę tj. tetanospazminę, która uszkadza synapsy, stale pobudzając mięśnie do skurczu.
Jak można zarazić się laseczką tężca?
Rezerwuarem dla Clostridium tetatni są gleba, woda, kurz i odchody zwierząt. To bakteria, która wytwarza formę przetrwalnikową, co czyni ją odporną na niekorzystne warunki środowiskowe, wysoką temperaturę i środki dezynfekujące. Typowe wrota zakażenia dla laseczki tężca to głęboka, kłuta, miażdżona rana lub inne uszkodzenie skóry.
Co istotne, większe ryzyko zakażenia dotyczy ran miażdżonych, postrzałowych lub mocno zanieczyszczonych ziemią.
Warto wiedzieć: Jak dochodzi do zarażenia tężcem? Do rany trafia forma przetrwalnikowa C. tetani, której nośnikiem są ciała obce wbite w skórę w przebiegu np. prac ogrodniczych lub budowlanych. Nie ma więc możliwości zarażenia się tężcem od drugiego człowieka.
Bezpośrednią przyczyną choroby jest zanieczyszczenie rany przez formę przetrwalnikową C. tetani. W ryzyku rozwoju choroby znaczenie ma ewentualny brak aktualnych szczepień przeciwko tężcowi. Okres inkubacji bakterii wynosi 2-21 dni, a w rzadkich przypadkach – kilka miesięcy.
Tężec i grupy ryzyka
Tężec to choroba, która może szczególnie dotyczyć niektórych grup zawodowych. Zwiększone ryzyko zachorowania występuje u:
pracowników rolnych i ogrodników,
osób mających kontakt z odchodami zwierząt gospodarskich np. bydła, koni,
pracowników budowlanych.
Warto wiedzieć: Należy pamiętać o regularnym przyjmowaniu dawki przypominającej szczepionki przeciwtężcowej co 10 lat. Przechorowanie tężca nie chroni przed kolejnymi zachorowaniami.
Zespół objawów klinicznych tężca jest zależny od postaci tej choroby. Wyróżnia się tężec uogólniony, miejscowy i noworodków.
Tężec uogólniony
To najczęstsza postać tężca, która dotyczy 80% przypadków zachorowań. Przed wystąpieniem typowych dla choroby objawów, pacjent często odczuwa zaburzenia czucia – głównie w okolicy rany. Zgłaszane jest także zwiększone napięcie niektórych partii mięśniowych.
W dalszej kolejności dochodzi do zwiększonego napięcia i skurczu mięśni. Objawy występujące w tężcu uogólnionym to:
dysfagia i problemy z żuciem pokarmu oraz szczękościsk z charakterystycznym uśmiechem sardonicznym.
nasilone napięcie różnych grup mięśniowych, między innymi mięśni brzucha i kończyn (którym towarzyszą wygięcia tułowia i kończyn); objawy te często przebiegają z dolegliwościami bólowymi.
charakterystyczne prężenia mięśniowe, które mogą być wywoływane przez bodźce zewnętrzne, takie jak dotyk czy nadmierny hałas.
Oprócz objawów mięśniowych w postaci uogólnionej mogą pojawić się objawy takie jak: zaburzenia ciśnienia tętniczego, pocenie się czy też podwyższona temperatura ciała. W zaawansowanej postaci tężca uogólnionego ulegają one nasileniu. W dalszym etapie może dojść do niewydolności oddechowej, a chory powinien być leczony w oddziale intensywnej terapii.
Tężec miejscowy
Postaci miejscowej towarzyszą objawy skupione wokół rany będącej wrotami zakażenia. Są to objawy lokalne, wśród których znaczenie ma sztywność mięśni w miejscu zranienia. Tężec miejscowy występuje rzadko.
Tężec noworodków
To szczególna postać tężca, która jest efektem zanieczyszczenia kikuta pępowinowego. Jej wystąpienie wiąże się z nieprzekazaniem swoistych przeciwciał przeciwko tężcowi przez matkę. Ich poziom można oznaczyć za pomocą dedykowanego badania laboratoryjnego.
Leczenie tężca — jak przebiega?
W procesie leczenia tężca wyróżnia się kilka etapów. Są to:
oczyszczenie rany, w tym usunięcie ciała obcego i tkanek martwiczych, jeśli zachodzi taka konieczność;
podanie antytoksyny przeciwtężcowej.
Leczenie odbywa się warunkach szpitalnych. W niektórych przypadkach może okazać się konieczne:
żywienie pozajelitowe pacjenta,
wentylacja mechaniczna.
Warto wiedzieć: Szczepienie na tężec ma ogromne znaczenie w profilaktyce zachorowania.
Profilaktyka opiera się na podaniu szczepionki przeciwtężcowej. Przyjmuje się ją w różnych schematach, jak:
dawka przypominająca,
szczepienie podstawowe,
szczepienie poekspozycyjne.
Warto wiedzieć: W przypadku dzieci wykorzystywana jest szczepionka złożona przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi.
Tężec to bakteryjna choroba zakaźna zagrażająca zdrowiu i życiu. Niesie ze sobą ryzyko licznych powikłań – może prowadzić do zaburzeń oddychania. Najlepszą metodą profilaktyki jest szczepienie oraz unikanie możliwości zarażenia.
Opieka merytoryczna: lek. Mateusz Nawrocki
Bibliografia
Clark, M.L. (2018) Kumar & Clark Diagnostyka I Terapia W Praktyce lekarskiej. Wrocław: Edra Urban & Partner.
Lot samolotem jest bezpieczną formą podróżowania, jednak osoby z pewnymi chorobami przewlekłymi powinny zachować ostrożność. Co należy wiedzieć przed lotem samolotem, aby w pełni cieszyć się podróżą? Zapraszamy do czytania artykułu.
Czym różni się lot samolotem od podróży lądowej? Jakie problemy zdrowotne może generować lot?
Podróż samolotem odbywa się na wysokości kilku do kilkunastu tysięcy metrów nad poziomem morza, co wpływa na ciśnienie panujące w kabinie i przekłada się na saturację, czyli wysycenie krwi tlenem. Na wysokości ok. 2 500 m n.p.m. saturacja u zdrowej osoby wynosi 89%-94%, co może skutkować bólami głowy czy dusznością.
Ma to znaczenie zwłaszcza u osób z nieprawidłowymi formami hemoglobiny we krwi (np. hemoglobina S w przypadku anemii sierpowatej) lub z niedokrwistością z niedoboru żelaza czy witaminy B12.
Pacjenci z anemią i poziomem hemoglobiny poniżej 7,5 mg/dl nie powinni latać samolotem. Ma to również znaczenie dla pacjentów ze schorzeniami dróg oddechowych, którzy są narażeni na komplikacje w postaci niewydolności oddechowej lub choroby niedokrwiennej serca.
Innym problemem jest niska wilgotność powietrza panująca w kabinie samolotu, która wynosi 10-20%, co sprzyja wysuszaniu błon śluzowych nosa i gardła. Może do tego dochodzić odwodnienie, potęgowane brakiem bezpłatnych napojów w trakcie lotu.
Ostatni problem to praktyczny brak ruchu, ograniczona ilość miejsca i długotrwałe pozostawanie w wymuszonej pozycji, co sprzyja obrzękom i problemom sercowo-naczyniowym.
Lot samolotem w ciąży
Loty samolotem są dozwolone dla kobiet do 36 tygodnia ciąży w przypadku ciąży pojedynczej. 36 tydzień to początek 9 miesiąca ciąży i jej trzeci trymestr, co oznacza, iż latanie samolotem jest bezpieczne w czasie I i II trymestru ciąży, oraz w czasie trymestru III, który zaczyna się od 28 tygodnia ciąży.
W przypadku ciąży mnogiej dozwolone jest latanie do 32 tygodnia ciąży, czyli również przez cały I i II trymestr, oraz w części trymestru III.
Ciąża jest jednak czynnikiem ryzyka rozwoju zakrzepicy, dlatego ciężarne powinny w czasie lotu stosować profilaktykę uciskową, w postaci specjalnych pończoch czy bandaży uciskowych oraz pamiętać o poruszaniu się w czasie lotu.
Na koniec dodajmy jeszcze, iż wszelkie lotniskowe urządzenia skanujące są bezpieczne dla kobiet w ciąży i rozwijającego się dziecka.
Lot samolotem po porodzie
Połóg, podobnie jak ciąża, również jest czynnikiem ryzyka rozwoju zakrzepicy, dlatego kobiety podróżujące w czasie połogu powinny stosować profilaktykę przeciwzakrzepową, jak w przypadku ciężarnych.
Lot samolotem po cięciu cesarskim dozwolony jest dwa tygodnie po porodzie.
Lot samolotem z niemowlęciem
Lot samolotem nie stanowi zagrożenia dla niemowlęcia, jednak zaleca się, aby poczekać ok. 1-2 tygodni po urodzeniu dziecka, aby upewnić się, że jest zdrowe, a pęcherzyki płucne osiągnęły pełną wydolność.
Niemowlęta mają jednak większą skłonność do zapalenia ucha środkowego, co wiąże się z krótszą i bardziej poziomu ustawioną trąbką Eustachiusza. Dlatego w czasie lotu samolotem niemowlę powinno ssać smoczek, pierś lub butelkę. Sprzyja to otwarciu trąbki, zmniejsza uczucie zatkania ucha i ryzyko stanu zapalnego.
Malutkie dzieci powinny być również odpowiednio nawadnianie w podróży, łatwo się odwaniają a lot samolotem sprzyja dehydratacji.
Infekcje uszu, gardła i nosa a lot samolotem
Pacjent z katarem i innymi objawami czynnej infekcji dróg oddechowych nie powinien lecieć samolotem. Przeziębienie, grypa, zakażenie RSV są przeciwskazaniem do lotu, można go odbyć co najmniej 24 godziny od ustąpienia gorączki i 10 dni po ustąpieniu objawów ogólnych.
Osoby z zaburzeniami odporności również powinny unikać lotów w trakcie infekcji, mogą zacząć podróż co najmniej 20 dni od zakończenia ostrych chorób dróg oddechowych.
Pomimo tych zaleceń aż 20% podróżnych rozwinie infekcję górnych dróg oddechowych w ciągu tygodnia od przylotu.
Choroby układu krążenia i serca a podróż samolotem
Pacjenci z chorobami układu sercowo-naczyniowego narażeni są na ryzyko powikłań i groźnych incydentów w czasie lotu, dlatego podstawowym zaleceniem dla nich jest podróżowanie samolotem tylko wówczas, gdy choroba jest wyrównana i stabilna. Każda osoba z chorobą kardiologiczną, dla własnego bezpieczeństwa, powinna podróżować z kopią swojego ostatniego EKG.
Nadciśnienie a lot samolotem
Nadciśnienie tętnicze jest chorobą bardzo powszechną, dlatego ważne jest, aby mieć informacje, jak przygotować się do lotu. Pacjenci z nadciśnieniem nie powinni wsiadać do samolotu, jeśli nadciśnienie nie jest ustabilizowane i kontrolowane. Niekontrolowane nadciśnienie tętnicze jest przeciwskazaniem do odbycia lotu.
Pacjent z nadciśnieniem powinien również pamiętać, aby w podróż samolotem zabrać ze sobą leki.
Choroba niedokrwienna serca a lot samolotem
Pacjent z niestabilną chorobą wieńcową nie może odbywać lotu samolotem. Natomiast pacjent ze stabilną chorobą wieńcową może podróżować samolotem po konsultacji ze swoim lekarzem, gdyż ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych i zawału serca jest u takich osób niskie.
Zawał serca a lot samolotem
Jednym z najczęstszych pytań kierowanych do lekarza jest pytanie o to, czy można latać samolotem po zawale serca.
Ogólna zasada mówi, iż nie zaleca się podróży samolotem w ciągu dwóch tygodni od zawału serca bez powikłań. Jeśli pacjent przeszedł angioplastykę wieńcową, może wsiąść do samolotu po tygodniu od zabiegu, okres bezpośrednio po wszczepieniu stentu obarczony jest ryzykiem powstania skrzepów, a lot samolotem to ryzyko zwiększa.
Bardziej szczegółowe badania wskazują, iż pacjent:
< 65 r.ż, po pierwszym epizodzie zawału serca i frakcją wyrzutową >45% może lecieć samolotem już od 3-10 dni po zabiegu
z frakcją wyrzutową > 40%, bez objawów niewydolności krążenia lub artymii powinien odczekać 10 dni od epizodu
z frakcją wyrzutową < 40 %, objawami niewydolności krążenia nie mogą obywać lotów do czasu ustabilizowania choroby. Może się zdarzyć, iż dla takich pacjentów loty samolotem pozostaną przeciwskazaniem do końca życia.
Pacjent z kardiowerterem (defibrylatorem) lub rozrusznikiem serca
Pacjenci z kardiowerterami i rozrusznikami serca mogą latać samolotem. Należy jednak pamiętać, iż nie powinni przechodzić przez bramki wykrywające metal, wymagają raczej kontroli osobistej.
Zakrzepica a podróż samolotem
Jednym z najpoważniejszych zagrożeń dla pasażerów z chorobami serca podczas lotu samolotem jest zakrzepica żylna. Sprzyja temu długi okres bezruchu, odwodnienie i niższy poziom tlenu w kabinie samolotu. Czynnikiem ryzyka rozwoju zakrzepicy jest także długość lotu, wzrasta ono w podróżach trwających więcej niż 8 godzin, wynosi aż 5,4% przy lotach dłuższych niż 12 godzin.
Czynniki ryzyka wystąpienia zakrzepicy:
wiek powyżej 40 lat,
otyłość,
zakrzepica lub zatorowość płucna w rodzinie,
żylaki kończyn dolnych,
uraz,
unieruchomienie,
nowotwór,
ciąża i połóg.
Profilaktyka przeciwzakrzepowa przed lotem i w trakcie lotu
Zalecenia ogólne obejmują:
10-15 minut chodzenia na każde dwie godziny lotu
odpowiednie nawadnianie
unikanie picia alkoholu.
Aby uniknąć problemów z zakrzepicą, na loty trwające powyżej 5 godzin rekomenduje się terapię uciskową kończyn, np. specjalne pończochy. U osób z czynnikami ryzyka rozwoju zakrzepicy zaleca się przyjęcie podskórne 0,4 ml heparyny drobnocząsteczkowej. Przyjmowanie kwasu acetylosalicylowego (aspiryny) nie ma żadnego uzasadnienia i nie przeciwdziała zakrzepom.
Pacjenci z chorobami płuc a lot samolotem
Osoby najbardziej wymagające opieki w czasie lotu i przygotowania przed lotem to pacjenci z chorobami płuc. Mogą to być:
POCHP (przewlekła obturacyjna choroba płuc),
zespół bezdechu sennego,
rozedma płuc,
odma opłucnowa,
nadciśnienie płucne,
śródmiąższowe choroby płuc.
Takie osoby mogą wymagać dodatkowego zabezpieczenia tlenem w trakcie lotu. Zgodnie z rekomendacjami dotyczy to chorych z saturacją <92%.
Jeśli saturacja u pacjentów z chorobami płuc wynosi >95%, nie wymagają one dodatkowego tlenu. Jeśli natomiast wynosi ona pomiędzy 92%-95%, to w celu ustalenia potrzeby dodatkowego podawania tlenu powinny przejść HAST – Hypoxia Attitude Simulation Test.
Test polega na podaniu pacjentowi mieszanki gazów odwzorowujących ciśnienie parcjalne tlenu na wysokościach przelotowych i ocenie saturacji. Prostsza odmiana testu to pomiar saturacji u pacjenta przed wysiłkiem polegającym na przejściu 50-100 metrów i ponownym pomiarze. Jeśli pacjent nie jest w stanie przejść takiego dystansu, w ogóle nie powinien latać samolotem.
Szczególnej uwagi wymagają osoby z rozedmą płuc. Lot samolotem może skutkować u nich odmą opłucnową. Ok. 20% pacjentów w ciągu dwóch tygodniu po podróży samolotem rozwija odmę i należy być świadomym takiego ryzyka.
Pacjent z odmą opłucnową może wsiąść do samolotu 2 tygodnie po zakończeniu leczenia. Jednak kolejny lot jest czynnikiem ryzyka nawrotu odmy.
Pacjent z astmą powinien podróżować z inhalatorem z odmierzoną dawką leku w zasięgu ręki i musi być przygotowany na wystąpienie objawów choroby na wysokości.
Pacjent z bezdechem, używający w domu urządzeń wspomagających, powinien zabrać je w podróż.
Pacjent z cukrzycą w samolocie
Cukrzyca nie jest przeciwskazaniem do latania samolotami, jednak osoby z cukrzycą insulinozależną (typu 1) powinny pamiętać, aby na dłuższe loty zaplanować posiłki oraz dokonywać pomiarów glikemii. W zależności od kierunku lotu pacjent może zmieniać strefy czasowe, dlatego należy być przygotowanym na modyfikację dawek insuliny. Na ogół po dwóch dniach od zakończenia lotu zapotrzebowanie na insulinę wraca do poprzedniego poziomu.
Choroby neurologiczne a podróż samolotem
Lot samolotem predysponuje do powstania bólów głowy, dlatego osoby z ciężkimi migrenami oraz lękowymi bólami głowy powinny zaopatrzyć się w odpowiednie leki.
Osoby ze skłonnością do omdleń powinny w trakcie lotu odpowiednio się nawadniać, oraz unikać spożywania alkoholu.
Pacjent z padaczką nie powinien wsiadać do samolotu w ciągu 72 godzin od zakończenia napadu padaczkowego. Należy pamiętać, iż osoby z padaczką mogą mieć napad po zakończeniu lotu.
Pacjent po udarze powinien odczekać ok. 14 dni zanim wsiądzie do samolotu.
Choroby oczu a lot samolotem
Choroby oczu nie są przeciwskazaniem do latania samolotem, ale należy podjąć niezbędne środki ostrożności. Pacjent z zespołem suchego oka (kseroftalmią) powinien zaopatrzyć się w nawilżające krople do oczu.
Zaćma i stabilna jaskra pozwalają na podróż samolotem. Zmiany na siatkówce powinny być kontrolowane przez lekarza okulistę, który wydaje opinię o tym, czy pacjent może podróżować samolotem. Powinny być kontrolowane również po zakończeniu lotu.
Pacjenci po zabiegach na otwartym oku mogą podróżować nie wcześniej niż 6 tygodniu od procedury, po pozytywnej opinii okulisty.
Podróż samolotem a zdrowie i choroby – podsumowanie
Podróż samolotem to bezpieczny sposób przemieszczania się. Jednak aby w pełni cieszyć się podróżą i uniknąć komplikacji zdrowotnych, należy do niej dobrze się przygotować. Najlepiej, aby każdy podróżny przed planowanym lotem samolotem, zwłaszcza przed lotem trwającym powyżej 5 godzin, odbył konsultację lekarską. Dotyczy to zwłaszcza osób starszych i pacjentów cierpiących na choroby przewlekłe.
Bibliografia
Joy M. Cardiovascular disease and airline travel. Heart. 2007 Dec;93(12):1507-9. doi: 10.1136/hrt.2007.134247. PMID: 18003680; PMCID: PMC2095736
Mohr LC. The hypoxia altitude simulation test: an increasingly performed test for the evaluation of patients prior to air travel. Chest. 2008 Apr;133(4):839-42. doi: 10.1378/chest.08-0335. Erratum in: Chest. 2008 Jul;134(1):220. PMID: 18398113.
Pazgan-Simon M., Wykład Podróż samolotem, konferencja Medycyna Podróży w teorii i praktyce, 14.03.2024.
Aerospace Medical Association, Medical Guidelines for Airline Travel, https://www.asma.org/publications/medical-publications-for-airline-travel/medical-considerations-for-airline-travel
Pojawienie się biegunki tłuszczowej może zwiastować poważne choroby układu pokarmowego. Mogą wiązać się z niewydolnością trzustki lub wątroby, a także rzadkimi chorobami jak mukowiscydoza. Z artykułu dowiesz się, czym charakteryzuje się biegunka tłuszczowa, jakie są przyczyny i objawy stolców tłuszczowych, a także jakie badania warto wykonać.
Co to jest biegunka tłuszczowa i stolec tłuszczowy?
Zgodnie z definicją, biegunka to zaburzenie, któremu towarzyszy oddawanie więcej niż trzech nieuformowanych (płynnych, półpłynnych lub papkowatych) stolców dziennie o masie przekraczającej 200 g/dobę. W przypadku biegunki tłuszczowej masy kałowe zawierają zwiększoną zawartość tłuszczu, która nadaje im charakterystyczny wygląd – są połyskliwe, trudne do spłukania w toalecie i o charakterystycznych gnilnym zapachu.
Obecność stolca tłuszczowego świadczy o podwyższonej zawartości tłuszczu w masach kałowych, czemu nie musi towarzyszyć zwiększona częstotliwość jego oddawania. Z kolei biegunce tłuszczowej towarzyszy zwiększona ilość (zgodnie z przytoczoną wcześniej definicją) oddawania tłustych stolców.
Czy biegunka tłuszczowa jest groźna?
Biegunka tłuszczowa może być objawem poważnych chorób układu pokarmowego, którego nie należy lekceważyć. Świadczy o niedostatecznym rozkładzie enzymatycznym lipidów dostarczanych z pokarmem lub ich upośledzonym wchłanianiu. Pojawienie się stolców tłuszczowych wymaga konsultacji lekarskiej i przeprowadzenia badań m.in. krwi i kału.
Biegunka tłuszczowa może być związana z zaburzeniami trawienia tłuszczów dostarczanych z pokarmu. Często występuje w takich chorobach jak:
przewlekłe zapalenie trzustki, nowotwór trzustki, mukowiscydoza (dochodzi w nich do zaburzonej pracy zewnątrzwydzielniczej, której towarzyszy ograniczona produkcja enzymów rozkładających tłuszcze – lipazy);
SIBO, czyli zespole rozrostu flory bakteryjnej jelita cienkiego;
choletaza.
Tłuszczowe stolce mogą pojawić się również w wyniku zaburzeń wchłaniania tłuszczów. Występują w takich chorobach jak zespół złego wchłaniania, zespół ślepej pętli.
Inne przyczyny tłuszczowego stolca
Warto podkreślić, że stosowanie leków zawierających orlistat może powodować podobny zestaw objawów klinicznych, jak w przypadku biegunki tłuszczowej. Pacjenci stosujący go na odchudzanie często zmagają się z takimi objawami jak:
plamienie tłuszczowe z odbytu,
tłuszczowe, oleiste i luźne stolce o płynnej konsystencji.
Skutki uboczne orlistatu wynikają z mechanizmu działania substancji czynnej. Hamuje on aktywność lipaz odpowiedzialnych za rozkład enzymatyczny tłuszczów.
Biegunka tłuszczowa – objawy
Objawy biegunki tłuszczowej są charakterystyczne ze względu na cechy fizyczne kału. Mogą jej towarzyszyć inne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (wzdęcia, bóle brzucha, nudności, wymioty).
Biegunka tłuszczowa – jak wygląda
Biegunce tłuszczowej towarzyszy luźna konsystencja stolca (płynna lub półstała). Typową cechą jest zwiększona częstość wypróżnień. Pacjenci borykający się z tłuszczowym stolcem wskazują na trudność w spłukaniu takiego kału w toalecie. Wynika to z podstawowych właściwości fizycznych, tj. tłuszcz ma mniejszą gęstość od wody, dlatego unosi się na jej powierzchni.
Stolec tłuszczowy – kolor
Stolec tłuszczowy ma specyficzny wygląd związany ze zwiększoną ilością lipidów w masach kałowych. Jak pacjenci opisują jego wygląd? Wskazują na:
jasny kolor,
nieprzyjemny i gnilny zapach,
mazistą konsystencję,
połyskliwą powierzchnię i obecność kropli tłuszczu na powierzchni stolca.
Warto wiedzieć: Prawidłowy stolec przyjmuje formę półmiękkiej masy kałowej, która nie powinna zawierać widocznych gołym okiem resztek pokarmowych (np. kropli tłuszczu).
O obecności biegunki tłuszczowej świadczy wystąpienie typowych dla niej cech omówionych w części „objawy”. W procesie diagnostycznym wykorzystuje się:
badania ogólne kału oraz specjalistyczne testy na obecność pasożytów i elastazy trzustkowej,
badania obejmujące panel trzustkowy i wątrobowy, podstawowe badania biochemiczne krwi.
Szczegółową diagnostykę prowadzi lekarz gastroenterolog uwzględniając również zespół objawów klinicznych, palpacyjne badanie jamy brzusznej, badanie USG jamy brzusznej, tomografię komputerową (TK) oraz MR (badanie rezonansu magnetycznego) jamy brzusznej
Biegunka tłuszczowa – leczenie
Nie występuje uniwersalny sposób leczenia biegunki tłuszczowej – wynika to z faktu zróżnicowanej etiologii (pochodzenia) nieprawidłowości.
W procesie leczenia wykorzystuje się farmakoterapię zależną od choroby podstawowej. Zastosowanie znajduje leczenie substytucyjne, które dostarcza składników produkowanych w niewystarczającej ilości, co ma miejsce w niewydolności trzustki.
Konsekwencją nieleczonej i niezdiagnozowanej biegunki tłuszczowej są:
niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E i K),
zaburzenia elektrolitowe i odwodnienie,
osłabienie, niedożywienie, redukcja masy ciała.
Tłuszczowe stolce dotykają nie tylko dorosłych, ale także pacjentów pediatrycznych.
Jedną z konsekwencji ich występowania są zaburzenia wzrostu i rozwoju u dzieci.
Biegunka tłuszczowa może występować u dzieci i dorosłych. Głównym jej objawem są tłuszczowe stolce. To schorzenie związane z dysfunkcją trzustki, jelit lub wątroby. W diagnostyce biegunki tłuszczowej sięga się po różne testy np. panel trzustkowy, badania kału i USG. Wdrożenie późnej diagnostyki niesie ze sobą ryzyko wystąpienia powikłań – np. awitaminozy (dotyczy między innymi witaminy A, D, E i K).
Kolonoskopia to kluczowe badanie diagnostyczne, które pozwala na ocenę stanu jelita grubego i wykrycie ewentualnych nieprawidłowości, takich jak polipy czy zmiany nowotworowe. Aby jednak badanie było możliwe do przeprowadzenia i dostarczyło wiarygodnych wyników, niezbędne jest odpowiednie przygotowanie pacjenta, w tym przestrzeganie specjalnej diety.
Dieta przed kolonoskopią – w jakim celu się ją stosuje?
Kolonoskopię stosuje się w celu diagnostycznym, gdy występuje podejrzenie występowania m.in.:
polipów, choroby nowotworowej jelita grubego,
zaburzeń wchłaniania,
nieswoistego zapalenia jelit – wrzodziejącego zapalenie jelita grubego, choroby Leśniowskiego-Crohna,
przewlekłej biegunki o niejasnej etiologii,
spadku masy ciała – z niewyjaśnionych przyczyn,
niedokrwistości z niedoboru żelaza o nieokreślonym pochodzeniu.
Kolonoskopia to badanie przeprowadzane wśród ogółu populacji po 50. roku życia w ramach profilaktyki raka jelita grubego. Natomiast kolonoskopia terapeutyczna jest przeprowadzana u pacjentów ze wskazaniem lekarskim. Może dotyczyć np. usunięcia pojedynczych polipów (tzw. polipektomia), czy ciał obcych, hamowanie krwawień z dolnego odcinka przewodu pokarmowego oraz wiele innych schorzeń dolnego odcinka przewodu pokarmowego.
Kolonoskopia – jak dieta pomaga przygotować się do badania?
Zalecenie ESGE wskazuje na stosowanie diety ubogoresztkowej w dniu poprzedzającym kolonoskopię [S/U]. Dotychczas w ramach przygotowania do kolonoskopii stosowało się dietę płynną lub ubogoresztkową. Ostatnie badania wskazują, że dieta płynna nie powoduje wcale lepszego przygotowania jelita do badania niż dieta ubogoresztkowa. Pacjenci gorzej tolerują dietę płynną, a co za tym idzie, przestają jej przestrzegać. To przynosi gorsze efekty w badaniu kolonoskopii. Osoby, które stosują dietę ubogoresztkową, chętniej deklarują ewentualne powtórzenie przygotowania oraz lepiej znoszą zarówno przygotowanie do badania, jak i samo badanie. Przemawia to za wyborem diety ubogoresztkowej, którą należy stosować nawet 7 dni przed planowanym badaniem.
Bardzo ważna w przygotowaniu do kolonoskopii jest tzw.Skala Boston, która mówi o jakości przygotowania jelita do badania.
Tab. 1: Skala Boston
Skala Boston (tab. 1) jest skalą 10-punktową, w której ocenia się osobno trzy segmenty jelita:
prawą część jelita grubego (odbytnica)
środkową część jelita grubego (poprzecznica)
lewą część jelita grubego (kątnica).
W odróżnieniu od innych skali, oceny dokonuje się po zakończeniu spłukiwania i odsysania treści i resztek stolca z jelita. Rezultat otrzymuje się, sumując punkty przyznane każdemu z segmentów. Suma punktów równa 9 świadczy o bardzo dobrym przygotowaniu, a 0 — o braku przygotowania. Wykazano, że liczba punktów przyznanych w tej skali jest proporcjonalna do częstości wykrywania polipów.
Jak wygląda dieta przed kolonoskopią – co można jeść, a czego nie?
Jak powinna wyglądać dieta przed badaniem kolonoskopii? Już na 7 dni przed terminem badania zalecana jest tzw. dieta ubogoresztkowa. Zalecane są produkty, tj.:
zupy krem, zupy płynne i buliony;
kurczak bez skóry, indyk bez skóry, wędliny drobiowe, mięso bez długich włókien mięsnych, np. w formie pulpetów;
ryby;
jaja;
ryż jaśminowy i biały, makaron pszenny, pieczywo białe lub razowe (porządnie zmielone – bez ziaren), gotowane ziemniaki bez skóry;
serki homogenizowane, jogurty pitne, mleko, ser żółty, sery twarogowe;
kisiele i galaretki (cytrynowe, pomarańczowe, agrestowe – bez intensywnych kolorów, które mogą zmieniać barwę wewnątrz jelita i utrudniać widoczność);
napoje niegazowane, kawa, herbata, klarowne soki.
Przeciwwskazania przed kolonoskopią – oto lista produktów, które należy wyeliminować:
surowe owoce i warzywa, które powodują wzdęcia i gazy;
buraki w żadnej postaci;
owoce drobnopestkowe gotowane i surowe, np. maliny, truskawki, porzeczki, kiwi;
owoce i warzywa z grubą twardą skórką, np. śliwka, czereśnia, agrest, pomidory koktajlowe. Skórka z owoców lub warzyw, która utknie w jelicie, będzie trudna do odessania endoskopem lub może spowodować, że urządzenie się zapcha. W takiej sytuacji endoskopista może przerwać badanie;
pestki słonecznika, dyni, wszelkie ziarna typu siemię lniane, nasiona chia, babka płesznik (jajowata), sezam, mak, drobne elementy pestkowe, orzechy;
chleb ciemny, ziarnisty, z pestkami oraz nasionami, płatki zbożowe oraz musli;
tłuste wędliny, mięso czerwonego oraz drobiowe z dużą ilością włókien;
śmietana;
napoje gazowane, przeciery owocowe z pestkami, napoje o intensywnej barwie;
Pijemy dużo płynów – zupy, jogurty pitne woda z elektrolitami, kawa herbata, woda, woda niegazowana tak, aby nawet mieć 2-3 stolce luźne w ciągu doby.
Na 2 dni przed kolonoskopią:
jemy mniejsze posiłki, ale częściej – najlepiej około 4-5;
wprowadzamy do diety buliony, kisiele, galaretki w neutralnym kolorze (cytrynowa, agrestowa, brzoskwiniowa), a unikamy kisieli i galaretek w bardzo intensywnych kolorach, np. niebieski, gdyż może zaburzyć to obraz badania;
dbamy, aby jedzenie było rozdrobnione, miksowane lub miękkie (zupy kremy, jajecznice, pulpety, ziemniaki purée, miękkie makarony). Nie jemy kaszy i ryżu, gdyż powoduje to zaparcia;
warzywa gotujemy na miękko;
spożywamy tylko gotowane mięso;
jeżeli chodzi o nabiał, możemy zjeść plasterek żółtego sera lub białego sera typu twarogowego;
przyjmujemy dużo płynów – bardzo dużo wody niegazowanej, kawa bez fusów (może być z niewielką ilością mleka), kompot klarowany bez owoców.
Na1 dzień przed badaniem:
zjadamy czysty klarowny bulion bez klusek, galareta z rosołu klarowna bez mięsa;
można spożywać kisiele i galaretki bez cząstek owocowych;
dopuszczalne jest picie słabej herbaty i obowiązkowo wody;
unikamy kawy!!!
W dniu kolonoskopii:
nic nie jemy;
pijemy płyny do 2h przed badaniem – szczególnie wodę niegazowaną – natomiast jeżeli badanie będzie wykonane w znieczuleniu, to należy zrezygnować z picia już 4 godziny wcześniej;
zakładamy luźne ubrania, które nie uciskają brzucha.
Dieta – o czym pamiętać przed kolonoskopią?
Do prawidłowo przeprowadzonego badania jelito grube przygotowuje odpowiednia dieta. Oczyszczenie jelita zapewnia z kolei preparat, który jest wydawany na receptę. Pacjent otrzymuje ją od lekarza, który kieruje na kolonoskopię. Sposób użycia może być różny ze względu na rodzaj preparatu, dlatego zawsze należy postępować zgodnie z instrukcją na opakowaniu i zaleceniami lekarskimi. Zazwyczaj preparaty te są formą proszku do rozpuszczenia w wodzie, które należy wypić w odpowiedniej ilości i w określonym czasie.
Przy nieodpowiednim przygotowaniu do badania kolonoskopii, w kale łatwo jest przegapić nawet większe zmiany w jelitach. Widoczność 70-80% to dla gastroenterologa nie jest badanie wysokiej jakości.
Przygotowując się do badania, należy więc bezwzględnie przestrzegać wcześniej opisanych zasad. Odpowiednio dobrana dieta, wprowadzana w odpowiednim czasie niesie korzyści zarówno dla lekarza wykonującego badanie (dobra widoczność wewnątrz jelita, sprawny i szybki oraz bezpieczny przebieg badania), jak i dla pacjenta (szybkie dojście do siebie po badaniu, bez rozdętego jelita i powikłań, prawidłowa diagnoza po przeprowadzonym badaniu).
Bibliografia
Szmit M., Bugajski M., Kamiński M.F.: Przygotowanie jelita grubego do kolonoskopii. Omówienie wytycznych European Society of Gastrointestinal Endoscopy 2019. Med. Prakt., 2020; 3: 68–77
Lekarz Dobras Marta specjalista chorób wewnętrznych, specjalista gastroenterologii. Poradnik Gastrologiczny BLOG
Kolonoskopia. Informacje dla pacjenta. Online: www.luxmed.pl/assets/media/Kolonoskopia.pdf [dostęp: 09.01.2022].
E. Antos, J. Maliszewska, M. Wojciechowska, Kolonoskopia – problemy pacjentów przygotowujących się do badania, „Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu” 2019, t. 59, nr 2, s. 150–156.
K. Dołoto, Kolonoskopia w profilaktyce raka jelita grubego – działania pielęgniarskie w przygotowaniu do badania, „Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu” 2017, t. 1, nr 50, s. 102–106.
M. Leszczyński, K.L. MacArthur, K.P. Nelson i wsp., The association among diet, dietary fiber, and bowel preparation at colonoscopy, „Gastrointestinal Endoscopy” 2018, t. 88, nr 4, s. 685–694.
Czynnik Castle’a (in. czynnik wewnętrzny, IF) odgrywa kluczową rolę w przyswajaniu witaminy B12 przez nasz organizm. Jej niedobór może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak anemia złośliwa. Z tego artykułu dowiesz się, czym jest czynnik Castle’a, kiedy warto przeprowadzić badanie na obecność przeciwciał przeciwko niemu, jak się przygotować oraz jak interpretować wyniki.
Czynnik wewnętrzny Castle’a (ang. intrinsic factor, IF) jest białkiem produkowanym przez komórki okładzinowe żołądka. W żołądku czynnik ten wiąże się z witaminą B12, tworząc odporny na trawienie kompleks niezbędny do transportu tej witaminy do jelita cienkiego, gdzie jest wchłaniana do krwiobiegu. Bez czynnika wewnętrznego witamina B12 nie może być efektywnie przyswajana przez organizm. Jej niedobór może doprowadzić do wielu poważnych powikłań, w tym niedokrwistości z niedoboru witaminy B12 – anemii złośliwej.
Rodzaje przeciwciał przeciw czynnikowi wewnętrznemu Castle’a
Najczęstszą przyczyną niedoboru czynnika wewnętrznego jest toczący się proces autoimmunizacyjny, w przebiegu którego układ odpornościowy produkuje przeciwciała skierowane przeciwko temu czynnikowi. Przeciwciała przeciw czynnikowi Castle’a (anty-IF) atakują i niszczą czynnik wewnętrzny, zakłócając i upośledzając jego funkcjonowanie.
przeciwciała neutralizujące (typ II) – atakują i niszczą kompleks czynnik wewnętrzny–witamina B12 (IF-B12).
Kiedy bada się przeciwciała przeciw czynnikowi wewnętrznemu Castle’a?
Badanie obecności przeciwciał przeciwko czynnikowi wewnętrznemu jest istotne w diagnostyce autoimmunologicznego metaplastycznego zapalenia błony śluzowej żołądka (ang. autoimmune metaplastic atrophic gastritis, AMAG) oraz anemii złośliwej, nazywanej chorobą Addisona-Biermera. Badanie przeciwciał anty-IF może być przydatnym narzędziem diagnostycznym w przypadku poszukiwania przyczyny niedokrwistości i/lub niedoboru witaminy B12 oraz neuropatii związanych z niedoborem witaminy B12.
Zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka a czynnik Castle’a
Przeciwciała przeciw czynnikowi wewnętrznemu (anty-IF) są uznawane za jeden z markerów autoimmunologicznego metaplastycznego zapalenia błony śluzowej żołądka (AMAG). Jest to przewlekłe zapalenie żołądka o podłożu autoimmunizacyjnym, które może prowadzić do zanikowego zapalenia błony śluzowej, a tym samym do uszkodzenia komórek produkujących czynnik wewnętrzny. W konsekwencji niedoboru czynnika wewnętrznego i braku możliwości wchłaniania witaminy B12 schorzenie to może spowodować rozwój anemii złośliwej (megaloblastycznej, choroba Addisona-Biermera, ang. pernicious anemia, PA). Objawy pojawiają się bardzo często dopiero wtedy, gdy u pacjenta rozwija się niedokrwistość megaloblastyczna.
Anemia złośliwa a czynnik Castle’a
Obecność przeciwciał anty-IF jest charakterystyczna dla anemii złośliwej (choroba Addisona-Biermera), która jest ciężką formą niedokrwistości, spowodowaną niedoborem witaminy B12, wynikającym z braku czynnika wewnętrznego Castle’a. Niedokrwistość złośliwa charakteryzuje się niskim poziomem czerwonych krwinek i wymaga natychmiastowego leczenia. Ze względu na kluczową rolę, jaką przeciwciała anty-IF odgrywają w rozwoju tego schorzenia, badanie ich obecności jest bardzo ważnym krokiem w diagnostyce choroby Addisona-Biermera.
Przeciwciała anty-IF występują u 40–60% pacjentów z anemią złośliwą, a po dłuższym okresie choroby aż u 60–80%.
Inne objawy i schorzenia
Niedobór czynnika wewnętrznego Castle’a może prowadzić także do innych problemów zdrowotnych, takich jak neuropatie, zaburzenia funkcji poznawczych, a nawet depresja, urojenia czy otępienie. Dlatego badanie poziomu anty-IF jest istotne w diagnostyce różnych dolegliwości.
Przeciwciała przeciw czynnikowi wewnętrznemu Castle’a – opis badania
Badanie na obecność przeciwciał przeciw czynnikowi wewnętrznemu Castle’a jest proste i polega na pobraniu próbki krwi żylnej od pacjenta.
Czynnik Castle’a – jak przygotować się do badania
Przed badaniem na obecność przeciwciał przeciw czynnikowi Castle’a nie jest wymagane specjalne przygotowanie. Ważne jest jednak, aby poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, gdyż niektóre z nich mogą wpływać na wynik badania, w szczególności suplementacja wysokimi dawkami witaminy B12.
Czynnik Castle’a – interpretacja wyników badania
W procesie diagnostycznym wyniki oznaczeń powinny być analizowane łącznie z wynikami innych badań oraz występującymi objawami klinicznymi.
Wynik prawidłowy w badaniu czynnika wewnętrznego
Wynik prawidłowy, czyli brak obecności przeciwciał anty-IF u pacjenta, oznacza, że w jego organizmie nie wykryto przeciwciał przeciwko czynnikowi wewnętrznemu Castle’a.
Wynik nieprawidłowy w badaniu czynnika Castle’a
Nieprawidłowy wynik wskazuje na obecność przeciwciał przeciwko czynnikowi wewnętrznemu Castle’a. Taki stan może prowadzić do niedoboru witaminy B12 i wiązać się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Wymaga to konsultacji lekarskiej, dalszej diagnostyki oraz wdrożenia odpowiednio dobranej terapii.
Czynnik wewnętrzny Castle’a i badania – podsumowanie
Czynnik wewnętrzny Castle’a odgrywa kluczową rolę w przyswajaniu witaminy B12, a jego niedobór może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak anemia złośliwa. Badanie obecności przeciwciał anty-IF jest niezwykle istotne w procesie diagnostycznym tych schorzeń. Dzięki odpowiedniej diagnostyce można zapobiegać powikłaniom wynikającym z niedoboru witaminy B12 i poprawić jakość życia pacjentów.
Bibliografia
Podolak-Dawidziak M., Ochrem B., Niedokrwistość z niedoboru witaminy B12, https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.15.1.4.
Solnica B. (red), Diagnostyka laboratoryjna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014.
Bizzaro N., Antico A., Diagnosis and classification of pernicious anemia. Autoimmun Rev 2014; 13(4–5): 565–568.
Hariz A., Bhattacharya P.T., Megaloblastic Anemia. StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2019.
Green R., Allen L.H., Vitamin B12 deficiency as a global health problem. Annu Rev Nutr 2012, 32, 173–196.
Kulnigg-Dabsch S., Autoimmune gastritis. Wien Med Wochenschr 2016; 166(13–14): 424–430.
Rusak E., Chobot A., Krzywicka A., Wenzlau J., Anti-parietal cell antibodies ‒ diagnostic significance. Adv Med Sci 2016; 61(2): 175–179.
EUROIMMUN AG. Stöcker W., Schlumberger W., Krüger C., Alle Beiträge zum Thema Autoimmundiagnostik. W: Gressner A., Arndt T. (Hrsg.), Lexikon der Medizinischen Laboratoriumsdiagnostik. 2. Auflage. Springer Medizin Verlag, Heidelberg 2012.
Organizm człowieka składa się z bardzo wielu składników odżywczych, witamin i minerałów. Pozostają one ze sobą w sieci wzajemnych zależności i jest to skomplikowana łamigłówka. Poszczególne witaminy i minerały mogą wpływać na siebie na zasadzie synergii – zwiększaniu ich przyswajania w przewodzie pokarmowym i wykorzystania w komórkach i tkankach, lub na zasadzie antagonizmu – ograniczenia wchłaniania i aktywności na poziomie komórkowym. Synergia witamin jest zjawiskiem korzystnym, natomiast antagonizm – zwłaszcza pierwiastków śladowych, czyli takich, które występują w organizmie w bardzo małych ilościach – może prowadzić do subklinicznych niedoborów i zmniejszonej biodostępności niektórych składników odżywczych.
Jeśli witaminy i minerały są przyjmowane w odpowiednich ilościach z dietą, nie ma niebezpieczeństwa antagonizmu. Natomiast w przypadku suplementacji istnieje realne zagrożenie naruszenia delikatnej równowagi składników odżywczych w organizmie. Dlatego suplementacja zawsze powinna mieć miejsce tylko w przypadku istnienia potwierdzonych niedoborów.
Natomiast jeśli musimy suplementować niektóre składniki odżywcze, warto wiedzieć, jak łączyć witaminy i minerały, aby suplementacja była skuteczna i bezpieczna.
Jak łączyć witaminy? Korzystne i niekorzystne połączenia witamin.
Witaminy mogą mieć działania synergistyczne i antagonistyczne, o czym nieczęsto pamiętamy. Te wzajemne oddziaływania mogą być bezpośrednie, ale mogą powstawać również w sposób pośredni, wynikający z nadmiernego spożycia jednej witaminy, co zwiększa zapotrzebowanie na inne. Warto znać te relacje, aby efektywnie prowadzić suplementację.
Jak prawidłowo łączyć witaminy, czyli synergia witamin
Synergia to połączona interakcja kilku elementów, dająca większy efekt niż działanie każdej z witamin osobno. Taki efekt nie tylko wzmacnia bieżącą aktywność danej witaminy, ale może również chronić przed skutkami niedoborów witamin.
Większość witamin można łączyć z wieloma innymi witaminami. Jak łączyć witaminy pokazuje tabela.
Jakie witaminy można łączyć?
Przykłady mechanizmów synergistycznego działania witamin:
witamina C i witamina E – obydwie witaminy mają działanie antyoksydacyjne, zwalczające wolne rodniki. Witamina C wspomaga regenerację utlenionej – nieaktywnej – postaci witaminy E do formy aktywnej, która ponownie może neutralizować wolne rodniki;
witamina B12 i kwas foliowy – obydwie witaminy odgrywają bardzo ważną rolę w procesie metylacji. Witamina B12 jest niezbędna w przemianach kwasu foliowego i jego aktywności w organizmie;
witamina B6 i witamina B12 – obecność witaminy B6 poprawia wchłanianie witaminy B12, zaś niedobór witaminy B6 może prowadzić do niedoborów witaminy B12;
witamina B6, B12 i kwas foliowy – wykazują działanie synergistyczne, kontrolując poziom homocysteiny w organizmie. Zwiększony poziom tego aminokwasu wiąże się z większym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych;
biotyna i kwas pantotenowy – niedobór kwasu pantotenowego pogłębia jednoczesny niedobór biotyny. Badania wykazały, iż dodatek biotyny do diety zwierząt zmniejszał nasilenie objawów niedoboru kwasu pantotenowego.
Jak nie łączyć witamin, czyli antagonizm. Przykłady antagonistycznego działania witamin
Antagonizm witamin może mieć charakter bezpośredni, wówczas jedna witamina może hamować wchłanianie lub blokować aktywność innego związku. Może mieć również charakter pośredni, jak w przypadku witaminy C i witaminy B12.
Przykłady mechanizmów antagonistycznego działania witamin:
witamina C i witamina B12 – witamina C zwiększa wchłanianie żelaza. Nadmiar żelaza prowadzi do niedoborów kobaltu, który jest składnikiem witaminy B12. Taki antagonizm jest zjawiskiem rzadkim i może dotyczyć osób cierpiących na zaburzenia związane z nadmiernym magazynowaniem żelaza, np. w przypadku hemochromatozy;
witamina A i witamina K – wchłanianie witaminy K może być zmniejszane przed duże dawki witaminy A;
witamina A i witamina D – antagonistyczne działanie tych dwóch witamin przejawia się m.in. w zmniejszaniu toksycznego działania witaminy D przez witaminę A;
witamina E i witamina K – duże dawki witaminy E zmniejszają aktywność witaminy K, hamując jej przeciwkrzepliwe działanie.
Korzystne i niekorzystne połączenia minerałów
Składniki mineralne – makro i mikroelementy – to pierwiastki, które pełnią różnorakie funkcje w organizmie człowieka, różne jest również ich stężenie. Głównym składnikiem mineralnym naszego ciała jest wapń, ale mamy również pierwiastki śladowe, występujące w bardzo niewielkich ilościach.
Pomiędzy składnikami mineralnymi w ciele istnieją skomplikowane zależności, o których bardzo rzadko myślimy, sięgając po suplementację. Mogą to być zależności synergistyczne, gdy dane pierwiastki pomagają sobie w działaniu, lub antagonistyczne – gdy wzajemnie hamują swoją aktywność.
Może się to odbywać na poziomie metabolicznym, jak i na poziomie absorpcji. Niektóre minerały wspierają się we wchłanianiu, niektóre konkurują. Zdarza się również tak, iż niektóre pierwiastki mogą ze sobą konkurować i wzmacniać swoje działanie jednocześnie, najczęściej zależy to od dawki, ale może również zależeć od poziomu oddziaływania.
Przykładem takiej pary jest wapń i magnez, które wspomagają swoje wchłanianie, natomiast na poziomie komórkowym są antagonistami.
Jak łączyć składniki mineralne?
Połączenia witamin i minerałów
Połączenia witamin i minerałów również mogą mieć charakter synergistyczny – wzajemnie wspierać swoje działanie – lub antagonistyczny – hamować. Jednym z najbardziej znanych połączeń jest wzajemnie oddziaływanie wapnia i witaminy D. Aby osiągnąć prawidłowy poziom wapnia w organizmie, musi być odpowiednia podaż witaminy D.
Inną znaną parą jest żelazo i witamina C, która wspiera wchłanianie tego pierwiastka w przewodzie pokarmowym. Mniej oczywiste jest skojarzenie żelaza z witaminą A, która również poprawia wskaźniki gospodarki żelazowej.
W przypadku oddziaływania witamin i minerałów również zdarzają się sytuacje, gdy dane zestawienie składników odżywczych działa zarówno synergistycznie jak i antagonistycznie. Przykładem może być witamina C i miedź. Wysokie spożycie witaminy C zmniejsza wchłanianie miedzi i może powodować jej niedobór, podobnie jak nadmierne spożycie miedzi może skutkować brakiem witaminy C. Jednak na poziomie wielu reakcji w organizmie miedź i witamina C mają działanie synergistyczne.
Jak łączyć ze sobą witaminy i minerały?
Łączenie witamin i minerałów – podsumowanie
Jak widać, wzajemne powiązania pomiędzy witaminami i makro i mikroelementami są niezwykle skomplikowane. Jeśli spożywamy wszystkie składniki odżywcze tylko z dietą, nie ma niebezpieczeństwa naruszenia równowagi pomiędzy nimi, organizm świetnie daje sobie z tym radę. Jeśli natomiast stosujemy suplementację bez potwierdzonych badaniami laboratoryjnymi niedoborów, bardzo łatwo naruszyć balans składników odżywczych w organizmie.
Bibliografia
Tripathy S., Dhaduk J, Kapadiya S, Interrelationship of Micronutrients: Antagonism and Synergism; Int. J. Pure App. Biosci, 2017, 5(6), s. 208-214;
Bariera jelitowa odgrywa niezwykle ważną rolę w utrzymaniu równowagi całego organizmu, tzw. homeostazy. Naruszenie szczelności bariery jelitowej skutkuje przenikaniem toksyn i innych szkodliwych substancji do środowiska wewnętrznego, czyli krwi, tkanek i narządów. Może to powodować szereg konsekwencji zdrowotnych, w tym dysfunkcje przewodu pokarmowego, infekcje ogólnoustrojowe, nadwrażliwości pokarmowe i choroby autoimmunologiczne. Stosunkowo niedawno wykazano, że na regulację połączeń w nabłonku jelitowym i przepuszczalność bariery jelitowej wpływa zonulina. Z tego artykułu dowiesz się, czym jest to białko, jakie pełni funkcje oraz jak zbadać jego poziom w organizmie.
Zonulina została odkryta w 2000 r. Badacze opisali ją jako białko ścisłych połączeń (ang. tight junctions, TJ) pomiędzy enterocytami (enerocytami) – komórkami nabłonka jelita cienkiego. Wydzielana jest zarówno przez nabłonek jelita, jak i wątrobę. Rolą zonuliny jest regulacja przepuszczalności bariery jelitowej. Pomimo że większość informacji dotyczących tego białka koncentruje się na jego działaniu w jelitach, istnieją także dowody na znaczenie zonuliny w innych narządach, takich jak mózg, serce, płuca, nerki, wątroba oraz skóra.
Zonulina – właściwości i znaczenie dla jelit
Zonulina jest uznawana za marker integralności ścisłych połączeń pomiędzy enterocytami.Otwierając i zamykając połączenia ścisłe w jelitach, wpływa na transport płynów, substancji odżywczych, jonów i innych cząsteczek rozpuszczalnych w wodzie oraz komórek układu immunologicznego między światłem jelita a krwiobiegiem. Oddziałuje zatem zarówno na przepuszczalność śluzówki jelit, jak i na odpowiedź immunologiczną. Zonulina jest również prekursorem haptoglobiny (białka ostrej fazy zapalenia), wydzielanej przez organizm w odpowiedzi na stan zapalny lub infekcje. Istnieją też dowody na to, że zonulina pełni funkcję ochronną przed kolonizacją drobnoustrojów w końcowym odcinku jelita.
Prawidłowa funkcja barierowa jelit a ich przepuszczalność
W skład bariery jelitowej wchodzą komórki układu krwionośnego, nerwowego i immunologicznego oraz komórki nabłonkowe, pokryte warstwą śluzu zasiedlanego przez mikroorganizmy tworzące tzw. mikrobiotę jelitową. Ta ostatnia jest szczególnie istotna, ponieważ udowodniono, że zmniejszenie warstwy śluzu prowadzi do zwiększenia przepuszczalności jelita, umożliwiając przedostawanie się do wnętrza organizmu drobnoustrojów. Białka ścisłych połączeń, takie jak zonulina, łączą komórki nabłonka jelit, regulując ich przepuszczalność. Naruszenie tej bariery powoduje zwiększoną przepuszczalność jelit, co z kolei ułatwia transport szkodliwych substancji i drobnoustrojów do krwiobiegu i może powodować wiele chorób. Jelito jest zatem łącznikiem pomiędzy środowiskiem zewnętrznym a wewnętrznym ustroju, dlatego niezwykle ważną rolę w utrzymaniu równowagi zarówno jelita, jak i całego organizmu pełni prawidłowo funkcjonująca bariera jelitowa.
Zonulina a przepuszczalność jelit – jej rola
Zonulina, będąc modulatorem ścisłych połączeń międzykomórkowych, jest uważana za marker zwiększonej przepuszczalności jelitowej (ang. intestinal permeability, IP). Podwyższony poziom tego białka może prowadzić do zaburzenia funkcjonowania i rozszczelnienia bariery jelitowej, czyli tzw. zespołu przesiąkliwego jelita (ang. leaky gut syndrome). Skutkuje to przenikaniem do krwi dużych cząstek pokarmowych, toksyn, patogenów i innych substancji, zdolnych do aktywowania odpowiedzi immunologicznej, co wywołuje stan zapalny i sygnalizuje zachodzenie nieprawidłowych procesów w jelicie.
Zonulina i choroby związane z przepuszczalnością jelitową
Zaburzenia funkcjonowania bariery jelitowej, prowadzące do zespołu przesiąkliwego jelita, zostały powiązane z patogenezą kilku stanów chorobowych, w tym chorób autoimmunologicznych i zapalnych. Stwierdzono, że niektóre czynniki środowiskowe, takie jak bakterie i gluten, mogą stymulować uwalnianie zonuliny w jelitach. Zwiększona przepuszczalność jelit wydaje się kluczowym czynnikiem w patogenezie:
celiakii,
cukrzycy typu I,
choroby Leśniowskiego-Crohna,
zespołu jelita drażliwego,
wrzodziejącego zapalenia jelita grubego,
alergii,
astmy,
reumatoidalnego zapalenia stawów.
U osób z tymi schorzeniami badania wykazały wyższy poziom zonuliny niż u ludzi zdrowych. Zonulina może być zatem wykorzystywana jako marker upośledzonej funkcji bariery jelitowej, może także stanowić potencjalny cel terapeutyczny w leczeniu tych chorób.
Diagnozowanie i monitorowanie poziomu zonuliny
Aby móc ocenić funkcjonowanie bariery jelitowej przy podejrzeniu stanu zapalnego jelita lub dolegliwościach ze strony układu pokarmowego, zaleca się przeprowadzenie badania poziomu zonuliny.
Badanie zonuliny z kału – kiedy wykonać
Badanie poziomu zonuliny może być wykonane z próbki kału, ale wybór materiału do badania zależy od konkretnej sytuacji klinicznej i celu diagnostycznego. Kał należy pobrać ze sterylnego naczynia do jednorazowego pojemnika. Można zrobić to o dowolnej porze dnia, nie trzeba być na czczo ani modyfikować diety. Oznaczenie w teście jest ilościowe, wykonywane metodą immunoenzymatyczną ELISA (ang. enzyme-linked immunosorbent assay).
Badanie zonuliny z kału jest wskazane przede wszystkim przy podejrzeniu chorób przewodu pokarmowego, takich jak zespół jelita drażliwego, choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego, ponieważ odzwierciedla bezpośrednią aktywność i stan bariery jelitowej.
Podwyższony poziom (stężenie) zonuliny – leczenie
Leczenie zbyt wysokiego poziomu zonuliny wymaga podejścia wieloaspektowego, które może obejmować:
zmiany w diecie, np. wprowadzenie diety bezglutenowej, unikanie przetworzonej żywności;
suplementację,np. wprowadzenie probiotyków i prebiotyków, L-glutaminy, cynku, kwasów omega-3, które wspierają zdrowie jelit;
modyfikację stylu życia, np. redukcję stresu i regularną aktywność fizyczną;
leczenie farmakologiczne, np. leki przeciwzapalne i antybiotyki.
Wybrana metoda zależy od przyczyny podwyższonego poziomu zonuliny. Ważne jest skonsultowanie się z lekarzem, aby opracować odpowiedni plan leczenia.
Zonulina i przepuszczalność jelit – podsumowanie
Ścisłe połączenia między enterocytami, składające się z takich białek jak zonulina, odgrywają ważną rolę w kontrolowaniu przepuszczalności ściany jelitowej, która warunkuje prawidłowe funkcjonowanie jelita. W wielu badaniach naukowych wykazano rolę zonuliny w utrzymaniu szczelności bariery jelitowej i korelację podwyższonego poziomu tego białka z patomechanizmem wielu chorób. Badanie poziomu zonuliny w organizmie pozwala więc na ocenę przepuszczalności bariery jelitowej, a podwyższone stężenie tego białka świadczy o jej rozszczelnieniu i jest sygnałem do wykonania dalszych badań w celu zidentyfikowania źródła problemu.
Bibliografia
Serek P. i in., The Effect of Bacterial Infections, Probiotics and Zonulin on Intestinal Barrier Integrity, Int. J. Mol. Sci. 2021; 22, 11359. https://doi.org/10.3390/ijms222111359
Fasano A. i in., All disease begins in the (leaky) gut: role of zonulin-mediated gut permeability in the pathogenesis of some chronic inflammatory diseases. F1000Res. 2020; 9: F1000 Faculty Rev-69. doi: 10.12688/f1000research.20510.1.
König J. i in., Human Intestinal Barrier Function in Health and Disease. Clin Transl Gastroenterol 2016; 7(10): s. e196, doi: 10.1038/ctg.2016.54
Witamina C – kwas askorbinowy – to w rzeczywistości cztery izomery o trochę odmiennych właściwościach. Sprawdź, czym się różnią i jakie znaczenie mają dla Twojej diety. Z czym nie łączyć witaminy C, aby optymalnie się wchłaniała i działała? Co szkodzi witaminie C i pozbawia ją aktywności? Jakie jest zapotrzebowanie na witaminę C? O tym wszystkim piszemy w artykule. Zapraszamy do czytania.
Kwas L-askorbinowy (poprawnie L-askorbowy) to „prawdziwa” witamina C, posiadająca właściwości przeciwszkorbutowe oraz antyoksydacyjne. Pozostałe stereoizomery: kwas D-askorbinowy, kwas L-izoaskorbinowy i D-izoaskorbinowy mają właściwości antyoksydacyjne, ale pozbawione są działania przeciwszkorbutowego.
Izomery witaminy C
Witamina C jest zawsze prawoskrętna, nie istnieje lewoskrętna witamina C, przy czym prawoskrętność witaminy C odnosi się do optycznej skręcalności związku i nie ma nic wspólnego z literami L i D. Litery L i D pochodzą od łacińskich słów loevus i dexter, oznaczają umiejscowienie chemicznych podstawników i określają konfigurację przestrzenną cząsteczki witaminy C. Dlatego zdecydowanie trzeba powiedzieć, że lewoskrętna witamina C jest mitem i marketingowym chwytem.
Witamina C należy do najbardziej labilnych witamin, jest wrażliwa na działanie podwyższonej temperatury, tlenu, niektórych enzymów oraz jonów metali. Ocenia się, iż w wyniku przygotowywania potraw straty witaminy C mogą wynosić nawet 50%. Dlatego warto pamiętać, aby warzywa i owoce, w których jest najwięcej witaminy C, spożywać w miarę możliwości na surowo, a wszystkie dania z warzyw (np. surówki) przygotowywać tuż przed spożyciem.
Wchłanianie witaminy C zależy również od dawki i wysycenia nią organizmu. Wraz ze wzrostem spożycia witaminy C jej stężenie w osoczu osiąga poziom maksymalny (70-80 μmol/l) i nie wzrasta ze wzrostem przyjmowanej dawki.
Dzienne spożycie 200-400 mg witaminy C u osób zdrowych zapewnia wystarczający jej poziom w organizmie. Zapotrzebowanie na witaminę C wzrasta w czasie infekcji, u palaczy papierosów i w sytuacjach stresowych. Wówczas warto przyjmować większe dawki tego składnika. U osób zdrowych nie ma uzasadnienia przyjmowanie większych dawek witaminy C, ponieważ większe dawki po prostu się już nie wchłaniają.
Witamina C – z czym nie łączyć, a z czym można łączyć witaminę C?
Witamina C dobrze łączy się z niektórymi składnikami, a z innymi wchodzi w niepożądane reakcje. Na jakie pary składników i witamin należy zwrócić uwagę?
Witamina C i żelazo
Najbardziej znaną wśród składników odżywczych parą dla witaminy C jest żelazo. Kwas askorbinowy jest zdecydowanie najważniejszym składnikiem synergistycznym żelaza, co ma znaczenie zwłaszcza w przypadku pokarmów zawierających antagonistów tego pierwiastka. Przy niskim lub średnim poziomie antagonistów żelaza, 20 mg witaminy C powinno być dostarczane z 3 mg żelaza. Przy wysokim poziomie składników antagonistycznych wzajemny stosunek witaminy C i żelaza powinien wzrastać.
Kwas askorbinowy zwiększa wchłanianie żelaza niehemowego, występującego w pokarmach roślinnych. Jest to zjawisko korzystne, ponieważ żelazo z warzyw wchłania się słabiej niż z pokarmów mięsnych. Obecność witaminy C w tych produktach zwiększa biodostępność żelaza z warzyw. Witamina C nie ma wpływu na wchłanianie żelaza hemowego, czyli dostępnego w mięsie.
Witamina C i cynk
Witamina C i cynk są parą składników odżywczych, których łączenie polecane jest w czasie infekcji. Z teoretycznego punktu widzenia jest to słuszne połączenie, ponieważ obydwa składniki odżywcze odgrywają ważną rolę w utrzymaniu odporności.
Dwa badania kliniczne, przeprowadzone z podwójnie ślepą próbą (oznacza to, iż żaden uczestnik badania – pacjent i lekarz – nie wie, co przyjmuje konkretna osoba, czy to jest substancja czynna, czy placebo) pokazują, że suplementacja 1000 mg witaminy C z 10 mg cynku u pacjentów z przeziębieniem skraca czas trwania wycieku z nosa do 5 dniu, a objawy są łagodniejsze.
Wydaje się, iż w czasie infekcji dróg oddechowych dodatkowa suplementacja witaminy C i cynku może przynosić pacjentom korzyści, jednak nie ma uzasadnienia, aby takie połączenie stosować profilaktycznie. Zapotrzebowanie na witaminę C u osób zdrowych jest pokrywane z codzienną dietą. Dodatkowa suplementacja nie jest potrzebna, organizm nie jest w stanie jej przyswoić.
Witamina C ma działanie antyoksydacyjne, czyli neutralizuje wolne rodniki. W procesie antyoksydacji witamina C oddaje atom wodoru i przekształca się w nieaktywną, utlenioną formę. Taka nieaktywna forma witaminy C może być jednak regenerowana przez glutation – antyoksydant naszego organizmu. Tworzą razem cykl glutationowo-askorbinowy, dzięki któremu witamina C może być ponownie wykorzystywana.
Kluczowym składnikiem budulcowym glutationu jest aminokwas cysteina. Aby organizm mógł efektywnie wykorzystywać i regenerować witaminę C musi on być dostarczany w odpowiednich ilościach z dietą.
Co ciekawe, aktywność antyoksydacyjna witaminy C i cykl glutaminowo-askorbinowy prawdopodobnie odpowiadają za to, że witamina C bywa pomocna w stanach przedawkowania alkoholu, na tzw. kaca – czyli stan złego samopoczucia po spożyciu nadmiernej jego ilości.
Witamina C wchodzi w interakcję z niektórymi lekami. Jej aktywność może być zaburzona w czasie przyjmowania doustnych leków antykoncepcyjnych oraz leków moczopędnych, przyjmowanych w czasie terapii nadciśnienia tętniczego. Dotyczy to leków moczopędnych oszczędzających potas, jak i leków, które w swoim mechanizmie powodują wydalanie tego pierwiastka z organizmu.
Zapotrzebowanie na witaminę C
Dzienne zapotrzebowanie na witaminę C wynosi:
60 mg – kobiety
75 mg – mężczyźni.
Zalecane dzienne spożycie wynosi:
75 mg – kobiety
90 mg – mężczyźni.
Szczegółowe zapotrzebowanie i zalecane spożycie z podziałem na poszczególne grupy wiekowe przedstawia tabela.
Kwas askorbinowy – dodatek do żywności
Właściwości redukujące i przeciwutleniające witaminy C powodują, iż jest ona stosowana jako dodatek do żywności. Jej rola polega na konserwacji produktów spożywczych, stabilizowaniu kolorów żywności – jej dodatek powoduje, że produkty nie brunatnieją. Dodatek kwasu askorbinowego do peklowanego mięsa hamuje tworzenie się nitrozoamin (substancji trujących) i konserwuje kolor produktu.
Przeciwutleniacze będące pochodnymi witaminy C i jej pochodnych, które są dozwolone w Unii Europejskiej to:
E 300 – kwas askorbinowy,
E 301 – askorbinian sodu,
E 302 – askorbinian wapnia,
E 304 – estry kwasów tłuszczowych i kwasu askorbinowego.
Kwas askorbinowy dodawany do żywności ma takie samo działanie jak naturalna witamina C.
Witamina C – podsumowanie faktów i mitów
Witamina C to rozpuszczalna w wodzie witamina, która dostarczana jest z dietą, głównie z warzyw. Zwyczajowa polska dieta dostarcza wystarczających ilości witaminy C, a jej suplementacja jest uzasadniona tylko w przypadku zwiększonego zapotrzebowania, np. w czasie infekcji.
Aby jak najpełniej wykorzystać potencjał witaminy C, należy przestrzegać kilku zasad podczas przygotowywania posiłków i zwrócić uwagę na przyjmowane leki.
Bibliografia
Lykkesfeldt J. On the effect of vitamin C intake on human health: How to (mis)interprete the clinical evidence. Redox Biol. 2020 Jul;34:101532. doi: 10.1016/j.redox.2020.101532. Epub 2020 May 23. PMID: 32535545; PMCID: PMC7296342
Maggini S, Beveridge S, Suter M. A combination of high-dose vitamin C plus zinc for the common cold. J Int Med Res. 2012;40(1):28-42. doi: 10.1177/147323001204000104. PMID: 22429343.
Bejarano E, Weinberg J, Clark M, Taylor A, Rowan S, Whitcomb EA. Redox Regulation in Age-Related Cataracts: Roles for Glutathione, Vitamin C, and the NRF2 Signaling Pathway. Nutrients. 2023 Jul 29;15(15):3375. doi: 10.3390/nu15153375. PMID: 37571310; PMCID: PMC10421530
Olszanecki R, Czy istnieje lewoskrętna witamina C? Wykład na konferencji Medycyna rodzinna – nowości i praktyka 2017, Kraków, 17-18.11.2017.
Lykkesfeldt J, Tveden-Nyborg P. The Pharmacokinetics of Vitamin C. Nutrients. 2019 Oct 9;11(10):2412. doi: 10.3390/nu11102412. PMID: 31601028; PMCID: PMC6835439.
Janda K., Kasprzak M., Wolska J., Witamina C – budowa, właściwości, funkcje i występowanie, Pomeranian Journal Life Sciences, 2015
Wykrycie torbieli na jajniku u wielu kobiet wzbudza niepokój. Tymczasem większość zmian ma charakter łagodny i nie wymaga leczenia. Konieczne jest jednak ich obserwowanie, a w razie potrzeby podjęcie odpowiedniej interwencji. Dowiedz się, czym jest torbiel na jajniku, jakie są jej rodzaje i kiedy trzeba wdrożyć działania lecznicze.
Torbiel na jajniku to niefizjologiczna zmiana, która powstaje w obrębie jajnika. Jest to przestrzeń otoczona ścianą, wyraźnie odgraniczona od pozostałych tkanek i wypełniona treścią o różnym charakterze – w zależności od przyczyny jej powstania. W większości przypadków ma charakter łagodny. Torbiele na jajnikach mogą być pojedyncze lub mnogie.
Torbiele na jajnikach należą do najczęstszych zmian w obrębie żeńskich narządów rodnych. Mogą pojawić się w każdym wieku – również w populacji dziecięcej.
Warto pamiętać: „Torbiel na jajniku” jest określeniem, które przyjęło się w języku potocznym. W klasyfikacji medycznej stosuje się nazwę „torbiel jajnika”.
Rodzaje torbieli jajnika
Torbiele na jajnikach mogą być związane z cyklem menstruacyjnym i funkcją jajników lub patologiczne, czyli wywołane procesem chorobowym.
Najczęściej rozpoznawane są torbiele jajnika związane z cyklem menstruacyjnym i funkcją jajników. Do tej grupy należą:
torbiel prosta (czynnościowa) – to owalna zmiana o cienkich i gładkich ścianach wypełniona treścią surowiczą, która osiąga kilka centymetrów średnicy (zwykle ok. 4 cm),
torbiel ciałka żółtego – zmiana, która powstaje w II fazie cyklu menstruacyjnego i jest związana z nieprawidłowym zanikaniem ciałka żółtego na skutek zaburzeń wydzielania gonadotropin,
torbiel krwotoczna – powstaje, gdy podczas owulacji dojdzie do uszkodzenia naczynia krwionośnego.
Natomiast do grupy patologicznych torbieli jajnika należą:
torbiele endometrialne – pojawiają się u 20–55% kobiet chorujących na endometriozę, są wypełnione krwią i mogą osiągać bardzo duże rozmiary,
torbiele skórzaste (dermoidalne) – to rodzaj potworniaka dojrzałego składającego się z komórek ektodermy; torbiel jest wypełniona masą, w której mogą być obecne gruczoły łojowe, włosy i inne przydatki.
Do tej samej grupy zaliczane są torbiele w przebiegu zespołu wielotorbielowatych jajników (PCOS). U chorych kobiet pęcherzyki jajnikowe nie dojrzewają i nie uwalniają komórki jajowej. Zamiast tego pozostają w jajnikach i powiększają się.
Torbiele na jajniku – przyczyny dolegliwości
Przyczyny torbieli na jajnikach zależą od jej rodzaju. Zmiany związane z cyklem menstruacyjnym i funkcją jajników są spowodowane okresowymi zaburzeniami hormonalnymi przed lub po owulacji – np. na skutek nadmiernej odpowiedzi pęcherzyka dominującego na hormon folikulotropowy.
Torbiele endometrialne są spowodowane endometriozą. Jest to choroba charakteryzująca się obecnością komórek błony śluzowej macicy poza tym narządem – np. w jajnikach. Jej dokładna przyczyna nie została dotąd poznana. W rozwoju endometriozy znaczenie mają m.in. czynniki wrodzone, środowiskowe, autoimmunologiczne.
Przyczyny torbieli skórzastych jajnika również nie zostały dokładnie poznane. Przypuszcza się, że powstanie zmian jest związane z zaburzeniem cyklu podziału komórek płciowych [5].
Natomiast PCOS jest zaburzeniem endokrynologicznym. Powoduje je nadmierna stymulacja jajników przez androgeny, hormon luteinizujący lub insulinę.
W większości przypadków torbiel na jajniku nie daje żadnych objawów i jest wykrywana przypadkowo podczas rutynowego USG ginekologicznego. Dolegliwości pojawiają się zwykle, gdy zmiana osiągnie duży rozmiar. Objawy torbieli na jajnikach to m.in.:
bóle podbrzusza,
dyskomfort w jamie brzusznej,
powiększenie obwodu brzucha,
zaburzenia cyklu menstruacyjnego (plamienia między miesiączkami, nieregularne krwawienia),
ból podczas stosunku,
problemy z zajściem w ciążę.
W przypadku patologicznych torbieli jajnika obecne są także objawy choroby podstawowej.
Czy torbiel na jajniku jest groźna?
W większości przypadków torbiel na jajniku nie stanowi zagrożenia dla zdrowia. Może się jednak zdarzyć, że wykryte zmiany mają charakter złośliwy. Na raka jajnika szczególnie narażone są kobiety w wieku menopauzalnym, z mutacją w genie BRCA1 lub BRCA2 oraz te, u których w rodzinie występował rak narządów rodnych.
Do oceny ryzyka zezłośliwienia wykrytej zmiany w obrębie jajnika służy test ROMA. Prawdopodobieństwo obliczane jest na podstawie algorytmu matematycznego uwzględniającego stężenie antygenu CA 125 i markera HE4 we krwi.
Diagnoza torbieli na jajnikach
Torbiel jajnika można wykryć podczas USG przezpochwowego lub innych badań obrazowych jamy brzusznej. Na ich podstawie lekarz określa wielkość i kształt zmiany, a także zawartość i rodzaj. Diagnostykę można rozszerzyć o dodatkowe testy, które pozwalają m.in. ustalić przyczynę torbieli (np. rozszerzony pakiet hormonów kobiecych).
Jak usunąć torbiel na jajniku?
Leczenie torbieli na jajniku zależy od jej rodzaju, rozmiarów i objawów. Jest ono wymagane przy zmianach nawracających, powodujących dolegliwości lub bardzo dużych. Do najczęściej stosowanych metod należą antykoncepcja hormonalna i zabieg chirurgiczny (techniką laparoskopową lub z otwarciem jamy brzusznej).
Torbiel na jajniku – o czym należy pamiętać?
Warto mieć na uwadze, że czynnościowe torbiele jajnika zwykle nie wymagają żadnego leczenia, wchłaniają się samoistnie i nie powodują żadnych ograniczeń w codziennej aktywności. Kobiety powinny monitorować wykryte zmiany zgodnie z zaleceniami lekarza, a gdy jest to konieczne, rozpocząć odpowiednie leczenie.
Czym mogą grozić nieleczone torbiele na jajnikach?
Torbiel na jajniku może rosnąć. Tempo wzrostu jest różne. Zdarza się, że zmiana rozmiaru nie zachodzi przez bardzo długi czas, a niekiedy różnica widoczna jest w czasie jednego cyklu menstruacyjnego.
Powikłaniem torbieli na jajniku może być jej pęknięcie. Najczęściej dotyczy to bardzo dużych zmian. Objawy, na które trzeba zwrócić uwagę to:
silny ból podbrzusza,
osłabienie i ogólne pogorszenie samopoczucia,
gorączka,
wymioty.
Wystąpienie powyższych objawów jest wskazaniem do pilnej konsultacji z lekarzem.
Torbiele na jajnikach mogą być związane z cyklem menstruacyjnym lub towarzyszyć chorobom – m.in. PCOS lub endometriozie. Ich wykrycie możliwe jest dzięki badaniom obrazowym, ale w celu ustalenia przyczyny i wykluczenia złośliwego charakteru zmian konieczne jest rozszerzenie diagnostyki o testy laboratoryjne. Leczenia wymagają torbiele duże, nawracające i powodujące nieprzyjemne dolegliwości.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk
Bibliografia
A. Drosdzol-Cop, A. Zachurzok, Guzy i torbiele jajnika, https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/chapter/B42.1.8.11 (dostęp 13.05.2024)
D. Levine i in, Management of Asymptomatic Ovarian and Other Adnexal Cysts Imaged at US: Society of Radiologists in Ultrasound Consensus Conference Statement, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6939954/ (dostęp 13.05.2024)
A. Dąbkowska-Huć i in., Ciałko żółte: fizjologia i patologia, Ginekologia Praktyczna 2004, nr 12, s. 49–53
I. Nowak-Psiorz i in., Treatment of ovarian endometrial cysts in the context of recurrence and fertility, Adv Clin Exp Med 2019, nr 28(3), s. 407–413
I. Ulman-Włodarz i in., Torbiel skórzasta jajnika – możliwe powikłania, GinPolMedProject 2012, nr 2(24), s. 45–49
Poronienie jest jednym z najtrudniejszych doświadczeń, jakie mogą spotkać przyszłych rodziców. Chociaż jest to zjawisko stosunkowo częste, ponieważ dotyka około 15-20% wszystkich ciąż, każdy przypadek niesie za sobą głęboki smutek i mnóstwo pytań. Odpowiedzi na niektóre z tych pytań mogą być zawarte w wynikach badań przeprowadzanych po poronieniu, co może przyczynić się do lepszego przygotowania i opieki w kolejnych próbach zajścia w ciążę.
W tym artykule omówimy, jakie badania warto przeprowadzić po poronieniu, aby uzyskać jasny obraz sytuacji oraz jakie korzyści wynikają z ich wykonania. Zapraszamy do lektury, która mamy nadzieję, okaże się pomocna i rzuci więcej światła na ten delikatny temat.
Czym jest poronienie?
Poronienie samoistne to utrata ciążyprzed 22 tygodniem ciąży, co zazwyczaj wynika z naturalnych, często nieprzewidywalnych przyczyn. Jest to zjawisko dość powszechne, które dotyka około 15-20%wszystkich ciąż. Chociaż przyczyny mogą być różne, najczęściej są związane z nieprawidłowościami genetycznymi płodu.
Istnieje wiele czynników, które mogą prowadzić do poronienia samoistnego. Do najczęstszych należą:
– anomalie dotyczące liczby i struktury chromosomów płodu,
– zmiany cytogenetyczne u rodziców,
– wady rozwojowe, takie jak puste jajo płodowe czy zaśniad,
– wady anatomiczne macicy kobiety ciężarnej, takie jak wrodzone wady macicy (np. przegroda macicy), zrosty w obrębie macicy, czy obecność mięśniaków,
– zaburzenia hormonalne, takie jak zbyt mała produkcja progesteronu – hormonu kluczowego dla utrzymania ciąży oraz zaburzenia hormonalne tarczycy,
– chroniczny stres,
– choroby autoimmunologiczne, np. zespół antyfosfolipidowy czy toczeń rumieniowaty układowy;
– choroby zakaźne, jak toksoplazmoza i niektóre choroby weneryczne,
– choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca, nadciśnienie oraz zaburzenia krzepnięcia – w przypadku, gdy nie są odpowiednio leczone,
– stosowanie niektórych leków, np. niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) czy retinoidów,
– nieprawidłowy styl życia: spożywanie alkoholu, palenie tytoniu, czy używanie narkotyków.
Jeśli ciąża samoistnie kończy się poronieniem przynajmniej trzy razy z rzędu, mówimy o poronieniach nawykowych lub nawracających, przy czym najczęstszą przyczyną są czynniki genetyczne.
Jakie badania zrobić po poronieniach?
Po doświadczeniu poronienia, wielu lekarzy zaleca przeprowadzenie serii badań, aby zrozumieć potencjalne przyczyny i zaplanować dalsze kroki w przyszłych próbach zajścia w ciążę. Badania te mogą pomóc wyjaśnić, czy przyczyny poronienia są jednorazowe czy mogą powtarzać się w przyszłości, co jest kluczowe dla par starających się o dziecko.
Badania histopatologiczne po poronieniu
Badanie histopatologiczne to podstawowebadanie, polegające na mikroskopowej analizie tkanki pobranej po poronieniu. Pozwala ono ocenić, czy tkanki płodu i łożyska wykazywały jakiekolwiek nieprawidłowości strukturalne lub patologiczne, które mogły przyczynić się do poronienia. Może to obejmować zmiany zapalne, zaburzenia krążenia w łożysku, czy nieprawidłowości w budowie komórek.
Badania genetyczne płodu po poronieniach
Nieprawidłowości chromosomalne są uważane za jedną z głównych przyczyn poronień. Badania genetyczne, takie jak ustalenie kariotypu zarodka/płodu, umożliwiają identyfikację nieprawidłowości genetycznych. Dzięki tym informacjom, para może zrozumieć, czy przyczyna poronienia była przypadkowa, czy też może istnieć ryzyko powtórzenia się w kolejnych ciążach.
Przyczyny poronień często wynikają z nieprawidłowości genetycznych u rodziców. Mogą one obejmować na przykład zrównoważone translokacje chromosomowe, w których fragmenty chromosomów są „zamienione miejscami” lub „obrócone”, nie wpływając na zdrowie rodzica, ale potencjalnie prowadząc do nieprawidłowości genetycznych u potomstwa i tym samym do poronienia. Również mutacje pojedynczych genów związanych z zaburzeniami krzepliwości krwi czy układem immunologicznym, a także zjawisko polimorfizmu pojedynczych nukleotydów mogą zwiększać ryzyko poronień.
Dodatkowo, anomalie genetyczne, takie jak mozaicyzm gonadalny, mogą być niewykrywalne u rodzica, ale wpływać na zdrowie reprodukcyjne. Dla zidentyfikowania tych czynników, zalecane są badania genetyczne, takie jak kariotypowanie, czy bezpośrednie sekwencjonowanie DNA, które mogą pomóc w zaplanowaniu odpowiednich działań, w tym doradztwa genetycznego czy technik wspomaganego rozrodu z selekcją genetyczną embrionów (PGD/PGS).
Badania immunologiczne po poronieniach
Niekiedy układ immunologiczny matki może błędnie identyfikować ciążę jako zagrożenie, co prowadzi do odrzucenia płodu. Badania immunologiczne, identyfikują potencjalne anomalie w układzie odpornościowym matki, które mogą zakłócać prawidłowy rozwój ciąży. Należy tutaj wymienić przede wszystkim obecność przeciwciał antykardiolipinowych i antyfosfolipidowych związanych z zespołem antyfosfolipidowym, przeciwciał antyjądrowych wskazujących na choroby autoimmunologiczne takie jak toczeń, oraz nieprawidłowe poziomy cytokin, które mogą prowadzić do odrzucenia tkanki płodowej.
Dodatkowo, analiza komórek NK (Natural Killer) oraz panel przeciwciał przeciwplemnikowych mogą ujawnić mechanizmy immunologiczne utrudniające proces zapłodnienia i rozwój zarodka. Badania zgodności tkankowej między partnerami również mogą być rozważane, aby sprawdzić, czy nadmierna zgodność genetyczna nie wpływa na odrzucenie zarodka przez układ odpornościowy kobiety. Wyniki tych badań mogą wskazywać na konieczność zastosowania terapii immunosupresyjnych, leków przeciwzakrzepowych czy innych interwencji mających na celu regulację odpowiedzi immunologicznej, co jest istotne dla prowadzenia przyszłych ciąż i minimalizacji ryzyka kolejnych poronień.
Badania hormonalne po poronieniach
Badania hormonalne po poronieniach są kluczowym elementem diagnostycznym, umożliwiającym ocenę równowagi hormonalnej, która odgrywa fundamentalną rolę w regulacji procesów rozrodczych, takich jak owulacja, implantacja zarodka, i utrzymanie ciąży. Wśród zalecanych badań znajduje się ocena poziomu progesteronu, niezbędnego do utrzymania ciąży, estradiolu regulującego cykl menstruacyjny, hormonu folikulotropowego (FSH) i luteinizującego (LH), które stymulują wzrost i dojrzewanie komórek jajowych, oraz prolaktyny, która choć głównie związana z laktacją, może wpływać na owulację.
Ponadto, ważne są badania hormonów tarczycy (TSH, fT3, fT4), które wpływają na ogólny metabolizm i zdrowie reprodukcyjne, a także oznaczenie testosteronu i innych androgenów, które mogą zaburzać funkcje jajników. Hormon antymüllerowski (AMH) może być badany w celu oceny rezerwy jajnikowej.
Badania krwi po poronieniach
Badania krwi mogą wykryć inne potencjalne przyczyny poronień, takie jak nieleczona cukrzyca, problemy z krzepnięciem krwi (np. zespół antyfosfolipidowy), czy ukryte infekcje, które mogły wpłynąć na zdrowie płodu lub matki. Badania krwi mogą również obejmować ocenę ewentualnych niedoborów witamin i mikroelementów , takich jak witamina D , czy żelazo, które także mogą wpływać na przebieg ciąży.
Dlaczego warto wykonywać badania po poronieniach?
Przeprowadzenie wskazanych badań po poronieniu jest niezwykle ważne, ponieważ dostarcza kluczowych informacji o możliwych przyczynach problemów z utrzymaniem ciąży. Dzięki temu lekarze mogą lepiej doradzić parom w planowaniu przyszłych ciąż oraz potencjalnie zaproponować odpowiednie leczenie lub interwencje, które zwiększą szanse na zdrową ciążę. Ponadto, zrozumienie przyczyn poronień może pomóc w emocjonalnym odbudowaniu się po stracie i przygotowaniu do kolejnych prób zajścia w ciążę. Wiedza ta może również przyczynić się do lepszego monitorowania każdej następnej ciąży, zwiększając jej bezpieczeństwo i prawdopodobieństwo donoszenia zdrowego dziecka.
Branch W., Gibson M., M. Silver R. Poronienia nawracające. N Engl J Med 2010;363: s. 1740-47.
Alsibiani SA. Value of histopathologic examination of uterine products after first-trimester miscarriage. Biomed Res Int. 2014;2014:863482. doi: 10.1155/2014/863482. Epub 2014 Jun 26.
Bottomley C., Bourne T. Diagnosing miscarriage. Best Practice & Research Clinical Obstetrics & Gynaecology, Volume 23, Issue 4, 2009, Pages 463-477, ISSN 1521-6934.
Garrido-Gimenez C., Alijotas-Reig J. Recurrent miscarriage: causes, evaluation and management. Postgraduate Medical Journal, Volume 91, Issue 1073, March 2015, Pages 151–162.
