Prostata, czyli męski narząd układu moczowo-płciowego położony pod pęcherzem moczowym i otaczający cewkę moczową, spełnia wiele ważnych funkcji, które mają kluczowe znaczenie dla płodności mężczyzny. Choć jest niewielka – rozmiarem przypomina orzech włoski – jej wpływ na organizm jest ogromny.
| Kluczowe informacje: >> Prostata (gruczoł krokowy) to niewielki narząd męskiego układu moczowo-płciowego, odpowiedzialny m.in. za produkcję części płynu nasiennego i prawidłowe funkcjonowanie układu rozrodczego. >> Objawy chorób prostaty obejmują trudności w oddawaniu moczu, częstomocz (zwłaszcza nocny), osłabienie strumienia moczu, uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza, a czasem ból w podbrzuszu lub kroczu. >> W diagnostyce kluczową rolę odgrywają badania laboratoryjne (oznaczenie stężenia PSA – swoistego antygenu sterczowego), badanie per rectum (DRE) oraz badania obrazowe, takie jak USG przezodbytnicze (TRUS). |
Spis treści:
- Prostata – co to takiego?
- Za co odpowiada prostata: funkcje gruczołu krokowego
- Jak rozpoznać problemy z gruczołem krokowym u mężczyzn?
- Jakie badania wykonać przy podejrzeniu problemów z prostatą?
- Jak dbać o gruczoł krokowy?
- Prostata: podsumowanie informacji
Prostata – co to takiego?
Prostata, znana również jako gruczoł krokowy lub stercz, to niewielki, lecz niezwykle istotny narząd wchodzący w skład męskiego układu moczowo-płciowego. To właśnie dzięki niej możliwe jest prawidłowe funkcjonowanie układu rozrodczego.
Prostata jest gruczołem cewkowo-pęcherzykowym otoczonym mięśniowym zębem. Jej głównym zadaniem jest produkcja płynu stanowiącego część nasienia – substancji, w której zawieszone są plemniki. Płyn ten odgrywa kluczową rolę w procesie zapłodnienia, zapewniając plemnikom odpowiednie środowisko do przeżycia i poruszania się.
>> Przeczytaj: Kolor spermy – od czego zależy i jaki jest prawidłowy?
Jak wygląda prostata?
Jeżeli chodzi o budowę prostaty, warto zapamiętać, że:
- przypomina orzech włoski; objętość prostaty ma mniej niż 25 ml, a jej waga u zdrowego mężczyzny wynosi ok. 30 gramów;
- składa się z dwóch płatów (prawego i lewego), połączonych tzw. węziną, które zbudowane są z licznych drobnych płacików;
- całość otacza elastyczna torebka zawierająca naczynia krwionośne i nerwy, odpowiedzialne m.in. za kontrolę erekcji;
- tworzą ją trzy rodzaje tkanek: gruczołowa (wydzielnicza), mięśniowa (umożliwia skurcze podczas ejakulacji) oraz włóknista (scala cały narząd).
>> Przeczytaj także: Azoospermia, czyli brak plemników w nasieniu. Przyczyny, diagnostyka i leczenie
Gdzie znajduje się gruczoł krokowy?
Prostata położona jest w miednicy mniejszej, tuż pod pęcherzem moczowym, otaczając początkowy odcinek cewki moczowej. Takie położenie sprawia, że gruczoł krokowy pełni rolę swoistego zaworu, który podczas wytrysku zapobiega dostawaniu się nasienia do pęcherza moczowego. Tylna powierzchnia prostaty przylega bezpośrednio do odbytnicy, co umożliwia jej palpacyjne badanie podczas wizyty u urologa – tzw. badanie per rectum.
Ważne: Położenie gruczołu krokowego w tak strategicznym miejscu sprawia, że wszelkie zmiany w jego strukturze – np. rozrost lub stan zapalny – mogą powodować charakterystyczne objawy ze strony układu moczowego, takie jak częste oddawanie moczu, czy uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza.
>> Sprawdź: Przerost prostaty – jakie są objawy? Przyczyny i leczenie przerostu gruczołu krokowego
Za co odpowiada prostata: funkcje gruczołu krokowego
Do najważniejszych funkcji prostaty należą:
- utrzymywanie optymalnego środowiska dla plemników – płyn prostaty ma lekko zasadowy odczyn, dzięki czemu neutralizuje kwaśne środowisko pochwy, chroniąc plemniki i zwiększając szanse na zapłodnienie;
- udział w ejakulacji – podczas wytrysku mięśnie prostaty kurczą się, pomagając w wypchnięciu nasienia przez cewkę moczową oraz zapobiegając jego cofaniu się do pęcherza;
- przemiana hormonów płciowych – w obrębie prostaty testosteron przekształcany jest w jego aktywniejszy metabolit – dihydrotestosteron (DHT), który wpływa na funkcjonowanie układu rozrodczego i cechy płciowe mężczyzny.
Jak rozpoznać problemy z gruczołem krokowym u mężczyzn?
Zdrowa prostata zwykle nie daje o sobie znać, jednak gdy zaczyna działać nieprawidłowo – wysyła wyraźne sygnały ostrzegawcze. Problemy z gruczołem krokowym pojawiają się najczęściej po 45.-50. roku życia i mogą mieć różne podłoże – od łagodnego rozrostu, przez stany zapalne, aż po nowotwór złośliwy.
Wczesne rozpoznanie objawów ma ogromne znaczenie, ponieważ wiele chorób prostaty rozwija się powoli i przez długi czas nie powoduje bólu ani innych dolegliwości. Warto więc zwrócić uwagę na wszelkie zmiany w codziennym funkcjonowaniu układu moczowego i rozrodczego.
>> To może Cię zainteresować: Badania laboratoryjne w diagnostyce nowotworu prostaty
Do najczęstszych objawów, które mogą świadczyć o nieprawidłowościach w obrębie gruczołu krokowego, należą:
- trudności w oddawaniu moczu – wąski, przerywany strumień, uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza, konieczność parcia;
- zwiększona częstotliwość oddawania moczu, zwłaszcza w nocy (nokturia);
- pieczenie lub ból podczas mikcji (tj. oddawania moczu);
- ból w okolicy krocza, podbrzusza lub dolnej części pleców, nasilający się podczas siedzenia i/lub wytrysku;
- krew w nasieniu lub moczu – objaw wymagający natychmiastowej konsultacji lekarskiej;
- zaburzenia erekcji i spadek libido;
- gorączka, dreszcze, złe samopoczucie – mogące towarzyszyć ostrym stanom zapalnym prostaty.
>> Zobacz również: Rak jąder i prostaty – wczesne wykrywanie oraz profilaktyka nowotworów męskich narządów płciowych
Problemy z prostatą. Jaki lekarz może pomóc?
W przypadku jakichkolwiek niepokojących objawów ze strony układu moczowo-płciowego pierwszym specjalistą, do którego należy się zgłosić, jest urolog. To właśnie on zajmuje się diagnostyką, profilaktyką i leczeniem schorzeń prostaty oraz całego układu moczowo-płciowego.
Jakie badania wykonać przy podejrzeniu problemów z prostatą?
Wizyta u urologa pozwala na ocenę stanu gruczołu krokowego, wykonanie niezbędnych badań, takich jak:
- badanie per rectum (palcem przez odbyt);
- USG przezodbytnicze;
- oznaczenie poziomu antygenu PSA we krwi – jednego z kluczowych markerów raka prostaty.
Oznaczanie poziomu antygenu PSA we krwi – na czym polega badanie?
Oznaczanie poziomu PSA, czyli swoistego antygenu sterczowego (ang. Prostate Specific Antigen), to jedno z najważniejszych badań diagnostycznych w profilaktyce i wczesnym wykrywaniu chorób gruczołu krokowego. PSA jest białkiem wytwarzanym przez komórki prostaty – zarówno zdrowe, jak i nowotworowe – dlatego jego podwyższony poziom we krwi może świadczyć o nieprawidłowościach w obrębie tego narządu. Badanie polega na pobraniu próbki krwi z żyły, najczęściej ze zgięcia łokciowego, a następnie oznaczeniu stężenia PSA w surowicy.
Warto jednak pamiętać, że podwyższony poziom PSA nie zawsze oznacza nowotwór. Wynik może wzrosnąć również w przypadku łagodnego przerostu prostaty (BPH), zapalenia gruczołu krokowego, po ejakulacji czy intensywnym wysiłku fizycznym.
Jak dbać o gruczoł krokowy?
Aby zadbać o zdrowie gruczołu krokowego, warto:
- regularnie się badać – po 50. roku życia warto raz w roku wykonywać oznaczenie PSA oraz badanie urologiczne. W przypadku mężczyzn z obciążeniem rodzinnym – rozpocząć profilaktykę już wcześniej;
- stawiać na zdrową, zbilansowaną dietę – w codziennym jadłospisie powinny dominować warzywa (szczególnie pomidory bogate w likopen), owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, ryby morskie i zdrowe tłuszcze roślinne. Należy ograniczyć tłuszcze zwierzęce, czerwone mięso i żywność wysoko przetworzoną;
- być aktywnym fizycznie – regularne ćwiczenia poprawiają krążenie w obrębie miednicy i pomagają utrzymać prawidłową masę ciała, co zmniejsza ryzyko przerostu prostaty. Wystarczy 30 minut ruchu dziennie – spacer, pływanie, jazda na rowerze (z odpowiednim siodełkiem) czy ćwiczenia ogólnorozwojowe;
- unikać używek – zarówno nadmierne spożycie alkoholu, jak i palenie tytoniu zwiększają ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych, w tym raka prostaty;
- pamiętać o nawodnieniu i higienie układu moczowego – picie odpowiedniej ilości wody wspiera prawidłową pracę pęcherza i prostaty, a unikanie długiego wstrzymywania moczu zmniejsza ryzyko infekcji;
- dbać o regularne życie seksualne – ejakulacja wspomaga naturalne oczyszczanie gruczołu krokowego i może zmniejszać ryzyko zastojów wydzieliny, sprzyjających stanom zapalnym.
>> Sprawdź: Jakie mogą być przyczyny bólu jąder?
Prostata: podsumowanie informacji
- Prostata to niewielki, ale niezwykle ważny gruczoł męskiego układu moczowo-płciowego – odpowiada m.in. Za produkcję płynu, w którym zawieszone są plemniki;
- Choroby prostaty (takie jak łagodny przerost, zapalenie czy rak prostaty) mogą rozwijać się powoli i początkowo nie dawać wyraźnych objawów, dlatego tak istotna jest profilaktyka;
- Objawy ostrzegawcze to przede wszystkim: trudności w oddawaniu moczu, ból krocza, pieczenie, uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza, krew w moczu lub nasieniu;
- Oznaczenie PSA we krwi to podstawowe badanie pozwalające wcześnie wykryć nieprawidłowości w obrębie gruczołu krokowego – szczególnie ważne po 50. roku życia;
- Urolog to specjalista, do którego warto zgłaszać się profilaktycznie raz w roku – nawet jeśli nie występują żadne objawy.
Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski
Bibliografia
- Radziszewski P., Badania diagnostyczne w urologii, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2014.
- Wiercińska M., Prostata (gruczoł krokowy, stercz), Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2023.
- Bukowska B., Prostata – co to jest i gdzie się znajduje? Budowa, funkcje, choroby, wylecz.to, 2024.
- Sekhoacha M, Riet K, Motloung P, Gumenku L, Adegoke A, Mashele S. Prostate Cancer Review: Genetics, Diagnosis, Treatment Options, and Alternative Approaches. Molecules. 2022 Sep 5;27(17):5730.
- https://pacjent.gov.pl/zapobiegaj/jak-badac-prostate (dostęp: 15.10.2025).
