Ból neuropatyczny, czym się charakteryzuje? Objawy, przyczyny i leczenie

Ból neuropatyczny to złożony problem kliniczny i istotne wyzwanie terapeutyczne. Dowiedz się, jak go rozpoznać, poznaj przyczyny i rekomendowane metody terapeutyczne.

Spis treści:

1. Ból neuropatyczny: co to za rodzaj bólu?
2. Rozwój bólu neuropatycznego: przykłady występowania
3. Objawy bólu neuropatycznego
   • Czy ból neuropatyczny może się nasilić?
4. Przyczyny powstawania bóli neuropatycznych
5. Diagnostyka źródła bóli neuropatycznych: jakie badania wykonać?
6. Czy ból neuropatyczny można wyleczyć?
7. Jak łagodzić ból neuropatyczny domowymi sposobami?
8. Ból neuropatyczny: podsumowanie informacji

Ból neuropatyczny: co to za rodzaj bólu?

Ból neuropatyczny to rodzaj bólu przewlekłego, powstającego wskutek uszkodzenia lub choroby czuciowej części układu nerwowego – obwodowego (nerwy obwodowe, sploty, korzenie nerwowe) lub ośrodkowego (rdzeń kręgowy, mózg). Nie jest bezpośrednią reakcją organizmu na uraz, lecz wynika z nieprawidłowego przewodzenia i przetwarzania impulsów bólowych.

Może być samoistny lub bodźcowo-zależny (nasilający się np. przy dotyku). Może także towarzyszyć wielu schorzeniom, zespołom bólowym, uszkodzeniom nerwów, występować w różnych lokalizacjach i mieć odmienny przebieg. Stałą cechą pozostaje jednak patologiczna aktywność włókien nerwowych, prowadząca do przewlekłego pieczenia, mrowienia, drętwienia lub uczucia porażenia prądem.

W klasyfikacji ICD-10 ból neuropatyczny jest najczęściej związany z kodami z zakresu G50-G64, obejmującymi choroby obwodowego układu nerwowego.

Rozwój bólu neuropatycznego: przykłady występowania

Za rozwój bólu neuropatycznego odpowiadają patologiczne procesy w układzie nerwowym: zaburzone przewodzenie impulsów, nieprawidłowa regeneracja nerwów, sensytyzacja obwodowa (nadwrażliwość zakończeń nerwowych) oraz ośrodkowa (zwiększona pobudliwość neuronów w rdzeniu kręgowym i mózgu).

W praktyce oznacza to, że ból jest odczuwany pomimo braku szkodliwego bodźca. Układ nerwowy sam staje się źródłem bólu.

Taki mechanizm może pojawiać się w przebiegu:

• neuralgii popółpaścowej,
• neuropatii cukrzycowej,
• bólu fantomowego po amputacji,
• przetrwałego bólu pooperacyjnego,
• zespołów uciskowych (np. cieśń nadgarstka),
• bólu ośrodkowego (po udarze, stwardnieniu rozsianym, urazie rdzenia kręgowego).

Przebieg i nasilenie objawów zależą od miejsca i rozległości uszkodzenia, predyspozycji indywidualnych oraz współistniejących schorzeń.

Objawy bólu neuropatycznego

Ból neuropatyczny charakteryzuje się szerokim spektrum objawów, które mogą mieć zarówno charakter nadmiernych doznań bólowych (objawy pozytywne), jak i ubytków czucia (objawy negatywne). Dolegliwości zwykle pojawiają się w obszarze unerwienia, zgodnie z przebiegiem uszkodzonego nerwu lub dermatomu. Najczęściej obejmują:

• dyzestezje: nieprzyjemne odczucia o charakterze pieczenia, palenia, porażenia prądem, kłucia, szarpania lub bolesnego zimna,
• parestezje: niebolesne, ale nienaturalne wrażenie czuciowe, np. mrowienia, drętwienia, „pełzania pod skórą”,
• hipestezję: osłabienie lub utratę czucia dotyku, temperatury i wibracji,
• hiperalgezję: nadwrażliwość na bodźce bólowe,
• allodynię: ból wywołany przez bodźce normalnie niebolesne,
• osłabienie siły mięśniowej w obrębie zajętego nerwu.

Ból ma zwykle charakter przewlekły, może być stały lub napadowy, nasilać się nocą i promieniować poza pierwotne miejsce uszkodzenia. Utrzymuje się miesiącami, a niekiedy latami.

>> Zobacz: Mrowienie i drętwienie twarzy – czego może być objawem? Możliwe przyczyny i diagnostyka

Czy ból neuropatyczny może się nasilić?

Tak, ból neuropatyczny może postępować, szczególnie gdy nie zostanie odpowiednio wcześnie zdiagnozowany i leczony. Dolegliwości mogą się pogłębiać pod wpływem stresu, braku snu, zmian temperatury czy współistniejących chorób. U części pacjentów rozwija się tzw. sensytyzacja, czyli nadmierna reaktywność układu nerwowego, co utrwala ból i utrudnia jego kontrolę.

Przyczyny powstawania bóli neuropatycznych

Ból neuropatyczny może być wywołany przez wiele chorób i czynników uszkadzających nerwy. Do najczęstszych przyczyn należą:

• cukrzyca (najczęstsza przyczyna przewlekłej neuropatii),
• półpasiec (neuralgia popółpaścowa),
• urazy mechaniczne i zabiegi chirurgiczne,
• udar mózgu,
• stwardnienie rozsiane,
• leczenie onkologiczne (chemioterapia, radioterapia),
• zespoły uciskowe (np. cieśni nadgarstka, ucisk nerwu łokciowego),
• niedobory witaminy B12,
• neuropatie toksyczne i alkoholowe,
• choroby autoimmunologiczne i metaboliczne (np. toczeń, amyloidoza, niewydolność nerek).

Znaczenie mają także czynniki zaostrzające: wiek, stres, brak leczenia choroby podstawowej czy przewlekłe przeciążenie układu nerwowego. W niektórych przypadkach nie udaje się ustalić konkretnej przyczyny bólu.

Diagnostyka źródła bóli neuropatycznych: jakie badania wykonać?

Rozpoznanie bólu neuropatycznego opiera się przede wszystkim na dokładnym wywiadzie i badaniu neurologicznym. Lekarz ocenia charakter bólu, jego lokalizację i czas trwania, a także czynniki ryzyka (przebyte infekcje, choroby przewlekłe, leczenie onkologiczne, spożywanie alkoholu, stosowane leki).

W zależności od podejrzenia i potencjalnych przyczyn bólu, diagnostykę uzupełniają:

Badania laboratoryjne:

• morfologia krwi: może pośrednio wskazywać na niedobory (np. witaminy B12),
• stężenie glukozy na czczo, odsetek hemoglobiny glikowanej (HbA1c), OGTT,
• lipidogram,
• poziom witaminy B12, kwasu foliowego,
• poziomy hormonów tarczycy: w diagnostyce neuropatii o podłożu endokrynologicznym,
• próby wątrobowe (ALT, AST, ALP, bilirubina), kreatynina: przy podejrzeniu neuropatii wtórnych do niewydolności narządowych.

Badania obrazowe:

• MRI lub TK: przy podejrzeniu ucisku nerwów, zmian zwyrodnieniowych lub pourazowych,
• USG: pomocniczo w neuropatiach uciskowych.

Badania neurofizjologiczne:

• EMG, ENG: badania przewodnictwa nerwowego i funkcji mięśni, oceniające stopień i lokalizację uszkodzenia nerwów.
• QST: testy progów czucia na bodźce mechaniczne i termiczne.

>> To może Cię zainteresować: Czym są nerwobóle i gdzie występują? Objawy, przyczyny i leczenie neuralgii

Czy ból neuropatyczny można wyleczyć?

Wyleczenie bólu neuropatycznego może być możliwe, np. gdy usunie się jego odwracalną przyczynę (ucisk nerwu, niedobór witaminy B12 czy nieuregulowaną cukrzycę). Jednak w wielu sytuacjach choroba podstawowa prowadzi do nieodwracalnego uszkodzenia włókien nerwowych, czyniąc ból stanem przewlekłym, który można jedynie kontrolować, ale rzadko całkowicie wyleczyć.

W takich sytuacjach celem leczenia jest zmniejszenie dolegliwości i poprawa jakości życia. Stosuje się leczenie farmakologiczne, rehabilitację, wsparcie psychologiczne, a czasem metody inwazyjne.

Wczesna diagnoza zwiększa szansę na skuteczną kontrolę objawów i zahamowanie ich progresji.

>> Przeczytaj: Mrowienie i drętwienie lewej ręki – co oznacza i jak leczyć te objawy?

Jak łagodzić ból neuropatyczny domowymi sposobami?

Domowe sposoby nie zastępują leczenia farmakologicznego, ale mogą pomóc w zmniejszeniu nasilenia objawów i poprawie komfortu życia. Zaleca się:

• regularną aktywność fizyczną i rehabilitację dostosowaną do możliwości: poprawia krążenie, zmniejsza napięcie mięśniowe i wspiera regenerację nerwów,
• ćwiczenia relaksacyjne, techniki oddechowe: obniżają poziom stresu nasilającego dolegliwości,
• unikanie czynników drażniących (zimno, ciasna odzież, ucisk w miejscu objętym bólem),
• prawidłowe nawodnienie,
• dietę bogatą w witaminy z grupy B, nienasycone kwasy tłuszczowe,
• odpowiednią higienę snu: wspomaga regenerację układu nerwowego,
• lokalne zabiegi fizykalne (delikatny masaż, ciepłe okłady),
• unikanie alkoholu oraz samodzielnego stosowania leków bez konsultacji lekarskiej.

Choć ból neuropatyczny rzadko ustępuje samoistnie, codzienne nawyki mogą istotnie wpłynąć na jego przebieg i tolerancję.

Ból neuropatyczny: podsumowanie informacji

• Ból neuropatyczny wynika z uszkodzenia lub dysfunkcji struktur czuciowych obwodowego lub ośrodkowego układu nerwowego.
• Objawia się m.in. pieczeniem, mrowieniem, zaburzeniami czucia, nadwrażliwością na bodźce.
• Może mieć różne przyczyny: od cukrzycy i półpaśca, po urazy, zabiegi chirurgiczne i choroby nowotworowe.
• Podstawą diagnostyki pozostaje ocena kliniczna, wsparta badaniami uzupełniającymi.
• Leczenie jest złożone i skupia się na kontroli objawów. Stosuje się leki, rehabilitację, wsparcie psychologiczne, czasem metody inwazyjne.

Bibliografia

1. Szczudlik A., Dobrogowski J., Wordliczek J. i wsp.: Rozpoznanie i leczenie bólu neuropatycznego: przegląd piśmiennictwa i zalecenia Polskiego Towarzystwa Badania Bólu i Towarzystwa Neurologicznego – część pierwsza. Ból 2014; 15(2): 6–17.
2. Szczudlik A., Dobrogowski J., Wordliczek J. i wsp.: Rozpoznanie i leczenie bólu neuropatycznego: przegląd piśmiennictwa i zalecenia Polskiego Towarzystwa Badania Bólu i Towarzystwa Neurologicznego – część druga. Ból 2014; 15(3): 8–22.
3. Kocot-Kępska M.: Praktyka kliniczna – przewodnik leczenia bólu: Ból jest objawem subiektywnym – jak go oceniać? Med. Prakt., 2018; 4: 97–102
4. Wordliczek J, Zajączkowska R. Ból neuropatyczny — patomechanizm. Medycyna Paliatywna w Praktyce. 2014;8(2):61–65
5. Dobrogowski J, Kocot-Kępska M. Różne zespoły bólu neuropatycznego występujące u jednego pacjenta – opisy przypadków. Współczesna Onkologia. 2008;12(3):139–142.
6. Puk O. Ból neuropatyczny w praktyce lekarza rodzinnego. Gabinet Prywatny. 2023;30(289).
7. Votrubec M, Thong I. Ból neuropatyczny. Uaktualnienie postępowania. Medycyna Praktyczna – Lekarz Rodzinny. 2013;6.