Celiakia to przewlekła choroba autoimmunologiczna, w której spożywanie glutenu prowadzi do uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego. Schorzenie może wystąpić w każdym wieku, jednak u dzieci wymaga szczególnej uwagi – zarówno ze względu na ryzyko zaburzeń rozwoju, jak i możliwość wystąpienia nietypowych objawów. W tym artykule omówimy, jakie symptomy mogą sugerować celiakię u najmłodszych, jak przebiega jej diagnostyka, jakie badania są konieczne, a także jakie są zasady leczenia i diety.
Spis treści:
- Celiakia u dzieci – jakie daje objawy?
- Diagnostyka celiakii u dzieci
- Celiakia u dzieci – jakie badania wykonać?
- Leczenie celiakii u dzieci
- FAQ. Celiakia u dzieci – często zadawane pytania
- Celiakia u dzieci – podsumowanie
Celiakia u dzieci – jakie daje objawy?
Objawy celiakii (w klasyfikacji ICD-10 jest ona oznaczona kodem 90.0) u dzieci mogą być bardzo zróżnicowane. U części pacjentów występuje klasyczny obraz choroby z dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego, u innych dominują objawy pozajelitowe.
Najczęstsze objawy ze strony układu pokarmowego:
- przewlekła biegunka lub luźne stolce,
- wzdęcia i bóle brzucha,
- zahamowanie przyrostu masy ciała lub utrata wagi,
- u niemowląt – brak apetytu i niechęć do posiłków zawierających gluten.
Objawy skórne mogą obejmować m.in. opryszczkowate zapalenie skóry – swędzące, pęcherzykowe zmiany, zwykle na łokciach, kolanach i pośladkach.
Niekiedy pierwszym objawem może być zwolnienie tempa wzrastania.
Objawy neurologiczne u dzieci z celiakią mogą obejmować przewlekłe bóle głowy, zaburzenia koncentracji, drażliwość, a u starszych pacjentów – mrowienia i drętwienia kończyn.
Warto pamiętać, że u części dzieci choroba przebiega bez wyraźnych objawów ze strony przewodu pokarmowego. Tzw. postać niema celiakii rozpoznawana jest często dopiero na podstawie badań przesiewowych lub w diagnostyce innych problemów zdrowotnych.
Diagnostyka celiakii u dzieci
Rozpoznanie celiakii opiera się na połączeniu obrazu klinicznego, wyników badań laboratoryjnych i – w razie potrzeby – badań histopatologicznych. Diagnostyka powinna być prowadzona pod kontrolą lekarza gastroenterologa lub pediatry z doświadczeniem w chorobach przewodu pokarmowego.
Celiakia u dzieci – jakie badania wykonać?
Zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPGHAN) z 2020 roku, diagnostyka celiakii rozpoczyna się od badań serologicznych z krwi. W pierwszej kolejności wskazane jest oznaczenie przeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej w klasie IgA (tTG-IgA) oraz całkowitego poziomu immunoglobuliny IgA. Jeśli okaże się, że pacjent ma niedobór IgA, wykonuje się wtedy badania w klasie IgG – mogą to być przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG-IgG), przeciwciała przeciwko deamidowanym peptydom gliadyny (DGP-IgG) lub przeciwciała przeciwendomyzjalne (EMA-IgG).
W sytuacji, gdy stężenie przeciwciał tTG-IgA jest bardzo wysokie – co najmniej dziesięciokrotnie powyżej górnej granicy normy – i wynik zostanie potwierdzony obecnością przeciwciał przeciwendomyzjalnych w klasie IgA (EMA-IgA) w drugim badaniu, rozpoznanie można postawić nawet bez biopsji jelita. W większości pozostałych przypadków, zwłaszcza przy niższych lub niejednoznacznych wynikach, konieczne jest pobranie wycinków jelita cienkiego podczas endoskopii (biopsja), aby ocenić stan kosmków jelitowych.
Badania genetyczne w kierunku obecności alleli HLA-DQ2 i HLA-DQ8 nie są obowiązkowe do rozpoznania celiakii, ale ich brak sprawia, że ryzyko choroby jest bardzo małe. Mogą być pomocne w trudnych sytuacjach diagnostycznych.
>> Zobacz też: Celiakia – jak ją zdiagnozować, jakie badania laboratoryjne wykonać?
Niezależnie od objawów, testy w kierunku celiakii zaleca się wykonywać także u osób z grup ryzyka, m.in. krewnych pierwszego stopnia chorych, dzieci z cukrzycą typu 1, chorobami autoimmunizacyjnymi tarczycy czy wątroby o podłożu autoimmunologicznym, z niektórymi zespołami genetycznymi.
Bardzo ważne jest, aby wszystkie badania były przeprowadzane przy diecie zawierającej gluten, ponieważ jego wcześniejsze odstawienie może zafałszować wyniki.
>> Szukasz kompleksowego zestawu badań, który pozwala na dokładną diagnozę celiakii? Sprawdź pakiet diagnostyczny w ALAB laboratoria:
Leczenie celiakii u dzieci
Jedyną skuteczną metodą leczenia celiakii jest ścisła, dożywotnia dieta bezglutenowa. Polega ona na całkowitym wykluczeniu z jadłospisu produktów zawierających pszenicę, żyto, jęczmień oraz wszelkie ich pochodne. Wykluczenie glutenu prowadzi do regeneracji błony śluzowej jelita i ustąpienia objawów.
U części dzieci, zwłaszcza w początkowym okresie leczenia, może być konieczna suplementacja witamin i minerałów, takich jak żelazo, witamina D czy wapń – decyzję podejmuje lekarz na podstawie wyników badań.
Nieleczona celiakia u dzieci – do czego może doprowadzić?
Brak leczenia lub niestosowanie się do zasad diety bezglutenowej może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak:
- niedożywienie i zahamowanie wzrostu,
- niedokrwistość z niedoboru żelaza,
- obniżona gęstość mineralna kości, niska masa kostna i osteoporoza,
- opóźnione dojrzewanie płciowe,
- zaburzenia neurologiczne,
- zwiększone ryzyko niektórych chorób autoimmunologicznych.
Dieta dla dzieci z celiakią
Dieta bezglutenowa wymaga eliminacji produktów zawierających gluten, ale również zwracania uwagi na zanieczyszczenie krzyżowe żywności. Dozwolone są m.in. ryż, kukurydza, gryka, proso, amarantus, komosa ryżowa, ziemniaki, warzywa, owoce, mięso, ryby, jaja i nabiał (jeśli dziecko dobrze go toleruje).
Rodzice powinni uczyć dziecko czytania etykiet produktów oraz świadomości, gdzie może występować gluten ukryty, np. w sosach, wędlinach, słodyczach.
>> Warto przeczytać: Gluten – alergia, celiakia, czy nieceliakalna nadwrażliwość na gluten?
FAQ. Celiakia u dzieci – często zadawane pytania
Poniżej odpowiedzi na kilka najczęściej zadawanych pytań dotyczących celiakii u dzieci.
Rozpoznanie wymaga połączenia wywiadu, objawów, badań serologicznych i – w razie potrzeby – biopsji jelita cienkiego.
Choroba nie ma jednego charakterystycznego „wyglądu”, ale przewlekłe objawy mogą powodować niski wzrost, szczupłą sylwetkę, bladość skóry, rozdęty brzuch.
Może ujawnić się w każdym wieku – u niemowląt po wprowadzeniu glutenu do diety, u starszych dzieci, a nawet nastolatków.
Mogą to być stolce luźne, jasne, obfite, często o tłuszczowej konsystencji (tzw. biegunka tłuszczowa).
Część dzieci bywa apatyczna, rozdrażniona, unika aktywności fizycznej; może pojawić się spadek koncentracji.
Celiakia u dzieci – podsumowanie
- Celiakia to przewlekła choroba autoimmunologiczna wywołana nietolerancją glutenu.
- Objawy mogą obejmować dolegliwości jelitowe, zmiany skórne, objawy neurologiczne oraz zaburzenia rozwoju.
- Diagnostyka opiera się na badaniach serologicznych, genetycznych i – w razie potrzeby – biopsji jelita cienkiego.
- Leczenie polega na ścisłej, dożywotniej diecie bezglutenowej.
- Nieleczona celiakia może prowadzić do poważnych powikłań ogólnoustrojowych.
- Wczesne rozpoznanie i przestrzeganie diety pozwala dzieciom rozwijać się prawidłowo.
Bibliografia
- Husby S, et al. European Society Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition Guidelines for Diagnosing Coeliac Disease 2020.
- Tye-Din JA, Galipeau HJ, Agardh D. Celiac Disease: A Review of Current Concepts in Pathogenesis, Prevention, and Novel Therapies. Front Pediatr. 2018
- Zhu J, Mulder CJJ, Dieleman LA. Celiac Disease: Against the Grain in Gastroenterology. J Can Assoc Gastroenterol. 2019
