Niedoczynność tarczycy (hipotyreoza): objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Spis treści

1. Niedoczynność tarczycy – co to za choroba?
2. Przyczyny niedoczynności tarczycy
   • Pierwotna hipotyreoza
   • Wrodzona niedoczynność tarczycy
   • Wtórna hipotyreoza
3. Jakie są objawy niedoczynności tarczycy?
4. Jakie badania należy wykonać w diagnostyce niedoczynności tarczycy?
   • TSH w ciąży, przed ciążą i po porodzie
   • Osoby starsze
5. Skutki niedoczynności tarczycy
6. Jak przebiega leczenie niedoczynności tarczycy?
7. FAQ. Niedoczynność tarczycy – często zadawane pytania

Niedoczynność tarczycy – co to za choroba?

Niedoczynność tarczycy (hipotyreoza) to zespół objawów klinicznych występujących na skutek niedostatecznego wytwarzania hormonów tarczycy. W klasyfikacji ICD-10 niedoczynność tarczycy ma kod E.03.

Szacuje się, iż hipotyreoza dotyczy 1-6% populacji, 4-5 razy częściej występuje u kobiet.

Ryzyko zachorowania rośnie:

• z wiekiem;
• u osób cierpiących na choroby autoimmunologiczne oraz krewnych tych osób. Należą do nich cukrzyca t.1, bielactwo, niedokrwistość Addisona-Biermera, choroby tkanki łącznej, niedoczynność kory nadnerczy);
• po przebyciu chorób tarczycy: choroby Gravesa-Basedowa, bezobjawowego lub podostrego zapalenia tarczycy;
• u kobiet z przedwczesną menopauzą;
• u osób z zespołem Downa, Klinefeltera lub Turnera.

Niedoczynność tarczycy najczęściej zaczyna się od formy subklinicznej, czyli bez wyraźnych objawów u pacjenta, ale z nieprawidłowym poziomem TSH. Subkliniczna niedoczynność tarczycy może ewoluować w pełnoobjawową chorobę.

Przyczyny niedoczynności tarczycy

Zaburzenia czynności tarczycy można podzielić na:

• pierwotne – wynikające z nieprawidłowości w samym gruczole tarczowym,
• wtórne – spowodowane przez nieprawidłową regulację czynności tarczycy przez przysadkę lub podwzgórze.

 Pierwotna hipotyreoza

Jest to najczęstsza postać niedoczynności, stanowiąca aż 99% wszystkich przypadków choroby.

Przyczyny pierwotnej niedoczynności tarczycy:

• choroba Hashimoto i jej warianty, np. poporodowe zapalenie tarczycy
• podostre zapalenie tarczycy
• tyreoidektomia – usunięcie tarczycy
• leki: tyreostatyki, sole litu, amiodaron
• niedobór jodu
• zaburzenia genetyczne: zaburzenia rozwoju tarczycy (mutacje genów kodujących czynniki transkrypcyjne tarczycy: PAX8, TTF1, TTF2) lub zaburzenia syntezy hormonów tarczycy
• zmniejszona wrażliwość (oporność) na TSH
• inne rzadkie przyczyny: hemochromatoza, sarkoidoza, amyloidoza, twardzina układowa, wole Riedla.

W diagnozowaniu Hashimoto pomocne są badania krwi. Pakiet Hashimoto jest dostępny w ALAB Laboratoria:

Wrodzona niedoczynność tarczycy

Występuje z częstością 1:3500-1:4000 żywych urodzeń, a dzięki powszechnym przesiewowym badaniom noworodków jest rozpoznawana tuż po urodzeniu i z powodzeniem leczona. Dzięki temu wyeliminowano niepełnosprawność intelektualną, która była groźnym następstwem wrodzonej niedoczynności tarczycy.

>> Więcej o chorobach tarczycy u dzieci znajdziesz w artykule: Choroby tarczycy u dzieci

Wtórna hipotyreoza

Wtórna niedoczynność tarczycy występuje bardzo rzadko, stanowi 1% przypadków choroby. Objawy niedoczynności tarczycy w hipotyreozie wtórnej są łagodniejsze, a niedoborowi hormonów tarczycy często towarzyszy niedobór hormonu wzrostu, gonadotropin lub ACTH.

Przyczyny wtórnej niedoczynności tarczycy to:

• guzy przysadki i podwzgórza
• infekcje różnego pochodzenia: ropień, toksoplazmoza, kiła, gruźlica
• poporodowa martwica przysadki (zespół Sheehana)
• uraz czaszki
• choroby przebiegające z naciekaniem OUN: limfocytarne zapalenie przysadki i podwzgórza, sarkoidoza, hemosyderoza
• tętniak tętnicy szyjnej wewnętrznej
• genetycznie uwarunkowane zaburzenia produkcji TSH:
  • defekt genów warunkujących różnicowanie komórek tyreotropowych przysadki (POU1F1, PROP1, LHX3, HESX1)
  • mutacja genu kodującego podjednostkę β-TSH
  • mutacja genu receptora TRH.

Jakie są objawy niedoczynności tarczycy?

Niedobór hormonów tarczycy ma wpływ na cały organizm, m.in. poprzez zwolnienie metabolizmu i zmniejszenie podstawowej przemiany materii. Ocenia się iż poziom PPM w niedoczynności tarczycy obniża się o 35-45%.   

Objawy hipotyreozy są następujące:

• przyrost masy, ciała pomimo prawidłowego lub nawet zmniejszonego łaknienia
• nietolerancja zimna – wskutek zmniejszenia się termogenezy
• zmęczenie, ogólne spowolnienie, nietolerancja wysiłku
• zwolnienie czynności serca – bradykardia
• objawy skórne – sucha skóra lub suche i przerzedzone włosy, obrzęki, nadmierne rogowacenie np. łokci,
• obfite, nieregularne miesiączki lub problemy z płodnością, osłabienie libido,
• chrypa,
• zaparcia,
• depresja, zaburzenia pamięci, problemy ze skupieniem uwagi.

Jakie badania należy wykonać w diagnostyce niedoczynności tarczycy?

Lekarz rozpoznaje niedoczynność tarczycy po przeprowadzeniu wywiadu i badania fizykalnego. Rozpoznanie nie może się opierać na samych objawach, ponieważ wiele z nich jest takich samych jak w innych chorobach. Badania obrazowe np. USG tarczycy oraz laboratoryjne umożliwiają potwierdzenie diagnozy, oraz znalezienie jej przyczyny.

• Badania czynności tarczycy to: TSH, fT4, fT3.

Sprawdź Pakiet tarczycowy dostępny w ALAB Laboratoria:

Uproszczona interpretacja wyników w zależności od przyczyny niedoczynności tarczycy

>> Więcej o tym, czym jest badanie TSH, przeczytasz w artykule: Co to jest TSH i jaką rolę pełni w organizmie?

• Badania dodatkowe
  • Stężenie przeciwciał przeciwtarczycowych (anty-TPO) – obecne w chorobie Hashimoto. W chorobie Gravesa-Basedowa; miano przeciwciał anty-TPO jest niecharakterystyczne, lekarz może zlecić dodatkowo oznaczenie stężenia przeciwciał przeciwko receptorowi TSH (TRAb) w celu pogłębionej diagnostyki;
  • Profil lipidowy – w niedoczynności tarczycy możemy spodziewać się zwiększonego stężenia cholesterolu całkowitego, LDL oraz triglicerydów;
  • Morfologia – w niedoczynności tarczycy może występować niedokrwistość, zmniejszone stężenie hemoglobiny (Hb) lub/i hematokryt (Hct) i liczba erytrocytów (Rbc);
  • Stężenie sodu (Na) i wapnia (Ca) – możliwe niewielkie obniżenie stężenia;
  • Prolaktyna (PRL) – możliwe zwiększenie stężenie prolaktyny we krwi, ze względu na pobudzenie produkcji prolaktyny przez ten sam hormon, który pobudza produkcję TSH, czyli TRH.

TSH w ciąży, przed ciążą i po porodzie

Niedobór hormonów tarczycy i niedoczynność tarczycy w czasie ciąży może powodować nieprawidłowy rozwój dziecka, dlatego u kobiet w tym stanie istnieje wymóg badania poziomu TSH.

Polskie Towarzystwo Endokrynologiczne sugeruje również oznaczenie stężenia TSH w surowicy u kobiet planujących ciążę.

>> Przeczytaj też: Tarczyca przed ciążą

Zalecane jest również jego oznaczanie w przypadku:

• planowania technik wspomaganego rozrodu – zapłodnienia in vitro
• wcześniejszych niepowodzeń prokreacyjnych
• grupy ryzyka niedoczynności tarczycy (po usunięciu tarczycy, leczeniu radiojodem, przy obecności przeciwciał przeciwtarczycowych) oznaczenie stężenia.

>> Dowiedz się więcej: Tarczyca w ciąży

W ciąży zaleca się oznaczenie stężenia TSH u wszystkich kobiet w okresie 4.-8. tygodnia ciąży. Należy zwrócić uwagę, że dla każdego trymestru ciąży opracowane są różne wartości referencyjne TSH. W przypadku braku takich wartości można przyjąć, że TSH <2,5 mIU/L jest prawidłowe, natomiast >4mIU/L wskazuje na niedoczynność tarczycy.

W czasie ciąży, w sytuacji zdiagnozowania niedoczynności tarczycy monitoruje się stężenie TSH i FT4 co 4 tygodnie w pierwszej połowie ciąży oraz co najmniej raz w okolicach 30. tygodnia ciąży.

Zalecane jest również sprawdzenie stężenia TSH po porodzie, po upływie 6-12 miesięcy od urodzenia dziecka należy sprawdzić stężenie TSH i FT4 pod kątem konieczności dalszego leczenia.

>> Więcej informacji na temat niedoborów hormonów tarczycy w ciąży znajdziesz tu: Niedobór hormonów tarczycy u kobiet w ciąży. Tarczyca w ciąży – pod specjalnym nadzorem cz.2

Osoby starsze

U osób po 70. roku życia objawy niedoczynności tarczycy mogą być słabo wyrażone i niecharakterystyczne, a u wielu osób może objawiać się poprzez zaburzenia pamięci, depresję, niedokrwistość i niewydolność mięśnia sercowego, ze słabo wyrażonymi innymi objawami. Oznaczenie stężeń TSH i FT4 w surowicy umożliwia prawidłowe rozpoznanie i wprowadzenie odpowiedniego leczenia.

>> Więcej o badaniach u seniorów w artykule Badania laboratoryjne dla seniorów

Skutki niedoczynności tarczycy

Niedoczynność tarczycy wywołuje różne skutki, w zależności od wieku i stanu pacjenta.

• U osób dorosłych, niedoczynność tarczycy wiąże się z pogorszeniem funkcji poznawczych oraz zwiększonym ryzykiem poważnych schorzeń układu sercowo-naczyniowego, takich jak miażdżyca czy choroba niedokrwienna serca. Choroba ta może również przyczyniać się do wzrostu śmiertelności z przyczyn sercowo-naczyniowych.
• U kobiet w wieku prokreacyjnym, niedoczynność tarczycy może prowadzić do obniżenia płodności, komplikacji w trakcie ciąży, a także negatywnie wpływać na rozwój psychomotoryczny potomstwa.
• U dzieci, choroba może zakłócać ogólny rozwój, prowadząc do opóźnienia w rozwoju intelektualnym, zaburzeń wzrostu oraz problemów z dojrzewaniem płciowym.

Przewlekła i nieleczona niedoczynność tarczycy może skutkować wystąpieniem przełomu hipometabolicznego. Jest to stan zagrożenia życia, który pomimo intensywnego leczenia, jest śmiertelny dla 20-50% pacjentów.

Jak przebiega leczenie niedoczynności tarczycy?

Niedoczynność tarczycy leczy się, zastępując hormony, których własna tarczyca nie jest w stanie wytworzyć. Najczęściej stosowana jest lewotyroksyna (Euthyrox, Letrox, Tirosint Sol, Eferoxin), lek, który jest homologiczny z tyroksyną wytwarzaną w zdrowej tarczycy.

Lekarz zleci badanie krwi około 4-8 tygodni po rozpoczęciu przyjmowania leku, w razie potrzeby dostosowując dawkę. Po każdej zmianie dawki leku możesz spodziewać się badania krwi. Po ustaleniu optymalnej dawki badanie krwi powtarza się po 6 miesiącach, a następnie raz w roku.

Niedoczynność tarczycy może być całkowicie kontrolowana za pomocą leków zawierających hormony tarczycy, o ile przyjmujesz zalecaną dawkę zgodnie z instrukcją. Nigdy nie należy przerywać przyjmowania leku bez uprzedniej konsultacji z lekarzem.

Przyjmowanie zbyt dużej dawki leku zawierającego hormony tarczycy może spowodować poważne problemy, takie jak migotanie przedsionków lub osteoporoza.

FAQ. Niedoczynność tarczycy – często zadawane pytania

Aby wdrożyć bezpieczną suplementację w hipotyreozie, sprawdź pakiet:

PIŚMIENNICTWO

1. Płaczkiewicz-Jankowska E.: Rozpoznawanie i leczenie niedoczynności tarczycy u kobiet planujących ciążę i kobiet w ciąży. Omówienie zaleceń Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego 2021. Med. Prakt., 2022; 2: 31–44
2. Endokrynologia – postępy 2019/2020. Med. Prakt., 2020; 6: 78–89
3. Leczenie niedoczynności tarczycy. Podsumowanie wytycznych American Thyroid Association Task Force on Thyroid Hormone Replacement 2014. Med. Prakt., 2015; 5: 12–26
4. Choroby tarczycy – cz. 2. Nadczynność tarczycy, choroby tarczycy u kobiet w ciąży i inne zagadnienia. Med. Prakt., 2014; 12: 98–104
5. Patil N, Rehman A, Jialal I. Hypothyroidism. In: StatPearls [Internet]. StatPearls Publishing; 2020. Updated August 10, 2020. Accessed January 5, 2021.
6. Pearce EN, Farwell AP, Braverman LE. Thyroiditis. New England Journal of Medicine. 2003;348(26):2646–2655. doi: 10.1056/NEJMra021194. Erratum in: New England Journal of Medicine. 2003;349(6):620
7. Jonklaas J, Bianco AC, Bauer AJ, et al; American Thyroid Association Task Force on Thyroid Hormone Replacement. Guidelines for the treatment of hypothyroidism: prepared by the American Thyroid Association Task Force on Thyroid Hormone Replacement. Thyroid. 2014;24(12):1670–1751. doi: 10.1089/thy.2014.0028
8. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1285,niedoczynnosc-tarczycy
9. https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/choroby-tarczycy-i-ich-diagnostyka/
10. https://remedium.md/icd10/zaburzenia-wydzielania-wewnetrznego-stanu-odzywienia-i-przemiany-metabolicznej/niedoczynnosc-tarczycy-o-innej-etiologii