Bóle brzucha, wymioty czy niestrawność, to jedne z częstszych powodów konsultacji w gabinecie lekarskim. Czy zawsze jest to tylko wina błędu dietetycznego, czy może za tymi dolegliwościami kryje się poważniejszy problem wymagający diagnostyki?
Spis treści:
- Niedrożność jelit: czym jest?
- Niedrożność jelit: przyczyny zatrzymania treści jelitowej
- Niedrożność jelit: objawy dolegliwości
- Diagnostyka niedrożności jelit
- Z jakimi chorobami można pomylić niedrożność jelit?
- Niedrożność jelit: leczenie
- Niedrożność jelit: najczęstsze pytania (FAQ)
- Niedrożność jelit: podsumowanie
Niedrożność jelit: czym jest?
Niedrożność jelit według definicji jest procesem zatrzymania się ruchów perystaltycznych jelit pod wpływem działania układu nerwowego lub jako następstwo różnego rodzaju zaburzeń metabolicznych organizmu. Może to być także brak pasażu jelitowego z powodu zamknięcia jelita przez ucisk lub przeszkodę albo zamknięcie światła jelita wraz z uciskiem na naczynia krezki.
Niedrożność jelit: przyczyny zatrzymania treści jelitowej
Wyróżniamy 2 główne typy niedrożności: porażenną i mechaniczną.
Do najczęstszych przyczyn porażennej niedrożności jelit zaliczamy:
- perforację żołądka lub dwunastnicy w przebiegu choroby wrzodowej;
- ostre zapalenie wyrostka robaczkowego;
- ostre zapalenie trzustki;
- zapalenie przydatków macicy;
- urazy i inne choroby zapalne przewodu pokarmowego prowadzące do perforacji;
- niedokrwienie jelit;
- kolka żółciowa i nerkowa;
- krwawienie do jamy otrzewnej;
- niektóre leki;
- schyłkowa niewydolność nerek, cukrzyca, zaburzenia elektrolitowe.
W przypadku niedrożności mechanicznej najczęstszymi przyczynami dolegliwości związanych z tym stanem chorobowym są:
- zadzierzgnięcie fragmentu jelita np. z powodu uwięźnięcia przepukliny pachwinowej lub o innej lokalizacji w jamie brzusznej;
- skręt krezki jelita czy wgłobienia jelit;
- zatkanie jelita np. przez nowotwór jelita grubego, kamień żółciowy, naciek nowotworowy z narządów odległych czy obecność pasożytów przewodu pokarmowego jak np. glista ludzka.
>> Przeczytaj: Badanie kału w kierunku pasożytów. Jak się przygotować, ile trwa, co wykrywa? Fakty i mity
Zadzierzgnięcie fragmentu jelita
W niektórych sytuacjach chorobowych może dojść do skrętu fragmentu jelit, które prowadzi do zadzierzgnięcia (nagłego zamknięcia jelit i w jego następstwie wstrzymania pasażu jelitowego). Równocześnie dochodzi do ucisku naczyń krwionośnych krezki. Do najczęstszych przyczyn chorobowych prowadzących do niedrożności z zadzierzgnięcia zaliczamy: skręt jelita lub zrosty otrzewnej czy uwięźnięcie przepukliny w obrębie jamy brzusznej.
Niedrożność mechaniczna
Niedrożność mechaniczna powstaje jako efekt zamknięcia światła jelita cienkiego lub grubego z powodu ucisku z zewnątrz (niedrożność z zatkania) lub zablokowania światła jelita i równoczesnego ucisku na naczynia krezki (niedrożność z zadzierzgnięcia). Proces ten skutkuje brakiem obecności pasażu treści pokarmowej w jelitach.
Niedrożność porażenna
Ten typ niedrożności wiąże się z zahamowaniem ruchów perystaltycznych jelit albo jako konsekwencja zaburzeń metabolicznych organizmu albo reakcji autonomicznego układu nerwowego na przewód pokarmowy.
>> Sprawdź: Leniwe jelita – jak poprawić perystaltykę jelit?
Niedrożność jelit: objawy dolegliwości
Bez względu na przyczynę wywołującą stan niedrożności jelit, charakterystyczna jest obecność trzech objawów jak:
- zatrzymanie oddawanych gazów i stolca;
- nudności, wymioty;
- dolegliwości bólowe brzucha (o zmiennym natężeniu, różnej lokalizacji w zależności od przyczyny wywołującej stan niedrożności).
Ból brzucha zazwyczaj ma charakter ciągły, może się nasilać podczas kaszlu lub próby zmiany pozycji ciała chorego.
W przypadku niedrożności mechanicznej dolegliwości bólowe mogą pojawiać się falami i ulegać czasowemu osłabieniu.
Diagnostyka niedrożności jelit
W przypadku podejrzenia niedrożności porażennej jelit w diagnostyce obrazowej wykorzystywane są m.in. USG jamy brzusznej, RTG przeglądowe jamy brzusznej, TK jamy brzusznej. Do inwazyjnych metod zalicza się laparoskopię i laparotomię zwiadowczą.
W diagnostyce niedrożności mechanicznej jelit ocenia się:
- badanie pasażu jelita ciekiego,
- USG jamy brzusznej,
- TK jamy brzusznej.
Uzupełnieniem może być endoskopia dolnego odcinka przewodu pokarmowego umożliwiająca ocenę poziomu niedrożności.
>> To może Cię zainteresować: Nadmierne gazy w jelitach – dlaczego powstają i jak się ich pozbyć?
Badania laboratoryjne w niedrożności jelit
Wśród pomocniczych badań laboratoryjnych przy diagnostyce niedrożności wyróżnić można:
- morfologia krwi obwodowej,
- białko C-reaktywne (CRP),
- kreatynina,
- stężenie sodu, potasu, magnezu,
- gazometrię krwi tętniczej, prokalcytoninę,
- APTT, INR,
- stężenie glukozy na czczo.
>> Przeczytaj: Jak przygotować się do badań laboratoryjnych?
Badania fizykalne w niedrożności jelit
W zależności od typu niedrożności jelit, w trakcie badania fizykalnego zwracają uwagę charakterystyczne dla każdej z nich objawy.
W sytuacji podejrzenia niedrożności porażennej uwagę zwraca zachowanie i wygląd chorego. Jest to pozycja leżąca z ugiętymi kończynami dolnymi, widoczne jest wzdęcie powłok brzusznych. W trakcie osłuchiwania jamy brzusznej słychać cichą, leniwą perystaltykę lub jej brak. Uwagę może zwrócić także bolesne napięcie powłok brzusznych i wzmożone napięcie mięśni jamy brzusznej. Wśród pozostałych nieprawidłowości zwraca uwagę obrona mięśniowa – to objaw Blumberga. W sytuacjach klinicznych prowadzących do utraty krwi dochodzi stopniowo do:
- tachykardii, przyspieszenia częstości oddechu;
- osłabienia, zblednięcia i ochłodzenia powłok skórnych, zlewnych potów;
- spadków ciśnienia tętniczego przy zmianie pozycji ciała i w pozycji leżącej.
Objawy charakteryzujące rozwijającą się niedrożność mechaniczną to:
- wzdęcie powłok brzusznych;
- metaliczne tony perystaltyczne w obrębie jamy brzusznej w trakcie osłuchiwania;
- wypuk bębenkowy w trakcie opukiwania;
- bolesność uciskowa, wyczuwalne przez powłoki zgrubienie.
>> Zobacz: Przewlekły ból brzucha u dzieci. Kiedy powinien nas niepokoić?
Badania obrazowe w niedrożności jelit
Zarówno w przypadku diagnostyki niedrożności porażennej, jak i mechanicznej stosowane są podobne techniki obrazowania:
- USG jamy brzusznej ( do oceny m.in. wolnego płynu w jamie otrzewnej);
- RTG przeglądowe jamy brzusznej;
- TK jamy brzusznej;
- badanie pasażu jelita cienkiego (przy podejrzeniu niedrożności z zatkania);
W zakresie chirurgicznym często wykorzystuje się także laparoskopię zwiadowczą i laparotomię zwiadowczą.
Z jakimi chorobami można pomylić niedrożność jelit?
Niedrożność jelit jest chorobą trudną do przeoczenia, ale z uwagi na obecność dolegliwości bólowych brzucha, które jej towarzyszą, należy różnicować to z każdą inną chorobą występującą w obrębie jamy brzusznej czy miednicy, jak infekcje przewodu pokarmowego, dyspepsja, infekcje narządu rodnego, zakażenia układu moczowego i inne.
Niedrożność jelit: leczenie
Metody leczenia porażennej niedrożności jelit w dużej mierze zależne są od czynnika wywołującego chorobę. W przypadku przyczyn zapalnych czy infekcyjnych, leczenie polega na postępowaniu zachowawczym lub zabiegowym, a także na zapewnieniu równowagi wodno-elektrolitowej czy glikemii i antybiotykoterapii.
W przypadku rozpoznanej niedrożności mechanicznej jelit jedynym skutecznym sposobem leczenia jest zabieg chirurgiczny.
Znaczenie diety w niedrożności jelit
Postępowanie dietetyczne ma wpływ zarówno na zapobieganie wystąpienia niektórych typów niedrożności, jak i w okresie przed- i pooperacyjnym. W początkowej fazie leczenia wskazane jest jedynie przyjmowanie klarownych płynów jak woda, herbata, soki (bez pestek i miąższu). W kolejnych etapach stopniowo rozszerza się dietę o produkty półpłynne, przecierowe, ale o zmniejszonej ilości błonnika pokarmowego. W przypadku osób, u których istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia w przyszłości niedrożności jelit, wskazane jest częste przyjmowane małych porcji posiłków, dokładne przeżuwanie porcji posiłków i zastosowanie diety ubogoresztkowej.
Niedrożność jelit: najczęstsze pytania (FAQ)
Każdy ból lub dyskomfort w jamie brzusznej, zwłaszcza gdy nie mija samoistnie lub towarzyszą mu dodatkowe dolegliwości, jest często powodem do niepokoju.
W przypadku wystąpienia bólu brzucha, nudności i wymiotów, zatrzymania gazów i stolca oraz innych charakterystycznych dla niedrożności objawów, istotne jest szybkie zgłoszenie się po pomoc lekarską. Każdorazowo wskazana jest konsultacja chirurgiczna lub w ramach szpitalnego oddziału ratunkowego i wdrożenie odpowiedniego leczenia. Nie istnieją żadne metody leczenia schorzenia w warunkach domowych.
Dolegliwości bólowe w przebiegu niedrożności mogą pojawić się w obrębie całej jamy brzusznej. Mogą być zlokalizowane zarówno w obrębie całej jamy brzusznej jak też w obrębie nadbrzusza, śródbrzusza lub podbrzusza, po stronie prawej lub lewej.
Niedrożność jelit może być wywołana wieloma czynnikami, nie tylko dietetycznymi. Jednakże niektóre pokarmy i produkty spożywcze mogą stanowić duże ryzyko wystąpienia niedrożności. Są to produkty z dużą ilością błonnika nierozpuszczalnego. Obecność w diecie skórek, nasion, pestek owoców i warzyw, orzechów, kukurydzy, sałata czy grzyby mogą wywierać wpływ na zaburzenia trawienia i przyczynić się do wystąpienia choroby.
Nadmierne gromadzenie się gazów w jelitach i ich zatrzymanie z następczym wzdęciem brzucha jest objawem charakterystycznym dla niedrożności mechanicznej.
Niedrożność jelit: podsumowanie
- Niedrożność jelit jest często stanem ostrym, wymagającym pilnej konsultacji chirurgicznej.
- Możemy wyróżnić dwa główne typy niedrożności jak: mechaniczna , porażenna.
- Charakterystyczna dla niedrożności jelit triada objawów to:
- bóle brzucha o zmiennym nasileniu;
- nudności i wymioty;
- zatrzymanie gazów i stolca w przewodzie pokarmowym
- Leczenie niedrożności jelit uzależnione jest od przyczyny, która ją wywołała. Może to być zarówno uzupełnienie gospodarki metabolicznej, wodno-elektrolitowej czy konieczność leczenia operacyjnego by usunąć przeszkodę w obrębie jelit.
- Nie ma żadnych domowych sposobów leczenia niedrożności jelit. Każde niepokojące objawy powinny być skonsultowane z lekarzem.
- Dużą rolę profilaktyczną odgrywa odpowiednie postępowanie dietetyczne.
Bibliografia
- dostęp online 17.09.2025 https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitocienkie/165274,niedroznosc-przewodu-pokarmowego
- dostęp online 18.09.2025 https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/bowel-obstruction
- Interna Szczeklika 2021, Wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2021
