Otyłość sarkopeniczna – czym jest i jak jej zapobiegać?

Otyłość sarkopeniczna (OS) to złożony problem zdrowotny, który dotyka nie tylko osoby starsze, ale również młodsze pokolenie. Zrozumienie jej mechanizmów i konsekwencji jest kluczowe dla zachowania zdrowia i sprawności w dłuższej perspektywie życia. Z tego artykułu dowiesz się co to jest otyłość sarkopeniczna, jakie są jej przyczyny, jak się ją rozpoznaje oraz jakie postepowanie należy wdrożyć, zarówno w ramach leczenia, jak i profilaktyki.

Spis treści:

1. Co to jest otyłość sarkopeniczna?
2. Jakie są przyczyny otyłości sarkopenicznej?
3. Kto może cierpieć na otyłość sarkopeniczną
   • Otyłość sarkopeniczna u osób starszych
4. Zasady żywienia przy otyłości sarkopenicznej
5. Jakie badania wykonać przy otyłości sarkopenicznej?
   • Badania laboratoryjne
6. Jak radzić sobie z otyłością sarkopeniczną? Profilaktyka
7. Zakończenie

Co to jest otyłość sarkopeniczna?

Otyłość sarkopeniczna to współwystępowanie otyłości (definiowanej jako nadmierny przyrost tkanki tłuszczowej) oraz sarkopenii (czyli postępującego ubytku masy, siły i funkcji mięśni szkieletowych). To stan patofizjologiczny, który prowadzi do zaburzeń metabolicznych, znacznego spadku sprawności fizycznej i zwiększonego ryzyka powikłań. Nawet przy pozornie prawidłowej masie ciała, proporcje między tkanką tłuszczową a mięśniową mogą być znacznie zaburzone, co stanowi wyjątkowo niebezpieczne dla zdrowia połączenie.

>> Zobacz:

• Otyłość gynoidalna, otyłość typu gruszka – charakterystyka, przyczyny
• Otyłość brzuszna (trzewna) u kobiet i mężczyzn – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Jakie są przyczyny otyłości sarkopenicznej?

Przyczyny otyłości sarkopenicznej są wieloczynnikowe. Do głównych przyczyn należą:

• starzenie się organizmu – wiąże się z fizjologiczną utratą masy mięśniowej oraz spadkiem tempa metabolizmu. Przy dodatnim bilansie energetycznym i braku aktywności fizycznej w wieku średnim, łatwo o przyrost tkanki tłuszczowej przy jednoczesnym zaniku mięśni.
• siedzący tryb życia – brak regularnej aktywności fizycznej, zwłaszcza oporowej, jest głównym przyczyną sarkopenii. Mięśnie, które nie są używane, zanikają.
• nieodpowiednia dieta – kluczowym problemem jest niedostateczna podaż pełnowartościowego białka przy jednoczesnym nadmiarze kilokalorii z przetworzonej żywności, tłuszczów nasyconych i cukrów prostych. Dieta „pustokaloryczna” sprzyja gromadzeniu tłuszczu, nie dostarczając przy tym budulca dla mięśni.
• insulinooporność – wysoki poziom tkanki tłuszczowej, szczególnie trzewnej, pogłębia insulinooporność. To zaburza szlaki metaboliczne odpowiedzialne za syntezę białek mięśniowych, utrudniając utrzymanie masy mięśniowej.
• stany zapalne – przewlekły stan zapalny o niskim natężeniu, charakterystyczny dla otyłości, przyspiesza rozpad białek mięśniowych.

Kto może cierpieć na otyłość sarkopeniczną?

Otyłość sarkopeniczna dotyczy przede wszystkim osób starszych z nadmierną masą ciała, u których współistnieją: niska masa i siła mięśniowa, przewlekłe choroby (m.in. cukrzyca, choroby sercowo-naczyniowe lub nowotwory) oraz siedzący tryb życia. Jednocześnie podkreśla się, że utrata masy i funkcji mięśni może występować u dorosłych w każdym wieku i w każdym zakresie BMI, zwłaszcza u osób z przewlekłymi chorobami, niską podażą białka, małą aktywnością fizyczną (nieosiągających zaleceń WHO) oraz po szybkiej redukcji masy ciała, np. z użyciem leków lub restrykcyjnych diet.

>> Przeczytaj: Nadwaga a otyłość – czym się różnią? Klasyfikacja, leczenie i konsekwencje otyłości

Otyłość sarkopeniczna u osób starszych

W grupie seniorów (osób powyżej 65. r.ż.) otyłość sarkopeniczna jest szczególnie niebezpieczna. Prowadzi do poważnych konsekwencji: gwałtownie zwiększa ryzyko upadków i złamań (np. szyjki kości udowej), powoduje niesprawność funkcjonalną (trudności w wykonywaniu podstawowych czynności jak wstawanie z krzesła, chodzenie czy ubieranie się), pogłębia insulinooporność i zwiększa ryzyko śmiertelności. U starszej osoby z otyłością sarkopeniczną nawet niewielki uraz czy choroba mogą prowadzić do inwalidztwa i utraty samodzielności.

>> Sprawdź także:

• Badania laboratoryjne dla seniorów
• Osteoporoza – cicha choroba kości

Zasady żywienia przy otyłości sarkopenicznej

Odżywianie jest jednym z kluczowych elementów postępowania przy otyłości sarkopenicznej. W diecie u osób z otyłością sarkopeniczną zwraca się szczególną uwagę na:

• większą podaż białka – zaleca się spożycie 1,2-1,5 g białka na kilogram masy ciała dziennie (w zależności od przypadku – aktualnej, należnej lub skorygowanej masy ciała). Białko powinno być wysokiej jakości i rozłożone równomiernie na wszystkie posiłki. Jego źródłami powinny być: mięso, ryby, jaja, mleko i przetwory mleczne, nasiona roślin strączkowych lub żywność specjalnego przeznaczenia medycznego (stosowana pod nadzorem lekarza).
• odpowiednią podaż kalorii – dieta nie może być zbyt restrykcyjna, aby nie pogłębiać katabolizmu mięśni. Powinna prowadzić do stopniowej redukcji tkanki tłuszczowej przy jednoczesnym zachowaniu masy mięśniowej. Zdroworozsądkowy i bezpieczny spadek masy ciała na diecie redukcyjnej to od 0,5 kg do 1 kg na tydzień.
• podaż witaminy D i wapnia – niedobór witaminy D jest powszechny i pogarsza zarówno funkcję mięśni, jak i metabolizm kostny.  U pacjentów z grupy ryzyka i potwierdzonym labolatoryjnie niedoborem witaminy D, dawkę cholekalcyferolu lub kalcyfediolu należy indywidualnie dobrać, uwzględniając stężenie 25(OH)D w surowicy, wiek, chorobę podstawową oraz masę ciała.
• kwasy omega-3 (EPA i DHA) – znajdujące się w głównie tłustych rybach (łosoś, śledź, sardynki, makrela, dorsz), oleju lnianym, tranie, algach morskich, mają działanie przeciwzapalne i mogą wspomagać syntezę białek mięśniowych. W przypadku niewystarczającego spożycia z dietą zaleca się ich uzupełnienie.
• kreatyna w dawce około 5 g/d – wykazano, że może ona wspierać zwiększenie lub utrzymanie masy mięśniowej poprzez poprawę zdolności energetycznych włókien mięśniowych u pacjentów onkologicznych z niską masą mięśniową.

>> To również może Cię zainteresować: Otyłość brzuszna a dieta. Co jeść, a czego unikać? Przykładowy jadłospis

Jakie badania wykonać przy otyłości sarkopenicznej?

Przy otyłości sarkopenicznej warto wykonać następujące badania:

• analiza składu ciała metodą bioimpedancji elektrycznej (BIA) – pozwala ocenić procentową zawartość tkanki tłuszczowej i beztłuszczowej masy ciała (w tym mięśni),
• ocena siły mięśniowej – pomiar siły uścisku dłoni jest podstawowym, szybkim wskaźnikiem funkcjonalnej jakości mięśni,
• ocena wydolności fizycznej (np. prędkość chodu) – pozwala ocenić skutki sarkopenii na poziomie sprawności i mobilności,
• test przesiewowy SARC-F – ocenia ryzyko sarkopenii na podstawie kilku pytań dotyczących siły, wstawania z krzesła, chodzenia, wchodzenia po schodach oraz upadków.

Badania laboratoryjne

Podstawowe badania laboratoryjne istotne przy otyłości sarkopenicznej:

• CRP – ocena stanu zapalnego, który sprzyja utracie masy mięśniowej,
• albumina, prealbumina – pośrednie wskaźniki stanu odżywienia białkowego,
• 25(OH)D – niedobory witaminy D nasilają utratę masy mięśniowej,
• TSH, fT4 – zaburzenia tarczycy mogą wpływać na masę i siłę mięśni,
• testosteron (u mężczyzn), estradiol (u kobiet po menopauzie) – hormony wpływające na masę mięśni,
• insulina, glukoza na czczo lub HOMA-IR – ocena insulinooporności częstej przy otyłości,
• profil lipidowy (cholesterol całkowity, HDL, LDL, triglicerydy) – pomaga ocenić współistniejące ryzyko kardiometaboliczne.

Jak radzić sobie z otyłością sarkopeniczną? Profilaktyka

Zarówno profilaktyka, jak i radzenie sobie z już rozpoznaną otyłością sarkopeniczną wymaga podejścia długoterminowego. Kluczową rolę odgrywa połączenie diety i aktywności fizycznej:

• zbilansowana dieta z odpowiednią ilością białka – zgodnie z zasadami żywienia opisanymi powyżej;
• progresywny trening oporowy – ćwiczenia z obciążeniem (hantlami, taśmami, maszynami lub ciężarem własnego ciała) są bodźcem zarówno do utrzymania, jak i budowania masy mięśniowej.

Zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dorośli w wieku 18-64 lat powinni podejmować regularną aktywność fizyczną, w tym ćwiczenia wzmacniające mięśnie co najmniej 2 razy w tygodniu. Natomiast dorośli z chorobami przewlekłymi powinni zacząć od podejmowania niewielkiej aktywności fizycznej, a następnie wraz z czasem stopniowo zwiększać jej częstość, intensywność i czas trwania. Warto skonsultować się z personelem medycznym co do rodzajów i ilości ćwiczeń, które będą odpowiednie do ogólnego planu leczenia, indywidualnych możliwości i ograniczeń. Tylko takie połączenie pozwala na rekompozycję składu ciała – redukując tłuszcz, a oszczędzając i wzmacniając mięśnie.

>> Sprawdź: Piramida Żywienia – czym jest i jakie są zasady zdrowego żywienia?

Zakończenie

Otyłość sarkopeniczna to złożony stan chorobowy, w którym nadmiar tkanki tłuszczowej współwystępuje z niedoborem masy i siły mięśniowej. Nie jest to nieunikniony element starzenia, a konsekwencja stylu życia. Otyłość sarkopeniczną diagnozuje się przede wszystkim na podstawie oceny składu ciała oraz pomiaru siły mięśniowej. Zarówno leczenie, jak i profilaktyka to połączenie diety bogatej w białko z progresywnym treningiem oporowym.  

Bibliografia

1. Prado CM, Phillips SM, Gonzalez MC, Heymsfield SB. Muscle matters: the effects of medically induced weight loss on skeletal muscle. Lancet Diabetes Endocrinol. 2024 Nov;12(11):785-787.
2. Kirk B, Cawthon PM, Arai H, wt al. Global Leadership Initiative in Sarcopenia (GLIS) group. The Conceptual Definition of Sarcopenia: Delphi Consensus from the Global Leadership Initiative in Sarcopenia (GLIS). Age Ageing. 2024 Mar 1;53(3).
3. Glavas C, Scott D. Sarcopenic obesity: pathogenesis, epidemiology and management in older adults. Expert Rev Endocrinol Metab. 2025 Aug 9:1-9.
4. Mechanick JI, Butsch WS, Christensen SM, et al. Strategies for minimizing muscle loss during use of incretin-mimetic drugs for treatment of obesity. Obes Rev. 2025 Jan;26(1).
5. Prado CM, Landi F, Chew STH, et al. Advances in muscle health and nutrition: A toolkit for healthcare professionals. Clin Nutr. 2022 Oct;41(10):2244-2263.
6. Polskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu (POLSPEN), Kwestionariusz_SARC-F.pdf (dostęp: 20.11.2025)
7. Sayer AA, Cruz-Jentoft A. Sarcopenia definition, diagnosis and treatment: consensus is growing. Age Ageing. 2022 Oct 6;51(10):afac220.
8. Morgan PT, Witard OC, Højfeldt G, et al. Dietary protein recommendations to support healthy muscle ageing in the 21st century and beyond: considerations and future directions. Proceedings of the Nutrition Society. Published online 2023:1-14.
9. Wytyczne WHO dotyczące aktywności fizycznej i siedzącego trybu życia. WHO/EURO:2021-12040-40953-58211.