Nerw wzrokowy to jedna z najważniejszych struktur w układzie wzrokowym. Odpowiada za przesyłanie impulsów nerwowych z siatkówki oka do odpowiednich ośrodków w mózgu, gdzie następnie są przetwarzane na obraz. Jego uszkodzenie może prowadzić do poważnych zaburzeń widzenia, a nawet całkowitej utraty wzroku. Poznaj budowę, funkcje i przebieg nerwu wzrokowego oraz dowiedz się, jakie objawy wymagają konsultacji z lekarzem i szczegółowej diagnostyki.
Nerw wzrokowy jest II nerwem czaszkowym. Stanowi część drogi wzrokowej, która przenosi bodźce wzrokowe z siatkówki gałki ocznej do pierwszorzędowej kory wzrokowej w płacie potylicznym mózgu.
Nerw wzrokowy nie jest typowym nerwem obwodowym, ale częścią ośrodkowego układu nerwowego. Powstaje w rozwoju płodowym jako wypustka międzymózgowia (części mózgu), a nie z grzebieni nerwowych, z których formują się nerwy obwodowe. Jest więc przedłużeniem tkanki mózgowej. Ma to istotne konsekwencje kliniczne – uszkodzenia nerwu wzrokowego są zwykle nieodwracalne.
Nerw wzrokowy rozpoczyna się w gałce ocznej – a dokładniej w warstwie komórek zwojowych siatkówki. Ich aksony zbiegają się w jednym miejscu, tworząc tarczę nerwu wzrokowego. To właśnie w tym miejscu nerw wzrokowy opuszcza gałkę oczną i kieruje się ku tyłowi oczodołu, a następnie do mózgu.
Budowa nerwu wzrokowego
Nerw wzrokowy składa się z pęczków licznych włókien nerwowych, które tworzą wypustki komórek siatkówki. Jest otoczony pochewkami, które odpowiadają oponom mózgowia (opona twarda, pajęczynówka, opona miękka) oraz płynem mózgowo-rdzeniowym.
Aksony komórek nerwowych nerwu wzrokowego są otoczone przez osłonki mielinowe. Jednak nie są one wytwarzane przez komórki Schwanna (jak to ma miejsce w przypadku nerwów obwodowych), ale oligodendrocyty. Jest to typ komórek ośrodkowego układu nerwowego.
W budowie nerwu wzrokowego wyróżnia się następujące odcinki:
wewnątrzgałkowy – długość 0,07 cm,
wewnątrzoczodołowy – długość 2–3 cm,
wewnątrzkanałowy – długość 1 cm,
wewnątrzczaszkowy – długość 0,4–1,5 cm.
Część wewnątrzoczodołowa nerwu wzrokowego jest unaczyniona przez tętnicę środkową siatkówki. Natomiast część wewnątrzczaszkową zaopatrują gałęzie tętnicy szyjnej wewnętrznej – tętnica przednia mózgu i tętnica oczna.
Przebieg nerwu wzrokowego
Nerw wzrokowy rozpoczyna się w siatkówce, a jego włókna łączą się w tarczy nerwu wzrokowego. Po wyjściu z gałki ocznej nerw wzrokowy przechodzi przez oczodół, gdzie jest otoczony przez tkankę tłuszczową, mięśnie gałkoruchowe oraz naczynia krwionośne. Następnie wnika do kanału wzrokowego w kości klinowej – wąskiego tunelu kostnego, który prowadzi do jamy czaszki.
Część nerwu wzrokowego biegnąca przez kanał wzrokowy jest szczególnie narażona na uszkodzenia w przypadku urazów głowy lub wzrostu ciśnienia wewnątrzczaszkowego.
Po przejściu przez kanał wzrokowy nerw dociera do podstawy mózgowia, gdzie łączy się z nerwem wzrokowym przeciwnej strony, tworząc skrzyżowanie wzrokowe. Włókna przyśrodkowe krzyżują się, a boczne pozostają po tej samej stronie. Dzięki temu obie półkule mózgu otrzymują informacje z obu oczu, co pozwala na widzenie przestrzenne i szerokie pole widzenia.
Jaką funkcję pełni nerw wzrokowy?
Funkcją nerwu wzrokowego jest przewodzenie impulsów nerwowych z gałki ocznej do mózgu. Fale świetlne przechodzą kolejno przez rogówkę, komorę przednią oka, źrenicę, soczewkę, ciałko szkliste i ostatecznie trafiają na siatkówkę. Powstaje na niej obraz rzeczywisty, pomniejszony i odwrócony.
Fotoreceptory siatkówki zawierają barwniki wzrokowe, które pochłaniają światło i pod jego wpływem ulegają przemianom biochemicznym, czego skutkiem jest powstanie impulsu nerwowego. Jest on przekazywany przez nerw wzrokowy do ośrodków w mózgu, gdzie obraz jest dalej przetwarzany i interpretowany.
Uszkodzony nerw wzrokowy – objawy
Do uszkodzenia nerwu wzrokowego może dojść na skutek:
procesów zapalnych,
urazów,
niedokrwienia,
ucisku,
działania czynników toksycznych,
zmian spowodowanych chorobami (np. wrodzonymi, nowotworowymi, autoimmunologicznymi).
Główną przyczyną ślepoty w krajach rozwiniętych jest jaskra powodująca postępujące uszkodzenie nerwu wzrokowego. Początkowo większość chorych nie zdaje sobie sprawy z ubytków w polu widzenia, przez co choroba jest wykrywana zbyt późno, gdy nie można już uratować wzroku.
Objawy wskazujące na uszkodzenie nerwu wzrokowego to m.in.:
zaburzenia ostrości wzroku,
zaburzenia widzenia barwnego,
ubytek pola widzenia,
ból podczas ruchów gałki ocznej,
tkliwość gałki ocznej,
bóle głowy w okolicy czołowej.
Wystąpienie powyższych objawów jest wskazaniem do konsultacji okulistycznej i przeprowadzenia badania nerwu wzrokowego.
Badanie nerwu wzrokowego można przeprowadzić podczas standardowego badania okulistycznego. Jego elementy to:
badanie ostrości wzroku do dali,
ocena widzenia z bliska,
test rozpoznawania barw,
badanie odruchu źrenic na światło,
badanie dna oka.
Oprócz tego nerw wzrokowy można ocenić przy pomocy specjalistycznych badań – m.in. optycznej koherentnej tomografii dna oka (OCT) czy skaningowej polarymetrii laserowej (GDX).
Nerw wzrokowy – podsumowanie
Nerw wzrokowy jest II nerwem czaszkowym, ale należy do ośrodkowego układu nerwowego.
Funkcją nerwu wzrokowego jest przekazywanie impulsów nerwowych z siatkówki do ośrodków wzrokowych w mózgu, gdzie następnie są one przekształcane na obraz.
Uszkodzenie nerwu wzrokowego może objawiać się m.in. poprzez zaburzenia ostrości wzroku, ubytki w polu widzenia czy zaburzenia widzenia barw.
Podstawowe badanie nerwu wzrokowego jest przeprowadzane przez okulistę. Składają się na nie m.in. badanie dna oka, badanie ostrości wzroku do dali i bliży, test rozpoznawania barw.
Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz
Bibliografia
A. Piekarek, M. Sąsiadek, Uszkodzenia drogi wzrokowej w rezonansie magnetycznym, Polski Przegląd Neurologiczny 2015, t. 11, s. 58–67
M. Latalska, J. Mackiewicz, Choroby nerwu wzrokowego, Okulistyka po Dyplomie 2017
A. Bochenek, M. Reicher, Anatomia człowieka. Repetytorium, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa, 2014
W. Sylwanowicz, A. Michajlik, W. Ramotowski, Anatomia i fizjologia człowieka. Podręcznik dla średnich szkół medycznych, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich PZWL
Gorączka u dziecka to zawsze powód do niepokoju, zwłaszcza gdy temperatura sięga 40°C. Może być objawem infekcji wirusowej, bakteryjnej, a nawet poważniejszych schorzeń. W artykule wyjaśniamy, co oznacza tak wysoka gorączka, kiedy wymaga pilnej interwencji lekarskiej i jak skutecznie obniżać temperaturę.
Dowiesz się również, czy ząbkowanie może powodować aż tak wysoką gorączkę i co robić, gdy nie towarzyszą jej inne objawy. Nie bagatelizuj wysokiej gorączki u dziecka – przeczytaj i działaj!
Uwaga nr 1 Jeśli gorączka przekracza 40°C, zwłaszcza u niemowląt poniżej 3. miesiąca życia, konieczna jest pilna konsultacja lekarska!
Gorączka 40 stopni a ząbkowanie
Czy ząbkowanie może powodować aż tak wysoką gorączkę? Warto podsumować krótko podstawowe fakty na temat temperatury w trakcie ząbkowania:
zwykle powoduje stan podgorączkowy (37–38°C), rzadko gorączkę powyżej 38,5°C,
gorączka 40°C raczej nie jest związana z ząbkowaniem – najczęściej oznacza współistniejącą infekcję,
objawy typowe dla ząbkowania obejmują ślinienie, obrzęk dziąseł, drażliwość, lekki stan podgorączkowy.
Uwaga nr 2 Jeśli dziecko, zazwyczaj niemowlę, ma 40°C i ząbkuje, lepiej skonsultować się z pediatrą –szczegółowa ocena lekarska pozwoli na znalezienie źródła tak wysokiej temperatury.
Utrzymująca się gorączka 40 stopni u dziecka bez innych objawów
Gdy dziecko ma wysoką gorączkę, ale nie ma kaszlu, kataru, wymiotów ani wysypki, przyczyny mogą być różne:
infekcja dróg moczowych (częsta u małych dzieci, zwłaszcza dziewczynek),
infekcja wirusowa (np. trzydniówka) – wysypka może pojawić się dopiero po spadku trwającej od 3 do 5 dni gorączki,
Uwaga nr 4 Zapotrzebowanie płynowe przy tak wysokiej temperaturze znacznie rośnie! Pamiętaj, że bez odpowiedniej podaży płynów trudno będzie obniżyć temperaturę.
Krok 2: Obserwacja:
sprawdzaj temperaturę co 1-2 godziny,
monitoruj stan świadomości dziecka (czy reaguje na głos, czy nie jest zbyt senne).
Krok 3: Kiedy do lekarza?
jeśli gorączka nie spada po lekach lub utrzymuje się dłużej niż 2 dni,
jeśli pojawiają się niepokojące objawy (wymioty, wysypka, drgawki).
40 stopni gorączki u dziecka – podsumowanie
Zapamiętaj kluczowe informacje:
gorączka 40°C u dziecka zwykle oznacza infekcję – wirusową lub bakteryjną,
ząbkowanie nie powoduje aż tak wysokiej gorączki – lepiej wykluczyć inne przyczyny,
gorączka bez innych objawów może wskazywać na infekcję dróg moczowych lub wczesną fazę choroby zakaźnej,
natychmiastowa pomoc lekarska jest konieczna, jeśli dziecko jest apatyczne, ma drgawki lub problemy z oddychaniem,
Nie ryzykuj! Jeśli gorączka jest wysoka lub utrzymuje się długo – skonsultuj się z pediatrą.
Źródła
Section on Clinical Pharmacology and Therapeutics; Committee on Drugs; Sullivan JE, Farrar HC. Fever and antipyretic use in children. Pediatrics. 2011 Mar;127(3):580-7. doi: 10.1542/peds.2010-3852. Epub 2011 Feb 28. PMID: 21357332. https://publications.aap.org/pediatrics/article/127/3/e20103852/65016/Fever-and-Antipyretic-Use-in-Children?autologincheck=redirected (dostęp 20.05.2025 roku)
Barbi E, Marzuillo P, Neri E, Naviglio S, Krauss BS. Fever in Children: Pearls and Pitfalls. Children (Basel). 2017 Sep 1;4(9):81. doi: 10.3390/children4090081. PMID: 28862659; PMCID: PMC5615271. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5615271/ (dostęp 20.05.2025 roku)
Fever in under 5s: assessment and initial management. London: National Institute for Health and Care Excellence (NICE); 2021 Nov 26. PMID: 31891472. https://www.nice.org.uk/guidance/ng143/chapter/Recommendations (dostęp 20.05.2025 roku)
Purssell E. Systematic review of studies comparing combined treatment with paracetamol and ibuprofen, with either drug alone. Arch Dis Child. 2011 Dec;96(12):1175-9. doi: 10.1136/archdischild-2011-300424. Epub 2011 Aug 24. PMID: 21868405. https://adc.bmj.com/content/96/12/1175.long (dostęp 20.05.2025 roku)
Zapalenie migdałków jest powszechną przypadłością ludzi na całym świecie i jedną z najczęstszych przyczyn wizyt w gabinecie lekarza. Choroba ma podłoże infekcyjne i jest wywoływana najczęściej przez wirusy, rzadziej przez bakterie, przede wszystkim paciorkowca grupy A (Streptococcus pyogenes). W większości wypadków zapalenie nie wiąże się z poważnymi powikłaniami zdrowotnymi. Infekcja dotyka głównie dzieci, wraz z wiekiem ryzyko wystąpienia zapalenia migdałków zmniejsza się.
Migdałki są częścią układu odpornościowego człowieka. Jest to skupisko tkanki limfatycznej zlokalizowanej w gardle. Migdałki podniebienne wraz z migdałkiem językowym, gardłowym i migdałkami trąbkowymi stanowią element pierścienia Waldeyera, którego zadaniem jest ochrona organizmu przed przedostawaniem się patogennych drobnoustrojów w głąb układu oddechowego i pokarmowego.
Rola migdałków w przystosowaniu układu odpornościowego do otaczającego środowiska jest szczególnie ważna w pierwszych latach życia. W migdałkach powstają komórki pamięci odpornościowej oraz uczestniczą one w zarządzaniu obiegiem limfocytów. Najbardziej intensywny rozwój migdałków ma miejsce w wieku 3-7 lat. Z czasem, wraz z dojrzewaniem organizmu, migdałki powoli zanikają.
Zapalenie migdałków jest chorobą infekcyjną, a zarażony jest zaraźliwy dla otoczenia. Przyczyną zapalenia migdałków jest wtargnięcie do ich wnętrza wirusów lub bakterii, które przedostają się do gardła wraz z wdychanym powietrzem i spożywanym pokarmem.
Choroba jest bardzo powszechna na całym świecie i dotyczy głównie dzieci względu na nie w pełni ukształtowany układ odpornościowy. Z wiekiem incydenty stanu zapalnego gardła stają się coraz rzadsze. Infekcja ma charakter sezonowy – najwięcej przypadków odnotowuje się w okresie wczesnej wiosny i późnej jesieni.
Czynniki ryzyka sprzyjające zapaleniu migdałków:
kontakt z chorym (kontakt domowy, przebywanie w dużych skupiskach np. w przedszkolu, szkole, akademikach),
spadek odporności,
wiek – dzieci (od 3 r.ż.), młodzież i młodzi dorośli (mononukleoza), dorośli (zakażenia Fusobacterium necrophorum),
spożywanie zimnych pokarmów,
nieżyt nosa.
Identyfikacja czynnika wywołującego zapalenie migdałków jest niezwykle istotna ze względu na rozpoznanie choroby i podjęcie odpowiedniej terapii.
Wirusowe zapalenie migdałków
Wirusy są najczęstszą przyczyną zapalenia migdałków. Odpowiadają za 95% przypadków anginy (ostre zapalenie śluzówki gardła i migdałków podniebiennych) u dorosłych i 70-85% przypadków wśród dzieci. Przyczyną infekcji są głównie rinowirusy i koronawirusy (65% przypadków). Stan zapalny migdałków mogą wywoływać również adenowirusy, wirusy grypy, paragrypy, RSV, wirus Epsteina–Barr (wirus wywołujący mononukleozę), rzadziej inne.
Okres wylęgania choroby wynosi 1–6 dni. Okres zakaźności dla otoczenia pojawia się na 1-2 dni przed wystąpieniem objawów chorobowych i kończy do 3 tygodni po ich ustąpieniu. Ryzyko zakażenia anginą wirusową po kontakcie z chorym wśród domowników wynosi ok. 60 %. Czas trwania choroby wynosi zazwyczaj 3-7 dni.
Bakteryjne zapalenie migdałków
Bakteryjne zapalenie migdałków jest znacznie rzadsze od wirusowego i dotyczy głównie dzieci (3-15 lat). Za większość przypadków (ok. 99%) odpowiadają paciorkowce grupy A (Streptococcus pyogenes, inaczej paciorkowiec ropotwórczy). Rzadziej przyczyną infekcji bakteryjnej są paciorkowce grupy C i G, Haemophilus influenzae, a także bakterie atypowe np. chlamydie czy mykoplazmy.
U dorosłych zapalenie migdałków często wywołane jest przez Fusobacterium necrophorum.Okres wylęgania anginy paciorkowcowej wynosi 12h – 4 dni. Okres zakaźności dla otoczenia jest zależny od podjęcia terapii antybiotykowej.
W przypadku zastosowania właściwego antybiotyku zakaźność ustępuje po 1 dobie, w przypadku niepodejmowania terapii okres zakaźności przedłuża się do ok. 1 tygodnia. Ryzyko zakażenia po kontakcie z chorym wśród domowników wynosi ok. 25 %. Czas trwania paciorkowcowego zapalenia migdałków wynosi zazwyczaj 3–4 dni i jest dłuższy u osób nieprzyjmujących antybiotyków.
Zapalenie migdałków – ostre czy przewlekłe?
Podział na ostre i przewlekłe zapalenie migdałków wynika z czasu trwania choroby. W ostrym zapaleniu migdałków objawy infekcji ustępują do dwóch tygodni od momentu zakażenia.
Jeżeli objawy kliniczne choroby trwają dłużej niż dwa tygodnie mamy do czynienia z przewlekłym zapaleniem. Przewlekłe zapalenie migdałków jest najczęściej następstwem zapaleń nawracających.
O nawracającym zapaleniu migdałków podniebiennych mówimy, gdy dochodzi do 4–7 ostrych zapaleń migdałków w ciągu 12 miesięcy, 5 przypadków w ciągu 2 lat lub po 3 przypadki na rok w trakcie 3 lat. W przypadku nawracającego zapalenia migdałka gardłowego o infekcji nawracającej świadczy wystąpienie co najmniej 4 przypadków zapalenia w ciągu pół roku.
Objawy zapalenia migdałków
Podstawowym objawem zapalenia migdałków jest ból gardła, powiększenie migdałków i ich zaczerwienienie. Symptomy choroby mogą różnić się w zależności od drobnoustroju, który jest przyczyną infekcji (tabela 1). Najczęściej dochodzi do obustronnego zapalenia migdałków, ale możliwe jest wystąpienie jednostronnego zapalenia migdałka.
Tabela 1. Objawy ostrego zapalenia migdałków
Objawy
Wirusowe zapalenie migdałków
Bakteryjne zapalenie migdałków
Początek choroby
Stopniowe narastanie objawów
Nagły
Ból gardła
Mniej intensywny niż przy zakażeniu paciorkowcowym
Diagnozowanie zapalenia migdałków opiera się głównie na ocenie objawów klinicznych. Niezwykle istotne jest rozróżnienie zakażenia o etiologii wirusowej i bakteryjnej, ponieważ choroba o podłożu bakteryjnym wymaga podania antybiotyków.
Do określenia prawdopodobieństwa anginy paciorkowcowej stosowana jest skala punktowa wg Centora/McIsaaca, która oprócz najbardziej charakterystycznych objawów infekcji uwzględnia wiek chorego. W przypadkach wskazujących na zakażenie bakteryjne lub w przypadkach wątpliwych pewnym potwierdzeniem rozpoznania czynnika wywołującego chorobę są badania laboratoryjne. W diagnostyce laboratoryjnej stosowane są szybkie testy antygenowe w kierunku paciorkowca grupy A i posiewy bakteriologiczne. Materiałem do badania są wymazy z gardła.
Leczenie zapalenia migdałków
W przypadku wirusowego zapalenia migdałków infekcja zazwyczaj nie wymaga wizyty u lekarza i wystarczające są domowe sposoby łagodzące przebieg choroby. Stosowane są leki przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwgorączkowe.
Bakteryjne, inaczej ropne zapalenie migdałków, wymaga podania antybiotyków przepisywanych przez lekarza (internistę, pediatrę, lekarza rodzinnego). Leczenie nie tylko skraca czas trwania choroby i zmniejsza nasilenie objawów, ale również ogranicza czas zakaźności chorego.
Mimo, że poprawę stanu pacjenta można zauważyć już po przyjęciu pierwszych dawek antybiotyku, należy pamiętać o kontynuacji kuracji zgodnie ze wskazówkami lekarza.
Brak właściwego leczenia bakteryjnego zapalenia migdałków zwiększa również prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań zdrowotnych. Angina paciorkowcowa może prowadzić do:
przewlekłego zapalenia migdałków,
ropnia okołomigdałkowego,
kłębuszkowego zapalenia nerek,
gorączki reumatycznej.
Wspomożeniem kuracji antybiotykowej ropnego zapalenia migdałków jest leczenie objawowe, podobne jak w zapaleniu wirusowym.
Nawracające i przewlekłe zapalenia migdałków wymagają konsultacji laryngologa.
Zapalenie migdałków – podsumowanie
Zapalenie migdałków jest powszechnie występującą chorobą infekcyjną, zaraźliwą dla otoczenia.
Najczęstszą przyczyną zapalenia migdałków są wirusy.
Najczęstszą bakteryjną przyczyną zapalenia migdałków jest paciorkowiec grupy A (Streptococcus pyogenes), a infekcja bakteryjna dotyczy głównie dzieci.
Rozróżnienie bakteryjnego i wirusowego zapalenia migdałków ma istotne znaczenie dla podjęcia właściwego leczenia choroby.
Pewnym potwierdzeniem bakteryjnej etiologii zapalenia migdałków są wyniki testów laboratoryjnych.
Bakteryjne zapalenie migdałków wymaga podania antybiotyków, które skracają czas trwania choroby, zmniejszają nasilenie objawów, ograniczają czas zakaźności chorego oraz zmniejszają prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań zdrowotnych.
Nie należy stosować antybiotyków w przypadku wirusowej etiologii zapalenia migdałków – antybiotyki nie działają na wirusy.
Piśmiennictwo
dr n. med. Mariola Zagor Zapalenie gardła i migdałków https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-jamy-ustnej-i-gardla/show.html?id=106167 (dostęp 09.05.2025 r.)
Leszek Szenborn, Piotr Sawiec, Jacek Mrukowicz Ostre zapalenie gardła i migdałków (angina) https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.3. (dostęp 10.05.2025 r.)
dr hab. med. Bożena Skotnicka Angina – objawy, przyczyny, leczenie https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/laryngologia/78438,angina-objawy-przyczyny-leczenie (dostęp 10.05.2025 r.)
dr hab. med. Bożena Skotnicka Przewlekłe zapalenie migdałków podniebiennych https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/laryngologia/78432,przewlekle-zapalenie-migdalkow-podniebiennych (dostęp 11.05.2025 r.)
Wzrok jest jednym z siedmiu zmysłów, które umożliwiają człowiekowi prawidłowe postrzeganie świata.
Wraz z wiekiem w ludzkim ciele fizjologicznie przebiegają procesy starzenia się wielu komórek i narządów, pogorszeniu ulega także i wzrok. Najczęstszą chorobą spośród schorzeń okulistycznych utrudniających widzenie i nieuchronnie prowadzących do ślepoty jest zaćma. Szacuje się, że w Polsce choruje około 800 tysięcy osób, głównie u osób w wieku 55-60 lat.
Zaćma jest częściowym lub całkowitym zmętnieniem soczewki oka.
Ze względu na czas powstania choroby, można wyróżnić kilka typów zaćmy:
postać wrodzoną,
wieku dziecięcego,
młodzieńczą,
starczą.
Ze względu na przyczynę, wyróżnia się postaci: metaboliczną, pourazową, wikłającą, wrodzoną starczą.
Zaćma wrodzona i dziecięca pojawiają się w pierwszych latach życia lub w chwili narodzin.
Kto najczęściej choruje na zaćmę?
Zaćma od lat jest najczęstszą przyczyną odwracalnej ślepoty i nieprawidłowego widzenia. Częściej występuje u kobiet i u osób palących tytoń. Średnia wieku chorych to 55-60 lat.
Zaćma wrodzona a zaćma wtórna: różnice
Zaćma wrodzona jest schorzeniem soczewki oka, rozwijającym się często już w okresie prenatalnym człowieka, powiązanym z zaburzeniami genetycznymi (około 30 % wszystkich rozpoznań) lub czynnikami infekcyjnymi i metabolicznymi u matki. Przyjmowane przez kobiety w ciąży leki także mogą w tym okresie wywołać nieprawidłowości z budowie oka płodu. Do rodzajów zaćmy wrodzonej zaliczamy: jądrową, całkowitą, torebkową przednią i tylną, biegunową, błoniastą.
W przypadku zaćmy wtórnej, najczęściej dochodzi do nawrotu choroby u osoby poddanej operacji wszczepienia nowej soczewki w przebiegu pierwotnie rozpoznanej zaćmy. Ta postać zaćmy zaliczana jest do grupy powikłań pooperacyjnych. Proces chorobowy obejmuje mętnienie torebki tylnej soczewki oka, która w trakcie operacji zaćmy stanowi łącznik dla nowej przeszczepionej soczewki. Wśród przyczyn nawrotu choroby upatruje się szeregu schorzeń metabolicznych, takich jak cukrzyca, atopowe zapalenie skóry, uwarunkowania genetyczne, stany zapalne gałki ocznej czy guzy wewnątrzgałkowe.
Przyczyny rozwoju zaćmy
Wśród przyczyn zmętnienia soczewki wyróżnić możemy:
zakażenia wewnątrzmaciczne,
zaburzenia metaboliczne,
uszkodzenia płodu polekowe lub jako skutek działania promieniowania jonizującego,
zaburzenia chromosomalne,
urazy tępe lub drążące soczewki oka,
wstrząśnienie,
obecność ciał obcych we wnętrzu gałki ocznej,
następstwo porażenia prądem elektrycznym lub piorunem,
skutek promieniowania jonizującego,
następstwo oparzeń chemicznych powierzchni oka, głównie związkami alkalicznymi.
Nie wszystkie typy zaćmy powiązane są genetycznie. Zaćma wrodzona ma potwierdzony związek z zaburzeniami genetycznymi. Może występować zarówno jako izolowane schorzenie okulistyczne, a także współwystępować z innymi zespołami genetycznymi jak np. zespół Lowe’a, zespół Downa, zespół Marfana czy zespół Alporta.
Zaćma: objawy choroby
Jednym z pierwszych symptomów rozpoczynającej się choroby może być pojawienie się wady wzroku u osoby bez objawów lub zaostrzenie dotychczasowej wady. Głównie zwraca uwagę osłabienie ostrości wzroku mimo stosowanej korekcji okularami.
Do innych zgłaszanych dolegliwości zaliczyć można m. in. :
pogorszenie kontrastu obrazu;
pogorszenie widzenia obuocznego;
widzenie podwójnych konturów obrazu;
zmiana postrzegania barw, głównie w zakresie niebieskich odcieni;
pogorszenie postrzegania głębi i widzenia przestrzennego;
szybsza niż zwykle męczliwość oczu;
nadwrażliwość zwłaszcza na jasne światło;
trudności z doborem okularów korekcyjnych;
trudności z oceną odległości i przemieszczaniem się.
W zakresie badania okulistycznego można zaobserwować:
zmętnienie, brunatny kolor soczewki,
mglisty wygląd dna oka,
biała źrenica (leukokoria).
Do badań oceniających stopień zaawansowania zaćmy możemy zaliczyć: badanie w lampie szczelinowej, angiografię fluoresceinową, pomiar długości gałki ocznej metodą optyczną.
W zakresie diagnostyki przeprowadzanej przed operacją zaćmy wykonuje się:
Zaćma może wystąpić jako pierwotna wrodzona przyczyna upośledzonego widzenia, a także jako choroba wtórnie występująca do wcześniejszych chorób przewlekłych prowadzących do zmętnienia soczewki oka.
Jak leczy się pacjentów z zaćmą?
Jedyną skuteczną metodą leczenia zaćmy jest przeprowadzenie zabiegu fakoemulsyfikacji. Jest to zabieg polegający na usunięciu zmętniałej soczewki i zastąpieniu jej inną, sztuczną. Zabieg ten, według aktualnych standardów postępowania okulistycznego przeprowadzany jest w ramach chirurgii jednego dnia, trwa od 10 do 20 minut. Operacja zaćmy jest równocześnie zabiegiem korygującym istniejącą wcześniej wadę wzroku.
Co robić w sytuacji, gdy po jednej z konsultacji okulistycznych usłyszymy diagnozę: zaćma? Na co zwracać szczególną uwagę?
Czym grozi nieleczona zaćma?
Nie podjęcie żadnych działań związanych z diagnostyką i leczeniem zaćmy prowadzi do pogłębiania się procesu mętnienia soczewki, pogarszania się ostrości widzenia, a także do całkowitej utraty wzroku.
Jak widzi osoba z zaćmą?
Do najbardziej charakterystycznych objawów związanych z nieprawidłowym widzeniem w przebiegu zaćmy zaliczamy: pogorszenie widzenia w godzinach nocnych, zmętnienie i rozmycie obrazu (obraz widziany jak przez przybrudzoną szybę), podwójne widzenie czy nadwrażliwość na światło.
Jakie są początki zaćmy?
Pierwsze dolegliwości związane z rozpoczynającą się chorobą są często bardzo niewielkie lub na tyle dyskretne, że ciężko jest je uznać za wzbudzające duży niepokój. Osłabienie dotychczasowej ostrości wzroku czy konieczność noszenia okularów lub zwiększenia mocy wcześniejszych okularów często jest tłumaczone zmęczeniem, wiekiem i innymi przyczynami pogarszającymi percepcję wzrokową. W chwili, gdy ww. metody nie przynoszą rezultatów, często rozpoczyna się głębsza diagnostyka w kierunku zaćmy.
Czy zaćma może się cofnąć?
Zaćma jest chorobą, u której podłoża leży postępujące mętnienie soczewki oka jako efekt zaburzeń przemiany materii w jej wnętrzu. Jest to stan, którego nie da się cofnąć. Jedyną skuteczną metodą mogącą przywrócić nieprawidłowe widzenie, jest zabieg wszczepienia nowej soczewki (fakoemulsyfikacja).
Bibliografia
M. Wilczyński „Okulistyka dla lekarzy POZ”, wyd. Medical Tribune Polska, Warszawa 201.
Zgaga jest objawem, a nie chorobą, to bardzo ważna kwestia o której watro pamiętać. Najczęściej jest spowodowana przez chorobę refluksową przełyku. Co warto wiedzieć na temat tego symptomu?
Zgaga jest objawem, który występuje w przebiegu choroby refluksowej przełyku. Chociaż sporadycznie występująca nie musi świadczyć o tym schorzeniu, to nawracająca zgaga powinna skłonić do wizyty u lekarza gastrologa.
Sporadyczna zgaga zazwyczaj nie powoduje poważnych zmian w obrębie przełyku. Należy jednak wspomnieć, że powtarzające się jej epizody mogą prowadzić do występowania nieprawidłowości w obrębie przełyku. Zaliczamy do nich występowanie nadżerek lub owrzodzeń, które mogą być stwierdzone podczas badania endoskopowego przełyku.
Zgaga jest opisywana jako nieprzyjemne uczucie palenia i pieczenia za mostkiem (czyli w obrębie klatki piersiowej) lub w okolicy przełyku. U niektórych osób te odczucia mogą promieniować aż w kierunku gardła. Objawom tym może towarzyszyć także uczucie kwaśnego smaku w jamie ustnej.
Zgaga należy do najczęstszych symptomów (tak zwanych symptomów przełykowych) choroby refluksowej przełyku. Innym, przełykowym symptomem choroby refluksowej przełyku są tak zwane regurgitacje.
Pamiętaj: Zgaga może także pojawiać się po spożyciu określonych pokarmów i nie zawsze jej występowanie świadczy o nieprawidłowościach ze strony układu pokarmowego.
Chociaż dolegliwości towarzyszące zgadze są dość charakterystyczne, to warto wiedzieć, że również inne poważne schorzenia, takie jak choroba wieńcowa, mogą dawać podobne objawy. Dlatego, jeśli występuje u Ciebie zgaga, konieczne umów się na wizytę do lekarza gastrologa w celu wykonania niezbędnych badań, aby poznać przyczynę występowania zgagi oraz wykluczyć poważne schorzenia pochodzące na przykład z układu sercowo-naczyniowego.
Zgaga jest objawem, który występuje u osób zmagających się z chorobą refluksową przełyku. To schorzenie, które w większości przypadków spowodowane jest nieprawidłowym funkcjonowaniem zwieracza dolnego przełyku w wyniku czego dochodzi do przemieszczenia się treści żołądkowej – zarówno trawionego pokarmu, jak i soku żołądkowego – do światła przełyku doprowadzając do wystąpienia objawu jakim jest zgaga.
Warto także wspomnieć, że inne nieprawidłowości ze strony układu pokarmowego również mogą powodować zgagę – zaliczamy do nich nieprawidłowe opróżnianie żołądka, przepuklinę rozworu przełykowego czy zaburzenia prawidłowej motoryki przełyku. Inne stany, które mogą powodować zarzucanie treści żołądkowej w obręb przełyku, to ciąża oraz otyłość.
Jak długo może utrzymywać się zgaga?
Zgaga jest objawem, który może utrzymywać się przez różny okres czasu – zdarza się, że to chwilowa dolegliwość, która może trwać kilka godzin, ale w niektórych przypadkach może trwać nawet kilka dni. Bez wątpienia długie utrzymywanie się zgagi lub jej częste nawracanie powinno być skonsultowane z lekarzem gastrologiem.
Jak wcześniej wspomniano, zgaga jest objawem, a nie chorobą. Terapia zgagi może opierać się na leczeniu objawowym lub przyczynowym. Jeśli przyczyną występowania zgagi jest choroba refluksowa przełyku, to w terapii stosowane są preparaty działające zobojętniająco na kwas solny produkowany w żołądku lub hamująco na jego wydzielanie. Zastosowanie znajdują także leki działające prokinetycznie, czyli takie, które działają na motorykę przewodu pokarmowego.
Zgaga – często zadawane pytania
Czego nie wolno jeść przy zgadze?
W przypadku występowania zgagi warto rozważyć stosowanie odpowiedniej diety, chociaż należy podkreślić, że nie zawsze rozwiązanie to przyniesie oczekiwane efekty, ale u niektórych osób mogą pojawić się korzyści z jej zastosowania.
Pamiętaj o tym, że liczy się całokształt diety oraz odpowiednie nawyki żywieniowe (do których zaliczamy spożywanie odpowiedniej ilości pokarmów z zachowaniem właściwych odstępów czasowych). Warto zatem rozważyć stosowanie diety lekkostrawnej z ograniczeniem tłustych mięs, nie spożywać alkoholu oraz napoi gazowanych. Na zaostrzenie objawów choroby refluksowej mogą wpływać także owoce cytrusowe.
Czosnek i cebula to warzywa cieszące się ogromną popularnością w kuchniach całego świata ze względu na wyrazisty smak i liczne właściwości prozdrowotne. Jednak nie wszyscy mogą korzystać z ich dobrodziejstw. U niektórych osób obecne w nich substancje powodują reakcje alergiczne, które manifestują się w różny sposób – od problemów skórnych po wstrząs anafilaktyczny. Dowiedz się, jak rozpoznać alergię na czosnek i cebulę.
Uczulenie na czosnek i cebulę jest możliwe, chociaż występuje znacznie rzadziej niż alergie na inne alergeny pokarmowe – takie jak m.in. mleko, jaja, soja, orzeszki ziemne, gluten, sezam czy skorupiaki. Reakcja alergiczna może być wynikiem zarówno spożycia tych warzyw, jak i kontaktu z nimi – bezpośredniego (np. przez skórę) lub pośredniego (np. poprzez inhalację podczas gotowania).
Reakcja alergiczna na czosnek i cebulę może być:
natychmiastowa – zależna od przeciwciał IgE (typ I),
opóźniona – związana z mechanizmem komórkowym (typ IV).
Alergia na czosnek i cebulę najczęściej ma podłoże IgE-zależne, co oznacza, że organizm wytwarza przeciwciała IgE skierowane przeciwko białkom zawartym w tych warzywach. W takim przypadku objawy pojawiają się zwykle w ciągu kilku minut do dwóch godzin od spożycia.
Najbardziej istotnym klinicznie alergenem czosnku jest liaza alliinowa. Enzym ten wykazuje silną reaktywność krzyżową z enzymami innych gatunków roślin należących do rodziny amarylkowatych. Oznacza to, że u osoby z uczuleniem na czosnek objawy alergii mogą pojawić się również po spożyciu cebuli, szalotki, pora, szczypiorku.
Ważne są także białka alergenne – profiliny i lipidowe białka transferowe. Z ich powodu cebula może wykazywać reakcje krzyżowe z trawami lub zbożami.
Osoby uczulone na czosnek powinny uważać również na mieszanki przypraw. Jest on obecny m.in. w curry.
Uczulenie na czosnek – objawy
Objawy uczulenia na czosnek mogą być zróżnicowane i zależą od indywidualnej wrażliwości organizmu, drogi narażenia oraz ilości spożytego alergenu. Dolegliwości mogą wystąpić w ciągu kilku minut od ekspozycji lub nawet po kilku godzinach.
Najgroźniejszym rodzajem reakcji alergicznej na czosnek jest wstrząs anafilaktyczny, który stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. Jego symptomy obejmują m.in. gwałtowny spadek ciśnienia tętniczego, obrzęk dróg oddechowych utrudniający oddychanie, zawroty głowy i utratę przytomności.
Podobnie jak w przypadku czosnku, alergia na cebulę może powodować różnorodne objawy, w zależności od indywidualnej wrażliwości i drogi ekspozycji. Są to głównie zmiany skórne, nieżyt nosa i trudności z oddychaniem. Opisano sporadyczne przypadki wstrząsu anafilaktycznego po cebuli. Najczęściej reakcja alergiczna występuje po spożyciu surowego warzywa, ponieważ obróbka termiczna może częściowo zmniejszać alergenność białek.
W wyniku reakcji krzyżowej między alergenami wziewnymi i pokarmowymi może rozwinąć się zespół alergii jamy ustnej (OAS). Jego objawy to głównie obrzęk, świąd i mrowienie w obrębie jamy ustnej.
Wystąpienie objawów po spożyciu czosnku lub cebuli jest wskazaniem do konsultacji z alergologiem i wykonania badań diagnostycznych. Diagnostyka obejmuje m.in. punktowe testy skórne oraz oznaczenie poziomu swoistych przeciwciał IgE we krwi.
Leczenie i postępowanie przy uczuleniu na czosnek i cebulę
Podstawą leczenia alergii na czosnek i cebulę jest ich całkowite wyeliminowanie z diety oraz unikanie kontaktu z nimi w innych postaciach. Ponieważ warzywa te są powszechnie stosowane w przemyśle spożywczym, należy dokładnie czytać etykiety produktów – szczególnie mieszanek przypraw, sosów, wędlin czy gotowych dań. W przypadku alergii kontaktowej zaleca się stosowanie rękawiczek podczas przygotowywania posiłków zawierających czosnek lub cebulę.
Przy łagodnych objawach alergii na czosnek i cebulę lekarz zwykle zleca leki przeciwhistaminowe. W cięższych reakcjach alergicznych konieczne może być zastosowanie kortykosteroidów. Osoby z grupy ryzyka wstrząsu anafilaktycznego powinny mieć w apteczce ampułkostrzykawkę z adrenaliną.
Uczulenie na czosnek i cebulę może być skutkiem spożycia tych warzyw (alergia pokarmowa) lub kontaktu z nimi – np. poprzez skórę (alergia kontaktowa).
Objawy alergii na czosnek i cebulę obejmują głównie świąd skóry, pokrzywkę, nieżyt nosa, trudności w oddychaniu. U niektórych osób może dojść do wstrząsu anafilaktycznego, który wymaga natychmiastowej pomocy medycznej.
Diagnostyka alergii na czosnek i cebulę obejmuje m.in. alergiczne testy skórne lub badania laboratoryjne z krwi w celu oznaczenia swoistych przeciwciał klasy IgE.
Zapalenie nerwu wzrokowego to dolegliwość z pogranicza okulistyki i neurologii, która niekiedy może zwiastować inne schorzenia. Jakie rodzaje zapalenia nerwu wzrokowego wyróżniamy? Jakie są objawy zapalenia nerwu wzrokowego? Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się z jakimi schorzeniami może być związane zapalenie nerwu wzrokowego.
Nerw wzrokowy to drugi nerw czaszkowy, dzięki któremu możliwy jest proces widzenia. Zapalenie nerwu wzrokowego to nic innego, niż nabyty stan zapalny dotyczący tego nerwu. Schorzenie to dzieli się na rodzaje, w zależności od odcinka, który objęty jest stanem zapalnym. Wyróżnia się:
pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego – w tym przypadku obserwuje się nieprawidłowości obejmujące odcinek nerwu zlokalizowany poza gałką oczną,
wewnątrzgałkowe zapalenie nerwu wzrokowego – w tej sytuacji stan zapalny obejmuje ten odcinek nerwu wzrokowego, który znajduje się wewnątrz gałki ocznej, stanem zapalnym często objęta jest także siatkówka.
U pacjentów dorosłych najczęściej diagnozuje się pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego. W tej grupie wiekowej jest to najczęstsza choroba dotycząca tego nerwu. Stan ten bywa nazywany również neuropatią demielinizacyjną i może współwystępować z chorobami demielinizacyjnymi, w tym stwardnieniem rozsianym. Z kolei w populacji dziecięcej dominuje zapalenie wewnątrzgałkowe.
Czas trwania objawów zapalenia nerwu wzrokowego jest zmienny i zależny od danego przypadku klinicznego i podjętego leczenia. W odniesieniu do zapalenia pozagałkowego, zdrowienie trwa zazwyczaj od 3 tygodni do 6 miesięcy. Schorzenie to może przebiegać z okresami zaostrzeń i remisji, a więc wyciszenia objawów chorobowych. Z kolei wewnątrzgałkowe zapalenie nerwu wzrokowego ustępuje zazwyczaj w przeciągu kilku miesięcy.
Przyczyny zapalenia nerwu wzrokowego
Zapalenie nerwu wzrokowego nie ma jednego konkretnego powodu. W przypadku zapalenia wewnątrzgałkowego przyczyn upatruje się w:
przebytych schorzeniach wirusowych – między innymi takich jak świnka, różyczka, czy ospa wietrzna,
Z kolei główną przyczyną pozagałkowego zapalenia nerwu wzrokowego jest proces demielinizacyjny osłonki nerwu wzrokowego. Stan ten polega na uszkodzeniu osłonki mielinowej, która otacza włókna nerwu wzrokowego, co powoduje zaburzenia przewodnictwa nerwowego w obrębie włókien tego nerwu. Pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego może być pierwszą manifestacją kliniczną stwardnienia rozsianego lub wyprzedzać wystąpienie tego schorzenia.
Zapalenie nerwu wzrokowego – jakie daje objawy?
Objawy zapalenia nerwu wzrokowego, które mogą wystąpić zarówno w przebiegu zajęcia wewnątrzgałkowego, jak i pozagałkowego odcinka tego nerwu to przede wszystkim:
Leczenie wewnątrzgałkowego zapalenia nerwu wzrokowego, które towarzyszy infekcjom wirusowym zazwyczaj nie wymagają leczenia. W przypadku nasilonych objawów konieczne może być jednak podanie leków sterydowych, dożylnie lub okołogałkowo. Z kolei terapia pozagałkowego zapalenia nerwu wzrokowego polega głównie na podawaniu drogą dożylną dużych dawek leków glikokortykosteroidowych (metyloprednizolon, prednizolon). Droga dożylna jest preferowana (w porównaniu do drogi doustnej), ponieważ takie podanie leku wiąże się z mniejszym ryzykiem nawrotów dolegliwości. W terapii stosuje się również interferon ß-1.
Zapalenie nerwu wzrokowego – często zadawane pytania
Zapalenie nerwu wzrokowego ma zróżnicowany obraz kliniczny i może wynikać z wielu różnych czynników, zarówno pochodzenia wewnętrznego i zewnętrznego. Nic więc dziwnego, że schorzenie to rodzi wśród pacjentów wiele wątpliwości.
Czy da się wyleczyć zapalenie nerwu wzrokowego?
Objawy związane z zapaleniem nerwu wzrokowego mogą całkowicie się wycofać, co oznacza, że jest to zaburzenie odwracalne. Jednak przebieg choroby jest trudny do przewidzenia, ponieważ możliwe są nawroty objawów, nawet po wielu latach. Z tego powodu pacjent powinien pozostawać pod regularną kontrolą okulistyczną.
Jak wygląda oko przy zapaleniu nerwu wzrokowego?
W przebiegu zapalenia nerwu wzrokowego gałka oczna klinicznie (a więc oglądana bez wykorzystania sprzętu okulistycznego) może nie wykazywać żadnych nieprawidłowości. Kluczowy jest natomiast obraz dna oka. W przebiegu wewnątrzgałkowego zapalenia nerwu wzrokowego lekarz podczas badania może zauważyć obrzęk tarczy nerwu wzrokowego. W odniesieniu do zapalenia pozagałkowego, badanie dna oka może nie wykazywać żadnych nieprawidłowości, co sprawia, że niezbędne jest wykonanie dokładniejszych procedur, w tym badania wzrokowych potencjałów wywołanych. Badanie to pozwala na potwierdzenie toczącego się procesu demielinizacji, typowego dla zapalenia pozagałkowego.
Gdzie boli zapalenie nerwu wzrokowego?
Pacjent z zapaleniem nerwu wzrokowego może zgłaszać nie tylko ból podczas poruszania gałką oczną, ale również w czasie dotykania i ucisku na gałkę oczną. Poza tym, schorzeniu temu mogą towarzyszyć dolegliwości bólowe w obrębie głowy.
Jak widzi osoba z zapaleniem nerwu wzrokowego?
Pacjent z zapaleniem nerwu wzrokowego może zgłaszać takie dolegliwości związane z widzeniem jak:
zaburzenia widzenia barw – przede wszystkim barwy czerwonej, co określa się mianem dyschromatopsji,
pogorszenie ostrości widzenia,
uczucie przyćmionego światła,
niekiedy omamy wzrokowe -np. pod postacią cieni, mroczków, błysków,
ubytki w polu widzenia.
Jaka choroba atakuje nerw wzrokowy?
Nerwy wzrokowe mogą zostać dotknięte procesem demielinizacji, a więc uszkodzenia osłonek nerwowych, co jest charakterystyczne dla stwardnienia rozsianego, ale również rzadszych schorzeń takich jak choroba Devica, czy choroba Schildera. W diagnostyce choroby Devica wykonuje się między innymi oznaczenie przeciwciał przeciwko akwaporynie 4. Badanie to może być pomocne w różnicowaniu tej rzadkiej choroby demielinizacyjnej ze stwardnieniem rozsianym. Poza tym do zapalenia nerwu wzrokowego (wewnątrzgałkowego) może dojść w przebiegu wielu schorzeń infekcyjnych, w tym kiły, boreliozy, toksokarozy, czy toksoplazmozy.
Zapalenie nerwu wzrokowego – podsumowanie
Zapalenie nerwu wzrokowego dzieli się na zapalenie wewnątrzgałkowe i pozagałkowe.
Etiologia zapalenia nerwu wzrokowego jest wieloczynnikowa, swój udział w rozwoju choroby mogą mieć procesy demielinizacyjne, a także przebyte infekcje.
Diagnostyka zapalenia nerwu wzrokowego powinna obejmować szczegółowe badania okulistyczne oraz badanie neurologiczne.
Leczenie zapalenia nerwu wzrokowego opiera się na substancjach o działaniu przeciwzapalnym i jest dostosowywane przez lekarza do danego przypadku klinicznego.
Bibliografia
D. Clark, Zapalenie nerwu wzrokowego, Neurologia po Dyplomie 2010; 6(1):45-5,
J. E. Collinge, Aktualny stan wiedzy o zapaleniu nerwu wzrokowego u dzieci, Okulistyka po Dyplomie; T. 3, Nr 4; 2013,
M. Fitzgerald, Neuroanatomia, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2008, s. 316,
Z. Mariak i inni, Wewnątrzgałkowe zapalenie nerwu wzrokowego. Medycyna Praktyczna [dostęp online],
Z. Mariak i inni, Pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego. Medycyna Praktyczna [dostęp online].
Dermatoskopia to proste i nieinwazyjne badanie, które pozwala na wychwycenie onkologicznie podejrzanych zmian. Jak często powinno się badać swoje pieprzyki? Czym są tzw. niebezpieczny pieprzyk? Czy każdy nieregularny pieprzyk to czerniak? Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się jak zmniejszyć ryzyko rozwoju czerniaka.
Na początku warto wyjaśnić sobie, czym tak właściwie jest pieprzyk, a czym czerniak.
Pieprzyk to potoczne określenie na znamię melanocytowe, czyli dobrze odgraniczoną, płaską lub uniesioną zmianę, która typowo przyjmuje okrągły lub owalny kształt i brązowawe zabarwienie. Pieprzyki to manifestacja skórna skupisk melanocytów, czyli komórek produkujących nasz naturalny barwnik skórny (a więc melaninę). Znamiona obecne są niemal u każdego z nas, średnio w liczbie 10-20. To ile dana osoba posiada znamion zależy przede wszystkim od czynników genetycznych, ale również od narażenia na promieniowanie ultrafioletowe.
Czerniak to z kolei nowotwór złośliwy skóry, który wywodzi się z melanocytów. Warto wiedzieć, że większość czerniaków nie wywodzi się ze istniejącego już znamienia, tylko powstaje na skórze de novo, a więc nie z wcześniej obecnej zmiany. Szacuje się, że około ⅔ czerniaków powstaje de novo, a ⅓ wywodzi się z istniejących znamion. Czerniak jest groźnym nowotworem, który daje przerzuty i wymaga szybkiego podjęcia odpowiedniego leczenia.
Czerniak a „pieprzyk rakowy”
Na wstępie tego artykułu należy zaznaczyć, że określenie „pieprzyk rakowy” nie jest poprawne pod kątem medycznym. Dlaczego? Czerniak nie jest zaliczany do raków, ponieważ nie wywodzi się z komórek nabłonkowych, lecz z melanocytów. Jest on więc nowotworem złośliwym, ale nie rakiem samym w sobie. Warto mieć to na uwadze.
Warto wiedzieć: W języku potocznym pacjenci pod pojęciem „pieprzyk rakowy” mogą wskazywać zarówno podejrzane klinicznie znamiona, jak i już potwierdzone czerniaki.
W dermatologii wyróżnia się kilka rodzajów czerniaków. Nie każdy czerniak wygląda tak samo. Zmiany będące czerniakiem mogą być zarówno płaskie, jak i wypukłe.
Wypukłym czerniakiem jest na przykład czerniak guzkowy, który manifestuje się jako ciemny, rzadziej różowy guzek i charakteryzuje się szybkim wzrostem. Czerniaki guzkowe stanowią około 15-30% wszystkich czerniaków. Niepokojącą zmianą jest również pojawienie się obszarów guzkowych w obrębie dotychczas płaskiej zmiany. Taka morfologia może również wskazywać na złośliwość wykwitu.
Czy czerniak swędzi?
Zmiany, które okazały się być czerniakiem mogą niekiedy swędzieć, choć nie jest to regułą. Jeżeli w obrębie znamienia pojawiają się niepokojące wrażenia zmysłowe, w tym swędzenie, czy pieczenie – zdecydowanie warto odwiedzić lekarza dermatologa i przedstawić mu swoje dolegliwości.
Jakie inne cechy powinny wzbudzić nasz niepokój? Czerwoną flagą w przypadku podejrzanych zmian skórnych jest również:
krwawienie z pieprzyka,
pojawienie się owrzodzenia, a więc niewielkiej ranki w obrębie zmiany,
utrata owłosienia w obrębie dotychczas owłosionego pieprzyka,
bolesność w obrębie zmiany.
Trzeba mieć świadomość, że nie wszystkie czerniaki cechują się opisywanymi powyżej, niepokojącymi zmianami. W dermatologii wyróżniamy również czerniaki amelanotyczne i hipomelanotyczne, które cechują się brakiem lub ubogą zawartością barwnika. Takie zmiany nie będą charakterystyczne, bowiem przyjmują typowo postać różowego lub czerwonego guzka.
Co więcej, czerniaki mogą lokalizować się nie tylko na skórze ale również w obrębie błon śluzowych i aparatu paznokciowego. Jednym ze szczególnych rodzajów czerniaka jest czerniak akralny, który pojawia się w obrębie powierzchni dłoniowej rąk, podeszew i w obrębie aparatu paznokciowego. Z tego powodu lokalizacje te również powinny być dokładnie oceniane podczas badania znamion w gabinecie lekarza dermatologa.
Podstawowym badaniem oceniającym znamiona i inne wykwity skórne jest badanie dermatoskopowe. Takie badanie można wykonać w gabinecie dermatologicznym. Polega ono na oglądaniu zmian skórnych w powiększeniu za pomocą dermatoskopu. Uzyskany obraz dermatoskopowy pozwala na uwidocznienie wielu dodatkowych cech danej zmiany, które pozwalają na określenie, czy jest ona łagodna, czy podejrzana pod kątem onkologicznym. Takich możliwości nie daje nam badanie kliniczne, a więc oglądanie zmian gołym okiem.
Jeżeli dana zmiana jest dla lekarza podejrzana, to skieruje on pacjenta na usunięcie chirurgiczne zmiany, która następnie będzie oceniana w czasie badania histopatologicznego. Taka procedura pozwala na postawienie diagnozy i potwierdzenie lub wykluczenie między innymi czerniaka.
Pod pojęciem wczesne stadium czerniaka rozumie się czerniaka in situ. Taki czerniak jest w początkowym etapie progresji. W tym przypadku nieprawidłowe (atypowe) melanocyty nie przekraczają błony podstawnej, a więc granicy pomiędzy naskórkiem i skórą właściwą. Czerniak usunięty w tej fazie wiąże się z bardzo dobrym rokowaniem.
Pieprzyk a czerniak: działania profilaktyczne
Co możemy robić by zmniejszyć ryzyko rozwoju czerniaka? Warto zastosować się do kilku zaleceń. Należy przede wszystkim:
unikać opalania się i korzystania z solarium,
codziennie stosować kremy z filtrem, najlepiej SPF 50,
podczas ekspozycji na słońce pamiętać o kapeluszu, czapce z daszkiem, okularach przeciwsłonecznych,
regularnie odbywać kontrole dermatoskopowe – taka kontrola powinna odbyć się raz w roku, częściej w przypadku czerniaka w wywiadzie lub w sytuacji obecności podejrzanych klinicznie znamion.
Czy czarny pieprzyk to czerniak? Podsumowanie informacji
Czerniak to nowotwór złośliwy wywodzący się z melanocytów.
Czerniak może powstać z już istniejącej zmiany lub pojawić się de novo.
Powiększanie się znamienia, jego niejednorodność, wielobarwność czy nierówne brzegi to tylko niektóre cechy, które powinny wzbudzić nasz niepokój.
Podstawą profilaktyki czerniaka są regularne kontrole dermatoskopowe, które dają szansę na szybkie wychwycenie podejrzanych zmian i tym samym poprawę rokowania.
Bibliografia
L. Rudnicka i inni, Współczesna Dermatologia, PZWL, Warszawa 2022,
L. Bolognia i inni, Fourth Edition Dermatologia, Medipage, Warszawa 2022.
Ostry, przeszywający ból w klatce piersiowej, który nasila się z każdym oddechem, kaszlem czy nawet niewielkim ruchem tułowia, jest doświadczeniem nie tylko wysoce niekomfortowym, ale również sygnałem, którego nie należy lekceważyć.
Choć spektrum przyczyn takiego bólu jest szerokie, jedną z częściej rozpoznawanych dolegliwości jest zapalenie opłucnej. Jest to stan zapalny cienkiej, podwójnej błony, która otula płuca i jednocześnie wyściela wewnętrzne ściany klatki piersiowej. Opłucna odgrywa kluczową, choć często niedocenianą rolę w prawidłowej mechanice oddychania, a jej podrażnienie może prowadzić do znaczących dolegliwości.
Celem niniejszego artykułu jest kompleksowe, a zarazem przystępne omówienie problematyki zapalenia opłucnej – od anatomii i funkcji opłucnej, przez różnorodne przyczyny i objawy tego stanu, aż po współczesne metody diagnostyki i terapii.
Opłucna to cienka, podwójna błona surowicza, która wyściela wewnętrzną powierzchnię klatki piersiowej oraz pokrywa zewnętrzne powierzchnie płuc. Składa się z dwóch blaszek:
Opłucnej ściennej: Wyściela wewnętrzną ścianę klatki piersiowej, przeponę oraz śródpiersie (przestrzeń między płucami).
Opłucnej płucnej: Bezpośrednio pokrywa każde płuco, wnikając również w szczeliny międzypłatowe.
Pomiędzy tymi dwiema blaszkami znajduje się bardzo wąska, potencjalna przestrzeń nazywana jamą opłucnej. W warunkach prawidłowych zawiera ona niewielką ilość (zwykle kilka do kilkunastu mililitrów) płynu opłucnowego. Płyn ten pełni niezwykle ważną funkcję – działa jak smar, umożliwiając gładkie przesuwanie się blaszek opłucnej względem siebie podczas ruchów oddechowych płuc. Dzięki temu płuca mogą swobodnie rozprężać się i kurczyć bez tarcia o ścianę klatki piersiowej.
Funkcje opłucnej
Do głównych funkcji opłucnej należą:
Umożliwienie mechaniki oddychania poprzez zapewnienie ślizgu między płucami a ścianą klatki piersiowej.
Utrzymywanie ujemnego ciśnienia w jamie opłucnej, co jest niezbędne do prawidłowego rozprężania płuc.
Zapalenie opłucnej, w terminologii medycznej określane jako pleuritis lub pleurisy, to stan zapalny jednej lub obu blaszek opłucnej. W wyniku procesu zapalnego powierzchnie opłucnej stają się przekrwione, obrzęknięte i nierówne. Zamiast gładko ślizgać się po sobie, zaczynają o siebie trzeć przy każdym ruchu oddechowym. To właśnie to tarcie jest główną przyczyną charakterystycznego, ostrego bólu w klatce piersiowej, który jest dominującym objawem zapalenia opłucnej.
Ważne jest, aby zrozumieć, że zapalenie opłucnej rzadko jest samodzielną chorobą. Najczęściej jest to objaw lub powikłanie innego, toczącego się w organizmie procesu chorobowego, zlokalizowanego w płucach, samej opłucnej lub nawet w odległych narządach.
Tradycyjnie wyróżnia się dwa główne rodzaje zapalenia opłucnej, w zależności od obecności i charakteru płynu w jamie opłucnej:
Suche zapalenie opłucnej, nazywane również włóknikowym
W tej postaci stan zapalny prowadzi do wysuszenia i zmatowienia powierzchni opłucnej, często z odkładaniem się na niej włóknika (białka biorącego udział w krzepnięciu krwi i procesach zapalnych). Charakterystyczny jest silny ból nasilający się przy oddychaniu i kaszlu. Ilość płynu w jamie opłucnej nie zwiększa się znacząco. Osłuchowo lekarz może stwierdzić tarcie opłucnowe – szmer przypominający skrzypienie śniegu lub pocieranie skóry.
Wysiękowe zapalenie opłucnej
W tej formie zapalenie prowadzi do gromadzenia się nadmiernej ilości płynu w jamie opłucnej, co określa się mianem płynu w jamie opłucnej lub wysięku opłucnowego. Płyn ten, w przypadku zapalenia, ma charakter wysiękowy, co oznacza, że jest bogaty w białko i komórki zapalne. Gdy ilość płynu narasta, może on rozdzielać blaszki opłucnej, co paradoksalnie może prowadzić do zmniejszenia bólu opłucnowego (bo blaszki przestają o siebie trzeć). Pojawia się natomiast lub nasila duszność, ponieważ płyn uciska płuco i ogranicza jego zdolność do rozprężania się.
Zapalenie opłucnej: przyczyny choroby
Przyczyn zapalenia opłucnej jest bardzo wiele, a ich identyfikacja jest kluczowa dla skutecznego leczenia. Do najczęstszych należą:
Wirusowe:grypa, rinowirusy, koronawirusy, wirus Epsteina-Barr (EBV), wirusy Coxsackie; wirusowe zapalenie opłucnej jest często łagodne i samoograniczające.
Bakteryjne: najczęściej jako powikłanie bakteryjnego zapalenia płuc (tzw. wysięk parapneumoniczny); jeśli płyn ulegnie zakażeniu bakteryjnemu, powstaje ropniak opłucnej; gruźlica jest również ważną przyczyną zapalenia opłucnej, szczególnie w niektórych regionach świata.
Grzybicze i pasożytnicze: są to rzadsze przyczyny, występujące głównie u osób z obniżoną odpornością.
Zatorowość płucna: skrzep krwi blokujący tętnicę płucną może prowadzić do zawału płuca i odczynowego zapalenia opłucnej.
Nowotwory:rak płuca, przerzuty nowotworowe do opłucnej (np. z raka piersi, chłoniaka) czy międzybłoniak opłucnej (nowotwór wywodzący się bezpośrednio z komórek opłucnej, często związany z ekspozycją na azbest).
Urazy klatki piersiowej: złamania żeber, stłuczenia klatki piersiowej, operacje w obrębie klatki piersiowej.
Leki: niektóre leki mogą wywoływać polekowe zapalenie opłucnej (np. prokainamid, hydralazyna, fenytoina, niektóre leki biologiczne).
Mogą również występować objawy choroby podstawowej, np. odkrztuszanie plwociny w zapaleniu płuc, bóle stawów w chorobach autoimmunologicznych.
Zapalenie opłucnej – gdzie boli?
Jak wspomniano, ból w zapaleniu opłucnej jest zwykle jednostronny i dobrze zlokalizowany. Pacjent odczuwa go w miejscu objętym stanem zapalnym. Czasami jednak ból może promieniować. Jeśli podrażniona jest część opłucnej ściennej pokrywająca przeponę, ból może być odczuwany w okolicy barku, szyi lub nadbrzusza po tej samej stronie, co wynika ze wspólnego unerwienia tych obszarów przez nerw przeponowy.
Zapalenie opłucnej – ile trwa?
Czas trwania zapalenia opłucnej jest bardzo zróżnicowany i zależy przede wszystkim od przyczyny choroby oraz skuteczności jej leczenia.
W przypadku zapalenia opłucnej o podłożu wirusowym, objawy (głównie ból) mogą ustąpić samoistnie w ciągu kilku dni do 1-2 tygodni, wraz z ustępowaniem infekcji wirusowej. Jeśli przyczyną jest infekcja bakteryjna, np. zapalenie płuc, czas trwania zależy od odpowiedzi na antybiotykoterapię.
W przypadku chorób przewlekłych, takich jak gruźlica, nowotwory czy choroby autoimmunologiczne, zapalenie opłucnej może trwać tygodniami, miesiącami, a nawet nawracać, jeśli choroba podstawowa nie jest skutecznie kontrolowana. Ból w suchym zapaleniu opłucnej może się zmniejszyć, gdy w jamie opłucnej zgromadzi się płyn, rozdzielając trące o siebie blaszki opłucnej.
Rozpoznanie zapalenia opłucnej i, co ważniejsze, ustalenie jego przyczyny, opiera się na kilku elementach:
Wywiad lekarski i badanie fizykalne: Lekarz zbiera informacje o charakterze bólu, jego lokalizacji, czynnikach nasilających i łagodzących, objawach towarzyszących (kaszel, duszność, gorączka), a także o przebytych chorobach, przyjmowanych lekach i ewentualnych czynnikach ryzyka. Podczas badania fizykalnego lekarz osłuchuje płuca stetoskopem – w suchym zapaleniu opłucnej może usłyszeć charakterystyczne tarcie opłucnowe. Przy obecności płynu w jamie opłucnej stwierdza się stłumienie odgłosu opukowego i ściszenie szmeru oddechowego nad obszarem płynu.
Badania obrazowe
RTG klatki piersiowej: Podstawowe badanie obrazowe, które może uwidocznić płyn w jamie opłucnej (jeśli jego ilość przekracza ok. 100 ml), zmiany zapalne w płucach, guzy. W suchym zapaleniu opłucnej obraz RTG może być prawidłowy.
USG jamy opłucnej: Bardzo czułe badanie do wykrywania nawet niewielkich ilości płynu, oceny jego charakteru (np. obecność przegród) oraz bezpiecznego wyznaczenia miejsca do ewentualnego nakłucia jamy opłucnej.
TK klatki piersiowej: Dostarcza znacznie bardziej szczegółowych obrazów płuc, opłucnej i śródpiersia. Jest pomocna w poszukiwaniu przyczyny zapalenia opłucnej (np. małe guzy, zatorowość płucna, zmiany miąższowe w płucach).
Badania laboratoryjne krwi
Morfologia krwi (może wykazać podwyższoną liczbę białych krwinek w infekcjach),
Wskaźniki stanu zapalnego (OB, CRP – podwyższone),
Nakłucie jamy opłucnej (torakocenteza) i badanie płynu opłucnowego
Jeśli stwierdza się obecność płynu, często wykonuje się jego nakłucie w celu pobrania próbki do badania. Analiza płynu (wygląd, skład biochemiczny – białko, LDH, glukoza, pH; badanie cytologiczne – obecność komórek nowotworowych; badanie mikrobiologiczne – posiewy w kierunku bakterii, prątków gruźlicy, grzybów) ma kluczowe znaczenie dla ustalenia przyczyny zapalenia i charakteru płynu (wysięk czy przesięk).
Biopsja opłucnej
W niektórych przypadkach, gdy przyczyna zapalenia pozostaje niejasna pomimo powyższych badań (szczególnie przy podejrzeniu nowotworu lub gruźlicy), konieczne może być pobranie fragmentu opłucnej do badania histopatologicznego.
Leczenie zapalenia opłucnej koncentruje się na dwóch głównych celach: leczeniu choroby podstawowej, która wywołała zapalenie, oraz na łagodzeniu objawów, przede wszystkim bólu.
Zapalenie opłucnej: leczenie choroby podstawowej
Terapia przyczynowa jest fundamentem i zależy od zdiagnozowanego schorzenia. Infekcje bakteryjne wymagają podania odpowiednich antybiotyków, a gruźlica – wielomiesięcznej, specjalistycznej terapii lekami przeciwprątkowymi.
W przypadku zapaleń wirusowych leczenie jest często objawowe, choć niekiedy stosuje się leki przeciwwirusowe. Jeśli zapalenie opłucnej towarzyszy chorobom autoimmunologicznym, konieczne bywa zastosowanie glikokortykosteroidów lub leków immunosupresyjnych. Zatorowość płucną leczy się za pomocą leków przeciwkrzepliwych, a nowotwory wymagają kompleksowego postępowania onkologicznego (np. chemioterapii, radioterapii). Polekowe zapalenie opłucnej ustępuje zazwyczaj po odstawieniu odpowiedzialnego za nie medykamentu.
Łagodzenie objawów w zapaleniu opłucnej
Równolegle kluczowe jest leczenie objawowe. W celu uśmierzania bólu najczęściej stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak ibuprofen czy naproksen, oraz paracetamol. Jeśli pacjentowi dokucza suchy kaszel, pomocne bywają leki przeciwkaszlowe.
Istotnym elementem terapii jest także postępowanie w przypadku nagromadzenia się płynu w jamie opłucnej. Niewielkie jego ilości często wchłaniają się samoistnie po opanowaniu przyczyny zapalenia. Duże wysięki, powodujące duszność, mogą wymagać odbarczenia poprzez nakłucie jamy opłucnej (torakocenteza terapeutyczna). W specyficznych sytuacjach, jak nawracające wysięki nowotworowe, można wykonać pleurodezę (zabieg łączący blaszki opłucnej) lub założyć stały dren. Natomiast ropniak opłucnej (zakażony płyn) bezwzględnie wymaga drenażu i intensywnej antybiotykoterapii, a czasem leczenia operacyjnego. W ostrej fazie choroby ważny jest również odpoczynek.
Rokowanie w zapaleniu opłucnej zależy niemal wyłącznie od przyczyny, która je wywołała. Samo zapalenie opłucnej, jeśli jest spowodowane łagodną infekcją wirusową, zwykle ustępuje bez trwałych następstw, choć ból może być dokuczliwy.
Jednak zapalenie opłucnej może być objawem bardzo poważnych, a nawet zagrażających życiu chorób, takich jak masywna zatorowość płucna, zaawansowany nowotwór, ciężkie zapalenie płuc z ropniakiem opłucnej czy nieleczona gruźlica. Duże ilości płynu w jamie opłucnej mogą prowadzić do niewydolności oddechowej. Możliwe są też powikłania, takie jak powstawanie zrostów opłucnowych, które mogą ograniczać ruchomość płuca (tzw. płuca uwięźniętego). Dlatego każdy przypadek bólu opłucnowego wymaga diagnostyki.
Czy zapalenie opłucnej przejdzie samo?
Zapalenie opłucnej może niekiedy ustąpić samoistnie, jednak dotyczy to niemal wyłącznie łagodnych przypadków spowodowanych infekcją wirusową, przy czym nawet wtedy pełne samoistne wyleczenie nie jest gwarantowane i zależy od indywidualnej odpowiedzi organizmu. We wszystkich pozostałych sytuacjach, gdy przyczyną są na przykład bakterie, gruźlica, nowotwory, zatorowość płucna czy choroby autoimmunologiczne, zapalenie opłucnej nie ustąpi bez leczenia choroby podstawowej.
Zapalenie opłucnej jest stanem klinicznym, który może mieć różnorodne podłoże i objawy, wpływając na samopoczucie pacjenta. Zrozumienie jego podstawowych aspektów jest ważne dla świadomości zdrowotnej i właściwego reagowania na symptomy. Poniżej zebrano kluczowe informacje dotyczące tej dolegliwości.
Jest to stan zapalny opłucnej, czyli błony otulającej płuca i wyścielającej wewnętrzną ścianę klatki piersiowej.
Charakterystyczny objaw toostry, kłujący ból w klatce piersiowej, który nasila się podczas głębokiego oddychania, kaszlu lub ruchów tułowia.
Wyróżnia się zapalenie suche (bez znaczącej ilości płynu) oraz wysiękowe (z gromadzeniem się płynu w jamie opłucnej).
Może być wywołane przez liczne czynniki, w tym najczęściej infekcje (wirusowe, bakteryjne), a także choroby autoimmunologiczne, zatorowość płucną, nowotwory czy urazy.
Proces diagnostyczny obejmuje dokładny wywiad, badanie fizykalne, badania obrazowe (RTG, USG, TK klatki piersiowej), badania krwi oraz, w przypadku obecności płynu, jego analizę po nakłuciu jamy opłucnej.
Terapia koncentruje się na leczeniu choroby podstawowej oraz na łagodzeniu objawów, głównie bólu i duszności.
Rokowanie zawsze zależy od przyczyny zapalenia opłucnej; ze względu na możliwość poważnych chorób leżących u jego podłoża, każdy ból o charakterze opłucnowym wymaga pilnej konsultacji lekarskiej.
Kass SM, Williams PM, Reamy BV. Pleurisy. Am Fam Physician. 2007 May 1;75(9):1357-64.
Hunter MP, Goldin J, Regunath H. Pleurisy. [Updated 2024 Nov 14]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK558958/ (dostęp:09.05.2025).
Sardet A. Les pleurésies. Conduites diagnostique et thérapeutique [Pleurisy: diagnostic and therapeutic management]. Arch Pediatr. 2000 Mar;7 Suppl 1:33S-38S. French.
Fruktoza to cukier prosty, który naturalnie występuje w owocach, miodzie czy sokach owocowych. W ostatnich latach stała się również popularnym składnikiem wysoko przetworzonej żywności, głównie w postaci syropu glukozowo-fruktozowego. Jej nadmierne spożycie, zwłaszcza przez dzieci, może niekiedy budzić obawy. Czy fruktoza jest bezpieczna dla najmłodszych? Jakie są konsekwencje jej nadmiernego spożycia?
Fruktoza, zwana także cukrem owocowym, to monosacharyd o słodkim smaku, występujący w wielu produktach spożywczych. W przeciwieństwie do glukozy, która jest głównym źródłem energii dla organizmu, fruktoza jest metabolizowana głównie w wątrobie. Jej nadmiar może prowadzić do zaburzeń metabolicznych, szczególnie u dzieci, których organizmy są bardziej wrażliwe na nieprawidłowości żywieniowe.
Źródła fruktozy w diecie dziecka
Fruktoza występuje w dwóch postaciach:
Naturalna – znajduje się w owocach (np. winogrono, jabłka), sokach owocowych, miodzie i niektórych warzywach (np. marchwi, burakach).
Dodana – obecna w produktach przetworzonych, takich jak:
słodycze i wyroby cukiernicze (ciastka, lizaki, żelki, musy),
płatki śniadaniowe,
jogurty owocowe.
Fruktoza jest powszechnie stosowana w przemyśle spożywczym jako syrop glukozowo-fruktozowy,
syrop kukurydziany, koncentraty soków owocowych, zagęszczone soki owocowe, jak również miód i cukier.
Badania wskazują, że głównym źródłem nadmiernej fruktozy w diecie dzieci są słodzone napoje i przekąski (również te „zdrowe” i „bez cukru”), a nie owoce. Fruktoza w owocach jest zwykle połączona z błonnikiem, witaminami czy przeciwutleniaczami (antyoksydantami), co spowalnia jej wchłanianie. Dodatkowo, jedzenie owoców wymaga gryzienia i doświadczania go wszystkimi zmysłami przez dziecko, natomiast podanie dziecku musu owocowego już nie.
Metabolizm fruktozy u dzieci
Metabolizm fruktozy jest szczególnie ważny w kontekście rozwoju młodego organizmu. Podczas gdy glukoza jest wykorzystywana przez wszystkie komórki organizmu, fruktoza jest przetwarzana niemal wyłącznie w wątrobie. Nadmiar fruktozy u dzieci zaburza zatem równowagę metaboliczną, sprzyjając gromadzeniu się tkanki tłuszczowej w organizmie i prowadząc tym samym do zwiększonej produkcji trójglicerydów, stłuszczenia wątroby i insulinooporności.
Co więcej, fruktoza jest wchłaniana w jelicie cienkim przez białko transportowe GLUT5. U dzieci ekspresja GLUT5 jest niższa niż u osób dorosłych, co powoduje większe ryzyko złego wchłaniania.
Nadmiar fruktozy fermentuje w jelitach, powodując niekiedy wzdęcia i bóle brzucha u dziecka.
Czy fruktoza jest zdrowa?
Fruktoza w umiarkowanych ilościach, pochodząca z owoców, jest bezpieczna i stanowi element zdrowej diety. Owoce powinny być spożywane w ramach posiłków. Problemem jest jednak dodana fruktoza w żywności przetworzonej. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca, aby cukry proste (w tym fruktoza) stanowiły mniej niż 10% dziennego zapotrzebowania kalorycznego u dzieci. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej podpowiada, aby słodkie napoje i słodycze u dzieci zastępować owocami oraz niesolonymi orzechami i nasionami.
Jakie schorzenia może powodować nadmiar fruktozy?
Nadmierne spożycie fruktozy u dzieci o nieprawidłowych nawykach żywieniowych wiąże się z:
próchnicą zębów – fruktoza, podobnie jak inne cukry podjadane między posiłkami, sprzyjają rozwojowi bakterii w jamie ustnej.
Fruktoza a otyłość i zespół metaboliczny u dzieci
Fruktoza – szczególnie z przetworzonych źródeł – to jeden z głównych powodów zespołu metabolicznego u dzieci. Jest to metaboliczna pułapka, programująca organizm na choroby cywilizacyjne. Mechanizmy, przez które fruktoza przyczynia się do otyłości i zespołu metabolicznego, obejmują:
przekształcanie nadmiaru fruktozy w wątrobie w tłuszcz, co prowadzi do otyłości brzusznej i zwiększonej produkcji trójglicerydów,
zmniejszenie wrażliwości tkanek na insulinę, co prowadzi do zaburzeń gospodarki węglowodanowej i nieprawidłowych wyników glukozy na czczo.
Jak ograniczyć fruktozę w diecie dziecka?
Aby zmniejszyć spożycie fruktozy u dziecka, warto:
czytać etykiety – unikać syropu glukozowo-fruktozowego i innych dodanych cukrów,
zastępować słodzone napoje zwykłą wodą, a soki podawać w umiarkowanych ilościach (zgodnie z zaleceniami ich spożywanie nie powinno przekraczać 170 ml w wieku 4.–6. r.ż. oraz 230 ml powyżej 7. r.ż.),
podawać owoce i niesolone orzechy zamiast słodyczy – najniższą zawartość fruktozy mają owoce jagodowe (jagody, maliny, borówki, jeżyny),
ograniczyć wysoko przetworzone kupne przekąski – zastąpić je orzechami, warzywami lub domowymi wypiekami.
Nietolerancja fruktozy
Nietolerancja fruktozy to zaburzenie metaboliczne, w którym organizm nie jest w stanie prawidłowo przetwarzać tego cukru. Może występować w dwóch postaciach:
dziedziczna nietolerancja fruktozy (HFI) – rzadka choroba genetyczna spowodowana brakiem enzymu aldolazy B (wymaga badań genetycznych w kierunku HFI),
złe wchłanianie fruktozy – nietolerancja pokarmowa związana z niedoborem białka transportującego fruktozę (GLUT5) w jelitach (potwierdzona w teście oddechowym w kierunku nietolerancji fruktozy).
U dzieci z nietolerancją fruktozy jej spożycie prowadzi do bólów brzucha, wzdęć, biegunek. W takich przypadkach wskazana jest dieta eliminacyjna wraz z ustaleniem bezpiecznego poziomu fruktozy w diecie.
Fruktoza to naturalny cukier, który w umiarkowanych ilościach (np. z owoców) nie stanowi zagrożenia. Problemem jest jej nadmierne spożycie z wysoko przetworzoną żywnością, szczególnie w postaci syropu glukozowo-fruktozowego, ponieważ może to prowadzić do poważnych zaburzeń metabolicznych.
Ważne jest zatem świadome komponowanie posiłków, unikanie produktów z dodatkiem syropu glukozowo-fruktozowego i promowanie zdrowych nawyków żywieniowych od najmłodszych lat. U dzieci z nietolerancją fruktozy wskazana jest jej eliminacja z diety.
Piśmiennictwo
Bonsembiante L, et al. Non-alcoholic fatty liver disease in obese children and adolescents: a role for nutrition? Eur J Clin Nutr. 2022 Jan;76(1):28-39. doi: 10.1038/s41430-021-00928-z. Epub 2021 May 18.
Azevedo-Martins, et al. The Impact of Excessive Fructose Intake on Adipose Tissue and the Development of Childhood Obesity. Nutrients 2024, 16, 939.
Czerwonogrodzka-Senczyna A, et al. Fructose Consumption and Lipid Metabolism in Obese Children and Adolescents. Adv Exp Med Biol. 2019; 1153:91-100.
Úbeda F, et al. Clinical Practice Guidelines for the Diagnosis and Management of Hereditary Fructose Intolerance. Diseases. 2024 Feb 23;12(3):44.
Posovszky C, et al. Roles of Lactose and Fructose Malabsorption and Dietary Outcomes in Children Presenting with Chronic Abdominal Pain. Nutrients. 2019 Dec 16;11(12):3063.
Jarosz M. (red)., Piramida Zdrowego Żywienia i Stylu Życia Dzieci i Młodzieży, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy.
