Diagnostyka chorób reumatycznych bywa złożona i czasochłonna. Aby skrócić proces diagnostyczny, warto udać się do reumatologa na pierwszą wizytę, już z wykonanymi podstawowymi badaniami laboratoryjnymi. Pozwoli to na szybsze postawienie właściwej diagnozy oraz wdrożenie skutecznego leczenia.
Objawy chorób reumatycznych
Chorobę układową tkanki łącznej należy podejrzewać, gdy wystąpią dolegliwości bólowe stawów, mięśni lub kości. Wyżej wymienionym objawom często towarzyszy sztywność poranna, obrzęki stawów, gorączka, wysypka, nadwrażliwość na światło. Nie należy bagatelizować niepokojących symptomów, wymagają one pogłębienia diagnostyki laboratoryjnej i obrazowej.
Wskaźniki zapalne w chorobach reumatycznych
Choroby reumatologiczne bardzo często przebiegają z podwyższonymi wartościami wskaźników zapalnych. Do ich oceny służą takie parametry jak OB(szybkość opadania krwinek czerwonych) oraz CRP (C- reactive protein) – białko ostrej fazy. Oba ta parametry są podwyższone w zakażeniach, (zarówno bakteryjnych, wirusowych jak i grzybiczych), a także w układowych chorobach tkanki łącznej, m.in.: reumatoidalnym zapaleniu stawów, toczniu rumieniowatym układowym, reaktywnym zapaleniu stawów, polimialgii reumatycznej czy zapaleniu wielomięśniowym.1
Zmiany w morfologii krwi
W przebiegu chorób reumatycznych mogą wystąpić również zmiany w obrazie morfologii krwi. W toczniu rumieniowatym układowym może dojść do leukopenii (obniżone stężenie białych krwinek), limfopenii (obniżone stężenie limfocytów) i trombocytopenii (obniżone stężenie płytek krwi).2 W przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów można natomiast zaobserwować niedokrwistość, niewielką leukocytozę (zazwyczaj z prawidłowym rozmazem) oraz nadpłytkowość, które są związana z aktywnością choroby.3
Ocena wydolności narządów
Proces leczenia chorób reumatologicznych może także implikować poważne działania niepożądane, w tym uszkodzenia szpiku, wątroby, nerek i innych narządów. Dlatego tak ważna jest ocena ich wydolności wyjściowo – jeszcze przed rozpoczęciem leczenia. Aby bezpiecznie włączyć leczenie, po rozpoznaniu choroby kierujemy się oceną morfologii, która pokazuje liczbę poszczególnych komórek krwi. Sprawdzamy również funkcje wątroby za pomocą parametrów AST i ALToraz oceniamy działanie nerek, oznaczając stężenie kreatyniny.
Rola kwasu moczowego
Kwas moczowy jest produktem rozpadu zasad purynowych w organizmie. Hiperurykemia, czyli podwyższone stężenie kwasu moczowego w surowicy jest podstawowym czynnikiem rozwoju dny moczanowej. Klinicznie objawia się to zapaleniem stawów, spowodowanym odkładaniem się kryształków moczanu sodu, które powyżej określonego stężenia zaczynają gromadzić się również w tkankach miękkich oraz narządach. Dlatego bardzo ważne jest stałe monitorowanie stężenia kwasu moczowego w surowicy, szczególnie u osób otrzymujących leczenie. Utrzymanie właściwego poziomu kwasu moczowego w surowicy chroni pacjentów przed napadami dny moczanowej oraz powikłaniami wielonarządowymi.4
Znaczenie witaminy D3
Witamina D3 to jedna z witamin rozpuszczalnych w tłuszczach uczestniczy w wielu procesach, m.in. reguluje wchłanianie wapniaw organizmie, wspomaga układ odpornościowy, zarówno w walce z infekcjami bakteryjnymi, jak i wirusowymi. Prawidłowa suplementacja witaminy D3 może również zapobiegać rozwojowi wielu schorzeń reumatycznych. Utrzymywanie prawidłowego stężenia wapnia i witaminy D3 jest ważne w każdym wieku, szczególnie u osób starszych z uwagi na postępującą z wiekiem utratę gęstości mineralnej kości. Chroni pacjentów przed osteoporozą i związanymi z nią złamaniami. Oznaczenie stężenia wapnia i witaminy D3 pozwala ustalić, czy przyjmowana przez pacjentów suplementacja jest właściwa.
Badania laboratoryjne są jednym z kluczowych składników szybkiego procesu diagnostycznego oraz skutecznego leczenia chorób reumatologicznych. Schorzenia te charakteryzuje szerokie spektrum, często niejednoznacznych objawów, utrudniających celne i szybkie rozpoznanie. Stąd nieoceniona rola diagnostyki laboratoryjnej.
Piśmiennictwo
„Interna Szczeklika 2021”, Medycyna Praktyczna, Kraków – Badania laboratoryjne; str2020-2021;
Irena Zimmermann-Górska: „Terapia w chorobach reumatycznych” wydanie I Warszawa 2018 Rozdział 4 Toczeń rumieniowaty układowy str 129-135
Wpływ octu jabłkowego na poziom lipidów i glukozy w świetle różnych badań klinicznych
Podwyższony poziom lipidów oraz cukrzyca/hiperglikemia są czynnikami ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, które z kolei stanowią główną przyczynę zgonów na całym świecie. Dlatego poszukiwanie sposobów obniżenia tych parametrów jest tematem, który zajmuje lekarzy i naukowców.
Niniejszy artykuł omawia metaanalizę badań, której celem była ocena wpływu octu jabłkowego na profil lipidowy i parametry gospodarki węglowodanowej (glukoza i insulina na czczo, poziom hemoglobiny glikowanej, wskaźnik HOMA-IR).
Metaanaliza objęła 10 badań klinicznych, które oceniały wpływ octu jabłkowego na gospodarkę tłuszczową i węglowodanową. Do analizy włączono tylko te badania, które nie łączyły octu jabłkowego z innymi sposobami obniżania tych parametrów we krwi (interwencjami dietetycznymi lub farmakologicznymi), oraz w których czas trwania interwencji był dłuższy niż 2 tygodnie – wyniósł od 30 do 90 dni. Ogólnie przeanalizowano dane 686 pacjentów, kobiet i mężczyzn, ze średnią wieku 49,5 roku. Badania, które poddano przeglądowi, opublikowano w latach 2008-2019, a zostały przeprowadzone w kilku krajach (USA, Iran, Japonia, Pakistan, Tunezja). Badania włączały pacjentów zarówno z chorobami towarzyszącymi (cukrzycą, dyslipidemią, nadwagą/otyłością), jak i zdrowe osoby. Dawka przyjmowanego kwasu octowego wynosiła od 15 do 777 ml/dobę. Każde z badań obejmowało grupę kontrolną, w której pacjenci otrzymywali wodę lub napoje, lub dietę o ograniczonej kaloryczności. W dwóch badaniach grupa kontrolna nie była objęta żadną interwencją dietetyczną lub związaną z podawaniem leków.
Wpływ octu z jabłek na parametry lipidowe i gospodarkę węglowodanową był przedmiotem kilku badań, których wyniki nie były jednoznaczne. Niektóre z nich wykazały korzystny wpływ octu jabłkowego na poziom lipidów i glukozy, inne nie wykazały takiego działania. Dlatego omawiana metaanaliza, w której przeprowadzono systematyczny przegląd wszystkich opublikowanych badań klinicznych, daje dokładniejszy pogląd na faktyczny wpływ tego produktu na markery glikemii oraz lipidowe u człowieka.
Czy ocet jabłkowy może obniżyć poziom lipidów i glukozy we krwi?
Omawiana metaanaliza wykazała, iż spożycie octu jabłkowego obniża:
poziom cholesterolu całkowitego (-6,06 mg/dl)
glukozy na czczo (-7,97 mg/dl)
hemoglobiny glikowanej (-0,5).
Natomiast ocet jabłkowy nie wpływał istotnie na stężenie LDL-C, HDL-C, insuliny na czczo oraz wskaźnik HOMA-IR.
Wpływ podawania octu jabłkowego na profil lipidowy – wnioski z metaanalizy
Jak wyżej wspomniano, spożywanie octu jabłkowego obniżało poziom cholesterolu całkowitego o 6,06 mg/dl. Bardziej szczegółowa analiza wykazała znaczący wpływ tego produktu na stężenie trójglicerydów, które wyniosło średnio 33,66 mg/dl. Wpływ na parametry LDL i HDL nie jest znaczący. Spadek stężenia LDL wyniósł 2,12 mg/dl, a wzrost stężenia HDL 0,92 mg/dl.
Największe korzyści w obniżaniu parametrów lipidowych odnosili pacjenci z cukrzycą t. 2, przyjmujący 15 ml (3 łyżeczki do herbaty lub jedną łyżkę stołową) octu jabłkowego dziennie przez okres dłuższy niż 8 tygodniu.
U pacjentów bez cukrzycy nie zaobserwowano istotnego zmniejszenia ww. zmiennych lipidogramu, podobnie mniejsze korzyści odnosiły osoby, którym podawano mniej niż 15 ml octu jabłkowego na dobę, a czas trwania interwencji być krótszy niż 8 tygodni. Natomiast u osób bez cukrzycy notowano znaczący wzrost stężenia HDL, wynoszący 1,73 mg/dl (vs 0,92 mg/dl u osób z cukrzycą t.2).
Wpływ podawania octu jabłkowego na parametry glikemii – wnioski z metaanalizy
Podawanie octu jabłkowego miało istotny wpływ na zmniejszenie stężenia glukozy na czczo. Wynik był niższy o 7,97 mg/dl. Podobnie wyniki uzyskano dla hemoglobiny glikowanej, jej stężenie było niższe o 0,50 mg/dl.
Parametry glikemii uległy największemu obniżeniu u pacjentów z cukrzycą (o 16,28 mg/dl), osoby bez cukrzycy odnotowały zmniejszenie stężenia glukozy o 3,53 mg/dl. Na istotność wyniku miał wpływ również czas trwania interwencji. Jeśli był krótszy niż 8 tygodni, osoby badane nie odniosły korzyści, natomiast podawanie octu jabłkowego dłużej niż 8 tygodni było znaczące dla pacjentów.
Podawanie octu jabłkowego nie miało wpływu na stężenie insuliny w surowicy oraz wskaźnika HOMA-IR w całej analizowanej grupie. Ze względu na małą liczbę badań w poszczególnych podgrupach pacjentów (z cukrzycą, bez cukrzycy, z otyłością) naukowcy nie byli w stanie przeprowadzić analizy tych parametrów i wyciągnąć wniosków dla węższych zespołów osób.
Czym jest ocet jabłkowy? Czy warto pić ocet jabłkowy?
Ocet jabłkowy to jeden z trzech najpopularniejszych rodzajów octu, wytwarzany w wyniku fermentacji jabłek i używany jako środek konserwujący żywność oraz poprawiający jej smak. Zawiera wiele flawonoidów (kwas ferulowy, kwas kawowy, kwas galusowy, katechinę). Jego pozytywny wpływ na zdrowie jest podnoszony od wielu lat, wskazuje się również na rolę octu jabłkowego jako środka wspomagającego odchudzanie.
Prezentowana metaanaliza podkreśla wpływ octu jabłkowego jako środka dietetycznego pomocnego w kontrolowaniu nieprawidłowości parametrów lipidogramu i glukozy na czczo. Mechanizm takiego działania nie został dokładnie zbadany, możliwe są następujące potencjalne działania:
zwiększenie wykorzystania glukozy i wydajności lipolizy dzięki opóźnieniu opróżniania żołądka po zażyciu octu jabłkowego;
hamowanie produkcji glukozy oraz lipidów w wątrobie.
Ocet z jabłek wydaje się bezpiecznym i dobrze tolerowanym produktem żywnościowym. W dwóch badaniach odnotowano działania niepożądane w postaci pieczenia żołądka i nietolerancji octu. Zatem u pacjentów z refluksem, zapaleniem żołądka, czynną chorobą wrzodową nie będzie polecany. Natomiast u pozostałych pacjentów warto rozważyć jego stosowanie jako interwencji dodatkowej u pacjentów z cukrzycą lub hipercholesterolemią. Należy podkreślić, iż optymalna dawka octu jabłkowego wynosi co najmniej 15 ml/dobę, a czas jego stosowania to co najmniej 8 tygodni. Zalecaną w badaniu dawkę można pić po dodaniu do letniej wody, można również używać jako dodatku do sałatek.
Należy podkreślić, iż stosowanie octu jabłkowego u pacjentów z hipercholesterolemią i cukrzycą jest działaniem dodatkowym. W żadnym wypadku nie należy odstawiać stosowanych leków, działanie octu z jabłek nie zastąpi działania statyn lub leków przeciwglikemicznych. Biorąc jednak pod uwagę korzyści z obniżenia poziomu cholesterolu i glukozy możliwe będzie modyfikowanie dawki przyjmowanych leków, należy jednak robić to po konsultacji z lekarzem prowadzącym i przeprowadzeniu badań laboratoryjnych.
Jak zrobić ocet jabłkowy?
Stosowanie octu jabłkowego jest warte rozważenia również dlatego, że jest łatwy do zrobienia we własnym zakresie i nie pociąga za sobą wysokich kosztów.
Składniki:
1 kg jabłek,
1,5 l wody,
2 łyżki cukru.
Jabłka – po dokładnym umyciu – kroimy na kawałki wraz ze skórką i gniazdami nasiennymi. Tak przygotowanymi owocami należy wypełnić szklany słój do ¾ jego objętości. Następnie zalewamy je wodą z rozpuszczonym cukrem, pilnując, aby jabłka były całkowicie zanurzone w płynie. Słój przykrywamy gazą umocowaną gumką i odstawiamy w ciemne miejsce na ok. 4 tygodnie.
W początkowym okresie tworzenia się octu jabłka unoszą się swobodnie w słoju, tworzy się piana, którą można delikatnie mieszać. Z chwilą, gdy jabłka opadają na dno naczynia, a na powierzchni octu tworzy się tzw. matka octowa (substancja o konsystencji galaretki), produktu nie należy już mieszać. Po upływie ok. 4 tygodni ocet odcedzamy od jabłek i przelewamy do szklanych butelek. Na dnie butelki może zbierać się osad, co jest procesem naturalnym.
Hadi A, Pourmasoumi M, Najafgholizadeh A, Clark CCT, Esmaillzadeh A. The effect of apple cider vinegar on lipid profiles and glycemic parameters: a systematic review and meta-analysis of randomized clinical trials. BMC Complement Med Ther. 2021 Jun 29;21(1):179. doi: 10.1186/s12906-021-03351-w. PMID: 34187442; PMCID: PMC8243436.
Okres od późnej jesieni do początków wiosny jest czasem, kiedy częściej niż w innych porach roku dochodzi do ostrych zakażeń układu oddechowego. Za ponad 90% przypadków infekcji odpowiedzialne są wirusy. Do zakażeń bakteryjnych dochodzi znacznie rzadziej i zazwyczaj są one następstwem pierwotnego zakażenia wirusowego.
Czym są ostre infekcje układu oddechowego?
Ostre infekcje układu oddechowego należą do grupy chorób zakaźnych przebiegających z podobnymi objawami klinicznymi. Objawy pojawiają się nagle, choroba trwa od kilku do kilkunastu dni i zazwyczaj ulega samoograniczeniu. Infekcje cechuje sezonowość, ze szczytem zachorowań epidemicznych w okresie od października do marca.
Postacie kliniczne ostrego zakażenia górnych dróg oddechowych (GDO)
Ostre zapalenie nosa i gardła (przeziębienie)
Ostre zapalenie zatok
Ostre zapalenie gardła i migdałków podniebiennych
Ostre zapalenie krtani
Ostre krupowe zapalenie krtani
Ostre zapalenie nosa i gardła (przeziębienie)
Przeziębienie jest bardzo rozpowszechnioną chorobą górnych dróg oddechowych. Dorośli zapadają na infekcję 2-4 razy w roku, dzieci 2-3 razy częściej niż dorośli.
Etiologia ostrego zapalenia nosa i gardła (przeziębienia)
Spośród ponad 200 gatunków wirusów odpowiedzialnych za przeziębienie, najczęściej za infekcję odpowiadają: rinowirusy, koronawirusy, adenowirusy, wirusy RSV, wirusy paragrypy, parwowirusy i enterowirusy.
Droga kropelkowa – poprzez kontakt z chorym, który wydala cząsteczki wirusów w trakcie mówienia, kichania i kaszlu
Kontakt bezpośredni – poprzez przeniesienie na rękach cząsteczek wirusów ze skażonych przedmiotów do ust, nosa, oczu
Objawy kliniczne ostrego zapalenia nosa i gardła (przeziębienia)
Objawy kliniczne przeziębienia pojawiają się zazwyczaj 1-2 dni od zakażenia. Szczyt choroby przypada na 3-4 dzień od wystąpienia się pierwszych symptomów. Charakterystycznymi objawami są: złe samopoczucie, drapanie w gardle, ból gardła, katar (początkowo wodnisty, później gęsty), kaszel. W pierwszych dniach choroby może wystąpić stan podgorączkowy, u dzieci gorączka. Infekcja trwa zazwyczaj 7 dni i samoistnie ustępuje. Kaszel u niektórych chorych może utrzymywać się przez kilka tygodni.
U osób z przewlekłymi chorobami płuc przeziębienie może spowodować zaostrzenie choroby podstawowej, a u osób z obniżoną odpornością następstwem infekcji może być wtórne zakażenie bakteryjne.
Ze względu na możliwość powikłań po przeziębieniu, należy skontaktować się z lekarzem, jeżeli:
wysoka gorączka utrzymuje się przez kilka dni,
odczuwalny jest silny, nieustępujący ból głowy,
występują trudności w oddychaniu,
odczuwalny jest ból w klatce piersiowej,
ból gardła nasila się i utrudnione jest przełykanie,
objawy nie ustępują przez ponad 10 dni,
objawy nasilają się po 4-5 dniach od pierwszych symptomów.
Diagnostyka laboratoryjna ostrego zapalenia nosa i gardła (przeziębienia)
Ze względu na pokrycie się okresu epidemicznego przeziębień i innych chorób wirusowych układu oddechowego wskazane jest wykonanie badań laboratoryjnych różnicujących. Wykonanie testów diagnostycznych jest szczególnie ważne, jeżeli objawy chorobowe nie ustępują, nasilają się, lub aktualna sytuacja epidemiologiczna wskazuje na możliwość zakażenia wirusem grypy lub SARS-CoV-2 wywołującym COVID-19.
Leczenie ostrego zapalenia nosa i gardła (przeziębienia)
Terapia przeziębienia opiera się na leczeniu objawowym, łagodzącym symptomy choroby. Chory powinien leżeć w łóżku, wypoczywać i przyjmować duże ilości płynów.
Ostre zapalenie zatok
O ostrym zapaleniu zatok mówimy wtedy, gdy choroba trwa poniżej 12 tygodni i ulega całkowitemu wyleczeniu. Jeżeli ostre zapalenie zatok pojawia się w ciągu roku cztery lub więcej razy, mówimy o infekcji nawracającej.
Postacie ostrego zapalenia zatok przynosowych
Zgodnie z europejskimi wytycznymi dotyczącymi zapalenia zatok przynosowych oraz polipów nosa (EPOS) ostre zapalenie zatok przynosowych dzieli się na:
ostre wirusowe zapalenie zatok przynosowych, w którym objawy samoistnie stopniowo ustępują i trwają krócej niż 10 dni,
ostre powirusowe zapalenie zatok przynosowych, w którym objawy nasilają się po 5 dniach trwania, lub utrzymują się dłużej niż 10 dni i utrzymują się nie dłużej niż 12 tygodni,
ostre bakteryjne zapalenie zatok przynosowych, w którym objawy nasilają się po 5 dniach trwania, lub utrzymują się dłużej niż 10 dni, a dodatkowo występują: wydzielina z nosa o barwie żółtej lub zielonej, silny ból twarzy (z przewagą jednej strony), gorączka powyżej 38°c, podwyższone parametry stanu zapalnego (CRP, OB), pogorszenie dotychczasowego przebiegu choroby.
Czynniki ryzyka ostrego zapalenia zatok
Czynnikami zwiększającymi prawdopodobieństwo wystąpienia infekcyjnego zapalenia zatok są:
niedobory odpornościowe,
zaburzenia anatomiczne,
refluks żołądkowo-przełykowy,
alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa,
dym tytoniowy,
zanieczyszczenia przemysłowe.
Etiologia ostrego zapalenia zatok
Najczęstszą przyczyną ostrego wirusowego zapalenia zatok są rinowirusy.
Najczęstszą przyczyną ostrego bakteryjnego zapalenia zatok są: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis, Streptococcus pyogenes, Staphylococcus aureus.
Objawy kliniczne ostrego zapalenia zatok
Do objawów, jakie pojawiają się w przebiegu ostrego zapalenia zatok przynosowych należą:
niedrożność nosa,
obecność wydzieliny w nosie lub spływającej po tylnej ścianie gardła,
ból twarzy (zwykle zlokalizowany po jednej stronie) lub uczucie rozpierania w okolicy zatok,
zaburzenia powonienia.
Diagnostyka laboratoryjna ostrego zapalenia zatok
Rozpoznanie zapalenia zatok opiera się przede wszystkim na objawach klinicznych. Badania mikrobiologiczne wykonywane są w przypadku nietypowego przebiegu i rozwijających się powikłań lub u chorych z grupy ryzyka. Materiałem do badania jest punktat z zatok pobierany przez specjalistę. Z pobranej próbki wykonywany jest posiew na pożywki mikrobiologiczne celem wykrycia i identyfikacji drobnoustroju.
Leczenie ostrego zapalenia zatok
Większość przypadków ostrego zapalenia zatok ulega samoograniczeniu. W terapii stosuje się leki objawowe i wspomagające. Zalecane jest płukanie nosa solą fizjologiczną. Wskazaniem do podania antybiotyku jest rozpoznanie zakażenia bakteryjnego.
Ostre zapalenie gardła i migdałków podniebiennych
Ostre zapalenie gardła i migdałków w ponad 90% wywoływane jest przez wirusy. Zakażenia bakteryjne (ok. 10% zachorowań) mogą być zakażeniem pierwotnym lub mogą być powikłaniem po zakażeniu wirusowym.
Etiologia ostrego zapalenia gardła i migdałków podniebiennych
Najczęściej za infekcję wirusową odpowiadają: rinowirusy, koronawirusy, adenowirusy, RSV, rzadziej Herpes simplex, EBV. Głównym czynnikiem zakażeń bakteryjnych są paciorkowce grupy A (Streptococcus pyogenes), rzadziej inne bakterie (Haemophilus influenzae, paciorkowce grupy C i G).
Objawy ostrego zapalenia gardła i migdałków podniebiennych
Ostre zapalenie gardła i migdałków może przebiegać z dominacją zapalenia błony śluzowej gardła, dominacją zapalenia migdałków lub symptomy stanu zapalnego błony śluzowej i migdałków mogą mieć jednakowe nasilenie.
Objawami ostrego zapalenie gardła o etiologii wirusowej są głównie: ból gardła, złe samopoczucie, ból głowy, stany podgorączkowe. Stan zapalny ogranicza się do błony śluzowej. Choroba ustępuje zazwyczaj po kilku dniach.
Ostre zapalenie gardła o etiologii bakteryjnej ma cięższy przebieg niż zakażenie wirusowe. Choroba trwa dłużej, a stan zapalny dotyczy zazwyczaj również migdałków.
Angina jest chorobą zapalną migdałków, wywoływaną przez wirusy, bakterie i grzyby. W infekcji o etiologii wirusowej oprócz objawów charakterystycznych dla ostrego wirusowego zapalenia gardła pojawia się zaczerwienienie błony śluzowej gardła oraz migdałków, rozpulchnienie migdałków, na podniebieniu mogą pojawiać się pęcherzyki. Za 99% przypadków anginy bakteryjnej odpowiadają paciorkowce grupy A. Objawami w przebiegu anginy paciorkowcowej są: ból gardła, ogólne rozbiciem, gorączka, czopy ropne i powiększenie migdałków podniebiennych. Angina grzybicza wywoływana jest najczęściej przez Candida albicans i głównie dotyka niemowlęta oraz osoby o obniżonej odporności. Dla infekcji grzybiczej charakterystyczne są łatwo usuwalne mechanicznie naloty na błonie śluzowej i gardle.
Płonica (szkarlatyna) jest chorobą bakteryjną wywoływaną przez paciorkowce grupy A. W przebiegu choroby pojawia się gorączka, ból gardła, powiększenie i zaczerwienienie migdałków pokrytych szarym nalotem. Najbardziej charakterystycznymi objawami choroby są „malinowy” język, czerwone plamki na podniebieniu i języczku oraz (nie zawsze) wysypka na górnej połowie ciała.
Diagnostyka laboratoryjna ostrego zapalenia gardła i migdałków podniebiennych
Rozpoznanie ostrego wirusowego zapalenia gardła i migdałków podniebiennych opiera się głównie na charakterystycznych objawach klinicznych. Testy laboratoryjne nie są rutynowo wykonywane, ale badania z krwi mogą być przydatne dla rozróżnienia mononukleozy zakaźnej i anginy.
W przypadku zakażeń bakteryjnych w rozpoznaniu choroby przydatne są badania mikrobiologiczne. Rutynowo stosowane są szybkie testy antygenowe w kierunku paciorkowców grupy A oraz posiewy mikrobiologiczne.
Leczenie ostrego zapalenia gardła i migdałków podniebiennych
Terapia ostrego zapalenia gardła i migdałków podniebiennych o etiologii wirusowej opiera się na lekach objawowych i wspomagających, łagodzących symptomy choroby. Chory powinien leżeć w łóżku, wypoczywać i przyjmować duże ilości płynów. W przypadku zakażeń bakteryjnych konieczne jest zastosowanie antybiotyku. Lekami z wyboru do zwalczania zakażenia wywołanego przez paciorkowce grupy A są penicyliny i cefalosporyny.
Ostre zapalenie krtani
Zapalenie krtani jest zapaleniem fałdów głosowych i otaczających tkanek. Choroba trwa do 3-ch tygodni (zazwyczaj 3-7 dni). Zapalenie ostre ma zazwyczaj podłoże infekcyjne, głównie o etiologii wirusowej.
Objawy ostrego zapalenia krtani
Objawy zapalenia krtani przypominają zapalenie gardła. Dodatkowo pojawia się chrypka, zmiana barwy lub chwilowa utrata głosu, kaszel. Objawy w większości przypadków ustępują samoistnie po ok.7 dniach.
W przypadku zakażenia wirusowego nie jest rutynowo stosowana diagnostyka laboratoryjna. Przy podejrzeniu infekcji bakteryjnej przydatne mogą być badania mikrobiologiczne celem identyfikacji drobnoustrojów i dobrania właściwego antybiotyku.
Leczenie ostrego zapalenia krtani
W terapii zapalenia krtani stosowane jest leczenie objawowe. Zalecane jest oszczędzanie głosu, nawilżanie powietrza, unikanie palenia papierosów i spożywania alkoholu. Jeżeli stwierdzono bakteryjną etiologię zapalenia krtani, należy wdrożyć leczenie antybiotykiem.
Ostre krupowe zapalenie krtani
Podgłośniowe zapalenie krtani (krup wirusowy) jest najczęstszą przyczyną ostrych zaburzeń oddechowych u dzieci w wieku 6 m.ż. – 5 r.ż. Dorosłych choroba dotyka bardzo rzadko i ma krótszy i łagodniejszy przebieg. Szczyt zachorowań przypada na okres październik-kwiecień.
Etiologia ostrego krupowego zapalenia krtani
Krup wirusowy najczęściej wywoływany jest przez: adenowirusy, wirusy grypy A i B, wirusy paragrypy, RSV.
Objawy ostrego krupowego zapalenia krtani
Objawy infekcji występują się nagle, zazwyczaj w nocy lub nad ranem. Pojawia się świst krtaniowy (stridor), „szczekający” kaszel, chrypka, trudności w oddychaniu, stan podgorączkowy. Symptomy choroby są na tyle charakterystyczne, że rozpoznanie krupowego zapalenia krtani nie wymaga dodatkowej diagnostyki. Nasilenie objawów może być bardzo różne – od łagodnego, poprzez umiarkowany do ciężkiego z utratą świadomości. W większości przypadków objawy ustępują szybko – u 60% dzieci szczekający kaszel trwa do 48 h.
Leczenie ostrego krupowego zapalenia krtani
Leczenie powinno prowadzone pod kontrolą lekarza, który dostosuje terapię do stanu chorego. Najczęściej wystarczające jest leczenie ambulatoryjne. W domu należy zapewnić dziecku spokój, dbać o odpowiednie nawodnienie organizmu, nie należy przegrzewać pomieszczenia, w którym przebywa. Hospitalizacji wymaga poniżej 5% dzieci.
Bolesław Samoliński i inni – Postępowanie w ostrym zapaleniu zatok przynosowych w praktyce lekarza rodzinnego Stanowisko 4Towarzystw (StanForT) – Family Medicine & Primary Care Review 2014; 16, 4: 393–398
Prozdrowotne wybory żywieniowe, codzienna aktywność fizyczna, utrzymanie prawidłowej masy ciała oraz zadbanie o odpoczynek i relaks stanowią nieodzowny element terapii nadciśnienia tętniczego, o czym warto przeczytać TUTAJ. W poniższym artykule przedstawiono natomiast praktyczne wskazówki dotyczące pierwszego z wyżej wymienionych zagadnień, czyli prozdrowotnych wyborów żywieniowych.
Jaką dietę wybrać, aby obniżyć ciśnienie?
Rekomendowaną dietą przy zdiagnozowanym nadciśnieniu tętniczym jest dieta DASH. Skrót pochodzi od angielskiego nazewnictwa Dietary Approaches to Stop Hypertension, który można przetłumaczyć jako dietetyczne podejście mające na celu obniżenie ciśnienia. Dieta ta cechuje się produktami z niską zawartością soli/sodu, dbałością o dostarczanie potasu, wapnia i magnezu, zadbaniem o 3-4 porcje warzyw dziennie, wyborem produktów pełnoziarnistych, przygotowywaniem posiłków z wykorzystaniem nasion roślin strączkowych, kupowaniem niskotłuszczowych produktów mlecznych, jak również stosowaniem tłuszczów (olejów i margaryn) zawierających kwasy tłuszczowe nienasycone.
Jak zmniejszyć spożycie soli?
Jedną z przesłanek diety DASH jest ograniczenie spożycia soli. Dzienne jej spożycie nie powinno przekraczać 5 g, czyli tyle, co jedna łyżeczka dziennie. Poniżej kilka wskazówek, jak zmniejszyć spożycie soli i nie przekroczyć rekomendowanej normy.
Usuń solniczkę ze stołu i nie dosalaj potraw już gotowych, nałożonych na talerz ani kanapek.
Gotowe mieszanki przypraw zawierające duże ilości soli i glutaminianu sodu (np. przyprawy do mięs) zamień na zioła, pieprz i przyprawy korzenne (np. tymianek, oregano, bazylia, papryka słodka, papryka ostra, curry). Mięsa najlepiej delikatnie posolić własnoręcznie.
Kupuj sól o obniżonej zawartości sodu oraz wzbogacaną w jod. Dobrym wyborem będzie sól jodowana lub potasowa (zawiera 30% mniej sodu niż zwykła sól kuchenna).
Zrezygnuj z produktów wysoko przetworzonych, które zawierają bardzo duże ilości soli. Należą do nich słone przekąski (np. chipsy, słone paluszki, solone orzeszki), kupne fast foody (hamburgery, solone frytki), konserwy (groszek, ryby) oraz wyroby mięsne (kabanosy, wędzone wędliny). Dla przykładu porównaj zawartość w soli w poniższych produktach (w 100 g produktu).
Ryba wędzona 2 g – ryba świeża 0,15 g Groszek zielony konserwowy 0,5 g – groszek świeży/ mrożony 0,005 g Ogórki konserwowe 1 g – ogórki świeże 0,02 g Orzechy solone 2,3 g – orzechy bez dodatku soli 0,004 g
Sprawdzaj etykiety produktów spożywczych – ile soli/sodu jest w 100 g produktu (lub 1 porcji).
Jeśli preferujesz wodę butelkowaną, wybieraj niskosodową, czyli taką, która zawiera mniej niż 20 mg sodu na litr wody.
Jak dostarczyć rekomendowaną ilość potasu w diecie w nadciśnieniu tętniczym?
Jak napisano w przytoczonym na wstępie artykule: „zarówno zbyt mało potasu w diecie, jak i jego zbyt wysoka podaż, nie jest korzystna z punktu widzenia korzyści zdrowotnych”. Dzienne zapotrzebowanie na potas dla osoby dorosłej to 3500 mg. Potas znajduje się w wielu produktach (tj. owoce, warzywa, nasiona roślin strączkowych, chudy nabiał i produkty zbożowe). Poniżej przedstawiono propozycje, jak dostarczyć 3500 mg potasu w ciągu dnia.
Zasoby potasu w organizmie szacuje się na podstawie jego stężenia w krwi – u osób dorosłych wynik badania laboratoryjnego powinien wynosić 3,5-5,0 mmol/l.
Jak wzbogacić dietę w nadciśnieniu tętniczym w wapń?
Dieta DASH charakteryzuje się również dbałością o wapń. Najlepszymi źródłami wapnia są:
mleko, jogurt naturalny, maślanka, kefir, ser gouda, ser parmezan (ze względu na dużą zawartość soli zjedzony okazjonalne jako dodatek do dania – 1 łyżeczka), napoje roślinne (owsiane, sojowe, kokosowe, migdałowe) – koniecznie wzbogacane w wapń np. Inka;
sezam, mak, nasiona słonecznika i lnu, migdały, orzechy laskowe i włoskie – dlatego w święta warto poczęstować się kawałkiem makowca, do porannej owsianki dodać łyżeczkę sezamu lub innych nasion, a jogurt zjeść z owocem i ulubionymi orzechami;
suszone figi oraz morele;
płatki owsiane, kasza gryczana, chleb żytni pełnoziarnisty, komosa ryżowa i amarantus. Komosa ryżowa należy do mniej popularnych zbóż i można ją potraktować jako produkt okazjonalny, inspirując się wieloma przepisami dostępnymi w internecie. Z amarantusa można natomiast przygotować domowe ciasteczka, batoniki lub dodać łyżkę do jogurtu, lub kefiru.
ryby jedzone z ościami: szproty (sardynki);
tofu, czyli sojowy produkt spożywczy, który można wykorzystać do dań na wytrwanie oraz na słodko.
Najlepsza przyswajalność wapnia zachodzi przy prawidłowym stężeniu witaminy D.
Dzienne zapotrzebowanie na magnez dla kobiet to 320 mg, a dla mężczyzn 420 mg. Aby w ciągu dnia dostarczyć powyższe wartości jadłospis, można skomponować z wykorzystaniem następujących produktów:
Dieta DASH jest skuteczna nie tylko dzięki ograniczeniu spożycia soli, ale również zwiększeniu spożycia warzyw i owoców. Pamiętaj, że w ciągu dnia zaleca się zjedzenie większej ilości warzyw niż owoców. Jak jeść więcej warzyw?
w tzn. trzyskładnikowym daniu (mięso, ziemniaki, sałatka) zadbaj o to, aby warzywa stanowiły połowę talerza – zgodnie z Talerzem zdrowego żywienia;
Co jeść zamiast mięsa w diecie w nadciśnieniu tętniczym?
Rekomenduje się ograniczenie spożycia mięsa, zwłaszcza czerwonego i wysoko przetworzonego (kiełbasy, parówki, konserwy mięsne) na rzecz mięsa chudego – nieprzetworzonego (mięso z indyka lub kurczaka – bez skóry). Zaleca się również spożywanie korzystnego dla układu krążenia białka pochodzenia roślinnego, czyli nasion roślin strączkowych (fasola, groch, soja, ciecierzyca, soczewica), ryb (dorsz, łosoś, halibut, śledź, makrela, sardynka), orzechów (migdały, laskowe, włoskie, pistacje niesolone, brazylijskie, pekan), niskotłuszczowych serów (twarożki, białe sery). Zastosuj poniższe wskazówki:
dwa razy w tygodniu przygotuj danie na bazie nasion roślin strączkowych – np. zupę pomidorową z czerwoną soczewicą zamiast z mięsem, poke bowl z fasolką szparagową lub ciecierzycą;
dwa razy w tygodniu – zgodnie z rekomendacjami – spożyj ryby. Najlepszym wyborem dietetycznym są ryby duszone na patelni, pieczone w piekarniku, grillowane na grillu elektrycznym oraz gotowane w postaci zupy rybnej;
kanapkę przygotuj z jajkiem, serem, hummusem, twarogiem lub wcześniej ugotowaną piersią z kurczaka, lub indyka (zamiast z wysoko przetworzoną wędliną);
jajecznicę przyrządzaj z warzywami np. cebulą, pomidorkami i odrobiną oliwy (zamiast na boczku);
mając ochotę na smak wędzony, zastosuj paprykę wędzoną (przyprawa) – podkreślaj nią smak dań przygotowanych bez mięsa tj. grochówki, lecza.
Jakie produkty mleczne w diecie w nadciśnieniu tętniczym wybierać?
Przy zdiagnozowanym nadciśnieniu tętniczym zaleca się spożywanie niskotłuszczowych produktów mlecznych, czyli chudych twarogów, mleka (0,5%) oraz jogurtów naturalnych. Dobrym wyborem są również napoje roślinne (bez cukru i wzbogacane w wapń). Warto również spożywać fermentowane, naturalne produkty mleczne, czyli maślanka, kefir, jogurt. W diecie DASH rekomenduje się spożywanie 2-3 porcji produktów mlecznych dziennie. Aby spełnić owe zalecenie, przygotuj:
na śniadanie owsiankę na bazie mleka lub napoju roślinnego, do pracy kanapkę z serkiem grani, a na podwieczorek zjedz jogurt naturalny z owocem;
lub na śniadanie kanapkę z serem mozzarella, do pracy kefir z owocami i orzechami, a na kolację sałatkę z serem typu włoskiego.
Czym zastąpić tłuszcze nasycone w diecie w nadciśnieniu tętniczym?
Liczne badania naukowe wskazują, że zastąpienie nasyconych kwasów tłuszczowych nienasyconymi zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Najlepszym ich źródłem są olej rzepakowy, oliwa z oliwek, olej lniany, awokado oraz miękkie margaryny roślinne. Poniżej znajduje się porównanie wyżej wymienionych produktów z niezalecaną margaryną twardą – źródłem kwasów tłuszczowych nasyconych.
Podsumowanie
Jednym z najważniejszych elementów leczenia nadciśnienia tętniczego jest odpowiedni sposób żywienia, a dietą o największą pod tym kątem skutecznością jest DASH. Jak widać powyżej, jej wdrożenie nie jest skomplikowane, początkowo wystarczy podstawowa wiedza na temat choroby oraz samej diety, a to będzie skutkowało świadomymi wyborami żywieniowymi i tym samym lepszymi wynikami leczenia. Zacznij od zrobienia notatek (zanotowania produktów rekomendowanych) lub konsultacji z dietetykiem, który przygotuje materiały edukacyjne wraz z jadłospisem.
2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension. The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension; Journal of Hypertension 2023, 41:000–000
Kamica żółciowa jest chorobą kojarzoną z populacją osób dorosłych i trudno się temu dziwić, gdyż stanowią oni zdecydowaną większość pacjentów z tym rozpoznaniem. Nie oznacza to jednak, że problem nie dotyczy dzieci i młodzieży, wręcz przeciwnie – w ostatnich latach notuje się systematyczny wzrost zachorowań. Czym dokładnie jest ta choroba? Jakie objawy powinny skłonić ku diagnostyce? Jakie badania należy wykonać, by postawić rozpoznanie? Czy są dostępne skuteczne metody leczenia? O tym wszystkim dowiesz się z poniższego artykułu.
Czym dokładnie jest kamica żółciowa?
Powyższa jednostka chorobowa jest niczym innym jak obecnością złogów różnych rodzajów i rozmiarów w obrębie dróg żółciowych oraz samego pęcherzyka żółciowego. Tworzenie się konglomeratów (znanych jako kamienie żółciowe) może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zapalenie pęcherzyka żółciowego, ostre zapalenie dróg żółciowych, a nawet ostre zapalenie trzustki. Jak już wspomniano, w populacji pediatrycznej notuje się rosnącą liczbę zachorowań, obecnie z chorobą zmaga się nawet do 4% dzieci i młodzieży. W ostatnim dziesięcioleciu konieczność usunięcia pęcherzyka żółciowego z powodu złogów wzrosła aż o 213% (!). Powyższe niepokojące trendy są w dużej mierze spowodowane niepokojąco wysokim odsetkiem otyłości, a także lepszą rozpoznawalnością dzięki łatwo dostępnej ultrasonografii.
Jakie objawy wskazują na kamicę żółciową?
Warto zaznaczyć, że u większości pacjentów choroba nie daje uchwytnych objawów, a samo rozpoznanie bywa incydentalne przy okazji wykonywania badań z innych wskazań; należy również pamiętać, że u dzieci poniżej 5. roku życia aż do 72% nie posiada żadnych dolegliwości, natomiast między 5. a 12. rokiem objawy rozwija około połowa chorych. Młodsze dzieci mogą uskarżać się na typowy ból w prawej górnej części brzucha, nudności i wymioty, niepokój, płaczliwość, niekiedy z współistniejącą gorączką; nierzadko zdarza się, że ból brzucha nie jest swoisty i towarzyszy pacjentowi od dłuższego czasu. Dzieci powyżej 5. roku życia zgłaszają podobne objawy, przy czym potrafią bardziej precyzyjnie opisać dolegliwości – ból może promieniować do łopatki i/lub tylnej części tułowia, jest silny i niekiedy towarzyszą mu wymioty. U dużej części pacjentów objawy są prowokowane przez spożycie tłustych pokarmów.
Jakie są czynniki ryzyka zachorowania na kamicę żółciową u dzieci i młodzieży?
Wobec często „rozmytych” i niecharakterystycznych objawów znajomość czynników ryzyka pozwala na wzięcie pod uwagę kamicy żółciowej jako przyczyny dolegliwości, co z kolei umożliwia szybsze rozpoznanie i leczenie. Jak już wspomniano, jednym z najsilniejszych czynników ryzyka jest otyłość, w przebiegu której dochodzi do upośledzenia motoryki pęcherzyka żółciowego i nadmiernego wydzielania żółci. Z drugiej strony szybka utrata masy ciała (powyżej 1,5 kg na tydzień) i niskokaloryczna dieta mogą również predysponować do powstawania kamieni żółciowych ze względu na przyspieszoną eliminację cholesterolu, który nadmiernie nasyca żółć. Kolejnym czynnikiem jest płeć – choroba istotnie częściej dotyka dziewczynek. Ryzyko zachorowania zwiększa także zwiększone spożycie tłuszczów z wysoko przetworzonymi cukrami, fruktozą i niską zawartością błonnika. Coraz więcej danych wskazuje także na podatność genetyczną; według szwedzkich naukowców predyspozycja dziedziczna odpowiada za około 25% całkowitego ryzyka rozwoju kamicy żółciowej. Innymi istotnymi są obecność wrodzonych chorób dróg żółciowych, stan po resekcji jelita, wcześniactwo, mukowiscydoza, choroby wrodzone przebiegające z niszczeniem czerwonych krwinek (tzw. choroby hemolityczne, np. talasemie czy sferocytoza) czy niektóre leki (np. antybiotyki, środki antykoncepcyjne, leki moczopędne).
Jak stawia się rozpoznanie kamicy żółciowej u dzieci i młodzieży?
Przy obecności którychkolwiek z wyżej wymienionych objawów „złotym standardem” rozpoznania jest ultrasonografia jamy brzusznej; oszacowano, że czułość tego badania wynosi 84%, a swoistość 99%, co jest wynikiem bardzo wysokim (należy jednak pamiętać, że wiarygodność badania jest w dużej mierze uzależniona od sprawności operatora). Badania takie jak tomografia komputerowa jamy brzusznej, endoskopowa lub magnetyczna cholangiopankreatografia wsteczna (ERCP/MRCP) są czasami przydatne podczas pracy z pacjentami z żółtaczką i rozszerzonymi drogami żółciowymi (u dzieci rzadkość) lub podejrzeniem zapalenia dróg żółciowych, ale zwykle wykonuje się je po USG. Wstępne badania laboratoryjne służące do oceny pacjenta z kamicą żółciową obejmują morfologię krwi z rozmazem, sód, potas, chlor, wapń całkowity, białko całkowite, albuminy, ALAT, AspAT, fosfatazę alkaliczną, glukozę, kreatyninę, bilirubinę (z frakcjami), a także lipazę, amylazę (tą ostatnią także w moczu w celu lepszego różnicowania z ostrym zapaleniem trzustki) i ewentualnie parametry układu krzepnięcia; pomocne jest także przeprowadzenie badania ogólnego moczu. Tak szeroki panel badań jest uzasadniony wobec potencjalnie wielu możliwych przyczyn dolegliwości ze strony jamy brzusznej, szczególnie przy niejasnych/niejednoznacznych objawach.
Czy są dostępne skuteczne metody leczenia kamicy żółciowej u dzieci i młodzieży?
U dziecka z obecnością objawów (tzw. kolką żółciową) stosuje się leki przeciwskurczowe, przeciwbólowe i przeciwzapalne, co pozwala na znaczne złagodzenie dolegliwości; w ciężkich przypadkach może być konieczne zastosowanie płynoterapii dożylnej. U wszystkich pacjentów z objawową kamicą żółciową zaleca się usunięcie pęcherzyka żółciowego, a metodą z wyboru jest cholecystektomia laparoskopowa (operację w trybie planowym zaleca się w krótkim po wystąpieniu objawów ze względu na ryzyko powikłań i nawrotów). Leki takie jak kwas ursodeoksycholowy stosowany zarówno u dzieci bez, jak i z objawami nie zmniejsza nasilenia objawów i obecnie nie jest rekomendowany. Jednym z najważniejszych elementów postępowania jest eliminacja modyfikowalnych czynników ryzyka, czyli redukcja masy ciała w przypadku otyłości i optymalizacja sposobu żywienia.
Podsumowanie
Kamica żółciowa jest rzadka wśród dzieci i młodzieży, jednak coraz częściej rozpoznawana; przy podejrzeniu choroby warto zgłosić się do lekarza, który zleci odpowiednią diagnostykę. Odpowiednio wczesne postawienie rozpoznania pozwoli na szybsze wdrożenie niezbędnego leczenia, które zminimalizuje ryzyko groźnych powikłań.
Nikiel to ciekawy pierwiastek, który znany jest głównie ze swojego toksycznego działania na organizm człowieka. Należy to tzw. metali ciężkich i w środowisku naturalnym występuje w małych ilościach, gdzie jest obecny głównie w glebie. Jednak szerokie zastosowanie niklu w przemyśle doprowadziło do skażenia środowiska tym pierwiastkiem i narażenia zdrowia człowieka na jego negatywny wpływ. Szczególnie groźne jest narażenie zawodowe. Osoby niezwiązane z przemysłem mogą cierpieć na alergie, głównie skórne, wywołane przez nikiel.
Nikiel – znaczenie dla organizmu człowieka
Znaczenie niklu dla organizmu człowieka nie jest do końca wyjaśnione. Prawdopodobnie, jako pierwiastek śladowy, może być kofaktorem lub składnikiem enzymów biorących udział w reakcjach hydrolizy, redoks oraz w ekspresji genów. Postuluje się również udział niklu we wchłanianiu i metabolizmie żelaza. Może wchodzić w interakcje ze szlakiem syntezy metioniny z homocysteiny. Obserwacja szczurów pozbawionych niklu przynosi informację o ich opóźnionym wzroście, upośledzeniu metabolizmu glukozy i niskim stężeniu hemoglobiny.
Nie przeprowadzono do tej pory badań określających biologiczną rolę niklu u zwierząt wyższych i u ludzi.
Wchłanianie, metabolizm i wydalanie niklu z organizmu człowieka
Wchłanianie niklu z diety jest bardzo ograniczone i w warunkach fizjologicznych wynosi mniej niż 10%. Na jego wchłanianie ma wpływ obecność niektórych pokarmów, w tym kawy, herbaty, mleka, soku pomarańczowego i witaminy C. Badanie przeprowadzone ze stabilnym izotopem niklu u zdrowych ochotników wykazało, iż szczyt stężenia niklu osiągany jest w osoczu pomiędzy 1,5 a 2,5 godziną po jego spożyciu. Nikiel jest następnie transportowany przez krew w połączeniu z albuminami, docierając do wielu narządów. Nie odnotowano gromadzenia się niklu w żadnych tkankach, stosunkowo wyższe stężenie tego pierwiastka występuje w tarczycy i nadnerczach.
Nikiel, który nie wchłonął się z przewodu pokarmowego, wydalany jest z kałem i jest to większość spożytego pierwiastka. Większość wchłoniętego niklu wydalana jest z moczem, niewielkie ilości z potem i żółcią.
Spożycie z dietą – dawki zalecane, źródła niklu w pokarmach
Jak wspomniano wyżej, nie ma badań dotyczących roli biologicznej niklu w organizmie człowieka, dlatego nie ustalono rekomendowanego spożycia tego pierwiastka, średniego zapotrzebowania czy szacunkowego średniego zapotrzebowania.
Źródłem niklu w diecie są rośliny – warzywa i zioła – które wchłaniają nikiel z gleby. Ilość niklu w tych pokarmach zależy od zawartości pierwiastka w glebie, która może być różna. Efektem takiego stanu rzeczy jest to, iż te same gatunki roślin mogą zawierać różne ilości niklu. Znana jest praca badawcza określająca zawartość niklu w pokrzywie zwyczajnej (używanej w ziołolecznictwie) na terenie województwa śląskiego, w której stwierdzono, iż średnia zawartość tego pierwiastka w próbkach roślin zebranych na terenach leśnych wynosiła 6,71 μg/g, a w próbkach zebranych w terenie miejskim, w Czechowicach-Dziedzicach – 4,54 μg/g.
Gotowanie potraw o odczynie kwaśnym w naczyniach ze stali nierdzewnej może zwiększać zawartość niklu w pokarmach.
Wchłanianie niklu z przewodu pokarmowego ogranicza żelazo (konkuruje z niklem o wchłanianie) i – pośrednio – witamina C, która zwiększa wchłanianie żelaza.
Główne źródła niklu w diecie to:
zupy, dania mieszane i jednogarnkowe – 19-30%,
zboża, produkty zbożowe (owies) – 12-30%,
warzywa – 10-24%,
rośliny strączkowe – 3-16%,
desery – 4-18 %.
Jeśli chodzi o konkretne produkty spożywcze, to najwięcej niklu zawierają:
orzechy – 128 μg/g,
rośliny strączkowe (w tym soja) – 55 μg/g (niektóre badania wskazują, iż strączki zawierają ponad 100 μg/g niklu),
Następną grupą są produkty zawierające czekoladę.
Spożycie niklu w diecie różni się w poszczególnych krajach i jest zależne od zwyczajów żywieniowych. Np. w Kanadzie głównym źródłem tego pierwiastka jest mięso i drób, następna grupa pokarmów dostarczająca niklu to pieczywo i zbożowe płatki. Niestety nie dysponujemy takimi danymi w Polsce, ale biorąc pod uwagę zwyczaje żywieniowe Polaków, można wysnuć wniosek, iż pokrywa się ze źródłami wspomnianymi powyżej.
Ilość spożywanego z dietą niklu przez poszczególne osoby zależy od rodzaju spożywanych pokarmów. Badania przeprowadzone w Kanadzie wskazują, iż mediana spożycia u osób dorosłych wynosiła do 100 μg/dziennie, a średnie spożycie od 200 – 400 μg/dziennie. Badania z Danii natomiast przynoszą informacje, iż – przy spożyciu potraw o wysokiej zawartości niklu (produkty zbożowe) – dzienna dawka niklu może wynosić nawet 900 μg.
Suplementy diety – dodatkowe źródło niklu
Informacje zaprezentowane w badaniu NHANES III (cyklicznym programie badań oceniających stan zdrowia i odżywienia dzieci i dorosłych w USA) wskazują, iż dodatkowym źródłem spożycia niklu są suplementy diety. Mediana dodatkowego spożycia wyniosła 5 μg/dzień.
Również polskie dane wskazują, iż przyjmujemy dodatkową porcję niklu z suplementami diety, które wspomagają odchudzanie. Zróżnicowanie zawartości tego pierwiastka w testowanych produktach było bardzo wysokie i wynosiło od 0,11 μg/g w suplemencie Nivelazione do 3,35 μg/g preparatu Teavera. Maksymalną, dodatkową ilość niklu można spożyć z suplementem Bio-C.L.A. z zieloną herbatą – 11,10 μg dziennie. Mniejsze ilości spożywa się z preparatami Chitobon – 8,55 μg i Chitosan – 7,44 μg.
Skutki spożywania nadmiernych dawek niklu
Spożywanie niklu w zwyczajowej diecie nie niesie za sobą działań niepożądanych. W literaturze opisano natomiast kilka przypadków nadmiernego, przypadkowego spożycia dużych dawek soli niklu, w ilościach od 0,5 do 2,5 g z zanieczyszczoną wodą. Pacjenci skarżyli się na nudności, bóle brzucha, biegunkę, wymioty i duszności. U niektórych osób zmieniły się parametry hematologiczne krwi.
Alergia na nikiel
U niektórych pacjentów stwierdza się nadwrażliwość na nikiel, której głównym objawem są swędzące, czasem występujące z wysiękiem, grudki. Zmiany skórne mogą narastać jeszcze kilkanaście dni po ustaniu kontaktu przedmiotów zawierających nikiel (zegarki, kolczyki, bransoletki) z powierzchnią ciała, mogą również pojawiać się w miejscach odległych od ogniska pierwotnego. Dlatego wielu chorych nie zauważa związku nawracającego wyprysku z noszeniem zawierającej ten metal biżuterii.
Alergia na nikiel potwierdzana jest za pomocą skórnych testów płatkowych. Pacjenci cierpiący na ten rodzaj alergii powinny spożywać mniej niż 250 μg tego pierwiastka dziennie. Jak napisano wyżej, nikiel jest obecny w większości produktów spożywczych, ale największa zawartość tego pierwiastka stwierdzana jest w orzechach, roślinach strączkowych, ziarnach, zbożach i czekoladzie. Dieta bogata w roślinne pokarmy może dostarczać nawet 900 μg niklu dziennie, dlatego wegetarianie i weganie mogą być osobami szczególnie dotkniętymi tym rodzajem nadwrażliwości.
Druga grupa osób, która jest narażona na zwiększoną zawartość niklu w organizmie poprzez zwiększone wchłanianie, są pacjenci z niedokrwistością z niedoboru żelaza.
Piśmiennictwo
Institute of Medicine (US) Panel on Micronutrients. Dietary Reference Intakes for Vitamin A, Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel, Silicon, Vanadium, and Zinc. Washington (DC): National Academies Press (US); 2001.
Wiechuła D.,Loska K., Jonderko W. Ocena zanieczyszczenia niklem pokrzywy zwyczajnej (Urtica dioica L) z terenu województwa śląskiego. BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLV, 2012, 1, str. 20–25.
Bloniarz, J., & Zareba, S. (2011). Badanie zawartości niklu i chromu w suplementach diety wspomagających odchudzanie. Roczniki Państwowego Zakładu Higieny, 62(2).
Choroba Alzheimera (AD, alzheimers disease) – opis choroby
Z uwagi na proces starzenia się społeczeństwa, częstość występowania zespołów otępiennych stale wzrasta. Choroba Alzheimera jako otępienie „starcze” jest najczęstszą przyczyną zaburzeń otępiennych w wieku podeszłym. Jest to choroba zwyrodnieniowa ośrodkowego układu nerwowego, charakteryzująca się postępującym deficytem funkcji poznawczych, zwłaszcza pamięci oraz zaburzeniami zachowania, takimi jak – apatia, pobudzenie i objawy psychotyczne. Cechami neuropatologicznymi choroby Alzheimera jest występowanie zwyrodnienia neurofibrylarnego i złogów amyloidu zewnątrzkomórkowego pod postacią blaszek amyloidowych. Według badań w 2005 roku w Polsce było 5,9 mln osób powyżej 60 roku życia cierpiących na zespół otępienny. Według prognoz w 2030 roku będzie ich ponad 9 milionów. W związku z powyższym problem odpowiedniej diagnostyki i terapii schorzeń wieku starczego nabiera ogromnej wagi. Choroba Alzheimera, będąca przykładem „otępienia starczego”, jest uznawana za najczęstszą przyczynę demencji. Wśród populacji osób w wieku 60 lat częstość występowania choroby Alzheimera szacuje się na 1%, natomiast w populacji osób w wieku 90 i więcej lat nawet do 50%.
Główne objawy występujące w chorobie Alzheimera:
zaburzenia pamięci – początek choroby jest podstępny, tempo progresji zaburzeń otępiennych jest powolne. Jako pierwszy objaw choroby są zaburzenia pamięci. Osoba chora zapomina o sytuacjach dziejących się na bieżąco (sprzed kilku minut, godzin), natomiast dość dobrze pamięta zdarzenia z odległej przeszłości (dzieciństwo, wydarzenia sprzed wielu lat). Kolejnym etapem jest zanik pamięci dawnej i zapominanie tego, co wydarzyło się w odległej przeszłości. W głębokim stadium dochodzi do zapominania podstawowych informacji o własnej osobie (jak się nazywa, gdzie i z kim mieszka, nie rozpoznaje członków najbliższej rodziny).
zaburzenia mowy, ograniczone słownictwo – trudności z przypomnieniem sobie wyrazów, słownictwo chorego stopniowo ubożeje. W głębokim stadium chory wypowiada jedynie kilku prostych słów.
zaburzenia orientacji – jednym z pierwszych objawów choroby Alzheimera mogą być trudności w prawidłowej orientacji w terenie. Początkowo dotyczą one poruszania się w nieznanej okolicy, później pojawiają się problemy z orientacją w znanym dobrze pacjentowi otoczeniu.
zaburzenia koncentracji i uwagi – występują trudności w koncentracji nad wykonywaną, bieżącą czynnością.
urojenia i omamy – najczęstszym rodzajem urojeń jest podejrzenie w stosunku do najbliższych (np. że świadomie chowają mu różne różnych przedmiotów, tak by nie mógł on ich znaleźć).
zaburzenia nastroju – szybka irytacja, zdenerwowanie, niepokój – pacjent nie jest w stanie ich opanować i zrozumieć sytuacji, w której się znajduje.
depresja – u chorego na Alzheimera dochodzi do obniżenie nastroju (smutek, apatia, obniżenie nastroju).
niepokój psychoruchowy – najczęściej pobudzenie psychoruchowe nasila się w godzinach popołudniowych i wieczornych – wędrowanie, stałe, przymusowe przemieszczanie się mieszkaniu, z próbami wyjścia na zewnątrz – chory jest przekonany, że dom w którym obecnie przebywa, nie jest jego domem. Chory zazwyczaj pamięta swój dom z dzieciństwa.
w zaawansowanym stadium choroby pacjent patrząc na swoje odbicie w lustrze, nie rozpoznaje swojej twarzy – widzi obcą osobę, z którą często próbuje nawiązać kontakt, a nawet staje się wobec niej agresywny.
zaburzenia snu – późne zasypianie i pobudka w godzinach popołudniowym dnia kolejnego. Kolejny problem są częste drzemki w ciągu dnia, nasilają się u chorych z obniżeniem nastroju, apatycznych.
Najlepsza dieta dla mózgu to dieta łącząca elementy diety śródziemnomorskiej i DASH, czyli dieta określana skrótem MIND (ang. MEDITERRANEAN – DASH Intervention for Neurodegenerative Delay). Badania wykazały, że taki model żywienia pomaga zmniejszyć ryzyko choroby Alzheimera i demencji, utrzymując skuteczny przepływ krwi i zmniejszając szkodliwe stany zapalne. Składniki o charakterze przeciwzapalnym i przeciwutleniającym dostarczane wraz z dietą ograniczają także tworzenie tzw. blaszek amyloidowych, które zakłócają komunikację między komórkami nerwowymi w mózgu, a w ostateczności mogą nawet prowadzić do ich obumierania. Przez wielu badaczy uważane są one za jedną z istotnych przyczyn choroby Alzheimera. Dowody wskazują, że dieta DASH (ang. Dietary Approaches to Stop Hypertension) i dieta śródziemnomorska mogą pomóc chronić przed chorobą Alzheimera.
Dieta DASH zaleca spożywanie pokarmów o niskiej zawartości tłuszczów nasyconych, produktów pełnoziarnistych, ryb, drobiu, orzechów, owoców i warzyw. Dieta śródziemnomorska dodatkowo zaleca uwzględnienie pokarmów roślinnych i zdrowych tłuszczów oraz umiarkowane ilości chudego mięsa. Obie diety zniechęcają do spożywania czerwonego mięsa, cukru i przetworzonej żywności.
Dieta MIND zawiera produkty korzystnie wpływające na funkcjonowanie mózgu, zaleca się spożywać:
zielone warzywa liściaste – co najmniej 6 porcji w tygodniu,
pozostałe warzywa – co najmniej jedna porcja dziennie,
owoce jagodowe – co najmniej 2 porcje w tygodniu,
orzechy – co najmniej 5 porcji w tygodniu,
pełnoziarniste produkty zbożowe – co najmniej 3 porcje dziennie,
nasiona roślin strączkowych – więcej niż 3 posiłki w tygodniu,
ryby (pieczone w folii, duszone, gotowane) – 2-3 posiłek w tygodniu,
drób bez skóry (pieczony, gotowany) – co najmniej 2 posiłki w tygodniu,
oliwa z oliwek i olej rzepakowy – jako główne tłuszcze wykorzystywane do przygotowywania posiłków.
W diecie chorego na Alzheimera zaleca się:
spożywanie ryb – ryby zawierają kwasy tłuszczowe omega-3, które mogą pomóc w zwalczaniu szkodliwych stanów zapalnych w organizmie, w tym w mózgu. Kwasy tłuszczowe omega-3 wykazują działanie przeciwutleniające, co pomaga chronić komórki organizmu przed uszkodzeniem. Kiedy to uszkodzenie komórek występuje w mózgu, może prowadzić do zmian, które są prekursorami choroby Alzheimera i demencji. Takie ryby jak łosoś, są dobrym źródłem korzystnych dla mózgu składników odżywczych, w tym choliny – potrzebnej do powstawania acetylocholiny, która pomaga komórkom nerwowym komunikować się ze sobą. Wyniki badania opublikowane w czasopiśmie Alzheimer’s & Dementia w 2020 r. wskazują, że osoby, które ściśle przestrzegały diety śródziemnomorskiej miały mniejsze ryzyko wystąpienia zaburzeń poznawczych w ciągu następnych 10 lat, w porównaniu z osobami, które nie przestrzegały tego wzorca żywieniowego. Badani, którzy jedli najwięcej ryb, mieli zarówno mniejsze ryzyko zaburzeń poznawczych, jak i wolniejszy spadek funkcji poznawczych w porównaniu z tymi, którzy jedli mniej ryb.
warzywa i owoce w diecie – zgodnie z zasadami zdrowego żywienia połowę tego, co jemy powinny stanowić warzywa i owoce (4:1). W diecie MIND szczególną uwagę zwrócono na spożywanie warzyw, zwłaszcza tych zielono-liściastych oraz owoców jagodowych. Są one źródłem wielu witamin i składników odżywczych, a także substancji o właściwościach przeciwzapalnych i przeciwutleniających. Wiele prospektywnych badań kohortowych wykazało, że większe spożycie warzyw wiązało się z wolniejszym spadkiem funkcji poznawczych, a najsilniejszy związek wykazano w odniesieniu do warzyw zielonych. Zielone warzywa liściaste są źródłem kwasu foliowego, witaminy E, karotenoidów i flawonoidów – składników odżywczych, które są związane z mniejszym ryzykiem demencji i zaburzeń funkcji poznawczych.
tłuszcze zwierzęce zamieniamy na oleje roślinne – zalecane jest, aby sałatkę skrapiać oliwą z oliwek, czy warzywa poddusić z dodatkiem oleju rzepakowego, ważne jest zastępowanie tłuszczów nasyconych (masło, smalec, śmietana, tłuste sery i wędliny) tłuszczami roślinnymi, pomaga to zachować zdrową pracę mózgu. Te proste zmiany pomagają utrzymać naczynia krwionośne w zdrowiu. Każdy rodzaj oleju roślinnego jest dobrym rozwiązaniem, ale oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia ma dodatkową zaletę, jest bogata w przeciwutleniacze.
orzechy – należą do zdrowych przekąsek o dużej zawartości składników odżywczych. Są bogate w błonnik i białko. Zawierają zdrowe tłuszcze, które pomagają chronić naczynia krwionośne. Orzechy włoskie, migdały czy orzechy pekan zawierają duże ilości przeciwutleniaczy. Ponadto orzechy włoskie są bogate w kwasy tłuszczowe omega-3 pochodzenia roślinnego, czyli kwas alfa-linolenowy.
Przeciwwskazane w diecie chorego na Alzheimera są:
masło i margaryny,
czerwone mięso,
tłuste sery,
produkty smażone i typu fast-food, ciasta i słodycze – produkty te zawierają tłuszcze nasycone i trans. W badaniach wykazano, że spożywanie tłuszczów trans wiąże się z wystąpieniem wielu chorób, między innymi chorób sercowo-naczyniowych. Nadmierne spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych zwiększa ryzyko choroby Alzheimera i demencji.
Dieta MIND jest stosunkowo nowym modelem żywienia, ale wykazano, że osoby restrykcyjnie przestrzegające założeń tej diety miały o 53% niższe ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera, niż osoby, które przestrzegały zaleceń diety MIND mniej restrykcyjnie – u tych osób ryzyko było niższe o 35%. Odnotowano także, że osoby ściśle przestrzegające diety MIND doświadczyły wolniejszego pogarszania funkcji poznawczych.
Podsumowując, dieta MIND to sposób żywienia łączący założenia diety śródziemnomorskiej i diety DASH uzupełniony o zalecenia spożywania produktów korzystnie wpływających na funkcjonowanie mózgu. O ile diety śródziemnomorska i DASH mają długą historię stosowania, o tyle dieta MIND jest stosunkowo nowym modelem żywienia, który został opracowany w celu profilaktyki demencji i ograniczenia zmniejszania funkcji poznawczych mózgu następujących wraz z wiekiem. Dlatego też badania nad dietą MIND i jej wpływem na zdrowie mózgu wymagają jeszcze kolejnych prac naukowych w celu potwierdzenia skuteczności jej działania.
Przykładowy jadłospis dla chorych na Alzheimera
W diecie chorych na Alzheimera bardzo ważne jest spożywanie minimum 1,5 l wody niegazowanej na dobę plus herbat owocowych, kompotów. Trzeba pilnować, aby nie doprowadzić chorego do odwodnienia i do często towarzyszącym tej chorobie zaparć.
Śniadanie
pieczywo graham posmarowane serkiem naturalnym, do tego po 2 plastry na kromkę upieczonego udźca z indyka, garstka dowolnej sałaty, pomidor i rzodkiewki
płatki owsiane (uprzednio zalane wrzątkiem, czekamy kilka minut, odlewamy wodę) dolewamy letnie lub zimne mleko 2%, do tego owoce (jabłko, gruszka, jagody czy borówki amerykańskie), można dodać łyżkę babki płesznik zapobiegającej zaparciom
II śniadanie
jajecznica z 2-ch jaj, przygotowana na oliwie z oliwek do tego obrane ze skórki podduszone pomidory, uprzednio pokrojone w kosteczkę, podduszone kawałki pieczarek. Wszystkie składniki razem mieszamy. Podajemy z pieczywem pełnoziarnistym. Do tego papryka czerwona pokrojona w słupki
pasta z makreli i ogórka kiszonego (uwaga na ości z ryby) z dodatkiem jogurtu naturalnego 2% do tego pieczywo żytnie razowe
Obiad
naleśniki z mąki pszenno-żytniej ze szpinakiem i serem feta półtłustym, polane jogurtem naturalnym 2% wymieszanym z ząbkiem świeżo wyciśniętego czosnku z dodatkiem ulubionych ziół
udziki z piersi kurczaka doprawione ulubionymi ziołami (pieczone w folii w piekarniku) do tego kasza bulgur i surówka ze startego selera, marchewki i jabłka z dodatkiem jogurtu naturalnego 2%, wszystkie składniki surówki porządnie mieszamy
Podwieczorek
sałatka z brokuła (same różyczki) i ogórka kiszonego pokrojonego w kostkę oraz jajka na twardo pokrojonego w półksiężyce, plus ugotowany makaron pełnoziarnisty. Wszystkie składniki mieszamy, kropimy oliwą z oliwek oraz doprawiamy ulubionymi ziołami
zupa paprykowa – cebulę i por poszatkować. W garnku rozgrzać oliwę, do garnka wrzucić cebulę o pora dusić kilka minut. Następnie pokroić papryki na drobne kawałki i dusić przez kolejne kilka minut. Dodać pokrojoną marchew i pietruszkę i to wszystko zalać gorącą wodą. Następnie wrzucić pokrojone w kostkę ziemniaki. Doprawić do smaku odrobiną soli i ulubionych ziół. Zblendować na gładką masę, na talerzu polać łyżką jogurtu naturalnego 2%, podajemy z grzanką z bułki grahamki posmarowanej świeżym czosnkiem
Kolacja
pieczywo żytnie pytlowe posmarowane serkiem naturalnym fromage na to 2 plastry na kromkę wędliny z kurczaka lub indyka podane z ogórkiem kiszonym i cykorią
sałatka z grillowanej piersi kurczaka, ryżu i fasolki szparagowej – pierś kurczaka pokroić na drobne kawałki, przyprawić ziołami i upiec w piekarniku w naczyniu żaroodpornym wysmarowanym olejem rzepakowym. Ryż jaśminowy lub basmati ugotować na miękko. Fasolkę szparagową dowolny kolor, pokroić drobniej i ugotować w lekko osolonej wodzie do miękkości. Wszystkie składniki wymieszać razem, doprawić do smaku ulubionymi ziołami i przyprawami, pokropić oliwą z oliwek
Morris M.C. et al. MIND diet slows cognitive decline with aging. Alzheimer’s Dement 2015; 11: 1015
Morris M.C. et al. MIND diet associated with reduced incidence of Alzheimer’s disease. Alzheimer’s Dement 2015; 11: 1007
Borgis – Postępy Nauk Medycznych 7/2015, s. 468-476
Małgorzata Gaweł, Anna Potulska-Chromik, Choroby neurodegeneracyjne: choroba Alzheimera i Parkinsona
Neurodegenerative diseases: Alzheimer’s and Parkinson’s disease, Klinika Neurologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Anna Maria Kamińska
Van den Brink A.C. et al.: The Mediterranean, Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH), and Mediterranean-DASH Intervention for Neurodegenerative Delay (MIND) Diets Are Associated with Less Cognitive Decline and a Lower Risk of Alzheimer’s Disease — A Review. Adv Nutr 2019; 10: 1040–1065
Keenan T.D. et al.: Adherence to a Mediterranean diet and cognitive function in the age-related eye disease studies 1 & 2. Alzheimer’s Dement 2020; 1–12. DOI: 10.1002/alz.12077
Morris M.C. et al. Nutrients and bioactives in green leafy vegetables and cognitive decline. Neurology 2018; 90: e2:14
Devore E.E. et al. Dietary intakes of berries and flavonoids in relation to cognitive decline. Annals of Neurology 2012; 72: 135
Chen X. et al. Lower intake of vegetables and legumes associated with cognitive decline among illiterate elderly Chinese: A 3-year cohort study. J Nutr Health Aging 2012; 16: 549
Qin B. et al. Fish intake is associated with slower cognitive decline in Chinese older adults. J Nutr 2014; 144: 1579
Gutwinski S. et al. Drink and think: Impact of alcohol on cognitive functions and dementia — Evidence of dose-related effects. Pharmacopsychiatry 2018; 51: 136
Ma T. et al.:: Resveratrol as a therapeutic agent for Alzheimer’s disease. Biomed Res Int 2014; doi: 10.1155/2014/350516.
Gómez-Pinilla F.: Brain foods: the effects of nutrients on brain funct. Nat Rev Neurosci 2008; 9(7): 568
Devassy J.G. et al.: Omega-3 Polyunsaturated Fatty Acids and Oxylipins in Neuroinflammation and Management of Alzheimer Disease. Adv Nutr 2016; 7(5): 905
Obserwuje się coraz częstsze występowanie otyłości w populacji wieku rozwojowego. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) otyłość jest definiowana jako nieprawidłowe lub nadmierne nagromadzenie tłuszczu w tkance tłuszczowej prowadzące do pogorszenia stanu zdrowia.
Jak sprawdzić, czy dziecko choruje na otyłość?
W Polsce do określenia otyłości u dzieci stosuje się siatki centylowe BMI. Siatki te znajdują się na jednej z ostatnich stron książeczki zdrowia dziecka, gdzie rodzic może sam przeanalizować rozwój dziecka. Za normę przyjmuje się wartości pomiędzy 3 a 97 centylem. Znacznik powyżej 97 centyla wskazuje na nadwagę, a powyżej 99 centyla – otyłość.
Pierwszy krok: zapewnienie opieki specjalistycznej
Dziecku otyłemu należy zapewnić kompleksową opiekę kilku specjalistów, tworzących zespół terapeutyczny: lekarz, dietetyk, psycholog oraz osoba odpowiedzialna za aktywność fizyczną. W leczeniu otyłości u dzieci i młodzieży dąży się do tego, aby:
u dzieci młodszych utrzymać masę ciała na stałym poziomie, co prowadzi do względnego spadku BMI,
u dzieci starszych i nastolatków doprowadzić do spadku masy ciała o 1-2 kg na miesiąc.
Istotne jest również przeprowadzenie odpowiedniej diagnostyki, wykluczenia obecności innych zaburzeń towarzyszących tej chorobie, tj. nadciśnienia tętniczego, stłuszczenia wątroby, cukrzycy, insulinooporności, zaburzeń lipidowych.
Kluczowym elementem terapii otyłości u dzieci i młodzieży jest zmiana nawyków żywieniowych i stylu życia całej rodziny oraz pozytywne nastawienie do procesu zmiany. Wszyscy domownicy powinni wprowadzić prozdrowotne zwyczaje żywieniowe w celu poprawy stanu zdrowia i profilaktyki rozwoju chorób dietozależnych, nie natomiast w poczuciu dyskomfortu psychicznego, jaki generuje stwierdzenie „jesteś na diecie” oraz koncentrowaniu się na zakazach. Wsparcie rodziny to największa motywacja dla dziecka, a wspólne spożywanie posiłków, jak również chętne podejmowanie aktywności fizycznej (również tej spontanicznej) jest kluczowe na drodze do sukcesu w leczeniu otyłości u dzieci i młodzieży. Dzięki takiemu podejściu realne staje się uzyskanie trwałych efektów.
Zalecenia żywieniowe dla dzieci i młodzieży z otyłością
Prawidłowe żywienie przy otyłości u dzieci i młodzieży jest jednym z najważniejszych czynników wpływających na stan zdrowia młodego człowieka. Za rekomendacjami warto przytoczyć dosłownie zasady zdrowego żywienia zawarte w Piramidzie Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej dla dzieci i młodzieży.
Jedz regularnie 5 posiłków i pamiętaj o częstym piciu wody oraz myj zęby po jedzeniu.
Jedz różnorodne warzywa i owoce jak najczęściej i w jak największej ilości.
Jedz produkty zbożowe, zwłaszcza pełnoziarniste.
Pij co najmniej 3–4 szklanki mleka dziennie (możesz je zastąpić jogurtem naturalnym, kefirem i – częściowo – serem).
Jedz chude mięso, ryby, jaja, nasiona roślin strączkowych oraz wybieraj tłuszcze roślinne zamiast zwierzęcych.
Nie spożywaj słodkich napojów oraz słodyczy (zastępuj je owocami i orzechami).
Nie dosalaj potraw, nie jedz słonych przekąsek i produktów typu fast food.
Bądź codziennie aktywny fizycznie co najmniej godzinę dziennie (ogranicz oglądanie telewizji, korzystanie z komputera i innych urządzeń elektronicznych do 2 godz.).
Jakie niedobory pokarmowe mają otyłe dzieci i młodzież?
Otyłość wiąże się bardzo często z niedoborami pokarmowymi, zwłaszcza w populacji pediatrycznej. Niepełnowartościowe jedzenie nie dostarcza szybko rosnącemu organizmowi tego, czego potrzebuje. Do najczęściej spotykanych (i najistotniejszych z punktu widzenia prawidłowego rozwoju) niedoborów należą niedobory żelaza, witaminy D oraz wapnia.
Żelazo – niedobór tego składnika może mieć szczególnie negatywne konsekwencje w procesie wzrastania u małych dzieci i niekorzystnie wpływać na rozwój ich mózgu. Żelazo jest elementem składowym barwnika czerwonych ciałek krwi hemoglobiny. Hemoglobina przenosi tlen wraz z krwiobiegiem do wszystkich komórek organizmu. Gdy ilość potrzebnego do produkcji hemoglobiny żelaza jest zbyt mała, organizm, w tym również mózg, nie otrzymuje wystarczającej ilości tlenu. Podobnie wygląda sytuacja u młodzieży, szczególnie dziewcząt, które zaczynają miesiączkować. Niedobór żelaza można rozpoznać w badaniu krwi, a wynik należy skonsultować z lekarzem.
Witamina D– powstaje endogennie w wyniku syntezy skórnej, po ekspozycji na promieniowanie światła słonecznego. Dzieci niechętnie spędzające czas latem na zewnątrz są szczególnie narażone na jej niedobór. Co więcej, jak pokazują badania, niedobór tej witaminy często towarzyszy otyłości – nadmiar tkanki tłuszczowej zatrzymuje witaminę D i znacznie ogranicza jej uwalnianie do krwiobiegu. Istotne jest również to, że przy niedoborze witaminy D nie jest możliwe prawidłowe przyswajanie wapnia. Z tego powodu otyłe dzieci wymagają większej dawki tej witaminy; zgodnie z wytycznymi dobranej na podstawie wyniku badania – stężenia 25(OH)D we krwi.
Wapń – otyłe dzieci przyjmują z dietą zbyt mało wapnia; krytyczny jest również okres dojrzewania, szczególnie gdy dziewczęta przestrzegają rygorystycznych diet odchudzających. Spożywanie wapnia w tym okresie decyduje o tym, jaka będzie gęstość kości, gdy osiągnie się wiek podeszły (profilaktyka osteoporozy). Ilość nagromadzonego wapnia (szczytową masę kostną osiąga się w wieku około 25 lat) zależy głównie od podaży wapnia, prawidłowego stężenia witaminy D oraz od aktywności ruchowej sprzyjającej wbudowaniu wapnia w kości.
Przykłady posiłków w chorobie otyłościowej dla dzieci w wieku szkolnym – okres zimowy
Śniadanie: płatki owsiane (3-4 łyżki) ugotowane na mleku 2% lub napoju roślinnym wzbogacanym w wapń, owoce (np. banan i kilka mrożonych malin), kilka orzechów lub 1 łyżeczka masła orzechowego 100%
Śniadanie II (do szkoły): bułka graham z masłem, chudą wędliną lub jajkiem i ulubionymi warzywami (np. sałata/ogórek/pomidor/rzodkiewka); owoc (np. mandarynka, jabłko), woda do picia
Obiad: makaron pełnoziarnisty z kurczakiem i warzywami (np. brokuł, marchew, pomidorki, cukinia, cebula, szpinak); wszystkie składniki podduszone na oliwie z oliwek
Podwieczorek: ciasteczko owsiane z jogurtem naturalnym
Kolacja: tost pełnoziarnisty z mozzarellą i pomidorem
Podsumowanie
Leczenie otyłości w populacji pediatrycznej jest niekiedy o wiele bardziej złożone – wymaga holistycznego podejścia oraz zaangażowania najbliższych. Otyłemu dziecku należy zapewnić opiekę lekarską, zadbać o wyniki badań laboratoryjnych, jak również zapewnić wsparcie dietetyczne, psychologiczne oraz pomóc w wyborze aktywności fizycznej, która będzie sprawiała przyjemność. Zalecenia żywieniowe dla dzieci i młodzieży z otyłością są takie same jak te zawarte w Piramidzie Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej, a normalizację masy ciała osiąga się dzięki utrzymaniu równowagi między spożyciem kalorii i ich wydatkowaniem oraz na zachowaniu prawidłowego tempa wzrastania.
Czym jest zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK)?
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK), znane również jako choroba Bechterewa, to przewlekłe schorzenie o charakterze zapalnym. Dotyka ono głównie odcinka szyjnego, piersiowego i lędźwiowego kręgosłupa oraz stawy krzyżowo-biodrowe. ZZSK zaliczane jest do spondyloartropatii o podłożu genetycznym i autoimmunizacyjnym, która występuje 3 razy częściej u mężczyzn niż u kobiet i ma u nich cięższy przebieg. Pierwsze objawy pojawiają się najczęściej w wieku dojrzewania lub wczesnej dorosłości i często są lekceważone ze względu na ich niespecyficzność i łagodny charakter.
Ze względu na charakter układowy, ZZSK wpływa na cały organizm, a do pierwszych objawów zalicza się m.in. gorączkę, zmęczenie, utratę apetytu i ból oczu. W miarę postępu choroby obserwuje się inne symptomy takie jak dolegliwości bólowe, sztywność, obrzęk, które prowadzą do ograniczenia ruchomości i częściowego lub całkowitego zesztywnienia stawów krzyżowo-biodrowych i kręgosłupa. Charakterystyczna jest również tzw. sztywność poranna stawów, trwająca około 30 minut przez dłużej niż 3 miesiące i ustępująca podczas ruchu. W zaawansowanej postaci ZZSK dochodzi do usztywnienia stawów żebrowo-kręgowych i zaburzeń procesów oddychania oraz utraty masy kostnej prowadzącej do osteoporozy. Sylwetka pacjentów staje się pochylona, ze znacznym ograniczeniem pola widzenia i braku możliwości swobodnej rotacji tułowiem i głową. Często pojawia się ból pięt wywołany zapaleniem powięzi podeszwowej oraz ścięgien Achillesa, co utrudnia poruszanie się. Finalnie dochodzi do całkowitego zesztywnienia i niepełnosprawności. Czasami obserwuje się również objawy ze strony układu pokarmowego, nerwowego i moczowego.
ZZSK jest drugą pod względem częstości występowania chorobą zapalną stawów, zaraz po reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS). Do dzisiaj jednak nie poznano dokładnej przyczyny jej występowania. Obecność antygenu HLA-B27 stanowi podstawę hipotezy genetycznego podłoża tej choroby, która występuje 10-20 razy częściej u krewnych w pierwszej linii chorujących na ZZSK w stosunku do ogólnej populacji. Prawdopodobnie, aby doszło do jej rozwoju, konieczne jest nałożenie się czynników genetycznych, immunologicznych i środowiskowych.
Postawienie rozpoznania w przypadku ZZSK w początkowym stadium choroby jest niemałym wyzwaniem, ze względu na niespecyficzny charakter pierwszych objawów. Do niedawna diagnoza opierała się jedynie na wywiadzie klinicznym i badaniach obrazowych (m.in. RTG), co sprawiało, że rozpoznanie ZZSK rzadko było możliwe przed wystąpieniem nieodwracalnych zmian kostno-stawowych. W 2010 roku wprowadzono rekomendacje grupy ASAS (ang. Assessment in Ankylosing Spondylitis – Międzynarodowe Stowarzyszenie ds. Oceny Spondyloartropatii), które umożliwiają wczesne zaklasyfikowanie ZZSK do spondyloartropatii i pozwalają na wdrożenie terapii, zmniejszającej ryzyko trwałego kalectwa. Zgodnie z tymi kryteriami, diagnostyka opiera się na badaniach obrazowych (w tym RTG stawów krzyżowo-biodrowych, tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny) i badaniach laboratoryjnych (morfologia krwi, oznaczenie laboratoryjnych wskaźników stanu zapalnego: OB i CRP oraz obecności antygenu HLA-B27). Badanie w kierunku HLA-B27 jest uwzględnione również w kryteriach kwalifikujących pacjentów do programów terapeutycznych z zastosowaniem leków biologicznych.
HLA B27 – kluczowy marker genetyczny
U ponad 90% pacjentów z ZZSK wykrywa się gen HLA-B27, który jest markerem genetycznym tej choroby. Jest on zlokalizowany na chromosomie 6 i koduje antygen HLA-B27. Do tej pory poznano około 200 alleli HLA B27, jednak związane z chorobą są tylko trzy podtypy: B*27:02, B*27:04 i B*27:05. Przy badaniu obecności genu HLA B27 można skorzystać z mikromacierzy DNA, które zmniejszają częstość błędnych oznaczeń do mniej niż 1%. Badania genetyczne oparte na technologii mikromacierzy, eliminują ryzyko reakcji krzyżowych, wpływ czynników zewnętrznych (np. leków, czy przebytych chorób) na wiarygodność wyników, co czyni to badanie jednym z najbardziej czułych i swoistych.
Piśmiennictwo
Wiland, P., Filipowicz-Sosnowska, A., Głuszko, P., Kucharz, E. J., Maśliński, W., Samborski, W., Szechiński, J., Tłustochowicz, W. and Brzosko, M., Rekomendacje w postępowaniu diagnostycznym i terapeutycznym u chorych na zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa : opracowane przez Zespół Konsultanta Krajowego z dziedziny Reumatologii, Reumatologia, 2008; 46(4), pp. 191-197.
Braun J., Pincus T., Mortality, course of disease and prognosis of patients with ankylosing spondylitis. Clin Exp Rheumatol 2002; 20 (Suppl 28): S16-S22.
Ridan T., Berwecki A., Postępowanie rehabilitacyjne w zesztywniającym zapaleniu stawów kręgosłupa, Z praktyki gabinetu, 2013; 44-53
Nadciśnienie tętnicze jest najczęstszą chorobą układu krążenia na świecie i według Światowej Organizacji Zdrowia dotyka zatrważające 1,28 miliarda dorosłych na całym świecie. Nie oznacza to braku schorzenia wśród dzieci i młodzieży, gdzie według danych epidemiologicznych zmaga się z nim od 3 do 5% populacji pediatrycznej, a kolejne 10 do 14% charakteryzuje się podwyższonym ciśnieniem krwi. Jaka jest definicja choroby u dzieci? Jakie są czynniki ryzyka? Kiedy podejrzewać schorzenie? Jakie są konsekwencje zaniechania pomocy lekarskiej? Zapraszamy do lektury.#n4
Jak rozpoznawane jest nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży?
Według wytycznych Amerykańskiej Akademii Pediatrii z 2017 roku w przypadku młodzieży w wieku przedpokwitaniowym jako stan przednadciśnieniowy podano ciśnienie skurczowe i/lub rozkurczowe znajdujące się między 90. a 95. percentylem, z kolei w kolejnym przedziale wiekowym granicę odcięcia wynoszą wartości przekraczające 120/80 mm Hg lub zakres 90-95. percentyl, w zależności od tego, która wartość była niższa. Zdecydowanie prostszą definicję podają wydane w tym roku wytyczne Europejskiego Towarzystwa Nadciśnienia tętniczego; według nich dla grupy wiekowej do 15. roku życia granicą rozpoznania nadciśnienia tętniczego są wartości równe lub przekraczające 95. percentyl, natomiast już od 16. roku życia obowiązują kryteria jak u dorosłych (czyli 140/90 mmHg). Jak zatem zinterpretować domowy pomiar ciśnienia u dziecka? W książeczce zdrowia, na ostatnich stronach, znajdują się siatki centylowe odnoszące się do prawidłowych dla płci i wieku wartości ciśnienia; w przypadku problemów z odpowiednim odczytem powinno się skorzystać z pomocy personelu medycznego.
Gdzie i jak powinno się przeprowadzać pomiary ciśnienia tętniczego?
Według zaleceń ekspertów ciśnienie tętnicze należy mierzyć co roku u dzieci i młodzieży w wieku co najmniej 3 lat, a w przypadku dodatkowych obciążeń w postaci otyłości, przyjmowania leków podwyższających ciśnienie, współistniejącej choroby nerek, cukrzycy lub koarktacji aorty podczas każdej wizyty lekarskiej, a ta rekomendacja dotyczy także dzieci poniżej 3. roku życia. Przed pomiarem dziecko powinno zostać posadzone w cichym, spokojnym miejscu do 5 minut, a sam pomiar powinien być przeprowadzany na prawym ramieniu, które powinno znajdować się na poziomie serca, być podparte i odsłonięte; najlepiej, gdy mankiet wynosi 80–100% obwodu ramienia, a jego szerokość sięga co najmniej 40%. Warto pamiętać, że pomiary domowe nie służą do rozpoznawania nadciśnienia tętniczego i stanów pochodnych, mogą jednak stanowić cenne źródło informacji o przebiegu już rozpoznanej choroby.
Jakie są czynniki ryzyka nadciśnienia tętniczego u dzieci i młodzieży?
Nie wszystkie dzieci są w tym samym stopniu narażone na zachorowanie, co w dużej mierze zależy od prowadzonego trybu życia, obciążenia rodzinnego i przebytych schorzeń. Do najsilniej udowodnionych należą otyłość, siedzący tryb życia, wysokie spożycie sodu w diecie, obecność nadciśnienia tętniczego u najbliższych krewnych, a także wywiad okołoporodowy (niska masa urodzeniowa i wcześniactwo). Do zachorowania predysponują także liczne schorzenia nerek (ostre uszkodzenie i przewlekła choroba nerek, zapalenia kłębuszkowe, zespół nerczycowy, wielotorbielowatość, zespół hemolityczno-mocznicowy), choroby endokrynologiczne (wrodzony przerost nadnerczy, zespół Cushinga, nadczynność i niedoczynność tarczycy, cukrzyca), wady serca i naczyń (koarktacja aorty, zwężenie tętnicy nerkowej, zakrzepica żył nerkowych), nowotwory (guz Wilmsa, guz chromochłonny), a także niektóre choroby neurologiczne i przyjmowane substancje, w tym leki (np. sterydy, kofeina, nikotyna, doustne środki antykoncepcyjne).
Kiedy podejrzewać chorobę – nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży?
W większości przypadków u dzieci i młodzieży choroba przebiega bezobjawowo, zdarza się jednak, że młodociani uskarżają się na bóle głowy, zmęczenie, krwawienia z nosa, zaburzenia snu, nastroju i trudności szkolne. Z uwagi na częstą wspomnianą bezobjawowość sama obecność wymienionych wyżej czynników ryzyka powinna skłaniać ku monitorowaniu w kierunku potencjalnego nadciśnienia tętniczego.
Jakie są konsekwencje niezdiagnozowanego nadciśnienia tętniczego u dzieci i młodzieży?
Choroby przewlekłe przez wiele lat mogą przebiegać bez dolegliwości i odczuwalnych konsekwencji, nie oznacza to jednak braku uszczerbku na zdrowiu. Istnieją ograniczone bezpośrednie dowody na ciężkie powikłania sercowo-naczyniowe w przypadku nadciśnienia tętniczego u dzieci, jednak odnosząc się do danych z niedawno opublikowanego badania z udziałem niemal 2000 dzieci w wieku szkolnym w wieku 6–15 lat obserwowanych przez 30 lat, rozkurczowe ciśnienie krwi przekraczające 80 mmHg wiązało się z 66% większym ryzykiem uszkodzenia tętnic szyjnych, 127% większym ryzykiem uszkodzenia nerek w postaci albuminurii i o 148% zwiększonym ryzykiem przerostu lewej komory.
U mojego dziecka rozpoznano nadciśnienie tętnicze – co dalej?
Po rozpoznaniu (w placówce opieki zdrowotnej, nie w pomiarach domowych) nadciśnienia tętniczego u dziecka jednym z najważniejszych etapów diagnostycznych jest potwierdzenie rozpoznania, a następnie określenie stopnia jego ciężkości – od tego zależą bowiem dalsze kroki. Pierwszym z nich jest poszukiwanie przyczyn (u dzieci udział nadciśnienia tętniczego wtórnego, będącego konsekwencją innych schorzeń, jest istotny w każdym przedziale wieku), w drugim ocenia się współistniejące czynniki ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych. Równocześnie, według także krajowych rekomendacji eksperckich, należy ocenić stan narządów, do uszkodzenia których dochodzi w przebiegu choroby.
Podsumowanie
Nadciśnienie tętnicze u dzieci ma znaczący wpływ na zdrowie w kontekście długoterminowym, stąd tak ważne jest pamiętanie o obecności choroby także i w tej populacji. Tym bardziej że obecnie istnieją standardy skutecznego leczenia, które umożliwi wejście w dorosłość bez potężnego, ciężkiego bagażu w postaci zwiększonego ryzyka innych chorób sercowo-naczyniowych.
