Podczas badania lekarz może usłyszeć dodatkowe dźwięki w sercu – tzw. szmery. Często są one nieszkodliwe, ale czasem bywają pierwszym sygnałem choroby serca. W tym artykule wyjaśniamy, co może oznaczać obecność szmeru, jakie są jego przyczyny i kiedy warto wykonać dodatkowe badania.
Z tego artykułu dowiesz się:
- czym są szmery serca i jak powstają;
- jakie są najczęstsze przyczyny szmerów u dorosłych;
- jak odróżnić szmer fizjologiczny od patologicznego;
- kiedy szmer może być objawem poważnej wady serca;
- jakie badania pomagają w diagnostyce i czy szmer się „leczy”.
Spis treści:
- Czym są szmery w sercu?
- Skąd się biorą szmery w sercu?
- Co oznaczają szmery w sercu?
- Czy szmery w sercu są groźne?
- Szmery w sercu – jakie badania wykonać?
- Jak leczyć szmery w sercu?
- Podsumowanie – najważniejsze informacje
Czym są szmery w sercu?
Szmery sercowe to dodatkowe dźwięki słyszane przez lekarza podczas osłuchiwania klatki piersiowej. Powstają, gdy przepływ krwi w sercu jest zaburzony i staje się „burzliwy” – zamiast płynąć spokojnie, powoduje drgania słyszalne jako charakterystyczny dźwięk.
W zależności od momentu, w którym szmer się pojawia, można je podzielić na:
- skurczowe – pojawiają się podczas skurczu serca; często mają charakter niewinny;
- rozkurczowe – słyszalne, gdy serce się rozluźnia; wymagają zawsze dokładnej diagnostyki;
- ciągłe – trwają przez cały cykl pracy serca; zwykle związane są z nieprawidłowym przepływem między naczyniami lub jamami serca.
Taki podział pomaga lekarzowi wstępnie ocenić, czy szmer może być zjawiskiem fizjologicznym, czy raczej objawem choroby serca.
>> Zobacz również: Niewydolność serca – przyczyny, diagnostyka, objawy, leczenie
Skąd się biorą szmery w sercu?
Szmery pojawiają się, gdy przepływ krwi w obrębie serca lub naczyń nie jest prawidłowy. Może to wynikać z różnych przyczyn – od całkowicie łagodnych po związane z chorobami układu krążenia. Oto najczęstsze z nich:
- Zwiększony przepływ krwi – np. w ciąży, gorączce, nadczynności tarczycy czy niedokrwistości. Serce pracuje wtedy szybciej, a większa ilość krwi może wywołać niewinny szmer.
- Zwężenie zastawek – najczęściej aortalnej lub mitralnej; krew przeciska się przez zwężone ujście, co powoduje charakterystyczny dźwięk.
- Niedomykalność zastawek – np. mitralnej lub aortalnej; krew cofa się do jam serca, co może prowadzić do ich przeciążenia i powiększenia.
- Ubytki w przegrodach serca – pomiędzy komorami lub przedsionkami; powodują nieprawidłowy przepływ krwi między jamami.
- Wady dużych naczyń – np. przetrwały przewód tętniczy lub tętniaki mogą zaburzać przepływ i wywoływać szmery.
Zrozumienie przyczyny szmeru jest kluczowe – od tego zależy dalsze postępowanie.
Co oznaczają szmery w sercu?
Szmery dzielimy na niewinne i patologiczne – różnią się m.in. brzmieniem, czasem trwania i obecnością objawów. Nie każdy szmer wskazuje na chorobę, ale niektóre wymagają dokładnej oceny.
- Niewinne (fizjologiczne) – występują u osób zdrowych, np. dzieci, młodych dorosłych lub sportowców. Są zwykle ciche, krótkie, pojawiają się w określonych sytuacjach (gorączka, stres, ciąża) i nie towarzyszą im objawy choroby serca.
- Patologiczne – mogą wskazywać na chorobę, np. wadę zastawki, ubytek przegrody czy zapalenie wsierdzia. Są głośniejsze, bardziej złożone, mogą promieniować (np. do szyi) i często towarzyszą im objawy takie jak duszność, kołatanie serca, omdlenia czy obrzęki.
| Każdy szmer rozkurczowy, ciągły lub nowo wykryty u osoby dorosłej – zwłaszcza z objawami takimi jak zmęczenie, duszność czy obrzęki – powinien zostać skonsultowany z lekarzem i wymaga dalszej diagnostyki. |
Czy szmery w sercu są groźne?
Nie każdy szmer w sercu oznacza chorobę i nie zawsze jest powodem do niepokoju. Wiele z nich ma charakter niewinny i nie wymaga leczenia – wystarczy regularna kontrola u lekarza.
Zdarza się jednak, że szmer jest pierwszym objawem poważniejszego schorzenia kardiologicznego, takiego jak:
- zwężenie zastawki aortalnej,
- niedomykalność zastawki mitralnej,
- ubytek przegrody międzykomorowej,
- przetrwały przewód tętniczy,
- infekcyjne zapalenie wsierdzia,
- kardiomiopatia przerostowa.
Charakter szmeru nie zawsze odpowiada stopniowi zaawansowania wady – dlatego samo osłuchiwanie nie wystarcza, by postawić diagnozę. Konieczne są badania dodatkowe, przede wszystkim echo serca.
>> Przeczytaj również: Arytmia serca – przyczyny, objawy, leczenie i rokowania
Szmery w sercu – jakie badania wykonać?
Jeśli lekarz podejrzewa, że szmer w sercu może mieć związek z chorobą, zleca odpowiednie badania. Najczęściej są to:
- Echo serca (echokardiografia) – podstawowe badanie oceniające zastawki, przepływ krwi i budowę serca.
- EKG – pozwala ocenić rytm serca i ewentualne zaburzenia przewodzenia.
- RTG klatki piersiowej – może pokazać powiększenie sylwetki serca lub zastój w płucach.
- Badania krwi – obejmują podstawową morfologię (pozwala wykryć m.in. niedokrwistość), oznaczenie hormonów tarczycy (np. TSH, FT4), które mogą wpływać na pracę serca, oraz poziom NT-proBNP – białka zwiększającego się w przypadku niewydolności serca.
W razie potrzeby wykonuje się także Holter EKG, test wysiłkowy, echo przezprzełykowe lub rezonans serca.
Jak leczyć szmery w sercu?
Szmery w sercu to objaw – dlatego leczenie zawsze dotyczy ich przyczyny, a nie samego dźwięku. Postępowanie zależy od tego, co je wywołuje i czy wiąże się to z chorobą.
W zależności od przyczyny lekarz może zaproponować:
- Obserwację – przy szmerach niewinnych wystarczą regularne kontrole.
- Leczenie choroby podstawowej – np. niedokrwistości czy nadczynności tarczycy.
- Leczenie farmakologiczne lub operacyjne – w przypadku wad zastawek, ubytków lub innych zmian strukturalnych.
- Profilaktykę infekcyjną i antybiotykoterapię – np. przy zapaleniu wsierdzia.
Leczenie ustala kardiolog na podstawie wyników badań, stanu zdrowia pacjenta i ryzyka powikłań.
Podsumowanie – najważniejsze informacje
- Szmery to dodatkowe dźwięki – czasem niewinne, a czasem związane z chorobą serca.
- Najczęstsze przyczyny to wady zastawek, ubytki w sercu lub choroby ogólne.
- Szmery dzielimy na niewinne i patologiczne – tylko niektóre wymagają leczenia.
- Echo serca to podstawowe badanie pozwalające ocenić źródło szmeru.
- Leczenie zależy od przyczyny – wszystkie szmery warto skonsultować z lekarzem.
Bibliografia
- Meyer, T. E. (2024). Auscultation of diastolic and continuous murmurs in adults. UpToDate.
- Meyer, T. E. (2024). Auscultation of cardiac murmurs in adults: General concepts and systolic murmurs. UpToDate.
- Szczeklik, W., Imiela, A., Leśniak, W. (2024). Interna Szczeklika – mały podręcznik, Medycyna Praktyczna; mp.pl/interna
