Dna moczanowa, znana również jako artretyzm lub podagra, to przewlekła choroba zapalna stawów, wywołana zaburzeniami w metabolizmie kwasu moczowego. W niniejszym artykule szczegółowo omówimy przyczyny powstawania tej dolegliwości oraz jej charakterystyczne objawy. Przedstawimy również kluczowe badania diagnostyczne, które pozwalają na wczesne rozpoznanie dny moczanowej.
Ponadto dowiemy się, jak odpowiednia profilaktyka może pomóc w zapobieganiu nawrotom i łagodzeniu przebiegu choroby i jak wygląda leczenie. Celem tekstu jest kompleksowe wyjaśnienie istoty dny moczanowej, aby pomóc zrozumieć i skutecznie radzić sobie z tym schorzeniem. Zapraszamy do lektury.
| Kluczowe informacje: >> Dna moczanowa to przewlekłe zapalenie stawów spowodowane nadmiernym stężeniem kwasu moczowego we krwi (hiperurykemia) i odkładaniem się jego kryształów w tkankach. >> Objawy obejmują gwałtowne, silne ataki bólu stawów (najczęściej palucha), obrzęk i zaczerwienienie. W okresach pomiędzy napadami dny moczanowej obserwuje się podwyższony poziom kwasu moczowego. >> Diagnostyka opiera się na objawach klinicznych i badaniach laboratoryjnych (poziom kwasu moczowego, wskaźniki zapalenia). >> Leczenie polega na farmakoterapii (leki obniżające kwas moczowy) oraz zmianie stylu życia i diety, szczególnie eliminacji produktów bogatych w puryny i odpowiednim nawodnieniu. >> Utrzymanie stężenia kwasu moczowego < 6 mg/dl zapobiega rozwojowi powikłań i jest warunkiem dobrego rokowania. |
Spis treści:
- Co to jest dna moczanowa (podagra)?
- Dna moczanowa: dlaczego odkłada się kwas moczowy?
- Dna moczanowa – przyczyny
- Dna moczanowa – podagra – objawy
- Diagnostyka dny moczanowej
- Dna moczanowa: leczenie
- FAQ. Dna moczanowa – często zadawane pytania
Co to jest dna moczanowa (podagra)?
Dna moczanowa (artretyzm) – ICD-10:M10 – jest zapalną chorobą stawów, związaną z nieprawidłową przemianą kwasu moczowego i hiperurykemią – stale utrzymującym się, podwyższonym stężeniem kwasu moczowego w organizmie pacjenta.
Dna moczanowa jest najczęstszą postacią zapalenia stawów u mężczyzn po 40. r.ż. Kobiety zapadają na dnę moczanową zwykle po 65. r.ż., wtedy częstość występowania choroby jest już porównywalna u obu płci.
Częstość występowania dny moczanowej w populacji wzrasta, co wiąże się ze starzeniem się społeczeństwa, częstszym występowaniem chorób przewlekłych, przyjmowaniem leków moczopędnych (diuretyków) i kwasu acetylosalicylowego w małych dawkach.
Na zapadalność na dnę moczanową istotnie wpływają:
- duża konsumpcja mięsa,
- duża konsumpcja owoców morza,
- nadużywanie alkoholu (szczególnie piwa),
- spożywanie napojów słodzonych fruktozą.
Dna moczanowa to choroba stawów, jednak jest również niezależnym czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. U osób z dną moczanową ryzyko wystąpienia zawału serca jest dwukrotnie wyższe.
>> Więcej o tym w artykule: Kwas moczowy jako czynnik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych
Dna moczanowa: dlaczego odkłada się kwas moczowy?
Kwas moczowy to końcowy produkt przemian zasad purynowych – substancji powstających w wyniku rozpadu kwasów nukleinowych (DNA, RNA) – materiału genetycznego komórek. Synteza kwasu moczowego ma miejsce głównie w wątrobie, znaczna jego część jest wydalana przez nerki.
Z kwasu moczowego powstają moczany – sole, które rozpuszczają się w osoczu i płynach ustrojowych. Jedna z nich – moczan sodu – po przeniknięciu do jamy stawowej i płynu stawowego może wytrącić się w postaci kryształów.
Do powstawania kryształów moczanu sodu dochodzi po przekroczeniu stężenia 6,8mg/dl. Ich synteza zapoczątkowuje stan zapalny w stawie, prowadząc do zapalenia stawu i rozwoju dny moczanowej.
>> Warto przeczytać: Wczesne zapalenie stawów (WZS) – dlaczego ważne jest wczesne postawienie diagnozy?
Od czego zależy stężenie kwasu moczowego?
Stężenie kwasu moczowego w surowicy jest zależne od wieku, płci, masy ciała, stosowanej diety oraz czynników genetycznych. Fizjologicznie podwyższone stężenie kwasu moczowego występuje u mężczyzn i jest porównywalne ze stężeniem, które pojawia się u kobiet po menopauzie.
Dna moczanowa – przyczyny
Podwyższony poziom kwasu moczowego jest spowodowany zarówno wzrostem jego wytwarzania, jak i upośledzonym wydalaniem przez nerki. Okazuje się jednak, iż nerki osób z hiperurykemią i dną wydalają mniejszą ilość kwasu moczowego niż nerki osób zdrowych, a różnica ta wynosi ok. 40%. Dlatego 10-15% przypadków hiperurykemii jest konsekwencją nadmiernej produkcji kwasu moczowego, w 85-90% jest następstwem upośledzonego wydalania z organizmu.
Czynniki dodatkowo zwiększające poziom kwasu moczowego we krwi to:
- zwiększony rozpad komórek w organizmie (np. w chorobie nowotworowej),
- otyłość,
- nadużywanie alkoholu (szczególnie piwa),
- współistnienie zaburzeń lipidowych,
- czynniki genetyczne (występowanie choroby w rodzinie),
- głodzenie,
- leki, np. niektóre leki moczopędne stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego lub małe dawki kwasu acetylosalicylowego stosowane w kardiologii,
- płeć męska,
- wiek.
>> Zobacz: Niedożywienie: objawy i skutki. Jakie badania laboratoryjne należy wykonać?
Kto najczęściej choruje na dnę moczanową?
Dna moczanowa występuje u osób z czynnikami ryzyka, do których należą:
- hiperurykemia – podwyższenie poziomu kwasu moczowego we krwi, ryzyko choroby jest tym większe, im większe jest stężenie moczanów. Hiperurykemia jest jednym z najistotniejszych czynników ryzyka dny, jednak sama nie jest chorobą. U niektórych osób stężenie kwasu moczowego we krwi jest wysokie, ale nie występują objawy dny moczanowej. Badania wskazują, iż u osób ze stężeniem kwasu moczowego w surowicy ≥9 mg/dl w ciągu 5 lat podagra rozwinie się u 22%.
- leki – kwas acetylosalicylowy w dawkach <2 g/24 h powoduje zmniejszanie jego wydalanie z organizmu, podobnie działają leki moczopędne (w szczególności diuretyki tiazydowe)
- zespół metaboliczny, otyłość, nadwaga.
- nadciśnienie tętnicze.
>> Więcej o otyłości i nadwadze przeczytasz w artykule: Nadwaga a otyłość – czym się różnią? Klasyfikacja, leczenie i konsekwencje otyłości
| To ważne: Kwas acetylosalicylowy w dawkach antyagregacyjnych – (75 mg/24 h) – stosowanych w kardiologii, zmniejsza wydalanie kwasu moczowego o 15% (co zwiększa jego stężenie w surowicy). |
Dna moczanowa a niewłaściwa dieta
Istotnym czynnikiem w rozwoju dny moczanowej jest niewłaściwa dieta. Za czynnik zwiększający ryzyko zachorowania na artretyzm uważa się zbyt dużą podaż w diecie takich produktów, jak:
- czerwone mięso,
- podroby,
- owoce morza,
- alkohol – szczególnie piwo,
- napoje o wysokiej zawartości fruktozy.
| Ciekawostka: Dnę moczanową nazywano chorobą królów, ponieważ kojarzono ją z obfitym jedzeniem i nadmierną konsumpcją alkoholu. |
Dna moczanowa – podagra – objawy
Można wyróżnić następujące okresy dny moczanowej (artretyzmu):
- bezobjawowy okres podwyższenia kwasu moczowego we krwi (tzw. okres hiperurykemii),
- okres napadów dny,
- dnę przewlekłą.
Okres bezobjawowej hiperurykemii
Okres bez objawów może trwać nawet 20-30 lat. W tym okresie stwierdza się tylko hiperurykemię, czyli podwyższenie poziomu kwasu moczowego.
Okres ostrego zapalenia stawów – napady dny moczanowej
Charakterystycznym objawem podagry jest napad ostrej dny moczanowej, czyli gwałtowne zapalenie jednego stawu przebiegające z ogromnymi dolegliwościami bólowymi. Najczęściej dotyczy stawów palucha – dużego palca stopy. Z powodu tej lokalizacji choroba jest nazywana podagrą – z greckiego: ból stopy.
Napady dny moczanowej mogą dotyczyć następujących stawów:
- staw śródstopno-paliczkowy (podagra) – w ok. 75% napadów dny,
- inne stawy stopy, w tym staw skokowy – w ok. 50%,
- staw kolanowy (gonagra) – w ok. 30%,
- palce rąk (chiragra) – w ok. 25%,
- staw barkowy (omagra) – w ok. 10%,
- stawy nadgarstka i łokcia – w ok. 10%.
Napad podagry często pojawia się w nocy lub nad ranem, wywołując ból oraz obrzęk. Skóra ponad zajętym stawem jest błyszcząca, ciepła, mocno napięta i zaczerwieniona, a okolica stawu jest wrażliwa na dotyk.
Zapaleniu stawu może towarzyszyć ogólne rozbicie i stan podgorączkowy lub gorączka. Atak bywa poprzedzony sutymi posiłkami mięsnymi lub spożyciem alkoholu. Ostre zapalenie stawów może wywołać również niewielki uraz, odwodnienie, zmęczenie, infekcja lub zabieg operacyjny.
| Ciekawostka: Są opinie, że napad podagry jest najsilniejszym bólem, jaki może wystąpić u człowieka. |
Objawy początkowo ustępują samoistnie po kilku dniach – gdy dotyczą jednego stawu lub po kilku tygodniach – jeśli napad dotyczy kilku stawów równocześnie. Bez odpowiedniego leczenia ostre napady dny występują coraz częściej i obejmują kolejne stawy. Długość odstępu między napadami bywa różna. Czasem od pierwszego napadu do następnego mija kilka, kilkanaście miesięcy.
>> Sprawdź też: Odwodnienie i nawodnienie organizmu – fakty i mity
Okres zaawansowanej dny moczanowej – dna przewlekła
Z powodu braku odpowiedniego leczenia w zajętych stawach dochodzi do nieodwracalnych zmian. Zwykle łączy się to z niepełnosprawnością wynikającą z uszkodzenia narządu ruchu. W tym okresie występują niezbyt nasilone przewlekle bóle stawów, przeplatane napadami dny moczanowej. Kwas moczowy odkłada się również w narządach wewnętrznych, prowadząc do niewydolności wielonarządowej.
Guzki dnawe – jak wyglądają?
Charakterystyczne dla podagry jest również tworzenie guzków dnawych. Powstają w miejscu odkładania się moczanów w obrębie tkanek miękkich, w stawach i w pobliży stawów, w podchrzęstnej kości, w kaletkach maziowych, pochewkach ścięgnistych i chrząstce stawowej. Mogą występować u 12-35% pacjentów z dną moczanową, najczęściej są widoczne na palcach dłoni i stóp, na rękach, małżowinach usznych i ścięgnach Achillesa.
Moczany znacznie łatwiej wytrącają się w płynie stawowym niż w osoczu, ponieważ osocze jest lepszym rozpuszczalnikiem dla tego związku niż płyn stawowy.
Guzki mają odcień skóry, są zwykle miękkie (mają konsystencję piasku). Mogą ulegać owrzodzeniu, wówczas są bolesne.
Nietypowe objawy dny moczanowej
Dna moczanowa i guzki dnawe mogą umiejscawiać się w nietypowych lokalizacjach i naśladować nowotwory. Istnieją doniesienia o złogach w skórze i mięśniach, które symulowały guzy tkanek miękkich, o hiperkeratotycznych – charakteryzujących się nadmiernym rogowaceniem naskórka – zmianach okołopaznokciowych oraz o złogach w krtani, wyglądających jak rak płaskonabłonkowy.
Guzki dnawe imitowały również guzy maziówkowe kolana oraz nowotwory kości, a dna kręgosłupa wyglądała jak choroba przerzutowa. Zmiany w narządach wewnętrznych przypominały nowotwory złośliwe trzustki i okrężnicy.
>> Przeczytaj też: Objawy raka trzustki. Przyczyny, diagnostyka, leczenie nowotworu
Diagnostyka dny moczanowej
Rozpoznanie dny moczanowej opiera się na objawach klinicznych oraz badaniach dodatkowych. Do badań laboratoryjnych wykonywanych w tej chorobie należy:
- kwas moczowy w surowicy – stężenie kwasu moczowego najczęściej jest podwyższone w okresie przed pierwszym napadem i między napadami dny. W czasie napadu dny moczanowej poziom kwasu moczowego może być obniżony. U ok. 1/3 pacjentów poziom kwasu moczowego jest prawidłowy również pomiędzy napadami choroby.
- morfologia – w czasie napadu dny moczanowej w morfologii krwi widoczna jest leukocytoza.
- OB i CRP – wysokie wartości wskaźników ostrej fazy widoczne są w czasie napadu dny moczanowej.
>> Stężenie kwasu moczowego zbadasz w ALAB laboratoria – sprawdź zakres pakietu:
>> Więcej o badaniach przydatnych w rozpoznaniu dny moczanowej przeczytasz tu:
- Morfologia krwi – badanie, które może uratować życie!
- Co oznacza podwyższony odczyn Biernackiego (wysokie OB) i o czym świadczy?
Kwas moczowy – normy
Jak już wspomniano wyżej, kwas moczowy zaczyna się odkładać w postaci kryształków, gdy jego poziom przekroczy 6,8 mg/dl we krwi. Badania jednak wskazują, iż stężenie powyżej 5 mg/dl jest czynnikiem ryzyka chorób serca, dlatego zalecane jest, aby utrzymywać poziom kwasu moczowego < 5 mg/dl.
Uznaje się, iż:
- poziom kwasu moczowego > 7 mg/dl jest niebezpieczny ze względu na ryzyko dny moczanowej.
- poziom kwasu moczowego > 5 mg/dl jest niekorzystny dla układu sercowo-naczyniowego, zwiększa ryzyko chorób serca.
U pacjentów z dną moczanową poziom kwas moczowego powinien być utrzymywany na poziomie < 6 mg/dl.
Dna moczanowa – pozostałe badania laboratoryjne
Artretyzm jest chorobą, która towarzyszy innym zaburzeniom metabolicznym, dlatego u tych pacjentów wykonuje się badania dodatkowe:
- lipidogram,
- glukoza na czczo,
- enzymy wątrobowe – AsPAT, AlAT,
- kreatynina w surowicy,
- mikroalbuminuria w moczu.
W jednym z przeprowadzonych badań wykazano, iż wysoki poziom kwasu moczowego wpływał na podwyższenie następujących parametrów we krwi:
- trójglicerydy,
- CRP,
- witamina B12,
- wskaźnik HOMA-IR.
>> O właściwościach witaminy B12 dowiesz się więcej z artykułu: Witamina B12 – superwitamina
Podagra – diagnostyka różnicowa. Z czym jest mylona dna moczanowa?
Ponieważ podagra jest chorobą przebiegającą z zapaleniem stawów, w jej różnicowaniu należy brać po uwagę:
- reumatoidalne zapalenie stawów,
- reaktywne zapalenie stawów,
- septyczne zapalenie stawów.
Objawy podobne do zapalenia stawów w dnie moczanowej mogą również występować po urazie.
>> Więcej o przyczynach bólów stawowych w artykule: Ból stawów – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie bólów stawowych
Dna moczanowa: leczenie
Leczenie dny moczanowej obejmuje farmakoterapię i zmianę stylu życia.
Farmakoterapia polega na przyjmowaniu leków hamujących syntezę kwasu moczowego lub zwiększających jego wydalanie. Należą do nich allopurynol (Milurit) i febuksostat. Leczenie ma na celu zahamowanie uszkodzeń w stawach i innych narządach, dlatego przyjmowanie takich leków jak allopurynol (Milurit) jest terapią przewlekłą, często do końca życia.
W okresach napadu dny moczanowej stosuje się leczenie przeciwzapalne.
Dieta przy dnie moczanowej – co jeść, a czego unikać w codziennym jadłospisie?
Zarówno właściwa dieta, jak i ograniczenie spożycia alkoholu odgrywają kluczową rolę w prewencji hiperurykemii oraz łagodzeniu przebiegu dny moczanowej. Źródłem puryn w diecie powinny być warzywa, z wyłączeniem mięsa, podrobów oraz owoców morza.
Wśród produktów zalecanych znajdują się m.in.:
- chudy nabiał (twarogi, kwaśne mleko, chude jogurty),
- warzywa,
- orzechy.
Niezwykle istotne jest również utrzymywanie odpowiedniego nawodnienia organizmu.
Przy ustalaniu planu dietetycznego dla pacjentów z dną moczanową należy uwzględnić choroby współistniejące oraz stosowane farmakoterapie, takie jak leczenie insulinooporności, hiperlipidemii, nadciśnienia tętniczego czy alkoholowej choroby wątroby.
>> Więcej o diecie w dnie moczanowej w artykule: Dieta w hiperurykemii i dnie moczanowej
Dna moczanowa – rokowania. Ile się żyje z dną moczanową?
Prawidłowo leczona dna moczanowa nie skraca życia. Celem jej leczenia jest zapobieganie formowania się kryształów moczanowych i ułatwienie ich rozpuszczania. Jest to możliwe, jeśli poziom kwasu moczowego w długiej perspektywie jest niższy niż 6 mg/gl.
FAQ. Dna moczanowa – często zadawane pytania
Stres nie odgrywa bezpośredniej roli w patogenezie dny moczanowej.
Dna moczanowa nie jest chorobą śmiertelną. Utrzymywanie poziomu kwasu moczowego poniżej 6 mg/dl pozwala żyć długie lata w dobry zdrowiu.
Reumatolog, lekarz rodzinny lub internista.
Tak. Napadowi dny często towarzyszą wysokie wartości wskaźników ostrej fazy (leukocytoza, OB, białko C-reaktywne).
W jednym z badań wykazano, iż osoby z dną moczanową miały wyższe poziomy witaminy B12 we krwi, oraz cechowało je wyższe spożycie witaminy B12. Z badania wynika, iż wysoki poziom tej witaminy nie obniża kwasu moczowego.
Tak, jest to wynik świadczący o hyperurykemii i wymaga konsultacji z lekarzem.
Niskie dawki kwasu acetylosalicylowego i leki moczopędne stosowane w nadciśnieniu mogą podnosić poziom kwasu moczowego. Ich stosowanie przy dnie moczanowej wymaga konsultacji z lekarzem.
Utrzymywanie odpowiedniego poziomu kwasu moczowego zapobiega powstawaniu powikłań choroby, jednak pacjent musi stale stosować odpowiednią dietę i przyjmować leki.
Dna moczanowa najczęściej atakuje duży palec u stopy, może zajmować również palce u rąk.
Dna moczanowa nie zmienia zapachu moczu.
Dna moczanowa często występuje u pacjentów, u których ktoś w rodzinie chorował na artretyzm. Stężenie kwasu moczowego w surowicy oraz nerkowe wydalanie kwasu moczowego są w dużym stopniu związane z polimorfizmem genów z rodziny SLC2A9, kodujących białka transportuje fruktozę do komórki. Zmienność genetyczna SLC2A9 częściowo odpowiada za stężenie moczanów we krwi i podatność na dnę.
Bibliografia
1.https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1389,zapalenie-stawow-wywolane-przez-krysztaly (dostęp: 08.07.2025).
2.Kasper IR, Juriga MD, Giurini JM, Shmerling RH. Treatment of tophaceous gout: When medication is not enough. Semin Arthritis Rheum. 2016 Jun;45(6):669-74. doi: 10.1016/j.semarthrit.2016.01.005. Epub 2016 Jan 29. PMID: 26947439.
3. Forbess LJ, Fields TR. The broad spectrum of urate crystal deposition: unusual presentations of gouty tophi. Semin Arthritis Rheum. 2012 Oct;42(2):146-54. doi: 10.1016/j.semarthrit.2012.03.007. Epub 2012 Apr 21. PMID: 22522111.
4. Türker PF, Hoca M, Özduran G, Akçil Ok M, Demir Çelebi M. The correlation of uric acid levels with biochemical parameters and dietary factors in individuals with asymptomatic hyperuricemia and gouty arthritis. Nucleosides Nucleotides Nucleic Acids. 2022;41(5-6):444-462. doi: 10.1080/15257770.2022.2051047. Epub 2022 Mar 18. PMID: 35300582.
