Wiek chronologiczny, czyli ten wpisany w dowód, jest czynnikiem powiązanym z pogorszeniem funkcji organizmu, chorobami przewlekłymi i śmiertelnością. Jednak niektóre osoby już w wieku 70 lat potrzebują pomocy w codziennych czynnościach i cierpią na wiele chorób przewlekłych, inne natomiast pozostają niezależne i pozostają w dobrym zdrowiu aż do bardzo późnego wieku.
W związku z faktem, iż żyjemy coraz dłużej, mamy potrzebę lepszego zrozumienia biologicznego procesu starzenia się oraz czynników decydujących o zdrowym starzeniu. W tym celu naukowcy od trzech dekad podejmują próby znalezienia biologicznych markerów długowieczności i sposoby określenia, jaki jest nasz wiek rzeczywisty.
Spis treści:
- Co to jest wiek biologiczny?
- Co wpływa na wiek biologiczny?
- Jak sprawdzić wiek biologiczny?
- Jakie korzyści daje poznanie wieku biologicznego?
- Dla kogo przeznaczone jest badanie wieku biologicznego?
- Jak obniżyć wiek biologiczny?
- Wiek biologiczny – podsumowanie
Co to jest wiek biologiczny?
Wiek biologiczny organizmu to koncepcja wprowadzona w 1988 roku, zakładająca, iż nasz wiek metrykalny nie odzwierciedla naszego rzeczywistego stanu fizjologicznego i funkcjonalnego. Dwie osoby mające tyle samo lat, mogą różnić się znacznie poziomem aktywności, funkcjonalności, koordynacji ruchowej, ograniczeniami fizycznymi, zdolnościami poznawczymi, wyglądem i stanem skóry.
W ciągu ostatnich dekad średnia życia człowieka wydłużyła się bardzo znacznie. W V wieku mieliśmy szansę średnio przeżyć zaledwie 25 lat, na początku XX wieku 45 lat. Dziś w Polsce kobiety żyją 81 lat, mężczyźni 75 lat. Jednak liczba lat chronologicznych nie opisuje zakresu zmian biologicznych, jaki zachodzi w każdym z nas. Rzeczywisty stan naszego organizmu lepiej opisuje wiek biologiczny, który pozwala zobaczyć, jak zdrowy i sprawny jest nasz cały organizm, jak nasze ciało reaguje na styl życia i podejmowane prozdrowotne działania.
WAŻNE! Wiek biologiczny lepiej odzwierciedla rzeczywistą kondycję organizmu niż wiek metrykalny. Odzwierciedla on, jak sprawnie funkcjonuje ciało biorąc pod uwagę takie czynniki jak styl życia, genetyka czy przebyte choroby.
Co wpływa na wiek biologiczny?
Często wydaje się nam, iż nasze życie zdominowane jest przez to, co odziedziczyliśmy po przodkach, czyli od uwarunkowań genetycznych. Tymczasem badania wskazują, iż od genetyki zależy 10-20% tego, w jakim stanie naprawdę jest nasze ciało. Pozostałe czynniki – czyli ok. 80% – to nasz styl życia:
- odpowiednie odżywianie,
- odpowiednia aktywność fizyczna,
- zdrowy sen i radzenie sobie ze stresem.
Ronaldo – wiek biologiczny
Dobrym przykładem różnic pomiędzy wiekiem metrykalnym a biologicznym jest słynny piłkarz Ronaldo, który w lutym 2025 roku ukończył 40 lat, a jego wiek biologiczny oceniany jest na 28,9 lat. Piłkarz znany jest z tego, iż niezwykle rygorystycznie przestrzega zasad zdrowego stylu życia i dba o właściwą regenerację organizmu. Dzięki temu w wieku 40 lat ciągle jest w znakomitej sportowej formie i pozostaje zawodowym piłkarzem.
Oczywiście nie każdy z nas może tak rygorystycznie przestrzegać zasad zdrowego stylu życia jak Ronaldo. Jednak każdy z nas ma możliwości, aby podjąć działania prozdrowotne i obniżyć swój wiek biologiczny poniżej wieku chronologicznego.
Jak sprawdzić wiek biologiczny?
Prace nad markerami długowieczności ciągle trwają. Amerykańska Federacja Badań nad Starzeniem (AFAR) sformułowała kryteria, które muszą spełniać badania wieku biologicznego. Są to:
- przewidywanie tempa starzenia się oraz określanie, na jakim etapie życia znajduje się dana osoba,
- monitorowanie procesów leżących u podstaw starzenia się, a nie skutków choroby,
- możliwość wielokrotnego i bezpiecznego przeprowadzania badania u danej osoby bez negatywnych konsekwencji, np. badań krwi,
- musi działać u ludzi i u zwierząt laboratoryjnych, takich jak myszy, dzięki temu można go przetestować na zwierzętach laboratoryjnych przed walidacją u ludzi.
Wiek biologiczny a wiek metaboliczny
W kontekście wieku biologicznego często pojawia się wiek metaboliczny. Ten ostatni parametr rzeczywiście pozwala lepiej ocenić stan faktyczny organizmu, jednak wiek biologiczny jest wskaźnikiem bardziej kompleksowym. Wiek metaboliczny jest np. dobrym prognostykiem dla utraty wagi w grupie osób, które przeszły operację bariatryczną. Badania wskazują, iż predyspozycje do długowieczności rzeczywiście związane są z interwencjami metabolicznymi, np. obniżeniem poziomu tkanki tłuszczowej trzewnej.
>> Więcej o wieku biologicznym w artykule: Wiek metaboliczny – czym jest, od czego zależy i jak go obliczyć?
Telomery jako predyktor wieku biologicznego
Obecnie najlepiej przebadanym predyktorem wieku biologicznego jest długość telomerów. W bazach naukowych można znaleźć kilka tysięcy prac opisujących ten marker.
Telomery to fragmenty naszego DNA pokrywające chromosomy. Za każdym razem gdy komórki ciała człowieka dzielą się, dzielą się i skracają również telomery. Dlatego jest to popularny i ceniony marker biologicznego starzenia się.
Wynik długości telomerów prezentowany jest w odniesieniu do grupy rówieśniczej osoby badanej, test wskazuje od jakiego odsetka osób w naszej grupie wiekowej jesteśmy starsi lub młodsi.
Złożone biomarkery wieku biologicznego
Cennym konceptem w mierzeniu wieku biologicznego jest łączenie wielu markerów w jeden predyktor wieku biologicznego. Przykładem takiego badania jest Twój Wiek Biologiczny, który jest kalkulatorem wieku biologicznego wykorzystującym wyniki kilkunastu testów z krwi oraz algorytm sztucznej inteligencji, który na podstawie tych testów wylicza, ile naprawdę mamy lat.
W badaniu wykorzystano dane dotyczące śmiertelności ze wszystkich przyczyn od 306 116 uczestników, zgromadzone w biobanku. Następnie naukowcy przekształcili przewidywane ryzyko śmierci w wiek biologiczny, łącząc te dane ze wskaźnikami laboratoryjnymi o udowodnionym powiązaniu ze starzeniem.
Algorytm wyznaczył kilkadziesiąt takich markerów, ostatecznie w naszym badaniu znalazło się ich jedenaście. Są to wskaźniki pracy całego organizmu, zidentyfikowane jako wpływające na zagrożenie chorobowością i śmiertelnością.
Należą do nich:
- cystatyna C – jest nowoczesnym wskaźnikiem pracy nerek. Algorytm zidentyfikował ten marker jako kluczowy w przewidywaniu śmiertelności z jakichkolwiek przyczyn, u kobiet był najważniejszy spośród parametrów laboratoryjnych, u mężczyzn jest trzecią najważniejszą cechą.
- morfologia krwi – szczególnie cennym paramterem dla oceny wieku biologicznego w morfologii jest rozkład erytrocytów, czyli krwinek czerwonych, wśród badań laboratoryjnych wydaje się mieć największy wpływ predykcyjny zaraz po cystatynie C.
- wskaźniki pracy wątroby – aminotransferaza alaninowa (ALT) i aminotransferaza asparaginianowa (AST).
- białko C-reaktywne CRP-hs (wysokiej czułości) – identyfikujące zagrożenie chorobami układu krążenia.
- apolipoproteina A1 – jeden z bardziej szczegółowych parametrów obrazujących gospodarkę lipidową organizmu.
- kwas moczowy – rutynowo oznaczany jako wskaźnik diagnostyczny w dnie moczanowej, ale podwyższone jego poziomy również są powiązane z nadciśnieniem tętniczym, a sam kwas moczowy wykazuje działanie antyoksydacyjne.
- hemoglobina glikowana (HbA1c) – rutynowo oznaczana w diagnostyce cukrzycy, jest wskaźnikiem procesu glikacji, reakcji przyłączania węglowodanów (glukozy, fruktozy, galaktozy) do białek (np. kolagenu), lipidów czy kwasów nukleinowych. Efektem tego procesu jest wytworzenie tzw. zaawansowanych produktów glikacji, które mają wpływ na przyspieszenie procesów starzenia skóry i całego organizmu.
- wskaźniki gospodarki hormonalnej – testosteron oraz globulina wiążąca hormony płciowe (SHBG).
- witamina D.
Szacowanie wieku biologicznego na podstawie wymienionych parametrów daje precyzyjną informację o tym, ile lat ma naprawdę nasz organizm. Otrzymany wynik informuje, iż nasz wiek kalendarzowy to np. 55 lat, a wiek biologiczny 51.
W prezentowanym algorytmie wiek biologiczny można również wyliczyć na podstawie mniejszej liczby testów laboratoryjnych, badania wskazują, iż potrzebne są co najmniej cztery – wówczas wartość predykcyjna jest nadal bardzo wysoka, mniejsza liczba parametrów nie pogarsza znacząco tej wartości w stosunku do teoretycznego maksimum dla wszystkich dostępnych biomarkerów. Dlatego samo wyliczenie wieku biologicznego możliwe jest również z innych pakietów badań dostępnych w ALAB. Informacja o tym dostępna jest przy opisie odpowiednich pakietów.
Jakie korzyści daje poznanie wieku biologicznego?
Poznanie wieku biologicznego może być cennym elementem nowoczesnej profilaktyki zdrowotnej i jest dobrą inwestycją w naszą długowieczność. Dzięki takiej informacji możemy świadomie zacząć zarządzać swoim zdrowiem w dłuższej perspektywie czasowej i skupiać się na życiu w dobrym zdrowiu. Wiek biologiczny jest soczewką, która wskazuje, czy rzeczywiście prowadzimy zdrowy styl życia. Zaletą tej informacji jest to, iż jest to parametr, który poddaje się korektom, dlatego każdy może podjąć działania, aby – jeśli to konieczne – obniżyć swój wiek biologiczny.
Dla kogo przeznaczone jest badanie wieku biologicznego?
Badanie przeznaczone jest dla osób:
- zdrowych, zainteresowanych zdrowym stylem życia i profilaktyką zdrowotną, jako uzupełnienie rutynowych badań laboratoryjnych.
- będących w trakcie zmiany stylu życia i chcących sprawdzić czy wprowadzane zmiany działają.
- bez rozpoznanych chorób przewlekłych, ale odczuwających gorsze samopoczucie, chroniczne zmęczenie, spadki energii.
- z historią takich chorób w rodzinie jak schorzenia układu sercowo-naczyniowego, nowotworów, zaburzeń hormonalnych.
- z rozpoznanymi już chorobami przewlekłymi, jako dodatkowy element terapii.
- dla osób aktywnych fizycznie, w celu optymalizacji procesu regeneracji i pomocy w planowaniu treningów.
Badania wykonuje się u osób powyżej 18 r.ż.
>> Przeczytaj: Zespół przewlekłego zmęczenia – gdy odpoczynek nie pomaga
Jak obniżyć wiek biologiczny?
Jak zaznaczono wyżej nasz wiek biologiczny zdeterminowany jest w dużym stopniu stylem życia. Obniżenie wieku biologicznego jest możliwe pod wpływem wprowadzanych zmian. Należą do nich:
- dieta,
- umiarkowana aktywność fizyczna,
- odpowiedni sen,
- radzenie sobie ze stresem,
- relacje społeczne,
- badania profilaktyczne i wczesne wykrywanie chorób.
Badania pokazują, iż dieta wspomagająca długowieczność to dieta śródziemnomorska, bogata w błonnik, polifenole oraz nienasycone kwasy tłuszczowe – omega 3. Taki sposób żywienia wspiera również mikrobiotę jelitową – osoby długowieczne cechuje duża różnorodność drobnoustrojów przewodu pokarmowego oraz optymalna reprezentacja takich bakterii jak Akkermansia muciniphila (nazywana bakterią długowieczności) oraz Bifidobacterium.
Wraz z wiekiem różnorodność mikrobioty zmniejsza się, mogą się w niej gromadzić mikroby potencjalnie prozapalne. Odpowiedni skład mikrobioty wspiera zdrowe starzenie się – zdrowa dieta jest elementem wspierania mikrobioty.
Długowieczność jest również wspierana przez aktywność fizyczną. Umiarkowana forma aktywności – 75 – 150 minut tygodniowo – to ważny element obniżania wieku biologicznego. Ważne jest to, iż elementem tej aktywności może być codzienna rutyna, np. spacery z psem, korzystanie ze schodów zamiast windy, chodzenie piechotą zamiast jazdy samochodem.
Codziennym problemem wielu Polaków jest stres. Wiadomo, że nie jesteśmy w stanie uwolnić się od stresu w ogóle, dlatego należy wypracowywać metody, które pomogą nam rozładowywać stres i niwelować jego skutki. Pomocne narzędzia daje nam joga, medytacja i prawidłowe oddychanie.
>> Więcej o medytacji w artykule: Medytacja – jak działa na stres? Czym jest medytacja, jak zacząć medytować?
Ostatni element obniżania wieku biologicznego to leczenie chorób przewlekłych – jeśli je mamy. Wiadomo, że nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca sprzyjają starzeniu się organizmu, dlatego ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarza, monitorowanie ciśnienia i kontrola glikemii.
Przeczytaj więcej – jak podwyższone ciśnienie tętnicze wpływa na starzenie się organizmu i jak można je obniżać: Ciśnienie tętnicze a starzenie. Jak obniżyć ciśnienie?
Wiek biologiczny – podsumowanie
Wiek chronologiczny jest jednym z najważniejszych czynników ryzyka potencjalnych problemów zdrowotnych. Wiemy, iż dwie osoby w tym samym wieku kalendarzowym mogą mieć różny biologiczny stan starzenia się, co prowadzi do odmiennych indywidualnych profili ryzyka. Uchwycenie tej indywidualnej zmienności jest możliwe w badaniu wieku biologicznego, który może być ważnym narzędziem nowoczesnej profilaktyki zdrowotnej.
Bibliografia
- Jylhävä J, Pedersen NL, Hägg S. Biological Age Predictors. EBioMedicine. 2017 Jul;21:29-36. doi: 10.1016/j.ebiom.2017.03.046. Epub 2017 Apr 1. PMID: 28396265; PMCID: PMC5514388.
- Krištić J, Vučković F, Menni C, Klarić L, Keser T, Beceheli I, Pučić-Baković M, Novokmet M, Mangino M, Thaqi K, Rudan P, Novokmet N, Sarac J, Missoni S, Kolčić I, Polašek O, Rudan I, Campbell H, Hayward C, Aulchenko Y, Valdes A, Wilson JF, Gornik O, Primorac D, Zoldoš V, Spector T, Lauc G. Glycans are a novel biomarker of chronological and biological ages. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2014 Jul;69(7):779-89. doi: 10.1093/gerona/glt190. Epub 2013 Dec 10. PMID: 24325898; PMCID: PMC4049143.
- Bortz, J., Guariglia, A., Klaric, L. et al. Biological age estimation using circulating blood biomarkers. Commun Biol 6, 1089 (2023). https://doi.org/10.1038/s42003-023-05456-z
- https://eurosport.tvn24.pl/pilka-nozna/zbadano-wiek-biologiczny-cristiano-ronaldo.-okazuje-sie-ze-fizycznie-jest-duzo-mlodszy-niz-wskazuje-jego-data-urodzenia_sto23184900/story.shtml.
- Du Y, Gao Y, Zeng B, Fan X, Yang D, Yang M. Effects of anti-aging interventions on intestinal microbiota. Gut Microbes. 2021 Jan-Dec;13(1):1994835. doi: 10.1080/19490976.2021.1994835. PMID: 34743658; PMCID: PMC8583001.
