Wzrok jest jednym z siedmiu zmysłów, które umożliwiają człowiekowi prawidłowe postrzeganie świata.
Wraz z wiekiem w ludzkim ciele fizjologicznie przebiegają procesy starzenia się wielu komórek i narządów, pogorszeniu ulega także i wzrok. Najczęstszą chorobą spośród schorzeń okulistycznych utrudniających widzenie i nieuchronnie prowadzących do ślepoty jest zaćma. Szacuje się, że w Polsce choruje około 800 tysięcy osób, głównie u osób w wieku 55-60 lat.
Zaćma jest częściowym lub całkowitym zmętnieniem soczewki oka.
Ze względu na czas powstania choroby, można wyróżnić kilka typów zaćmy:
postać wrodzoną,
wieku dziecięcego,
młodzieńczą,
starczą.
Ze względu na przyczynę, wyróżnia się postaci: metaboliczną, pourazową, wikłającą, wrodzoną starczą.
Zaćma wrodzona i dziecięca pojawiają się w pierwszych latach życia lub w chwili narodzin.
Kto najczęściej choruje na zaćmę?
Zaćma od lat jest najczęstszą przyczyną odwracalnej ślepoty i nieprawidłowego widzenia. Częściej występuje u kobiet i u osób palących tytoń. Średnia wieku chorych to 55-60 lat.
Zaćma wrodzona a zaćma wtórna: różnice
Zaćma wrodzona jest schorzeniem soczewki oka, rozwijającym się często już w okresie prenatalnym człowieka, powiązanym z zaburzeniami genetycznymi (około 30 % wszystkich rozpoznań) lub czynnikami infekcyjnymi i metabolicznymi u matki. Przyjmowane przez kobiety w ciąży leki także mogą w tym okresie wywołać nieprawidłowości z budowie oka płodu. Do rodzajów zaćmy wrodzonej zaliczamy: jądrową, całkowitą, torebkową przednią i tylną, biegunową, błoniastą.
W przypadku zaćmy wtórnej, najczęściej dochodzi do nawrotu choroby u osoby poddanej operacji wszczepienia nowej soczewki w przebiegu pierwotnie rozpoznanej zaćmy. Ta postać zaćmy zaliczana jest do grupy powikłań pooperacyjnych. Proces chorobowy obejmuje mętnienie torebki tylnej soczewki oka, która w trakcie operacji zaćmy stanowi łącznik dla nowej przeszczepionej soczewki. Wśród przyczyn nawrotu choroby upatruje się szeregu schorzeń metabolicznych, takich jak cukrzyca, atopowe zapalenie skóry, uwarunkowania genetyczne, stany zapalne gałki ocznej czy guzy wewnątrzgałkowe.
Przyczyny rozwoju zaćmy
Wśród przyczyn zmętnienia soczewki wyróżnić możemy:
zakażenia wewnątrzmaciczne,
zaburzenia metaboliczne,
uszkodzenia płodu polekowe lub jako skutek działania promieniowania jonizującego,
zaburzenia chromosomalne,
urazy tępe lub drążące soczewki oka,
wstrząśnienie,
obecność ciał obcych we wnętrzu gałki ocznej,
następstwo porażenia prądem elektrycznym lub piorunem,
skutek promieniowania jonizującego,
następstwo oparzeń chemicznych powierzchni oka, głównie związkami alkalicznymi.
Nie wszystkie typy zaćmy powiązane są genetycznie. Zaćma wrodzona ma potwierdzony związek z zaburzeniami genetycznymi. Może występować zarówno jako izolowane schorzenie okulistyczne, a także współwystępować z innymi zespołami genetycznymi jak np. zespół Lowe’a, zespół Downa, zespół Marfana czy zespół Alporta.
Zaćma: objawy choroby
Jednym z pierwszych symptomów rozpoczynającej się choroby może być pojawienie się wady wzroku u osoby bez objawów lub zaostrzenie dotychczasowej wady. Głównie zwraca uwagę osłabienie ostrości wzroku mimo stosowanej korekcji okularami.
Do innych zgłaszanych dolegliwości zaliczyć można m. in. :
pogorszenie kontrastu obrazu;
pogorszenie widzenia obuocznego;
widzenie podwójnych konturów obrazu;
zmiana postrzegania barw, głównie w zakresie niebieskich odcieni;
pogorszenie postrzegania głębi i widzenia przestrzennego;
szybsza niż zwykle męczliwość oczu;
nadwrażliwość zwłaszcza na jasne światło;
trudności z doborem okularów korekcyjnych;
trudności z oceną odległości i przemieszczaniem się.
W zakresie badania okulistycznego można zaobserwować:
zmętnienie, brunatny kolor soczewki,
mglisty wygląd dna oka,
biała źrenica (leukokoria).
Do badań oceniających stopień zaawansowania zaćmy możemy zaliczyć: badanie w lampie szczelinowej, angiografię fluoresceinową, pomiar długości gałki ocznej metodą optyczną.
W zakresie diagnostyki przeprowadzanej przed operacją zaćmy wykonuje się:
Zaćma może wystąpić jako pierwotna wrodzona przyczyna upośledzonego widzenia, a także jako choroba wtórnie występująca do wcześniejszych chorób przewlekłych prowadzących do zmętnienia soczewki oka.
Jak leczy się pacjentów z zaćmą?
Jedyną skuteczną metodą leczenia zaćmy jest przeprowadzenie zabiegu fakoemulsyfikacji. Jest to zabieg polegający na usunięciu zmętniałej soczewki i zastąpieniu jej inną, sztuczną. Zabieg ten, według aktualnych standardów postępowania okulistycznego przeprowadzany jest w ramach chirurgii jednego dnia, trwa od 10 do 20 minut. Operacja zaćmy jest równocześnie zabiegiem korygującym istniejącą wcześniej wadę wzroku.
Co robić w sytuacji, gdy po jednej z konsultacji okulistycznych usłyszymy diagnozę: zaćma? Na co zwracać szczególną uwagę?
Czym grozi nieleczona zaćma?
Nie podjęcie żadnych działań związanych z diagnostyką i leczeniem zaćmy prowadzi do pogłębiania się procesu mętnienia soczewki, pogarszania się ostrości widzenia, a także do całkowitej utraty wzroku.
Jak widzi osoba z zaćmą?
Do najbardziej charakterystycznych objawów związanych z nieprawidłowym widzeniem w przebiegu zaćmy zaliczamy: pogorszenie widzenia w godzinach nocnych, zmętnienie i rozmycie obrazu (obraz widziany jak przez przybrudzoną szybę), podwójne widzenie czy nadwrażliwość na światło.
Jakie są początki zaćmy?
Pierwsze dolegliwości związane z rozpoczynającą się chorobą są często bardzo niewielkie lub na tyle dyskretne, że ciężko jest je uznać za wzbudzające duży niepokój. Osłabienie dotychczasowej ostrości wzroku czy konieczność noszenia okularów lub zwiększenia mocy wcześniejszych okularów często jest tłumaczone zmęczeniem, wiekiem i innymi przyczynami pogarszającymi percepcję wzrokową. W chwili, gdy ww. metody nie przynoszą rezultatów, często rozpoczyna się głębsza diagnostyka w kierunku zaćmy.
Czy zaćma może się cofnąć?
Zaćma jest chorobą, u której podłoża leży postępujące mętnienie soczewki oka jako efekt zaburzeń przemiany materii w jej wnętrzu. Jest to stan, którego nie da się cofnąć. Jedyną skuteczną metodą mogącą przywrócić nieprawidłowe widzenie, jest zabieg wszczepienia nowej soczewki (fakoemulsyfikacja).
Bibliografia
M. Wilczyński „Okulistyka dla lekarzy POZ”, wyd. Medical Tribune Polska, Warszawa 201.
Zgaga jest objawem, a nie chorobą, to bardzo ważna kwestia o której watro pamiętać. Najczęściej jest spowodowana przez chorobę refluksową przełyku. Co warto wiedzieć na temat tego symptomu?
Zgaga jest objawem, który występuje w przebiegu choroby refluksowej przełyku. Chociaż sporadycznie występująca nie musi świadczyć o tym schorzeniu, to nawracająca zgaga powinna skłonić do wizyty u lekarza gastrologa.
Sporadyczna zgaga zazwyczaj nie powoduje poważnych zmian w obrębie przełyku. Należy jednak wspomnieć, że powtarzające się jej epizody mogą prowadzić do występowania nieprawidłowości w obrębie przełyku. Zaliczamy do nich występowanie nadżerek lub owrzodzeń, które mogą być stwierdzone podczas badania endoskopowego przełyku.
Zgaga jest opisywana jako nieprzyjemne uczucie palenia i pieczenia za mostkiem (czyli w obrębie klatki piersiowej) lub w okolicy przełyku. U niektórych osób te odczucia mogą promieniować aż w kierunku gardła. Objawom tym może towarzyszyć także uczucie kwaśnego smaku w jamie ustnej.
Zgaga należy do najczęstszych symptomów (tak zwanych symptomów przełykowych) choroby refluksowej przełyku. Innym, przełykowym symptomem choroby refluksowej przełyku są tak zwane regurgitacje.
Pamiętaj: Zgaga może także pojawiać się po spożyciu określonych pokarmów i nie zawsze jej występowanie świadczy o nieprawidłowościach ze strony układu pokarmowego.
Chociaż dolegliwości towarzyszące zgadze są dość charakterystyczne, to warto wiedzieć, że również inne poważne schorzenia, takie jak choroba wieńcowa, mogą dawać podobne objawy. Dlatego, jeśli występuje u Ciebie zgaga, konieczne umów się na wizytę do lekarza gastrologa w celu wykonania niezbędnych badań, aby poznać przyczynę występowania zgagi oraz wykluczyć poważne schorzenia pochodzące na przykład z układu sercowo-naczyniowego.
Zgaga jest objawem, który występuje u osób zmagających się z chorobą refluksową przełyku. To schorzenie, które w większości przypadków spowodowane jest nieprawidłowym funkcjonowaniem zwieracza dolnego przełyku w wyniku czego dochodzi do przemieszczenia się treści żołądkowej – zarówno trawionego pokarmu, jak i soku żołądkowego – do światła przełyku doprowadzając do wystąpienia objawu jakim jest zgaga.
Warto także wspomnieć, że inne nieprawidłowości ze strony układu pokarmowego również mogą powodować zgagę – zaliczamy do nich nieprawidłowe opróżnianie żołądka, przepuklinę rozworu przełykowego czy zaburzenia prawidłowej motoryki przełyku. Inne stany, które mogą powodować zarzucanie treści żołądkowej w obręb przełyku, to ciąża oraz otyłość.
Jak długo może utrzymywać się zgaga?
Zgaga jest objawem, który może utrzymywać się przez różny okres czasu – zdarza się, że to chwilowa dolegliwość, która może trwać kilka godzin, ale w niektórych przypadkach może trwać nawet kilka dni. Bez wątpienia długie utrzymywanie się zgagi lub jej częste nawracanie powinno być skonsultowane z lekarzem gastrologiem.
Jak wcześniej wspomniano, zgaga jest objawem, a nie chorobą. Terapia zgagi może opierać się na leczeniu objawowym lub przyczynowym. Jeśli przyczyną występowania zgagi jest choroba refluksowa przełyku, to w terapii stosowane są preparaty działające zobojętniająco na kwas solny produkowany w żołądku lub hamująco na jego wydzielanie. Zastosowanie znajdują także leki działające prokinetycznie, czyli takie, które działają na motorykę przewodu pokarmowego.
Zgaga – często zadawane pytania
Czego nie wolno jeść przy zgadze?
W przypadku występowania zgagi warto rozważyć stosowanie odpowiedniej diety, chociaż należy podkreślić, że nie zawsze rozwiązanie to przyniesie oczekiwane efekty, ale u niektórych osób mogą pojawić się korzyści z jej zastosowania.
Pamiętaj o tym, że liczy się całokształt diety oraz odpowiednie nawyki żywieniowe (do których zaliczamy spożywanie odpowiedniej ilości pokarmów z zachowaniem właściwych odstępów czasowych). Warto zatem rozważyć stosowanie diety lekkostrawnej z ograniczeniem tłustych mięs, nie spożywać alkoholu oraz napoi gazowanych. Na zaostrzenie objawów choroby refluksowej mogą wpływać także owoce cytrusowe.
Czosnek i cebula to warzywa cieszące się ogromną popularnością w kuchniach całego świata ze względu na wyrazisty smak i liczne właściwości prozdrowotne. Jednak nie wszyscy mogą korzystać z ich dobrodziejstw. U niektórych osób obecne w nich substancje powodują reakcje alergiczne, które manifestują się w różny sposób – od problemów skórnych po wstrząs anafilaktyczny. Dowiedz się, jak rozpoznać alergię na czosnek i cebulę.
Uczulenie na czosnek i cebulę jest możliwe, chociaż występuje znacznie rzadziej niż alergie na inne alergeny pokarmowe – takie jak m.in. mleko, jaja, soja, orzeszki ziemne, gluten, sezam czy skorupiaki. Reakcja alergiczna może być wynikiem zarówno spożycia tych warzyw, jak i kontaktu z nimi – bezpośredniego (np. przez skórę) lub pośredniego (np. poprzez inhalację podczas gotowania).
Reakcja alergiczna na czosnek i cebulę może być:
natychmiastowa – zależna od przeciwciał IgE (typ I),
opóźniona – związana z mechanizmem komórkowym (typ IV).
Alergia na czosnek i cebulę najczęściej ma podłoże IgE-zależne, co oznacza, że organizm wytwarza przeciwciała IgE skierowane przeciwko białkom zawartym w tych warzywach. W takim przypadku objawy pojawiają się zwykle w ciągu kilku minut do dwóch godzin od spożycia.
Najbardziej istotnym klinicznie alergenem czosnku jest liaza alliinowa. Enzym ten wykazuje silną reaktywność krzyżową z enzymami innych gatunków roślin należących do rodziny amarylkowatych. Oznacza to, że u osoby z uczuleniem na czosnek objawy alergii mogą pojawić się również po spożyciu cebuli, szalotki, pora, szczypiorku.
Ważne są także białka alergenne – profiliny i lipidowe białka transferowe. Z ich powodu cebula może wykazywać reakcje krzyżowe z trawami lub zbożami.
Osoby uczulone na czosnek powinny uważać również na mieszanki przypraw. Jest on obecny m.in. w curry.
Uczulenie na czosnek – objawy
Objawy uczulenia na czosnek mogą być zróżnicowane i zależą od indywidualnej wrażliwości organizmu, drogi narażenia oraz ilości spożytego alergenu. Dolegliwości mogą wystąpić w ciągu kilku minut od ekspozycji lub nawet po kilku godzinach.
Najgroźniejszym rodzajem reakcji alergicznej na czosnek jest wstrząs anafilaktyczny, który stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. Jego symptomy obejmują m.in. gwałtowny spadek ciśnienia tętniczego, obrzęk dróg oddechowych utrudniający oddychanie, zawroty głowy i utratę przytomności.
Podobnie jak w przypadku czosnku, alergia na cebulę może powodować różnorodne objawy, w zależności od indywidualnej wrażliwości i drogi ekspozycji. Są to głównie zmiany skórne, nieżyt nosa i trudności z oddychaniem. Opisano sporadyczne przypadki wstrząsu anafilaktycznego po cebuli. Najczęściej reakcja alergiczna występuje po spożyciu surowego warzywa, ponieważ obróbka termiczna może częściowo zmniejszać alergenność białek.
W wyniku reakcji krzyżowej między alergenami wziewnymi i pokarmowymi może rozwinąć się zespół alergii jamy ustnej (OAS). Jego objawy to głównie obrzęk, świąd i mrowienie w obrębie jamy ustnej.
Wystąpienie objawów po spożyciu czosnku lub cebuli jest wskazaniem do konsultacji z alergologiem i wykonania badań diagnostycznych. Diagnostyka obejmuje m.in. punktowe testy skórne oraz oznaczenie poziomu swoistych przeciwciał IgE we krwi.
Leczenie i postępowanie przy uczuleniu na czosnek i cebulę
Podstawą leczenia alergii na czosnek i cebulę jest ich całkowite wyeliminowanie z diety oraz unikanie kontaktu z nimi w innych postaciach. Ponieważ warzywa te są powszechnie stosowane w przemyśle spożywczym, należy dokładnie czytać etykiety produktów – szczególnie mieszanek przypraw, sosów, wędlin czy gotowych dań. W przypadku alergii kontaktowej zaleca się stosowanie rękawiczek podczas przygotowywania posiłków zawierających czosnek lub cebulę.
Przy łagodnych objawach alergii na czosnek i cebulę lekarz zwykle zleca leki przeciwhistaminowe. W cięższych reakcjach alergicznych konieczne może być zastosowanie kortykosteroidów. Osoby z grupy ryzyka wstrząsu anafilaktycznego powinny mieć w apteczce ampułkostrzykawkę z adrenaliną.
Uczulenie na czosnek i cebulę może być skutkiem spożycia tych warzyw (alergia pokarmowa) lub kontaktu z nimi – np. poprzez skórę (alergia kontaktowa).
Objawy alergii na czosnek i cebulę obejmują głównie świąd skóry, pokrzywkę, nieżyt nosa, trudności w oddychaniu. U niektórych osób może dojść do wstrząsu anafilaktycznego, który wymaga natychmiastowej pomocy medycznej.
Diagnostyka alergii na czosnek i cebulę obejmuje m.in. alergiczne testy skórne lub badania laboratoryjne z krwi w celu oznaczenia swoistych przeciwciał klasy IgE.
Zapalenie nerwu wzrokowego to dolegliwość z pogranicza okulistyki i neurologii, która niekiedy może zwiastować inne schorzenia. Jakie rodzaje zapalenia nerwu wzrokowego wyróżniamy? Jakie są objawy zapalenia nerwu wzrokowego? Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się z jakimi schorzeniami może być związane zapalenie nerwu wzrokowego.
Nerw wzrokowy to drugi nerw czaszkowy, dzięki któremu możliwy jest proces widzenia. Zapalenie nerwu wzrokowego to nic innego, niż nabyty stan zapalny dotyczący tego nerwu. Schorzenie to dzieli się na rodzaje, w zależności od odcinka, który objęty jest stanem zapalnym. Wyróżnia się:
pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego – w tym przypadku obserwuje się nieprawidłowości obejmujące odcinek nerwu zlokalizowany poza gałką oczną,
wewnątrzgałkowe zapalenie nerwu wzrokowego – w tej sytuacji stan zapalny obejmuje ten odcinek nerwu wzrokowego, który znajduje się wewnątrz gałki ocznej, stanem zapalnym często objęta jest także siatkówka.
U pacjentów dorosłych najczęściej diagnozuje się pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego. W tej grupie wiekowej jest to najczęstsza choroba dotycząca tego nerwu. Stan ten bywa nazywany również neuropatią demielinizacyjną i może współwystępować z chorobami demielinizacyjnymi, w tym stwardnieniem rozsianym. Z kolei w populacji dziecięcej dominuje zapalenie wewnątrzgałkowe.
Czas trwania objawów zapalenia nerwu wzrokowego jest zmienny i zależny od danego przypadku klinicznego i podjętego leczenia. W odniesieniu do zapalenia pozagałkowego, zdrowienie trwa zazwyczaj od 3 tygodni do 6 miesięcy. Schorzenie to może przebiegać z okresami zaostrzeń i remisji, a więc wyciszenia objawów chorobowych. Z kolei wewnątrzgałkowe zapalenie nerwu wzrokowego ustępuje zazwyczaj w przeciągu kilku miesięcy.
Przyczyny zapalenia nerwu wzrokowego
Zapalenie nerwu wzrokowego nie ma jednego konkretnego powodu. W przypadku zapalenia wewnątrzgałkowego przyczyn upatruje się w:
przebytych schorzeniach wirusowych – między innymi takich jak świnka, różyczka, czy ospa wietrzna,
Z kolei główną przyczyną pozagałkowego zapalenia nerwu wzrokowego jest proces demielinizacyjny osłonki nerwu wzrokowego. Stan ten polega na uszkodzeniu osłonki mielinowej, która otacza włókna nerwu wzrokowego, co powoduje zaburzenia przewodnictwa nerwowego w obrębie włókien tego nerwu. Pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego może być pierwszą manifestacją kliniczną stwardnienia rozsianego lub wyprzedzać wystąpienie tego schorzenia.
Zapalenie nerwu wzrokowego – jakie daje objawy?
Objawy zapalenia nerwu wzrokowego, które mogą wystąpić zarówno w przebiegu zajęcia wewnątrzgałkowego, jak i pozagałkowego odcinka tego nerwu to przede wszystkim:
Leczenie wewnątrzgałkowego zapalenia nerwu wzrokowego, które towarzyszy infekcjom wirusowym zazwyczaj nie wymagają leczenia. W przypadku nasilonych objawów konieczne może być jednak podanie leków sterydowych, dożylnie lub okołogałkowo. Z kolei terapia pozagałkowego zapalenia nerwu wzrokowego polega głównie na podawaniu drogą dożylną dużych dawek leków glikokortykosteroidowych (metyloprednizolon, prednizolon). Droga dożylna jest preferowana (w porównaniu do drogi doustnej), ponieważ takie podanie leku wiąże się z mniejszym ryzykiem nawrotów dolegliwości. W terapii stosuje się również interferon ß-1.
Zapalenie nerwu wzrokowego – często zadawane pytania
Zapalenie nerwu wzrokowego ma zróżnicowany obraz kliniczny i może wynikać z wielu różnych czynników, zarówno pochodzenia wewnętrznego i zewnętrznego. Nic więc dziwnego, że schorzenie to rodzi wśród pacjentów wiele wątpliwości.
Czy da się wyleczyć zapalenie nerwu wzrokowego?
Objawy związane z zapaleniem nerwu wzrokowego mogą całkowicie się wycofać, co oznacza, że jest to zaburzenie odwracalne. Jednak przebieg choroby jest trudny do przewidzenia, ponieważ możliwe są nawroty objawów, nawet po wielu latach. Z tego powodu pacjent powinien pozostawać pod regularną kontrolą okulistyczną.
Jak wygląda oko przy zapaleniu nerwu wzrokowego?
W przebiegu zapalenia nerwu wzrokowego gałka oczna klinicznie (a więc oglądana bez wykorzystania sprzętu okulistycznego) może nie wykazywać żadnych nieprawidłowości. Kluczowy jest natomiast obraz dna oka. W przebiegu wewnątrzgałkowego zapalenia nerwu wzrokowego lekarz podczas badania może zauważyć obrzęk tarczy nerwu wzrokowego. W odniesieniu do zapalenia pozagałkowego, badanie dna oka może nie wykazywać żadnych nieprawidłowości, co sprawia, że niezbędne jest wykonanie dokładniejszych procedur, w tym badania wzrokowych potencjałów wywołanych. Badanie to pozwala na potwierdzenie toczącego się procesu demielinizacji, typowego dla zapalenia pozagałkowego.
Gdzie boli zapalenie nerwu wzrokowego?
Pacjent z zapaleniem nerwu wzrokowego może zgłaszać nie tylko ból podczas poruszania gałką oczną, ale również w czasie dotykania i ucisku na gałkę oczną. Poza tym, schorzeniu temu mogą towarzyszyć dolegliwości bólowe w obrębie głowy.
Jak widzi osoba z zapaleniem nerwu wzrokowego?
Pacjent z zapaleniem nerwu wzrokowego może zgłaszać takie dolegliwości związane z widzeniem jak:
zaburzenia widzenia barw – przede wszystkim barwy czerwonej, co określa się mianem dyschromatopsji,
pogorszenie ostrości widzenia,
uczucie przyćmionego światła,
niekiedy omamy wzrokowe -np. pod postacią cieni, mroczków, błysków,
ubytki w polu widzenia.
Jaka choroba atakuje nerw wzrokowy?
Nerwy wzrokowe mogą zostać dotknięte procesem demielinizacji, a więc uszkodzenia osłonek nerwowych, co jest charakterystyczne dla stwardnienia rozsianego, ale również rzadszych schorzeń takich jak choroba Devica, czy choroba Schildera. W diagnostyce choroby Devica wykonuje się między innymi oznaczenie przeciwciał przeciwko akwaporynie 4. Badanie to może być pomocne w różnicowaniu tej rzadkiej choroby demielinizacyjnej ze stwardnieniem rozsianym. Poza tym do zapalenia nerwu wzrokowego (wewnątrzgałkowego) może dojść w przebiegu wielu schorzeń infekcyjnych, w tym kiły, boreliozy, toksokarozy, czy toksoplazmozy.
Zapalenie nerwu wzrokowego – podsumowanie
Zapalenie nerwu wzrokowego dzieli się na zapalenie wewnątrzgałkowe i pozagałkowe.
Etiologia zapalenia nerwu wzrokowego jest wieloczynnikowa, swój udział w rozwoju choroby mogą mieć procesy demielinizacyjne, a także przebyte infekcje.
Diagnostyka zapalenia nerwu wzrokowego powinna obejmować szczegółowe badania okulistyczne oraz badanie neurologiczne.
Leczenie zapalenia nerwu wzrokowego opiera się na substancjach o działaniu przeciwzapalnym i jest dostosowywane przez lekarza do danego przypadku klinicznego.
Bibliografia
D. Clark, Zapalenie nerwu wzrokowego, Neurologia po Dyplomie 2010; 6(1):45-5,
J. E. Collinge, Aktualny stan wiedzy o zapaleniu nerwu wzrokowego u dzieci, Okulistyka po Dyplomie; T. 3, Nr 4; 2013,
M. Fitzgerald, Neuroanatomia, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2008, s. 316,
Z. Mariak i inni, Wewnątrzgałkowe zapalenie nerwu wzrokowego. Medycyna Praktyczna [dostęp online],
Z. Mariak i inni, Pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego. Medycyna Praktyczna [dostęp online].
Dermatoskopia to proste i nieinwazyjne badanie, które pozwala na wychwycenie onkologicznie podejrzanych zmian. Jak często powinno się badać swoje pieprzyki? Czym są tzw. niebezpieczny pieprzyk? Czy każdy nieregularny pieprzyk to czerniak? Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się jak zmniejszyć ryzyko rozwoju czerniaka.
Na początku warto wyjaśnić sobie, czym tak właściwie jest pieprzyk, a czym czerniak.
Pieprzyk to potoczne określenie na znamię melanocytowe, czyli dobrze odgraniczoną, płaską lub uniesioną zmianę, która typowo przyjmuje okrągły lub owalny kształt i brązowawe zabarwienie. Pieprzyki to manifestacja skórna skupisk melanocytów, czyli komórek produkujących nasz naturalny barwnik skórny (a więc melaninę). Znamiona obecne są niemal u każdego z nas, średnio w liczbie 10-20. To ile dana osoba posiada znamion zależy przede wszystkim od czynników genetycznych, ale również od narażenia na promieniowanie ultrafioletowe.
Czerniak to z kolei nowotwór złośliwy skóry, który wywodzi się z melanocytów. Warto wiedzieć, że większość czerniaków nie wywodzi się ze istniejącego już znamienia, tylko powstaje na skórze de novo, a więc nie z wcześniej obecnej zmiany. Szacuje się, że około ⅔ czerniaków powstaje de novo, a ⅓ wywodzi się z istniejących znamion. Czerniak jest groźnym nowotworem, który daje przerzuty i wymaga szybkiego podjęcia odpowiedniego leczenia.
Czerniak a „pieprzyk rakowy”
Na wstępie tego artykułu należy zaznaczyć, że określenie „pieprzyk rakowy” nie jest poprawne pod kątem medycznym. Dlaczego? Czerniak nie jest zaliczany do raków, ponieważ nie wywodzi się z komórek nabłonkowych, lecz z melanocytów. Jest on więc nowotworem złośliwym, ale nie rakiem samym w sobie. Warto mieć to na uwadze.
Warto wiedzieć: W języku potocznym pacjenci pod pojęciem „pieprzyk rakowy” mogą wskazywać zarówno podejrzane klinicznie znamiona, jak i już potwierdzone czerniaki.
W dermatologii wyróżnia się kilka rodzajów czerniaków. Nie każdy czerniak wygląda tak samo. Zmiany będące czerniakiem mogą być zarówno płaskie, jak i wypukłe.
Wypukłym czerniakiem jest na przykład czerniak guzkowy, który manifestuje się jako ciemny, rzadziej różowy guzek i charakteryzuje się szybkim wzrostem. Czerniaki guzkowe stanowią około 15-30% wszystkich czerniaków. Niepokojącą zmianą jest również pojawienie się obszarów guzkowych w obrębie dotychczas płaskiej zmiany. Taka morfologia może również wskazywać na złośliwość wykwitu.
Czy czerniak swędzi?
Zmiany, które okazały się być czerniakiem mogą niekiedy swędzieć, choć nie jest to regułą. Jeżeli w obrębie znamienia pojawiają się niepokojące wrażenia zmysłowe, w tym swędzenie, czy pieczenie – zdecydowanie warto odwiedzić lekarza dermatologa i przedstawić mu swoje dolegliwości.
Jakie inne cechy powinny wzbudzić nasz niepokój? Czerwoną flagą w przypadku podejrzanych zmian skórnych jest również:
krwawienie z pieprzyka,
pojawienie się owrzodzenia, a więc niewielkiej ranki w obrębie zmiany,
utrata owłosienia w obrębie dotychczas owłosionego pieprzyka,
bolesność w obrębie zmiany.
Trzeba mieć świadomość, że nie wszystkie czerniaki cechują się opisywanymi powyżej, niepokojącymi zmianami. W dermatologii wyróżniamy również czerniaki amelanotyczne i hipomelanotyczne, które cechują się brakiem lub ubogą zawartością barwnika. Takie zmiany nie będą charakterystyczne, bowiem przyjmują typowo postać różowego lub czerwonego guzka.
Co więcej, czerniaki mogą lokalizować się nie tylko na skórze ale również w obrębie błon śluzowych i aparatu paznokciowego. Jednym ze szczególnych rodzajów czerniaka jest czerniak akralny, który pojawia się w obrębie powierzchni dłoniowej rąk, podeszew i w obrębie aparatu paznokciowego. Z tego powodu lokalizacje te również powinny być dokładnie oceniane podczas badania znamion w gabinecie lekarza dermatologa.
Podstawowym badaniem oceniającym znamiona i inne wykwity skórne jest badanie dermatoskopowe. Takie badanie można wykonać w gabinecie dermatologicznym. Polega ono na oglądaniu zmian skórnych w powiększeniu za pomocą dermatoskopu. Uzyskany obraz dermatoskopowy pozwala na uwidocznienie wielu dodatkowych cech danej zmiany, które pozwalają na określenie, czy jest ona łagodna, czy podejrzana pod kątem onkologicznym. Takich możliwości nie daje nam badanie kliniczne, a więc oglądanie zmian gołym okiem.
Jeżeli dana zmiana jest dla lekarza podejrzana, to skieruje on pacjenta na usunięcie chirurgiczne zmiany, która następnie będzie oceniana w czasie badania histopatologicznego. Taka procedura pozwala na postawienie diagnozy i potwierdzenie lub wykluczenie między innymi czerniaka.
Pod pojęciem wczesne stadium czerniaka rozumie się czerniaka in situ. Taki czerniak jest w początkowym etapie progresji. W tym przypadku nieprawidłowe (atypowe) melanocyty nie przekraczają błony podstawnej, a więc granicy pomiędzy naskórkiem i skórą właściwą. Czerniak usunięty w tej fazie wiąże się z bardzo dobrym rokowaniem.
Pieprzyk a czerniak: działania profilaktyczne
Co możemy robić by zmniejszyć ryzyko rozwoju czerniaka? Warto zastosować się do kilku zaleceń. Należy przede wszystkim:
unikać opalania się i korzystania z solarium,
codziennie stosować kremy z filtrem, najlepiej SPF 50,
podczas ekspozycji na słońce pamiętać o kapeluszu, czapce z daszkiem, okularach przeciwsłonecznych,
regularnie odbywać kontrole dermatoskopowe – taka kontrola powinna odbyć się raz w roku, częściej w przypadku czerniaka w wywiadzie lub w sytuacji obecności podejrzanych klinicznie znamion.
Czy czarny pieprzyk to czerniak? Podsumowanie informacji
Czerniak to nowotwór złośliwy wywodzący się z melanocytów.
Czerniak może powstać z już istniejącej zmiany lub pojawić się de novo.
Powiększanie się znamienia, jego niejednorodność, wielobarwność czy nierówne brzegi to tylko niektóre cechy, które powinny wzbudzić nasz niepokój.
Podstawą profilaktyki czerniaka są regularne kontrole dermatoskopowe, które dają szansę na szybkie wychwycenie podejrzanych zmian i tym samym poprawę rokowania.
Bibliografia
L. Rudnicka i inni, Współczesna Dermatologia, PZWL, Warszawa 2022,
L. Bolognia i inni, Fourth Edition Dermatologia, Medipage, Warszawa 2022.
Ostry, przeszywający ból w klatce piersiowej, który nasila się z każdym oddechem, kaszlem czy nawet niewielkim ruchem tułowia, jest doświadczeniem nie tylko wysoce niekomfortowym, ale również sygnałem, którego nie należy lekceważyć.
Choć spektrum przyczyn takiego bólu jest szerokie, jedną z częściej rozpoznawanych dolegliwości jest zapalenie opłucnej. Jest to stan zapalny cienkiej, podwójnej błony, która otula płuca i jednocześnie wyściela wewnętrzne ściany klatki piersiowej. Opłucna odgrywa kluczową, choć często niedocenianą rolę w prawidłowej mechanice oddychania, a jej podrażnienie może prowadzić do znaczących dolegliwości.
Celem niniejszego artykułu jest kompleksowe, a zarazem przystępne omówienie problematyki zapalenia opłucnej – od anatomii i funkcji opłucnej, przez różnorodne przyczyny i objawy tego stanu, aż po współczesne metody diagnostyki i terapii.
Opłucna to cienka, podwójna błona surowicza, która wyściela wewnętrzną powierzchnię klatki piersiowej oraz pokrywa zewnętrzne powierzchnie płuc. Składa się z dwóch blaszek:
Opłucnej ściennej: Wyściela wewnętrzną ścianę klatki piersiowej, przeponę oraz śródpiersie (przestrzeń między płucami).
Opłucnej płucnej: Bezpośrednio pokrywa każde płuco, wnikając również w szczeliny międzypłatowe.
Pomiędzy tymi dwiema blaszkami znajduje się bardzo wąska, potencjalna przestrzeń nazywana jamą opłucnej. W warunkach prawidłowych zawiera ona niewielką ilość (zwykle kilka do kilkunastu mililitrów) płynu opłucnowego. Płyn ten pełni niezwykle ważną funkcję – działa jak smar, umożliwiając gładkie przesuwanie się blaszek opłucnej względem siebie podczas ruchów oddechowych płuc. Dzięki temu płuca mogą swobodnie rozprężać się i kurczyć bez tarcia o ścianę klatki piersiowej.
Funkcje opłucnej
Do głównych funkcji opłucnej należą:
Umożliwienie mechaniki oddychania poprzez zapewnienie ślizgu między płucami a ścianą klatki piersiowej.
Utrzymywanie ujemnego ciśnienia w jamie opłucnej, co jest niezbędne do prawidłowego rozprężania płuc.
Zapalenie opłucnej, w terminologii medycznej określane jako pleuritis lub pleurisy, to stan zapalny jednej lub obu blaszek opłucnej. W wyniku procesu zapalnego powierzchnie opłucnej stają się przekrwione, obrzęknięte i nierówne. Zamiast gładko ślizgać się po sobie, zaczynają o siebie trzeć przy każdym ruchu oddechowym. To właśnie to tarcie jest główną przyczyną charakterystycznego, ostrego bólu w klatce piersiowej, który jest dominującym objawem zapalenia opłucnej.
Ważne jest, aby zrozumieć, że zapalenie opłucnej rzadko jest samodzielną chorobą. Najczęściej jest to objaw lub powikłanie innego, toczącego się w organizmie procesu chorobowego, zlokalizowanego w płucach, samej opłucnej lub nawet w odległych narządach.
Tradycyjnie wyróżnia się dwa główne rodzaje zapalenia opłucnej, w zależności od obecności i charakteru płynu w jamie opłucnej:
Suche zapalenie opłucnej, nazywane również włóknikowym
W tej postaci stan zapalny prowadzi do wysuszenia i zmatowienia powierzchni opłucnej, często z odkładaniem się na niej włóknika (białka biorącego udział w krzepnięciu krwi i procesach zapalnych). Charakterystyczny jest silny ból nasilający się przy oddychaniu i kaszlu. Ilość płynu w jamie opłucnej nie zwiększa się znacząco. Osłuchowo lekarz może stwierdzić tarcie opłucnowe – szmer przypominający skrzypienie śniegu lub pocieranie skóry.
Wysiękowe zapalenie opłucnej
W tej formie zapalenie prowadzi do gromadzenia się nadmiernej ilości płynu w jamie opłucnej, co określa się mianem płynu w jamie opłucnej lub wysięku opłucnowego. Płyn ten, w przypadku zapalenia, ma charakter wysiękowy, co oznacza, że jest bogaty w białko i komórki zapalne. Gdy ilość płynu narasta, może on rozdzielać blaszki opłucnej, co paradoksalnie może prowadzić do zmniejszenia bólu opłucnowego (bo blaszki przestają o siebie trzeć). Pojawia się natomiast lub nasila duszność, ponieważ płyn uciska płuco i ogranicza jego zdolność do rozprężania się.
Zapalenie opłucnej: przyczyny choroby
Przyczyn zapalenia opłucnej jest bardzo wiele, a ich identyfikacja jest kluczowa dla skutecznego leczenia. Do najczęstszych należą:
Wirusowe:grypa, rinowirusy, koronawirusy, wirus Epsteina-Barr (EBV), wirusy Coxsackie; wirusowe zapalenie opłucnej jest często łagodne i samoograniczające.
Bakteryjne: najczęściej jako powikłanie bakteryjnego zapalenia płuc (tzw. wysięk parapneumoniczny); jeśli płyn ulegnie zakażeniu bakteryjnemu, powstaje ropniak opłucnej; gruźlica jest również ważną przyczyną zapalenia opłucnej, szczególnie w niektórych regionach świata.
Grzybicze i pasożytnicze: są to rzadsze przyczyny, występujące głównie u osób z obniżoną odpornością.
Zatorowość płucna: skrzep krwi blokujący tętnicę płucną może prowadzić do zawału płuca i odczynowego zapalenia opłucnej.
Nowotwory:rak płuca, przerzuty nowotworowe do opłucnej (np. z raka piersi, chłoniaka) czy międzybłoniak opłucnej (nowotwór wywodzący się bezpośrednio z komórek opłucnej, często związany z ekspozycją na azbest).
Urazy klatki piersiowej: złamania żeber, stłuczenia klatki piersiowej, operacje w obrębie klatki piersiowej.
Leki: niektóre leki mogą wywoływać polekowe zapalenie opłucnej (np. prokainamid, hydralazyna, fenytoina, niektóre leki biologiczne).
Mogą również występować objawy choroby podstawowej, np. odkrztuszanie plwociny w zapaleniu płuc, bóle stawów w chorobach autoimmunologicznych.
Zapalenie opłucnej – gdzie boli?
Jak wspomniano, ból w zapaleniu opłucnej jest zwykle jednostronny i dobrze zlokalizowany. Pacjent odczuwa go w miejscu objętym stanem zapalnym. Czasami jednak ból może promieniować. Jeśli podrażniona jest część opłucnej ściennej pokrywająca przeponę, ból może być odczuwany w okolicy barku, szyi lub nadbrzusza po tej samej stronie, co wynika ze wspólnego unerwienia tych obszarów przez nerw przeponowy.
Zapalenie opłucnej – ile trwa?
Czas trwania zapalenia opłucnej jest bardzo zróżnicowany i zależy przede wszystkim od przyczyny choroby oraz skuteczności jej leczenia.
W przypadku zapalenia opłucnej o podłożu wirusowym, objawy (głównie ból) mogą ustąpić samoistnie w ciągu kilku dni do 1-2 tygodni, wraz z ustępowaniem infekcji wirusowej. Jeśli przyczyną jest infekcja bakteryjna, np. zapalenie płuc, czas trwania zależy od odpowiedzi na antybiotykoterapię.
W przypadku chorób przewlekłych, takich jak gruźlica, nowotwory czy choroby autoimmunologiczne, zapalenie opłucnej może trwać tygodniami, miesiącami, a nawet nawracać, jeśli choroba podstawowa nie jest skutecznie kontrolowana. Ból w suchym zapaleniu opłucnej może się zmniejszyć, gdy w jamie opłucnej zgromadzi się płyn, rozdzielając trące o siebie blaszki opłucnej.
Rozpoznanie zapalenia opłucnej i, co ważniejsze, ustalenie jego przyczyny, opiera się na kilku elementach:
Wywiad lekarski i badanie fizykalne: Lekarz zbiera informacje o charakterze bólu, jego lokalizacji, czynnikach nasilających i łagodzących, objawach towarzyszących (kaszel, duszność, gorączka), a także o przebytych chorobach, przyjmowanych lekach i ewentualnych czynnikach ryzyka. Podczas badania fizykalnego lekarz osłuchuje płuca stetoskopem – w suchym zapaleniu opłucnej może usłyszeć charakterystyczne tarcie opłucnowe. Przy obecności płynu w jamie opłucnej stwierdza się stłumienie odgłosu opukowego i ściszenie szmeru oddechowego nad obszarem płynu.
Badania obrazowe
RTG klatki piersiowej: Podstawowe badanie obrazowe, które może uwidocznić płyn w jamie opłucnej (jeśli jego ilość przekracza ok. 100 ml), zmiany zapalne w płucach, guzy. W suchym zapaleniu opłucnej obraz RTG może być prawidłowy.
USG jamy opłucnej: Bardzo czułe badanie do wykrywania nawet niewielkich ilości płynu, oceny jego charakteru (np. obecność przegród) oraz bezpiecznego wyznaczenia miejsca do ewentualnego nakłucia jamy opłucnej.
TK klatki piersiowej: Dostarcza znacznie bardziej szczegółowych obrazów płuc, opłucnej i śródpiersia. Jest pomocna w poszukiwaniu przyczyny zapalenia opłucnej (np. małe guzy, zatorowość płucna, zmiany miąższowe w płucach).
Badania laboratoryjne krwi
Morfologia krwi (może wykazać podwyższoną liczbę białych krwinek w infekcjach),
Wskaźniki stanu zapalnego (OB, CRP – podwyższone),
Nakłucie jamy opłucnej (torakocenteza) i badanie płynu opłucnowego
Jeśli stwierdza się obecność płynu, często wykonuje się jego nakłucie w celu pobrania próbki do badania. Analiza płynu (wygląd, skład biochemiczny – białko, LDH, glukoza, pH; badanie cytologiczne – obecność komórek nowotworowych; badanie mikrobiologiczne – posiewy w kierunku bakterii, prątków gruźlicy, grzybów) ma kluczowe znaczenie dla ustalenia przyczyny zapalenia i charakteru płynu (wysięk czy przesięk).
Biopsja opłucnej
W niektórych przypadkach, gdy przyczyna zapalenia pozostaje niejasna pomimo powyższych badań (szczególnie przy podejrzeniu nowotworu lub gruźlicy), konieczne może być pobranie fragmentu opłucnej do badania histopatologicznego.
Leczenie zapalenia opłucnej koncentruje się na dwóch głównych celach: leczeniu choroby podstawowej, która wywołała zapalenie, oraz na łagodzeniu objawów, przede wszystkim bólu.
Zapalenie opłucnej: leczenie choroby podstawowej
Terapia przyczynowa jest fundamentem i zależy od zdiagnozowanego schorzenia. Infekcje bakteryjne wymagają podania odpowiednich antybiotyków, a gruźlica – wielomiesięcznej, specjalistycznej terapii lekami przeciwprątkowymi.
W przypadku zapaleń wirusowych leczenie jest często objawowe, choć niekiedy stosuje się leki przeciwwirusowe. Jeśli zapalenie opłucnej towarzyszy chorobom autoimmunologicznym, konieczne bywa zastosowanie glikokortykosteroidów lub leków immunosupresyjnych. Zatorowość płucną leczy się za pomocą leków przeciwkrzepliwych, a nowotwory wymagają kompleksowego postępowania onkologicznego (np. chemioterapii, radioterapii). Polekowe zapalenie opłucnej ustępuje zazwyczaj po odstawieniu odpowiedzialnego za nie medykamentu.
Łagodzenie objawów w zapaleniu opłucnej
Równolegle kluczowe jest leczenie objawowe. W celu uśmierzania bólu najczęściej stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak ibuprofen czy naproksen, oraz paracetamol. Jeśli pacjentowi dokucza suchy kaszel, pomocne bywają leki przeciwkaszlowe.
Istotnym elementem terapii jest także postępowanie w przypadku nagromadzenia się płynu w jamie opłucnej. Niewielkie jego ilości często wchłaniają się samoistnie po opanowaniu przyczyny zapalenia. Duże wysięki, powodujące duszność, mogą wymagać odbarczenia poprzez nakłucie jamy opłucnej (torakocenteza terapeutyczna). W specyficznych sytuacjach, jak nawracające wysięki nowotworowe, można wykonać pleurodezę (zabieg łączący blaszki opłucnej) lub założyć stały dren. Natomiast ropniak opłucnej (zakażony płyn) bezwzględnie wymaga drenażu i intensywnej antybiotykoterapii, a czasem leczenia operacyjnego. W ostrej fazie choroby ważny jest również odpoczynek.
Rokowanie w zapaleniu opłucnej zależy niemal wyłącznie od przyczyny, która je wywołała. Samo zapalenie opłucnej, jeśli jest spowodowane łagodną infekcją wirusową, zwykle ustępuje bez trwałych następstw, choć ból może być dokuczliwy.
Jednak zapalenie opłucnej może być objawem bardzo poważnych, a nawet zagrażających życiu chorób, takich jak masywna zatorowość płucna, zaawansowany nowotwór, ciężkie zapalenie płuc z ropniakiem opłucnej czy nieleczona gruźlica. Duże ilości płynu w jamie opłucnej mogą prowadzić do niewydolności oddechowej. Możliwe są też powikłania, takie jak powstawanie zrostów opłucnowych, które mogą ograniczać ruchomość płuca (tzw. płuca uwięźniętego). Dlatego każdy przypadek bólu opłucnowego wymaga diagnostyki.
Czy zapalenie opłucnej przejdzie samo?
Zapalenie opłucnej może niekiedy ustąpić samoistnie, jednak dotyczy to niemal wyłącznie łagodnych przypadków spowodowanych infekcją wirusową, przy czym nawet wtedy pełne samoistne wyleczenie nie jest gwarantowane i zależy od indywidualnej odpowiedzi organizmu. We wszystkich pozostałych sytuacjach, gdy przyczyną są na przykład bakterie, gruźlica, nowotwory, zatorowość płucna czy choroby autoimmunologiczne, zapalenie opłucnej nie ustąpi bez leczenia choroby podstawowej.
Zapalenie opłucnej jest stanem klinicznym, który może mieć różnorodne podłoże i objawy, wpływając na samopoczucie pacjenta. Zrozumienie jego podstawowych aspektów jest ważne dla świadomości zdrowotnej i właściwego reagowania na symptomy. Poniżej zebrano kluczowe informacje dotyczące tej dolegliwości.
Jest to stan zapalny opłucnej, czyli błony otulającej płuca i wyścielającej wewnętrzną ścianę klatki piersiowej.
Charakterystyczny objaw toostry, kłujący ból w klatce piersiowej, który nasila się podczas głębokiego oddychania, kaszlu lub ruchów tułowia.
Wyróżnia się zapalenie suche (bez znaczącej ilości płynu) oraz wysiękowe (z gromadzeniem się płynu w jamie opłucnej).
Może być wywołane przez liczne czynniki, w tym najczęściej infekcje (wirusowe, bakteryjne), a także choroby autoimmunologiczne, zatorowość płucną, nowotwory czy urazy.
Proces diagnostyczny obejmuje dokładny wywiad, badanie fizykalne, badania obrazowe (RTG, USG, TK klatki piersiowej), badania krwi oraz, w przypadku obecności płynu, jego analizę po nakłuciu jamy opłucnej.
Terapia koncentruje się na leczeniu choroby podstawowej oraz na łagodzeniu objawów, głównie bólu i duszności.
Rokowanie zawsze zależy od przyczyny zapalenia opłucnej; ze względu na możliwość poważnych chorób leżących u jego podłoża, każdy ból o charakterze opłucnowym wymaga pilnej konsultacji lekarskiej.
Kass SM, Williams PM, Reamy BV. Pleurisy. Am Fam Physician. 2007 May 1;75(9):1357-64.
Hunter MP, Goldin J, Regunath H. Pleurisy. [Updated 2024 Nov 14]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK558958/ (dostęp:09.05.2025).
Sardet A. Les pleurésies. Conduites diagnostique et thérapeutique [Pleurisy: diagnostic and therapeutic management]. Arch Pediatr. 2000 Mar;7 Suppl 1:33S-38S. French.
Fruktoza to cukier prosty, który naturalnie występuje w owocach, miodzie czy sokach owocowych. W ostatnich latach stała się również popularnym składnikiem wysoko przetworzonej żywności, głównie w postaci syropu glukozowo-fruktozowego. Jej nadmierne spożycie, zwłaszcza przez dzieci, może niekiedy budzić obawy. Czy fruktoza jest bezpieczna dla najmłodszych? Jakie są konsekwencje jej nadmiernego spożycia?
Fruktoza, zwana także cukrem owocowym, to monosacharyd o słodkim smaku, występujący w wielu produktach spożywczych. W przeciwieństwie do glukozy, która jest głównym źródłem energii dla organizmu, fruktoza jest metabolizowana głównie w wątrobie. Jej nadmiar może prowadzić do zaburzeń metabolicznych, szczególnie u dzieci, których organizmy są bardziej wrażliwe na nieprawidłowości żywieniowe.
Źródła fruktozy w diecie dziecka
Fruktoza występuje w dwóch postaciach:
Naturalna – znajduje się w owocach (np. winogrono, jabłka), sokach owocowych, miodzie i niektórych warzywach (np. marchwi, burakach).
Dodana – obecna w produktach przetworzonych, takich jak:
słodycze i wyroby cukiernicze (ciastka, lizaki, żelki, musy),
płatki śniadaniowe,
jogurty owocowe.
Fruktoza jest powszechnie stosowana w przemyśle spożywczym jako syrop glukozowo-fruktozowy,
syrop kukurydziany, koncentraty soków owocowych, zagęszczone soki owocowe, jak również miód i cukier.
Badania wskazują, że głównym źródłem nadmiernej fruktozy w diecie dzieci są słodzone napoje i przekąski (również te „zdrowe” i „bez cukru”), a nie owoce. Fruktoza w owocach jest zwykle połączona z błonnikiem, witaminami czy przeciwutleniaczami (antyoksydantami), co spowalnia jej wchłanianie. Dodatkowo, jedzenie owoców wymaga gryzienia i doświadczania go wszystkimi zmysłami przez dziecko, natomiast podanie dziecku musu owocowego już nie.
Metabolizm fruktozy u dzieci
Metabolizm fruktozy jest szczególnie ważny w kontekście rozwoju młodego organizmu. Podczas gdy glukoza jest wykorzystywana przez wszystkie komórki organizmu, fruktoza jest przetwarzana niemal wyłącznie w wątrobie. Nadmiar fruktozy u dzieci zaburza zatem równowagę metaboliczną, sprzyjając gromadzeniu się tkanki tłuszczowej w organizmie i prowadząc tym samym do zwiększonej produkcji trójglicerydów, stłuszczenia wątroby i insulinooporności.
Co więcej, fruktoza jest wchłaniana w jelicie cienkim przez białko transportowe GLUT5. U dzieci ekspresja GLUT5 jest niższa niż u osób dorosłych, co powoduje większe ryzyko złego wchłaniania.
Nadmiar fruktozy fermentuje w jelitach, powodując niekiedy wzdęcia i bóle brzucha u dziecka.
Czy fruktoza jest zdrowa?
Fruktoza w umiarkowanych ilościach, pochodząca z owoców, jest bezpieczna i stanowi element zdrowej diety. Owoce powinny być spożywane w ramach posiłków. Problemem jest jednak dodana fruktoza w żywności przetworzonej. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca, aby cukry proste (w tym fruktoza) stanowiły mniej niż 10% dziennego zapotrzebowania kalorycznego u dzieci. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej podpowiada, aby słodkie napoje i słodycze u dzieci zastępować owocami oraz niesolonymi orzechami i nasionami.
Jakie schorzenia może powodować nadmiar fruktozy?
Nadmierne spożycie fruktozy u dzieci o nieprawidłowych nawykach żywieniowych wiąże się z:
próchnicą zębów – fruktoza, podobnie jak inne cukry podjadane między posiłkami, sprzyjają rozwojowi bakterii w jamie ustnej.
Fruktoza a otyłość i zespół metaboliczny u dzieci
Fruktoza – szczególnie z przetworzonych źródeł – to jeden z głównych powodów zespołu metabolicznego u dzieci. Jest to metaboliczna pułapka, programująca organizm na choroby cywilizacyjne. Mechanizmy, przez które fruktoza przyczynia się do otyłości i zespołu metabolicznego, obejmują:
przekształcanie nadmiaru fruktozy w wątrobie w tłuszcz, co prowadzi do otyłości brzusznej i zwiększonej produkcji trójglicerydów,
zmniejszenie wrażliwości tkanek na insulinę, co prowadzi do zaburzeń gospodarki węglowodanowej i nieprawidłowych wyników glukozy na czczo.
Jak ograniczyć fruktozę w diecie dziecka?
Aby zmniejszyć spożycie fruktozy u dziecka, warto:
czytać etykiety – unikać syropu glukozowo-fruktozowego i innych dodanych cukrów,
zastępować słodzone napoje zwykłą wodą, a soki podawać w umiarkowanych ilościach (zgodnie z zaleceniami ich spożywanie nie powinno przekraczać 170 ml w wieku 4.–6. r.ż. oraz 230 ml powyżej 7. r.ż.),
podawać owoce i niesolone orzechy zamiast słodyczy – najniższą zawartość fruktozy mają owoce jagodowe (jagody, maliny, borówki, jeżyny),
ograniczyć wysoko przetworzone kupne przekąski – zastąpić je orzechami, warzywami lub domowymi wypiekami.
Nietolerancja fruktozy
Nietolerancja fruktozy to zaburzenie metaboliczne, w którym organizm nie jest w stanie prawidłowo przetwarzać tego cukru. Może występować w dwóch postaciach:
dziedziczna nietolerancja fruktozy (HFI) – rzadka choroba genetyczna spowodowana brakiem enzymu aldolazy B (wymaga badań genetycznych w kierunku HFI),
złe wchłanianie fruktozy – nietolerancja pokarmowa związana z niedoborem białka transportującego fruktozę (GLUT5) w jelitach (potwierdzona w teście oddechowym w kierunku nietolerancji fruktozy).
U dzieci z nietolerancją fruktozy jej spożycie prowadzi do bólów brzucha, wzdęć, biegunek. W takich przypadkach wskazana jest dieta eliminacyjna wraz z ustaleniem bezpiecznego poziomu fruktozy w diecie.
Fruktoza to naturalny cukier, który w umiarkowanych ilościach (np. z owoców) nie stanowi zagrożenia. Problemem jest jej nadmierne spożycie z wysoko przetworzoną żywnością, szczególnie w postaci syropu glukozowo-fruktozowego, ponieważ może to prowadzić do poważnych zaburzeń metabolicznych.
Ważne jest zatem świadome komponowanie posiłków, unikanie produktów z dodatkiem syropu glukozowo-fruktozowego i promowanie zdrowych nawyków żywieniowych od najmłodszych lat. U dzieci z nietolerancją fruktozy wskazana jest jej eliminacja z diety.
Piśmiennictwo
Bonsembiante L, et al. Non-alcoholic fatty liver disease in obese children and adolescents: a role for nutrition? Eur J Clin Nutr. 2022 Jan;76(1):28-39. doi: 10.1038/s41430-021-00928-z. Epub 2021 May 18.
Azevedo-Martins, et al. The Impact of Excessive Fructose Intake on Adipose Tissue and the Development of Childhood Obesity. Nutrients 2024, 16, 939.
Czerwonogrodzka-Senczyna A, et al. Fructose Consumption and Lipid Metabolism in Obese Children and Adolescents. Adv Exp Med Biol. 2019; 1153:91-100.
Úbeda F, et al. Clinical Practice Guidelines for the Diagnosis and Management of Hereditary Fructose Intolerance. Diseases. 2024 Feb 23;12(3):44.
Posovszky C, et al. Roles of Lactose and Fructose Malabsorption and Dietary Outcomes in Children Presenting with Chronic Abdominal Pain. Nutrients. 2019 Dec 16;11(12):3063.
Jarosz M. (red)., Piramida Zdrowego Żywienia i Stylu Życia Dzieci i Młodzieży, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy.
Toksoplazmoza jest chorobą pasożytniczą wywoływaną przez pierwotniaka Toxoplasma gondii. U większości osób zarażenie nie wywołuje objawów klinicznych, ale w przypadku pierwotnego zarażenia kobiet ciężarnych może dojść do przeniesienia pasożyta z matki na płód i rozwinięcia toksoplazmozy wrodzonej.
Diagnozowanie kobiety w ciąży lub planującej ciążę w kierunku toksoplazmozy ma wpływ na podjęcie właściwego leczenia i uniknięcie, lub ograniczenie poważnych konsekwencji choroby.
Czym jest toksoplazmoza w ciąży i jak do niej dochodzi?
Toksoplazmoza jest chorobą pasożytniczą wywoływaną przez pierwotniaka Toxoplasma gondii. Zarażenie jest powszechne na całym świecie – szacuje się, że w krajach tropikalnych zarażenie dotyka nawet 95% populacji, w Polsce problem dotyczy ok. 40-60% osób.
Cykl rozwojowy Toxoplasma gondii obejmuje żywiciela ostatecznego (koty i inne kotowate) oraz żywicieli pośrednich, do których należą ludzie, inne ssaki i niektóre ptaki. Pasożyt występuje w 3 formach rozwojowych, każda nich może być przyczyną zarażenia człowieka (Tab. 1).
Występuje u żywicieli pośrednich głównie w mięśniach szkieletowych, mięśniu sercowym i mózgu. Cysta zawiera bradyzoity.
Pokarmowa, transplantacja organów
Oocysta (sporocysta)
Przetrwalna forma środowiskowa. Oocysty wydalane są wraz z kałem przez zarażonego kota przez 1-3 tygodnie (do kilku milionów dziennie). Wydalone oocysty dojrzewają po kilku dniach i utrzymują zdolność do inwazji przez ok. rok.
Pokarmowa
Zarażenie toksoplazmozą w okresie płodowym określa się mianem zarażenia wrodzonego, w odróżnieniu od zarażenia nabytego, do którego dochodzi w późniejszym okresie życia.
Toksoplazmoza wrodzona – do zarażenia dochodzi na skutek przedostawania się wegetatywnych form pasożytów przez łożysko od zarażonej matki na płód.
Toksoplazmoza nabyta – do zarażenia dochodzi głównie drogą pokarmową, możliwe jest również przeniesienie pasożytów w trakcie transplantacji organów i transfuzji krwi.
Ze względu na możliwość przeniesienia pasożytów z matki na płód, szczególnie niebezpieczne jest zarażenie Toxoplasma gondii kobiet ciężarnych. Czynnikami ryzyka zarażenia toksoplazmozą są:
spożywanie surowego lub niedogotowanego mięsa,
spożywanie produktów, które mogą być zanieczyszczone odchodami kotów (np. niemyte owoce i warzywa, woda)
Zarażenie Toxoplasma gondii nie jest równoznaczne z chorobą, większość przypadków przebiega bezobjawowo. Pojawienie się objawów klinicznych związane jest z drogą zarażenia oraz sprawnością układu odpornościowego żywiciela.
W przebiegu toksoplazmozy nabytej mogą wystąpić:
postać węzłowa – powiększenie jednego lub kilku węzłów chłonnych (głównie szyjnych, potylicznych, karkowych), osłabienie, bóle głowy, bóle mięśni, stany podgorączkowe
postać oczna – zapalenie siatkówki i naczyniówki powodujące zaburzenia widzenia, bóle gałek ocznych, zaczerwienienie i łzawienie oczu,
postać uogólniona– dotyczy osób z niedoborem odporności, może wystąpić zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie płuc, zapalenie wątroby, zapalenie mózgu.
Oddzielnym zagadnieniem jest toksoplazmoza wrodzona, do której dochodzi drogą wewnątrzmaciczną.
Ryzyko rozwinięcia toksoplazmozy wrodzonej związanie jest z przedostaniem się pasożytów na płód od matki pierwotnie zarażonej tuż przed poczęciem lub w trakcie ciąży.
Wcześniejsze zarażenie kobiety Toxoplasma gondii w zdecydowanej większości przypadków nie ma wpływu na płód ze względu na obecność w surowicy matki specyficznych przeciwciał. Sporadycznie występujące reaktywacje zarażenia powiązane są z poważnymi zaburzeniami odporności ciężarnej.
Ryzyko zarażenia płodu w Europie szacowane jest na 1,6 – 3,5/1000 porodów, a prawdopodobieństwo rozwinięcia toksoplazmozy wrodzonej wśród zarażonych wynosi ok.22%.
Toksoplazmoza u matki nie jest równoznaczna z zakażeniem płodu, ale warto wiedzieć, że prawdopodobieństwo zarażenia płodu wzrasta wraz z upływem ciąży (Tabela 2).
Tabela 2 Prawdopodobieństwo zarażenia płodu Toxoplasma gondii w zależności od okresu ciąży (źródło: Infectious Diseases of the Fetus and Newborn Infant; Remington i wsp. 2011)
Okres ciąży
Prawdopodobieństwo zarażenia płodu
0 – 16 tyg.
3%
17 – 20 tyg.
17%
21- 35 tyg.
29%
okres okołoporodowy
75%
Toksoplazmoza wrodzona – objawy
Ryzyko i rodzaj uszkodzeń płodu na skutek toksoplazmozy w ciąży zależy od:
okresu ciąży,
stopnia rozwoju łożyska,
wydolności układu immunologicznego ciężarnej i płodu,
intensywności inwazji i zjadliwości pasożyta,
czasu wykrycia zarażenia i rozpoczęcia leczenia.
Im wcześniej dojdzie do zarażenia toksoplazmozą w trakcie życia płodowego, tym częściej stwierdza się ciężką postać choroby. Objawy kliniczne toksoplazmozy w zależności od momentu zarażenia przedstawiono w tabeli 3.
Głębokie uogólnione zmiany prowadzące do obumarcia płodu i poronień
II trymestr
Wodogłowie, zwapnienia śródczaszkowe, zmiany zapalne w dnie oka, żółtaczka, powiększenie wątroby i śledziony, małopłytkowość
III trymestr
Opóźnienie rozwoju psychoruchowego, drgawki, objawy oczne (zapalenie siatkówki/naczyniówki oka, zez, jaskra) Objawy pojawiają się z opóźnieniem w okresie niemowlęcym i później.
W diagnostyce laboratoryjnej toksoplazmozy wykorzystywane są metody:
serologiczne,
molekularne (PCR),
biologiczne,
histopatologiczne.
Materiałem klinicznym do testów w kierunku toksoplazmozy nabytej jest krew i bioptaty węzłów chłonnych. U osób z obniżoną odpornością pobierane są również szpik, popłuczyny oskrzelowo – pęcherzykowe, płyn mózgowo – rdzeniowy i bioptaty tkanki mózgowej.
W przypadku diagnozowania toksoplazmozy wrodzonej próbką badaną w laboratorium jest krew płodu, krew pępowinowa, płyn owodniowy i łożysko.
Testy serologiczne z krwi są podstawową metodą diagnozowania kobiet w ciąży i planujących ciążę. Umożliwiają one określenie statusu immunologicznego kobiety, jego monitorowanie w trakcie ciąży oraz określenie czasu zarażenia, jeśli do takiego doszło.
Diagnostykę rozpoczyna się od czułych testów przesiewowych, wyniki dodatnie są przesłanką do wykonania testów potwierdzających. W badaniach wykrywane są specyficzne przeciwciała w klasach IgM, IgG, IgA oraz określana jest tzw. awidność, która umożliwia wykluczenie niedawnej infekcji.
Serologicznymi markerami ostrej toksoplazmozy są:
Obecność w surowicy krwi specyficznych przeciwciał w klasach IgA i IgM – przeciwciała IgA i IgM pojawiają się po upływie ok. 7 dni od momentu zarażenia. IgM osiągają najwyższy poziom w okresie 4–12 tygodni, po czym ich liczba maleje (utrzymują się w organizmie przez 4–6 mies.). IgA charakteryzuje podobna dynamika, mogą być wykrywane w surowicy nawet do 9. miesiąca.
Obecność przeciwciał IgG o niskiej awidności – przeciwciała klasy IgG pojawiają się w surowicy krwi po 1-2 tygodniach od zarażenia i osiągają najwyższy poziom po 1-2 miesiącach. Niska siła wiązania przeciwciała IgG z antygenem (niska widność) świadczą o pierwotnym zarażeniu. Wysoka awidność IgG z jest silną przesłanką przeciwko świeżemu zarażeniu, wskazującą na bezpieczeństwo płodu.
Szybkienarastanie miana (stężenia) przeciwciał IgG (co najmniej czterokrotny wzrost miana przeciwciał IgG w próbkach surowicy pobranych w odstępie dwóch tygodni) – przeciwciała IgG utrzymują się w surowicy latami.
Toksoplazmoza w ciąży – opieka okołoporodowa w Polsce
Badania w kierunku toksoplazmozy w Polsce w ramach opieki okołoporodowej nie są w Polsce obowiązkowe, lecz mają rangę rekomendacji i zaleceń.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej zakres badań diagnostycznych obejmuje:
do 10. tygodnia ciąży lub w chwili pierwszego zgłoszenia się – badanie w kierunku toksoplazmozy (IgG,IgM), o ile ciężarna nie przedstawi wyniku potwierdzającego występowanie przeciwciał IgG sprzed ciąży.
w okresie 21–26 tydzień ciąży – u kobiet z ujemnym wynikiem w I trymestrze – badanie w kierunku toksoplazmozy (IgM).
Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy chorób zakaźnych obejmują:
wykonanie badania w kierunku toksoplazmozy (IgG,IgM) jak najwcześniej, idealnie przez planowaną ciążą.
monitoring kobiet z ujemnym wynikiem w kierunku toksoplazmowy do końca ciąży (co najmniej 3x):
Rozpoznanie toksoplazmozy u immunokompetentnych osób dorosłych nie wymaga zazwyczaj leczenia. W przypadku rozwinięcia ciężkich postaci narządowych konieczna jest terapia prowadzona przez lekarza specjalistę.
Pierwotne (świeże) zarażenieToxoplasma gondii kobiet ciężarnych, niezależnie od objawów chorobowych, jest obligatoryjnym wskazaniem do leczenia ze względu na konieczność ochrony płodu. Terapia ustalana jest indywidualnie.
Ciężarnej podawana jest spiromycyna – bezpieczny dla płodu antybiotyk makrolidowy. Tego typu leczenie jest skuteczne w przypadku, jeśli nie doszło jeszcze do inwazji pasożytów na płód (potwierdzeniem toksoplazmozy wrodzonej jest wykrycie DNA pasożyta w płynie owodniowym przy użyciu metody molekularnej – PCR). W przypadku stwierdzenia zarażenia płodu konieczne jest zastosowanie leków pokonujących barierę łożyska.
Toksoplazmoza w ciąży – podsumowanie
Toksoplazmoza jest powszechnie występującą na świecie chorobą pasożytniczą wywoływaną przez pierwotniaka Toxoplasma gondii.
Zarażenie toksoplazmozą jest szczególnie niebezpieczne w okresie ciąży, ze względu na możliwość rozwoju toksoplazmozy wrodzonej.
Ryzyko zarażenia płodu pierwotniakiem Toxoplasma gondii od matki wzrasta wraz z rozwojem ciąży i jest najwyższe w okresie okołoporodowym.
Im wcześniej dochodzi do zarażenia płodu tym wyższe jest ryzyko rozwoju ciężkiej postaci toksoplazmozy wrodzonej.
Każda kobieta ciężarna oraz planująca ciążę powinna być poddana diagnostyce w kierunku toksoplazmozy oraz monitorowana do końca przebiegu ciąży.
Moment wykrycia zarażenia toksoplazmozą ma istotne znaczenie dla zastosowania odpowiedniej terapii.
Piśmiennictwo
dr n.med. Ewa Talarek Toksoplazmoza (zakażenie Toxoplasma gondii): przyczyny, objawy i leczenie https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zarazenia-pasozytnicze/159099,toksoplazmoza (dostęp 30.03.2025 r.)
Toksoplazmoza https://www.gov.pl/web/wsse-warszawa/epid-toksoplazmoza (dostęp 30.03.2025 r.)
Dr n. med. Andrzej Bacz Toksoplazmoza w ciąży https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/63126,toksoplazmoza-w-ciazy (dostęp 31.03.2025 r.)
dr n. farm. Monika Jabłonowska „Diagnostyka ToRCH” (materiały z kursu specjalizacyjnego w dziedzinie mikrobiologii medycznej 2011 -2014)
E. Gołąb „Rozpoznawanie zarażeń Toxoplasma gondii” (materiały z kursu specjalizacyjnego w dziedzinie mikrobiologii medycznej 2011-2014)
Wirus cytomegalii jest najczęstszą przyczyną zakażeń wewnątrzmacicznych, które mogą skutkować wadami płodu i poważnymi powikłaniami u narodzonych dzieci. Jak dochodzi do zakażenia CMV w ciąży? Kiedy infekcja stanowi największe zagrożenie dla rozwijającego się dziecka? Jakie badania należy wykonać dla potwierdzenia cytomegalii i jak je interpretować? Artykuł zawiera odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania związane z zakażeniem wirusem CMV w ciąży.
Co to jest cytomegalia i jak dochodzi do zakażenia?
Cytomegalia jest chorobą zakaźną wywoływaną przez rozpowszechnionego na całym świecie wirusa cytomegalii (ang. Cytomegalovirus – CMV). Szacuje się, że w zależności od regionu świata zakażenie wirusem dotyczy ok. 40-80% populacji ludzkiej. Człowiek jest naturalnym gospodarzem, rezerwuarem i źródłem zakażenia. Wirusy CMV wykrywane są w ślinie, łzach, moczu, nasieniu, wydzielinie dróg rodnych, krwi, mleku kobiecym, przeszczepionych narządach.
Do zakażenia dochodzi:
drogą bezpośrednią poprzez kontakt z wydzielinami osoby chorej lub bezobjawowego nosiciela,
w trakcie kontaktów seksualnych,
przy przetaczaniu krwi lub preparatów krwiopochodnych,
na skutek przeszczepu organu od zakażonego dawcy,
drogą wertykalną w okresie ciąży,
w trakcie porodu,
w trakcie karmienia piersią.
Pora roku nie ma wpływu na częstość zachorowań. Zakażenie trwa całe życie – po pierwotnej infekcji wirus przechodzi w stan latencji (utajenia) i uaktywnia się w okresie spadku odporności.
Zdecydowana większość dzieci i dorosłych z prawidłowym układem odpornościowym przechodzi infekcję bezobjawowo lub łagodnie. Poważne konsekwencje zdrowotne związane są z zakażeniem w okresie płodowym oraz zakażeniem osób z niedoborami odporności.
Do czego może prowadzić zakażenie wirusem cytomegalii w ciąży?
Zakażenie wirusem CMV w trakcie ciąży może nieść za sobą poważne konsekwencje w postaci cytomegalii wrodzonej, prowadzącej do ciężkich powikłań, a nawet do śmierci dziecka. Najgroźniejsze są skutki pierwotnego zakażenia ciężarnej, do którego może dojść w każdym okresie ciąży (tabela 1). Przy infekcji wtórnej prawdopodobieństwo wewnątrzmacicznego zakażenia wynosi ok. 1%.
Brak objawów zakażenia u noworodka nie wyklucza wystąpienia zaburzeń rozwojowych w późniejszych etapach życia dziecka. Do najczęściej pojawiających się w późniejszym okresie życia powikłań należy postępująca utrata słuchu, mogą wystąpić zaburzenia mowy i opóźnienia w rozwoju umysłowym i psychoruchowym.
Jakie są objawy cytomegalii w ciąży?
Ciąża jest okresem, w którym układ odpornościowy podlega intensywnym zmianom. Zmniejszona aktywność układu immunologicznego sprzyja utrzymaniu ciąży, ale powoduje jednocześnie zwiększenie podatności na infekcje. Osłabienie odporności sprzyja również reaktywacji uśpionych wirusów.
Szacuje się, że pierwotne infekcje wirusem cytomegalii w trakcie ciąży dotyczą ok. 1%-4% kobiet. Zakażenia wtórne (w tym nowymi typami wirusa) ciężarnych stanowią 75% wszystkich przypadków infekcji CMV.
Przebieg choroby u kobiety ciężarnej jest zazwyczaj bezobjawowy lub skąpoobjawowy. Objawy cytomegalii mogą przypominać grypę lub mononukleozę zakaźną. Mogą pojawić się:
Jak rozpoznać zakażenie cytomegalowirusem w ciąży?
Niespecyficzne objawy cytomegalii, występujące również w przebiegu innych chorób, powodują, że rozpoznanie infekcji wirusem CMV wyłącznie na podstawie symptomów nie jest możliwe. Dla potwierdzenia zakażenia konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych.
W diagnostyce wykorzystywane są badania serologiczne służące wykrywaniu w krwi specyficznych przeciwciał oraz badania wykrywające wirusy lub ich fragmenty (metody molekularne, histologiczne, mikroskopia elektronowa) w różnych materiałach biologicznych pobranych od pacjenta.
Cytomegalia w ciąży – badania
Badania diagnostyczne w kierunku cytomegalii kobiet w ciąży lub planujących ciążę w Polsce nie znajdują się obecnie w standardzie opieki okołoporodowej Ministerstwa Zdrowia (MZ). Ma to ulec zmianie w nowym projekcie MZ (aktualnie konsultowany), ponieważ jak najwcześniejsze ustalenie statusu serologicznego mamy lub przyszłej mamy jest niezwykle istotne dla podjęcia właściwych działań profilaktycznych lub terapeutycznych.
Zgodnie z rekomendacjami ekspertów podstawą diagnozowania zakażenia wirusem cytomegalii w ciąży są badania serologiczne wykrywające przeciwciała w klasach IgM i IgG oraz badanie awidności przeciwciał IgG. Wyniki tych badań pomagają w ustaleniu momentu zakażenia matki.
Przeciwciała klasy IgM – są produkowane w pierwszej kolejności i mogą utrzymywać się w krwi przez 6-9 miesięcy, mogą powstawać również w czasie reaktywacji wirusa i przy infekcji wtórnej,
Przeciwciała IgG – powstają w późniejszej fazie infekcji i utrzymują się do końca życia,
Awidność IgG – określa siłę wiązania kompleksu antygen – przeciwciało, co umożliwia określenie momentu zakażenia.
Badania molekularne (PCR) dla diagnozowania zakażenia kobiet ciężarnych zlecane są w wyjątkowych sytuacjach (np. dla potwierdzenia lub wykluczenia pierwotnego zakażenia CMV w przypadku wyników IgM(+), IgG(-)).
Zgodnie z rekomendacjami Europejskiej Inicjatywy Zakażeń Wrodzonych (ECCI) z 2024 r. u kobiet ciężarnych:
badanie w kierunku swoistych dla CMV przeciwciał w klasach IgG i IgM powinno być wykonywane w I trymestrze ciąży,
w przypadku ujemnych wyników zaleca się powtarzanie badania na obecność przeciwciał co 4 tyg. do 14–16 tyg. ciąży,
w przypadku dodatnich wyników dla obu klas przeciwciał (IgM(+) i IgG(+)) zaleca się wykonanie testu awidności IgG w celu wykluczenia niedawnego pierwotnego zakażenia CMV.
Jak interpretować wyniki badań na cytomegalię w ciąży?
Interpretacja wyników badania w kierunku zakażenia wirusem CMV powinna być dokonywana przez specjalistów z uwzględnieniem czynników, które mogą wpłynąć na ich zafałszowanie.
Interpretacja wyników badań serologicznych w kierunku cytomegalii u kobiet ciężarnych
Cytomegalia w ciąży – profilaktyka
Kobiety ciężarne najbardziej narażone są na zakażenie wirusem CMV na skutek częstych i długich kontaktów z dziećmi do 2 r.ż., które wydalają wirusy w moczu i ślinie do 24 miesięcy. Wobec braku szczepionki przeciwko wirusowi cytomegalii w profilaktyce zakażeń stosowane są metody nieswoiste.
Zapobieganiu cytomegalii sprzyja:
higiena rąk, szczególnie ważne jest ich dokładne mycie po zmianie pieluszek, karmieniu, sprzątaniu zabawek itp.,
dbanie o czystość pomieszczeń i przedmiotów użytkowanych przez dzieci,
unikanie wspólnego używania sztućców, kubków, talerzy,
unikanie kontaktu z wydzielinami dziecka (śliną, moczem, wydzieliną z nosa).
Cytomegalia w ciąży – często zadawane pytania
Czy istnieje szczepionka przeciwko cytomegalii?
Nie, w chwili obecnej nie ma szczepionki skutecznej wobec wirusa CMV.
Czy są skuteczne leki na wirusa CMV do stosowania w ciąży?
Leki przeciwwirusowe mają negatywny wpływ na płód i są stosowane niezwykle rzadko, terapia kobiety ciężarnej opiera się na leczeniu objawowym.
Czy cytomegalia w ciąży to wskazanie do cesarskiego cięcia?
Ze względu na ograniczenie ryzyka zakażenia okołoporodowego lekarze często podejmują decyzję o wykonaniu cesarskiego cięcia. Należy jednak pamiętać, że zakażenie CMV nie jest przeciwwskazaniem do porodu siłami natury. Zakażenia okołoporodowe są mniej groźne niż wrodzone i zazwyczaj przebiegają bezobjawowo lub skąpoobjawowo.
W którym okresie ciąży zakażenie CMV matki jest najbardziej niebezpieczne dla płodu?
Najbardziej niebezpiecznym dla płodu jest pierwotne zakażenie ciężarnej w pierwszym trymestrze ciąży.
Czy dodatni wynik IgM przeciwko CMV jest wystarczający dla potwierdzenia cytomegalii pierwotnej?
Nie, wynik IgM(+) może utrzymywać się wiele miesięcy od momentu zakażenia, możliwe są również wyniki fałszywie dodatnie pojawiające się na skutek reakcji krzyżowej z innymi wirusami.
Co oznacza dodatni wynik IgG w badaniu w kierunku cytomegalii?
Wynik może oznaczać zetknięcie się z wirusem w przeszłości lub może być efektem aktualnego zakażenia. Dla określenia momentu zetknięcia się z wirusem należy wykonać dodatkowe badania.
Czy można zarazić się cytomegalią od zwierząt?
Nie, jedynym rezerwuarem i źródłem zakażenia są ludzie.
O czym świadczy wysoka awidność IgG w badaniu w kierunku cytomegalii?
Wysoka awidność świadczy o zetknięciu się z wirusem CMV w przeszłości (co najmniej 3 miesiące przed wykonaniem testu).
Czym jest cytomegalia „uśpiona”?
Pierwotne zakażenie CMV skutkuje obecnością wirusów w organizmie człowieka do końca życia. W okresie prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego wirusy pozostają w uśpieniu (latencji).
Co to jest cytomegalia reaktywna?
U osób zakażonych CMV w momentach spadku odporności (np. w przebiegu ciąży) może dojść do reaktywacji wirusów i ich wydalania z wydzielinami. W krwi mogą pojawić się ponownie przeciwciała klasy IgM (IgG po pierwotnym zakażeniu zostają na całe życie).
Piśmiennictwo
dr n. med. Ewa Duszczyk „Cytomegalia” https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/157123,cytomegalia (dostęp 07.04.2025 r.)
dr n. med. Andrzej Bacz „Zakażenie wirusem cytomegalii w ciąży” https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/63118,zakazenie-wirusem-cytomegalii-w-ciazy (dostęp 08.04.2025 r.)
dr med. Ernest Kuchar „Cytomegalia” https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/lista/73480,cytomegalia (dostęp 09.04.2025 r.)
Consensus recommendation for prenatal, neonatal and postnatal management of congenital cytomegalovirus infection from the European congenital infection initiative (ECCI); The Lancet Regional Health – Europe Volume 40, May 2024
Wrodzone zakażenie wirusem cytomegalii: stan wiedzy i perspektywy na przyszłość; Frontiers in Pediatrics, 2023; 11: 1 276912 (tłumaczenie: dr n. med. Dariusz Stencel, komentarz: dr hab. n. med. Ewelina Gowin) https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/artykuly-przegladowe/339806,wrodzone-zakazenie-wirusem-cytomegalii-stan-wiedzy-i-perspektywy-na-przyszlosc (dostęp 09.04.2025 r.)
Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła, zapalna choroba skóry charakteryzująca się suchością, świądem i nawracającymi zmianami skórnymi. Jej rozwój zależy od czynników genetycznych, immunologicznych, środowiskowych i uszkodzenia bariery skórnej, a podstawą leczenia jest odpowiednia pielęgnacja skóry. Są jednak badania wskazujące również na wpływ diety na przebieg choroby.
Sposób odżywiania chorych na atopowe zapalenie skóry może wpływać na stan zapalny skóry, wywoływać reakcje alergiczne lub zaburzać równowagę flory bakteryjnej jelit i tym samym wpływać na przebieg choroby (nasilenie objawów).
Nadmiar produktów prozapalnych w diecie (cukier rafinowany, tłuszcze trans, żywność wysokoprzetworzona) może nasilać stan zapalny, zaostrzając świąd i wysypkę. Produkty przeciwzapalne (kwasy omega-3, antyoksydanty, probiotyki) wpływają korzystnie na organizm i pomagają pośrednio łagodzić objawy.
U osób z AZS przy współistniejącej alergii pokarmowej (np. na mleko krowie, jaja kurze, gluten czy orzechy) spożywanie uczulających alergenów prowadzi do aktywacji układu immunologicznego, co może być przyczyną zaostrzeń wyprysku atopowego. Alergia pokarmowa może przyczyniać się do zaostrzenia stanu skóry, zwłaszcza u osób, u których AZS ma ciężki przebieg, a leczenie miejscowe nie przynosi oczekiwanych efektów.
Zaburzenie równowagi mikrobioty (dysbioza jelitowa) może zwiększać przepuszczalność jelit, co sprzyja przedostawaniu się alergenów do krwi i nasileniu stanu zapalnego. Probiotyki (kiszonki, jogurty fermentowane) i błonnik wspierają równowagę mikrobiomu i mogą przyczynić się pośrednio do poprawy stanu skóry.
Nie ma uniwersalnej diety dla wszystkich chorych na AZS. Przy AZS korzystny wpływ na przebieg choroby może mieć dieta eliminacyjna, przeciwzapalna lub śródziemnomorska.
Przy współistniejącej alergii pokarmowej wykluczenie uczulających produktów może złagodzić objawy AZS. Nie zaleca się jednak stosowania diet eliminacyjnych bez konsultacji lekarskiej, ponieważ mogą prowadzić do niedoborów żywieniowych. Eliminując z diety produkty uczulające, należy zastąpić je innymi o podobnych właściwościach odżywczych. Co więcej, samo uczulenie potwierdzone wynikami testów alergologicznych nie powinno być powodem wprowadzenia restrykcyjnej diety eliminacyjnej. Należy wykazać związek między nasileniem objawów skórnych a spożyciem podejrzanego pokarmu.
Dobrze sprawdza się dieta przeciwzapalna bogata w kwasy omega-3, antyoksydanty i probiotyki. Kwasy tłuszczowe omega-3 (tłuste ryby morskie, olej lniany, orzechy włoskie) zmniejszają stan zapalny. Antyoksydanty (owoce jagodowe, zielona herbata) neutralizują wolne rodniki. Probiotyki i prebiotyki (kiszonki, joguty naturalne, kefir, błonnik) wspierają mikrobiom jelitowy.
Dieta śródziemnomorska jest uznawana za jedną z najzdrowszych i może być korzystna przy AZS dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym, bogactwu składników odżywczych i niskim spożyciu żywności wysokoprzetworzonej. Niemniej jednak, jakakolwiek prozdrowotna dieta (np. w oparciu o piramidę/talerz zdrowego żywienia, DASH, MIND, IG, fleksitariańska czy przeciwzapalna) będzie pozytywnie wpływała na organizm. Dietę należy dostosować do indywidualnych potrzeb i zapotrzebowania kalorycznego.
Najważniejsze zasady diety przy atopowym zapaleniu skóry
Unikaj potwierdzonych laboratoryjnie lub klinicznie (dodatnia próba prowokacji) alergenów – jeśli testy wykazały alergie pokarmowe, wyklucz dany produkt.
Poniżej przykładowy jednodniowy jadłospis jakościowy dla osób dorosłych z AZS.
Śniadanie: Owsianka na napoju roślinnym z jagodami, siemieniem lnianym i orzechami włoskimi
II śniadanie: Koktajl z banana, szpinaku, jogurtu naturalnego i oleju lnianego
Obiad: Pieczony łosoś z komosą ryżową i surówką z marchewki i oliwy z oliwek
Podwieczorek: Hummus z warzywami
Kolacja: Kanapka z awokado, jajkiem i kiełkami
Dieta przy AZS – często zadawane pytania
Czego nie wolno jeść przy AZS?
Przy AZS nie ma uniwersalnej listy produktów zakazanych. Alergia pokarmowa może, ale nie musi towarzyszyć AZS. Produkty, po których występuje jednoznacznie zaostrzenie objawów należy wyeliminować i dokonać próby prowokacyjnej po kilku tygodniach. W zależności od przypadku klinicznego, pomocne może okazać się przeprowadzenie diety diagnostyczno-eliminacyjnej przez 2-4 tygodnie (na zlecenie lekarza) lub też wykonanie testów alergologicznych.
Czy można pić kawę przy AZS?
Kofeina może nasilać objawy u niektórych osób, ale nie ma jednoznacznych dowodów na konieczność jej eliminacji. Wszystko zależy od indywidualnej reakcji organizmu. Jeśli nie zauważasz pogorszenia objawów po jej spożyciu, możesz ją pić. Pij kawę z umiarem (1-2 filiżanki dziennie) oraz unikaj zbędnych dodatków do niej. Kofeina w godzinach wieczornych może zaburzać jakość snu, a niedostateczna regeneracja może nasilać objawy AZS. Dodatki do kawy, tj. cukier i syropy mogą zaostrzać objawy przy nadwrażliwości na nie. Jeśli z Twoich obserwacji wynika, że kawa nasila objawy, odstaw ją na 2-4 tygodnie i obserwuj zmiany.
Jakie pokarmy zaostrzają AZS?
Objawy AZS mogą być zaostrzane przez niektóre produkty, szczególnie u osób z nadwrażliwością lub alergią pokarmową. Oto lista najczęściej występujących alergenów i produktów wywołujących zaostrzenie objawów AZS:
mleko krowie i produkty mleczne – zwłaszcza u dzieci,
jaja (głównie białko jaja),
orzechy (zwłaszcza ziemne),
pszenica i gluten,
soja i jej przetwory,
ryby i owoce morza (krewetki, małże),
cytrusy (pomarańcze, mandarynki, grejpfruty),
czekolada i kakao,
truskawki, maliny, kiwi.
Oprócz alergenów, problematyczne mogą okazać się: cukier rafinowany, alkohol, ostre przyprawy, żywność z dodatkiem glutaminianu sodu.
Co najbardziej uczula przy AZS?
Alergia może wystąpić jako choroba współistniejącą przy AZS. U dzieci najczęstszymi alergenami pokarmowymi są mleko, jaja, orzechy, a u osób dorosłych orzechy, ryby i owoce morza. Innymi alergenami, które nasilają objawy AZS są roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt, pyłki roślin, detergenty oraz kosmetyki.
Podsumowanie
Atopowe zapalenie skóry wymaga przede wszystkim prawidłowej pielęgnacji. Pomimo, że dieta nie jest jedyną przyczyną powstawania czy zaostrzenia AZS, może wspomóc leczenie choroby. Kluczowa jest obserwacja własnego organizmu. Swój codzienny jadłospis warto wzbogacić o produkty bogate w kwasy tłuszczowe omega-3, antyoksydanty oraz produkty wspierające mikrobiom jelitowy. W przypadku alergii pokarmowej, o przeprowadzeniu diagnostycznej diety eliminacyjnej wraz z próbą prowokacji powinien zdecydować lekarz specjalista.
Piśmiennictwo
American Academy of Dermatology Association, Atopic dermatitis clinical guideline 2024.
Lim JJ, Liu MH, Chew FT. Dietary Interventions in Atopic Dermatitis: A Comprehensive Scoping Review and Analysis. Int Arch Allergy Immunol. 2024;185(6):545-589.
Paul Oykhman, et al.: Dietary Elimination for the Treatment of Atopic Dermatitis: A Systematic Review and Meta-Analysis. The Journal of Allergy and Clinical Immunology: In Practice, 2022; 10 (10): 2657-2666.
Katta R, Schlichte M. Diet and dermatitis: food triggers. J Clin Aesthet Dermatol. 2014 Mar;7(3):30-6. PMID: 24688624; PMCID: PMC3970830.
