Dolegliwości jelitowe potrafią istotnie obniżyć jakość życia. Jednym z nieprzyjemnych objawów związanych z przewodem pokarmowym są nadmierne gazy.
Jakie są przyczyny powstania gazów w jelitach? O czym świadczą nadmierne gazy w jelitach? Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się jakie są przyczyny nadmiernych gazów i kiedy zgłosić się do lekarza.
Spis treści:
- Gazy w jelitach: czym są i jak powstają?
- Nadmierne gazy: przyczyny częstych gazów w jelitach
- Czy gazy jelitowe mogą oznaczać chorobę?
- Nadmierne gazy: jakie mogą towarzyszyć im objawy?
- Kiedy iść do lekarza z częstymi gazami?
- Jakie badania wykonać przy nadmiernej ilości gazów?
- Co na nadmierne gazy?
- Gazy w jelitach: najczęstsze pytania o nadmierne gazy jelitowe (FAQ)
- Nadmierne gazy. Podsumowanie informacji o gazach w jelitach
Gazy w jelitach: czym są i jak powstają?
Powstawanie gazów w jelitach (zarówno w jelicie cienkim, jak i grubym) to proces fizjologiczny. Gazy powstają między innymi w procesach fermentacji bakteryjnej, jak i w trakcie trawienia substancji odżywczych dostarczanych wraz z pokarmem. Gazy w jelicie mogą być również efektem połykania powietrza. Pod względem chemicznym, w jelitach znajdują się między innymi takie gazy jak azot, metan, tlen, dwutlenek węgla, wodór i siarkowodór.
W prawidłowych warunkach w jelicie cienkim powstaje znacznie mniej gazów, niż w jelicie grubym, gdzie proces fermentacji jest znacznie bardziej nasilony ze względu na liczniejszy gatunkowo mikrobiom. W jelicie cienkim odnotowuje się niewielką ilość bakterii tlenowych (typowo <105 CFU/ml – jednostek tworzących kolonię). Za utrzymywanie prawidłowej równowagi w obrębie mikrobiomu jelita cienkiego odpowiada między innymi:
- prawidłowa perystaltyka w obrębie jelit,
- niskie pH żołądka,
- właściwości przeciwbakteryjne substancji zawartych w soku trzustkowym,
- wydzielanie przeciwciał IgA,
- zapora mechaniczna między jelitem cienkim a jelitem grubym – zastawka krętniczo-kątnicza.
Nieprawidłowości związane z którymkolwiek z wymienionych powyżej mechanizmów mogą prowadzić do namnażania się bakterii w obrębie jelita cienkiego, co prowadzi do powstawania nadmiernej ilości gazów.
>> Zobacz: Budowa, funkcje i najczęstsze choroby układu pokarmowego człowieka
Nadmierne gazy: przyczyny częstych gazów w jelitach
Ilość gazów, jaka powstaje w obrębie jelit, jest uzależniona między innymi od rodzaju spożywanych pokarmów. Produkty, które prowadzą do nadmiernych gazów w jelitach to przede wszystkim:
- pokarmy bogate w błonnik, który jest rozkładany w jelicie grubym – takie jak kapusta, kalafior, fasola, czy groch,
- nabiał – laktoza zawarta w mleku i serach trafia do jelita grubego, gdzie ulega fermentacji,
- cebula, czosnek – zawierają dość dużo błonnika, ale również fruktany, rozkładane w jelicie grubym,
- miód, gruszki, jabłka – zawierają dużą ilość fruktozy,
- dieta wysokobiałkowa – nadmiar białka jest rozkładany przez bakterie do związków siarki,
- napoje gazowane – są źródłem dużej ilości cukrów prostych, podlegających fermentacji bakteryjnej.
>> Sprawdź: Ból brzucha po jedzeniu – możliwe przyczyny i diagnostyka. Jakie badania wykonać?
Czy gazy jelitowe mogą oznaczać chorobę?
Należy mieć świadomość, że w niektórych przypadkach nadmierne gazy w jelitach są związane ze schorzeniami gastrologicznymi. Bardzo często jest to zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO), którego istotą jest nadmierne namnażanie się w obrębie jelita cienkiego bakterii typowych dla jelita grubego. Choroba ta bardzo często towarzyszy takim schorzeniom i stanom klinicznym jak:
- mukowiscydoza,
- cukrzyca,
- choroba Leśniowskiego-Crohna,
- marskość wątroby,
- zespół jelita drażliwego,
- wady anatomiczne jelit,
- przewlekłe zapalenie trzustki,
- obniżenie odporności, na przykład w przebiegu zakażenia wirusem HIV,
- niewydolność nerek,
- przewlekłe stosowanie leków obniżających wydzielanie kwasu solnego (IPP – inhibitory pompy protonowej),
- stan po usunięciu zastawki krętniczo-kątniczej, oddzielającej jelito grube od jelita cienkiego,
- twardzina układowa, w której przebiegu mamy do czynienia z zaburzeniami perystaltyki,
- celiakia,
- podeszły wiek.
Inne schorzenia, którym może towarzyszyć nadmierna produkcja gazów w jelitach to:
- nietolerancja laktozy – wynikająca z niedoboru enzymu, laktazy,
- nietolerancja fruktozy – której istotą są najczęściej zaburzenia wchłaniania tego cukru w obrębie jelita cienkiego,
- niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki – która prowadzi do niedoboru enzymów trzustkowych, w tym lipazy, amylazy, a także proteaz, a tym samym zaburzeń trawienia,
- parazytozy jelitowe – w tym lamblioza,
- choroby zapalne jelit – wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna.
Nadmierne gazy: jakie mogą towarzyszyć im objawy?
W przypadku schorzeń przewlekłych, nadmierne gazy to zazwyczaj jeden z elementów obrazu klinicznego. Nadmiernym gazom często towarzyszą takie objawy kliniczne jak bóle brzucha, wzdęcia, uczucie pełności po posiłkach, biegunki, zaparcia, utrata masy ciała, obrzęki czy osłabienie.
Warto wiedzieć, że wymieniony w poprzednim akapicie zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego często związany jest z niedoborami witamin. Nadmierny rozrost bakterii prowadzi bowiem do zaburzeń wchłaniania, a także zużywania substancji odżywczych przez namnażające się bakterie.
>> To może Cię zainteresować: SIBO a dieta – czym jest SIBO i dlaczego należy stosować odpowiednio skomponowaną dietę?
Kiedy iść do lekarza z częstymi gazami?
Pojawianie się nadmiernych gazów w jelitach powinno skłonić do wizyty lekarskiej jeżeli:
- towarzyszą im inne objawy, w tym między innymi ból brzucha, gorączka, utrata masy ciała,
- towarzyszy im biegunka, szczególnie o tłuszczowym charakterze,
- nadmierne gazy nie mijają po kilku dniach,
- nadmierne gazy nie są związane z przyjęciem pokarmu, dla którego ten objaw jest typowy.
W pierwszej kolejności należy udać się do lekarza rodzinnego, który po zebraniu wywiadu i zbadaniu pacjenta zadecyduje o dalszym postępowaniu diagnostyczno-leczniczym.
Jakie badania wykonać przy nadmiernej ilości gazów?
Badania, które wykonuje się w celu diagnostyki nadmiernych gazów to przede wszystkim:
- badanie bakteriologiczne treści jelita cienkiego – jest to złoty standard w diagnostyce zespołu rozrostu bakteryjnego, jednak wymaga wykonania endoskopii,
- testy oddechowe – w tym wodorowy test oddechowy czy metanowy test oddechowy; testy te oceniają produkcję wymienionych gazów przez bakterie znajdujące się w jelitach; należy podkreślić, że znaczenie ma dodatni wynik testu oddechowego, a wynik negatywny nie wyklucza rozpoznania SIBO; wodorowy test oddechowy jest również wykorzystywany w diagnostyce nietolerancji laktozy,
- stężenie witaminy B12 – zespół rozrostu bakteryjnego i inne schorzenia gastrologiczne mogą prowadzić do niedoboru witamin,
- stężenie kwasu foliowego – w przebiegu SIBO obserwuje się niekiedy zwiększone stężenie kwasu foliowego, związane z produkcją tej substancji przez bakterie,
- morfologia krwi obwodowej – może ujawnić niedokrwistość z niedoboru witaminy B12,
- stężenie albumin,
- zdjęcie rentgenowskie przewodu pokarmowego – to badanie obrazowe wykonuje się przy podejrzeniu takich schorzeń jak uchyłki jelita, czy zwężenie jelit,
- oznaczenie elastazy w kale – badanie to wykonuje się w przebiegu diagnostyki zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki,
- badanie kału w kierunku pasożytów i G. lamblia,
- oznaczanie kalprotektyny w kale,
- oznaczenie przeciwciał ASCA oraz pANCA,
- badania endoskopowe przewodu pokarmowego wraz z pobraniem biopsji do badania histopatologicznego – badania te wykonuje się między innymi w diagnostyce nieswoistych zapaleń jelit.
>> Przeczytaj: Badanie histopatologiczne – co to jest, co wykrywa i kiedy się je przeprowadza?
Co na nadmierne gazy?
Leczenie nadmiernych gazów w jelitach wymaga podjęcia terapii przyczynowej. W przypadku potwierdzenia zespołu rozrostu bakteryjnego konieczne jest włączenie odpowiedniej diety, w tym ograniczenie węglowodanów fermentujących, a także zastosowanie antybiotykoterapii (najczęściej stosuje się rifaksyminę).
Jeżeli u pacjenta stwierdzono nietolerancję laktozy, należy ograniczyć jej ilość w diecie. Wspomagająco stosuje się preparaty enzymu laktazy. Konieczne jest również uzupełnienie ewentualnych niedoborów (na przykład witaminy B12).
>> Zobacz: Witamina B12 – budowa, rola, wchłanianie, objawy niedoboru (webinar)
Gazy w jelitach: najczęstsze pytania o nadmierne gazy jelitowe (FAQ)
Nadmierne gazy w jelitach to częsta dolegliwość. Nic więc dziwnego, że budzi wiele obaw i wątpliwości. Poniżej odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania.
Częste żucie gumy zdecydowanie może powodować pojawienie się nadmiernych gazów w jelitach. Wynika to z faktu, że gumy bardzo często zawierają w swoim składzie węglowodany, które są rozkładane przez bakterie jelitowe. Ponadto, w czasie żucia gumy połyka się powietrze, co może zwiększać nieprzyjemne objawy jelitowe.
Palenie papierosów może zwiększać ryzyko wystąpienia nadmiernych gazów. Wiąże się to zarówno z połykaniem powietrza podczas palenia, ale również ze zmianami w składzie mikrobiomu jelitowego, które wywołują substancje zawarte w papierosach. Nikotyna wpływa na motorykę w obrębie przewodu pokarmowego, co może predysponować do zalegania treści pokarmowej, co z kolei zwiększa fermentację i produkcję gazów.
Nadmierne gazy nie są charakterystycznym objawem schorzeń wątroby. Jednak w niektórych przypadkach nieprawidłowości związane z tym narządem mogą być pośrednią przyczyną nadmiernych gazów. Przykładem są tutaj zaburzenia transportu żółci, prowadzące do nieprawidłowości w trawieniu tłuszczów i ich zalegania w przewodzie pokarmowym, co z kolei może powodować nadmierną produkcję gazów.
Schorzenia trzustki mogą objawiać się nadmiernymi gazami. Przykładem jest niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki, a także przewlekłe jej zapalenie.
Nadmierne gazy. Podsumowanie informacji o gazach w jelitach
- Produkcja gazów w obrębie jelit to naturalne zjawisko, jednak ich nadmierna ilość może być objawem schorzeń internistycznych.
- Nadmierne gazy w jelitach mogą być także efektem stosowanej diety, szczególnie, gdy jest ona bogata w błonnik, nabiał czy też cukry proste i napoje gazowane.
- Utrzymujące się nadmierne gazy powinny skłonić do wizyty u lekarza i przeprowadzenia szerokiej diagnostyki, w tym między innymi w kierunku zespołu rozrostu bakteryjnego.
- Leczenie nadmiernych gazów obejmuje leczenie farmakologiczne – zarówno objawowe i przyczynowe, ale należy podkreślić, że niezwykle ważne jest postępowanie dietetyczne.
Bibliografia
- A. Dąbrowski, Choroby przewodu pokarmowego – postępy 2020/2021, Med. Prakt., 2021; 6: 55–76.
- J. Tatoń, A. Czech, Diagnostyka internistyczna, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2005,
- A. Szczeklik, Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020/2021.
