Niepłodność i jej możliwe przyczyny. Badania i leczenie

Niepłodność to problem zdrowotny, który dotyczy coraz większej liczby par. Szacuje się, że w Polsce zmaga się z nim około 15–20% związków starających się o dziecko. W artykule wyjaśniamy, czym jest niepłodność, jakie są jej przyczyny i objawy oraz dlaczego badania diagnostyczne odgrywają kluczową rolę w procesie rozpoznania i leczenia. Jeśli zastanawiasz się nad swoją płodnością, koniecznie przeczytaj, jakie kroki należy podjąć.

Spis treści:

1. Niepłodność: czym jest?
   • Niepłodność a bezpłodność – czym się różnią?
2. Niepłodność u kobiet i mężczyzn: przyczyny
   • Przyczyny niepłodności u kobiet
   • Przyczyny niepłodności u mężczyzn
3. Rodzaje niepłodności
4. Niepłodność u mężczyzn i kobiet: objawy
5. Diagnostyka niepłodności: jakie badania wykonać?
6. Leczenie niepłodności
7. Niepłodność i jej możliwe przyczyny: najczęstsze pytania (FAQ)
8. Niepłodność: podsumowanie informacji

Niepłodność: czym jest?

Niepłodność (w klasyfikacji ICD-10 oznaczone kodem N97 lub N45) definiuje się jako brak możliwości zajścia w ciążę po 12 miesiącach regularnych stosunków płciowych (2-4 razy w tygodniu) bez stosowania antykoncepcji. Zgodnie z najnowszymi rekomendacjami amerykańskich towarzystw medycyny reprodukcyjnej (ASRM) okres ten skraca się do 6 miesięcy, gdy kobieta ukończyła 35. rok życia. Niepłodność nie jest wyrokiem – w wielu przypadkach można ją skutecznie leczyć, jednak wymaga to kompleksowej diagnostyki.

Niepłodność a bezpłodność – czym się różnią?

Pojęcia te bywają mylone, a różnica jest zasadnicza.

Niepłodność oznacza czasowe zaburzenie płodności, które przy odpowiednim leczeniu można odwrócić. Bezpłodność natomiast to trwała i nieodwracalna utrata zdolności do posiadania potomstwa, np. po usunięciu jajników lub jąder.
Zrozumienie tej różnicy ma znaczenie nie tylko medyczne, ale i psychologiczne – daje nadzieję na skuteczną terapię.

Niepłodność u kobiet i mężczyzn: przyczyny

Niepłodność nie dotyczy wyłącznie kobiet – w równym stopniu może być problemem mężczyzn. Statystyki wskazują, że przyczyny dzielą się mniej więcej po równo:

• około 35–40% przypadków wynika z czynników żeńskich,
• kolejne 35–40% z czynników męskich,
• a pozostała część to przyczyny mieszane lub idiopatyczne (nieznane).

Przyczyny niepłodności u kobiet

Do najczęstszych przyczyn niepłodności u kobiet należą:

• zaburzenia owulacji (np. zespół policystycznych jajników – PCOS),
• endometrioza,
• choroby tarczycy, hiperprolaktynemia
• niedrożność jajowodów,
• przedwczesne wygasanie czynności jajników,
• nieprawidłowości anatomiczne macicy.

Czynniki środowiskowe, takie jak stres, palenie tytoniu czy otyłość, dodatkowo obniżają szansę na poczęcie.

Przyczyny niepłodności u mężczyzn

U mężczyzn problemem najczęściej są zaburzenia jakości nasienia – obniżona liczba plemników, ich ruchliwość lub nieprawidłowa budowa. Przyczyną mogą być także:

• żylaki powrózka nasiennego,
• infekcje dróg moczowo-płciowych,
• zaburzenia hormonalne,
• choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca czy nadciśnienie.

>> Więcej informacji znajdziesz w artykule: Niepłodność u mężczyzn: najczęstsze przyczyny, objawy i rozpoznanie. Leczenie niepłodności

Rodzaje niepłodności

Niepłodność nie zawsze wygląda tak samo – lekarze wyróżniają jej różne typy. Najczęściej spotykamy się z podziałem na:

• Niepłodność pierwotną – dotyczy par, które nigdy wcześniej nie miały dziecka.
• Niepłodność wtórną – oznacza brak możliwości ponownego zajścia w ciążę, mimo że wcześniej kobieta urodziła dziecko lub doszło do poronienia.

Niepłodność u mężczyzn i kobiet: objawy

Najbardziej oczywistym objawem niepłodności jest brak ciąży mimo regularnych starań. Jednak mogą jej towarzyszyć dodatkowe symptomy:

• u kobiet: nieregularne miesiączki, bolesne miesiączkowanie, objawy zaburzeń hormonalnych (np. trądzik, nadmierne owłosienie),
• u mężczyzn: obniżone libido, problemy z erekcją, ból lub obrzęk jąder.

Diagnostyka niepłodności: jakie badania wykonać?

Diagnostykę rozpoczyna się po roku regularnego współżycia bez zabezpieczenia, a w przypadku kobiet po 35. roku życia lub obecności czynników ryzyka można rozważyć rozpoczęcie wcześniej.

Podstawowe badania u kobiet:

• FSH i LH – hormony przysadki, które regulują cykl i owulację.
• Estradiol, progesteron, testosteron wraz z innymi androgenami (androstendion, DHEAS) oraz hormony tarczycy (TSH, czasem FT3/FT4), prolaktyna – dostarczają informacji o równowadze hormonalnej i funkcjonowaniu jajników.
• AMH (hormon anty-Müllerowski) – kluczowy wskaźnik oceny rezerwy jajnikowej, pokazuje potencjał rozrodczy kobiety.
• Inhibina B – uzupełnia diagnostykę rezerwy jajnikowej, często wykonywana wraz z AMH
• USG przezpochwowe umożliwiające ocenę budowy macicy i jajników, wykrycie torbieli, polipów czy zrostów, niekiedy lekarz może zakwalifikować do dokładniejszych badań, takich jak histerosalpingografia czy histeroskopia.

Podstawowe badania u mężczyzn:

• Badanie nasienia (seminogram) – podstawowe narzędzie diagnostyczne. Ocenia liczbę plemników, ich ruchliwość, żywotność oraz budowę. Wyniki pozwalają szybko określić, czy parametry nasienia mieszczą się w normach WHO.
• Test fragmentacji DNA plemników – bada integralność materiału genetycznego plemników. Uszkodzenia DNA mogą utrudniać zapłodnienie i zwiększać ryzyko poronień.
• Badania hormonalne – oznaczenie poziomu testosteronu, FSH, LH i prolaktyny, które regulują proces spermatogenezy i wpływają na potencję.
• USG moszny i jąder – wykrywa żylaki powrózka nasiennego, torbiele czy inne zmiany strukturalne, które mogą zaburzać płodność.

Niekiedy u obu partnerów wskazane jest poszerzenie diagnostyki o wykonanie badań immunologicznych i genetycznych, takich jak kariotyp czy identyfikujących konkretne mutacje występujące u kobiet i mężczyzn.

>> Więcej informacji w artykule: Badania laboratoryjne w diagnostyce niepłodności

Leczenie niepłodności

Leczenie zależy od przyczyny problemu. Może obejmować:

• farmakoterapię regulującą gospodarkę hormonalną,
• zabiegi chirurgiczne (np. usunięcie endometriozy, udrożnienie jajowodów),
• inseminację domaciczną (IUI),
• zapłodnienie pozaustrojowe (IVF).

Coraz częściej stosuje się także nowoczesne metody wspomaganej diagnostyki genetycznej, które zwiększają szanse na ciążę.

Niepłodność i jej możliwe przyczyny: najczęstsze pytania (FAQ)

Niepłodność: podsumowanie informacji

• Niepłodność to problem zdrowotny, który dotyczy par starających się o dziecko przez co najmniej 12 miesięcy.
• Różni się od bezpłodności, która jest trwałą i nieodwracalną utratą płodności.
• Przyczyny leżą zarówno po stronie kobiet, jak i mężczyzn.
• Diagnostyka opiera się na badaniach – bez nich nie można wdrożyć skutecznego leczenia.
• Nowoczesne metody medycyny pozwalają wielu parom spełnić marzenie o rodzicielstwie.

Bibliografia

1. Carson SA, Kallen AN. Diagnosis and Management of Infertility: A Review. JAMA. 2021 
2. World Health Organization. Infertility definitions and terminology. WHO, 2023.
3. Łukaszuk K., Kozioł K. Diagnostyka i leczenie niepłodności — rekomendacje Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii (PTMRiE) oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGP). Ginekologia i Perinatologia Praktyczna. 2018