Cholera to jedna z najgroźniejszych chorób zakaźnych przenoszonych drogą pokarmową, która mimo postępu medycyny nadal stanowi realne zagrożenie w wielu częściach świata. Wywołuje ją bakteria Vibrio cholerae, a jej przebieg może być niezwykle gwałtowny – w ciągu kilkunastu godzin prowadzi do ciężkiego odwodnienia i zgonu, jeśli nie zostanie wdrożone odpowiednie leczenie. Choroba ta, choć rzadko występuje w krajach rozwiniętych, cyklicznie pojawia się w rejonach dotkniętych ubóstwem, brakiem czystej wody i kryzysami humanitarnymi. W niniejszym artykule wyjaśniamy, czym jest cholera, jak się objawia i w jaki sposób można się nią zarazić. Dowiesz się również, jak wygląda leczenie oraz jak skutecznie chronić się przed zakażeniem — zarówno na poziomie jednostki, jak i całych społeczeństw.
Spis treści:
- Cholera – co to za choroba?
- Przyczyny cholery
- Jakie są objawy cholery?
- Jak leczyć cholerę?
- Cholera – profilaktyka
- FAQ. Cholera – często zadawane pytania
- Cholera – podsumowanie
Cholera – co to za choroba?
Cholera to ostra choroba biegunkowa wywoływana przez bakterię Vibrio cholerae. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową poprzez spożycie wody lub żywności skażonej kałem osoby chorej. Z tego powodu bywa określana mianem „choroby brudnych rąk” i stanowi klasyczny przykład zakażenia szerzącego się w warunkach niedostatecznej higieny i braku dostępu do bezpiecznej wody pitnej.
Bakteria kolonizuje jelito cienkie, gdzie produkuje tzw. toksynę choleryczną (CTX). Jej działanie powoduje zwiększone wydzielanie wody, sodu, chloru, potasu i wodorowęglanów do światła jelita, co skutkuje bardzo obfitą, wodnistą biegunką.
Najgroźniejsze w przebiegu choroby są gwałtowna utrata płynów i elektrolitów, mogące w krótkim czasie prowadzić do odwodnienia, wstrząsu hipowolemicznego i śmierci. Bez szybkiego leczenia – przede wszystkim intensywnego nawadniania – śmiertelność może sięgać nawet 50%. Z odpowiednią terapią spada do poziomu poniżej 1%.
>> Warto wiedzieć: Odra – czy grozi nam powrót zapomnianej choroby?
Cholera w Polsce
Pierwsze opisy cholery pochodzą z Indii, gdzie choroba endemicznie występowała od wieków. W XIX wieku, wraz z rozwojem transportu morskiego i handlu, choroba zaczęła rozprzestrzeniać się globalnie. W latach 1817–1961 świat doświadczył sześciu pandemii cholery, a obecna – siódma – trwa od 1961 roku.
Szacuje się, że epidemie cholery od XIX wieku pochłonęły miliony ofiar na całym świecie.
W Polsce największe epidemie miały miejsce w XIX wieku, m.in. w latach 1831 i 1855, kiedy to choroba dotarła do kraju podczas wojen i przemieszczania się ludności. Liczba ofiar szła w tysiące. Przełom nastąpił po odkryciach dr Johna Snowa, który udowodnił związek między cholerą a zanieczyszczoną wodą. Wprowadzenie kanalizacji i systemów odprowadzania ścieków znacząco ograniczyło występowanie ognisk choroby w krajach rozwiniętych.
Przyczyny cholery
Bezpośrednią przyczyną choroby jest zakażenie Vibrio cholerae – przecinkowcem bakterii Gram-ujemnej, zaopatrzonym w rzęski, dzięki którym porusza się aktywnie w środowisku wodnym i łatwo kolonizuje jelito cienkie człowieka. W naturalnych warunkach bakteria ta bytuje w estuariach, ujściach rzek i wodach przybrzeżnych, szczególnie w ciepłym klimacie. Spośród ponad 200 znanych serogrup tylko dwie – O1 i O139 – są odpowiedzialne za epidemiczne postacie cholery.
Cholera – jak można się zarazić?
Główną drogą zakażenia jest spożycie skażonej wody lub żywności. Choroba przenosi się szczególnie łatwo w warunkach niedostatecznej higieny, np. w obozach dla uchodźców, po katastrofach naturalnych, w rejonach dotkniętych wojną czy w biednych dzielnicach miast bez kanalizacji.
Do najczęstszych źródeł zakażenia należą:
- nieprzegotowana woda pitna,
- surowe warzywa i owoce myte skażoną wodą,
- surowe lub niedosmażone ryby, owoce morza, zwłaszcza małże i ostrygi,
- brak higieny rąk podczas przygotowywania posiłków,
- kontakt z odchodami chorego – np. podczas opieki domowej bez zabezpieczeń.
Zakaźna dawka bakterii powinna być dość wysoka, ale obniżona odporność, zmniejszone wydzielanie kwasu żołądkowego (np. po inhibitorach pompy protonowej) czy obecność chorób współistniejących może znacznie zwiększyć podatność na zachorowanie.
Jakie są objawy cholery?
Objawy pojawiają się szybko – od kilku godzin do 5 dni od zakażenia. W większości przypadków (ok. 80%) przebieg jest łagodny lub bezobjawowy. Jednak u około 20% chorych dochodzi do gwałtownego rozwoju objawów.
Najczęstsze objawy to:
- wodnista biegunka (tzw. „popłuczyny ryżowe” – bez uczucia parcia, bez zapachu, przypominająca wodę po ryżu),
- wymioty,
- skurcze mięśni,
- szybka utrata płynów i elektrolitów,
- odwodnienie (suchość śluzówek, osłabienie, senność),
- w ciężkich przypadkach – wstrząs hipowolemiczny, niewydolność nerek i zgon.
Bez leczenia objawy mogą doprowadzić do śmierci w ciągu kilku–kilkunastu godzin.
>> Przeczytaj również: Biegunka podróżnych
Jak leczyć cholerę?
Leczenie cholery opiera się głównie na szybkim i skutecznym nawodnieniu:
- doustne płyny nawadniające zawierające glukozę i elektrolity są podstawą leczenia w łagodniejszych przypadkach,
- w ciężkich przypadkach konieczne jest nawadnianie dożylne,
- antybiotyki (np. doksycyklina, azytromycyna) mogą skrócić czas trwania biegunki i ograniczyć wydalanie bakterii, ale nie w każdej sytuacji są konieczne.
| Ciekawostka: U dzieci z rejonów endemicznych, szczególnie tych niedożywionych, coraz częściej zaleca się suplementację cynku jako uzupełnienie leczenia cholery. Cynk wspomaga regenerację błony śluzowej jelit i może skracać czas trwania biegunki, zmniejszając jej nawroty. |
Kluczowe jest wczesne rozpoznanie i leczenie – szczególnie w warunkach polowych lub w rejonach endemicznych.
Cholera – profilaktyka
Profilaktyka cholery opiera się na trzech głównych filarach:
- Dostęp do czystej wody pitnej – najważniejszy element zapobiegania szerzeniu się choroby.
- Higiena osobista i żywności – mycie rąk, dokładne gotowanie i unikanie surowych produktów w podejrzanych warunkach sanitarnych.
- Szczepienia – doustne szczepionki (m.in. Dukoral, Vaxchora) są zalecane osobom podróżującym do krajów o wysokim ryzyku lub podczas wybuchów epidemii.
W krajach rozwiniętych podstawowa infrastruktura sanitarna – kanalizacja i odprowadzanie ścieków – praktycznie wyeliminowały zachorowania endemiczne.
>> Przeczytaj także: Szczepienia osób dorosłych – które są zalecane i dlaczego?
FAQ. Cholera – często zadawane pytania
Chociaż cholera jest chorobą dobrze poznaną, wciąż budzi wiele pytań – szczególnie w kontekście podróży zagranicznych, profilaktyki czy leczenia. W tej sekcji odpowiadamy na najczęściej pojawiające się wątpliwości, aby uporządkować najważniejsze informacje i rozwiać popularne mity związane z tą chorobą.
Tak. Przy odpowiednim i szybkim leczeniu (nawadnianie) śmiertelność jest bardzo niska – poniżej 1%.
Głównie przez wodę i żywność skażoną kałem osoby chorej. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową.
Cholera jest endemiczna m.in. w krajach Afryki Subsaharyjskiej, Azji Południowej (Bangladesz, Indie), Haiti i Jemenie. Ogniska pojawiają się często w sytuacjach kryzysowych, np. po trzęsieniach ziemi lub w obozach dla uchodźców.
Cholera – podsumowanie
Cholera to jedna z najstarszych i najbardziej śmiercionośnych chorób zakaźnych, która nadal stanowi wyzwanie w wielu regionach świata. Choć w krajach rozwiniętych niemal nie występuje, to globalizacja, zmiany klimatu i kryzysy humanitarne sprzyjają jej nawrotom. Kluczowa pozostaje profilaktyka – dostęp do czystej wody, higiena i szczepienia.
Najważniejsze informacje:
- Chorobę wywołuje bakteria Vibrio cholerae.
- Objawy to głównie wodnista biegunka i odwodnienie.
- Do zakażenia dochodzi przez skażoną wodę i żywność.
- Leczenie polega na szybkim nawodnieniu, czasem antybiotykach.
- Najskuteczniejszą ochroną są: czysta woda, higiena, szczepienia.
- Występuje głównie w krajach o słabym dostępie do infrastruktury sanitarnej.
Bibliografia
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/cholera
- Deen J., Mengel MA., Clemens JD. Epidemiology of cholera. Vaccine. 2020 Feb 29;38 Suppl 1:A31-A40.
- Charles RC., Ryan ET. Cholera in the 21st century. Curr Opin Infect Dis. 2011 Oct;24(5):472-7.
- Chowdhury F. Ross AG., Islam MT., McMillan NAJ., Qadri F. Diagnosis, Management, and Future Control of Cholera. Clin Microbiol Rev. 2022 Sep 21;35(3):e0021121.
- Legros D. Partners of the Global Task Force on Cholera Control. Global Cholera Epidemiology: Opportunities to Reduce the Burden of Cholera by 2030. J Infect Dis. 2018 Oct 15;218(suppl_3):S137-S140.
