Sklep
Strona główna Blog

Dieta podczas stosowania leków przeciwkrzepliwych

Magdalena Konowrocka
-
0
Dieta podczas stosowania leków przeciwkrzepliwych

Leki przeciwzakrzepowe, czyli antykoagulanty, często są nazywane lekami rozrzedzającymi krew. Zajmują bardzo ważne miejsce w zapobieganiu groźnym powikłaniom miażdżycy – zawałom serca czy udarom. Są również polecane pacjentom po zabiegach stentowania. Czy pacjenci przyjmujący te leki powinni przestrzegać specjalnych zaleceń żywieniowych? Zapraszamy do artykułu!

Spis treści:

  1. Leki przeciwzakrzepowe – podział
  2. Leki przeciwpłytkowe a składniki diety
  3. Antagoniści witaminy K a składniki diety
  4. Doustne leki przeciwzakrzepowe nowej generacji
  5. Dieta przy lekach przeciwzakrzepowych. Podsumowanie
  6. Dieta podczas stosowania leków przeciwkrzepliwych – często zadawane pytania

Leki przeciwzakrzepowe – podział

Leki przeciwzakrzepowe są niejednorodną grupą leków, należą do nich:

  • leki przeciwpłytkowe, które hamują agregację (zlepianie się) płytek krwi, np. klopidogrel i kwas acetylosalicylowy,
  • antagoniści witaminy K, np. warfaryna i acenokumarol,
  • doustne leki przeciwzakrzepowe nowej generacji, często określane jako NOAC (novel oral anticoagulants) lub DOAC (direct oral anticoagulants), np. rywaroksaban, dabigatran, apiksaban.

Leki przeciwpłytkowe a składniki diety

Do leków przeciwpłytkowych zalicza się kwas acetylosalicylowy oraz klopidogrel. Kwas acetylosalicylowy (Acard) to lek należący do NLPZ (Niesteroidowych Leków Przeciwzapalnych), ale w tym przypadku wykorzystuje się przeciwpłytkowy mechanizm jego działania.

Leków przeciwpłytkowych nie należy łączyć z:

  • miłorzębem japońskim (Ginkgo biloba) – suplement stosowany w celu poprawy pamięci i koncentracji. Należy jednak pamiętać, iż jest to również roślina, która hamuje agregację płytek krwi i tworzenie się skrzepów. Dlatego nie należy go stosować w połączeniu z lekami przeciwpłytkowymi, ponieważ może to wzmacniać ich działanie i przyczyniać się do wydłużenia czasu krwawienia i zwiększenia ryzyka krwawień.
  • żeń-szeniem – adaptogen również stosowany w celu poprawy funkcji kognitywnych czy łagodzenie skutków stresu, wykazujący działanie przeciwpłytkowe. Chociaż badania kliniczne wskazują, iż jednoczesna suplementacja zeń-szeniem u pacjentów zażywających leki przeciwpłytkowe wywołuje niewielkie ryzyko krwawienia, to osoby planujące stosowanie żeń-szenia powinny być świadome istnienia takiego zagrożenia.
  • alkoholem – alkoholu nie powinno się łączyć z żadnymi lekami, jednak szczególnie dotyczy to kwasu acetylosalicylowego (aspiryny, Acardu), ponieważ hamuje on aktywność dehydrogenazy alkoholowej, wydłużając czas rozkładania i usuwania alkoholu z organizmu.
  • czosnkiem – zawarta w czosnku allicyna hamuje agregację płytek, nasilając działanie leków przeciwpłytkowych.
  • witaminami C i witamina E – dieta bogata w te witaminy nasila wytwarzanie enzymu paraoksonazy 1 (PON 1), który wpływa na reakcję organizmu na lek przeciwpłytkowy – klopidogrel.

>> Sprawdź też: Talerz zdrowego żywienia

Badanie czasu protrombinowego (PT_INR) banerek

Antagoniści witaminy K a składniki diety

Do grupy leków przeciwkrzepliwych będących antagonistami witaminy K należą warfaryna i acenokumarol. Mechanizm ich działania polega na hamowaniu działania witaminy K, która jest czynnikiem niezbędnym w procesie krzepnięcia krwi. Dlatego pokarmy bogate w tę witaminę hamują efekt terapeutyczny warfaryny i acenokumarolu.

Witamina K obecna jest w zielonych warzywach – wszystkie jadalne zielone części roślin uznawane są za ważne źródło witaminy K.

Czego unikać, jeśli zażywamy warfarynę lub acenokumarol? Za najbogatsze źródło witaminy K uważa się rośliny zawierające ponad 100 μg w 100 g produktu. Należą do nich:

  • szpinak,
  • jarmuż,
  • zielona sałata,
  • brukselka,
  • zielona herbata.

Również rośliny zawierające 50 – 100 μg witaminy K w 100 g produktu hamują działanie tych leków. Są to:

  • kapusta,
  • kalafior,
  • awokado.

Bogate w witaminę K są zioła i przyprawy, przy czym produkty w postaci suszonej zawierają jej więcej niż rośliny świeże. Należy unikać:

  • majeranku,
  • oregano,
  • cząbru,
  • mięty,
  • pokrzywy,
  • czosnku niedźwiedziego,
  • mniszka lekarskiego,
  • szałwii,
  • rumianku,
  • natki pietruszki.

Antagonistów witaminy K nie należy popijać sokiem grejpfrutowym czy żurawinowym. Polifenole zawarte w tych owocach, podobnie jak w jagodach goi, hamują metabolizm warfaryny i mogą prowadzić do nasilonych krwotoków (wartość wskaźnika INR wzrasta). Innym polifenolem wykazującym takie działanie jest resweratrol.

W przypadku większości witamin obróbka kulinarna (gotowanie, podgrzewanie w mikrofali, pieczenie) zmniejsza ich zawartość w pokarmach. Witamina K jest odporna na takie działania, należy mieć to na uwadze, przygotowując posiłki z warzywami bogatymi w tę witaminę.

Ważnym źródłem witaminy K są oleje:

  • sojowy,
  • rzepakowy,
  • oliwa z oliwek.

Są one często używane w potrawach, których podstawę stanowią warzywa i mogą być dodatkowym źródłem problemów z aktywnością warfaryny lub acenokumarolu.

Działanie przeciwzakrzepowe leków z grupy antagonistów witaminy K osłabia także wątróbka zwierzęca i białko jaj, płatki owsiane.

Ciekawe jest to, iż hamujący wpływ witaminy K z żywności na działanie warfaryny zależy częściowo od genotypu pacjenta. Znaczenie mają polimorfizmy dwóch genów: CYP2C19, VKORC1, a ich obecność można sprawdzić w panelu farmakogenetycznym.

Więcej o tym w jaki sposób geny mogą wpływać na reakcję organizmu na leki przeciwkrzepliwe w artykule: Leki przeciwzakrzepowe – badanie farmakogenetyczne w bezpiecznej terapii

Panel farmakogenetyka - badanie wariantów genetycznych (met. RT-PCR)

Doustne leki przeciwzakrzepowe nowej generacji

Doustne leki przeciwzakrzepowe nowej generacji (NOAC – Novel Oral Anticoagulants / DOAC – Direct Oral Anticoagulants), np. rywaroksaban, dabigatran, apiksaban, to preparaty, które powstały w odpowiedzi na zapotrzebowanie świata medycznego na leki przeciwkrzepliwe, które nie mają tak dużych ograniczeń dietetycznych, jak antagoniści witaminy K, oraz monitorowania terapii.

Są to leki, które nie wchodzą w interakcje ze składnikami diety, dlatego są wygodniejsze w stosowaniu, pacjent nie jest ograniczony w wyborze menu. Wyjątkiem jest sok grejpfrutowy, który nasila działanie apiksabanu i w mniejszym stopniu rywaroksabanu, jednoczesne picie tego soku i przyjmowanie leków z grupy DOAC może prowadzić do krwawień.

Leki na rozrzedzenie krwi – skutki uboczne a dieta

Apiksaban i riwaroksaban to leki, które często powodują skutki uboczne w postaci niedokrwistości. Dlatego w czasie ich stosowania należy dbać o dietę, która będzie zapobiegała anemii.

O tym, jak dobrze odżywiać się przy niedokrwistości, dowiesz się więcej z artykułu: Dieta w anemii. Co jeść, by zmniejszyć niedobory żelaza?

Dieta przy lekach przeciwzakrzepowych. Podsumowanie

  • Leki przeciwkrzepliwe to niejednorodna grupa preparatów. Najwięcej ograniczeń dietetycznych mają pacjenci zażywający leki z grupy antagonisów witaminy K – warfarynę lub acenokumarol.
  • W czasie przyjmowania leków rozrzedzających krew nie należy przyjmować żadnych suplementów bez konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub dietetykiem.
  • Leki przeciwkrzepliwe (podobnie jak wszystkie leki) należy popijać tylko wodą.
  • Doustne leki przeciwkrzepliwe nowej generacji często wywołują niedokrwistość, dlatego w czasie ich przyjmowania należy zadbać o profilaktykę anemii.

Dieta podczas stosowania leków przeciwkrzepliwych – często zadawane pytania

Czy można pić kawę przy lekach przeciwzakrzepowych?

Kawa nie jest przeciwskazana przy lekach przeciwzakrzepowych, nie należy jednak ich popijać kawą. Warto jednak pamiętać, iż kawa może modyfikować reaktywność płytek krwi, dlatego należy ją spożywać w rozsądnych ilościach.

Miód a leki przeciwzakrzepowe – czy można je stosować równocześnie?

Miód i inne produkty pszczele (np. jad pszczeli) zawierają czynniki przeciwzakrzepowe, które mogą wydłużać czas krzepnięcia krwi i nasilać działanie leków przeciwzakrzepowych.

Płatki owsiane a leki przeciwzakrzepowe – czy można jeść z lekami na rozrzedzenie krwi?

Płatki owsiane należą do grupy produktów zawierających 50-100 µg witaminy K w 100 g produktu, z tego powodu należy je spożywać z ostrożnością przy zażywaniu leków przeciwzakrzepowych. Na porcję owsianki zazwyczaj używa się ok. 80 g płatków, dlatego spożycie owsianki raz na jakiś czas dopuszczalne. Należy również zachować odstęp czasowy pomiędzy owsianką a lekami.

Siemię lniane a leki przeciwzakrzepowe – czy można stosować równocześnie

Wiele badań wskazuje, iż siemię lniane nie wywiera istotnego wpływu na krzepliwość krwi, dlatego jego stosowanie nie jest przeciwskazane podczas przyjmowania leków rozrzedzających krew.

Czy można przyjmować leki przeciwzakrzepowe z witaminą D?

Witamina D nie wchodzi w interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi. Można ją stosować równocześnie z tymi preparatami.

Czy można zażywać witaminę B12 w czasie przyjmowania leków przeciwkrzepliwych?

Nie ma przeciwwskazań do przyjmowania witaminy B12 w trakcie terapii lekami rozrzedzającymi krew. Można ją równocześnie stosować.

Czy przyjmowanie leków przeciwkrzepliwych jest bezpieczne w połączeniu z żurawiną?

Nie. W czasie przyjmowania leków przeciwzakrzepowych z grupy antagonistów witaminy K (warfaryna, aenokumarol) należy unikać spożywania żurawiny i jej przetworów.

Bibliografia

  1. Raval, Amish N et al. “Management of Patients on Non-Vitamin K Antagonist Oral Anticoagulants in the Acute Care and Periprocedural Setting: A Scientific Statement From the American Heart Association.” Circulation vol. 135,10 (2017): e604-e633. doi:10.1161/CIR.0000000000000477
  2. L. Woźniacka-Leśkiewicz, A. Wolska-Bułach, A. Tykarski, Interakcje antykoagulantów z lekami i żywnością — wskazówki dla lekarza praktyka, Choroby Serca i Naczyń 2014, 11 (2), 78–90
  3. I. Zieleń-Zynek, J. Kowalska, A. Będkowska-Szczepańska et al., Interakcje wybranych leków kardiologicznych ze składnikami diety, Folia Cardiologica 2019; 14, 1: 46–51
  4. Duda-Chodak A, Tarko T. Possible Side Effects of Polyphenols and Their Interactions with Medicines. Molecules. 2023 Mar 10;28(6):2536. doi: 10.3390/molecules28062536. PMID: 36985507; PMCID: PMC10058246.
  5. Mladěnka P, Macáková K, Kujovská Krčmová L, Javorská L, Mrštná K, Carazo A, Protti M, Remião F, Nováková L; OEMONOM researchers and collaborators. Vitamin K – sources, physiological role, kinetics, deficiency, detection, therapeutic use, and toxicity. Nutr Rev. 2022 Mar 10;80(4):677-698. doi: 10.1093/nutrit/nuab061. PMID: 34472618; PMCID: PMC8907489.
  6. CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO Apixabanum Teva, 2,5 mg, tabletki powlekane
  7. CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO, Xarelto 10 mg tabletki powlekane
  8. https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/z-czym-nie-laczyc-witamin-d-c-i-innych-interakcje-witamin-z-lekami/
  9. Olas B, Bryś M. Effects of coffee, energy drinks and their components on hemostasis: The hypothetical mechanisms of their action. Food Chem Toxicol. 2019 May;127:31-41. doi: 10.1016/j.fct.2019.02.039. Epub 2019 Mar 4. PMID: 30844438.
  10. Zolfagharian H, Mohajeri M, Babaie M. Honey Bee Venom (Apis mellifera) Contains Anticoagulation Factors and Increases the Blood-clotting Time. J Pharmacopuncture. 2015 Dec;18(4):7-11. doi: 10.3831/KPI.2015.18.031. PMID: 26998384; PMCID: PMC4797586.
  11. Tohgi N. Effect of alpha-linolenic acid-containing linseed oil on coagulation in type 2 diabetes. Diabetes Care. 2004 Oct;27(10):2563-4. doi: 10.2337/diacare.27.10.2563. PMID: 15451940.

Długowieczność – jak obniżyć swój wiek biologiczny?

Agata Strukow
-
0
Długowieczność – jak obniżyć swój wiek biologiczny?

W dzisiejszych czasach, gdy medycyna i nauka rozwijają się w zawrotnym tempie, długowieczność przestaje być jedynie marzeniem, a staje się realną perspektywą. Nie chodzi już tylko o to, by żyć dłużej, ale by ten dodatkowy czas spędzić w pełni zdrowia i witalności.

Kluczem do tego jest zrozumienie i aktywne wpływanie na nasz wiek biologiczny – wskaźnik, który często różni się od wieku metrykalnego, odzwierciedlając faktyczny stan naszego organizmu. W tym artykule wskażemy skuteczne strategie, które pozwolą Ci obniżyć swój wiek biologiczny i spowolnić proces starzenia, jednocześnie odzyskując młodość i energię.

Spis treści:

  1. Niebieskie strefy długowieczności – sekret dobrego starzenia się
  2. Jak spowolnić starzenie?
  3. Jak obniżyć swój wiek biologiczny – radzenie sobie ze stresem
  4. Dbałość o zdrowie, badania profilaktyczne a wiek biologiczny
  5. Jak spowolnić starzenie? Podsumowanie najważniejszych informacji

Niebieskie strefy długowieczności – sekret dobrego starzenia się

Badania wskazują, iż tylko około 20% długości życia człowieka zależy od genów, pozostałe 80% zależy od stylu życia. Jakie aspekty stylu życia i środowiska prowadzą do długowieczności? Na to pytanie odpowiada analiza 5 obszarów o najwyższym na świecie odsetku stulatków nazwanych niebieskimi strefami. Odkryto, iż styl życia wszystkich mieszkańców tych stref miał dziewięć specyficznych wspólnych cech, które nazwano POWER 9. Są to:

  • naturalny ruch – uprawianie ogrodu, wykonywanie prac domowych.
  • poczucie celu w życiu – wiedza „dlaczego budzę się rano” dodaje aż siedem dodatkowych lat do przewidywanej długości życia.
  • radzenie sobie ze stresem i zwolnienie tempa w ciągu dnia – może to być modlitwa, drzemka, poświęcenie kilku chwil w ciągu dnia na pamięć o swoich przodkach. To co wyróżnia najdłużej żyjących na świecie ludzi to rutynowe sposoby rozładowywania emocji, stresu, napięcia.
  • umiarkowane najadanie się – niektórzy mieszkańcy niebieskich stref stosują zasadę 80%, która polega na tym, iż przestają jeść gdy ich żołądki są napełnione w 80% a ostatni w ciągu dnia posiłek jedzą późnym popołudniem albo wczesnym wieczorem.
  • przewaga diety roślinnej – podstawę diety stulatków stanowi fasola, bób, soczewica, mięso spożywane jest tylko kilka razy w miesiącu.
  • umiarkowane spożywanie alkoholu – głównie wina do posiłku i na ogół z przyjaciółmi.
  • życie duchowe – większość stulatków z niebieskich stref przynależała do jakiejś wspólnoty religijnej, przy czyn wyznanie nie ma znaczenia. Badania pokazują, że uczęszczanie na nabożeństwa 4 razy w miesiącu dodaje od 4 do 14 lat do przewidywanej długości życia.
  • relacje z bliskimi na pierwszym miejscu – utrzymywanie starzejących się rodziców i dziadków w pobliżu domu lub w domu, życie z partnerem (co dodaje 3 lata życia) inwestowanie czasu i miłości w swoje dzieci.
  • wspierająca społeczność – badania z Framingham Studies2 pokazują, że palenie papierosów, otyłość, szczęście, a nawet samotność są zaraźliwe, dlatego sieci społeczne długowiecznych ludzi korzystnie wpływają na zachowania zdrowotne.

Niebieskie strefy – co dalej

Niebieskie strefy rozrzucone są po świecie. Należą do nich:

  • Sardynia – wyspa położona u wybrzeży Włoch jest domem dla najdłużej żyjących na świecie mężczyzn
  • Okinawa – położona w Japonii jest z kolei miejscem najdłużej żyjących na świecie kobiet, w tej społeczności szczególnie żywa jest zasada nienajadania się do syta, zgodna z konfucjańską zasadą Hara Hachi Bu.
  • Loma Linda – adewntystyczna społeczność zamieszkująca w Kalifornii.
  • Nicoya – położona w Kostaryce.
  • Ikaria – grecka wyspa położona na Morzu Egejskim, gdzie jednym z sekretów długowieczności jest dieta śródziemnomorska, z dużą ilością owoców i warzyw, pełnoziarnistych produktów, fasoli, ziemniaków i oliwy z oliwek. Ikaryjczycy zwalniają tempo z popołudniową przerwą. Badania wskazują, iż regularne drzemki zmniejszają o 35 % ryzyko śmierci z powodu chorób serca, co może to być spowodowane tym, że drzemki obniżają poziom hormonów stresu.

Niestety współczesny styl życia i zachodnia dieta docierają również do niebieskich stref, co zaczyna wpływać na długość życia ich mieszkańców. Ten fakt jest jednak dodatkowym potwierdzeniem, że to styl życia jest kluczowy dla długowieczności.

Jak spowolnić starzenie?

Odpowiedź na to pytanie wydaje się prosta. Spowolnienie starzenia i obniżenie wieku biologicznego jest jak najbardziej możliwe i zależy do:

  • zdrowej diety,
  • aktywności fizycznej,
  • umiejętności radzenia sobie ze stresem,
  • wykonywania profilaktycznych badań.

>> O badaniach laboratoryjnych możesz przeczytać w artykule: Badania laboratoryjne na NFZ

Wiek biologiczny a dieta

Badania wskazują, iż zdrową dietą, która obniża wiek biologiczny jest dieta śródziemnomorska – bogata w owoce, warzywa, orzechy i nasiona, oliwę z oliwek z ograniczonym spożywaniem mięsa. Jest to dieta bogata z związki fenolowe i błonnik – substancje cenne dla zdrowia całego organizmu i mające potencjał modulowania mikrobioty jelitowej. Sprzyjają wzrostowi „dobrych bakterii”, z rodzaju Bifidobacterium, Lactobacillus, Akkermansia, dzięki czemu również mają potencjalne działanie przeciwstarzeniowe.

Ponadto mają zdolność zwalczania stresu oksydacyjnego i wyciszania stanów zapalnych. Osoby przestrzegające zasad diety śródziemnomorskiej mają niższą liczbę bakterii prozapalnych E. coli oraz wyższą różnorodność mikrobioty jelitowej, co sprzyja lepszemu trawieniu pokarmów i przyswajaniu substancji odżywczych.

>> Dowiedz się więcej, jak komponować zdrowe posiłki z artykułu: Talerz zdrowego żywienia

Wiek biologiczny a wysiłek fizyczny

Analiza dostępnych danych naukowych jednoznacznie wskazuje na korzystny wpływ aktywności fizycznej na spowolnienie starzenia się. Potwierdzają to również obserwacje z niebieskich stref, gdzie powszechny jest naturalny ruch. Osoby ćwiczące regularnie mają dłuższe telomery, niż prowadzące siedzący tryb życia. Ważne są jednak parametry treningu, takie jak:

  • częstotliwość,
  • czas trwania,
  • intensywność.

Badania sugerują, że najefektywniejsze są ćwiczenia wytrzymałościowe i interwałowe, wykonywane z umiarem — optymalnie przez około 45 minut, trzy razy w tygodniu. Przykłady takiej aktywności to bieganie, pływanie czy zajęcia fitness. Dobrą aktywnością są również spacery i wykonywanie co najmniej 8 tys. kroków dziennie.

Warto podkreślić, że zbyt wyczerpujące treningi, o dużej intensywności, mogą działać niekorzystnie, prowadząc do skrócenia telomerów i w konsekwencji przyspieszenia biologicznego starzenia się organizmu.

Jak obniżyć swój wiek biologiczny – radzenie sobie ze stresem

Przewlekły stres przyspiesza starzenie organizmu na kilku poziomach. Działa m.in. poprzez:

Efektem stresu jest skracanie się telomerów, co jest jednym ze wskaźników wieku biologicznego.

Aby spowolnić ten proces, kluczowe jest wprowadzenie do życia technik redukcji stresu. Pomocne są:

  • regularna aktywność fizyczna,
  • medytacja,
  • ćwiczenia oddechowe,
  • dbałość o sen,
  • dbałość o relacje z osobami bliskimi.

>> Więcej na temat kortyzolu przeczytasz też: Kortyzol – hormon stresu

Dbałość o zdrowie, badania profilaktyczne a wiek biologiczny

Monitorowanie stanu zdrowia jest również elementem strategii obniżania wieku biologicznego. Regularnie wykonywane badania (poziom glukozy na czczo, lipidogram, witamina D) mogą wychwycić zaburzenia metaboliczne na wczesnym etapie. Ważna jest również dbałość o optymalną masę ciała – prawidłowe BMI oraz prawidłowe ciśnienie tętnicze.

>> Warto wiedzieć: Ciśnienie tętnicze a starzenie. Jak obniżyć ciśnienie?

Pakiet Twój wiek biologiczny banerek

Jak spowolnić starzenie? Podsumowanie najważniejszych informacji

  • Tylko 20% długości życia zależy od genów, a aż 80% od stylu życia.
  • Wzorzec z „niebieskich stref” – pięciu regionów świata z największą liczbą stulatków – wskazuje jakie są kluczowe filary długowieczności.
  • Aby obniżyć wiek biologiczny należy postawić na dietę śródziemnomorską, umiarkowaną aktywność fizyczną, skuteczną redukcję stresu i regularne badania profilaktyczne.

Bibliografia

  1. Buettner D, Skemp S. Blue Zones: Lessons From the World’s Longest Lived. Am J Lifestyle Med. 2016 Jul 7;10(5):318-321. doi: 10.1177/1559827616637066. PMID: 30202288; PMCID: PMC6125071.
  2. Ingram, D. K., Anson, R. M., Cabo, R., Mamczarz, J., Zhu, M., Mattison, J., Lane, M. A., & Roth, G. S. (2004). Development of Calorie Restriction Mimetics as a Prolongevity Strategy. https://doi.org/10.1196/annals.1297.074
  3. Du Y, Gao Y, Zeng B, Fan X, Yang D, Yang M. Effects of anti-aging interventions on intestinal microbiota. Gut Microbes. 2021 Jan-Dec;13(1):1994835. doi: 10.1080/19490976.2021.1994835. PMID: 34743658; PMCID: PMC8583001.
  4. https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/jak-wplynac-na-dlugosc-telomerow/#telomery03.

Kakao i jego właściwości. Czy jest zdrowe i kto powinien go unikać?

Magdalena Konowrocka
-
0
Kakao i jego właściwości. Czy jest zdrowe i kto powinien go unikać?

Czy wiesz, że kakao to nie tylko smaczny dodatek do deserów, ale także prawdziwa bomba wartości odżywczych i substancji prozdrowotnych? Surowe i niesłodzone kakao zawiera bogactwo składników wspierających serce, mózg i metabolizm, a jego regularne spożycie może mieć wpływ na długowieczność i dobre samopoczucie. W tym artykule poznasz najważniejsze właściwości zdrowotne kakao, jego skład oraz możliwe przeciwwskazania.

Spis treści:

  1. Skład kakao i jego wartości odżywcze
  2. Kakao – właściwości zdrowotne
  3. Wpływ kakao na układ sercowo-naczyniowy
  4. Kakao a wsparcie układu nerwowego i funkcji poznawczych
  5. Właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne kakao
  6. Wpływ kakao na metabolizm
  7. Kto powinien unikać kakao?
  8. Kakao a alergie
  9. Najzdrowsza forma kakao
  10. Kakao – podsumowanie najważniejszych informacji
  11. Kakao i jego właściwości: FAQ – często zadawane pytania

Skład kakao i jego wartości odżywcze

Surowe kakao (z nieprażonych nasion kakaowca) oraz tradycyjne kakao w proszku zawierają wiele cennych składników odżywczych i bioaktywnych, m.in.:

Makroskładniki:

  • białko – ok. 19–22 g / 100 g,
  • tłuszcz – ok. 11–14 g / 100 g (głównie nasycone i jednonienasycone kwasy tłuszczowe),
  • węglowodany – ok. 50 g / 100 g (z czego błonnik 30–35%),
  • błonnik pokarmowy – aż 30–33 g / 100 g – głównie nierozpuszczalny.

Mikroskładniki (na 100 g):

>> Sprawdź też: Witaminy z grupy B – objawy niedoboru, rola w organizmie

Związki bioaktywne:

Kakao jest jednym z najbogatszych naturalnych źródeł polifenoli, głównie:

  • flawanole (katechiny, epikatechiny) – silne przeciwutleniacze,
  • teobromina – alkaloid podobny do kofeiny, działający pobudzająco i rozszerzająco na naczynia krwionośne,
  • kofeina – w niższych ilościach niż w kawie,
  • procyjanidyny – wspierające elastyczność naczyń krwionośnych.

Kakao – właściwości zdrowotne

Kakao to nie tylko popularny składnik deserów i napojów, ale również jeden z najcenniejszych produktów o udokumentowanych właściwościach prozdrowotnych:

  • dzięki wysokiej zawartości polifenoli (szczególnie flawanoli, takich jak katechiny i epikatechiny), kakao wykazuje silne działanie przeciwutleniające, chroniąc komórki organizmu przed stresem oksydacyjnym i uszkodzeniami powodowanymi przez wolne rodniki.
  • regularne spożywanie kakao (w formie gorzkiej czekolady lub niesłodzonego proszku) może przyczyniać się do opóźnienia procesów starzenia oraz zmniejszenia ryzyka chorób przewlekłych, takich jak miażdżyca czy niektóre nowotwory.
  • jednym z najlepiej udokumentowanych efektów zdrowotnych kakao jest jego korzystny wpływ na układ krążenia. Zmniejsza się ryzyko zawału serca, udaru i innych chorób sercowo- naczyniowych.
  • kakao wpływa także pozytywnie na funkcje poznawcze, szczególnie u osób starszych. Dzięki stymulacji dopływu krwi do mózgu oraz obecności kofeiny i teobrominy, kakao może wspomagać pamięć, koncentrację oraz zdolność uczenia się.
  • związki bioaktywne w kakao, takie jak teobromina, fenyloetyloamina i tryptofan, wspierają produkcję serotoniny i endorfin – hormonów szczęścia. Dlatego spożycie kakao może działać łagodnie przeciwdepresyjnie i relaksująco.
  • kakao może również wspierać kontrolę glikemii, czyli poziomu cukru we krwi.
  • Dzięki wysokiej zawartości błonnika pokarmowego, kakao wpływa pozytywnie na mikrobiotę jelitową, wspomagając wzrost korzystnych bakterii (np. Lactobacillus i Bifidobacterium) oraz redukując stany zapalne.

Chcesz sprawdzić swój wiek biologiczny? Takie badanie zrobisz w ALAB laboratoria – sprawdź zakres pakietu!

Pakiet Twój Wiek Biologiczny_mobile baner na kategorię

Wpływ kakao na układ sercowo-naczyniowy

Flawanole z kakao, zwłaszcza epikatechina, stymulują produkcję tlenku azotu (NO), co prowadzi do:

  • rozszerzenia naczyń krwionośnych,
  • obniżenia ciśnienia tętniczego,
  • lepszego funkcjonowania śródbłonka .

Regularne spożycie kakao powoduje poprawę parametrów takich jak LDL, HDL, insulinooporność i sztywność naczyń , a także redukuje ryzyko nadciśnienia tętniczego .

>> Przeczytaj też: Czym są flawonoidy? Właściwości, działanie, źródła

Kompleksowe badanie serca zrobisz w ALAB laboratoria, sprawdź co obejmuje pakiet!

Pakiet sercowy (10 badań) banerek

Kakao a wsparcie układu nerwowego i funkcji poznawczych

Flawanole zwiększają przepływ krwi i utlenowanie mózgu, szczególnie w obszarach kory przedczołowej, co przekłada się na poprawę uwagi, szybkości przetwarzania informacji i pamięci roboczej . U osób starszych flaskanole mogą cofnąć spadek pamięci związany z wiekiem, co potwierdzają badania kliniczne prowadzone na grupach 50–69 lat .

Właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne kakao

Polifenole z kakao działają jako silne przeciwutleniacze, neutralizując wolne rodniki i redukując stres oksydacyjny. Mają też działanie przeciwzapalne.

Wpływ kakao na metabolizm

Flawanole wspierają wrażliwość na insulinę i gospodarkę glukozową – zwiększają wychwyt glukozy przez komórki i hamują jej produkcję w wątrobie . Meta-analizy wskazują, że kakao korzystnie wpływa na insulinooporność, a suplementacja może zapobiegać rozwojowi cukrzycy typu 2 .

>> Sprawdź też: Cukrzyca typu 2 (insulinoniezależna)- objawy, przyczyny, badania i leczenie

Kto powinien unikać kakao?

U osób z nadwrażliwością na kofeinę i teobrominę (stymulatory obecne w kakao) mogą wystąpić:

Osoby z chorobami refluksowymi powinny uważać, bo teobromina może nasilać objawy. Ze względu na wysoką zawartość tłuszczu i kalorii, kakao nie jest zalecane w dietach o bardzo ograniczonym spożyciu kalorii.

Kakao a alergie

Alergie na kakao są rzadkie, ale możliwe — reakcje mogą obejmować pokrzywkę, duszność czy zaburzenia żołądkowo-jelitowe. U niektórych osób reakcje krzyżowe mogą występować z pyłkami roślin (np. brzozy). Zależnie od źródła, kakao może zawierać śladowe ilości orzechów lub soi, co stanowi ryzyko dla osób uczulonych na te składniki.

>> Sprawdź też: Alergia pokarmowa – z czym to się je?

Najzdrowsza forma kakao

Najlepiej wybierać niesłodzone, minimalnie przetworzone kakao – surowe lub alkalizowane o wysokiej zawartości flawanoli (min. 400-600 mg dziennie) . Unikać należy zasłodzonych produktów typu „picie kakaowe” i czekolad mlecznych, które zawierają dużo cukru, tłuszczów nasyconych i często niższe stężenie składników bioaktywnych.

Kakao – podsumowanie najważniejszych informacji        

  • Kakao zawiera białko, błonnik, magnez, żelazo i potas w znaczących ilościach.
  • Zawarte w nim flawanole i inne polifenole działają antyoksydacyjnie i przeciwzapalnie.
  • Kakao wspiera serce, obniża ciśnienie i poprawia krążenie.
  • Poprawia pamięć, koncentrację i nastrój, a także wspiera zdrowie jelit i mikroflorę.
  • Kakao może wspomagać kontrolę glikemii i metabolizm.
  • Osoby z refluksem, nadwrażliwością na stymulanty lub alergią powinny zachować ostrożność.
  • Najlepszym wyborem jest surowe lub niesłodzone kakao o wysokiej zawartości flawanoli

Jak każdy składnik diety kakao powinno być spożywane świadomie. Zainteresowany korzyściami kakao? Sprawdzaj etykiety, wybieraj produkty o wysokiej zawartości flawanoli i przekonaj się sam, jak pozytywnie może wpłynąć na Twoje zdrowie.

Kakao i jego właściwości: FAQ – często zadawane pytania

Co daje codzienne picie kakao?

Spożycie codziennej porcji gorzkiego kakao (lub ciemnej czekolady ≥ 70 %) może:
– obniżyć ciśnienie tętnicze o 3–5 mm Hg w przypadku osób z nadciśnieniem,
– poprawić funkcje poznawcze, pamięć i koncentracji
– zwiększyć błonnik (2–7 g/oz) oraz dostarczyć magnezu i żelaza .

Na co dobre jest kakao?

Kakao wspiera:
– serce i naczynia – poprawia elastyczność naczyń, podnosi poziom tlenku azotu, redukuje sztywność ścian ,
– mózg – lepszy przepływ mózgowy i ochrona neuronów 
– metabolizm glukozy – obniża insulinooporność 
– nastrój – poprzez teobrominę, fenyloetyloaminę i magnez .

Jakie choroby zwalcza kakao?

Regularne spożycie powiązano ze zmniejszeniem ryzyka:
– nadciśnienia ,
– cukrzycy typu 2, 
– chorób sercowo-naczyniowych, szczególnie zakrzepowych.

Z czym nie łączyć kakao?

Nie należy łączyć kakao z:
– lekami na nadciśnienie – nadmiar tlenku azotu może wzmacniać efekt leków,
– antykoagulantami – flawanole mogą dodatkowo rozrzedzać krew (brak pełnych badań),
– produktami bogatymi w ołów/kadm – kumulacja metali ciężkich.

Kiedy nie należy pić kakao?

Odradza się spożywania kakao przy:
– refluksie – teobromina może osłabiać dolny zwieracz przełyku ,
– nadwrażliwości na kofeinę i teobrominę – mogą wystąpić tachykardia, bóle głowy, 
– kamicy nerkowej (szczawianowej) – obecność szczawianów może nasilać kamienie .

Jakie są skutki uboczne kakao?

Nadpobudliwość, bóle głowy, potliwość – przy spożyciu > 50–100 g dziennie .
Refluks.
Ryzyko kumulacji metali ciężkich.

Czy kakao oczyszcza organizm?

Nie w sensie detoksykacji, ale dzięki przeciwutleniaczom i magnezowi redukuje stres oksydacyjny i wspiera funkcje wątroby/metabolizmu .

Czy kakao rozrzedza krew?

Flawanole poprawiają funkcje śródbłonka i mogą hamować agregację płytek, co delikatnie wspiera rozrzedzenie krwi, ale nie zastępuje leków 

Czy kakao oczyszcza tętnice?

Poprzez redukcję stanu zapalnego i poprawę funkcji śródbłonka, może spowalniać rozwój miażdżycy, ale nie usuwa blaszek .

Czy kakao zbija ciśnienie?

Tak – meta-analizy dokumentują spadek SBP o 3,2 mm Hg i DBP o 2 mm Hg przy regularnym spożyciu (> 2 tyg.) flawanoli .

Czy kakao obniża cholesterol?

Tak, krótkoterminowe badania pokazują spadek LDL i całkowitego cholesterolu 

Czy kakao jest dobre na serce?

Tak, poprawia funkcję naczyń, hamuje agregację płytek, dzięki czemu wspiera profilaktykę chorób serca .

Bibliografia

  1. EFSA (2012). Scientific Opinion on the substantiation of health claims related to cocoa flavanols.
  2. USDA FoodData Central – Cocoa powder, unsweetened.
  3. Hooper, L. et al. (2012). Effects of chocolate, cocoa, and flavan-3-ols on cardiovascular health. Cochrane Database Syst Rev, Issue 8.
  4. Martinez-Pinilla, E. et al. (2015). Cocoa and chocolate: science and gastronomy. Mol Nutr Food Res, 59(4), 611–622
  5. PMC; Cocoa flavanol consumption improves cognitive function, blood pressure control, and metabolic profile in elderly subjects: the Cocoa, Cognition, and Aging (CoCoA) Study—a randomized controlled trial

Szczepienia osób dorosłych – które są zalecane i dlaczego?

Izabela Grabowska
-
0
Szczepienia osób dorosłych – które są zalecane i dlaczego?

Do jednych z największych osiągnięć współczesnej medycyny należą szczepienia ochronne. Przed wprowadzeniem powszechnych szczepień choroby zakaźne były główną przyczyną zgonu ludzi na całym świecie.

Obowiązkowe szczepienia w Polsce są realizowane od lat 60. XX wieku. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) od 1974 roku szczepienia uratowały życie 154 milionom osób, w tym przede wszystkim małych dzieci. Jednak szczepienia są ważne nie tylko w wieku dziecięcym. Jak wygląda kalendarz szczepień dla osób dorosłych? O jakich szczepieniach powinny pamiętać osoby dorosłe?

Spis treści:

  1. Dlaczego szczepienia dla dorosłych są ważne?
  2. Jak działają szczepionki?
  3. Jakie są rodzaje szczepionek?
  4. Jakie są zagrożenia związane ze szczepieniami?
  5. Dlaczego dorośli powinni się szczepić?
  6. Jakie szczepienia i kiedy powinny wykonać osoby dorosłe oraz jak sprawdzić historię szczepień?
  7. Szczepienia osób dorosłych – które są zalecane i dlaczego? Podsumowanie
  8. Szczepienia osób dorosłych: FAQ – najczęściej zadawane pytania

Dlaczego szczepienia dla dorosłych są ważne?

Dzięki prowadzonym programom szczepień na całym świecie niektóre choroby zakaźne zostały ograniczone lub całkowicie wyeliminowane, m.in. błonica, polio, tężec noworodków,

różyczka wrodzona czy odra. Największe korzyści odnotowano w przypadku szczepionce przeciw odrze. W ciągu 50 lat szczepionki zapobiegły prawie 94 milionom zgonów z powodu tej choroby na świecie.

Jednak nie wszystkie osoby mogą być poddane szczepieniom, np. ze względu na wiek albo ciężkie zaburzenia odporności. Dlatego tak ważny jest wysoki odsetek osób zaszczepionych, co pozwala na uzyskanie oraz utrzymanie tzw. odporności zbiorowej (populacyjnej) i ograniczenie transmisji danego wirusa lub bakterii.

Im więcej osób jest zaszczepionych, tym większa jest odporność populacyjna i tym większa ochrona przed niebezpiecznymi chorobami zakaźnymi. Szczepionka chroni przed:

  • zachorowaniem i ciężkim przebiegiem choroby,
  • powikłaniami w wyniku choroby – które mogą być jeszcze większym zagrożeniem dla zdrowia i życia niż sama choroba.

Aby chronić osoby, które nie mogły otrzymać szczepionki, szacuje się, że powinno być uodpornionych (zaszczepionych) ok. 90-95% osób w populacji – w zależności od rodzaju patogenu.

>> Więcej informacji na temat szczepień znajdziesz tu: Szczepionki – profilaktyka zakażeń

Jak działają szczepionki?

Szczepionki działają poprzez aktywację naturalnych mechanizmów odpornościowych człowieka. Do organizmu podawane są antygeny, które pobudzają układ odpornościowy do wytwarzania przeciwciał i innych elementów, wywołujących reakcje obronne.

W szczepionce podaje się antygeny w różnej postaci, np. jako fragment wirusa, bakterii, inaktywowanej toksyny, oczyszczonego białka, polisacharydów czy materiału genetycznego kodującego informację o wytwarzaniu antygenu.

Szczepionka może być podawana w formie zastrzyku, donosowo lub doustnie, a mechanizm działania jest w każdym przypadku taki sam. W sytuacji kontaktu osoby zaszczepionej z patogenem (wirusem lub bakterią), układ odpornościowy zareaguje szybciej i skuteczniej w celu eliminacji zagrożenia.

Ważne:
Aby osiągnąć największą możliwą odporność zazwyczaj musi minąć ok. 2 tygodni od podania szczepionki. Niektóre szczepionki wymagają kilku dawek i/lub powtórnej iniekcji w życiu dorosłym.

Jakie są rodzaje szczepionek?

Ze względu na rodzaj zawartego w szczepionkach antygenu, można je podzielić na:

  • inaktywowane – zawierają zabite wirusy, bakterie lub ich fragmenty, np. białka czy

polisacharydy (np. przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi),

  • żywe – zawierają całe drobnoustroje pozbawione zjadliwości (np. przeciw ospie wietrznej, odrze, śwince i różyczce).

Poszczególne rodzaje szczepionek według powyższego podziału zamieszczono w tabeli 1.

Szczepionki inaktywowaneSzczepionki żywe
Błonica, tężec, krztusiec (D, T, DTD, DTaP, dTap) Zakażenia Haemophilus influenzae typu b (Hib) Wirusowe zapalenie wątroby typu B (WZW B) Wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A) Ludzki wirus brodawczaka (HPV) Poliomyelitis (IPV) Pneumokoki Cholera Grypa Dur brzuszny Japońskie zapalenie mózgu Kleszczowe zapalenie mózgu Meningokoki grupy B Meningokoki grupy C lub A, C, W, YDur brzuszny (szczepionka doustna) Grypa (szczepionka donosowa) Odra/ świnka/ różyczka (MMR) Biegunka rotawirusowa Żółta gorączka Ospa wietrzna Gruźlica (BCG)
Podział szczepionek na inaktywowane oraz żywe

Wyróżnia się także szczepionki najnowszej generacji:

  • mRNA – zawierają informację genetyczną o produkcji antygenu (białka), do której dochodzi już w organizmie zaszczepionej osoby (np. przeciw COVID-19),
  • wektorowe – zawierają modyfikowane (niezjadliwe) wirusy, które stanowią wektor (nośnik) z wbudowaną informacją genetyczną o produkcji antygenu (np. przeciw Ebola, COVID-19).

Szczepionki mogą zawierać tylko jeden rodzaj drobnoustroju lub antygeny pochodzące od jednego drobnoustroju – tzw. monowalentne (np. przeciw COVID-19) albo kilka typów tego samego drobnoustroju (np. przeciw polio) lub antygeny pochodzące z kilku typów drobnoustroju (np. przeciw pneumokokom) – tzw. poliwalentne.

Szczepionki skojarzone zaś uodparniają organizm jednocześnie przed kilkoma chorobami zakaźnymi. Zawierają kilka drobnoustrojów lub antygenów pochodzących od kilku drobnoustrojów, np. MMR (przeciw odrze, śwince i różyczce).

>> Przeczytaj także: Rotawirusy – przyczyna ostrej biegunki infekcyjnej

Takie badania genetyczne w kierunku wirusów zrobisz w ALAB laboratoria, sprawdź!

Wirusy grypy (typ A i B) i RSV - badanie genetyczne (RT-PCR)

Jakie są zagrożenia związane ze szczepieniami?

Niepożądany odczyn poszczepienny (NOP), to czasowe zaburzenie stanu zdrowia, które występuje w okresie do 4 tygodni po podaniu szczepionki. Wyjątek stanowią odczyny po szczepieniu przeciw gruźlicy (BCG), które mogą występować dłużej. NOP są starannie monitorowane przez liczne instytucje zdrowia publicznego, a w razie wątpliwości dotyczących bezpieczeństwa, szczepionki są natychmiast wycofywane i sprawdzane.

Ciężkie niepożądane odczyny poszczepienne, wymagające hospitalizacji, występują nieporównanie rzadziej niż powikłania chorób, przed którymi chronią. U zdecydowanej większości osób zaszczepionych nie obserwuje się żadnych niepokojących objawów.

Dlaczego dorośli powinni się szczepić?

Odporność poszczepienna nabyta w dzieciństwie nie wystarcza na całe życie, np. w przypadku błonicy, tężca i krztuśca. Niektóre choroby zakaźne występują częściej u dorosłych niż u dzieci i mają u nich cięższy przebieg. Dzieje się tak ze względu na pogarszający się wraz z wiekiem stan zdrowia i tym samym występowanie licznych schorzeń i chorób przewlekłych.

Również układ odpornościowy wraz z upływem lat staje się coraz słabszy. Osoba dorosła znacznie ciężej niż dziecko przechodzi takie choroby jak ospa wietrzna, odra czy różyczka. Szczepienia są szczególnie ważne u:

  • kobiet w ciąży,
  • osób starszych,
  • osób z współwystępującymi chorobami przewlekłymi.

Ponadto, wiele osób jest narażonych na choroby zakaźne z powodu wykonywanego zawodu, m.in. pracownicy ochrony zdrowia, sektora oświaty czy gospodarki związanej z odpadami i oczyszczaniem ścieków.

>> Sprawdź też: Jak wzmocnić układ immunologiczny u dorosłych i dzieci?

Jakie szczepienia i kiedy powinny wykonać osoby dorosłe oraz jak sprawdzić historię szczepień?

Szczepienia wykonywane w dzieciństwie u obecnie dorosłych osób powinny być odnotowane w dokumentach medycznych, takich jak książeczka szczepień lub karta uodpornienia. Jeśli nie posiada się tych dokumentów ani historii przebytych chorób zakaźnych, należy sprawdzić na podstawie daty urodzenia, jaki program szczepień obowiązywał w latach dzieciństwa danej osoby. Trzeba przy tym pamiętać, że istnieje możliwość braku przyjęcia wszystkich wymaganych preparatów czy ich dawek.

Zalecane szczepienia dla dorosłych obejmują m.in. szczepienia przeciw:

  • grypie – co roku, najlepiej na początku każdego sezonu infekcyjnego,
  • błonicy, tężcowi, krztuścowi – co 10 lat,
  • COVID-19 –zgodnie z aktualnymi zaleceniami,
  • wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZW B) – trzy dawki dla osób, które nie były wcześniej zaszczepione,
  • kleszczowemu zapaleniu opon mózgowych – trzy dawki, a następnie jedna dawka przypominająca za 3 lata i kolejne co 5 lat,
  • ludzkiemu wirusowi brodawczaka – trzy dawki.

Obowiązujący kalendarz szczepień dla osób pełnoletnich zależy od wieku, stanu fizjologicznego, stylu życia oraz stanu zdrowia, w tym obecności chorób przewlekłych.

Sprawdź badanie w kierunku wirusa WZW, które możesz zrobić w ALAB laboratoria

Badanie antygenu HBs (WZW typu B) banerek

Kalendarz szczepień dla osób dorosłych zamieszczono w tabeli nr 2, 3 i 4.

Szczepionka przeciwOsoby powyżej 18 r.ż.
Grypie (IIV)dawka co roku w czasie sezonu infekcyjnego (najlepiej na początku sezonu)*
Błonicy, tężcowi, ksztuścowi (Tdap)1 dawka co 10 lat
Ospie wietrznej (VZV)2 dawki (osoby, które nie chorowały na ospę wietrzną i nie były szczepione)
Odrze, śwince, różyczce (MMR)2 dawki (osoby, które nie chorowały na odrę lub różyczkę i nie były szczepione)
Covid-19Liczne dawek zależy od historii szczepień i aktualnych zaleceń
Wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (HBV)3 dawki (osoby, które nie były wcześniej szczepione)
Zalecane szczepienia dla wszystkich nieuodpornionych osób dorosłych

*dla osób w wieku ≥60 lat szczepionką zalecaną jest szczepionka wysokodawkowa, w przypadku jej niedostępności lub braku akceptacji przez pacjenta – szczepionka standardowa,

Szczepionka przeciwWiek (lata)
 19-2627-4950-5960-64>65
Ludzkiemu wirusowi brodawczaka (HPV)3 dawki3 dawki** 
Pneumokokom (PCV, PPSV)  1 dawka PCV- 13 lub PCV-201 dawka PCV-13+PPSV-23 lub 1 dawka PCV-20
Półpaścowi (RZV)  2 dawki w odstępie 2-6 miesięcy
Syncytialnemu wirusowi oddechowemu (RSV)   1 dawka
Zalecane szczepienia dla nieuodpornionych dorosłych w zależności od wieku

**decyzja o szczepieniu po rozmowie z lekarzem nt. korzyści ze szczepienia

Szczepionka przeciwOsoby powyżej 18 r.ż.
Kleszczowemu zapaleniu mózgu (KZM)3 dawki + dawki przypominające co 3-5 lat
Wirusowemu zapaleniu wątroby typu A (HAV)2 dawki (osoby, które nie były wcześniej szczepione)
Meningokokom (MenB, MenACWY)1 lub 2 dawki
Zalecane szczepienia dla nieuodpornionych dorosłych, u których występują dodatkowe czynniki ryzyka (medyczne, zawodowe czy związane ze stylem życia)

Szczepienia osób dorosłych – które są zalecane i dlaczego? Podsumowanie

Szczepionki to jedno z największych osiągnięć medycyny – ratują życie i ograniczają rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych. Ich działanie polega na wzmocnieniu odporności organizmu poprzez wprowadzenie do niego odpowiednio przygotowanych antygenów. Wysoki odsetek zaszczepionych osób (90-95%) jest kluczowy dla uzyskania odporności zbiorowej, chroniącej tych, którzy nie mogą być szczepieni.

Osoby dorosłe powinny przyjąć dawki przypominjące niektórych szczepionek, ze względu na spadek skuteczności ich działania po okresie dzieciństwa.

Ponadto niektóre choroby zakaźne występują częściej u dorosłych niż u dzieci i mają u nich cięższy przebieg, zwłaszcza u kobiet w ciąży, osób starszych oraz z współwystępującymi chorobami przewlekłymi.

Zalecane szczepienia dla dorosłych obejmują m.in.: coroczne szczepienie przeciwko grypie, co 10 lat przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, a także przeciw COVID-19 (wg aktualnych rekomendacji), WZW B, kleszczowemu zapaleniu opon mózgowych oraz HPV.  Występowanie niepożądanych odczynów poszczepiennych jest rzadkie, a przebieg wielu chorób i ich powikłań jest dużo groźniejszy dla zdrowia i życia osoby dorosłej.

Szczepienia osób dorosłych: FAQ – najczęściej zadawane pytania

Jak sprawdzić czy byłam szczepiona przeciwko WZW B?

Szczepienia wykonane w dzieciństwie powinny być odnotowane w książeczce szczepień lub karcie uodpornienia. Jeśli osoba dorosła nie posiada tych dokumentów ani historii przebytych chorób zakaźnych, można sprawdzić, jaki program szczepień obowiązywał w latach dzieciństwa danej osoby na podstawie jej daty urodzenia.
Ponadto w przypadku wirusowego zapalenia wątroby typu B (WZW B) można oznaczyć przeciwciała anty-HBs we krwi, które umożliwiają wykrycie wcześniejszej ekspozycji na wirusa HBV, który wywołuje tę chorobę. Badania serologiczne można wykonać również w kierunku innych swoistych przeciwciał przeciwko innym antygenom, np. przeciwko wirusom odry, różyczki, WZW typu A lub toksoidowi tężca.

Czy jest szczepionka przeciw boreliozie?

Niestety obecnie nie istnieje szczepionka przeciwko boreliozie, ale badania nad skutecznymi preparatami są intensywnie prowadzone.

Piśmiennictwo

  1. https://www.nfz.gov.pl
  2. https://szczepienia.pzh.gov.pl/kalendarz-szczepien-doroslych/
  3. Kuchar E. Kiedy (nie) szczepić dorosłych – fakty i mity o przeciwwskazaniach do szczepień. Lekarz POZ, 2023, 4, 220-225.

Trzustka – budowa, funkcje, położenie

Izabela Grabowska
-
0
Trzustka – budowa, funkcje, położenie

Trzustka jest dużym gruczołem, który wytwarza zarówno enzymy, jak i hormony. Pełni ważną funkcje w procesie trawienia oraz w regulacji poziomu glukozy we krwi. Jak jest zbudowana i gdzie znajduje się trzustka, oraz w jaki sposób pełni swoją rolę w organizmie człowieka dowiesz się z niniejszego artykułu.

Spis treści

  1. Gdzie leży i jak jest zbudowana trzustka?
  2. Jakie funkcje pełni trzustka?
  3. Jakie hormony wydziela trzustka?
  4. Jak działa insulina?
  5. Jak działa glukagon?
  6. Jak trzustka reguluje poziom glukozy we krwi?
  7. Podsumowanie
  8. Trzustka – FAQ – najczęściej zadawane pytania

Gdzie leży i jak jest zbudowana trzustka?

Trzustka jest długim i wąskim gruczołem, ułożonym poprzecznie za żołądkiem. Jeden jej koniec otacza dwunastnica, a drugi styka się ze śledzioną. Wyróżnia się w niej cztery części, to jest:

  • głowa trzustki – objęta pętlą dwunastnicy, otaczającą ją w kształcie litery C. Głowa trzustki łączy się z częścią zstępującą dwunastnicy. Jest ona haczykowato wygięta i skierowana w kierunku linii pośrodkowej ciała.
  • szyjka lub cieśń – jest węższa niż głowa, ponieważ z tyłu biegnie duża żyła wrotna. Leży nad żyłą i tętnicą krezkową górną.
  • trzon trzustki – ma przekrój trójkątny i leży przed aortą. Umiejscowiony jest poprzecznie na powierzchni kręgu lędźwiowego. Biegnie on ku górze i w lewo przechodząc w ogon trzustki.
  • ogon trzustki – zwęża się i kończy we wnęce śledziony.
budowa trzustki infografika

Trzustka jest narządem bardzo dobrze unaczynionym i unerwionym. Unerwienie trzustki to:

  • włókna współczulne pochodzące ze splotu trzewnego,
  • włókna przywspółczulne nerwu błędnego, odpowiedzialne za zwiększanie wydzielania hormonów trzustki: insuliny i glukagonu.

Ważną strukturą w trzustce jest przewód trzustkowy, który ciągnie się przez całą jej długość. Jego zadaniem jest odprowadzanie soku trzustkowego do dwunastnicy, po drodze dochodzą do niego małe przewodziki doprowadzające.

Pakiet trzustkowy banerek

Jakie funkcje pełni trzustka?

Trzustka wraz z sokiem trzustkowym wydziela enzymy do pierwszego odcinka jelita cienkiego – dwunastnicy. Enzymy te wspomagają pozażołądkowe trawienie pokarmów i należą do nich:

  • trypsyna i chymotrypsyna, a także elastaza i karboksypeptydaza – uczestniczą w kolejnych etapach pozażołądkowego trawienia białek, rozkładając łańcuchy polipeptydowe do dipeptydów i aminokwasów.
  • lipaza trzustkowa, fosfolipaza i esterazy – rozkładają tłuszcze do kwasów tłuszczowych i glicerolu.
  • alfa-amylaza trzustkowa – rozkłada węglowodany (poza celulozą) do dwucukrów.
  • rybonukleaza i deoksyrybonukleaza – rozkładają kwasy nukleinowe do wolnych nukleotydów.

Sok trzustkowy zawiera duże ilości elektrolitów w postaci jonów wodorowęglanowych (HCO3), dzięki którym neutralizuje kwaśną treść pokarmową przechodzącą z żołądka do dwunastnicy.

>> Przeczytaj też: Enzymy trzustkowe i profil trzustkowy – czym są? Po co bada się poziom enzymów trzustkowych?

Jakie hormony wydziela trzustka?

Poza produkowaniem i wydzielaniem enzymów trawiennych trzustka stanowi również ważny gruczoł wydzielniczy. Wytwarza hormony, takie jak:

  • insulina,
  • glukagon,
  • somatostatyna,
  • amylina,
  • polipeptyd trzustkowy.

Hormony trzustki wydzielane są przez komórki, które tworzą skupiska lub wysepki rozproszone w miąższu trzustki. Wysepki te po raz pierwszy opisał niemiecki patolog Paul Langerhans, dlatego też są nazywane wysepkami Langerhansa. W trzustce jest około miliona takich wysepek. Komórki beta w wysepkach Langerhansa wydzielają insulinę, a komórki alfa – glukagon. Te dwa hormony pełnią bardzo ważną funkcję w regulowaniu poziomu glukozy w organizmie.

Pakiet trzustkowy rozszerzony banerek

Jak działa insulina?

Insulina jest hormonem anabolicznym. Pobudza komórki, szczególnie mięśni szkieletowych, wątroby i tkanki tłuszczowej, do wychwytywania glukozy z krwi. Glukoza dostająca się do komórek mięśniowych jest na bieżąco zużywana w celach energetycznych lub jest magazynowa w postaci glikogenu (w procesie glikogenezy).

Odkładanie się glikogenu następuje również w wątrobie. Dlatego też aktywność insuliny powoduje obniżenie poziomu glukozy we krwi. Poza tym insulina wpływa również na metabolizm tłuszczów i białek. Obniża wykorzystanie kwasów tłuszczowych jako paliwa dla komórek i stymuluje ich magazynowanie w tkance tłuszczowej. Glukoza dostająca się do tkanki tłuszczowej jest przekształcana głównie w triglicerydy, które zostają zmagazynowane w tej tkance (w procesie lipogenezy de novo). Inulina stymuluje również syntezę białek, umożliwiając transport aminokwasów do m.in. tkanki mięśniowej.

Jak działa glukagon?

Glukagon jest hormonem katabolicznym. Działa w stosunku do insuliny antagonistycznie, powodując wzrost poziomu glukozy we krwi. Pobudza on komórki wątroby i mięśni szkieletowych do rozkładu glikogenu do glukozy w procesie zwanym glikogenolizą. Poza tym stymuluje komórki wątroby do wytwarzania glukozy z innych substratów (aminokwasy, kwas mlekowy, glicerol) w procesie glukoneogenezy, w celu podwyższenie stężenia glukozy we krwi.

Podsumowanie działania insuliny i glukagonu na metabolizm węglowodanów, białek i tłuszczów umieszczono w tabeli.

Cecha/ działanieInsulinaGlukagon
Miejsce produkcjiKomórki β wysp trzustkowychKomórki α wysp trzustkowych
Wpływ na glukozęObniżenie poziomu glukozy we krwi poprzez transport glukozy do komórekPodwyższenie poziomu glukozy we krwi poprzez uwalnianie zmagazynowanej glukozy i produkcję z niecukrowych substratów (glukoneogeneza)
Wpływ na białkaZwiększenie syntezy białek i hamowanie ich rozpaduZwiększenie rozpadu białek do aminokwasów, które mogą być wykorzystane w procesie glukoneogenezy
Wpływ na tłuszczeZwiększenie magazynowania tłuszczu w tkance tłuszczowej poprzez hamowanie lipolizy (rozkładu tłuszczu do kwasów tłuszczowych i glicerolu)Uwolnienie magazynowanego tłuszczu w tkance tłuszczowej poprzez stymulację lipolizy
Porównanie cech i funkcji insuliny i glukagonu

Jak trzustka reguluje poziom glukozy we krwi?

Wydzielanie insuliny i glukagonu przez trzustkę jest bezpośrednio powiązane ze stężeniem glukozy we krwi. Po posiłku, gdy poziom glukozy wzrasta, zwiększa się wydzielanie insuliny przez komórki beta wysp trzustkowych. Insulina powoduje wychwyt komórek glukozy z krwi i dostarczenie ich do komórek. W ten sposób dochodzi do spadku stężenia glukozy we krwi – w granicach wartości referencyjnych u zdrowych osób. Wraz z obniżaniem się stężenia glukozy, spada również stężenie insuliny.

Trzustka_schemat_1

Po dłuższej przerwie w jedzeniu stężenie glukozy we krwi zaczyna się zmniejszać. Spadek stężenia glukozy pobudza komórki alfa w wysepkach trzustki do wydzielania znacznych ilości glukagonu. Glukoza mobilizowana jest z zapasów w komórkach wątroby, mięśni szkieletowych, a także może być produkowana na drodze glukoneogenezy. W konsekwencji dochodzi do wzrostu stężenia glukozy we krwi w granicach wartości referencyjnych – u zdrowych osób.

Trzustka_schemat_2

Mechanizm działania insuliny i glukagonu pozwala na utrzymanie względnie stałego stężenia glukozy we krwi. W sytuacji nieprawidłowego funkcjonowania trzustki może dojść do zaburzenia funkcjonowania gospodarki węglowodanowej.

Podsumowanie

Trzustka to niezwykle ważny gruczoł, który pełni funkcję wewnątrz- i zewnątrzwydzielniczą. Wydziela ona enzymy trawienne niezbędne do dalszego etapu trawienia białek, tłuszczów i węglowodanów w jelicie cienkim. Produkuje także hormony biorące udział w regulacji poziomu glukozy we krwi – insulinę i glukagon. Współdziałają one ze sobą w utrzymaniu prawidłowego poziomu glukozy we krwi, czyli homeostazy glukozowej.

Gdy poziom glukozy wzrasta, wzmożone wydzielanie insuliny powoduje jego obniżenie, gdy zaś spada – glukagon powoduje jej wzrost. System ten jest bardzo ważny i pozwala na utrzymanie glukozy na względnie stałym poziomie, co jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania całego organizmu.

Trzustka – FAQ – najczęściej zadawane pytania?

Po której stronie leży trzustka?

Trzustka leży po lewej stronie ciała.

Czy można żyć bez trzustki?

Życie bez trzustki jest możliwe, konieczne jest zastąpienie jej funkcji przez przyjmowanie insuliny i enzymów trawiennych.

Jaki lekarz od trzustki?

Chorobami trzustki zazwyczaj zajmuje się lekarz gastroenterolog, czasem endokrynolog lub diabetolog. W przypadku gdy konieczne jest leczenie operacyjne jest to chirurg.

Piśmiennictwo

  1. Traczyk W. i Trzebski A. (red.). Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej. Wydawnictwo PZWL, Warszawa, 2015.
  2. Abrahams P. Atlas anatomii. Ciało człowieka: budowa i funkcjonowanie. Wyd. Świat Książki, 2003.

Czym jest wiek biologiczny i jak go sprawdzić?

Agata Strukow
-
0
Czym jest wiek biologiczny i jak go sprawdzić?

Wiek chronologiczny, czyli ten wpisany w dowód, jest czynnikiem powiązanym z pogorszeniem funkcji organizmu, chorobami przewlekłymi i śmiertelnością. Jednak niektóre osoby już w wieku 70 lat potrzebują pomocy w codziennych czynnościach i cierpią na wiele chorób przewlekłych, inne natomiast pozostają niezależne i pozostają w dobrym zdrowiu aż do bardzo późnego wieku.

W związku z faktem, iż żyjemy coraz dłużej, mamy potrzebę lepszego zrozumienia biologicznego procesu starzenia się oraz czynników decydujących o zdrowym starzeniu. W tym celu naukowcy od trzech dekad podejmują próby znalezienia biologicznych markerów długowieczności i sposoby określenia, jaki jest nasz wiek rzeczywisty.

Spis treści:

  1. Co to jest wiek biologiczny?
  2. Co wpływa na wiek biologiczny?
  3. Jak sprawdzić wiek biologiczny?
  4. Jakie korzyści daje poznanie wieku biologicznego?
  5. Dla kogo przeznaczone jest badanie wieku biologicznego?
  6. Jak obniżyć wiek biologiczny?
  7. Wiek biologiczny – podsumowanie

Co to jest wiek biologiczny?

Wiek biologiczny organizmu to koncepcja wprowadzona w 1988 roku, zakładająca, iż nasz wiek metrykalny nie odzwierciedla naszego rzeczywistego stanu fizjologicznego i funkcjonalnego. Dwie osoby mające tyle samo lat, mogą różnić się znacznie poziomem aktywności, funkcjonalności, koordynacji ruchowej, ograniczeniami fizycznymi, zdolnościami poznawczymi, wyglądem i stanem skóry.

W ciągu ostatnich dekad średnia życia człowieka wydłużyła się bardzo znacznie. W V wieku mieliśmy szansę średnio przeżyć zaledwie 25 lat, na początku XX wieku 45 lat. Dziś w Polsce kobiety żyją 81 lat, mężczyźni 75 lat. Jednak liczba lat chronologicznych nie opisuje zakresu zmian biologicznych, jaki zachodzi w każdym z nas. Rzeczywisty stan naszego organizmu lepiej opisuje wiek biologiczny, który pozwala zobaczyć, jak zdrowy i sprawny jest nasz cały organizm, jak nasze ciało reaguje na styl życia i podejmowane prozdrowotne działania.

WAŻNE! Wiek biologiczny lepiej odzwierciedla rzeczywistą kondycję organizmu niż wiek metrykalny. Odzwierciedla on, jak sprawnie funkcjonuje ciało biorąc pod uwagę takie czynniki jak styl życia, genetyka czy przebyte choroby.

Co wpływa na wiek biologiczny?

Często wydaje się nam, iż nasze życie zdominowane jest przez to, co odziedziczyliśmy po przodkach, czyli od uwarunkowań genetycznych. Tymczasem badania wskazują, iż od genetyki zależy 10-20% tego, w jakim stanie naprawdę jest nasze ciało. Pozostałe czynniki – czyli ok. 80% – to nasz styl życia:

  • odpowiednie odżywianie,
  • odpowiednia aktywność fizyczna,
  • zdrowy sen i radzenie sobie ze stresem.

Ronaldo – wiek biologiczny

Dobrym przykładem różnic pomiędzy wiekiem metrykalnym a biologicznym jest słynny piłkarz Ronaldo, który w lutym 2025 roku ukończył 40 lat, a jego wiek biologiczny oceniany jest na 28,9 lat. Piłkarz znany jest z tego, iż niezwykle rygorystycznie przestrzega zasad zdrowego stylu życia i dba o właściwą regenerację organizmu. Dzięki temu w wieku 40 lat ciągle jest w znakomitej sportowej formie i pozostaje zawodowym piłkarzem.

Oczywiście nie każdy z nas może tak rygorystycznie przestrzegać zasad zdrowego stylu życia jak Ronaldo. Jednak każdy z nas ma możliwości, aby podjąć działania prozdrowotne i obniżyć swój wiek biologiczny poniżej wieku chronologicznego.

Jak sprawdzić wiek biologiczny?

Prace nad markerami długowieczności ciągle trwają. Amerykańska Federacja Badań nad Starzeniem (AFAR) sformułowała kryteria, które muszą spełniać badania wieku biologicznego. Są to:

  • przewidywanie tempa starzenia się oraz określanie, na jakim etapie życia znajduje się dana osoba,
  • monitorowanie procesów leżących u podstaw starzenia się, a nie skutków choroby,
  • możliwość wielokrotnego i bezpiecznego przeprowadzania badania u danej osoby bez negatywnych konsekwencji, np. badań krwi,
  • musi działać u ludzi i u zwierząt laboratoryjnych, takich jak myszy, dzięki temu można go przetestować na zwierzętach laboratoryjnych przed walidacją u ludzi.

Wiek biologiczny a wiek metaboliczny

W kontekście wieku biologicznego często pojawia się wiek metaboliczny. Ten ostatni parametr rzeczywiście pozwala lepiej ocenić stan faktyczny organizmu, jednak wiek biologiczny jest wskaźnikiem bardziej kompleksowym. Wiek metaboliczny jest np. dobrym prognostykiem dla utraty wagi w grupie osób, które przeszły operację bariatryczną. Badania wskazują, iż predyspozycje do długowieczności rzeczywiście związane są z interwencjami metabolicznymi, np. obniżeniem poziomu tkanki tłuszczowej trzewnej.

>> Więcej o wieku biologicznym w artykule: Wiek metaboliczny – czym jest, od czego zależy i jak go obliczyć?

Telomery jako predyktor wieku biologicznego

Obecnie najlepiej przebadanym predyktorem wieku biologicznego jest długość telomerów. W bazach naukowych można znaleźć kilka tysięcy prac opisujących ten marker.

Telomery to fragmenty naszego DNA pokrywające chromosomy. Za każdym razem gdy komórki ciała człowieka dzielą się, dzielą się i skracają również telomery. Dlatego jest to popularny i ceniony marker biologicznego starzenia się.

Wynik długości telomerów prezentowany jest w odniesieniu do grupy rówieśniczej osoby badanej, test wskazuje od jakiego odsetka osób w naszej grupie wiekowej jesteśmy starsi lub młodsi.

Złożone biomarkery wieku biologicznego

Cennym konceptem w mierzeniu wieku biologicznego jest łączenie wielu markerów w jeden predyktor wieku biologicznego. Przykładem takiego badania jest Twój Wiek Biologiczny, który jest kalkulatorem wieku biologicznego wykorzystującym wyniki kilkunastu testów z krwi oraz algorytm sztucznej inteligencji, który na podstawie tych testów wylicza, ile naprawdę mamy lat.

W badaniu wykorzystano dane dotyczące śmiertelności ze wszystkich przyczyn od 306 116 uczestników, zgromadzone w biobanku. Następnie naukowcy przekształcili przewidywane ryzyko śmierci w wiek biologiczny, łącząc te dane ze wskaźnikami laboratoryjnymi o udowodnionym powiązaniu ze starzeniem.

Algorytm wyznaczył kilkadziesiąt takich markerów, ostatecznie w naszym badaniu znalazło się ich jedenaście. Są to wskaźniki pracy całego organizmu, zidentyfikowane jako wpływające na zagrożenie chorobowością i śmiertelnością.

Należą do nich:

  • cystatyna C – jest nowoczesnym wskaźnikiem pracy nerek. Algorytm zidentyfikował ten marker jako kluczowy w przewidywaniu śmiertelności z jakichkolwiek przyczyn, u kobiet był najważniejszy spośród parametrów laboratoryjnych, u mężczyzn jest trzecią najważniejszą cechą.
  • morfologia krwi – szczególnie cennym paramterem dla oceny wieku biologicznego w morfologii jest rozkład erytrocytów, czyli krwinek czerwonych, wśród badań laboratoryjnych wydaje się mieć największy wpływ predykcyjny zaraz po cystatynie C.
  • wskaźniki pracy wątroby – aminotransferaza alaninowa (ALT) i aminotransferaza asparaginianowa (AST).
  • białko C-reaktywne CRP-hs (wysokiej czułości) – identyfikujące zagrożenie chorobami układu krążenia.
  • apolipoproteina A1 – jeden z bardziej szczegółowych parametrów obrazujących gospodarkę lipidową organizmu.
  • kwas moczowy – rutynowo oznaczany jako wskaźnik diagnostyczny w dnie moczanowej, ale podwyższone jego poziomy również są powiązane z nadciśnieniem tętniczym, a sam kwas moczowy wykazuje działanie antyoksydacyjne.
  • hemoglobina glikowana (HbA1c) – rutynowo oznaczana w diagnostyce cukrzycy, jest wskaźnikiem procesu glikacji, reakcji przyłączania węglowodanów (glukozy, fruktozy, galaktozy) do białek (np. kolagenu), lipidów czy kwasów nukleinowych. Efektem tego procesu jest wytworzenie tzw. zaawansowanych produktów glikacji, które mają wpływ na przyspieszenie procesów starzenia skóry i całego organizmu.
  • wskaźniki gospodarki hormonalnej – testosteron oraz globulina wiążąca hormony płciowe (SHBG).
  • witamina D.

Szacowanie wieku biologicznego na podstawie wymienionych parametrów daje precyzyjną informację o tym, ile lat ma naprawdę nasz organizm. Otrzymany wynik informuje, iż nasz wiek kalendarzowy to np. 55 lat, a wiek biologiczny 51.

W prezentowanym algorytmie wiek biologiczny można również wyliczyć na podstawie mniejszej liczby testów laboratoryjnych, badania wskazują, iż potrzebne są co najmniej cztery – wówczas wartość predykcyjna jest nadal bardzo wysoka, mniejsza liczba parametrów nie pogarsza znacząco tej wartości w stosunku do teoretycznego maksimum dla wszystkich dostępnych biomarkerów. Dlatego samo wyliczenie wieku biologicznego możliwe jest również z innych pakietów badań dostępnych w ALAB. Informacja o tym dostępna jest przy opisie odpowiednich pakietów.

Pakiet Twój wiek biologiczny banerek

Jakie korzyści daje poznanie wieku biologicznego?

Poznanie wieku biologicznego może być cennym elementem nowoczesnej profilaktyki zdrowotnej i jest dobrą inwestycją w naszą długowieczność. Dzięki takiej informacji możemy świadomie zacząć zarządzać swoim zdrowiem w dłuższej perspektywie czasowej i skupiać się na życiu w dobrym zdrowiu. Wiek biologiczny jest soczewką, która wskazuje, czy rzeczywiście prowadzimy zdrowy styl życia. Zaletą tej informacji jest to, iż jest to parametr, który poddaje się korektom, dlatego każdy może podjąć działania, aby – jeśli to konieczne – obniżyć swój wiek biologiczny.

>> Przeczytaj też: Długowieczność – jak obniżyć swój wiek biologiczny?

Dla kogo przeznaczone jest badanie wieku biologicznego?

Badanie przeznaczone jest dla osób:

  • zdrowych, zainteresowanych zdrowym stylem życia i profilaktyką zdrowotną, jako uzupełnienie rutynowych badań laboratoryjnych.
  • będących w trakcie zmiany stylu życia i chcących sprawdzić czy wprowadzane zmiany działają.
  • bez rozpoznanych chorób przewlekłych, ale odczuwających gorsze samopoczucie, chroniczne zmęczenie, spadki energii.
  • z historią takich chorób w rodzinie jak schorzenia układu sercowo-naczyniowego, nowotworów, zaburzeń hormonalnych.
  • z rozpoznanymi już chorobami przewlekłymi, jako dodatkowy element terapii.
  • dla osób aktywnych fizycznie, w celu optymalizacji procesu regeneracji i pomocy w planowaniu treningów.

Badania wykonuje się u osób powyżej 18 r.ż.

>> Przeczytaj: Zespół przewlekłego zmęczenia – gdy odpoczynek nie pomaga

Jak obniżyć wiek biologiczny?

Jak zaznaczono wyżej nasz wiek biologiczny zdeterminowany jest w dużym stopniu stylem życia. Obniżenie wieku biologicznego jest możliwe pod wpływem wprowadzanych zmian. Należą do nich:

  • dieta,
  • umiarkowana aktywność fizyczna,
  • odpowiedni sen,
  • radzenie sobie ze stresem,
  • relacje społeczne,
  • badania profilaktyczne i wczesne wykrywanie chorób.

Badania pokazują, iż dieta wspomagająca długowieczność to dieta śródziemnomorska, bogata w błonnik, polifenole oraz nienasycone kwasy tłuszczowe – omega 3. Taki sposób żywienia wspiera również mikrobiotę jelitową – osoby długowieczne cechuje duża różnorodność drobnoustrojów przewodu pokarmowego oraz optymalna reprezentacja takich bakterii jak Akkermansia muciniphila (nazywana bakterią długowieczności) oraz Bifidobacterium.

Wraz z wiekiem różnorodność mikrobioty zmniejsza się, mogą się w niej gromadzić mikroby potencjalnie prozapalne. Odpowiedni skład mikrobioty wspiera zdrowe starzenie się – zdrowa dieta jest elementem wspierania mikrobioty.

Długowieczność jest również wspierana przez aktywność fizyczną. Umiarkowana forma aktywności – 75 – 150 minut tygodniowo – to ważny element obniżania wieku biologicznego. Ważne jest to, iż elementem tej aktywności może być codzienna rutyna, np. spacery z psem, korzystanie ze schodów zamiast windy, chodzenie piechotą zamiast jazdy samochodem.

Codziennym problemem wielu Polaków jest stres. Wiadomo, że nie jesteśmy w stanie uwolnić się od stresu w ogóle, dlatego należy wypracowywać metody, które pomogą nam rozładowywać stres i niwelować jego skutki. Pomocne narzędzia daje nam joga, medytacja i prawidłowe oddychanie.

>> Więcej o medytacji w artykule: Medytacja – jak działa na stres? Czym jest medytacja, jak zacząć medytować?

Ostatni element obniżania wieku biologicznego to leczenie chorób przewlekłych – jeśli je mamy. Wiadomo, że nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca sprzyjają starzeniu się organizmu, dlatego ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarza, monitorowanie ciśnienia i kontrola glikemii.

Przeczytaj więcej – jak podwyższone ciśnienie tętnicze wpływa na starzenie się organizmu i jak można je obniżać: Ciśnienie tętnicze a starzenie. Jak obniżyć ciśnienie?

Wiek biologiczny – podsumowanie

Wiek chronologiczny jest jednym z najważniejszych czynników ryzyka potencjalnych problemów zdrowotnych. Wiemy, iż dwie osoby w tym samym wieku kalendarzowym mogą mieć różny biologiczny stan starzenia się, co prowadzi do odmiennych indywidualnych profili ryzyka. Uchwycenie tej indywidualnej zmienności jest możliwe w badaniu wieku biologicznego, który może być ważnym narzędziem nowoczesnej profilaktyki zdrowotnej.

Bibliografia

  1. Jylhävä J, Pedersen NL, Hägg S. Biological Age Predictors. EBioMedicine. 2017 Jul;21:29-36. doi: 10.1016/j.ebiom.2017.03.046. Epub 2017 Apr 1. PMID: 28396265; PMCID: PMC5514388.
  2. Krištić J, Vučković F, Menni C, Klarić L, Keser T, Beceheli I, Pučić-Baković M, Novokmet M, Mangino M, Thaqi K, Rudan P, Novokmet N, Sarac J, Missoni S, Kolčić I, Polašek O, Rudan I, Campbell H, Hayward C, Aulchenko Y, Valdes A, Wilson JF, Gornik O, Primorac D, Zoldoš V, Spector T, Lauc G. Glycans are a novel biomarker of chronological and biological ages. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2014 Jul;69(7):779-89. doi: 10.1093/gerona/glt190. Epub 2013 Dec 10. PMID: 24325898; PMCID: PMC4049143.
  3. Bortz, J., Guariglia, A., Klaric, L. et al. Biological age estimation using circulating blood biomarkers. Commun Biol 6, 1089 (2023). https://doi.org/10.1038/s42003-023-05456-z
  4. https://eurosport.tvn24.pl/pilka-nozna/zbadano-wiek-biologiczny-cristiano-ronaldo.-okazuje-sie-ze-fizycznie-jest-duzo-mlodszy-niz-wskazuje-jego-data-urodzenia_sto23184900/story.shtml.
  5. Du Y, Gao Y, Zeng B, Fan X, Yang D, Yang M. Effects of anti-aging interventions on intestinal microbiota. Gut Microbes. 2021 Jan-Dec;13(1):1994835. doi: 10.1080/19490976.2021.1994835. PMID: 34743658; PMCID: PMC8583001.

Eozynofilowe zapalenie przełyku: objawy, przyczyny, dieta i leczenie

Damian Matusiak
-
0
Eozynofilowe zapalenie przełyku: objawy, przyczyny, dieta i leczenie

Eozynofilowe zapalenie przełyku (EoE) to przewlekła choroba zapalna, w której w ścianie przełyku gromadzą się eozynofile – komórki związane z reakcjami alergicznymi. Schorzenie może prowadzić do poważnych powikłań. Zwężenia przełyku, problemy z połykaniem, a nawet niedrożność przewodu pokarmowego to najgroźniejsze z nich. W artykule omówimy przyczyny, objawy, metody diagnostyczne oraz strategie leczenia, w tym zalecenia dietetyczne. Dowiesz się, jak rozpoznać chorobę u dzieci i dorosłych oraz jak skutecznie ją leczyć.

Spis treści:

  1. Eozynofilowe zapalenie przełyku – przyczyny
  2. Objawy eozynofilowego zapalenia przełyku
  3. Eozynofilowe zapalenie przełyku u dzieci
  4. Diagnostyka eozynofilowego zapalenia przełyku
  5. Jak leczyć ezoynofilowe zapalenie przełyku?
  6. Dieta przy eozynofilowym zapaleniu przełyku
  7. Podsumowanie

Eozynofilowe zapalenie przełyku – przyczyny

    Eozynofilowe zapalenie przełyku jest związane z nieprawidłową odpowiedzią układu odpornościowego na kontakt z alergenami (głównie) pokarmowymi. Błędne rozpoznanie białek pokarmowych jako zagrożenia prowadzi do rozwoju przewlekłego stanu zapalnego w przełyku. Najważniejsze udokumentowane czynniki ryzyka to:

    >> Zobacz: Znajdź swój alergen – diagnostyka alergii w laboratorium

    Objawy eozynofilowego zapalenia przełyku

      Objawy choroby nie zawsze są jednoznaczne, dodatkowo różnią się w zależności od wieku pacjenta:

      • u dorosłych dominują:
        • dysfagia (trudności w przełykaniu),
        • zatrzymywanie pokarmu w przełyku (tzw. impakcja),
        • ból w klatce piersiowej (część środkowa),
        • zgaga, która słabo reaguje na leki stosowane w leczeniu refluksu żołądkowo-przełykowego,
      • u dzieci pojawiają się:

      W ciężkich przypadkach może dojść do zwężenia przełyku wymagającego interwencji endoskopowej.

      Eozynofilowe zapalenie przełyku u dzieci

        U najmłodszych pacjentów eozynofilowe zapalenie przełyku często mylone jest z refluksem żołądkowo-przełykowym (GERD). Rozróżnienie tych jednostek chorobowych jest niezwykle istotne, gdyż strategia postępowania w obu przypadkach różni się. Charakterystyczne objawy u dzieci to:

        • uporczywe ulewanie i wymioty,
        • problemy z przyjmowaniem pokarmów stałych,
        • płaczliwość podczas karmienia,
        • słaby przyrost masy ciała.
        Warto wiedzieć:
        Wczesne rozpoznanie jest kluczowe, ponieważ nieleczona choroba może prowadzić do zaburzeń rozwoju! Jeśli pomyślisz, że Twoje dziecko może cierpieć z powodu EoE to koniecznie skonsultuj się z odpowiednim specjalistą – pediatrą lub gastroenterologiem.
        Helicobacter_pylori_w_kale metoda automatyczna banerek

        Diagnostyka eozynofilowego zapalenia przełyku

          Potwierdzenie rozpoznania wymaga badań endoskopowych i histopatologicznych:

          • endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego – może uwidocznić pierścieniowate zwężenia, białe plamki lub linijne pęknięcia w przełyku,
          • biopsja przełyku – potwierdza obecność eozynofili (>15 eozynofili w polu widzenia pod mikroskopem) – złoty standard diagnostyczny,
          • testy alergologiczne – pomocne w identyfikacji alergenów wywołujących stan zapalny,
          • ważne jest wykluczenie innych chorób, takich jak GERD, infekcje czy choroby autoimmunologiczne.
          Pamiętaj:
          Dodatni wynik oznaczenia swoistych przeciwciał w klasie IgE nie jest równoznaczny z rozpoznaniem alergii. Jeśli tego typu badanie wykonujesz na „własną rękę” to poproś o interpretację specjalistę – internistę, alergologa lub gastroenterologa u dorosłych oraz pediatrę, alergologa lub gastroenterologa u dzieci.
          Morfologia banerek

          Jak leczyć eozynofilowe zapalenie przełyku?

            Leczenie choroby obejmuje farmakoterapię, postępowanie dietetyczne i – w niektórych przypadkach, głównie powikłanych – zabiegi endoskopowe:

            • farmakoterapia:
            • sterydy miejscowe (np. flutykazon, budezonid) – zmniejszają stan zapalny,
            • inhibitory pompy protonowej (IPP) – stosowane w przypadku współistniejącego refluksu,
            • leki biologiczne (np. dupilumab) – nowa opcja dla pacjentów z ciężką postacią choroby,
            • leczenie endoskopowe: rozszerzanie przełyku – w przypadku zwężeń utrudniających przełykanie.
            Warto wiedzieć:
            Sterydy miejscowe to zazwyczaj nic innego jak wziewne leki przeciwastmatyczne, które zamiast wdychać należy połknąć; gdy dostaniesz takie zalecenie od specjalisty to nie obawiaj się – to nie przypadek, lecz standard postępowania.

            Dieta przy eozynofilowym zapaleniu przełyku

              Dieta odgrywa kluczową rolę – bez niej trudno o zasadność stosowania wyżej wymienionych metod. Najczęściej stosowane podejścia to:

              • dieta eliminacyjna:
                • 6-pokarmowa eliminacja (mleko, jaja, pszenica, soja, orzechy, ryby/owoce morza),
                • eliminacja empiryczna (np. tylko mleko i pszenica),
                • dieta elementarna – oparta na hydrolizowanych mieszankach aminokwasowych.
              • Zalecenia ogólne – po okresie eliminacji pokarmy są stopniowo reintrodukowane pod kontrolą endoskopową:
                • unikanie pokarmów wywołujących objawy,
                • miękkie, łatwe do przełknięcia posiłki,
                • picie wody podczas jedzenia, aby ułatwić przechodzenie pokarmu.

              >> Przeczytaj: Dieta eliminacyjna – na czym polega i kto powinien ją stosować? Niepożądane skutki

              Podsumowanie

              Eozynofilowe zapalenie przełyku to przewlekła choroba o podłożu alergicznym, która może prowadzić do poważnych problemów z przełykaniem. Kluczowe jest wczesne rozpoznanie, odpowiednie leczenie farmakologiczne i dieta eliminacyjna. Jeśli obserwujesz u siebie lub swojego dziecka niepokojące objawy, takie jak trudności w połykaniu czy bóle w klatce piersiowej, skonsultuj się z gastroenterologiem. Wczesna interwencja może znacząco poprawić komfort życia i zapobiec powikłaniom!

              Źródła

              1. Gupta M, Grinman M. Diagnosis and management of eosinophilic esophagitis. CMAJ. 2024 Feb 4;196(4):E121-E128. doi: 10.1503/cmaj.230378. Erratum in: CMAJ. 2024 Mar 3;196(8):E268. doi: 10.1503/cmaj.240239. PMID: 38316452; PMCID: PMC10843442., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10843442 (dostęp: 16.06.2025).
              2. Lucendo AJ, Molina-Infante J, Arias Á, von Arnim U, Bredenoord AJ, Bussmann C, Amil Dias J, Bove M, González-Cervera J, Larsson H, Miehlke S, Papadopoulou A, Rodríguez-Sánchez J, Ravelli A, Ronkainen J, Santander C, Schoepfer AM, Storr MA, Terreehorst I, Straumann A, Attwood SE. Guidelines on eosinophilic esophagitis: evidence-based statements and recommendations for diagnosis and management in children and adults. United European Gastroenterol J. 2017 Apr;5(3):335-358. doi: 10.1177/2050640616689525. Epub 2017 Jan 23. PMID: 28507746; PMCID: PMC5415218., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5415218 (dostęp: 16.06.2025).
              3. Amil-Dias J, Oliva S, Papadopoulou A, Thomson M, Gutiérrez-Junquera C, Kalach N, Orel R, Auth MK, Nijenhuis-Hendriks D, Strisciuglio C, Bauraind O, Chong S, Ortega GD, Férnandez SF, Furman M, Garcia-Puig R, Gottrand F, Homan M, Huysentruyt K, Kostovski A, Otte S, Rea F, Roma E, Romano C, Tzivinikos C, Urbonas V, Velde SV, Zangen T, Zevit N. Diagnosis and management of eosinophilic esophagitis in children: An update from the European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition (ESPGHAN). J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2024 Aug;79(2):394-437. doi: 10.1002/jpn3.12188. Epub 2024 Jun 24. PMID: 38923067., https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/jpn3.12188 (dostęp: 16.06.2025).
              4. Papadopoulou A, Koletzko S, Heuschkel R, Dias JA, Allen KJ, Murch SH, Chong S, Gottrand F, Husby S, Lionetti P, Mearin ML, Ruemmele FM, Schäppi MG, Staiano A, Wilschanski M, Vandenplas Y; ESPGHAN Eosinophilic Esophagitis Working Group and the Gastroenterology Committee. Management guidelines of eosinophilic esophagitis in childhood. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2014 Jan;58(1):107-18. doi: 10.1097/MPG.0b013e3182a80be1. PMID: 24378521., https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1097/MPG.0b013e3182a80be1 (dostęp: 16.06.2025).

              Jak długo karmić dziecko piersią i jak zakończyć karmienie?

              Jagoda Matusiak
              -
              0
              Jak długo karmić dziecko piersią i jak zakończyć karmienie?

              Karmienie piersią to wyjątkowy okres w życiu matki i dziecka, ale prędzej czy później nadchodzi moment odstawienia. Jak zrobić to łagodnie i kiedy jest na to odpowiedni czas? W tym artykule dowiesz się, jakie są zalecenia dotyczące długości karmienia piersią oraz czy istnieje górny limit wieku dziecka.

              Kluczowe informacje:
              >> Zaleca się, aby niemowlęta były karmione wyłącznie pokarmem kobiecym przez pierwszych 6 m. ż. (co najmniej pierwsze 4 m. ż). Po około 6 m. ż. należy wprowadzać posiłki uzupełniające – zgodnie ze schematem żywienia dzieci w 1 roku życia.
              >> Po 12. m. ż. karmienie piersią może być kontynuowane tak długo, jak jest to pożądane przez matkę i dziecko. Decyzja o zakończeniu karmienia piersią jest indywidualna i zależy od matki. Najlepszym podejściem jest stopniowe i łagodne odstawianie, które zminimalizuje stres dla obu stron.

              Spis treści:

              1. Wyłączne karmienie piersią a utrzymanie karmienia piersią
              2. Jak długo należy karmić wyłącznie piersią?
              3. Do kiedy karmić piersią częściowo?
              4. Jak długo karmić piersią – czy istnieje górny limit wieku dziecka?
              5. Jak prawidłowo odstawiać dziecko od piersi?
              6. Zakończenie karmienia piersią a hormony
              7. Jak długo karmić dziecko piersią – często zadawane pytania

              Wyłączne karmienie piersią a utrzymanie karmienia piersią

              Wyłączne karmienie piersią oznacza, że niemowlę otrzymuje wyłącznie mleko matki (z piersi lub odciągnięte). W tym czasie nie podaje się innych płynów (wody i mleka modyfikowanego). Wyjątek stanowią witaminy (np. witamina D) i – jeśli jest taka konieczność – leki.

              Utrzymanie karmienia piersią oznacza, że mleko matki stanowi jeden z elementów diety dziecka. Obejmuje czas po 6. miesiącu życia, gdy dziecku zaczyna się wprowadzać pokarmy stałe, ale nadal jest karmione piersią.

              >> Dowiedz się więcej: Rozszerzanie diety niemowlaka krok po kroku

              Jak długo należy karmić wyłącznie piersią?

              Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (PTGHiŻD) zaleca, aby niemowlęta były karmione wyłącznie pokarmem kobiecym przez pierwsze 6 m. ż. (wyjątek stanowią dzieci z ryzkiem niedoboru żelaza, u których dietę rozszerza się już po ukończeniu 4 m. ż. celem zapewnienia odpowiedniej podaży tego składnika). Częściowe lub krótsze karmienie piersią również jest korzystne.

              Po około 6 m. ż. należy rozpocząć wprowadzać posiłki uzupełniające – zgodnie ze schematem żywienia dzieci w 1 roku życia. Rozszerzanie diety pod osłoną mleka kobiecego zmniejsza prawdopodobieństwo alergii pokarmowych. Po 12. m. ż. karmienie piersią może być kontynuowane tak długo, jak będzie to pożądane przez matkę i dziecko.

              >> Sprawdź też: Skaza białkowa u niemowlęcia a karmienie piersią

              Do kiedy karmić piersią częściowo?

              Pierwsze 6 miesięcy to kluczowy okres. Jeśli mama nie może karmić wyłącznie piersią (np. z powodu niedoboru pokarmu), częściowe karmienie jest korzystniejsze niż całkowite jego zaprzestanie.

              Po 6. miesiącu mleko matki nie zaspakaja już zwiększającego się zapotrzebowania na energię, białko i składniki odżywcze (zwłaszcza żelaza). Z tego powodu zaleca się stopniowe wprowadzanie pokarmów uzupełniających. Dziecko można karmić częściowo tak długo, jak jest to pożądane przez matkę i dziecko.

              Badanie FoodProfil Skrining badanie wstępne banerek

              Jak długo karmić piersią – czy istnieje górny limit wieku dziecka?

              Nie ma górnego limitu, kiedy należy zakończyć karmienie piersią. Decyzja zależy m.in. od:

              • gotowości dziecka – niektóre maluchy same stopniowo tracą zainteresowanie piersią,
              • potrzeb i samopoczucia matki – długie karmienie może być wyczerpujące, dlatego ważne jest, aby mama czuła się komfortowo,
              • sytuacji życiowej – powrót do pracy czy inne okoliczności mogą wpłynąć na decyzję o odstawieniu.

              >> To może Cię zainteresować: Dieta matki karmiącej – co jeść, a czego unikać w okresie karmienia piersią?

              Długie karmienie piersią a rozwój mowy

              Nie ma wiarygodnych badań naukowych, które potwierdzałyby, że karmienie piersią po 1. roku życia zaburza rozwój mowy. Ewentualne opóźnienia najczęściej wynikają z innych czynników, tj.:

              • mniejsza ekspozycja na mowę (np. gdy dziecko jest zbyt rzadko stymulowane),
              • indywidualne tempo rozwoju (niektóre dzieci zaczynają mówić później, niezależnie od karmienia),
              • budowa anatomiczna (struktura podniebienia, języka, wędzidełka),
              • czynniki psychiczne i emocjonalne,
              • inne czynniki rozwojowe (np. zaburzenia integracji sensorycznej).

              >> Zobacz: „Skoki rozwojowe” – o czym warto wiedzieć?

              Negatywne skutki długiego karmienia piersią

              Karmienie piersią jest naturalnym i korzystnym procesem, jednak przedłużające się karmienie piersią dużych dzieci (powyżej 2-3. roku życia) może przynieść niepożądane efekty. Mogą to być:

              • próchnica (nocne karmienia mogą zwiększyć ryzyko próchnicy),
              • wady zgryzu (długotrwałe ssanie może prowadzić do przodo- lub tyłozgryzu),
              • problemy z samoregulacją emocji (używanie piersi jako jedynego sposobu uspokajania),
              • trudności w adaptacji społecznej (szczególnie u dzieci w wieku przedszkolnym),
              • niedobory pokarmowe, m.in. żelaza (gdy dziecko zbyt długo opiera dietę głównie na mleku matki i niechętnie spożywa pokarmy uzupełniające).

              W ocenie stanu zdrowia małego dziecka karmionego piersią przydatne są badania laboratoryjne:

              Pakiet małego dziecka (6 badań) banerek

              Jak prawidłowo odstawiać dziecko od piersi?

              Nagłe odstawienie od piersi może być stresujące zarówno dla dziecka, jak i dla matki (może prowadzić do zastoju pokarmu lub zapalenia piersi). Dlatego warto zrobić to stopniowo:

              1. Zacznij od rezygnacji z jednego karmienia dziennie (np. zastąp je butelką z wodą).
              2. Skróć czas karmienia (jeśli dziecko zwykle ssie 15 minut, spróbuj ograniczyć do 10).
              3. Zastępuj karmienia innymi formami biskości i spędzenia czasu (np. przytulaniem, wyjściem na spacer).
              4. Zaangażuj inną osobę (np. ojca dziecka do nocnych przebudzeń „na karmienie” i podaniu dziecku wody zamiast mleka).

              Ile trwa odstawienie dziecka od piersi?

              Czas potrzebny na całkowite zakończenie karmienia piersią i ustania laktacji jest bardzo indywidualny i zależy od wielu czynników. Laktacja przy nagłym odstawieniu (choroba matki, konieczność wyjazdu) może utrzymać się jeszcze do kilku dni. Stopniowe odstawienie (początkowo rezygnacja z 1 karmienia dziennie, następnie zostawienie tylko karmień nocnych, aż do całkowitego zakończenia) może trwać kilka tygodni. Naturalne odstawienie (dziecko rzadziej domaga się piersi i preferuje pokarmy stałe) może trwać kilka miesięcy.

              Zakończenie karmienia piersią a hormony

              Do głównych zmian hormonalnych związanych z zakończeniem karmienia piersią należą:

              • spadek prolaktyny – hormonu odpowiedzialnego za produkcję mleka,
              • wzrost poziomu estrogenów i progesteronu – zakończenie karmienia często przywraca regularne cykle menstruacyjne.

              Po porodzie i podczas karmienia piersią w organizmie kobiety dochodzi do zmian hormonalnych. Badania laboratoryjne mogą być pomocne w ocenie gospodarki hormonalnej młodej mamy:

              Pakiet hormony kobiece rozszerzony (7 badań) banerek

              Jak długo karmić dziecko piersią – często zadawane pytania

              Ile najdłużej można karmić piersią?

              Karmienie piersią – zgodnie ze stanowiskiem PTGHiŻD – po ukończeniu przez dziecko 1 r.ż. można kontynuować tak długo jak jest to pożądane przez matkę i dziecko.

              W jakim wieku przestaje się karmić piersią?

              Według raportu z 2021 roku na temat długiego karmienia piersią w Polsce, który obejmował ponad 8 tys. respondentek wynikło, że ponad ¾ z nich przestało karmić swoje dzieci po 1 roku, a 1/3 po 2 latach.

              Czy długie karmienie piersią ma negatywne skutki dla matki?

              Nie ma naukowych dowodów na to, że długie karmienie piersią ma negatywne skutki dla matki.  

              Czy można karmić piersią 5-letnie dziecko?

              Nie ma ustalonej górnej granicy wieku dziecka, do której należy karmić piersią.

              W jakim wieku odstawić dziecko od piersi?

              Celem, do którego należy dążyć, jest wyłącznie karmienie pokarmem kobiecym przez pierwsze 6 m.ż. dziecka. Po tym czasie należy wprowadzać pokarmy uzupełniające przy jednoczesnym utrzymaniu karmienia piersią. Po 1 r.ż. dziecko można odstawić od piersi, jeśli jest to pożądane przez matkę i dziecko.

              Jak oduczyć dziecko jeść z piersi?

              Zacznij od rezygnacji z jednego karmienia dziennie. Skróć czas karmienia. Zastępuj karmienia innymi formami biskości i spędzenia czasu. Zaangażuj inną osobę do pomocy, zwłaszcza w nocy.

              Jak łagodnie odstawić dziecko od piersi?

              Łagodnym podejściem jest stopniowe odstawianie, które minimalizuje stres dla obu stron. Należy stopniowo zastępować karmienia piersią posiłkami stałymi lub wodą.

              Piśmiennictwo

              1. Szajewska H. i in.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Standardy Medyczne/Pediatria T.18, 2021
              2. Szajewska H. i wsp., Karmienie piersią. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Standardy Medyczne, Pediatria, 2016, T.13, 9-24.
              3. American Academy of Pediatrics, Section on Breastfeeding: Breastfeeding and the use of human milk. Pediatrics, 2012; 129 (3): 827–841.
              4. ESPGHAN Committee on Nutrition, Agostoni C., Braegger C., Desci T. i wsp.: Breast-feeding: a commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2009; 49: 112–125.
              5. Raport-nt.-dlugiego-karmienia-piersia-w-Polsce-1.pdf (dostęp: 24.06.2025).
              6. Karmienie piersią – Ministerstwo Zdrowia – Portal Gov.pl
              7. Zaburzenia rozwoju mowy u dzieci – pierwsze objawy i wczesne interwencje – Medycyna Rodzinna – Medycyna Praktyczna dla lekarzy

              Menu (dieta) po usunięciu migdałka u dziecka

              Jagoda Matusiak
              -
              0
              Menu (dieta) po usunięciu migdałka u dziecka

              Usunięcie migdałków (tonsillektomia) to częsty zabieg u dzieci. Choć jest on stosunkowo bezpieczny, organizm potrzebuje czasu na regenerację, a odpowiednia dieta jest kluczowa przede wszystkim dla gojenia i komfortu małego pacjenta. Z tego artykułu dowiesz się, co podać dziecku po zabiegu. Skorzystaj z gotowych przepisów.

              Kluczowe informacje:
              >> Odpowiednia dieta po usunięciu migdałka u dziecka zmniejsza ryzyko powikłań (podrażnienia rany i krwawienia) oraz zapewnią odpowiednią podaż energetyczną.
              >> W pierwszych godzinach po zabiegu stosuje się najczęściej dietę płynną. Jeśli nie ma przeciwskazań dziecku podaje się tak szybko jak to możliwe pokarmy półpłynne, a następnie miękkie w celu zmniejszenia ryzyka niedoborów pokarmowych.
              >> Posiłki o normalnej konsystencji można podawać zwykle po 2-3 tygodniach od zabiegu, w zależności od stanu klinicznego dziecka.

              Spis treści:

              1. Jak usunięcie migdałka u dzieci wpływa na organizm?
              2. Znaczenie diety po usunięciu migdałka u dziecka
              3. Co jeść po usunięciu migdałków? Lista produktów
              4. Czego nie powinno zawierać menu po usunięciu migdałków u dziecka?
              5. Dieta po wycięciu migdałków u dzieci – przykładowe przepisy
              6. Dieta po usunięciu migdałka u dziecka – często zadawane pytania

              Jak usunięcie migdałka u dzieci wpływa na organizm?

              Wpływ tego zabiegu na organizm dziecka może być zarówno pozytywny, jak i wiązać się z pewnymi konsekwencjami.

              • Pozytywne skutki usunięcia migdałków:
                • zmniejszenie częstotliwości infekcji – migdałki są częścią układu odpornościowego, ale gdy same stają się źródłem zakażeń (np. angina ropna), ich usunięcie może zredukować liczbę zachorowań,
                • poprawa oddychania – przerośnięte migdałki mogą blokować drogi oddechowe, prowadząc do chrapania i bezdechu sennego; po zabiegu dzieci często lepiej śpią,
                • lepsze przyjmowanie pokarmów – powiększone migdałki mogą utrudniać przełykanie, a po operacji dzieci mogą jeść swobodniej,
                • redukcja przewlekłego stanu zapalnego – częste infekcje migdałków mogą prowadzić do przewlekłego stanu zapalnego, który znika po ich usunięciu.
              • Możliwe negatywne skutki lub powikłania:
                • ból gardła – po zabiegu dziecko może odczuwać ból, co może utrudniać jedzenie i picie,
                • obrzęk tkanek – utrudnia przełykanie,
                • ryzyko krwawienia – w rzadkich przypadkach może dojść do krwawienia pooperacyjnego, zwykle w ciągu pierwszych kilku dniach,
                • tymczasowa zmniejszona odporność lokalna – migdałki są częścią układu limfatycznego i pełnią funkcję obronną, szczególnie u małych dzieci.
              Pakiet małego dziecka (6 badań) banerek

              Znaczenie diety po usunięciu migdałka u dziecka

              Prawidłowe żywienie po zabiegu usunięcia migdałka u dziecka:

              • zapobiega podrażnieniom (chroni delikatną śluzówkę),
              • minimalizuje ból przy przełykaniu (odpowiednia konsystencja pokarmów),
              • zmniejsza ryzyko krwawienia (twarde pokarmy mogą uszkodzić rany),
              • zapewnia odpowiednią podaż kalorii (posiłki gęste odżywczo).

              >> Zobacz: Piramida Żywienia – czym jest i jakie są zasady zdrowego żywienia?

              Co jeść po usunięciu migdałków? Lista produktów

              Produkty należy dopasować indywidualnie zgodnie z zaleceniami lekarza i w zależności od rozległości zabiegu usunięcia migdałka, odczuwania bólu, możliwości przełykania przez dziecko jak również wieku dziecka.

              W pierwszych godzinach po usunięciu migdałków zaleca się najczęściej dietę płynną. Jeżeli nie ma przeciwskazań, to należy jak najszybciej przejść na dietę półpłynną, następnie pokarmy miękkie i posiłki o normalnej konsystencji. Powrót do normalnego jedzenia zwykle trwa 2-3 tygodnie.

              Kilka godzin po zabiegu – dieta płynnaKilka dni po zabiegu – dieta półpłynna lub papkowataPo około tygodniu od zabiegu – pokarmy miękkie o bardziej stałej konsystencji
              – woda niegazowana,
              – napar z rumianku, herbata z cukrem (opcjonalnie),
              – rozcieńczone soki z wodą,
              – rosół przecedzony,
              – kisiel lub galaretka owocowa (bez kawałków owoców).              		– owsianki, jaglanki, kaszki,
              – pieczywo namoczone w herbacie lub mleku, 
              – drobne kasze w postaci kleików (z dodatkiem masła lub ugotowanego żółtka),
              – kisiele, budynie,
              – jogurty naturalne, kefir, maślanka, miękkie serki, koktajle mleczno-owocowe,
              sery twarogowe zmiksowane z mlekiem lub jogurtem,
              – rosół, zmiksowane zupy, zupy-kremy (z dodatkiem jaja, masła lub oliwy),
              – drobne makarony i miękkie kluski,
              – mięsa i ryby gotowane i zmiksowane,
              – puree ziemniaczane lub warzywne z masłem,
              – dojrzałe awokado lub banan rozgnieciony widelcem,
              – warzywa oraz owoce w postaci soków, przecierów i musów,
              – warzywa gotowane i zmiksowane.              		– jajecznica gotowana na parze, jajka na miękko lub omlety,
              – chleb pszenny bez skórek z masłem,
              – serki do smarowania, drobiowe wędliny i parówki,
              – ugotowane warzywa,
              – zupy warzywne z makaronem, drobną kaszą lub lanymi kluskami,
              – miękkie gotowane pulpety z mięsa,
              – dania z delikatnym sosem np. koperkowym,
              – duszone ryba (łatwe do rozdrobnienia),
              – miękkie muffinki (bez dodatków),
              – miękkie naleśniki lub placuszki bananowe.

              Istotna jest temperatura podawanych posiłków. Posiłki należy podawać dziecku przestudzone, w temperaturze pokojowej – gorące i ciepłe posiłki mogą podrażnić miejsce po zabiegu. Niektóre posiłki (np. koktajle) i produkty z lodówki (tj. jogurty, serki) można podawać chłodne – obkurczą naczynia krwionośne i zmniejszą ból przy przełykaniu. 

              Po zabiegu można zastosować również żywność specjalnego przeznaczenia medycznego dedykowaną dzieciom, które można stosować zamiast posiłków, bądź jako uzupełnienie diety w celu zapewnienia odpowiedniej podaży kilokalorii, zapobieganiu niedożywieniu dziecka (szczególnie, w przypadku słabego apetytu i dziecka z niską masą ciała) oraz przyśpieszeniu jego rekonwalescencji i gojeniu rany. Stosowanie żywności specjalnego przeznaczenia medycznego odbywa się pod nadzorem lekarza lub dietetyka.

              Dziecku można podawać witaminę D po zabiegu wycięcia migdałków – w dawce przyjmowanej tak jak przed zabiegiem. Jednak warto wziąć pod uwagę formę podania. Bezpośrednio po zabiegu, kiedy dziecko ma problemy z przełykaniem, lepiej podawać witaminę D w kroplach podawanych na język. Po kilku dniach można podawać już w kapsułkach z twardą otoczką.

              Czego nie powinno zawierać menu po usunięciu migdałków u dziecka?

              Po zabiegu (zwłaszcza w pierwszych dniach) w celu zmniejszenia ryzyka podrażnienia gardła i krwawienia nie zaleca się w szczególności:

              • potraw ostrych i kwaśnych,
              • cytrusów i kiwi,
              • produktów kiszonych, tj. ogórki, kapusta,
              • produktów twardych i chrupiących, tj. chipsy, orzechy,
              • gorących potraw i napoi,
              • napojów gazowanych,
              • potraw smażonych.

              >> Przeczytaj: Dieta lekkostrawna dla dziecka. Przykładowe przepisy

              Dieta po wycięciu migdałków u dzieci – przykładowe przepisy

              Zupa-krem zagęszczana jajkiem

              • Składniki: kalafior, pietruszka, ziemniak, żółtko jajka, szczypta kurkumy.
              • Przygotowanie: Warzywa ugotuj i zmiksuj na gładko do uzyskania pożądanej konsystencji, żółtko jaja roztrzep widelcem i połącz z zupą podgrzewając ją jeszcze chwilę, ostudź.

              Makaron z mięsem w sosie koperkowym

              • Składniki: makaron nitki, mięso mielone z kurczaka, masło klarowane, bulion warzywny, śmietanka kremówka, koperek.
              • Przygotowanie: Makaron ugotuj, ba patelni rozgrzej masło, dodaj mięso mielone i duś, rozgniatając je widelcem, wlej bulion i śmietankę, gotuj na wolnym ogniu, aż sos lekko zgęstnieje, dopraw do smaku, podaj z posiekanym koperkiem.

              Lody jogurtowe

              • Składniki: Jogurt naturalny, rozgnieciony banan, odrobina miodu (dla dzieci >1 r.ż.).
              • Przygotowanie: Zblenduj wszystkie składniki na gładką konsystencję, zamroź w foremkach na lody.

              Dieta po usunięciu migdałka u dziecka – często zadawane pytania

              Czy moje dziecko może jeść naleśniki po usunięciu migdałków?

              Tak, ale dopiero po kilku dniach, kiedy stan na to pozwoli – początkowo powinny być miękkie, bez chrupiących brzegów.

              Czy można jeść banany po wycięciu migdałków?

              Tak, dojrzałe banany (najlepiej rozgniecione) można jeść już od 2.-3. dnia – są miękkie i bogate w potas.

              Czy po wycięciu migdałków można jeść jajka?

              Tak, od około 3. dnia – najlepiej na miękko, w formie jajecznicy na parze lub omletu.

              Jakie lody można jeść po wycięciu migdałków?

              Tak, najlepsze są domowe lody jogurtowe lub sorbety owocowe (bez dodatków). Wskazana jest jedna porcja lodów dziennie.

              Piśmiennictwo

              1. Millington AJ, Gaunt AC, Phillips JS. Post-tonsillectomy dietary advice: systematic review. J Laryngol Otol. 2016 Oct;130(10):889-892.
              2. Bannister M, Thompson C. Post-tonsillectomy dietary advice and haemorrhage risk: Systematic review. Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 2017 Dec;103:29-31.
              3. Thomas, PC, Moore, P, Reilly, JS. Child preferences for post-tonsillectomy diet. Int J Pediatr Otorhinolaryngol 1995;31:29–33.
              4. Albeladi MA, Salamah MA, Alhussaini R. The Effect of Ice Cream Intake on Pain Relief for Patients After Tonsillectomy. Cureus. 2020 Jul 9;12(7):e9092.
              5. Aldamluji N, Burgess A, Pogatzki-Zahn E, Raeder J, Beloeil H; PROSPECT Working Group collaborators*. PROSPECT guideline for tonsillectomy: systematic review and procedure-specific postoperative pain management recommendations. Anaesthesia. 2021 Jul;76(7):947-961.

              Usunięcie (wycięcie) migdałków – wskazania, przeciwwskazania, postępowanie, powikłania

              Damian Matusiak
              -
              0
              Usunięcie (wycięcie) migdałków – wskazania, przeciwwskazania, postępowanie, powikłania

              Wycięcie migdałków (tonsillektomia) to jeden z najczęściej wykonywanych zabiegów laryngologicznych. Choć migdałki pełnią ważną rolę w układzie odpornościowym, ich usunięcie bywa konieczne przy nawracających infekcjach, bezdechu sennym czy zaburzeniach słuchu. W artykule omówimy wskazania i przeciwwskazania do zabiegu, przygotowanie, przebieg operacji, rekonwalescencję oraz możliwe powikłania. Dowiesz się również, czy zabieg jest bolesny i jak długo trwa powrót do zdrowia. Jeśli zastanawiasz się nad tonsillektomią dla siebie lub dziecka – ten krótki poradnik pomoże rozwiać wątpliwości.

              Spis treści:

              1. Wycięcie migdałków – kiedy jest wskazane?
              2. Przeciwwskazania do wycięcia migdałków
              3. Jak się przygotować do wycięcia migdałków
              4. Jak wygląda usunięcie migdałków u dorosłych i u dzieci?
              5. Czy usunięcie migdałków boli?
              6. Rekonwalescencja o wycięciu migdałków
              7. Usunięcie migdałków – skutki uboczne i powikłania
              8. Podsumowanie
              9. Wycięcie migdałków – często zadawane pytania

              Wycięcie migdałków – kiedy jest wskazane?

              Decyzję o usunięciu migdałków, często trudną i zawsze zindywidualizowaną, podejmuje się na podstawie konkretnych wskazań medycznych. Do najczęstszych należą:

              • nawracające zapalenia migdałków (anginy) – przyjęto orientacyjnie, że wskazaniem jest występowanie co najmniej 7 epizodów w ciągu roku, co najmniej 5 rocznie przez 2 kolejne lata lub co najmniej 3 rocznie przez 3 kolejne lata,
              • przerost migdałków powodujący bezdech senny – szczególnie u dzieci, gdy migdałki blokują drożność dróg oddechowych,
              • ropień okołomigdałkowy – gdy antybiotykoterapia nie wystarcza,
              • podejrzenie nowotworu migdałka (rzadkie wskazanie),
              • przewlekłe zapalenie migdałków z nieprzyjemnym zapachem z ust (tzw. kamienie migdałkowe),
              • zaburzenia rozwoju mowy spowodowane upośledzeniem słuchu u dzieci.
              Warto wiedzieć:
              Badania pokazują, że u dzieci z bezdechem sennym tonsillektomia znacząco poprawia jakość snu i funkcjonowanie dzienne.

              Przeciwwskazania do wycięcia migdałków

              Nie każdy pacjent może być zakwalifikowany do zabiegu usunięcia migdałków. Główne przeciwwskazania to:

              • ciężkie zaburzenia krzepnięcia krwi (wrodzone lub nabyte) – ze względu na ryzyko krwawienia,
              • aktywna infekcja – zabieg wykonuje się po wyleczeniu stanu zapalnego,
              • choroby przewlekłe w trakcie zaostrzenia (np. cukrzyca, nadciśnienie),
              • wiek poniżej 3 lat (u małych dzieci migdałki pełnią ważną rolę immunologiczną),
              • ciąża – zabieg odracza się do porodu.

              >> Sprawdź: Krzepnięcie krwi – na czym polega, jakie czynniki wpływają na krzepliwość krwi?

              Jak się przygotować do wycięcia migdałków?

              Przed zabiegiem konieczne są:

              • konsultacja laryngologiczna – ocena wskazań i ewentualnych przeciwwskazań,
              • podstawowe badania krwi (morfologia, koagulologia, inne dodatkowe w zależności od chorób przewlekłych i przyjmowanych leków),
              • elektrokardiogram (u dorosłych i dzieci z chorobami serca),
              • przerwa w przyjmowaniu leków wpływających na krzepliwość krwi (np. aspiryna, ibuprofen – zwykle 7 dni przed zabiegiem),
              • postępowanie dietetyczne – na 6-8 godzin przed operacją nie wolno jeść ani pić.

              U dzieci ważne jest przygotowanie psychologiczne – rozmowa o hospitalizacji, zabiegu, wytłumaczenie istotności procesu i po prostu obecność samego rodzica.

              Badanie CRP - (białko C-reaktywne) banerek

              Jak wygląda usunięcie migdałków u dorosłych i u dzieci?

              Zabieg wykonuje się w znieczuleniu ogólnym (u dzieci) lub miejscowym (rzadziej, głównie u dorosłych):

              • metoda klasyczna – migdałki wycina się nożem chirurgicznym lub nożyczkami,
              • elektrokoagulacja – użycie prądu wysokiej częstotliwości zmniejsza krwawienie,
              • koblacja – nowoczesna metoda z wykorzystaniem zimnej plazmy (mniej bolesna),
              • laser CO₂ – precyzyjne usunięcie tkanki z minimalnym uszkodzeniem okolicznych struktur.

              Zabieg trwa 20-45 minut, a pacjent zwykle wraca do domu tego samego dnia lub w kolejnej dobie.

              Czy usunięcie migdałków boli?

              Ból po zabiegu jest umiarkowany do silnego, szczególnie przy przełykaniu. U dzieci może utrzymywać się 7-10 dni, u dorosłych nawet do 14 dni. Jest to jednak w pełni wytłumaczalne w kontekście ingerencji w tkanki – także i ten problem można rozwiązać z powodzeniem. Jak złagodzić ból? Oto kilka sposobów:

              • leki przeciwbólowe (paracetamol, NLPZ, tramadol),
              • spożywanie chłodnych napojów i lodów (zmniejszają obrzęk),
              • płukanki z solą fizjologiczną.
              Pamiętaj:
              Unikaj aspiryny! Ten lek zwiększa ryzyko krwawień.

              Rekonwalescencja po wycięciu migdałków

              Powrót do zdrowia trwa ok. 2 tygodnie. Zalecane są:

              • odpowiednia dieta – początkowo płynna (buliony, jogurty), potem papkowata; należy unikać gorących i ostrych potraw,
              • odpoczynek – przez pierwsze 7 dni unikać wysiłku fizycznego,
              • nawodnienie – przyspiesza gojenie,
              • unikanie infekcji – nie narażać się na kontakt z chorymi,
              • u dzieci ważne jest monitorowanie krwawienia – jeśli pojawi się świeża krew, konieczna jest pilna konsultacja lekarska.

              >> To może Ci się przydać: Menu (dieta) po usunięciu migdałka u dziecka

              Usunięcie migdałków – skutki uboczne i powikłania

              Najczęstsze powikłania to:

              • krwawienie (może wystąpić nawet do 14 dni po zabiegu),
              • zakażenie rany pooperacyjnej – objawia się gorączką i nasilonym bólem,
              • ból ucha (tzw. ból rzutowany),
              • przejściowe zmiany zabarwienia głosu (zwykle ustępują po kilku tygodniach),
              • nudności i wymioty (efekt uboczny znieczulenia, obecnie rzadko występujące).

              Ciężkie powikłania (np. masywne krwotoki) są rzadkie, ale wymagają natychmiastowej interwencji – pamiętaj, w takim przypadku nie zwlekaj z udaniem się po pomoc!

              Pakiet małego dziecka (6 badań) banerek

              Podsumowanie

              Tonsillektomia to skuteczna metoda leczenia nawracających angin i bezdechu sennego. Mimo że rekonwalescencja bywa uciążliwa, większość pacjentów odczuwa znaczną poprawę zdrowia. Przed podjęciem decyzji skonsultuj się z laryngologiem, aby ocenić korzyści i ryzyko. Masz wątpliwości? Pamiętaj, od ich rozwiania jest specjalista.

              Wycięcie migdałków – często zadawane pytania

              Jak długo dochodzi się do siebie po wycięciu migdałków?

              Pełny powrót do zdrowia trwa 2-3 tygodnie, ale ból najsilniejszy jest w pierwszych 7 dniach.

              Czy warto usuwać migdałki?

              Tak, jeśli powodują nawracające infekcje, bezdech senny lub inne powikłania.

              Po czym poznać, że trzeba wyciąć migdałki?

              Gdy występują częste anginy, chrapanie, trudności w przełykaniu lub przewlekły stan zapalny.

              W jakim wieku najlepiej usunąć migdałki?

              U dzieci najczęściej między 3. a 7. rokiem życia, ale decyzję zawsze podejmuje lekarz.

              Jakie są skutki wycięcia migdałków?

              Zwykle zmniejszenie infekcji gardła, ale czasem większa podatność na zapalenia oskrzeli.

              Czy wycięcie migdałków to poważny zabieg?

              Jest stosunkowo bezpieczny, ale jak każda operacja, niesie ryzyko powikłań.

              Źródła

              1. Mitchell RB, Archer SM, Ishman SL, Rosenfeld RM, Coles S, Finestone SA, Friedman NR, Giordano T, Hildrew DM, Kim TW, Lloyd RM, Parikh SR, Shulman ST, Walner DL, Walsh SA, Nnacheta LC. Clinical Practice Guideline: Tonsillectomy in Children (Update)-Executive Summary. Otolaryngol Head Neck Surg. 2019 Feb;160(2):187-205. doi: 10.1177/0194599818807917. PMID: 30921525., https://aao-hnsfjournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1177/0194599818807917 (dostęp: 16.06.2025).
              2. Verma R, Verma RR, Verma RR. Tonsillectomy-Comparative Study of Various Techniques and Changing Trend. Indian J Otolaryngol Head Neck Surg. 2017 Dec;69(4):549-558. doi: 10.1007/s12070-017-1190-6. Epub 2017 Sep 18. PMID: 29238690; PMCID: PMC5714902., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5714902 (dostęp: 16.06.2025).
              3. Burton MJ, Glasziou PP, Chong LY, Venekamp RP. Tonsillectomy or adenotonsillectomy versus non-surgical treatment for chronic/recurrent acute tonsillitis. Cochrane Database Syst Rev. 2014 Nov 19;2014(11):CD001802. doi: 10.1002/14651858.CD001802.pub3. PMID: 25407135; PMCID: PMC7075105., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7075105 (dostęp: 16.06.2025).
              4. Bohr C, Shermetaro C. Tonsillectomy and Adenoidectomy. [Updated 2023 Jun 26]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK53694 (dostęp: 16.06.2025).
              Page 1 of 139
              1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139
              123...139Strona 1 z 139

              Zadbaj z nami o zdrowie - zapisz się na newsletter!

              Otrzymuj praktyczne informacje na temat profilaktyki i badań laboratoryjnych, dzięki którym poszerzysz swoją wiedzę na temat świadomej troski o zdrowie. Zapisz się na newsletter i odbierz -20% zniżki na kolejny zakup w e-sklepie.

              O nas

              Firma ALAB laboratoria to ogólnopolska sieć najnowocześniejszych laboratoriów diagnostycznych w Polsce oferująca najszerszą ofertę ponad 3 500 badań diagnostycznych.

              Nasz adres

              ul. Stępińska 22/30, 00-739 Warszawa (22) 349 60 12 info@alab.com.pl © ALAB laboratoria Sp. z o.o.