Amyloidoza, znana również jako skrobiawica, jest rzadką chorobą charakteryzującą się odkładaniem białka o nieprawidłowej strukturze, zwanego amyloidem, w różnych tkankach organizmu. Skumulowane złogi amyloidu mogą prowadzić do uszkodzenia funkcji narządów, a w skrajnych przypadkach nawet do ich niewydolności. Choroba ta jest trudna do zdiagnozowania, ponieważ jej objawy mogą być bardzo zróżnicowane i niespecyficzne. W niniejszym artykule przyjrzymy się, czym jest amyloidoza, jakie są jej przyczyny, objawy, a także jak przebiega proces diagnostyczny i leczenie tego schorzenia.
Spis treści:
- Amyloidoza – co to za choroba?
- Przyczyny amyloidozy
- Objawy amyloidozy
- Diagnostyka amyloidozy
- Leczenie amyloidozy
Amyloidoza – co to za choroba?
Amyloidoza jest grupą chorób, w których nierozpuszczalne białka tworzą złogi amyloidowe w narządach i tkankach, co zaburza ich prawidłową funkcję. W zdrowym organizmie białka po wykonaniu swojej roli są degradowane i usuwane. Jednak w przypadku amyloidozy nie ulegają właściwej degradacji, a zamiast tego przybierają nieprawidłową formę, co prowadzi do tworzenia się nierozpuszczalnych złogów. Złogi te mogą osadzać się m.in. w sercu, nerkach, wątrobie, śledzionie, nerwach czy przewodzie pokarmowym.
Amyloidoza nie jest pojedynczym schorzeniem, a raczej grupą chorób. W zależności od rodzaju amyloidu i miejsca jego odkładania, wyróżniamy różne typy amyloidozy:
- Amyloidoza AL (pierwotna) – najczęstsza forma, w której złogi powstają z łańcuchów lekkich immunoglobulin, związana z chorobami układu odpornościowego, takimi jak szpiczak mnogi.
- Amyloidoza AA (wtórna) – wynik przewlekłych stanów zapalnych (np. reumatoidalne zapalenie stawów, choroby zakaźne). Złogi powstają z białka ostrej fazy SAA produkowanego w odpowiedzi na zapalenie.
- Amyloidoza ATTR – związana z mutacjami w genie TTR, prowadzącymi do odkładania się amyloidu w sercu i nerwach. Może mieć formę dziedziczną lub rozwijać się z wiekiem.
- Amyloidoza Aβ2M – powstaje u pacjentów poddawanych długotrwałej dializoterapii, gdzie białko β2-mikroglobulina odkłada się głównie w stawach.
- Amyloidoza LECT2 – rzadka postać, w której złogi powstają z białka chemotaktycznego leukocytów (LECT2), głównie w wątrobie i nerkach.
Amyloidoza może mieć zarówno postać miejscową, ograniczoną do jednego narządu, jak i uogólnioną, dotyczącą wielu organów jednocześnie.
Czy amyloidoza jest dziedziczna?
Amyloidoza może być zarówno spontaniczna, jak i dziedziczna. Spontaniczna forma występuje u pacjentów bez rodzinnej historii tej choroby, natomiast w przypadku dziedzicznej amyloidozy, występują specyficzne mutacje genetyczne, które predysponują do rozwoju choroby. Przykładem dziedzicznej formy jest wspomniana amyloidoza transtyretynowa (ATTR), która jest przekazywana w sposób autosomalny dominujący, co oznacza, że mutacja w jednym z dwóch alleli genu TTR wystarczy, aby doszło do rozwoju choroby.
Co ważne, w przypadku dziedzicznych form amyloidozy, wiek, w którym pojawiają się pierwsze objawy, oraz narządy, które są zaangażowane w proces chorobowy, mogą różnić się znacznie między poszczególnymi pacjentami.
Przyczyny amyloidozy
Dokładna przyczyna powstawania amyloidu nie jest w pełni poznana, ale wiadomo, że jest ona silnie związana z przewlekłymi stanami zapalnymi oraz zaburzeniami immunologicznymi. Przewlekłe infekcje bakteryjne, np. ropnie, również mogą prowadzić do rozwoju amyloidozy, szczególnie u osób w podeszłym wieku, u których choroby te utrzymują się przez wiele lat. Czynniki ryzyka obejmują długotrwałe i aktywne stany zapalne, zwłaszcza u pacjentów powyżej 55. roku życia, którzy są bardziej narażeni na rozwój amyloidozy po długotrwałym przebiegu chorób zapalnych, szczególnie jeśli towarzyszą im częste infekcje.
Objawy amyloidozy
Objawy amyloidozy są bardzo zróżnicowane i zależą od rodzaju oraz umiejscowienia złogów amyloidowych. Niestety, wczesne stadium choroby często przebiega bezobjawowo lub daje niespecyficzne symptomy, co może prowadzić do opóźnienia w diagnozie. Wśród objawów wyróżniamy:
- powiększenie wątroby lub/i śledziony,
- obrzęki kończyn dolnych oraz wokół oczu,
- duszność, zmęczenie i kołatania serca,
- białkomocz, zmniejszenie ilości wydalanego moczu oraz jego pienienie się,
- neuropatia czuciowa i ruchową, prowadzącą do osłabienia mięśni, drętwienia oraz bólu,
- zaburzenia trawienne (biegunka, zaparcia, utrata masy ciała, a w skrajnych przypadkach do zespołu złego wchłaniania),
- nietrzymanie moczu,
- zawroty głowy związane z hipotonią ortostatyczną,
- powiększenie się języka,
- podbiegnięcia krwawe,
- złamania kości przy niewielkich urazach.
Diagnostyka amyloidozy
Diagnostyka amyloidozy stanowi wyzwanie ze względu na jej rzadkość i różnorodność objawów. Kluczowe znaczenie ma dokładne zebranie wywiadu chorobowego i przeprowadzenie badań obrazowych oraz laboratoryjnych.
- Badanie histologiczne – złotym standardem w diagnostyce amyloidozy jest biopsja tkanki dotkniętej chorobą. Najczęściej pobiera się próbki z tłuszczu brzusznego, nerek, dziąseł lub serca. Złogi amyloidowe barwią się charakterystycznie w badaniu histopatologicznym z użyciem czerwieni Kongo.
- Badania laboratoryjne:
- Badanie moczu – ocena obecności białkomoczu, który często jest pierwszym objawem choroby,
- Badania krwi – stężenie kreatyniny, aktywność enzymów cholestatycznych, obecność patologicznych białek monoklonalnych (łańcuchów lekkich) w surowicy lub moczu, markery sercowe (troponiny i NT-proBNP), markery stanu zapalnego (białko C-reaktywne (CRP), OB, a także białka SAA),
- Scyntygrafia z użyciem radioznakowanego PYP – stosowana w diagnostyce amyloidozy ATTR, pozwala na wizualizację odkładania się amyloidu w sercu.
Leczenie amyloidozy
Leczenie amyloidozy zależy od jej typu oraz stopnia zaawansowania choroby. Celem terapii jest zahamowanie odkładania amyloidu i leczenie objawowe.
- Leczenie amyloidozy wtórnej: Kluczowym elementem jest leczenie choroby podstawowej, która prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego. W zależności od schorzenia, mogą być stosowane różne leki przeciwzapalne lub immunosupresyjne. W przypadku amyloidozy w przebiegu chorób reumatycznych wprowadza się terapie celowane, takie jak leki anty-IL-6 i anty-TNF.
- Leczenie amyloidozy pierwotnej: Najczęściej stosuje się chemioterapię, mającą na celu zahamowanie produkcji nieprawidłowych łańcuchów lekkich przez komórki plazmatyczne. Celem jest ograniczenie dalszego tworzenia amyloidu. W przypadku zahamowania odkładania powstałego już amyloidu stosuje się kolchicynę. W zaawansowanych przypadkach może być konieczne zastosowanie autologicznego przeszczepienia komórek macierzystych (auto-HCT), co pozwala na regenerację układu krwiotwórczego po intensywnej chemioterapii.
- Leczenie amyloidozy ATTR: Trwają prace nad terapią genetyczną w tym w oparciu o interferencyjne RNA (RNAi), które blokują produkcję nieprawidłowej transtyretyny. W zaawansowanych stadiach może być konieczne przeszczepienie narządu, np. serca lub wątroby.
- Leczenie objawowe: Leczenie zmian narządowych zależy od tego, które narządy zostały zajęte przez amyloid. Terapia może obejmować leczenie niewydolności serca, dializy przy niewydolności nerek, a także zabiegi chirurgiczne czy przeszczepy narządów. Leczenie jest zindywidualizowane i ma na celu poprawę funkcjonowania dotkniętych tkanek, jak również poprawę jakości życia pacjenta.
Amyloidoza to złożona choroba, której diagnostyka i leczenie wymagają specjalistycznej wiedzy i podejścia multidyscyplinarnego. Wczesne wykrycie amyloidozy oraz wdrożenie odpowiedniej terapii mogą znacząco poprawić jakość życia pacjentów, a w niektórych przypadkach – przedłużyć ich życie. Pomimo że choroba ta jest rzadka, postępy w diagnostyce i leczeniu, zwłaszcza w zakresie terapii genetycznych, dają nadzieję na coraz skuteczniejsze sposoby radzenia sobie z tym schorzeniem.
Bibliografia
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.16.24.
- https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/143459,amyloidoza-skrobawica
- Bustamante JG., Zaidi SRH. Amyloidosis. [Updated 2023 Jul 31]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-.
- Muchtar E., Dispenzieri A., Magen H., et al. Systemic amyloidosis from A (AA) to T (ATTR): a review. J Intern Med. 2021 Mar;289(3):268-292.
- Senecal JB., Abou-Akl R., Allevato P., et al. Amyloidosis: a case series and review of the literature. J Med Case Rep. 2023 Apr 21;17(1):184.
