Ptasia grypa należy do grupy ostrych chorób zakaźnych. Występuje ona powszechnie u ptaków, ale może także wystąpić u człowieka. Jakie są objawy ptasiej grypy, oraz czy jest ona groźna dla człowieka? Z artykułu dowiesz się najważniejszych informacji na temat ptasiej grypy u ludzi. Choroba ta jest dobrze znana ludzkości – pierwsze informacje o występowaniu tej choroby datowane są na ponad 400 lat przed naszą erą.
Ptasia grypa jest chorobą wirusową. Do zakażenia człowieka dochodzi najczęściej na drodze kontaktu z zakażonym ptactwem lub podczas kontaktu człowieka z skażonymi odchodami. Szczególnie niebezpieczny jest bliski kontakt, przez który rozumie się przebywanie w odległości mniejszej niż jeden metr od chorego ptactwa lub jego odchodów. Do zakażeń dochodzi częściej w regionach wiejskich, gdzie występuje hodowla ptactwa, chociaż do zarażenia może również dojść innych miejscach.
Warto także wspomnieć, że wirus może także ulec przeniesieniu (transmisji) poprzez przedmioty – na przykład maszyny rolnicze. Obecne wirus grypy powodujący ptasią grypę nie przenosi się z człowieka na człowieka, ale z uwagi na częste mutacje wirusów sytuacja ta może mieć miejsce w przyszłości.
Nie wykazano (jak na razie) możliwości zakażenia na drodze pokarmowej, a sam wirus grypy ptasiej ulega zniszczeniu w temperaturze – wystarczy 30 minut w temperaturze 60 stopni Celsjusza, aby wirus uległ degradacji. Brak jest także dowodów, że wirusem można zarazić się poprzez spożywanie jaj.
Zapewne zastawiasz się, czy ptasia grypa jest groźna dla człowieka. W dalszej części artykułu dowiesz się jakie objawy mogą towarzyszyć zakażeniu, dowiesz się także o potencjalnym ryzyku, które niesie ze sobą ta choroba. Chociaż ptasia grypa występuje u ludzi rzadko, to w niektórych przypadkach może doprowadzić do wystąpienia poważnych objawów, a nawet śmierci.
Objawy ptasiej grypy u ludzi
Jeśli dojdzie do zakażenia człowieka, objawy które towarzyszą podczas zakażenia ptasią grypą mogą być dość zbliżone do tych, które towarzyszą „tradycyjnej grypie”. Zaliczamy do nich symptomy ze strony układu oddechowego takie jak kaszel, czy ból gardła. Przy zakażeniu wirusem ptasiej grypy pojawiają się także objawy ogólne do których zaliczamy osłabienie, gorączkę, bóle mięśni i stawów. W ciężkich przypadkach zakażeń może dojść do poważnych powikłań takich jak zapalenie płuc czy niewydolność oddechowa. Ptasia grypa może doprowadzić nawet do śmierci.
Jak diagnozuje się ptasią grypę?
Pamiętaj, że w przypadku kontaktu z chorym zwierzęciem powinieneś koniecznie skontaktować się z lekarzem w celu wykonania niezbędnych badań.
Podejrzenie zakażenia ptasią grypą wymaga podjęcia odpowiednich kroków – diagnostyka w tym kierunku wiąże się z wykonaniem między innymi testów laboratoryjnych.
Należą do nich testy opierające się na immunofluorescencji, badaniach serologicznych, czy metody polimerazowej reakcji łańcuchowej z zastosowaniem odwrotnej transkryptazy. Warto wspomnieć, że nie każde laboratorium dysponuje procedurami pozwalającymi na wykonanie odpowiednich testów w kierunku ptasiej grypy.
Jak zapobiegać zakażeniu ptasią grypą?
W zapobieganiu wystąpienia zakażenia wirusem grypy ptasiej warto stosować środki ostrożności szczególnie w rejonach, gdzie stwierdzono występowanie tej choroby wśród ptaków. Pamiętaj o unikaniu kontaktu z dzikimi ptakami (a także z martwym ptactwem!) oraz zachowaj szczególną ostrożność przy kontakcie z odchodami ptaków.
Stwierdzenie obecności martwych ptaków (ale także innych zwierząt!) powinno być zgłoszone odpowiednim służbom. Takie działanie zapobiega rozprzestrzenianiu się ptasiej grypy.
W kwestii prewencji zakażenia należy stosować podobne środki ostrożności jak w przypadku chronienia się przed zakażeniem innymi wirusami, czy bakteriami. Ważna jest higiena – szczególnie dokładne mycie rąk po kontakcie z dzikim ptactwem.
Obecnie w Europie dysponujemy jedną szczepionką dostępną dla ludzi. Jest ona dedykowana dla osób, które są najbardziej narażone na ewentualny kontakt z chorym ptactwem. Dotyczy to zatem pracowników zakładów drobiarskich, niektórych rolników czy też lekarzy weterynarii. Szczepionka ta jest przeznaczona dla osób dorosłych.
Warto także wspomnieć, że szczepienie przeciwko grypie występującej sezonowo również może mieć wpływ na zmniejszenie ryzyka zakażeniem wirusem grypy pochodzącej od ptaków zmniejszając prawdopodobieństwo występowania mutacji wirusów. Szczepieniem na grypę powinny zainteresować się szczególnie osoby, które są narażone na jej ciężki przebieg. O zalecenia dotyczące szczepienia na grypę warto zapytać lekarza rodzinnego, pediatrę, internistę oraz geriatrę.
Dwunastnica to niewielki, ale niezwykle istotny organ układu pokarmowego, który odgrywa zasadniczą rolę w procesie trawienia. Jest pierwszym odcinkiem jelita cienkiego, kolejnym za żołądkiem, gdzie trafia rozdrobniony pokarm, by rozpocząć kolejne etapy rozkładu i wchłaniania składników odżywczych. To tutaj mieszają się enzymy trawienne,, które wspólnie pomagają w rozkładzie tłuszczów, białek i węglowodanów. Choć jej praca pozostaje niezauważalna na co dzień, zaburzenia w jej funkcjonowaniu mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Jak działa dwunastnica, gdzie jest i na jakie choroby może być narażona? Podpowiadamy!
Gdzie jest dwunastnica: położenie odcinka przewodu pokarmowego
Dwunastnica to pierwszy odcinek jelita cienkiego, który stanowi zasadnicze ogniwo w procesie trawienia. Jej nazwa wywodzi się ze starożytnej anatomii – lekarz Herophilos określił jej długość na „dwanaście palców”, co dało początek określeniu „dwunastnica”. Narząd ten znajduje się bezpośrednio za żołądkiem, łącząc się z nim poprzez odźwiernik — prowadzi dalej do jelita czczego. To właśnie w tym miejscu pokarm przechodzi kolejne etapy trawienia, dzięki działaniu enzymów trzustkowych i żółci.
Po której stronie jest dwunastnica u człowieka? Jej położenie jest wyjątkowe – ma charakterystyczny kształt litery C i otacza głowę trzustki, umiejscawiając się na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego, po prawej stronie jamy brzusznej. Choć jest najkrótszą częścią jelita cienkiego, odgrywa fundamentalną rolę w przetwarzaniu i wchłanianiu składników odżywczych.
Dwunastnica, choć mierzy zaledwie 25-30 cm, odgrywa kluczową rolę w procesie trawienia i wchłaniania składników odżywczych. Ta pierwsza część jelita cienkiego dzieli się na cztery odcinki:
opuszkę;
część zstępującą;
część poziomą;
część wstępującą.
To właśnie w części zstępującej znajduje się brodawka większa dwunastnicy – strategiczny punkt, przez który do światła jelita dostają się żółć oraz sok trzustkowy, niezbędne do rozkładu tłuszczów, białek i węglowodanów. Wnętrze dwunastnicy jest pokryte fałdami okrężnymi i kosmkami jelitowymi — znacząco zwiększają one powierzchnię wchłaniania, a jej bogate unaczynienie wspomaga transport składników odżywczych do krwiobiegu.
To właśnie w dwunastnicy pokarm opuszczający żołądek przechodzi dalszą obróbkę, zanim trafi do kolejnych odcinków jelita cienkiego. Dzięki wydzielanym przez trzustkę wodorowęglanom dochodzi tutaj do neutralizacji kwaśnej treści żołądkowej, dzięki czemu enzymy trzustkowe i żółć mogą skutecznie rozkładać białka, węglowodany i emulgować tłuszcze. Właśnie w tym miejscu spotykają się soki trawienne z trzustki, żółć z wątroby i enzymy jelitowe, tworząc potężny koktajl trawienny.
Dwunastnica dostarcza enzymy i zapewnia odpowiednie warunki do działania enzymów trzustkowych oraz jelitowych – jeśli pH spada zbyt nisko, wydziela ona hormon sekretynę stymulujący produkcję wodorowęglanów, chroniąc błonę śluzową przed nadmiernym zakwaszeniem. Co więcej, dwunastnica kontroluje tempo przesuwania treści pokarmowej, zapewniając organizmowi optymalne warunki do wchłaniania składników odżywczych. Dzięki temu procesy trawienne przebiegają sprawnie, a organizm może czerpać maksimum energii z pożywienia.
Chora dwunastnica może dawać szereg nieprzyjemnych objawów, które nie zawsze od razu skojarzone są z tym odcinkiem przewodu pokarmowego. Jeśli zastanawiasz się, gdzie boli dwunastnica, najczęściej jest to górna część brzucha, zwłaszcza okolica śródbrzusza. Warto pamiętać, że do charakterystycznych objawów chorej dwunastnicy należy ból:
piekący, gniotący lub skurczowy;
nasilający się na czczo oraz kilka godzin po posiłku, przy wrzodach – ustępujący po posiłkach;
pojawiający się nocą.
Wśród innych objawów mogą występować nudności, wymioty, wzdęcia, a w cięższych przypadkach nawet fusowate wymioty (przypominające fusy z kawy) czy ciemny stolec. Niepokojącym sygnałem mogą być również osłabienie, utrata masy ciała i niedokrwistość, które mogą wskazywać na poważniejsze schorzenia, np. nowotwór dwunastnicy.
Jeśli odczuwasz długotrwałe dolegliwości w nadbrzuszu, warto skonsultować się z lekarzem, aby postawić trafną diagnozę i zapobiec powikłaniom.
Najczęstsze choroby dwunastnicy
Najczęstsze choroby dwunastnicy obejmują przede wszystkim:
chorobę wrzodową, w której dochodzi do powstawania nadżerek i owrzodzeń błony śluzowej. Charakterystyczne objawy to ból w nadbrzuszu, który pojawia się na czczo lub kilka godzin po posiłku, a także nudności i wymioty;
zapalenie błony śluzowej dwunastnicy — może być wynikiem infekcji bakteryjnej (np. Helicobacter pylori), stosowania leków przeciwzapalnych czy niezdrowej diety;
uchyłki dwunastnicy – zwykle nie dają objawów;
nowotwory zarówno łagodne (gruczolaki), jak i złośliwe, takie jak gruczolakoraki czy chłoniaki.
Dwunastnica może być także zajęta w przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohna oraz celiakii, które powodują przewlekłe stany zapalne i uszkodzenie błony śluzowej jelit.
Diagnozowanie chorób dwunastnicy wymaga precyzyjnych metod, ponieważ wiele schorzeń, takich jak choroba wrzodowa czy stany zapalne, może przez długi czas przebiegać bezobjawowo lub dawać niespecyficzne dolegliwości. Złotym standardem diagnostycznym jest gastroskopia, czyli badanie endoskopowe, które pozwala na bezpośrednią ocenę błony śluzowej dwunastnicy, wykrycie nadżerek, wrzodów czy zmian nowotworowych.
Podczas gastroskopii lekarz może pobrać wycinki do badania histopatologicznego, co jest szczególnie istotne w ocenie charakteru zmian i wykryciu ewentualnych nowotworów. W przypadku podejrzenia zakażenia Helicobacter pylori, które często jest przyczyną choroby wrzodowej, stosuje się dodatkowe testy – oddechowy, badanie krwi lub kału, a także testy ureazowe z pobranych endoskopowo próbek błony śluzowej.
Zakończenie
Dwunastnica pełni kluczową funkcję w procesie trawienia, ale niestety może być dotknięta różnymi schorzeniami – od wrzodów i stanów zapalnych po rzadziej występujące nowotwory. Objawy, takie jak ból w nadbrzuszu, nudności czy zaburzenia trawienia, często są bagatelizowane przez pacjentów, co jest sporym błędem. Wczesna diagnoza to klucz do zdrowia, dlatego nie ignoruj sygnałów wysyłanych przez organizm – jeśli masz niepokojące objawy, skonsultuj się z lekarzem i postaw na zdrowe jelita!
Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski
Bibliografia
Lopez P.P., Gogna S., Khorasani-Zadeh A., Anatomy, Abdomen and Pelvis: Duodenum. [Updated 2023 Jul 17]
Wiercińska M., Dwunastnica – budowa, gdzie się znajduje, funkcje, choroby, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2024.
Windsor John A. i inni, Anatomy and development of the duodenum and small intestine, Duodenum and Small Bowel (online edn, Oxford Academic, 1 Oct. 2022).
Współautorką artykułu jest Matylda Konowrocka, studentka SGGW Wydziału Żywienia Człowieka, kierunek Żywienie człowieka i ocena żywności.
Czym jest Piramida zdrowego żywienia, jakimi zasadami powinniśmy kierować się przy jej przestrzeganiu? Co wnoszą zalecenia piramidy żywieniowej i aktywności fizycznej do naszego zdrowego stylu życia i codziennej diety? Zachęcamy do zapoznania się z treścią artykułu.
Piramida Żywienia to graficzne przedstawienie zasad zdrowego odżywiania, opracowane przez specjalistów w celu ułatwienia komponowania codziennego jadłospisu. Ukazuje ona hierarchię produktów spożywczych i ich zalecaną ilość w diecie – od podstawy, która zawiera najważniejsze elementy zdrowego stylu życia, po szczyt, gdzie znajdują się produkty, które powinny być spożywane z umiarem.
Piramida nie tylko pomaga w doborze odpowiednich składników odżywczych, ale także promuje aktywność fizyczną jako nieodłączny element zdrowego trybu życia.
Zasady Piramidy Żywieniowej
Piramida Żywieniowa to nie tylko lista produktów – to kompleksowe podejście do zdrowia. W Polsce oficjalne zalecenia w tej dziedzinie opracowuje Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. Ostatnia aktualizacja piramidy miała miejsce w 2016 roku i uwzględnia nie tylko dobór odpowiednich składników pokarmowych, ale również aktywność fizyczną.
Podstawą piramidy jest ruch, który wspomaga metabolizm i ogólne zdrowie organizmu. Kolejne poziomy zawierają produkty roślinne – warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe – będące źródłem witamin, błonnika i energii.
Wyżej znajdują się produkty bogate w białko, jak nabiał, mięso, ryby i rośliny strączkowe, które powinny być spożywane w umiarkowanych ilościach. Na samym szczycie piramidy znajdują się tłuszcze nasycone, cukier i sól, których spożycie warto ograniczać.
Piramida uwzględnia również różnice między grupami wiekowymi. Osoby starsze, dzieci i młodzież mają swoje wersje piramidy, dostosowane do ich specyficznych potrzeb żywieniowych i zdrowotnych. Dzięki temu Piramida Żywienia jest uniwersalnym narzędziem wspierającym zdrowe wybory każdego dnia.
Aktualna Piramida Żywieniowa – najważniejsze zasady
Najważniejsze zasady zdrowego żywienia związane z Piramidą Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej dla osób dorosłych są następujące:
Spożywaj posiłki regularnie (4-5 posiłków co 3-4 godziny).
Warzywa i owoce spożywaj jak najczęściej i w jak największej ilości, co najmniej połowę, tego co jesz. Pamiętaj o właściwych proporcjach: 3/4 – warzywa i 1/4 – owoce.
Spożywaj produkty zbożowe, zwłaszcza pełnoziarniste.
Codziennie spożywaj co najmniej 2 duże szklanki mleka. Możesz je zastąpić jogurtem, kefirem i – częściowo – serem.
Ograniczaj spożycie mięsa (zwłaszcza czerwonego i przetworzonych produktów mięsnych do 0,5 kg/tyg.). Jedz ryby, nasiona roślin strączkowych i jaja.
Ograniczaj spożycie tłuszczów zwierzęcych. Zastępuj je olejami roślinnymi.
Unikaj spożycia cukru i słodyczy (zastępuj je owocami i orzechami).
Nie dosalaj potraw i kupuj produkty z niską zawartością soli. Używaj ziół – mają cenne składniki i poprawiają smak.
Pamiętaj o piciu wody, co najmniej 1,5 l dziennie.
Dla osób dorosłych w Piramidzie Żywienia możemy wyróżnić 5 grup produktów spożywczych, zaprezentowanych w formie porcji oraz przedstawioną na samym dole piramidy aktywność fizyczną.
Grupy produktów są przedstawione w piramidzie – od dołu, kolejno od tych najważniejszych w diecie zdrowego dorosłego człowieka do tych mniej zalecanych. Na samym dole piramidy, jest aktywność fizyczna a potem kolejno:
Piramida Żywieniowa dla dzieci – zasady zdrowego żywienia najmłodszych
Zasada 1.
Jedz regularnie 5 posiłków i pamiętaj o częstym piciu wody oraz myj zęby po jedzeniu.
Najlepiej spożywaj 5 posiłków w odstępach 3-4 godzinnych o stałych porach w ciągu dnia.
Śniadanie spożywaj w ciągu 1-2h po wstaniu z łóżka, kolację około 3h przed snem.
Zasada 2.
Jedz różnorodne warzywa i owoce jak najczęściej i w jak największej ilości.
Warzywa i owoce to kluczowe elementy zdrowej diety dzieci i młodzieży, dostarczające niezbędnych witamin, minerałów i błonnika. Ich regularne spożywanie wspiera odporność, prawidłowy rozwój oraz zmniejsza ryzyko chorób, takich jak otyłość czy cukrzyca typu 2. Najlepiej podawać je w surowej lub minimalnie przetworzonej formie, aby zachować ich pełną wartość odżywczą.
Soki owocowe bez dodatku cukru mogą być częścią diety, ale w ograniczonych ilościach. Dzieci w wieku 4–6 lat mogą pić do 170 ml soku dziennie, a starsze – do 230 ml. Jednak podstawą zdrowego żywienia powinny być całe owoce i warzywa, ponieważ zawierają więcej błonnika i mają lepszy wpływ na organizm niż soki.
Produkty zbożowe powinny być stałym elementem diety dzieci i młodzieży, ponieważ dostarczają energii, witamin z grupy B oraz składników mineralnych wspierających rozwój i koncentrację. Najlepiej wybierać pełnoziarniste pieczywo, kasze, brązowy ryż oraz naturalne płatki zbożowe, które dodatkowo są bogate w błonnik wspomagający trawienie.
Zasada 4.
Spożywaj mleko i przetwory mleczne.
Dzienna zalecana ilość spożywanego mleka wynosi 3-4 szklanki dziennie. Mleko i przetwory mleczne są ważne w żywieniu dzieci i młodzieży, gdyż są bogatym źródłem – wapnia, białka oraz witamin z grupy B, kwasu foliowego i witaminy A.
Zasada 5.
Jedz chude mięso, ryby, jaja, nasiona roślin strączkowych oraz wybieraj tłuszcze roślinne zamiast zwierzęcych.
Ryby powinny być spożywane minimum dwa razy w tygodniu. Nie powinna to być ryba smażona lecz pieczona lub gotowana, ponieważ smażenie niweluje korzystne właściwości.
Oleje roślinne są najbogatszym źródłem jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, które chronią przed chorobami układu sercowo-naczyniowego i niektórych nowotworów.
Zasada 6.
Nie spożywaj słodkich napojów oraz słodyczy. Zastępuj je owocami i orzechami.
W diecie należy ograniczyć, bądź całkowicie wyeliminować spożywanie słodkich napojów oraz słodyczy. Możne je zastąpić produktami takimi jak:
orzechy,
migdały,
nasiona słonecznika,
nasiona dyni.
One są źródłem tłuszczy roślinnych o korzystnych właściwościach dla zdrowia. Zawierają niezbędne składniki mineralne takie jak magnez, wapń, żelazo, cynk.
Zasada 7.
Nie dosalaj potraw, nie jedz słonych przekąsek i produktów typu fast food.
Nadmierne spożycie soli, ze względu na wysoką zawartość sodu, negatywnie wpływa na zdrowie, zwiększając ryzyko nadciśnienia, udarów, nowotworów oraz sprzyjając otyłości. Dlatego warto ograniczyć sól w diecie, unikając słonych przekąsek, fast foodów i wysoko przetworzonych produktów. Pomocne może być usunięcie solniczki ze stołu, zastąpienie soli aromatycznymi ziołami oraz wybieranie świeżych, naturalnych składników zamiast gotowych dań.
Co najmniej godzinę dziennie. Przy czym ograniczaj oglądanie telewizji, korzystanie z komputera i innych urządzeń elektronicznych do 2 godzin na dobę.
Codzienna aktywność fizyczna, to podstawa zdrowego stylu życia i prawidłowej postawy.
Młodzież powinna również pamiętać – co najmniej trzy razy w tygodniu – o ćwiczeniach zwiększających tkankę mięśniową i mineralizację kości, a zmniejszających tkankę tłuszczową.
Zasada 9.
Odpowiednia jakość snu.
Dzieci od 6 do 12 lat powinny spać co najmniej 10 h dziennie (chroni przed otyłością). Warto kłaść się spać regularnie o tej samej porze. Przynajmniej na 2h przed snem nie korzystamy z urządzeń emitujących niebieskie światło z ekranu tu telefonów komórkowych, laptopów, tabletów czy TV.
Zasada 10.
Sprawdzaj regularnie wysokość i masę ciała.
Miejsce owoców i warzyw w Piramidzie Żywieniowej
Owoce i warzywa w Piramidzie Żywieniowej przedstawione są bezpośrednio nad aktywnością fizyczną.
Jest to grupa produktów spożywczych, które według zaleceń Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej powinny być spożywane w jak największej ilości. Co najmniej połowę tego co jemy. Spożywane w odpowiednich proporcjach:
¾ warzywa,
¼ owoce.
Warzywa i owoce, według najnowszych badań powinny być podstawą naszej diety. Dostarczają do naszego organizmu:
bezcennych witamin (organizm człowieka nie jest w stanie sam wyprodukować witamin),
składników mineralnych,
polifenoli – zmniejszając tym ryzyko zachorowania na choroby serca i nowotwory,
antocyjanów – które poprawiają ostrość widzenia.
A także wielu innych związków przyczyniających się do zmniejszenia ryzyka rozwoju niektórych nowotworów, rozwoju chorób układu krążenia, zmniejszają ryzyko zawału mięśnia sercowego oraz występowania choroby wieńcowej.
Gdzie w Piramidzie Żywieniowej znajdują się zboża i produkty zbożowe?
Nad grupą warzyw i owoców znajdują się zboża i produkty zbożowe.
Zalecenia brzmią następująco:
spożywaj produkty zbożowe, zwłaszcza pełnoziarniste,
produkty zbożowe powinny być składnikiem większości posiłków.
Produkty pełnoziarniste odgrywają ochronną rolę w przypadku wielu chorób, w tym choroby niedokrwiennej serca, cukrzycy typu II, otyłości, niektórych chorób nowotworowych.
Mleko i produkty mleczne – jakie mają znaczenie w Piramidzie Żywieniowej?
W Piramidzie Żywieniowej mleko i jego przetwory znajdują się nad produktami zbożowymi, co podkreśla ich istotne znaczenie w codziennej diecie.
Mleko i jego przetwory odgrywają kluczową rolę w zdrowej diecie, ponieważ dostarczają organizmowi wapnia, który jest niezbędny do utrzymania mocnych kości i zębów.
Regularne spożywanie mleka pomaga chronić przed osteoporozą, wspiera prawidłowy rozwój organizmu oraz może korzystnie wpływać na serce i ciśnienie krwi.
Fermentowane produkty mleczne, takie jak jogurty naturalne i kefiry, dodatkowo wspomagają florę bakteryjną jelit, poprawiając trawienie i odporność.
Spożycie produktów mlecznych a zdrowie:
występuje pozytywna zależność pomiędzy częstotliwością i wielkością spożycia mleka i produktów mlecznych a gęstością mineralną kości,
wpływa pozytywnie na normalizację ciśnienia krwi,
jest związane z mniejszym ryzykiem niektórych chorób m.in. nowotworu jelita grubego, chorób układu krążenia, cukrzycy typu II,
zapobiega biegunkom po kuracji antybiotykowej (fermentowane napoje mleczne).
Ryby, tłuszcze, orzechy – ich miejsce w Piramidzie Żywieniowej
Ryby w Piramidzie Żywieniowej znajdują się bezpośrednio nad produktami mlecznymi i pod tłuszczami.
Ryby, zwłaszcza tłuste gatunki morskie, są cennym źródłem kwasów omega-3, które wspierają pracę serca, mózgu oraz zmniejszają ryzyko chorób zapalnych i nowotworowych. Zaleca się spożywanie ryb co najmniej dwa razy w tygodniu, najlepiej w formie gotowanej, pieczonej lub duszonej, unikamy smażenia.
Ryby morskie są źródłem kwasów omega-3. Do właściwości prozdrowotnych ryb zaliczamy:
obniżenie ryzyka rozwoju choroby niedokrwiennej serca,
zmniejszenie częstotliwości występowania przewlekłych chorób o podłożu zapalnym, m.in. reumatoidalnego zapalenia stawów, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, łuszczycy oraz migrenowego bólu głowy,
udział w profilaktyce i leczeniu cukrzycy typu 2, nadwagi i otyłości,
obniżenie ryzyka zachorowania na raka jelita grubego, raka prostaty, raka piersi oraz śluzówki macicy,
obniżenie ryzyka rozwoju choroby Alzhaimera, demencji a także poprawę funkcji poznawczych zarówno u osób zdrowych w średnim wieku, jak i wśród osób chorych,
Tłuszcze i orzechy znajdują się na samej górze piramidy.
Tłuszcze w diecie powinny pochodzić głównie z roślinnych źródeł, takich jak – oliwa z oliwek, olej rzepakowy czy lniany – ponieważ zawierają one korzystne dla zdrowia kwasy tłuszczowe.
Ograniczenie w diecie tłuszczów zwierzęcych, zwłaszcza nasyconych, pomaga zmniejszyć ryzyko powstawania chorób sercowo-naczyniowych.
Orzechy są doskonałym uzupełnieniem zdrowej diety – dostarczają białka, zdrowych tłuszczów, witamin i minerałów. Regularne spożywanie orzechów, migdałów czy pestek słonecznika może korzystnie wpłynąć na pracę mózgu, układ nerwowy oraz obniżyć poziom „złego” cholesterolu.
Jednak ze względu na wysoką kaloryczność powinny być spożywane w umiarkowanych ilościach.
Piramida Żywieniowa – podsumowanie zasad zdrowego żywienia
Piramida Żywieniowa to praktyczny przewodnik po zdrowym stylu życia, łączący zasady prawidłowego odżywiania z aktywnością fizyczną. Wskazuje, jakie produkty powinny dominować w diecie, a które należy ograniczać, aby utrzymać organizm w dobrej kondycji.
Spożywanie warzyw, owoców, pełnoziarnistych zbóż i zdrowych źródeł białka, przy jednoczesnym zmniejszeniu ilości cukru, soli i tłuszczów nasyconych, pomaga zapobiegać wielu chorobom. Zdrowe nawyki warto kształtować od najmłodszych lat, by wspierać prawidłowy rozwój i dobre samopoczucie. Regularne badania oraz świadome wybory żywieniowe to klucz do długiego i zdrowego życia.
Grypa jest ostrą wirusową chorobą zakaźną układu oddechowego. Rozprzestrzenia się w bardzo krótkim czasie drogą kropelkową. Co roku głównie w sezonie jesienno-zimowym obserwujemy zwiększoną ilość zachorowań w każdej grupie wiekowej. Choroba ta charakteryzuje się dużą zakaźnością wśród ludzi i śmiertelnością w grupach o zwiększonym ryzyku powikłań.
zaostrzenie chorób przewlekłych m.in. przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, cukrzycy czy choroby niedokrwiennej serca;
powikłania psychiatryczne;
zakażenia górnych dróg oddechowych;
zakażenia dolnych dróg oddechowych;
zapalenia powirusowe nerek;
powikłania ze strony nerwów obwodowych i ośrodkowego układu nerwowego;
powikłania ze strony serca i naczyń;
przedłużający się kaszel;
zespół przewlekłego zmęczenia i wiele innych.
Powikłania oddechowe
Do najczęstszych powikłań oddechowych po infekcji grypowej należą m.in.:
przedłużający się kaszel;
pierwotne zapalenie płuc wywołane przez wirusa grypy;
bakteryjne zapalenie płuc wywołane bakteriami typowymi jak S. pneumoniae czy S. aureus;
bakteryjne atypowe zapalenie płuc;
zaostrzenie przewlekłych chorób układu oddechowego;
ropnie płuc.
Powikłania neurologiczne
W przebiegu grypy może dojść także do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego i nerwów obwodowych. Do często opisywanych w literaturze następstw neurologicznych możemy zakwalifikować m.in.:
Przebyta i często nieleczona odpowiednio grypa prowadzić może do szeregu objawów kardiologicznych. Jest jednym z istotniejszych czynników ryzyka prowadzących do:
Bóle nóg i mięśni po grypie – dlaczego się pojawiają?
Po kilku dniach trwania infekcji grypowej , zwłaszcza w przebiegu grypy B, obserwować możemy objawy pod postacią bólu i zapalenia mięśni. Stan ten dotyczy w głównej mierze dzieci i młodzieży, nieco rzadziej występuje u osób dorosłych. Wraz z narastaniem objawów we krwi zwiększa się stężenie kinazy kreatynowej. Dolegliwości dotyczą najczęściej mięśni goleni, czasami są to także objawy ze strony pozostałych partii mięśniowych. W leczeniu stosujemy odpowiednie nawodnienie, doraźnie podawane leki przeciwbólowe i przeciwzapalne a także odpoczynek .
Po jakim czasie mogą pojawić się powikłania po grypie?
Powikłania nieleczonej grypy mogą pojawić się od 4-5 dni od początku trwania choroby, nawet do kilku tygodni po zakończeniu infekcji.
Niedoleczona grypa – konsekwencje zdrowotne
Niewłaściwe leczenie lub bagatelizowanie objawów grypowych mogą doprowadzić do szeregu niepożądanych konsekwencji ze strony naszego zdrowia. Niepotrzebne włączanie antybiotyku w pierwszych dobach grypy poza brakiem skutecznego działania w tej chorobie rodzi ryzyko narastającej oporności bakterii na leki i możliwego wystąpienia działań niepożądanych. Wirus grypy stanowi duże zagrożenie zdrowotne zwłaszcza dla osób w wieku podeszłym z uwagi na częsty rozwój pogrypowego zapalenia płuc, odwodnienia w związku z gorączką lub objawami ze strony przewodu pokarmowego (wymioty, biegunka) w przebiegu choroby i często zaostrzenia chorób przewlekłych z koniecznością hospitalizacji.
Jak zapobiegać powikłaniom po grypie?
Jedyną najskuteczniejszą metodą zapobiegania powikłaniom pogrypowych są szczepienia ochronne.
Sezonowo dobrane składem antygenowym preparaty szczepionkowe stanowią istotną ochronę przed grypą jak i przed cięższym jej przebiegiem czy wystąpieniem powikłań mimo zachorowania u osoby zaszczepionej. Skuteczność dostępnych w Polsce preparatów oscyluje w okolicach 70-90%, zależy od sezonu i statusu zdrowotnego osoby poddanej szczepieniu.
Regularnie wykonywane szczepienia, zwłaszcza w grupach zwiększonego ryzyka powikłań grypy (osoby powyżej 65. roku życia) pomagają zarówno w złagodzeniu objawów chorobowych jak i zapobiec niepotrzebnej hospitalizacji i zgonom.
W ramach profilaktyki po kontakcie z aktywnym w środowisku wirusem AH1N1 stosuje się w Polsce oseltamiwir. W przypadku rozpoznania infekcji grypowej wskazane jest jak najszybsze włączenie leku, by zahamować nadmierną replikację wirusa.
Nie można zapominać o zasadach izolacji osób chorych do 7 dni, w przypadku osób o niskiej odporności lub dzieci, czas rozprzestrzeniania się wirusa może wydłużyć się nawet do 21 dni.
W ramach środków ochrony osobistej zaleca się:
higienę rąk (mycie rąk wodą z mydłem przez 20 sekund, osuszanie jednorazowym ręcznikiem);
korzystanie z maski na twarzy w sytuacji bliskiego kontaktu z osobą chorą;
zasłanianie chusteczką jednorazową ust podczas kaszlu i kichania, wyrzucenie jej do kosza i dokladne umycie rąk;
unikanie tłumów i zorganizowanych spotkań w dużych skupiskach;
Powikłania po grypie – kiedy skonsultować się z lekarzem?
Każda przedłużająca się gorączka powyżej 5 dni, nasilenie objawów pod postacią kaszlu, duszności, zmiany charakteru kaszlu, bólu głowy, uporczywe wymioty i biegunka, nie ustępujące po leczeniu objawowym i nawodnieniu, wymagają konsultacji lekarskiej. Badanie takie jest niezbędne z uwagi na konieczność wykluczenia ewentualnych powikłań pogrypowych. W sytuacjach nagłego pogorszenia stanu zdrowia, niejednokrotnie istnieje wskazanie do czasowej hospitalizacji.
Podsumowanie
Grypa jako jedna z częstszych chorób układu oddechowego, towarzyszy nam od wielu lat. Zwiększenie zachorowań obserwuje się głównie w sezonie jesienno-zimowym. Nie u każdego choroba ta przyjmuje łagodny przebieg. Zdarza się, że pozostawia po sobie szereg powikłań ze strony różnych narządów i układów, obniża odporność i sprzyja narażeniu na kolejne infekcje. Jedynymi skutecznymi metodami ochrony zarówno przed grypą jak i jej następstwami wciąż pozostaje profilaktyka pod postacią sezonowych szczepień ochronnych a także zachowanie zasad higieny zwłaszcza w styczności z osobami chorymi, jak również w codziennym kontakcie w najbliższym otoczeniu.
Bibliografia
„Powikłania grypy”, dr. n. med. T. Przybyłowicz, Medycyna po dyplomie 2011 (20); 11 (188): 85-91
dostęp online 11.02.2025 https://www.mp.pl/pacjent/grypa/grypasezonowa/48076,grypa-zapobieganie-co-oprocz-szczepien-chroni-przed-grypa
Interna Szczeklika 2021, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2021
Kolka nerkowa to nagły, intensywny ból w okolicy lędźwiowej, często promieniujący do podbrzusza lub pachwiny. Choć najczęściej spowodowana jest obecnością kamieni nerkowych, istnieją inne czynniki mogące doprowadzić do jej wystąpienia. Dolegliwość ta należy do najbardziej bolesnych stanów medycznych i często wymaga pilnej interwencji. W tym artykule dowiesz się, czym jest kolka nerkowa, jakie są jej przyczyny, objawy oraz dostępne metody diagnostyki i leczenia.
Czym jest kolka nerkowa: przyczyny nagłego bólu w boku
Kolka nerkowa to stan, w którym dochodzi do nagłego zablokowania odpływu moczu, co prowadzi do wzrostu ciśnienia w drogach moczowych i silnego bólu. Najczęstszą przyczyną są kamienie nerkowe – twarde złogi powstające z wytrąconych substancji chemicznych obecnych w moczu. Mechanizm bólu wynika z rozciągnięcia torebki włóknistej nerki i wzmożonej perystaltyki moczowodu, co prowadzi do silnych skurczów i niedokrwienia tkanki. Dodatkowo, organizm w odpowiedzi na ból uruchamia mechanizmy zapalne, co może nasilać objawy. W niektórych przypadkach kolka może być spowodowana również odmiedniczkowym zapaleniem nerek lub nowotworami górnych dróg moczowych, które mechanicznie blokują przepływ moczu.
Sama kolka nerkowa nie stanowi bezpośredniego zagrożenia życia, jednak w niektórych przypadkach może prowadzić do powikłań, takich jak zakażenie układu moczowego czy uszkodzenie nerki. Szczególną uwagę należy zwrócić na dodatkowe objawy, takie jak gorączka, dreszcze czy krwiomocz, które wymagają pilnej konsultacji lekarskiej. Jeśli odpływ moczu pozostaje zablokowany przez dłuższy czas, może dojść do niewydolności nerki lub zakażenia krwi (urosepsy), co wymaga natychmiastowej interwencji.
Kolka nerkowa – ile trwa?
Czas trwania dolegliwości zależy od przyczyny oraz wielkości złogu. W niektórych przypadkach ból ustępuje po kilkudziesięciu minutach, w innych może utrzymywać się przez kilka dni, zwłaszcza jeśli kamień nie może zostać naturalnie wydalony. Charakterystyczne dla kolki nerkowej są okresy zaostrzeń i krótkotrwałych ustępowań bólu, co odróżnia ją od innych przyczyn bólu brzucha.
Kolka nerkowa: objawy
Najbardziej charakterystycznym objawem jest silny, falowy ból w okolicy lędźwiowej, który może promieniować w kierunku pachwiny i podbrzusza. Towarzyszyć mu mogą:
nudności i wymioty,
krwiomocz,
bolesne parcie na mocz,
zimne poty i osłabienie,
wzmożona potrzeba oddawania moczu przy jednoczesnych trudnościach z jego oddaniem.
Kolka nerkowa: gdzie boli podczas ataku?
Ból najczęściej pojawia się jednostronnie, w zależności od tego, która nerka jest dotknięta problemem. Może on przemieszczać się w dół jamy brzusznej, a nawet promieniować do narządów płciowych. Lokalizacja bólu może pomóc lekarzowi w określeniu miejsca zalegania kamienia.
Co robić przy kolce nerkowej i jakie badania wykonać?
W przypadku wystąpienia objawów warto zastosować leki przeciwbólowe i rozkurczowe oraz zadbać o odpowiednie nawodnienie. Jeśli ból nie ustępuje, konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych i obrazowych w celu ustalenia przyczyny dolegliwości.
Zalecane badania:
morfologia krwi – pomaga ocenić stan zapalny i funkcjonowanie organizmu,
badania obrazowe, takie jak USG czy tomografia komputerowa, pomagają potwierdzić obecność złogów,
posiew moczu – wskazany w przypadku podejrzenia infekcji.
Kiedy zgłosić się do lekarza z kolką nerkową?
Konsultacja lekarska jest konieczna, gdy:
ból utrzymuje się dłużej niż kilka godzin lub nasila się mimo zastosowania leków,
pojawia się gorączka lub dreszcze,
występują trudności w oddawaniu moczu,
dochodzi do silnego odwodnienia w wyniku wymiotów,
objawy powracają regularnie, co może wskazywać na przewlekły problem.
Kolka nerkowa: leczenie źródła przypadłości
Leczenie kolki nerkowej zależy od jej przyczyny i stopnia nasilenia objawów. W przypadku drobnych złogów możliwe jest samoistne ich wydalenie przy wsparciu farmakoterapii. Gdy kamień jest większy, konieczne mogą być zabiegi, takie jak:
regularne badania obrazowe w przypadku nawracającej kamicy.
Podsumowanie
Kolka nerkowa to bolesna dolegliwość, która wymaga szybkiej reakcji. Odpowiednia diagnostyka pozwala na szybkie podjęcie leczenia i uniknięcie powikłań, takich jak zakażenia układu moczowego czy trwałe uszkodzenie nerek. Regularne badania oraz zdrowe nawyki żywieniowe mogą znacząco zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia, a także poprawić ogólną kondycję układu moczowego. Warto również pamiętać o konsultacji z lekarzem w przypadku nawracających epizodów bólu, co pozwoli na wczesne wykrycie i skuteczne leczenie potencjalnych schorzeń.
Bibliografia
Drabczyk R. „Kolka nerkowa – przyczyny, objawy i leczenie.” mp.pl
Sułowicz W., Stompór T., Drabczyk R. Kamica nerkowa – Podręcznik Interna – Medycyna Praktyczna.
Curhan G.C., Aronson M.D., Preminger G.M. „Kidney stones in adults: Diagnosis and acute management of suspected nephrolithiasis.” UpToDate.com
Holoprozencefalia to rzadka, ale poważna wada rozwojowa ośrodkowego układu nerwowego, polegająca na niepełnym podziale przodomózgowia na dwie półkule. Może prowadzić do licznych zaburzeń neurologicznych, wad twarzoczaszki oraz innych powikłań, które znacząco wpływają na jakość i długość życia pacjenta. W tym artykule przyjrzymy się przyczynom, objawom, metodom diagnostycznym i możliwościom leczenia tej wady. Dowiedz się, jakie są czynniki ryzyka oraz dlaczego badania prenatalne mogą odegrać kluczową rolę w jej wykrywaniu.
Holoprozencefalia to ciężka wada rozwojowa, która prowadzi do nieprawidłowego ukształtowania mózgu i twarzy. W prawidłowym rozwoju zarodkowym przodomózgowie powinno podzielić się na dwie półkule między 18. a 28. dniem po zapłodnieniu. W przypadku holoprozencefalii proces ten zostaje zaburzony, co skutkuje jednokomorowym przodomózgowiem o różnym stopniu nieprawidłowości.
Wyróżnia się trzy główne typy holoprozencefalii:
alobarna – najcięższa postać, w której nie dochodzi do podziału przodomózgowia; występuje jednolita struktura mózgu, często towarzyszą jej poważne wady twarzoczaszki;
półlobarna – pośrednia forma, w której częściowy podział półkul jest widoczny, ale struktura mózgu nadal pozostaje niepełna;
lobarna – najłagodniejsza postać, charakteryzująca się niemal całkowitym podziałem półkul, choć nadal mogą występować pewne nieprawidłowości anatomiczne i funkcjonalne.
Rzadziej występują także inne, specyficzne warianty tej wady, które mogą być trudniejsze do zdiagnozowania.
Przyczyny holoprozencefalii
Holoprozencefalia jest wadą o wieloczynnikowym podłożu, obejmującym zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe.
Czynniki genetyczne Wiele przypadków holoprozencefalii jest związanych z aberracjami chromosomowymi i mutacjami w kluczowych genach regulujących rozwój przodomózgowia. Do najczęstszych przyczyn genetycznych należą: – trisomia chromosomu 13 (zespół Patau) – nawet 50% przypadków holoprozencefalii występuje u dzieci z tym zespołem; – mutacje genów SHH, ZIC2, SIX3, TGIF1 – biorących udział w rozwoju mózgu; – zespół Smitha-Lemliego-Opitza – metaboliczna choroba genetyczna mogąca prowadzić do holoprozencefalii.
Czynniki środowiskowe Chociaż większość przypadków ma podłoże genetyczne, niektóre czynniki środowiskowe mogą zwiększać ryzyko tej wady, zwłaszcza w pierwszych tygodniach ciąży. Do potencjalnych czynników ryzyka należą: – nadużywanie alkoholu przez matkę (zespół alkoholowy płodu); – ekspozycja na teratogeny, np. retinoidy (leki stosowane w dermatologii), warfaryna czy niektóre leki przeciwdrgawkowe; – cukrzyca u matki – statystycznie zwiększa ryzyko holoprozencefalii kilkukrotnie; – niedobory kwasu foliowego – ważne dla prawidłowego rozwoju cewy nerwowej.
Holoprozencefalia – jakie daje objawy?
Objawy holoprozencefalii zależą od jej postaci i stopnia zaawansowania. W najcięższych przypadkach, zwłaszcza przy postaci alobarnej, dochodzi do bardzo poważnych wad mózgu i twarzy, które mogą być niezgodne z życiem. Do charakterystycznych objawów należą:
Objawy neurologiczne – poważne upośledzenie umysłowe – szczególnie w postaci alobarnej; – napady padaczkowe – u wielu pacjentów występują zaburzenia elektrycznej aktywności mózgu; – hipotonia lub hipertonia mięśniowa – nieprawidłowe napięcie mięśniowe, prowadzące do problemów z ruchem i koordynacją.
Objawy twarzoczaszkowe – cyklopia – rzadki objaw, w którym dziecko ma jedno oko lub zrośnięte gałki oczne. – hipoteloryzm – nienaturalnie mała odległość między oczami. – Rozszczep wargi i podniebienia. – Nieprawidłowo ukształtowany nos, np. proboscis – struktura przypominająca trąbkę nad oczami.
Problemy z oddychaniem i połykaniem, prowadzące do trudności w karmieniu noworodka.
Wady serca oraz inne zaburzenia w budowie narządów wewnętrznych, które mogą towarzyszyć tej wadzie.
Lżejsze formy holoprozencefalii mogą dawać mniej wyraźne objawy neurologiczne i twarzoczaszki, jednak nadal znacząco wpływają na rozwój dziecka.
Diagnostyka holoprozencefalii
Holoprozencefalię można wykryć jeszcze przed narodzinami dziecka. Najczęściej stosowane metody to:
ultrasonografia (USG) prenatalna – może wykazać nieprawidłowości już w 12.-14. tygodniu ciąży;
rezonans magnetyczny płodu (fMRI) – pozwala na dokładniejszą ocenę struktury mózgu;
badania genetyczne – amniopunkcja lub biopsja kosmówki pozwala wykryć mutacje genetyczne związane z tą wadą.
Dodatkowo, w diagnostyce postnatalnej oraz u rodzin obciążonych genetycznie można wykonać genetyczny panel diagnostyczny metodą NGS. Takie badanie umożliwia precyzyjne wykrycie mutacji związanych z holoprozencefalią.
Nie istnieje przyczynowe leczenie holoprozencefalii, a terapia ma charakter wyłącznie objawowy. W zależności od stopnia zaawansowania wady, stosuje się różne metody wspomagające:
opieka neurologiczna i rehabilitacja – wspomaga rozwój psychoruchowy dziecka;
interwencje chirurgiczne – mogą obejmować korekcję wad twarzoczaszki lub operacje wspomagające funkcjonowanie narządów;
terapia żywieniowa – niektóre dzieci wymagają karmienia przez sondę lub gastrostomię;
leczenie farmakologiczne – w celu kontroli napadów padaczkowych lub innych powikłań neurologicznych.
Podsumowanie
Holoprozencefalia to poważna wada rozwojowa, której skutki zależą od stopnia niepełnego podziału przodomózgowia. W większości przypadków ma podłoże genetyczne, a jej przebieg może być skrajnie ciężki, zwłaszcza w postaci alobarnej. Wczesna diagnostyka prenatalna jest kluczowa, ponieważ pozwala na podjęcie świadomych decyzji dotyczących dalszego postępowania.
Jeśli w Twojej rodzinie występowały przypadki wad genetycznych, warto skonsultować się z genetykiem i rozważyć wykonanie badań prenatalnych. Diagnostyka postnatalna może z kolei pomóc w identyfikacji wad towarzyszących i dostosowaniu opieki medycznej do indywidualnych potrzeb dziecka. Wczesne rozpoznanie i interdyscyplinarne podejście do leczenia mogą znacząco poprawić jakość życia pacjenta oraz wspierać jego rodzinę w codziennej opiece.
Bibliografia
Korniszewski, L. (2012). Holoprozencefalia – rzadkie zaburzenie rozwoju przodomózgowia. Neurologia Dziecięca.
Solomon, B. D. (2012). Genetic Analysis of Holoprosencephaly in Humans. Frontiers in Cellular Neuroscience.
Dubourg, C. (2007). Holoprosencephaly. Orphanet Journal of Rare Diseases.
Lipodystrofie to stosunkowo rzadka grupa schorzeń, która może prowadzić do istotnych defektów natury estetycznej oraz towarzyszących zaburzeń metabolicznych. Jakie rodzaje lipodystrofii wyróżniamy? Jak objawia się to schorzenie i jakie są jego przyczyny? Na czym polega diagnostyka lipodystrofii? Na te i inne pytania odpowiedzi znajdziesz w poniższym artykule.
Tkanka tłuszczowa to jeden z rodzajów tkanki łącznej. Zbudowana jest z komórek tłuszczowych, nazywanych adipocytami. Adipocyty znajdują się w obrębie macierzy zewnątrzkomórkowej, gdzie obecne są również naczynia krwionośne, naczynia limfatyczne oraz zakończenia nerwowe.
Tkanka tłuszczowa pełni w organizmie kluczowe funkcje i jest niezbędna do jego prawidłowego funkcjonowania. Najważniejsze funkcje tkanki tłuszczowej to przede wszystkim:
magazynowanie energii w postaci trójglicerydów,
izolowanie organizmu i ochrona przed niskimi temperaturami,
podtrzymywanie narządów wewnętrznych i amortyzowaniu ewentualnych urazów,
wytwarzanie substancji regulujących metabolizm organizmu, w tym adipokin, wisfatyny,
regulowanie apetytu – poprzez wydzielanie leptyny, wpływającej na ośrodek głodu i sytości,
wpływ na funkcjonowanie układu immunologicznego – między innymi poprzez wydzielanie cytokin, w tym interleukiny-6 i TNF-alfa,
wydzielanie hormonów – w tym estrogenów i testosteronu,
funkcja detoksykacyjna – tkanka tłuszczowa bierze udział w akumulacji niektórych szkodliwych dla organizmu toksyn.
Lipodystrofia – co to za choroba?
Lipodystrofie, nazywane również lipoatrofiami to zróżnicowana grupa chorób, których istotą jest zanik tkanki tłuszczowej. Zanik ten może dotyczyć wybranych obszarów ciała lub całego organizmu – wówczas mówi się o lipodystrofii uogólnionej. Oba wymienione rodzaje lipodystrofii mogą występować jako schorzenia wrodzone i nabyte. Warto wspomnieć, że lipodystrofie nabyte są istotnie częstszymi schorzeniami, niż lipoatrofie wrodzone. Jak już wspomniano, tkanka tłuszczowa pełni wiele ważnych funkcji metabolicznych. Sprawia to, że lipodystrofii towarzyszą typowo zaburzenia metaboliczne, które wynikają właśnie z zaniku tkanki tłuszczowej.
Przyczyny rozwoju lipodystrofii
Lipodystrofie wrodzone związane są z wieloma mutacjami genetycznymi, które mogą być dziedziczone zarówno autosomalnie dominująco, jak i autosomalnie recesywnie. Z kolei przyczyny lipodystrofii nabytych są stosunkowo złożone i nadal nie do końca poznane. Uważa się, że czynnikiem, który może zainicjować zanik tkanki tłuszczowej może być:
przebycie choroby wirusowej, na przykład odry, świnki, czy ospy wietrznej,
zapalenie płuc,
przebycie infekcji bakteryjnej, na przykład krztuśca, czy błonicy,
stan po zapaleniu tkanki podskórnej.
U części pacjentów z lipoatrofią stwierdza się również współistniejące schorzenia autoimmunologiczne (na przykład toczeń rumieniowaty układowy, chorobę Hashimoto, czy zespół Sjögrena). W związku z tym wysnuto hipotezę o potencjalnym tle immunologicznym części lipodystrofii nabytych.
Warto dodać, że lipodystrofie miejscowe mogą być wywoływane również przez takie substancje i czynniki zewnętrzne jak:
stosowane leki – w tym podawana podskórnie insulina (lipodystrofia insulinowa),
niektóre antybiotyki,
przewlekłe stosowanie preparatów sterydowych,
przewlekły ucisk mechaniczny na tkanki.
Kto jest narażony na rozwój lipoatrofii?
Na rozwój lipodystrofii wrodzonych są narażeni przede wszystkim ci pacjenci, u których w wywiadzie rodzinnym stwierdzono zachorowania na to schorzenie.
Na wystąpienie omawianego w tym artykule schorzenia są również bardziej narażone osoby, które przyjmują insulinę i przewlekle stosują preparaty glikokortykosteroidowe.
Co więcej, zauważono również, że lipodystrofie częściej towarzyszą schorzeniom metabolicznym, w tym:
hipertriglicerydemii – a więc podwyższonemu stężeniu triglicerydów we krwi,
stłuszczeniu wątroby.
Podział lipoatrofii: lipodystrofie wrodzone i nabyte
Podstawowy podział lipodystrofii dzieli te schorzenia na wrodzone i nabyte oraz na uogólnione i ograniczone (a więc częściowe). Warto mieć jednak świadomość, że wyróżnia się kilka rodzajów lipodystrofii częściowych i uogólnionych.
Do lipodystrofii uogólnionych zalicza się:
lipodystrofię uogólnioną wrodzoną, nazywaną inaczej zespołem Berardinelli-Seipa,
lipodystrofię uogólnioną nabytą, nazywaną również zespołem Lawrence’a.
Z kolei wśród lipodystrofii ograniczonych (częściowych) wyróżnia się:
lipodystrofie częściowe wrodzone, w tym:
zespół Dunningana,
lipodystrofię związaną z mutacjami genetycznymi receptora PPARy,
lipodystrofię żuchwowo-dystalnokończynową.
lipodystrofię nabytą częściową, nazywaną również zespołem Barraquer-Simona,
lipodystrofię związaną z zakażeniem wirusem HIV,
lipodystrofie miejscowe, w tym:
lipodystrofie wywołane lekami,
lipodystrofie związane z uciskiem,
lipodystrofie związane ze stanem zapalnym,
lipodystrofie idiopatyczne – a więc bez uchwytnej przyczyny.
Lipodystrofia: objawy
Obraz kliniczny lipodystrofii zależy przede wszystkim od postaci choroby i stopnia jej zaawansowania. Najważniejsze symptomy lipodystrofii i stany kliniczne, które mogą jej towarzyszyć to między innymi:
zanik tkanki tłuszczowej, występujący w różnych obszarach ciała – często związany z defektem natury estetycznej i tym samym pogorszeniem jakości życia,
powiększenie wątroby,
zwiększony apetyt,
niekiedy powiększenie narządów wewnętrznych,
akromegalia – a więc nadmierny wzrost, związany z nadmiernym wydzielaniem hormonu wzrostu, czyli somatotropiny
symptomy hiperandrogenizmu – a więc wzrostu stężenia androgenów, w tym pojawienie się owłosienia typu męskiego u kobiet, czy też pojawienie się zmian trądzikowych,
niedorozwój żuchwy, obojczyka, deformacje zębów, a także ogniska osteolizy(rozkładu kości) w dalszych częściach kości długich – te objawy towarzyszą lipodystrofii żuchwowo-dystalnokończynowej,
rogowacenie ciemne – a więc pojawienie się brunatnych zmian grudkowych w okolicy szyi, fałdów skórnych, pach, pachwin.
Lipodystrofia: jakie badania wykonać?
Przy podejrzeniu lipodystrofii pomocne jest wykonanie badań genetycznych, które mają na celu stwierdzenie obecności mutacji genetycznych, odpowiedzialnych za pojawienie się choroby. O takich badaniach powinni w szczególności pomyśleć pacjenci, u których w wywiadzie rodzinnym występowały przypadki lipodystrofii.
Inne badania laboratoryjne, które wykonuje się w przebiegu diagnostyki, jak i trwania leczenia lipodystrofii to przede wszystkim oznaczenia, pozwalające na ocenę metabolizmu. W tym celu wykonuje się przede wszystkim takie badania laboratoryjne jak:
Leczenie lipodystrofii wymaga całościowego spojrzenia na problemy zdrowotne pacjenta. W terapii lipodystrofii wykorzystuje się między innymi:
procedury z zakresu chirurgii plastycznej, mające na celu rekonstrukcje ubytków tkanki tłuszczowej,
odpowiednią aktywność fizyczną, dostosowaną do możliwości i potrzeb pacjenta,
postępowanie dietetyczne, w tym dietę niskotłuszczową, z ograniczeniem cukrów prostych,
leki wpływające na metabolizm, w tym metforminę oraz pochodne tiazolidynodionów,
leki obniżające stężenie cholesterolu i trójglicerydów, w tym statyny i fibraty.
Warto mieć świadomość, że kobiety chorujące na lipodystrofię nie powinny stosować hormonalnej terapii zastępczej oraz antykoncepcji hormonalnej, ponieważ podaż hormonów może u tych pacjentek niekorzystnie wpływać na stężenie trójglicerydów. Co więcej, przeciwwskazana jest suplementacja witaminy B3, czyli niacyny. Wynika to z faktu, że substancja ta ma tendencję do wywoływania hiperglikemii, czyli podwyższania stężenia glukozy we krwi, co nasila zaburzenia metaboliczne.
Lipodystrofie to złożone i nadal nie do końca poznane schorzenia, które dotykają tkankę tłuszczową. Ich diagnostyka skupia się na wykonaniu badań genetycznych oraz oznaczeniu parametrów metabolicznych. Leczenie lipodystrofii jest wyzwaniem i wymaga holistycznego podejścia do pacjenta oraz regularnych kontroli lekarskich.
Bibliografia
J. Oświęcimska i inni, Lipodystrofia nabyta i wrodzona, Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2006, tom 2, nr 1, s. 22–29,
M. Buczkowska i inni, Tkanka tłuszczowa – budowa i funkcje, ze szczególnym uwzględnieniem charakterystyki wybranych adipokin i ich wpływu na organizm, Med Og Nauk Zdr. 2019;25(3):162-169,
A. Szczeklik i inni, Interna – Choroby Wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2018/2019.
Cel 10 000 kroków dziennie jest powszechnie uważany za niezbędny dla zdrowia. Większości z nas wydaje się również, iż jest to liczba oparta na badaniach klinicznych. Artykuł wyjaśnia, czy rzeczywiście tak jest.
Cel 10 000 kroków dziennie jest bardzo mocno utrwalony w powszechnej świadomości, czasem odnosi się do niego również literatura fachowa. Cel 10 000 kroków bywa ustawiony jako domyślny w wielu urządzeniach i aplikacjach, które pomagają dbać o zdrowie. Niestety nie jest to liczba, która znajduje uzasadnienie w badaniach.
Historia 10 000 kroków zaczyna się w latach 60. w Japonii, gdzie powstało pierwsze w świecie urządzenie do liczenia kroków. Zostało wynalezione przez dr Yoshiro Hatano, który prowadził badania nad sposobami walki z otyłością.
Urządzenie nazywało się Manpo-Kei, gdzie „manpo” oznacza 10 000 kroków. Okrągła liczba okazała się bardzo dobrym chwytem marketingowym, głęboko zakorzeniając się w świadomości zwolenników zdrowego stylu życia.
Ile kroków dziennie powinniśmy robić?
Aktywność fizyczna (obok zdrowego odżywiania i badań profilaktycznych) jest najlepszym sposobem na zachowanie zdrowia. Badania wskazują, iż aby odnieść istotne korzyści powinniśmy poświęcić co najmniej 150 minut/tygodniowo na ćwiczenia o umiarkowanej intensywności.
Aktywnością fizyczną, która może przynosić korzyści, jest również chodzenie lub spacerowanie. Od wielu lat prowadzi się badania, które mają odpowiedzieć na pytanie, ile kroków dziennie trzeba robić, aby zachować optymalną kondycję fizyczną. Najwięcej informacji przyniosły metaanalizy – czyli ponowne analizy wielu badań – które pozwoliły połączyć wyniki i wyciągnąć szersze wnioski.
Zatem ile kroków dziennie należy robić, jeśli jest to nasza jedyna aktywność fizyczna? Okazuje się, iż już 4 tys. kroków dziennie wydłuża nasze życie i zmniejsza ryzyko śmierci z powodu chorób sercowo-naczyniowych, a także z powodu jakiejkolwiek innej przyczyny. Już taka aktywność fizyczna obniża stan zapalny i stres oksydacyjny, które potęgują ryzyko występowania takich chorób jak nowotwory czy choroby serca, redukuje poziom glukozy i trójglicerydów.
Zwiększanie liczby wykonywanych kroków skutkuje dalszą redukcją ryzyka chorób i powoduje dalsze wydłużanie życia. Jedna z dokonanych metaanaliz pokazuje, że każde następne 500 kroków to zmniejszenie ryzyka śmierci z powodu chorób serca aż o 7%, a 1000 kroków to 15% redukcji ryzyka śmierci z powodu innych chorób.
Nie ma jednoznacznych ustaleń jeśli, chodzi o związek intensywności kroków z dodatkowymi korzyściami zdrowotnymi. Jednym z ograniczeń, które nie pozwalają wyciągać ewidentnych wniosków, jest fakt, iż osoby chodzące szybciej robią też więcej kroków.
Optymalna dzienna liczba kroków
Zwiększanie liczby kroków ponad 4 tys. wiąże się z dalszymi korzyściami, optymalna dzienna liczba kroków to 8 tys. Dokładniejsze analizy pokazują, iż ta liczba zależna jest od wieku.
Osoby do 60 r.ż. odnoszą największe korzyści, jeśli ich aktywność to 8 000-10 000 kroków (szerokie granice obejmuję 7 000-13 000 kroków). Osoby po 60 r.ż. wymagają mniejszej aktywności, aby uzyskać podobną poprawę korzyści zdrowotnych i jest to 6 000-8 000 (szerokie granica to 6 000-10 000) kroków dziennie.
Ile kroków powinny robić kobiety, a ile mężczyźni?
W badaniach analizowano nie tylko wiek uczestników, ale również płeć czy pochodzenie etniczne. Metaanalizy jednoznacznie pokazują, iż zarówno minimalna, jak i optymalna liczba kroków jest dla obu płci taka sama. Zarówno kobiety, jak i mężczyźni odnoszą takie same korzyści zdrowotne, jeśli ich minimalna aktywność fizyczna to 4 000 kroków, a optymalna to około 8 000, w zależności od wieku.
Takie same wnioski płyną z badań, gdzie uczestniczkami były tylko kobiety. W jednym z nich badano panie po menopauzie, ze średnią wieku 72 lata. Optymalne korzyści zdrowotne w tym badaniu były widoczne, jeśli ich aktywność utrzymywała się na poziomie 7 500 kroków dziennie.
Ile kroków dziennie należy robić, aby schudnąć?
Robienie kroków to również dobra aktywność fizyczna dla osób, które chcą utrzymać swoją masę ciała. Należy jednak pamiętać, iż aktywność powinna iść w parze z mniejszą liczbą kalorii. Dlatego, aby zatrzymać przyrost masy ciała, promuje się przejście dodatkowych 2 000 kroków dziennie i zjedzenie każdego dnia o 100 kcal mniej.
Nie jest to jednak recepta dla każdego, zwłaszcza jeśli BMI jest wysokie. Jeśli chcielibyśmy wspomagać się chodzeniem w procesie redukcji masy ciała, należałoby wypracować taktykę indywidualną i połączyć ją z dietą ułożoną przez dietetyka.
Osoba zdrowa powinna wykonywać trening o umiarkowanej aktywności przez 150 – 300 minut tygodniowo lub 75 – 150 minut treningu intensywnego. To jest cel, który może być trudny, jeśli do tej pory prowadzi się siedzący tryb życia.
Dlatego chodzenie jest świetną formą takiego wysiłku. Ważne jest to, iż liczą się wszystkie wykonane w ciągu dnia kroki. Zazwyczaj wykonujemy 2 000-3 000 kroków dziennie, zatem dokładając zaledwie 1 000 (to jest ok. 600-800 metrów) można osiągnąć znaczne korzyści.
Nie trzeba również robić takiej samej liczby kroków codziennie, można ich zrobić więcej, kiedy mamy czas. Ważne jest, aby utrzymać średnią dzienną na założonym poziomie.
Ile kroków dziennie dla zdrowia? Podsumowanie
Regularna aktywność fizyczna jest jednym z najważniejszych zachowań, jakie ludzie mogą podjąć, aby poprawić lub utrzymać dobry stan zdrowia. Aktywność fizyczna zapewnia znaczne korzyści zdrowotne w przypadku wielu schorzeń, takich jak choroby układu krążenia, cukrzyca i kilka nowotworów, poprawia również jakość życia.
Dokładając zaledwie 1 000 kroków do marszruty, którą wykonujemy w ramach naszych codziennych zajęć, możemy osiągnąć znaczące korzyści zdrowotne. Planując ok. 8 000 kroków dziennie, osiągamy optymalne korzyści z tej formy aktywności.
Piśmiennictwo
Paluch, Amanda E et al., Daily steps and all-cause mortality: a meta-analysis of 15 international cohorts, The Lancet Public Health, Volume 7, Issue 3, e219 – e228. (dostęp 25.02.2025)
Banach M et al,The association between daily step count and all-cause and cardiovascular mortality: a meta-analysis, European Journal of Preventive Cardiology, Volume 30, Issue 18, December 2023, Pages 1975–1985, https://doi.org/10.1093/eurjpc/zwad229 (dostęp 25.02.2025)
Paluch, Amanda E et al., Steps per Day and All-Cause Mortality in Middle-aged Adults in the Coronary Artery Risk Development in Young Adults Study, JAMA Netw Open. 2021;4(9):e2124516. doi:10.1001/jamanetworkopen.2021.24516. (dostęp 25.02.2025)
Lee I, Shiroma EJ, Kamada M, Bassett DR, Matthews CE, Buring JE. Association of Step Volume and Intensity With All-Cause Mortality in Older Women. JAMA Intern Med. 2019;179(8):1105–1112. doi:10.1001/jamainternmed.2019.0899. (dostęp 25.02.2025)
Tudor-Locke C, Craig CL, Brown WJ, Clemes SA, De Cocker K, Giles-Corti B, Hatano Y, Inoue S, Matsudo SM, Mutrie N, Oppert JM, Rowe DA, Schmidt MD, Schofield GM, Spence JC, Teixeira PJ, Tully MA, Blair SN. How many steps/day are enough? For adults. Int J Behav Nutr Phys Act. 2011 Jul 28;8:79. doi: 10.1186/1479-5868-8-79. PMID: 21798015; PMCID: PMC3197470. (dostęp 25.02.2025)
FSH jest hormonem, który spełnia ważną funkcję w procesie prokreacji. W organizmie kobiety stymuluje produkcję estrogenów, w organizmie mężczyzny wpływa na spermatogenezę. Badanie poziomu FSH jest jednym z badań rutynowych u kobiet z menopauzą, zarówno przedwczesną, jak i fizjologiczną. Dlaczego stężenie FSH zmienia się z wiekiem i jaki wynik może świadczyć o menopauzie. Zapraszamy do lektury.
Aby w pełni zrozumieć, jaki i dlaczego zmienia się poziom FSH w menopauzie, należy przypomnieć, jaka jest funkcja tego hormonu.
FSH (hormon folikulotropowy) jest hormonem wydzielanym przez przedni płat przysadki mózgowej. Jego główną funkcją jest stymulowanie jajników do wzrostu i dojrzewania pęcherzyków jajnikowych oraz wydzielania estrogenów w czasie cyklu menstruacyjnego.
Wygaszanie czynności jajników w okresie okołomenopauzalnym i menopauzalnym prowadzi do zmniejszenia poziomu hormonów:
Poziom hormonów płciowych jest kluczowym regulatorem stężenia FSH, dlatego spadek ilości estrogenu jest sygnałem dla przysadki do zwiększenia produkcji folikulotropiny.
W jednym z badań obserwacyjnych wykazano, iż dynamika wzrostu FHS jest zmienna.
Pierwszy etap – do trzech lat od ostatniej miesiączki – to wysoki wzrost FSH.
W etapie drugim – 3-5 lat – stężenie tego hormonu jest jeszcze wyższe.
W etapie trzecim – powyżej 6 lat – stabilizuje się na poziomie trochę niższym niż w etapie pierwszym.
FSH i zmiany hormonalne w przed menopauzą i w okresie menopauzy
Wygaszenie czynności jajników przed menopauzą cechuje określona sekwencja zmniejszania się poziomu hormonów.
Pierwszym etapem tego wygaszania jest obniżenie stężenia inhibiny B oraz podwyższenie poziomu FSH. W tej fazie prawidłowe są jeszcze stężenia LH i estradiolu, poziom LH zaczyna rosnąć po ustaniu miesiączki.
Jak już wspomniano, najwyższe wartości FSH (również LH) stwierdza się około 1-5 roku po menopauzie. Ważne jest, aby zdawać sobie sprawę, iż zmiany FSH nie zależą od wieku kalendarzowego kobiety, lecz od czasu, który upłynął od początku menopauzy.
Dlatego FSH kobiety w wieku 50 lat może być na poziomie podobnym, jak FSH kobiety w wieku 45 lat, jeśli są na tym samym etapie wygaszania czynności jajników. Może być również sytuacja, gdy pacjentka w wieku 50 lat ma niższe FSH niż kobieta w wieku lat 45, ponieważ ta pierwsza później weszła w wiek okołomenopauzalny.
FSH w okresie menopauzy – zmiany w organizmie kobiety
Kobiety w okresie menopauzy skarżą się na uderzenia gorąca, nocne poty. Wzrasta u nich ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych i osteoporozy. Mechanizm leżący u podstaw tych zmian przypisywano głównie spadkowi poziomu estrogenów. Nowsze badania sugerują, iż do osteoporozy i chorób układu krążenia może przyczyniać się wzrost FSH.
Poziom tego hormonu jest wysoki przez wiele lat po ostatniej miesiączce, a okazuje się, iż receptory FSH znajdują się nie tylko w jajnikach, ale również w komórkach śródbłonka naczyń i osteoklastach – komórkach kościogubnych, mających zdolność do resorpcji tkanki kostnej.
Dlatego związek poziomu FSH z zagrożeniami zdrowotnymi u kobiet w czasie menopauzy jest nadal przedmiotem badań.
Wartości referencyjne – norma FSH a menopauza
Kobiety w okresie okołomenopauzalnym często zadają pytanie, jaki poziom FSH wskazuje na menopauzę? Szczegółowe wartości referencyjne tego hormonu dla okresu menopauzy zamieszczone są zawsze na wyniku z laboratorium, mogą się nieznacznie różnić ze względu na metody i odczynniki stosowane w danej placówce. Przyjmuje się jednak, iż FSH > 40 IU/l świadczy o menopauzie, typowe dla tego okresu mogą być wartości wyższe niż 60-100 IU/l.
Należy jednak pamiętać, iż wynik badania należy intepretować indywidualnie, zazwyczaj nie jest to jedyne badanie hormonalne wykonywane w celu stwierdzenia menopauzy. Ważne są również występujące objawy kliniczne.
Inne często zadawane pytania to, jaki powinien być poziom FSH w wieku 45 lat albo ile powinien wynosić poziom FSH w wieku 50 lat? Nie ma tzw. normy FSH zależnej od wieku. Jak wspominano wyżej, stężenie tego hormonu zmienia się w zależności od cyklu życia kobiety. W okresie rozrodczym różnice wynikają natomiast z fazy cyklu miesięcznego.
Dlatego zawsze należy odnosić się do wartości referencyjnych FSH prezentowanych na wyniku w zależności od fazy cyklu oraz dla kobiet po menopauzie.
Badanie poziomu FSH – jak się przygotować do badania i kiedy je wykonywać?
Badanie FSH jest oznaczaniem poziomu tego hormonu we krwi żylnej. Należy je wykonać w godzinach porannych. Jeśli kobieta miesiączkuje, zaleca się, aby zrobić test w 2-5 dniu cyklu. Do badania nie jest wymagane specjalne przygotowanie, nie ma również wymogu bycia na czczo.
FSH jest jednym z laboratoryjnych markerów menopauzy. W tym okresie życia kobiety jego stężenie wzrasta, przyjmuje się, iż wartość powyżej 40 IU/l świadczy o menopauzie.
Zmiany hormonalne związane z wygaszaniem pracy jajników zbiegają się ze zmianami metabolicznymi i zwiększonym ryzykiem niektórych chorób. U podłoża tych zmian leżą zmiany poziomu estrogenów, jednak wydaje się, iż FSH również może odgrywać w tym rolę. Na razie jest to temat słabo poznany, chociaż można spotkać spekulacje na temat udziału FSH nie tylko u kobiet, ale również u mężczyzn. U tych ostatnich również notuje się wzrost stężenia tego hormonu z wiekiem.
Bibliografia
1. Taneja C, Gera S, Kim SM, Iqbal J, Yuen T, Zaidi M. FSH-metabolic circuitry and menopause. J Mol Endocrinol. 2019 Oct;63(3):R73-R80. doi: 10.1530/JME-19-0152. PMID: 31454787; PMCID: PMC699250. (dostęp 24.02.2025)
2. Lee SW, Hwang IS, Jung G, Kang HJ, Chung YH. Relationship between metabolic syndrome and follicle-stimulating hormone in postmenopausal women. Medicine (Baltimore). 2022 May 6;101(18):e29216. doi: 10.1097/MD.0000000000029216. PMID: 35550473; PMCID: PMC9276200. (dostęp 24.02.2025)
3. Yasui T, Ideno Y, Onizuka Y, Nakajima-Shimada J, Shinozaki H, Hayashi K. Variation of urinary follicle-stimulating hormone level after menopause : From the results of Japan Nurses’ Health Study. J Med Invest. 2019;66(3.4):297-302. doi: 10.2152/jmi.66.297. PMID: 31656293. (dostęp 24.02.2025)
4. Thomas CM, Span PN, Smeenk JM, Hanssen RG, Braat DD, Sweep FC. Occurrence of postmenopausal-like acidic follicle-stimulating hormone (FSH) isoforms precedes the rise of FSH before menopause. Fertil Steril. 2009 Aug;92(2):613-9. doi: 10.1016/j.fertnstert.2008.06.012. Epub 2008 Aug 9. PMID: 18692804. (dostęp 24.02.2025)
5. Su HI, Freeman EW. Hormone changes associated with the menopausal transition. Minerva Ginecol. 2009 Dec;61(6):483-9. PMID: 19942836; PMCID: PMC3823936. (dostęp 24.02.2025) 6. Jankowska K., Diagnostyka niepłodności u kobiety – algorytm postępowania, szkolenie online Naczelnej Izby Lekarskiej, 17.01.2025. (dostęp 24.02.2025)
Filarioza jest chorobą pasożytniczą ludzi i zwierząt wywoływaną przez różne gatunki nicieni z grupy Filariaidae. W Polsce nie dochodzi do zarażeń ludzi filariami, ale warto wiedzieć, że choroba jest bardzo dużym problemem w krajach tropikalnych, do których chętnie udajemy się na urlop. Jak dochodzi do zarażenia? Jakie objawy powinny nas zaniepokoić? Na czym opiera się rozpoznanie filariozy? Dowiedz się, jak zapobiec chorobie i jak podjąć odpowiednie kroki w kierunku jej rozpoznania i wyleczenia.
Pod pojęciem filarioza kryje się grupa chorób pasożytniczych wywoływanych przez różne gatunki nicieni. Spośród kilkuset gatunków filarii tylko 8 odpowiada za choroby u człowieka. Zasiedlają one tkankę podskórną, układ chłonny i jamy ciała człowieka. Cykl rozwojowy pasożytów obejmuje formy dojrzałe (filarie) i larwy (mikrofilarie). Pasożyty te są przenoszone przez krwiopijne owady.
Rodzaje filarioz u ludzi oraz gatunki za nie odpowiedzialne przedstawiono w tabeli poniżej. U około 70% zarażonych przebieg choroby jest bezobjawowy lub objawy pojawiają się w wieku dorosłym. Objawy filarioz są zależne od gatunku pasożyta i jego lokalizacji w organizmie człowieka. Największym problemem zdrowotnym dla ludzi są filariozy limfatyczne i skórne.
Zarażenia filariozą mają miejsce w krajach tropikalnych i subtropikalnych. Występowaniu filariozy sprzyja ciepłe i wilgotne środowisko, odpowiednie dla bytowania owadów przenoszących pasożyty. Skala zarażeń na tych obszarach jest tak duża (dotyczy milionów osób), że stanowi to poważny problem zdrowotny, ekonomiczny i społeczny. Przyczyną przypadków wykrywanych poza strefą tropikalną jest zawleczenie choroby z terenów jej endemicznego występowania.
Do zarażenia człowieka filariozą dochodzi na skutek ukłucia przez zarażonego, żywiącego się krwią owada. Wektorami przenoszącymi pasożyty są najczęściej komary, meszki, bąki, rzadziej inne owady.
Do ustroju człowieka, wraz ze śliną owadów, dostają się formy larwalne filarii, które czynnie migrują do krwi i naczyń limfatycznych. Dojrzewanie larw trwa kilka miesięcy. Dorosłe pasożyty mogą przeżyć w organizmie człowieka do 5 -7 lat (czasami nawet do 15 lat), produkując tysiące nowych mikrofilarii.
Larwy zassane wraz z krwią przez kolejne owady przechodzą w przewodzie pokarmowym insektów przez następne stadia rozwojowe i cykl życiowy filarii może zacząć się od nowa. Możliwe jest ponowne zarażenie osoby chorej lub wyleczonej.
Do filarioz limfatycznych należą wuchererioza (>90% przypadków) i brugioza. Filarioza limfatyczna upośledza układ limfatyczny i może prowadzić do rozrostu różnych partii ciała (kończyn, moszny, warg sromowych, piersi). Powoduje nie tylko problemy zdrowotne, ale również prowadzi często do społecznej stygmatyzacji. Jest drugą po trądzie najczęstszą przyczyną niepełnosprawności.
Oszacowano, że liczba osób narażonych na zarażenia filariami na świecie wynosiła w 2023 r. 657 milionów, u ok. 40 milionów ludzi występowały objawy choroby (25 milionów mężczyzn z wodniakiem jądra i ponad 15 milionów osób z obrzękiem limfatycznym).
Do zarażenia pasożytami dochodzi zazwyczaj w dzieciństwie, początkowo bez widocznych objawów uszkodzenia układu limfatycznego. Okres wylęgania filarioz limfatycznych wynosi od kilku tygodni do 8-16 mies. Mikrofilarie krążą w krwi chorego (pojawiają się okresowo w porze nocnej), a osobniki dojrzałe bytują w węzłach i naczyniach chłonnych.
Wykrycie mikrofilarii w krwi jest zazwyczaj możliwe po upływie ok. roku od ukąszenia przez zarażonego owada. Bolesne, widoczne i głęboko oszpecające objawy choroby pojawiają się w późniejszym okresie życia.
Objawy kliniczne filariozy zależne są od fazy choroby, która może mieć przebieg ostry lub przewlekły.
Objawy ostrej filariozy limfatycznej
zapalenie węzłów i naczyń chłonnych,
zapalenie jąder i najądrza,
gorączka,
obrzęk kończyn dolnych,
obrzęk narządów płciowych zewnętrznych,
zapaleniem skóry ze świądem,
zespół tropikalnej płucnej eozynofilii – kaszel nocny (związany z alergizacją i nocną aktywnością mikrofilarii), duszność, utrata masy ciała, ogólne osłabienie.
Do filarioz skórnych należą onchocerkoza i loaoza.
W przebiegu onchocerkozy pojawiają się:
objawy oczne – zmniejszenie ostrości wzroku, ślepota („ślepota rzeczna”) na skutek wnikania mikrofilarii do rogówki, spojówki i przedniej komory oka,
zapalenie skóry – świąd, zgrubienie i łuszczenie się skóry, grudki, zmiana zabarwienia skóry, zwisające fałdy skórne w okolicach pachwin („wiszące pachwiny”),
guzki skórne.
W przebiegu loaozy występują:
„obrzęk kalabarski” – przejściowy, zlokalizowany obrzęk podskórny, przede wszystkim twarzy i kończyn górnych, utrzymujący się okresowo od kilku godzin do kilku dni,
objawy oczne – łzawienie, światłowstręt, uczucie ciała obcego.
Diagnostyka filariozy
Niezwykle istotne dla zdiagnozowania filariozy jest wstępne ustalenie jej prawdopodobieństwa. Wywiad przeprowadzany z pacjentem powinien obejmować pytania o przebywanie na obszarze endemicznego występowania filarii oraz możliwość narażenia na ukłucia owadów przenoszących pasożyty.
Kryterium rozpoznania filariozy jest stwierdzenie obecności pasożytów (mikrofilarii lub filarii) w materiale biologicznym pobranym od pacjenta. Materiałem do badania są próbki krwi, moczu, materiał z komory przedniej oka lub zmianach skórnych. Przydatne w diagnozie są również badania pomocnicze, takie jak badanie krwi w kierunku eozynofilii czy badania obrazowe.
Badania laboratoryjne w kierunku filariozy
Badania mikroskopowe – wykrywanie obecności mikrofilarii we krwi pacjenta metodą „grubej kropli”. Jest to najczęściej stosowana metoda laboratoryjna w diagnozowaniu filariozy. Niezwykle ważny jest dobór odpowiedniego czasu pobrania próbki, dostosowany do cyklu aktywności pasożyta (np. 22:00-02:00 przy podejrzeniu wuchereriozy i brugiozy, 10:00-14:00 przy podejrzeniu loaozy).
Testy antygenowe – wykrywanie w krwi antygenów pasożytów metodą immunochromatografii lub metodą immunoenzymatyczną.
Testy serologiczne – wykrywanie w krwi przeciwciał klasy IgG wytwarzanych na skutek inwazji pasożytniczej. Testy nie różnicują aktywnego i przebytego zarażenia, może dochodzić do reakcji krzyżowych z antygenami innych pasożytów.
Badania histologiczne – wykrywanie pasożytów we fragmentach tkanek.
Bezpośrednia obserwacja – stwierdzenie obecności dorosłych postaci filarii np. pod spojówką oka lub na skórze.
Testy molekularne – wykrywanie materiału genetycznego filarii metodą PCR.
Filarioza – leczenie i profilaktyka
Wyleczenie filariozy jest możliwe w przypadku szybkiego zdiagnozowania choroby i włączenia odpowiedniego leczenia przeciwpasożytniczego. Na dobór terapii ma wpływ gatunek wykrytej filarii oraz objawy chorobowe. O wyborze leku przeciwko pasożytowi decyduje lekarz, czasami konieczna jest również interwencja chirurgiczna i fizjoterapia.
Po zakończeniu terapii pacjent pozostaje pod ścisłą obserwacją ze względu na możliwość nawrotu choroby. Leczenie nie poprawia niestety jakości życia i sprawności pacjentów z filariozą przewlekłą.
Unikaniu zachorowania na filariozę w rejonach tropikalnych i subtropikalnych służy postępowanie ograniczające możliwość ukąszenia przez owady. Profilaktyce sprzyja:
odpowiedni ubiór – odzież z długimi rękawami i nogawkami,
moskitiery,
stosowanie repelentów,
unikanie przebywania na dworze po zmroku (okres największej aktywności owadów).
Filariozy są grupą chorób wywoływanych przez różne gatunki pasożytów (filarii).
Do zarażenia filariami dochodzi na obszarach krajów tropikalnych i subtropikalnych na skutek ukłucia przez zainfekowane owady (głównie komary, meszki, bąki).
Zarażenie filariami może przebiegać bezobjawowo lub z uciążliwymi objawami, które mogą prowadzić do ciężkiej niepełnosprawności.
Przypadki filarioz wykrywane w Polsce są rzadkie i są efektem przywleczenia choroby z kraju endemicznego występowania pasożytów.
Filarioza jest uleczalna, a skuteczność terapii zależy od szybkiego rozpoznania choroby i podania odpowiednio dobranych leków przeciwpasożytniczych.
