Morfologia krwi obwodowej to podstawowe badanie laboratoryjne, które wykonuje się w celach przesiewowych i diagnostycznych. Jedną z wartości, jaką możemy odczytać z wyniku morfologii krwi obwodowej jest liczba bazofilów. Czym tak właściwie są bazofile i jaką rolę pełnią w organizmie? Czy bazofile podwyższone to stan, który towarzyszy tylko reakcjom alergicznym?
Bazofile, nazywane również granulocytami zasadochłonnymi to niewielka subpopulacja leukocytów. Bazofile obok neutrofili, monocytów, limfocytów i eozynofilii to jeden z rodzajów leukocytów, czyli tak zwanych białych krwinek.
Komórki te zostały opisane po raz pierwszy przez Paula Ehrlicha w 1879 roku. Granulocyty zasadochłonne stanowią około 1% wszystkich leukocytów, co oznacza, że jest ich stosunkowo mało, w porównaniu do innych subpopulacji białych krwinek.
Bazofile – jak są zbudowane?
Bazofile to komórki o rozmiarze 7–11 µm, które cechują się dwupłatowym jądrem komórkowym. Granulocyty zasadochłonne charakteryzują się obecnością w cytoplazmie zasadochłonnych, okrągłych ziarnistości, które zawierają substancje takie jak histamina i siarczan heparanu. Histamina należy do mediatorów stanu zapalnego oraz mediatorów odczynu alergicznego, z kolei siarczan heparanu ma właściwości przeciwkrzepliwe.
Rola bazofili w organizmie
Mimo małej liczebności bazofili, komórki te pełnią w organizmie człowieka wiele ważnych funkcji. Najważniejsze role, jakie pełnią bazofile to:
udział w procesach odporności wrodzonej – między innymi w wydzielaniu związków o działaniu antybakteryjnym (na przykład b-defensyny i katelicydyny) i tworzeniu struktur niszczących bakterie, ale także w rozpoznawaniu cząsteczek pochodzących od patogenów poprzez specjalne receptory, co pozwala na zapoczątkowanie reakcji odpornościowych,
udział w procesach odporności nabytej – bazofile odpowiadają za wydzielanie wielu interleukin oraz za prezentowanie antygenów, a co więcej, mogą również stymulować wydzielanie immunoglobulin IgE i IgG przez limfocyty B,
udział w reakcjach uczuleniowych – bazofile mogą wiązać przeciwciała IgE, co prowadzi do uwolnienia mediatorów reakcji alergicznej (między innymi histaminy), a to z kolei powoduje ujawnienie się objawów reakcji alergicznych – na przykład pojawienie się na skórze bąbli w przebiegu pokrzywki alergicznej,
udział w reakcjach autoimmunologicznych – bazofile mają swój udział w zjawiskach immunologicznych, zachodzących w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego, czy reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS).
Bazofile we krwi – na czym polega badanie?
Określenie liczby bazofili we krwi możemy uzyskać poprzez wykonanie morfologii krwi obwodowej. Morfologia krwi jest badaniem laboratoryjnym wykonywanym z próbki krwi żylnej. Badanie to umożliwia ocenę parametrów charakteryzujących krwinki czerwone, białe oraz płytki krwi. Z wyniku morfologii obwodowej krwi możemy odczytać ogólną liczbę wszystkich leukocytów, ale również liczbę poszczególnych rodzajów leukocytów, w tym bazofili. W wyniku badania uzyskujemy zarówno wartości względne (a więc odsetek procentowy danej subpopulacji), jak i bezwzględne (a więc liczbę komórek poszczególnych subpopulacji).
Badanie bazofili – wartości referencyjne
Wartości referencyjne dla poszczególnych komórek, w tym bazofili mogą się różnić w zależności od płci, rasy, lecz także wieku pacjenta. Co więcej, mogą one być uzależnione również od laboratorium, w którym wykonujemy badanie. Zwiększenie liczby bazofili powyżej wartości referencyjnych nazywane jest w mianownictwie medycznym bazofilią, natomiast obniżenie ich liczby – bazopenią (bazofile niskie).
Bazofile poniżej wartości referencyjnej
O czym może świadczyć bazopenia, a więc, potocznie mówiąc, niskie bazofile? Obniżenie liczby bazofili w morfologii krwi obwodowej można zaobserwować przede wszystkim w przebiegu:
ostrych infekcji,
nadczynności tarczycy,
ostrych sytuacjach stresowych.
Warto dodać, że w praktyce klinicznej obniżenie liczby bazofili nie ma zazwyczaj dużej wartości diagnostycznej. Wynika to przede wszystkim z fizjologicznie niskiego poziomu tych komórek we krwi obwodowej.
Bazofile powyżej wartości referencyjnej
Pacjenci często zastanawiają się, co oznaczają podwyższone bazofile. Z bazofilią mamy do czynienia w przebiegu takich sytuacji klinicznych jak:
reakcje nadwrażliwości – w tym reakcje na leki, pokarmy, alergeny wziewne,
zespoły mieloproliferacyjne – w tym przewlekła białaczka szpikowa, ostra i przewlekła białaczka bazofilowa, osteomielofibroza,
choroby autoimmunologiczne – na przykład reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), wrzodziejące zapalenie jelit,
niedoczynność tarczycy,
gruźlica,
niektóre schorzenia nowotworowe.
Bazofile we krwi – podsumowanie
Podsumowując, bazofile to rodzaj białych krwinek, których liczbę możemy określić wykonując proste badanie, jakim jest morfologia krwi obwodowej. O ile niskie bazofile nie mają dużego znaczenia diagnostycznego, to bazofilia (a więc potocznie bazofile wysokie) może świadczyć o obecności poważnych schorzeń hematologicznych. Regularne wykonywanie morfologii krwi obwodowej pozwala na wczesne wykrycie wielu chorób.
Jeżeli mamy jakiekolwiek wątpliwości dotyczące naszych wyników, w tym wyniku morfologii – warto skonsultować się ze swoim lekarzem rodzinnym. Specjalista po przeanalizowaniu dostarczonych przez nas wyników badań zadecyduje o dalszym postępowaniu. Warto wyraźnie podkreślić, że nie każde odchylenie w badaniach laboratoryjnych świadczy o chorobie.
Bibliografia
J. Kopeć-Szlęzak, Rola granulocytów zasadochłonnych (bazofili) w świetle badań z ostatnich lat, Journal of Transfusion Medicine 2016, tom 9, nr 2, 45–53,
B. Sokołowska, Różnicowanie zaburzeń liczby i morfologii białych krwinek. Normy wskaźników opisujących układ białokrwinkowy, Wielka Interna – Hematologia, Medical Tribune Polska, Warszawa 2011,
P. Gajewski, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019/2020,
M. Salamonowicz, Jak interpretować zwiększoną liczbę bazofilów? Medycyna Praktyczna [dostęp online: https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.11.3.23. ].
Choroba Chagasa to schorzenie pasożytnicze, które występuje w pewnych rejonach świata, stanowiąc tym samym zagrożenie dla wielu osób podróżujących. Choroba ta może przebiegać w sposób zupełnie bezobjawowy, ale również prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych. Gdzie występuje choroba Chagasa i jaki jest jej obraz kliniczny? W jaki sposób może dojść do zakażenia? Jak chronić się przed chorobą Chagasa?
Choroba Chagasa, nazywana także trypanosomozą amerykańską to jedna z chorób pasożytniczych, która występuje w sposób endemiczny, czyli danym obszarze w podobnej liczbie przypadków przez wiele lat. Choć w większości przypadków choroba Chagasa przebiega w sposób bezobjawowy, to przy wystąpieniu pewnych powikłań może doprowadzić do zgonu. Jaka jest przyczyna choroby Chagasa? Odpowiedź znajdziemy w kolejnych akapitach tego artykułu.
Świdrowiec amerykański – główny winowajca choroby Chagasa
Przyczyną choroby Chagasa jest wewnątrzkomórkowy pierwotniak Trypanosoma cruzi(świdrowiec amerykański), który cechuje się dużym powinowactwem do komórek układu nerwowego, a także komórek mięśniowych, w tym mięśnia sercowego.
Rezerwuarem tego pierwotniaka są domowe i dzikie zwierzęta, przede wszystkim gryzonie. Jak więc dochodzi do zakażenia? Pasożyt odpowiedzialny za chorobę Chagasa jest przenoszony przez tak zwane „pluskwy całujące” (czyli pluskwiaki z rodzaju Triatoma, Rhodnius, a także Panstrongylus). Tego rodzaju pluskwy są aktywne głównie nocą, a do zarażenia dochodzi przede wszystkim na skutek kontaktu wydalin pluskwiaków z uszkodzoną skórą człowieka, rzadziej przez samo ukąszenie.
Do zarażeniamoże dojść także poprzez spożywanie soków owocowych lub z trzciny cukrowej, zanieczyszczonej kałem pluskwiaków. Inne, możliwe drogi zarażenia to przetoczenia krwi i preparatów krwiopochodnych, przeszczepy serca (gdy doszło do zainfekowania jego komórek) oraz droga przezłożyskowa.
Gdzie występuje choroba Chagasa?
W jakich rejonach można spodziewać się występowania choroby Chagasa? Należy tutaj wymienić przede wszystkim tereny wiejskie i rolnicze w Ameryce Środkowej i Ameryce Południowej oraz w niektórych, południowych stanach USA. Na szczególną uwagę zasługują doliny górskie, występujące w Andach. Choroba ta występuje też w Hiszpanii i Portugalii, co wynika z ruchów migracyjnych i pojawiania się emigrantów z Ameryki Południowej. Warto zaznaczyć, że schorzenie jest przekazywane przez łożysko, co sprawia, że występuje w kolejnych pokoleniach migrujących osób.
Jakie objawy daje choroba Chagasa?
Trypanosomoza może mieć bardzo różny przebieg kliniczny – od bezobjawowego do bardzo ciężkiego. Pierwsze objawy choroby Chagasa pojawiają się najczęściej po upływie 2 tygodni od zarażenia. Jakie są pierwsze objawy trypanosomozy? Należy tutaj wymienić:
obrzęk i pojawienie się owrzodzenia w miejscu wniknięcia pasożyta przez skórę,
obrzęk w obrębie spojówek, obrzęk połowy twarzy – dotyczy to sytuacji, gdy do wniknięcia doszło poprzez spojówkę oka,
gorączka,
ból mięśni,
osłabienie,
powiększenie węzłów chłonnych,
zmiany skórne,
powiększenie wątroby i śledziony ,
objawy zapalenia mięśnia sercowego,
zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych.
W sytuacji braku włączenia leczenia parazyty utrzymują się we krwi pacjenta przez wiele lat, co skutkuje pojawieniem się objawów związanych z przewlekłym przebiegiem schorzenia. Po kilku, kilkunastu latach mogą pojawić się takie powikłania choroby jak:
kardiomiopatia rozstrzeniowa,
zaburzenia rytmu serca,
poszerzenie przewodu pokarmowego,
zapalenie mięśnia sercowego,
zapalenie mózgu.
Diagnostyka trypanosomozy
Jakie badania pozwalają na postawienie diagnozy i rozpoznanie choroby Chagasa? W trakcie diagnostyki trypanosomatozy wykonuje się głównie:
gruby i cienki rozmaz krwi obwodowej w kierunku obecności postaci trypomastigota,
hodowlę na specjalnych podłożach (Novy-MacNeal-Nicolle),
badanie histologiczne materiału pobranego z węzłów chłonnych, szpiku lub śledziony lub innego narządu w kierunku obecności Trypanosoma cruzi,
wykrywanie swoistych przeciwciał IgM i IgG we krwi obwodowej z wykorzystaniem techniki ELISA,
wykrywanie DNA Trypanosoma cruzi z wykorzystaniem techniki PCR we krwi obwodowej lub materiale tkankowym, pobranym drogą biopsji.
Badania pomocnicze, które wykonywane są w trakcie diagnozowania tego schorzenia to przede wszystkim:
parametry stanu zapalnego – czyli stężenie CRP i prokalcytoniny,
badanie RTG klatki piersiowej, w którym można uwidocznić powiększenie sylwetki serca,
echokardiografia – pozwala na zobrazowanie poszerzenia jam serca oraz pogrubienia jego ścian,
elektrokardiografia (EKG) – pozwala na zobrazowanie i potwierdzenie obecności zaburzeń rytmu serca,
badania obrazowe przewodu pokarmowego – pozwalają na zobrazowanie poszerzenia przewodu pokarmowego.
Leczenie trypanosomozy
Sposób leczenia choroby Chagasa zależy przede wszystkim od okresu zakażenia. W ostrym okresie stosuje się przede wszystkim leki przeciwpasożytnicze, takie jak nifurtimoks i benznidazol. Jednak w momencie występowania przewlekłego okresu choroby leczenie przeciwpasożytnicze nie jest już skuteczne. W tym okresie ważne jest leczenie powikłań narządowych choroby, a więc:
w zaawansowanych przypadkach nawet transplantacja serca.
Podsumowując, choroba Chagasa to schorzenie pasożytnicze, które w wielu przypadkach przebiega bezobjawowo, jednak może również doprowadzić do poważnych powikłań, w tym do zgonu włącznie. Jest to choroba, której nie możemy zapobiegać poprzez szczepienia ochronne. Warto jednak chronić się przed kontaktem z pluskwiakami na terenach endemicznego występowania choroby Chagasa w inny sposób – na przykład poprzez unikanie noclegu w budynkach, gdzie mogą występować pluskwiaki oraz przez rozpylanie w pobliżu zabudowań mieszkalnych insektycydów je odstraszających. Warto dodać, że wczesne wykonanie badań diagnostycznych pozwala na szybkie postawienie diagnozy, a tym samym zwiększenie skuteczności leczenia przeciwpasożytniczego.
Bibliografia
S. Dubner, Choroba Chagasa — aktualny stan wiedzy na temat rozpoznawania i postępowania terapeutycznego, Folia Cardiologica Excerpta 2009, tom 4, nr 6, 330–344,
P. Gajewski, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019/2020,
H. A. Corbucci, QT interval dispersion in patients with chronic heart failure secondary to Chagas’ cardiomyopathy: correlation with clinical variables of prognostic significance. Cardiovasc. Pathol. 2006; 15: 18–23.
Dieta w chorobach nowotworowych to temat, który wzbudza coraz większe zainteresowanie w kontekście profilaktyki nowotworów. Po diagnozie często pierwszym krokiem jest poszukiwanie informacji na temat zdrowego odżywania. Dieta antynowotworowa jest istotna zarówno przed podjęciem leczenia, jak i w trakcie trwania całej terapii. Badania naukowe nad chorobą nowotworową pokazują, że odpowiednim żywieniem możemy obniżyć ryzyko zachorowania na nowotwory, a w takcie samej terapii przyspieszyć proces leczenia. Co spożywać a jakich produktów unikać na diecie antyrakowej?
Na czym polega dieta antyrakowa? Zalecenia żywieniowe
Ze względu na różnorodność chorób nowotworowych, nie istnieje jedna uniwersalna dieta, odpowiednia dla każdej osoby dotkniętej chorobą nowotworową.
Rodzaj diety antynowotworowej oraz udział węglowodanów, białka, tłuszczu, witamin, minerałów i błonnika zależy od:
umiejscowienia nowotworu,
stopnia zaawansowania choroby,
sposobu leczenia,
występujących objawów niepożądanych związanych z terapią,
czy pacjent jest dobrze odżywiony, czy ma niedobory i jakie.
Układając dietę antynowotworową, należy pamiętać, że w czasie leczenia zapotrzebowanie organizmu na energię i niektóre składniki odżywcze może zwiększyć się nawet o 20% w stosunku do potrzeb sprzed choroby.
W diecie podstawowym źródłem energii powinny być produkty takie jak:
płatki, pieczywo, kasze, ryże i makarony,
urozmaicone i różnokolorowe (ze względu na zawartość witamin) warzywa i owoce,
zdrowe tłuszcze pochodzenia roślinnego – olej rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek,
Podczas choroby nowotworowej zwiększa się mobilizacja układu odpornościowego oraz niezbędna jest odbudowa uszkodzonych podczas leczenia komórek. Dlatego w tym okresie wzrasta zapotrzebowanie na pełnowartościowe białko, którego źródłem są:
chude mięso,
ryby,
jaja,
produkty mleczne (sery twarogowe, jogurty).
Wspólne zalecenia żywieniowe w chorobach nowotworowych
Pomimo dużej różnorodności nowotworów można przyjąć pewne wspólne zalecenia żywieniowe dla wszystkich chorych:
posiłki należy spożywać często i w regularnych odstępach czasowych – 5 niewielkich objętościowo posiłków oddzielonych przerwami nie dłuższymi niż 3-4 godziny (osoby po usunięciu żołądka powinny jeść 6-8 razy dziennie co 2 godziny, małe porcje),
produkty zbożowe i zawierające białko, powinny wchodzić w skład większości posiłków,
codziennie należy spożywać co najmniej 400-500 g różnokolorowych warzyw oraz 200g urozmaiconych owoców, formę podania dostosowujemy do indywidualnych możliwości przyswojenia przez pacjenta – surowe, gotowane, upieczone, rozdrabniane, zblendowane,
tłuszcze (oleje, masło, śmietankę) najlepiej dodawać do gotowych potraw, aby zachowały najlepsze właściwości,
potrawy i napoje – spożywamy w odpowiedniej temperaturze – nie mogą być bardzo zimne ani gorące,
obróbka potraw -gotowane w wodzie, przyrządzone na parze, pieczone w folii/rękawie lub naczyniu żaroodpornym, rzadziej duszone,
pacjentom u których występuje jadłowstręt np. do spożywania mięsa lub ryb, należy te produkty wprowadzać do diety w postaci np. zmielonej/zblendowanej jako dodatek do sosów, zup czy sałatek, innej,
zalecane są produkty świeże, unikać należy produktów starych, podpsutych oraz długo przechowywanych w lodówce,
przeciwwskazane są produkty i potrawy – wędzone, mocno spieczone (zwłaszcza mięso i ryby), grillowane w sposób tradycyjny (w dymie), wielokrotnie odgrzewane, peklowane, marynowane i mocno solone,
zakazane jest spożywanie produktów wysoko przetworzonych, zawierających następujące dodatki – n-nitrozwiązki, azotany, azotyny, aromaty dymu wędzarniczego, glutaminian sodu, utwardzony tłuszcz palmowy, syropy glukozowo-fruktozowe – złotym środkiem jest czytanie etykiet przed zakupieniem danego produktu spożywczego,
obserwujemy organizm, jeżeli jakieś produkty lub potrawy powodują dolegliwości jak ból brzucha, biegunkę, wzdęcia, zaparcia itp., należy czasowo wykluczyć je z diety,
odpowiednie nawodnienie organizmu, jest niezbędne w diecie antynowotworowej, osoby dorosłe powinny wypijać każdego dnia około 1,5-2 litry wody niegazowanej oraz niesłodzonych napojów jak słabe napary herbat, kompoty owocowe, koktajle mleczno-owocowe – należy pamiętać o odpowiedniej temperaturze napojów,
posiłki powinny być urozmaicone, estetycznie podane, o atrakcyjnym smaku i zapachu, powinny zachęcać chorego do ich spożycia,
chorzy przechodzący chemioterapię, hormonoterapię czy przyjmujący leki przeciwnowotworowe nie powinny spożywać grejpfrutów i soku grejpfrutowego, ponieważ zawarte w nich związki wchodzą w interakcje z lekami stosowanymi w trakcie leczenia chorób nowotworowych, zaburzając ich działanie;
w przypadku niedożywienia (braku apetytu, nudności, bólu, przed operacją chirurgiczną) dietę tradycyjną należy uzupełniać specjalnymi preparatami odżywczymi dla osób zagrożonych niedożywieniem,
chorzy poddani naświetlaniom okolic jamy brzusznej (rak jelita grubego, prostaty, macicy, jajników), mogą źle tolerować mleko lub przetwory mleczne, w takim przypadku należy ich unikać w trakcie leczenia, natomiast zakończeniu radioterapii nalezy stopniowo włączać je do diety. W czasie radioterapii produkty mleczne można zastąpić produktami roślinnymi (mleko/jogurt/przetwory owsiane, migdałowe, kokosowe, sojowe, ryżowe),
w trakcie terapii przeciwnowotworowej przeciwwskazane jest spożywanie alkoholu oraz palenie wyrobów tytoniowych.
Dlaczego i kiedy należy zastosować dietę antynowotworową?
W chorobie nowotworowej, na co dzień musimy pamiętać o przestrzeganiu diety i związanych z nią zaleceń żywieniowych, gdyż jest to najważniejszy element wspomagający podczas terapii onkologicznej. Prawidłowo odżywiony organizm ma siłę walczyć z chorobą, lepiej znosi zastosowane leczenie.
W przypadku dobrze odżywionego pacjenta efektywność stosowanych terapii przynosi lepsze rezultaty. Niedożywienie obniża skuteczność wchłaniania stosowanych leków. Może powodować nieskuteczność radioterapii lub chemioterapii oraz gorszą regenerację pooperacyjną.
Odpowiednio dobraną dietą wspomagamy organizm chorego, aby miał siłę walczyć z nowotworem. Należy pamiętać, że połowa pacjentów leczonych onkologicznie jest niedożywionych, a niedożywienie w efekcie może doprowadzić do wyniszczenia organizmu i gorszej odpowiedzi na podjęte leczenie.
Gdy chory ma dobre samopoczucie, nie odczuwa dolegliwości ze strony układu pokarmowego, nie ma problemów z apetytem i jego masa ciała jest na stałym poziomie, powinien stosować się do zasad prawidłowego żywienia, które są tożsame z dietą antynowotworową.
Pojawienie się choroby nie niesie ze sobą konieczności radykalnej zmiany diety, ponieważ nie istnieją odgórne zalecenia żywieniowe dla pacjentów onkologicznych.
Jak dieta w chorobie nowotworowej wpływa na chorego?
Dlaczego właściwe odżywianie w czasie trwania choroby nowotworowej jest tak istotne dla organizmu chorego? Ponieważ:
zapobiega niedożywieniu i wyniszczeniu organizmu,
wspomaga i poprawia efekty terapii nowotworowych,
ma istotny wpływ na wyniki badań,
wpływa na jakość życia, znacznie poprawiając samopoczucie chorego podczas występowania skutków ubocznych leczenia (nudności, wymiotów, biegunek, zaparć, jadłowstrętu)
zmniejsza ryzyko występowanie powikłań pooperacyjnych oraz infekcji,
zwiększa efektywność leczenia i regeneracji przez co skraca się długość pobytu w szpitalu oraz szybszy powrót pacjenta do zdrowia.
Należy pamiętać, że żywienie chorych nawet z takim samym typem nowotworu nie musi być jednakowe. Składa się na to kilka czynników, a mianowicie: wiek chorego, tryb życia, aktywność fizyczna, choroby współistniejące. Dlatego przed rozpoczęciem diety bardzo ważna jest indywidualna konsultacja dietetyczna.
Co jeść na diecie przeciwnowotworowej? Produkty zalecane
Złotym środkiem w diecie nowotworowej jest zalecenie, aby spożywać dwa razy więcej produktów roślinnych niż zwierzęcych.
Wieloletnie badania i obserwacje populacyjne pozwoliły wywnioskować, że osoby opierające swoją dietę głównie na produktach pochodzenia roślinnego (warzywa, owoce, zboża, nasiona roślin strączkowych, ziarna i orzechy) zdecydowanie rzadziej chorują na nowotwory w porównaniu z tymi, u których w diecie dominują produkty zwierzęce.
Na tej podstawie Światowa Fundacja Badań nad Rakiem opracowała rekomendacje dotyczące żywienia, które pomagają uniknąć zachorowania na nowotwory.
Uwzględnij nasiona roślin strączkowych w codziennej diecie:
Groch, fasola, soja, soczewica, bób, ciecierzyca. Są one dobrym źródłem energii i zawierają cenny błonnik pokarmowy, niezbędny w diecie antynowotworowej.
Wybieraj tłuszcze roślinne:
Szczególnie ważne są wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT), zwłaszcza z rodziny n-3, które mają zdolność hamowania rozwoju nowotworu i wywierają silny efekt immunomodulacyjny. Dobrym źródłem WNKT są olej rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek, orzechy, siemię lniane, ziarna słonecznika i dyni, awokado, kakao, oliwki.
Aby uzyskać efekt przeciwnowotworowy, żywność pochodzenia roślinnego – warzywa, owoce, produkty zbożowe z pełnego ziarna i nasiona roślin strączkowych – powinna stanowić co najmniej 2/3 lub więcej naszej codziennej diety.
Pozostałą część, 1/3 lub mniej, można uzupełniać produktami zwierzęcymi, spośród których najlepiej wybierać ryby morskie, jaja, mleko i przetwory mleczne oraz chude mięso.
Warto włączać je do diety, gdyż dla ludzkiego organizmu są źródłem pełnowartościowego białka zawierającego niezbędne aminokwasy egzogenne.
Komponując dietę nowotworową, należy bezwzględnie pamiętać, że warzywa, owoce, zboża, nasiona roślin strączkowych, ziarna i orzechy mają wysoką wartość odżywczą, są źródłem wielu witamin i minerałów, błonnika pokarmowego, białka, węglowodanów oraz różnych substancji bioaktywnych.
Produkty te mają właściwości antyrakowe. Nie zastąpią ich żadne suplementy diety. Największy potencjał przeciwnowotworowy wykazują obecne w żywności pochodzenia roślinnego antyoksydanty, polifenole, fitosterole, izotiocyjaniny oraz błonnik pokarmowy.
Czego nie jeść na diecie antyrakowej? Produkty niewskazane
Z diety antynowotworowej należy wykluczyć potrawy zawierające czynniki kancerogenne.
Produkty przeciwwskazane w profilaktyce nowotworowej:
mięsa konserwowane przy użyciu saletry,
potrawy wędzone (ze względu na substancje smoliste),
alkohol,
sól w nadmiarze,
produkty nieświeże i np. z pleśnią,
potrawy grillowane na węglu drzewnym,
potrawy smażone na tłuszczu przypalonym,
zjełczałe tłuszcze,
produkty bogate w azotany i azotyny,
tłuszcze w nadmiarze, zwłaszcza zwierzęce,
cukier i słodycze.
Ograniczenie wskazanych produktów i substancji może zmniejszać ryzyko zachorowania na nowotwór.
Dieta w chorobach nowotworowych – przykładowy jadłospis
Śniadanie
Płatki owsiane z jogurtem naturalnym z owocami (truskawki, banan) do tego nasiona chia i orzechy włoskie.
II śniadanie
Pieczywo żytnie pełnoziarniste z wędliną z udźca indyka (własnego wypieku) z sałatką z: sałaty, pomidora, papryki żółtej, rzodkiewki polaną dressingiem z oleju rzepakowego, z dodatkiem ulubionych ziół. Wierzch posypujemy sprażonymi pestkami słonecznika i kiełkami brokułu.
Obiad
Łosoś pieczony w folii, z odrobiną soli, skropiony cytryną i olejem rzepakowym. Do tego ryż dziki oraz mizeria z ogórków gruntowych polanych jogurtem naturalnym z koperkiem.
Podwieczorek
Warzywa surowe – kalafior i brokuł (różyczki), papryka pomarańczowa, pomidorki koktajlowe. Warzywa umyte, pokrojone w słupki, różyczki brokułu i kalafiora oraz pomidorki maczamy w dressingu przygotowanym z jogurtu naturalnego, pomieszanego z wyciśniętym ząbkiem czosnku, odrobiną soli i pieprzu.
Kolacja
Jajka na miękko, podane z pieczywem graham. Do tego pomidor pokrojony w plasterki, ułożony na dowolnej sałacie, na nim położone półksiężyce dojrzałego awokado. Warzywa przyprawiamy ulubionymi ziołami. Wierzch posypujemy sprażonymi pestkami dyni, kropimy lekko olejem lnianym.
W profilaktyce chorób nowotworowych pomocne może być wprowadzenie modelu odżywiania typowego dla obszarów Morza Śródziemnego. Uważa się, że znacznie zmniejszyłoby to liczbę zachorowań.
Dieta śródziemnomorska jest dietą z niewielkim udziałem mięsa i tłuszczów zwierzęcych. Bogata jest za to w produkty zbożowe, owoce i warzywa, olej i oliwę z oliwek, witaminę D.
Podkreśla się, że żywienie bogate w węglowodany skrobiowe, błonnik pokarmowy, antyoksydanty, flawonoidy tu warzywa i owoce przy niedużym spożyciu tłuszczów oraz białka zwierzęcego i cukrów prostych, może chronić przed nowotworami.
Bibliografia
H.Ciborowska, A.Rudnicka „Dietetyk”, Żywienie w chorobach nowotworowych u dorosłych – H.Ciborowska s 465-470. PZWL, Warszawa 2014
Arends J., Bachman P., Baracos V., et al., ESPEN guidelines on nutrition in cancer patients, Clinical Nutrition, 2016.
Fuchs-Tarlovsky V., Role of antioxidants in cancer therapy. Nutrition, 2013, 29(1), 15-21.
Jarosz J., Chmielarczyk W., Problemy z odżywianiem w chorobie nowotworowej. Praktyczne wskazówki w utrzymaniu możliwie najlepszego odżywiania u chorych na nowotwory. Medipress Onkologia, Warszawa, 2006.
Jarosz M., Sajór I.: Nowotwory złośliwe [w:] Jarosz (red.): Praktyczny Podręcznik Dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2010. 400-433.
León-González A.J., Auger C., Schini-Kerth V.B., Pro-oxidant activity of polyphenols and its implication on cancer chemoprevention and chemotherapy. Biochemical Pharmacology, 2015.
Specjaliści jednoznacznie podkreślają, że nie istnieje specjalna „dieta matki karmiącej”. Niemniej, odpowiednie żywienie w tym czasie jest istotne dla zdrowia kobiety – prawidłowego stanu jej odżywienia oraz dobrego samopoczucia psychofizycznego. Należy odżywiać się zdroworozsądkowo i nie eliminować wartościowych produktów bez wskazań lekarskich, aby nie doprowadzić do niedoborów pokarmowych w organizmie.
W okresie karmienia piersią zwiększa się zapotrzebowanie na wartość energetyczną diety, makroskładniki oraz na niektóre witaminy i składniki mineralne.
Laktacja to ogromny wysiłek energetyczny i zgodnie z wytycznymi należy zwiększyć wartość energetyczną w czasie pierwszych 6 miesięcy karmienia piersią o dodatkowe 505 kcal/dobę do zapotrzebowania sprzed ciąży (dotyczy to kobiet, które przed zajściem w ciążę miały prawidłową masę ciała, tj. BMI 18,5 – 24,9 kg/m2).
Zaznaczyć należy jednak, że na wydatek energetyczny wpływają czas i intensywność karmienia (wyłączne lub częściowe), jak również aktywność fizyczna (PAL). Oznacza to, że zapotrzebowanie w tym czasie może wahać się nawet między 2305, a 3355 kcal.
W kolejnych miesiącach laktacji, kiedy dziecko otrzymuje produkty uzupełniające, a intensywność i czas trwania karmienia są bardzo zróżnicowane, zapotrzebowanie energetyczne jest nieco mniejsze.
Co jeść, karmiąc piersią? Makroskładniki w diecie młodej mamy
Podczas karmienia piersią wzrasta również zapotrzebowanie na makroskładniki. Zgodnie z wytycznymi należy zwiększyć spożycie białka w dieciedo 1,45 g na każdy kilogram aktualnej masy ciała na dobę. Ilość białka wyrażona jako procent energii podczas laktacji powinna być taka sama jak u kobiet niekarmiących, tj. 10-20%.
Przykład: Kobieta karmiąca piersią o masie ciała 57 kg powinna spożyć w ciągu dnia 83 g białka (57 kg x 1,45 g = 82,65 g), czyli np. szklankę mleka 2% (220 ml) + opakowanie jogurtu naturalnego typu islandzkiego skyr (150 g) + 2 jaja + niecała pierś z kurczaka (120 g) + 3 plastry sera mozzarella (60 g).
Tłuszcz powinien dostarczać nie więcej niż 35% energii z diety matki karmiącej. Rekomendowana podaż tłuszczu ogółem dla kobiet karmiących piersią jest o 17-20 g/dobę wyższa w stosunku do okresu przed ciążą.
Wartość ta jest zależna od procentowego udziału tego makroskładnika w całkowitej wartości energetycznej diety. W przypadku kobiet karmiących warto jednak skupić się na ich jakości, zwłaszcza zapewnienia odpowiedniej podaży kwasu tłuszczowego omega-3 DHA (więcej informacji na ten temat znajduje się poniżej).
Bezcennymi ze względu na zawartość pożądanych w diecie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych są olej lniany, oliwa z oliwek oraz olej rzepakowy.
Węglowodany powinny dostarczyć matce karmiącej piersią 45-65% energii z diety w ciągu dnia – tyle samo co kobietom niekarmiącym. Zgodnie z zaleceniami zdrowego żywienia warto wybierać pieczywo razowe, grube kasze (np. gryczana, jaglana, jęczmienna), ryż brązowy, makaron razowy oraz płatki owsiane.
Dodatkowo ze względu na wysoką wartość odżywczą produktów oraz dla urozmaicenia można przygotować od czasu do czasu dania na bazie ryżu czerwonego lub dzikiego, komosy ryżowej lub śniadania z płatków gryczanych lub jaglanych.
Co jeść karmiąc piersią? Przykłady produktów
Gdy karmisz piersią, masz większe zapotrzebowanie na konkretne składniki odżywcze. Poniżej znajdziesz listę produktów, które warto jeść, karmiąc piersią. O jakie składniki powinnaś szczególnie zadbać w swojej diecie?
DHA
Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Położnych (2014) należy spożywać 1–2 porcje tłustych ryb morskich w tygodniu oraz dodatkowe 200 mg DHA. W przypadku niskiego spożycia ryb należy uwzględnić dodatkową podaż 400–600 mg DHA/dobę, aby utrzymać optymalne jego stężenie w mleku.
Udowodniono, że przyjmowanie dodatkowego DHA codziennie przez matkę karmiącą ma korzystny wpływ nie tylko na jej organizm, ale również na prawidłowy rozwój mózgu i oczu u dziecka.
Zalecanymi (bezpiecznymi w kontekście metylortęci i dioksyn) gatunkami ryb i owoców morza są przede wszystkim: łosoś norweski hodowlany, szprot, sardynki, sum, pstrąg hodowlany, flądra, krewetki, ostrygi, dorsz, krab, ryba maślana, makrela atlantycka, morszczuk.
Woda
Zapotrzebowanie organizmu na wodę zależy od wielu czynników, tj. składu diety, temperatury otoczenia, klimatu, aktywności fizycznej, czy właśnie stanu fizjologicznego jakim jest ciąża i laktacja.
Podczas karmienia piersią zapotrzebowanie na wodę jest większe ze względu na zwiększoną wartość energetyczną diety i wodę zawartą w wydzielanym mleku. Szacuje się, że zapotrzebowanie na wodę w tym czasie wynosi średnio 2,7 l na dzień.
Obejmuje to spożycie wody w postaci czystej, a także wody pochodzącej z innych napojów i produktów spożywczych (około 20% zapotrzebowania pokrywa pożywienie). Zaleca się przede wszystkim wodę niskozmineralizowaną oraz źródlaną.
Witamina D
Zalecane dzienne spożycie witaminy D w okresie laktacji jest takie samo, jak w przypadku kobiet niekarmiących. Jednak kobiety karmiące znajdują się w grupie ryzyka niedoboru ze względu na wzmożoną utratę wapnia z kości.
Dodatkowo ryzyko to jest zwiększone w okresie jesienno-zimowym i przy braku wystarczającej ekspozycji na promieniowanie słoneczne latem (15 minut w godzinach południowych).
Suplementacja powinna być prowadzona pod kontrolą 25(OH)D w surowicy, tak aby utrzymać odpowiednie stężenie. Jeżeli nie ma możliwości wykonana badań, w trakcie laktacji zaleca się podaż witaminy D w dawce 2000 IU/dobę.
Jod
Podczas ciąży wzrasta również zapotrzebowanie na jod z uwagi na konieczność uzupełnienia jego ilości wraz z wydzielanym mlekiem. Zapotrzebowanie na jod wzrasta aż do 290 µg/dobę (o 140 µg/dobę więcej niż u kobiet niekarmiących).
Ilość jodu w mleku matki jest zależna od zawartości jodu w jej diecie, jak również od puli zapasowej uwalnianej w tarczycy. Największa zawartość jodu występuje w rybach (dorsz, halibut), soli jodowanej, mleku i jego przetworach oraz w jajach.
Warto również wspomnieć, że po porodzie coraz częściej zaleca się kobietom diagnostykę laboratoryjną czynności tarczycy, ponieważ u 5-10% kobiet może wystąpić poporodowe zapalenie tarczycy (w 1. roku po porodzie).
Wapń
Zapotrzebowanie na wapń dla kobiet karmiących jest również nieco większe ze względu na zwiększoną utratę wapnia z kości (proces ten ustępuje po zaprzestaniu karmienia). Zaleca się zatem większą podaż wapnia w tym czasie:
do 1300 mg/ dobę w przypadku kobiet poniżej 19. roku życia;
1000 mg/dobę w przypadku kobiet w wieku 19 lat i starszych.
Najbogatszym źródłem dobrze przyswajalnego wapnia jest mleko i jego przetwory (sery, jogurty, kefir, maślanka). Bardzo duże ilości tego składnika zawierają również mak oraz konserwy rybne z ościami, np. szproty.
Ciekawostką jest, że zapotrzebowanie na żelazo jest niższe dla kobiet karmiących niż niekarmiących i wynosi 10 mg/dobę. Wynika to z braku cyklu menstruacyjnego w tym czasie (jedną z głównych przyczyn start żelaza). Niemniej, zapotrzebowanie na żelazo zależy od wrażliwości organizmu kobiety na hormony.
Większość kobiet nie ma miesiączki przez cały czas karmienia piersią, ale są kobiety, u których może pojawić się ona już po kilku tygodniach pomimo laktacji.
W przypadku kobiet, które miały problemy z gospodarką żelazową jeszcze przed zajściem w ciążę, warto podejść w sposób indywidualny. Należy wykonać odpowiednie badania laboratoryjne (oznaczyć ferrytynę i stężenie żelaza) i skonsultować się z lekarzem.
Czego nie jeść karmiąc piersią? Czy są produkty zakazane?
Już wiesz, które składniki odżywcze są szczególnie ważne dla Twojego organizmu podczas laktacji. A czego nie jeść, karmiąc piersią? Oto lista produktów niewskazanych:
Alkohol
Alkohol przenika do mleka matki i nie należy go spożywać. Pod koniec laktacji, kiedy dziecko ma już wprowadzone produkty uzupełniające, warto zachować ostrożność. Nie wiadomo bowiem do końca, jaka dawka jest bezpieczna.
Na przykład, alkohol zawarty w małej lampce wina (150 ml) znika średnio po 2 godzinach i taki odstęp należy zachować od ostatniego karmienia.
Warto również wspomnieć o jednym z popularnych mitów: piwo wspomaga laktację. Pomimo, że piwo w swoim składzie zawiera słód jęczmienny (tak samo jak żywność specjalnego przeznaczenia medycznego o udowodnionym działaniu klinicznym pobudzającym laktację), to alkohol w nim zawarty hamuje wytwarzanie oksytocyny i z tego powodu jego działanie jest wręcz przeciwne – hamuje laktację.
Kofeina
Zdaniem Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności bezpieczny poziom spożycia kofeiny przez kobiety w okresie laktacji to 200 mg/dzień. Według Amerykańskiej Akademii Pediatrii spożycie kofeiny przez kobietę karmiącą może być wyższe – do 300 mg dziennie.
Przy założeniu, że filiżanka kawy 160 ml zawiera średnio 80-199 mg kofeiny, kobieta karmiąca piersią może wypić 2-3 filiżanki kawy dziennie. Dlatego nie ma powodów, aby całkowicie rezygnować z kawy.
Jednak nie należy przesadzać z ilością – według niektórych badań większe ilości mogą wywoływać zaburzenia snu i rozdrażnienie u dziecka, według innych nie mają żadnego negatywnego wpływu.
Produkty wysoko przetworzone
W okresie karmienia piersią można jeść wszystko… prawie wszystko, ponieważ są produkty, które każdy dla zdrowia powinien ograniczyć. To przede wszystkim kupne fast-foody, produkty wysoko przetworzone czy wyroby cukiernicze.
Są one źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych, tzn. kwasów tłuszczowych trans, których spożycie powinno być tak niskie, jak to jest możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej właściwą wartość żywieniową.
Również produkty ciężkostrawne i smażone nie są zakazane, ale warto je ograniczyć dla własnego zdrowia oraz na rzecz produktów wartościowych dla organizmu.
Ich zbyt wysokie spożycie może prowadzić do nieprawidłowego lipidogramu. Świetną alternatywą są domowe fast foody oraz wypieki o przemyślanym składzie.
Niektóre ryby
Coraz więcej kobiet zwraca uwagę na to, że ryby mogą być zanieczyszczone metalami ciężkimi. Z tego powodu ogranicza się ich spożycie do 1-2 porcji tygodniowo, szczególnie przez kobiety w ciąży i karmiące piersią. Ryby bezpieczne do spożycia wymieniono powyżej.
Natomiast ryby niezalecane kobietom z grup ryzyka to m.in.: rekin, makrela królewska, tuńczyk, węgorz amerykański, łosoś bałtycki wędzony, szprotki wędzone, szczupak, panga, tilapia.
Przy niepożądanych reakcjach organizmu dziecka po spożyciu niektórych pokarmów lekarz specjalista może zalecić kobiecie karmiącej tymczasową (najczęściej trwającą 6 tygodni) dietę eliminacyjną i po ewentualnym ustąpieniu objawów prowokację (ponownego ich wprowadzenia).
Postępowanie takie należy wykonać we współpracy z lekarzem prowadzącym. Nie należy eliminować pokarmów na własną rękę, „na wszelki wypadek” i przez cały okres karmienia – może to doprowadzić do niedoborów w organizmie kobiety.
Kobieta powinna czerpać energię ze zbilansowanej diety, dostarczającej węglowodany, tłuszcze i białka w odpowiedniej ilości i w odpowiednich proporcjach oraz zadbać o urozmaicenie diety, tak aby dostarczyć odpowiednią ilość witamin i składników mineralnych.
Warto również zajrzeć do poradnika karmienia piersią według zaleceń Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, w którym rozprawiono się z mitami na temat diety podczas karmienia piersią.
Piśmiennictwo
Jarosz M. (red.), Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, NIZP-PZH, 2020
Szostak-Węgierek D. (red.), Żywienie kobiet w czasie ciąży i karmienia piersią, POLSPEN, Warszawa, 2021
Jouanne M, Oddoux S, Noël A, Voisin-Chiret AS. Nutrient Requirements during Pregnancy and Lactation. Nutrients. 2021 Feb 21;13(2):692. doi: 10.3390/nu13020692. PMID: 33670026; PMCID: PMC7926714.
Czajkowski K., Czerwionka-Szaflarska M., Charzewska J. i wsp., Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie suplementacji kwasu dokozaheksaenowego i innych kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji kobiet ciężarnych, karmiących piersią oraz niemowląt i dzieci do lat 3, Pediatr. Pol., 2010, 85, 6, 597–603.
Karowicz-Bilińska A., Nowak-Markwitz E., Opala T. i wsp., Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących, Ginekol. Pol., 2014, 85, 5, 395–399.
Borszewska-Kornacka M.K., Rachtan-Janicka J., Wesołowska A. i wsp., Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń żywieniowych dla kobiet w okresie laktacji, Stand. Med. Pediatr., 2013, 10, 265–279.
McCreedy A. i wsp. Effects of maternal caffeine consumption on the breastfed child: a systematic review. Swiss Med Wkly., 2018;148: doi: smw.2018.14665.
Durka A., Rachtan-Janicka J., Wietrak E., Nehring-Gugulska M.: Odżywianie kobiet karmiących piersią. (W:) Nehring-Gugulska M., Żukowska-Rubik M., Pietkiewicz A. (red.): Karmienie piersią w teorii i praktyce. Wyd. 2. Kraków, Medycyna Praktyczna, 2017: 129.
Wiele chorób jest skutkiem nieprawidłowego żywienia lub przyczynia się do niego. W grupie podwyższonego ryzyka znajdują się osoby starsze. Według badań w Polsce niedostateczny stopień odżywienia dotyczy ok. 40% kobiet i 30% mężczyzn w wieku powyżej 75 lat (badanie WOBASZ-SENIOR). Dowiedz się, jak rozpoznać niedożywienie.
Niedożywienie według European Society for Clinical Nutrition and Metabolism (ESPEN) to „stan wynikający z braku wchłaniania lub braku spożywania substancji żywieniowych, prowadzący do zmiany składu ciała, upośledzenia fizycznej i mentalnej funkcji organizmu oraz wpływający niekorzystnie na wynik leczenia choroby podstawowej”. Rozróżnia się niedożywienie niewielkiego stopnia lub niedożywienie ciężkie (wyniszczenie).
Wyróżnia się 3 typy niedożywienia:
niedożywienie typu marasmus (białkowo-kaloryczne) – jest spowodowane przyjmowaniem niewystarczającej ilości białka i energii. Występuje przy długotrwałym głodzeniu (m.in. u pacjentów z anoreksją), urazach oraz stanach pooperacyjnych;
niedożywienie typu kwashiorkor (białkowe) – występuje najczęściej u pacjentów z otyłością* w przebiegu ostrej choroby, w następstwie ciężkiego urazu, wypadku lub nagłej operacji (dużego katabolizmu).;
niedożywienie typu mieszanego – jest połączeniem nieodżywienia typu marasmus i kwashiorkor. Występuje m.in. u osób z ciężką postacią choroby Leśniowskiego–Crohna, po urazach wielonarządowych i niedostarczających składników odżywczych przez ≥ 7 dni od wstrzymania przyjmowania pokarmów drogą doustną.
*Pacjent z chorobą otyłościową wbrew pozorom jest pacjentem z podwyższonym ryzykiem niedożywienia. W powyższych sytuacjach pacjent zużywać będzie białko zawarte w mięśniach (których ma mniej niż osoby o prawidłowej masie ciała), a nie z tkanki tłuszczowej, której ma za dużo.
Jakie są przyczyny nieodżywienia?
Najczęstszymi przyczynami niedożywienia są:
niedostateczna podaż składników odżywczych (spowodowana najczęściej brakiem łaknienia wynikającego z choroby przewlekłej),
zwiększona utrata substancji odżywczych (spowodowana zaburzeniami wchłaniania, trawienia, przetokami lub biegunką),
zwiększone zapotrzebowanie na składniki odżywcze (spowodowane chorobą i jednoczesnym hiperkatabolizmem).
Niedożywienie najczęściej występuje:
u chorych na choroby przewlekłe,
u osób nieprzyjmujących pożywienia dłużej niż 3 dni,
u osób przyjmujących pożywienie w ilości mniejszej niż 50% zapotrzebowania dłużej niż 10 dni,
u chorych pozostający w trakcie płynoterapii dłużej niż 7 dni,
u osób w wieku > 70 lat,
u osób o niskim statusie socjoekonomicznym (spożywający produkty niskiej jakości i ubogie w składniki odżywcze).
Objawy w zależności od rodzaju nieodżywienia mogę być różne.
Głównymi objawami niedożywia organizmu typu marasmus są spadek masy ciała, ubytek masy mięśniowej, osłabienie, niedokrwistość, jak również pogorszenie funkcji wszystkich narządów i układów (w tym objawy psychiczne). Najczęściej dotyczy osób chorych przewlekle, którzy sami zauważają postępujące zmiany (chudnięcie, brak apetytu, ubytek sił).
W typie kwashiorkor rozwój niedożywienia postępuje szybko, a zły stan pogłębia się gwałtownie. Cechą charakterystyczną jest spadek stężenia białek i albumin. Mogą wystąpić obrzęki (możliwy wzrost masy ciała), wodobrzusze, hepatomegalia, zmiany skórne.
W niedożywieniu typu mieszanego następuje poważna, długotrwała, niezamierzona i postępująca utrata masy ciała prowadząca do wyniszczenia. Cechuje się niskimi stężeniami albuminy i prealbuminy w osoczu, upośledzeniem odporności, zaburzeniem wodno-elektrolitowym oraz nasilonym stanem zapalnym.
Jak diagnozuje się niedożywienie?
Kryteria rozpoznania niedożywienia GLIM 2018 (Global Leadership Conversation: Addressing Malnutrition) obejmują: badanie przesiewowe, ocenę (fenotypową i etiologiczną), rozpoznanie, jak również stopnia zaawansowania.
Przy przyjęciu na oddział szpitalny powinno wykonywać się – według wytycznych ESPEN – przesiewową ocenę stanu odżywienia (SGA lub NRS 2002). Uzupełnia się ją wykonując badania laboratoryjne takie jak albumina, prealbumina, transferryna i stężenie fosforanów.
Kryteria fenotypowe obejmują niezamierzoną utratę masy ciała, niski wskaźnik BMI oraz zmniejszenie masy mięśniowej (oceniane przy użyciu oceny składu ciała np. bioimpedencja elektryczna).
Kryteria etiologiczne to zmniejszenie podaży i/lub wchłaniania, obciążenie chorobą i/lub stan zapalny (wynikający z ostrej lub przewlekłej choroby lub urazu).
Rozpoznanie niedożywienia następuje, jeśli stwierdza się którekolwiek z powyższych kryteriów (co najmniej 1 fenotypowe i 1 etiologiczne). Następnie ustala się stopnień ciężkości niedożywienia.
Jak leczyć niedożywienie?
Niedożywienie wymaga leczenia w postaci kompleksowego leczenia choroby przewlekłej z uwzględnieniem leczenia żywieniowego. Postępowanie przy niedożywieniu lub ryzyku jego wystąpienia zależy od stanu zdrowia i obejmuje żywienie dojelitowe (drogą przewodu pokarmowego) lub pozajelitowe (drogą dożylną).
Żywienie doustne pacjentów niedożywionych w zależności od sytuacji klinicznej może odbywać się poprzez:
zwiększenie gęstości odżywczej posiłków,
wzbogacanie pokarmu przemysłowymi dietami cząstkowymi zawierającymi jeden składnik odżywczy,
Przyczyny, objawy i leczenie niedożywienia – podsumowanie
W grupie ryzyka nieodżywienia są osoby starsze, z niskim wskaźnikiem BMI oraz z chorobą otyłościową. Diagnozuje się je m.in. na podstawie wywiadu zdrowotno-żywieniowego, badań przesiewowych, wyników badań laboratoryjnych oraz analizy składu ciała. Niedożywienie wymaga ustalenia przyczyny oraz specjalnego postępowania dietetycznego pod nadzorem lekarskim.
Bibliografia
Waśkiewicz A., Synowska E., Broda G.: Ocena stanu zdrowia i odżywienia osób w wieku powyżej 75 lat w populacji polskiej. Badanie WOBASZ-SENIOR. Bromat. Chem. Toksykol., 2012; 3: 614–618
Wojszel Z.B.: Niedożywienie i dylematy leczenia żywieniowego w geriatrii. Postępy Nauk Medycznych, 2011; 8: 649–657
Kondrup J., Allison S.P., Elia M. i wsp: ESPEN guidelines for nutritional screening. Clin. Nutr., 2003; 22: 415–421
Niedożywienie i ocena stanu odżywienia pacjenta | Dieta i ruch – mp.pl
Niedożywienie – rozpoznanie i postępowanie w ramach praktyki lekarza rodzinnego – Praktyka kliniczna – Medycyna Rodzinna – Medycyna Praktyczna dla lekarzy (mp.pl)
Lochs H., Allison S.P., Meier R i wsp: Introductory to the ESPEN guidelines on enteral nutrition: terminology, definitions and general topics. Clin. Nutr., 2006; 25: 180–186
Obecność białka w moczu to częste odchylenie laboratoryjne zarówno u osób dorosłych, jak i w populacji pediatrycznej. Czym jest białkomocz i o jakich chorobach może świadczyć? Czy białko w moczu w ciąży to prawidłowe zjawisko? Przeczytaj artykuł i dowiedz się, w jaki sposób interpretuje się wyniki oznaczenia białka w moczu.
Białkomoczem nazywamy nieprawidłowe, nadmierne wydalanie białek wraz z moczem. Wartość odcięcia dla białkomoczu zależy przede wszystkim od wieku pacjenta – inny poziom będzie prawidłowy u osoby dorosłej, inny zaś u dziecka. Białkomocz może być oceniany w pojedynczej próbce moczu, ale również w dobowej jego zbiórce, jako białkomocz dobowy. Wyróżnia się kilka typów białkomoczu, w zależności od jego przyczyny, o czym więcej można przeczytać w kolejnych akapitach.
W prawidłowych warunkach dobowe wydalanie białka z moczem nie powinno przekraczać 150 mg. Wśród białek, które są wydalane wraz z moczem, na uwagę zasługują przede wszystkim albuminy. Fizjologiczne ich wydalanie nie przekracza około 10 mg na dobę, a klinicznie istotne jest wydalanie tych białek w ilości przekraczającej 30 mg na dobę – w tym momencie możemy mówić już o mikroalbuminurii.
Normy stężenia białka w moczu ciężarnych
Górna wartość prawidłowa stężenia białka w moczu u kobiet ciężarnych wynosi 300 mg/dobę. W czasie ciąży w obrębie układu wydalniczego zachodzą fizjologiczne zmiany, które prowadzą do przekroczenia zdolności cewek nerkowych do zwrotnego wchłaniania białek. Sprawia to, że białko w moczu w ciąży pojawia się w większej ilości niż w ogólnej populacji.
Normy stężenia białka w moczu dziecka
Za górną wartość prawidłową stężenia białka w moczu u dzieci i młodzieży uznaje się 250 mg na dobę.
Warto zaznaczyć, że wartość ta może być jeszcze wyższa u noworodków, co wynika z niedojrzałości cewek nerkowych i ograniczonej zdolności do zwrotnego wchłaniania białek. Sprawia to, że wartość prawidłowa białka moczu u noworodków wynosi do 300 mg/m2/dobę.
Białkomocz kłębuszkowy wynika z uszkodzenia kłębuszków nerkowych, czyli naczyń krwionośnych, wchodzących w skład ciałka nerkowego. Uszkodzenie kłębuszków prowadzi do wzrostu przepuszczalności naczyń krwionośnych między innymi dla białek, co skutkuje pojawieniem się białkomoczu.
Białkomocz cewkowy
Ten rodzaj białkomoczu wynika z uszkodzenia nerek na poziomie cewkowo-śródmiąższowym. W tym przypadku na skutek uszkodzenia cewek nerkowych dochodzi do zaburzenia procesu zwrotnego wchłaniania białek, co prowadzi do białkomoczu.
Białkomocz czynnościowy
Białkomocz czynnościowy to przejściowy rodzaj białkomoczu, za który najczęściej odpowiada wysiłek fizyczny. Inne przyczyny białkomoczu czynnościowego, o których warto wspomnieć, to schorzenia przebiegające z gorączką i niewydolność serca.
Białkomocz przednerkowy
Ten rodzaj białkomoczu nazywany jest również białkomoczem z przeładowania. Jego przyczyną jest obecność nadmiernej ilości białek o małej masie cząsteczkowej w osoczu, co prowadzi do ograniczonej zdolności do ich zwrotnego wchłaniania na poziomie cewek nerkowych.
Białkomocz pozanerkowy-sekrecyjny
W tym przypadku za białkomocz odpowiada nadmierne wydzielanie pewnych białek w cewkach nerkowych. Białkomocz sekrecyjny może towarzyszyć między innymi śródmiąższowemu zapaleniu nerek.
Wysoki poziom białek w moczu – objawy
W większości przypadków białkomocz jest stanem bezobjawowym i jest wykrywany przypadkowo, w czasie wykonywania badania moczu. Jeżeli jednak obecności białka w moczu towarzyszą objawy kliniczne, to jest to najczęściej:
pojawienie się obrzęków – głównie w okolicy kostek, narządów płciowych, a także powiek,
Nieprawidłowy poziom białek w moczu – jak zapobiegać białkomoczowi?
W wielu przypadkach można zapobiec uszkodzeniu nerek i pojawieniu się białkomoczu. Warto w tym miejscu podkreślić ogromną rolę zdrowego stylu życia, w tym zróżnicowanej diety i regularnej aktywności fizycznej, co ma wpływ na przykład na ryzyko rozwoju cukrzycy, która jest częstą przyczyną nefropatii i białkomoczu. Kolejnym zaleceniem jest przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów – przynajmniej 1,5-2 litrów na dobę. Warto również regularnie wykonywać badanie ogólne moczu i oznaczenie stężenia kreatyniny, by wykryć ewentualne nieprawidłowości na wczesnym etapie.
Białko w moczu – powikłania wynikające z białkomoczu
Jeżeli białkomocz wynika z choroby nerek lub innego schorzenia natury internistycznej, to nieleczenie przyczyny białkomoczu może doprowadzić do stopniowego pogarszania się funkcji nerek, a w konsekwencji nawet do ich niewydolności. Z tego powodu białkomocz wymaga podjęcia diagnostyki, która w zależności od przypadku obejmuje wykonanie badań, w tym posiewu moczu, oznaczenia stężenia kreatyniny, CRP, PSA i badań obrazowych.
Podsumowując, białkomocz może być skutkiem wielu schorzeń, jednak trzeba też podkreślić, że nie zawsze świadczy o chorobie. Niemniej jednak regularne wykonywanie badania moczu pozwala na szybkie wychwycenie nieprawidłowości i tym samym wczesne włączenie odpowiedniego leczenia. Odchylenia w badaniach laboratoryjnych, w tym w badaniu moczu, powinno skłonić do wizyty w gabinecie lekarskim.
Bibliografia
P. Topham, Choroby nerek przebiegające z białkomoczem, Proteinuric Renal Disease Clinical Medicine 2009; 9(3): 284-287,
Alexander K.C. i inni, Proteinuria in children: evaluation and differential diagnosis, American Family Physician, 2017; 95 (4): 248–254,
P. Gajewski, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019/2020,
K. Ciechanowski, Ocena czynności nerek, Podręcznik Wielka Interna, Wydawnictwo Medical Tribune 2009.
Antykoncepcja hormonalna to często wybierana forma zapobiegania ciąży. Kwalifikację do włączenia antykoncepcji hormonalnej przeprowadza lekarz ginekolog po uprzednim zbadaniu pacjentki. Podobnie jest w przypadku hormonalnej terapii zastępczej – w niektórych przypadkach konieczne jest wcześniejsze wykonanie pewnych badań laboratoryjnych. Jakie badania krwi przy antykoncepcji mogą okazać się pomocne? Odpowiedź znajdziesz w poniższym artykule.
Dlaczego warto wykonywać badania poziomów hormonów?
Badania poziomu hormonów są przydatne w diagnostyce wielu schorzeń ginekologicznych, ale również endokrynologicznych. Pozwalają one znaleźć przyczynę zaburzeń miesiączkowania czy też problemów z zajściem w ciążę.
Badania hormonalne są przydatne również w trakcie włączania hormonalnej terapii zastępczej, ponieważ pozwalają ocenić wielkość substytucji hormonalnej u kobiet w okresie pomenopauzalnym. Jakie hormony powinno się zbadać? Zależy to przede wszystkim od danego problemu zdrowotnego i zaleceń lekarza prowadzącego.
Jakie badania krwi przy tabletkach antykoncepcyjnych i innych metodach antykoncepcji oraz HTZ należy wykonać?
Przed włączeniem antykoncepcji hormonalnej i hormonalnej terapii zastępczej lekarz ginekolog przeprowadza z pacjentką dokładny wywiad oraz wykonuje badanie przedmiotowe, w tym badanie ginekologiczne. Zalecane jest również wykonanie USG dopochwowego, cytologii i badania piersi. W celu wykluczenia przeciwwskazań do włączenia hormonów wykonuje się również niektóre badania laboratoryjne, o których więcej przeczytasz w poniższych akapitach.
Podstawowa morfologia
Morfologia krwi obwodowej pozwala między innymi na ocenę stężenia hemoglobiny, liczby erytrocytów, leukocytów (białych krwinek), a także liczby płytek krwi (trombocytów). Wykonanie morfologii krwi obwodowej daje szansę na zdiagnozowanie niedokrwistości, a także na dokładną ocenę układu białokrwinkowego.
Pomiar poziomu glukozy we krwi
Oznaczenie stężenia glukozy na czczo pozwala na wykluczenie cukrzycy. Jest to bardzo ważne, ponieważ nieleczona cukrzyca, której towarzyszą powikłania naczyniowe, retinopatia, nefropatia czy neuropatia jest przeciwwskazaniem do włączenia niektórych rodzajów antykoncepcji hormonalnej.
Badania na krzepliwość krwi
Warto wspomnieć, że przebyta lub czynna zakrzepica jest przeciwwskazaniem do włączenia antykoncepcji hormonalnej. Wynika to z faktu, że hormony znajdujące się w tabletkach antykoncepcyjnych, a więc estrogeny i progesteron, zwiększają skłonność do tworzenia się zakrzepów.
Do badań oceniających układ krzepnięcia zaliczamy:
Warto pomyśleć również o oznaczeniu d-dimerów, co pozwala na wstępne wykluczenie zdarzeń zakrzepowo-zatorowych. Przeciwwskazaniem do terapii hormonalnej jest również trombofilia, której częstą przyczyną jest mutacja typu Leiden w obrębie genu kodującego czynnik V krzepnięcia krwi. W celu jej zidentyfikowania możliwe jest wykonanie badania genetycznego.
Poziom lipidów we krwi
Wykonanie lipidogramu pozwala na oznaczenie stężenia trójglicerydów, cholesterolu całkowitego oraz jego frakcji, a więc LDL i HDL. Wysokie stężenia lipidów mogą nie pozwolić na włączenie antykoncepcji hormonalnej, szczególnie tabletek dwuskładnikowych.
Rozmaz manualny (ręczny) pozwala na mikroskopową, bardzo szczegółową ocenę erytrocytów, leukocytów, a także płytek krwi. Rozmaz krwi wykonuje się między innymi w diagnostyce nowotworów układu krwiotwórczego, wielu infekcji, a także niektórych chorób autoimmunologicznych.
Ocena poziomu hormonów płciowych
Do najbardziej pomocnych diagnostycznie badań hormonalnych należą badania oceniające stężenie:
Badania te można wykonywać w jednym pakiecie hormonalnym (przykładem może być panel Hormony Kobiece rozszerzony), co daje szerszy pogląd na stan hormonalny pacjentki.
Jak często wykonywać badania hormonów z krwi?
Częstość, z jaką powinno się wykonywać badania hormonów z krwi, jest kwestią bardzo indywidualną, uzależnioną od danego przypadku klinicznego i schorzenia, z jakim boryka się pacjentka. Regularne kontrole poziomu hormonów pozwalają monitorować przebieg danej przypadłości. Warto w tej kwestii polegać na zaleceniach ginekologa lub endokrynologa prowadzącego.
Jak przygotować się do badań hormonów z krwi?
Badania hormonalne wykonywane są z próbki krwi żylnej. Warto w tym miejscu wspomnieć, że nie wszystkie badania hormonalne możemy wykonać w dowolnym momencie cyklu. Badania takie jak oznaczenie stężenia LH, FSH, progesteronu czy estradiolu powinny być wykonane w określonym momencie cyklu miesiączkowego, o czym zostaniemy poinformowani przez lekarza zlecającego konkretne badania. Należy również dodać, że na wynik oznaczenia stężenia hormonów wpływ może mieć nie tylko dzień cyklu, ale równieżprzyjmowane przewlekle leki, w tym na przykład doustne środki antykoncepcyjne, hormonalna terapia zastępcza czy preparaty kortykosteroidowe, a nawet nikotyna. Wpływ na poziom hormonów płciowych ma również ciąża i okres karmienia piersią.
Podsumowując, badania hormonalne są bardzo użytecznymi parametrami, które wykorzystuje się w diagnostyce wielu schorzeń. Włączenie antykoncepcji hormonalnej oraz hormonalnej terapii zastępczej może wymagać wykonania pewnych badań laboratoryjnych, które pozwolą na wykluczenie przeciwwskazań do takiej terapii, a tym samym sprawią, że będzie ona bezpieczna dla pacjentki. Warto polegać w tej kwestii na wiedzy i doświadczeniu ginekologa.
Bibliografia
A. Karowicz-Bilińska i inni, Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące wskazań i bezpieczeństwa stosowania antykoncepcji hormonalnej oraz wewnątrzmacicznej, Ginekol Pol. 2014, 85, 234-239,
G. Bręborowicz, Położnictwo i ginekologia tom 1-2, PZWL, Warszawa 2015, wyd.1,
Z. Słomko, Ginekologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.
Przedwczesne wypadanie włosów u mężczyzn wpływa na spadek samooceny i powoduje pogorszenie jakości życia. Łysienie może być spowodowane m.in. czynnikami genetycznymi i hormonalnymi, a także stresem, chorobami ogólnoustrojowymi, niedoborami żywieniowymi. Nie trzeba godzić się na przerzedzoną fryzurę – można przeprowadzić szczegółową diagnostykę i rozpocząć skuteczne leczenie pod okiem specjalisty. Dowiedz się, jakie są rodzaje łysienia u mężczyzn oraz jak zatrzymać nadmierne wypadanie włosów.
Wypadanie włosów jest stanem fizjologicznym, związanym z cyklicznym wzrostem włosa. Dziennie tracimy nawet 100–150 włosów. Zjawisko to może nasilać się wraz z wiekiem.
Nadmierne wypadanie włosów u mężczyzn, które prowadzi do łysienia rozpoznaje się, gdy:
dziennie dochodzi do utraty więcej niż 100–150 włosów,
stan ten utrzymuje się przez kilka miesięcy.
Nie ma jednej przyczyny łysienia u mężczyzn. Część z nich ma charakter przejściowy, inne wiążą się ze stałą utratą włosów. Wypadanie włosów może być objawem chorób lub stanowić samodzielną jednostkę chorobową.
Możliwe przyczyny łysienia u mężczyzn to m.in.:
predyspozycje genetyczne,
zaburzenia hormonalne,
urazy mechaniczne,
stosowanie niektórych leków (m.in. leków przeciwpadaczkowych, retinoidów, beta-blokerów),
zaburzenia wchłaniania,
niedożywienie,
niedobory witamin i minerałów,
zaburzenia cyklu wzrostowego włosów,
stres,
stosowanie używek,
nieprawidłowa pielęgnacja włosów,
choroby autoimmunologiczne,
choroby zapalne skóry,
niewydolność nerek lub wątroby.
Ustalenie przyczyny łysienia u mężczyzn jest możliwe dzięki szczegółowej diagnostyce i jest niezbędne do zaplanowania skutecznej terapii.
Wyróżnia się kilka rodzajów łysienia u mężczyzn. Do najczęstszych z nich należą:
Łysienie androgenowe
Łysienie androgenowe u mężczyzn ma złożoną etiologię. Główne znaczenie mają predyspozycje genetyczne. Schorzenie dziedziczy się w sposób poligenowy, co oznacza, że nie ma jednego konkretnego genu odpowiedzialnego za rozwój tego schorzenia. Bezpośrednią przyczyną jest nadwrażliwość mieszków włosowych na dihydrotestosteron – steroid androgenowy. Oddziałuje on na receptory androgenowe w mieszkach włosowych, powodując ich miniaturyzację i stopniowy zanik. Uniemożliwia to prawidłowy wzrost włosa i prowadzi do skrócenia fazy anagenu.
W łysieniu androgenowym u mężczyzn obserwuje się:
osłabienie kondycji włosów,
wolniejsze odrastanie włosów,
zwiększoną utratę włosów,
skrócenie włosa,
zaburzenie cyklu wzrostu włosa.
Tego typu łysienie męskie charakteryzuje się cofnięciem przedniej linii włosów, powodując pojawienie się tak zwanych zakoli. Następnie postępuje w kierunku szczytu głowy, z zaoszczędzeniem okolicy potylicznej.
Łysienie plackowate
Łysienie plackowate u mężczyzn jest chorobą skóry, która polega na niebliznowaciejącej (z zachowaniem mieszków włosowych) utracie włosów na głowie, ale niekiedy także w obrębie rzęs, brwi, zarostu i owłosienia w okolicach intymnych. Dokładna przyczyna nie została poznana, ale uważa się, że dużą rolę odgrywają czynniki genetyczne, psychologiczne i autoimmunologiczne.
W łysieniu plackowatym u mężczyzn na skórze pojawiają się typowo okrągłe obszary pozbawione włosów. Mogą one osiągać nawet kilkanaście centymetrów średnicy. Często dochodzi do ich zlewania się ze sobą. W zaawansowanym łysieniu plackowatym pojawiają się także zmiany na paznokciach.
Łysienie telogenowe
Łysienie telogenowe to rodzaj niebliznowaciejącej utraty włosów. Polega na skróceniu fazy wzrostu włosa (anagenu). W efekcie na głowie znajduje się więcej włosów fazie telogenu.
Przyczyną telogenowego łysienia u mężczyzn mogą być m.in. stres emocjonalny lub pourazowy, choroby przebiegające z gorączką, stosowanie niektórych leków, choroby tarczycy, niedobory witamin i minerałów. Należy pamiętać, że włosy mogą zacząć wypadać dopiero 2–5 miesięcy po wystąpieniu czynnika sprawczego.
Łysienie u mężczyzn – najczęstsze objawy
Obraz kliniczny łysienie zależy przede wszystkim od jego rodzaju. Podstawowym objawem łysienia u mężczyzn jest po prostu nadmierna utrata włosów. Fryzura jest wyraźnie przerzedzona. Na skórze głowy mogą pojawić się obszary o różnej wielkości, które są całkowicie pozbawione owłosienia – tak się dzieje w przebiegu łysienia plackowatego.
Włosy stają się słabsze, a odrost nowych jest opóźniony lub zahamowany. Łysienie męskie w wielu przypadkach jest przyczyną obniżenia samooceny, braku pewności siebie, pogorszenia komfortu życia, a nawet wystąpienia stanów depresyjnych.
Łysienie u mężczyzn – jak wygląda diagnostyka?
Łysienie u mężczyzn wymaga przeprowadzenia szczegółowej diagnostyki w celu ustalenia przyczyny utraty włosów. Rozpoznanie może opierać się o:
wywiad medyczny,
badanie przedmiotowe,
trichoskopię (ocena skóry głowy i mieszków włosowych w powiększeniu, pod dermatoskopem),
test pociągania (pociągnięcie włosów z kilku różnych obszarów głowy),
biopsję skóry głowy.
Diagnostyka łysienia u mężczyzn powinna uwzględniać także wykonanie badań laboratoryjnych krwi, takich jak: kreatynina, morfologia krwi obwodowej, ferrytyna, stężenie hormonów tarczycy, kortyzolu i hormonu tyreotropowego (TSH) oraz pakiet hormonów męskich.
Na czym polega leczenie łysienia u mężczyzn?
Leczenie łysienia u mężczyzn zależy od jego rodzaju i przyczyny. Celem jest zahamowanie nadmiernej utraty włosów i ich odrost. Najczęściej stosowanym lekiem w przebiegu łysienia androgenowego jest minoksydyl, który miejscowo rozszerza naczynia krwionośne i tym samym stymuluje wzrost włosów. Stosuje się go codziennie, a pierwsze efekty są zauważalne po około 3 miesiącach.
Jeżeli istnieją do tego wskazania, do leczenia można włączyć suplementację w celu uzupełnienia niedoborów, psychoterapię, fotochemioterapię, mezoterapię igłową skóry głowy, iniekcje osoczem bogatopłytkowym, specjalistyczne kosmetyki do codziennej pielęgnacji. Skutki łysienia można zatuszować poprzez mikropigmentację skóry głowy lub przeszczep włosów.
Łysienie męskie jest skutkiem nadmiernej utraty włosów. Może do niego prowadzić wiele czynników, wśród których wymienia się m.in. predyspozycje genetyczne, zaburzenia hormonalne, stres, niedobory witamin i minerałów, choroby ogólnoustrojowe. Najczęstsze rodzaje łysienia to: łysienie androgenowe, plackowate i telogenowe. Istnieje wiele metod leczenia – od farmakoterapii po zabiegi medycyny estetycznej. Metody terapii powinny być dopasowane indywidualnie do każdej osoby.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk
Bibliografia
A. Kosmala i in., Łysienie telogenowe – przyczyny, diagnostyka i leczenie, Aesthetica 2019, nr 34, s. 20–26
Ż. Żak, Łysienie plackowate – podłoże oraz leczenie, Kosmetologia Estetyczna 2019, vol. 8, s. 513–515
M. Tyszkiewicz i in., Farmakoterapia łysienia androgenowego – przegląd literatury, Journal of Education, Health and Sport 2022, 12(12), s. 152–157
M. Jakubiec, Łysienie androgenowe typu męskiego – charakterystyka i przegląd terapii dostępnych w gabinetach kosmetologicznych i medycyny estetycznej, Aesthetic Cosmetology and Medicine 2022, vol. 11, s. 209–215.
Achondroplazja, znana również jako karłowatość, jest rzadką chorobą genetyczną, charakteryzującą się nieproporcjonalnie niskim wzrostem. Jakie są przyczyny, objawy oraz metody diagnozy i leczenia tej choroby? Zachęcamy do lektury – dowiedz się więcej o diagnostyce, rokowaniach oraz współczesnych podejściach terapeutycznych w walce z achondroplazją, które znacząco wpływa na życie pacjentów i ich rodzin.
Achondroplazja to rzadka choroba genetyczna, która uważana jest za najczęściej występującą formę chondrodysplazji. Częstość występowania achondroplazji na świecie szacuje się na około 1 na 25 000 żywych urodzeń.
Achondroplazja – przyczyny
Achondroplazja jest spowodowana mutacjami receptora dla czynnika wzrostu fibroblastów (fibroblast growth factor receptor 3, FGFR3), który znajduje się na krótkim ramieniu chromosomu 4. W większości sytuacji jest to zmiana dotycząca pojedynczego nukleotydu, tzw. mutacja punktowa. Gen ten koduje element receptorów odpowiedzialnych za przekazywanie sygnałów ważnych dla wzrostu kości. Zmiany we wspomnianym genie prowadzą do zaburzeń w produkcji specjalnych komórek chrzęstnych, co zakłóca proces zwany kostnieniem śródchrzęstnym, odpowiedzialnym za wzrost kości długich. W rezultacie, osoby z achondroplazją mają charakterystycznie krótsze kończyny.
Większość przypadków achondroplazji, bo aż około 80%, wynika z mutacji, która pojawia się spontanicznie, czyli de novo. Oznacza to, że dziecko z achondroplazją może urodzić się rodzicom, którzy nie mają tej choroby. Pozostałe 20% przypadków to sytuacje, gdy przynajmniej jeden z rodziców również ma achondroplazję.
Achondroplazja dziedziczona jest w sposób autosomalny dominujący, co oznacza, że osoba posiadająca jedną zmienioną kopię genu FGFR3 zawsze będzie miała objawy choroby. Skutkuje to tym, że objawy achondroplazji są bardzo jednolite wśród osób z tym schorzeniem, co prowadzi do niewielkiej różnorodności w ich wyglądzie zewnętrznym.
Jeżeli jeden z rodziców cierpi na achondroplazję, istnieje 50% szans, że choroba zostanie przekazana ich dziecku. Gdy obydwoje rodziców mają achondroplazję, prawdopodobieństwo, że ich potomstwo będzie miało normalny wzrost, wynosi 25%, a szansa na zachorowanie na achondroplazję to również 50%. Istnieje także 25% ryzyko, że dziecko odziedziczy od obu rodziców zmutowany gen w formie homozygotycznej, co zwykle jest letalne. Oznacza to, że płody zazwyczaj obumierają na początkowych etapach ciąży lub wkrótce po urodzeniu.
Warto także wspomnieć, że wiek ojca wpływa na ryzyko wystąpienia spontanicznych mutacji genetycznych, które mogą prowadzić do achondroplazji. Starsi ojcowie mają wyższe ryzyko przekazania takiej mutacji swoim dzieciom. W przeciwieństwie do wieku ojca, wiek matki nie ma wpływu na prawdopodobieństwo wystąpienia achondroplazji u potomstwa.
Nie istnieją algorytmy diagnostyczne dla achondroplazji. Diagnoza opiera się zwykle na podstawie określonych cech oraz badaniach obrazowych i genetycznych.
Badania USG
Badanie ultrasonograficzne (USG) jest jednym z narzędzi, które może być wykorzystywane w diagnostyce achondroplazji, szczególnie w przypadku płodów i noworodków.
Zazwyczaj wykrycie cech achondroplazji w USG prenatalnym możliwe jest już w drugim trymestrze ciąży. Specjalista może zwrócić uwagę na nieproporcjonalnie krótkie kończyny, zwłaszcza ramiona i uda, co jest jednym z charakterystycznych znaków tej choroby. Możliwe jest również zaobserwowanie charakterystycznych cech czaszki, takich jak wydatne czoło. Po narodzinach, USG może być używane do oceny strukturalnej kości, w tym do zidentyfikowania typowych dla achondroplazji cech kostnych.
Badania genetyczne
Rozpoznanie achondroplazji potwierdzane jest za pomocą badań genetycznych pod kątem występowania mutacji w genie FGFR3 przy użyciu metody sekwencjonowania DNA (achondroplazja – badanie rzadkich mutacji). Badanie wariantów w FGFR3 jest wskazane u dzieci z charakterystycznym obrazem choroby lub w celu diagnostyki różnicowej. Aby pomóc w ustaleniu konkretnej postaci dysplazji, można przeprowadzić sekwencjonowanie w panelu wielogenowym, zawierającym także inne sprawcze geny.
Diagnostyka prenatalna może zostać przeprowadzona przypadkowo podczas rutynowego badania USG w drugim lub trzecim trymestrze ciąży, jeśli u rozwijającego się płodu stwierdza się skrócenie kości długich. Dostępna jest obecnie nieinwazyjna diagnostyka prenatalna zwykorzystaniem wolnego płodowego DNA znajdującego się we krwi matki, charakteryzująca się wysoką czułością i swoistością.
Przedimplantacyjna diagnostyka genetyczna jest także możliwa dla rodziców planujących zapłodnienie in vitro i wszczepienie zarodka.
Badanie hormonu wzrostu
Badanie poziomu hormonu wzrostu (GH, growth hormone) nie jest standardową procedurą w diagnostyce achondroplazji, ponieważ przyczyny tej choroby są genetyczne, a nie hormonalne. Jednak badanie to wykorzystywane jest w diagnostyce różnicowej z innymi zaburzeniami wzrostu, takimi jak niedobór hormonu wzrostu, gdzie niski wzrost badanego jest spowodowany niewystarczającą produkcją GH przez przysadkę mózgową. U dzieci z niedoborem GH, suplementacja tego hormonu może prowadzić do normalizacji tempa wzrostu, co nie ma miejsca w achondroplazji.
Achondroplazja – leczenie
Achondroplazja to choroba genetyczna, dla której nie ma obecnie lekarstwa całkowicie niwelującego przyczyny choroby, ale istnieją różne multidyscyplinarne podejścia terapeutyczne mające na celu poprawę jakości życia osób dotkniętych tą chorobą. Do kluczowych aspektów leczenia achondroplazji należą:
Interwencje ortopedyczne
Korekta deformacji kości: W niektórych przypadkach mogą być zalecane operacje korygujące deformacje kości i stawów, szczególnie w przypadku silnie wyrażonej koślawości kolan.
Wykorzystanie procedur wydłużania kości u osób z achondroplazją to jedna z metod leczenia, która może polepszyć jakość życia poprzez zwiększenie długości kończyn i poprawę proporcji ciała. Chociaż nie jest to leczenie, które adresuje podstawową przyczynę achondroplazji, ma ono znaczenie w korygowaniu niektórych wynikających z niej ograniczeń fizycznych.
Leczenie hormonalne
W niektórych przypadkach, choć kontrowersyjne, stosuje się terapię hormonem wzrostu, aby stymulować wzrost kości u dzieci z achondroplazją. Jednakże skuteczność tej metody jest ograniczona i nie zawsze rekomendowana jako standardowe leczenie.
Interwencje neurochirurgiczne
Osoby z achondroplazją często mają problemy z kręgosłupem, takie jak stenoza kanału kręgowego, która może wymagać interwencji chirurgicznej, aby uniknąć uszkodzenia nerwów i innych poważnych komplikacji.
Wsparcie rozwoju i rehabilitacja
Fizjoterapia jest ważnym elementem leczenia, pomagającym w utrzymaniu zakresu ruchu i siły mięśniowej.
Wsparcie psychologiczne i społeczne
Doradztwo dla rodziny oraz wsparcie psychologiczne mogą być niezbędne, by pomóc zarówno pacjentom, jak i ich rodzinom w radzeniu sobie z wyzwaniami związanymi z chorobą.
Terapia farmakologiczna
Obecnie w trakcie badań klinicznych jest kilka potencjalnych terapii. Jeden z leków terapeutycznych, zwanyVoxzogo (vosoritide), biologiczny analog silnego stymulatora kostnienia śródchrzęstnego, niedawno zakończył III fazę badań klinicznych z obiecującymi wynikami. Lek wykazywał skorygowany względem placebo wzrost szybkości wzrostu o 1,6 cm/rok u dzieci z achondroplazją.
U osób, u których zdiagnozowano to zaburzenie, występuje zwiększona śmiertelność w dzieciństwie. Rokowanie dla osób z achondroplazją w dużej mierze zależy od jakości i wczesności interwencji medycznych oraz od stopnia występowania powikłań. Współczesne postępy w medycynie umożliwiają osobom z achondroplazją prowadzenie pełnego i aktywnego życia, chociaż mogą się one spotkać z różnymi wyzwaniami zdrowotnymi i społecznymi.
Achondroplazja jest najczęstszą formą pierwotnej dysplazji szkieletowej, manifestującą się przez nieproporcjonalnie krótkimi kończynami oraz charakterystycznymi cechami czaszkowymi. Etiologia tego zaburzenia wynika z mutacji w genie FGFR3, która zakłóca normalny rozwój kości długich. Diagnoza achondroplazji opiera się na badaniach genetycznych potwierdzających obecność specyficznej mutacji oraz na radiografii, która pomaga zidentyfikować typowe cechy szkieletowe. Wczesne wykrycie jest kluczowe dla efektywnego zarządzania stanem zdrowia pacjenta.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk
Bibliografia
1. McDonald EJ., De Jesus O. Achondroplasia. [Updated 2023 Aug 23]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-.
2. Legare JM. Achondroplasia. 1998 Oct 12 [Updated 2023 May 11]. In: Adam MP, Feldman J, Mirzaa GM, et al., editors. GeneReviews® [Internet]. Seattle (WA): University of Washington, Seattle; 1993-2024.
4. Breinholt VM., Rasmussen CE., Mygind PH. et al. TransCon CNP, a Sustained-Release C-Type Natriuretic Peptide Prodrug, a Potentially Safe and Efficacious New Therapeutic Modality for the Treatment of Comorbidities Associated with Fibroblast Growth Factor Receptor 3-Related Skeletal Dysplasias. J Pharmacol Exp Ther. 2019 Sep;370(3):459-471.
Oznaczenie stężenia białka CRP jest bardzo przydatnym badaniem laboratoryjnym, które jest wykorzystywane w diagnostyce wielu schorzeń. Jak poprawnie interpretować wynik CRP? Czy CRP podwyższone zawsze oznacza infekcje? Dowiedz się więcej na ten ważny temat.
Białko C-reaktywne to białko ostrej fazy, które wytwarzane jest przede wszystkim w wątrobie oraz w ścianach tętnic i komórkach tłuszczowych (adipocytach). Białka ostrej fazy to związki organiczne, których synteza zależy od stężenia cytokin prozapalnych (między innymi interleukiny 6 i TNF-α).
Tę grupę białek możemy podzielić na dodatnie i ujemne białka ostrej fazy. Stężenie białek dodatnich zwiększa się pod wpływem zadziałania bodźca zapalnego, z kolei stężenie białek ujemnych – zmniejsza się. Białko C-reaktywne, obok ferrytyny, fibrynogenu, czy hepcydyny należy do dodatnich białek ostrej fazy, co oznacza, że stan zapalny prowadzi do wzrostu jego stężenia w surowicy.
Stężenie białka C-reaktywnego oznacza się najczęściej w surowicy, co oznacza, że konieczne jest pobranie próbki krwi żylnej. Klasycznie stężenie CRP oznacza się przy wykorzystaniu metod immunochemicznych. Przy bardzo niskim stężeniu CRP możliwe jest wykonanie testów charakteryzujących się dużą czułością, czyli tak zwanego hs-CRP (high-sensitiv CRP).
Białko CRP jest czułym parametrem, ale stosunkowo mało swoistym – jego stężenie może bowiem rosnąć w przebiegu różnych stanów klinicznych.
Zauważono, że do wzrostu stężenia białka C-reaktywnego dochodzi po około 2 godzinach po zadziałaniu czynnika uszkadzającego (uraz, infekcja). Stężenie CRP może zmieniać się bardzo dynamicznie i może wzrosnąć nawet 100-krotnie po upływie około 48 godzin. Po włączeniu odpowiedniego leczenia lub ustania działania bodźca uszkadzającego stężenie CRP dość szybko wraca do normy – fizjologiczne stężenie jest osiągane typowo w czasie 3–7 dni.
Kiedy wykonać badanie CRP?
Badanie stężenia CRP wykonuje się przede wszystkim w trakcie diagnostyki infekcji, przy podejrzeniu obecności zakażeń bakteryjnych, w tym uogólnionego zakażenia. Choć stężenie CRP rośnie zarówno w przebiegu infekcji wirusowych, jak i bakteryjnych, to na podstawie wyniku lekarz jest w stanie podjąć ważne decyzje diagnostyczno-lecznicze. Białko C-reaktywne oznacza się również w niektórych schorzeniach o podłożu autoimmunologicznym i w celu prognozowania ryzyka schorzeń układu sercowo-naczyniowego.
Badanie CRP – jakie są wartości referencyjne?
Wartości referencyjne stężenia CRP zależą zarówno do wieku pacjenta, jak i od masy ciała, rasy i płci. Wyższe stężenie CRP obserwuje się u rasy czarnej (w porównaniu do rasy białej) oraz u kobiet. Stężenie białka CRP wzrasta również wraz ze wzrostem masy ciała.
Wartości referencyjne CRP u dorosłych
W sytuacji, gdy stężenie białka CRP oznaczane jest z wykorzystaniem rutynowych metod, to zarówno u dorosłych, jak u dzieci za wartość odcięcia przyjmuje się stężenie do 10 mg/l. Oznacza to, że za wartości nieprawidłowe, wymagające podjęcia pewnych działań, uznaje się stężenia powyżej 10 mg/l.
Nieco inaczej jest w sytuacji wykorzystywania metod o dużej czułości (czyli hs-CRP), o czym więcej można przeczytać w kolejnym akapicie tego artykułu.
Wartości referencyjne CRP u dziecka
Wartości referencyjne w odniesieniu do hs-CRP są nieco inne, w zależności od wieku pacjenta. Warto zaznaczyć, że u noworodków stężenia CRP mogą być nieco podwyższone, co wynika z przystosowywania się nowonarodzonego dziecka do życia w warunkach pozamacicznych.
W odniesieniu do hs-CRP wartości referencyjne u dzieci wynoszą odpowiednio:
0,3–5,8 mg/l – u dzieci do 14. dnia życia,
0,1–0,9 mg/l – od 15. dnia życia do 15 roku życia,
Wynik badania CRP powinien być interpretowany przez lekarza, ponieważ wymaga wzięcia pod uwagę nie tylko samej wartości liczbowej, ale także stanu klinicznego pacjenta. Niezwykle ważny jest również szczegółowo przeprowadzony wywiad oraz badanie przedmiotowe. Należy mieć świadomość, że stężenie CRP może wzrosnąć w pewnych sytuacjach klinicznych, do których zaliczamy:
palenie tytoniu,
spożycie pokarmów bogatych w tłuszcze,
intensywny wysiłek fizyczny,
przyjmowanie hormonalnej terapii zastępczej.
O czym świadczy podwyższone CRP?
W jakich schorzeniach mamy do czynienia ze wzrostem stężenia CRP? Należy w tym miejscu wymienić:
zakażenia – zarówno bakteryjne, wirusowe, jak i grzybicze, warto w tym miejscu dodać, że w przypadku infekcji spowodowanej przez bakterie CRP jest typowo wyższe, niż w przebiegu infekcji wirusowych,
stany po dużych urazach lub operacjach – stężenie CRP wzrasta w sytuacjach, w których dochodzi do uszkodzenia tkanek,
układowe zapalne choroby tkanki łącznej – na przykład toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów, twardzina układowa,
zawał mięśnia sercowego,
ostre zapalenie trzustki,
niekiedy nowotwory złośliwe.
O czym świadczy niskie CRP?
Obniżone stężenie CRP ma zdecydowanie mniejsze znaczenie diagnostyczne, niż podwyższone CRP. Niskie CRP, tak naprawdę, nie stanowi problemu klinicznego i jest to stan, który nie wymaga podejmowania diagnostyki i leczenia. Obniżenie stężenia tego białka można zaobserwować między innymi:
po spożyciu alkoholu,
w trakcie leczenia statynami (są to leki obniżające poziom cholesterolu we krwi),
przy suplementacji witaminy B3 (niacyna).
Oznaczenie stężenia CRP jest niezwykle pomocnym badaniem laboratoryjnym, które pozwala lekarzowi na podjęcie ważnych decyzji diagnostyczno-leczniczych, dotyczących na przykład konieczności włączenia antybiotykoterapii. Podwyższone stężenie CRP zdecydowanie wymaga konsultacji z lekarzem, a także wykonania badań dodatkowych, mających na celu znalezienie przyczyny takiego stanu.
Bibliografia
P. Gajewski, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019/2020,
B. Kościelniak-Merak i inni, Wskaźniki stanu zapalnego, Medycyna Praktyczna – Pediatria. [dostęp online: https://www.mp.pl/pediatria/praktyka-kliniczna/badania-laboratoryjne/218108,wskazniki-stanu-zapalnego],
A. Szutowicz i inni, Diagnostyka laboratoryjna, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk 2009.
