Sklep
Strona główna Blog Strona 21

Niedobór i nadmiar selenu: objawy, przyczyny, skutki 

Magdalena Konowrocka
-
0
Niedobór i nadmiar selenu: objawy, przyczyny, skutki 

Selen jest jednym z kluczowych mikroelementów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Choć występuje w bardzo niewielkich ilościach, jego rola w procesach metabolicznych, ochronie antyoksydacyjnej i pracy tarczycy jest niezwykle ważna. Zarówno niedobór, jak i nadmiar tego pierwiastka mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, obejmujących układ krążenia, odporność, płodność czy gospodarkę hormonalną. W poniższym artykule znajdziesz szczegółowe informacje na temat objawów, przyczyn i skutków niedoboru oraz nadmiaru selenu, a także praktyczne wskazówki dotyczące bezpiecznego uzupełniania jego poziomu. Zachęcam do uważnej lektury – wiedza ta może pomóc w lepszej profilaktyce zdrowotnej oraz świadomym podejściu do suplementacji.

Kluczowe informacje:
>> Selen jest niezbędnym mikroelementem, którego zarówno niedobór, jak i nadmiar może powodować poważne konsekwencje zdrowotne.
>> Deficyt selenu prowadzi do osłabienia odporności, zaburzeń pracy tarczycy, problemów z płodnością oraz chorób układu sercowo-naczyniowego i kostnego. Z kolei nadmiar skutkuje selenozą, która objawia się m.in. utratą włosów i paznokci, bólami stawów, zaburzeniami psychicznymi i uszkodzeniem narządów wewnętrznych.
>> Najlepszym sposobem na utrzymanie prawidłowego poziomu selenu jest zróżnicowana dieta, a suplementację należy wprowadzać tylko wtedy, gdy istnieją ku temu wskazania medyczne.
>> Zanim sięgniesz po preparaty, warto wykonać badania laboratoryjne i skonsultować się z lekarzem, aby uniknąć niepożądanych skutków zdrowotnych.

Spis treści:

  1. Niedobory selenu – objawy
  2. Przyczyny niedoboru selenu i organizmie człowieka
  3. Skutki niedoboru selenu w organizmie
  4. Jak bezpiecznie uzupełnić niedobory selenu?
  5. Nadmiar selenu – objawy
  6. Przyczyny nadmiaru selenu w organizmie człowieka
  7. Niedobór i nadmiar selenu – podsumowanie

Niedobory selenu – objawy

Niedobór selenu w organizmie może objawiać się w różny sposób, ponieważ pierwiastek ten uczestniczy w wielu procesach metabolicznych. Jego deficyt wpływa negatywnie zarówno na ogólną kondycję organizmu, jak i na funkcjonowanie poszczególnych układów. Objawy mogą być subtelne, takie jak osłabienie czy wypadanie włosów, ale w dłuższej perspektywie mogą prowadzić do poważnych chorób układu sercowo-naczyniowego czy zaburzeń endokrynologicznych.

>> Zobacz: Selen a tarczyca – kiedy suplementować?

Ogólnoustrojowe objawy niedoboru selenu

U osób z niedoborem selenu obserwuje się przewlekłe zmęczenie, osłabienie i spadek tolerancji wysiłku. Często pojawia się pogorszenie kondycji włosów i paznokci, które stają się kruche, łamliwe i wolniej rosną. Niedobór selenu wiąże się również ze zwiększoną podatnością na stres oksydacyjny, co może sprzyjać procesom starzenia się organizmu oraz rozwojowi chorób przewlekłych. Zbyt niski poziom tego mikroelementu może także wpływać na samopoczucie psychiczne, prowadząc do obniżonego nastroju, a nawet depresji.

Niedobór selenu – objawy kardiologiczne

Selen odgrywa istotną rolę w ochronie mięśnia sercowego przed wolnymi rodnikami, dlatego jego niedobór zwiększa ryzyko uszkodzeń mięśnia sercowego. W skrajnych przypadkach, szczególnie w rejonach o bardzo niskiej zawartości selenu w glebie, dochodzi do wystąpienia choroby Keshan. Jest to endemiczna kardiomiopatia młodzieńcza, która prowadzi do martwicy i włóknienia mięśnia sercowego, zaburzeń rytmu serca i niewydolności krążenia. Nawet umiarkowany niedobór może zwiększać podatność na choroby układu krążenia, takie jak miażdżyca czy nadciśnienie.

Obniżona odporność jako jeden z objawów niedoboru selenu

Selen wzmacnia działanie układu odpornościowego poprzez udział w proliferacji limfocytów oraz różnicowaniu makrofagów. Niedobór osłabia zdolność organizmu do neutralizowania wolnych rodników i zwalczania infekcji. Osoby z niedoborem selenu częściej zapadają na infekcje wirusowe i bakteryjne, a także wolniej wracają do zdrowia. Ponadto, obniżona aktywność selenoprotein może sprzyjać przewlekłym stanom zapalnym.

Problemy z tarczycą a niedobór selenu

Niedobór selenu prowadzi do zaburzeń gospodarki hormonalnej tarczycy, a tym samym do objawów niedoczynności, takich jak osłabienie, przyrost masy ciała czy obniżona temperatura ciała. Co więcej, niski poziom selenu zwiększa ryzyko rozwoju chorób autoimmunologicznych tarczycy, m.in. choroby Hashimoto czy choroby Gravesa-Basedowa. W praktyce klinicznej suplementacja selenu jest niekiedy stosowana jako wsparcie w leczeniu łagodnej orbitopatii tarczycowej.

Pakiet suplementacja w chorobach tarczycy (5 badań) banerek

Objawy niedoboru selenu ze strony układu kostnego

Niedobór selenu może wpływać również na układ kostno-stawowy. Typowym przykładem jest choroba Kashin-Beck, występująca endemicznie w niektórych regionach Azji, gdzie gleby są bardzo ubogie w ten pierwiastek. Objawia się ona bólem i sztywnością stawów, zaburzeniami wzrostu chrząstki oraz deformacjami kończyn. U osób dorosłych niedobór selenu może przyspieszać procesy zwyrodnieniowe i sprzyjać rozwojowi chorób reumatycznych.

Podsumowanie najważniejszych informacji dotyczących objawów niedoboru selenu w organizmie:
>> Niedobór selenu objawia się przewlekłym zmęczeniem, pogorszeniem kondycji włosów i paznokci oraz obniżonym nastrojem.
>> Deficyt selenu zwiększa ryzyko chorób serca, w tym choroby Keshan, a także miażdżycy i nadciśnienia.
>> Niski poziom selenu osłabia odporność, zwiększając podatność na infekcje i sprzyjając stanom zapalnym.
>> Niedobór pierwiastka zaburza funkcjonowanie tarczycy, prowadząc do niedoczynności i zwiększając ryzyko chorób autoimmunologicznych.
>> Brak selenu może negatywnie wpływać na układ kostno-stawowy, czego przykładem jest choroba Kashin-Beck.

Przyczyny niedoboru selenu i organizmie człowieka

Do najważniejszych przyczyn niedoboru selenu należy niska zawartość tego pierwiastka w glebie, co przekłada się na niską zawartość w roślinach i produktach pochodzenia zwierzęcego. Problem ten występuje szczególnie w niektórych regionach Chin, Syberii czy Afryki, ale także w Europie, gdzie gleby są ubogie w selen.

Kolejną przyczyną jest nieprawidłowo zbilansowana dieta – monotonna, uboga w produkty zbożowe, ryby i mięso. Niedobory mogą być też skutkiem chorób upośledzających wchłanianie jelitowe, takich jak celiakia, choroba Crohna czy zespół krótkiego jelita. Wpływ mają również przewlekłe choroby nerek i wątroby, które zaburzają gospodarkę mikroelementami. Do obniżenia poziomu selenu przyczynia się także duża podaż siarki w diecie oraz ekspozycja na metale ciężkie, które zmniejszają jego przyswajalność.

>> Przeczytaj: Onkopierwiastki – pierwiastki wpływające na ryzyko nowotworów

Skutki niedoboru selenu w organizmie

Skutki niedoboru selenu są wieloaspektowe i mogą prowadzić do rozwoju poważnych chorób. Deficyt osłabia mechanizmy antyoksydacyjne, co sprzyja uszkodzeniom DNA, przyspiesza procesy starzenia się i zwiększa ryzyko chorób nowotworowych. Niedobór selenu wpływa także na płodność, obniżając jakość nasienia i proces spermatogenezy u mężczyzn. W przypadku układu krążenia może prowadzić do osłabienia mięśnia sercowego i zwiększonej podatności na arytmie oraz niewydolność serca. W skrajnych przypadkach niedobór skutkuje chorobą Keshan lub Kashin-Beck, które są poważnymi schorzeniami endemicznymi. Ponadto, obniżony poziom selenu zaburza funkcje tarczycy i odporność, co zwiększa ryzyko infekcji i chorób autoimmunologicznych.

Jak bezpiecznie uzupełnić niedobory selenu?

Najbezpieczniejszym sposobem uzupełniania niedoborów selenu jest odpowiednio zbilansowana dieta. Do dobrych źródeł tego pierwiastka należą ryby i owoce morza, mięso, jaja, produkty zbożowe, a także warzywa, takie jak czosnek, cebula, brokuły czy szparagi. Szczególnie bogate w selen są orzechy brazylijskie, jednak ich zawartość tego pierwiastka jest bardzo zmienna i zbyt duża ilość może prowadzić do przekroczenia bezpiecznej dawki. Suplementacja powinna być rozważana tylko w sytuacjach medycznie uzasadnionych, np. w przypadku udokumentowanego niedoboru lub w leczeniu orbitopatii tarczycowej. Ważne jest, aby nie przekraczać górnego tolerowanego poziomu spożycia, który według EFSA wynosi 255 µg. Zanim rozpocznie się suplementację, zaleca się wykonanie badania krwi i konsultację z lekarzem lub dietetykiem.

Podsumowanie najważniejszych informacji:
>> Niedobór selenu najczęściej wynika z niskiej zawartości tego pierwiastka w glebie i żywności, a także z chorób upośledzających wchłanianie oraz niewłaściwie zbilansowanej diety.
>> Do czynników ryzyka należą również przewlekłe choroby nerek i wątroby, a także ekspozycja na metale ciężkie.
>> Skutki niedoboru obejmują osłabienie mechanizmów antyoksydacyjnych, przyspieszone starzenie, zwiększone ryzyko nowotworów oraz chorób serca.
>> Deficyt selenu obniża płodność, zaburza odporność i funkcjonowanie tarczycy, a w skrajnych przypadkach prowadzi do chorób endemicznych (Keshan, Kashin-Beck).
>> Najlepszym sposobem uzupełnienia niedoboru jest dieta bogata w ryby, mięso, jaja, produkty zbożowe i warzywa.

Nadmiar selenu – objawy

Nadmiar selenu w organizmie jest równie niebezpieczny jak jego niedobór. Stan przewlekłego zatrucia określany jest mianem selenozy i objawia się charakterystycznym zespołem dolegliwości. Należą do nich: nadmierne wypadanie włosów, łamliwość paznokci, nieprzyjemny czosnkowy zapach z ust, a także dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Osoby z przewlekłym nadmiarem selenu mogą odczuwać przewlekłe zmęczenie, drażliwość i bóle stawów. W ciężkich przypadkach selenoza prowadzi do uszkodzenia wątroby i płuc, a przy bardzo wysokich dawkach – nawet do śmierci.

Selenoza

Selenoza to przewlekłe zatrucie selenem występujące najczęściej w wyniku niekontrolowanej suplementacji lub spożywania dużych ilości orzechów brazylijskich. Objawy obejmują zmiany dermatologiczne (wysypki, nadmierne pocenie się), problemy ze strony układu pokarmowego oraz zaburzenia psychiczne, takie jak labilność emocjonalna czy nerwowość. Charakterystycznym symptomem jest również czosnkowy zapach oddechu, wynikający z obecności lotnych metabolitów selenu.

>> To może Cię zainteresować: Niedobory witamin i minerałów a wypadanie włosów. Co jeść na zdrowe włosy i paznokcie?

Przyczyny nadmiaru selenu w organizmie człowieka

Do głównych przyczyn nadmiaru selenu należy niekontrolowana suplementacja preparatami zawierającymi ten pierwiastek. Ryzyko wzrasta szczególnie wtedy, gdy stosuje się kilka suplementów równocześnie (np. witaminy z minerałami oraz preparaty na odporność). Drugim źródłem może być nadmierne spożycie orzechów brazylijskich, które w zależności od pochodzenia mogą zawierać bardzo duże ilości selenu. Zatrucie może również wynikać z przewlekłego narażenia zawodowego, np. w hutnictwie czy górnictwie. W takich sytuacjach dochodzi do wdychania pyłów zawierających selen, co prowadzi do kumulacji w organizmie.

Niekontrolowana suplementacja

Nieprawidłowo prowadzona suplementacja jest obecnie najczęstszą przyczyną nadmiaru selenu. Dostępność suplementów w aptekach i sklepach sprawia, że wiele osób przyjmuje je na własną rękę, bez badań i konsultacji lekarskiej. Tymczasem różnica między dawką leczniczą a toksyczną jest bardzo niewielka. Nadmierna suplementacja może prowadzić do selenozy, dlatego zawsze należy sprawdzić poziom selenu we krwi przed rozpoczęciem przyjmowania preparatów.

>> Sprawdź: Suplementacja – świadome budowanie odporności

Jak zbadać poziom selenu w organizmie?

Najczęściej oznacza się poziom selenu we krwi – w surowicy lub osoczu. Dodatkowo można ocenić aktywność enzymów selenozależnych, takich jak peroksydaza glutationowa, lub oznaczyć poziom selenoproteiny P, która jest czułym biomarkerem dostępności selenu dla tkanek. Optymalne wartości stężenia w osoczu wynoszą zazwyczaj 70–120 µg/L, jednak zakresy referencyjne różnią się w zależności od laboratorium. W praktyce klinicznej oznaczenie poziomu selenu wykonuje się u osób z objawami niedoboru, przed rozpoczęciem suplementacji lub w grupach narażonych na przewlekły kontakt z tym pierwiastkiem.

Podsumowanie najważniejszych informacji:
>> Nadmiar selenu w organizmie prowadzi do selenozy, czyli przewlekłego zatrucia o charakterystycznych objawach.
>> Do symptomów należą m.in.: wypadanie włosów, łamliwość paznokci, czosnkowy zapach z ust, dolegliwości żołądkowo-jelitowe, a w ciężkich przypadkach – uszkodzenie wątroby i płuc.
>> Najczęstszą przyczyną nadmiaru jest niekontrolowana suplementacja preparatami zawierającymi selen.
>> Inne źródła nadmiernego spożycia to duże ilości orzechów brazylijskich oraz ekspozycja zawodowa na pyły zawierające selen.
>> Różnica między dawką fizjologiczną a toksyczną jest niewielka, dlatego suplementacja zawsze powinna być prowadzona pod kontrolą specjalisty.
>> Badanie poziomu selenu w organizmie wykonuje się najczęściej w osoczu lub surowicy, a także poprzez oznaczenie aktywności enzymów selenozależnych i poziomu selenoproteiny P.
selen badanie

Niedobór i nadmiar selenu – podsumowanie

Podsumowując, selen jest pierwiastkiem o ogromnym znaczeniu dla zdrowia człowieka, mimo że organizm potrzebuje go w bardzo małych ilościach. Jego niedobór wiąże się m.in. z osłabieniem odporności, problemami z tarczycą, chorobami układu sercowo-naczyniowego i kostnego, podczas gdy nadmiar może prowadzić do selenozy, czyli przewlekłego zatrucia objawiającego się wypadaniem włosów, łamliwością paznokci czy uszkodzeniem narządów wewnętrznych.

Najważniejszym sposobem na utrzymanie prawidłowego poziomu selenu pozostaje zbilansowana dieta, a suplementację należy rozważać jedynie po konsultacji ze specjalistą i odpowiednich badaniach laboratoryjnych. Warto pamiętać, że granica między dawką korzystną a toksyczną jest stosunkowo wąska, dlatego szczególną rolę odgrywa ostrożność i indywidualne podejście. Zachęcam do dalszego zgłębiania tematu oraz wykonywania regularnych badań – świadome dbanie o równowagę mikroelementów w organizmie to jeden z filarów profilaktyki zdrowotnej i długowieczności.

Bibliografia

  1. National Institutes of Health ,,Selenium Fact Sheet for Health Professionals”
  2. EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition, and Allergies; ,, Scientific Opinion on Dietary Reference Values for selenium”
  3. National Library of Medicine ,,Selenium, selenoproteins and human health: a review”; K.M. Brown, J. R. Arthur
  4. National Library of Medicine ,,Role of Selenoproteins in Redox Regulation of Signaling and the Antioxidant System: A Review”
  5. EFSA Panel on Nutrition, Novel Foods and Food Allergens; ,,Scientific opinion on the tolerable upper intake level for selenium”

Ashwagandha – właściwości, działanie, stosowanie i przeciwwskazania

Magdalena Konowrocka
-
0
Ashwagandha – właściwości, działanie, stosowanie i przeciwwskazania

Ashwaganda to roślina lecznicza, szeroko stosowana w ajurwedzie. Od pewnego czasu cieszy się również dużą popularnością w świecie zachodnim – podczas oglądania reklam suplementów można odnieść wrażenie, że jest ona panaceum na wszystko. Co wiemy o ashwagandzie, jakie jest jej potwierdzone zastosowanie i dlaczego została wycofana w niektórych krajach Europy? Dowiedz się z artykułu.

Spis treści:

  1. Co to jest ashwagandha?
  2. Ashwagandha – działanie i właściwości
  3. Na co pomaga ashwagandha?
  4. Po jakim czasie widać efekty stosowania ashwagandhy?
  5. Ashwagandha – skutki boczne i przeciwwskazania
  6. FAQ. Ashwagandha – często zadawane pytania
  7. Podsumowanie informacji o ashwagandhdzie

Co to jest ashwaganda?

Ashwagandha, czyli witania ospała (łac. Withania somnifera), jest rośliną leczniczą stosowaną w medycynie ajurwedyjskiej. Jej łacińska nazwa gatunkowa – somnifera – oznacza „usypiający”, co nawiązuje do jej silnych właściwości antystresowych. Jej sanskrycka nazwa Ashwagandha (od „ashwa” – koń i „gandha” – zapach) odnosi się do charakterystycznego aromatu jej korzeni. Nazywana jest również indyjskim żeńszeniem, ze względu na podobieństwo jej działania farmakologicznego i tradycyjnego zastosowania do herbaty z żeń-szenia koreańskiego.

>>Przeczytaj więcej na temat adaptogenów: Adaptogeny – czym są i jak działają na organizm?

Ashwagandha to wiecznie zielony, delikatny, wieloletni krzew, który dorasta do 2 metrów wysokości i 1 metra szerokości. W medycynie wykorzystywane są różne części tej rośliny: liście, owoce, ale przede wszystkim korzenie. Analizy fitochemiczne wykazały, że ashwagandha zawiera ponad 12 alkaloidów, 40 witanolidów i kilka sitoindozydów. Kluczowe związki to witanolidy, w tym witaferyna A i witanolid D, uznawane za odpowiedzialne za większość jej właściwości farmakologicznych.

Ashwaganda – działanie i właściwości

Ashwaganda to adaptogen o szerokim spektrum potencjalnego działania. Wykazuje:

  • działanie neuroprotekcyjne i psychoaktywne – ashwagandha chroni komórki nerwowe przed uszkodzeniami i może poprawiać pamięć, funkcje poznawcze oraz wytrzymałość psychiczną. Badania na modelach zwierzętach wykazały, że ekstrakt z ashwagandhy podnosi poziom dopaminy w mózgu i chroni neurony dopaminergiczne przed zniszczeniem;
  • właściwości nasenne, przeciwlękowe i antystresowe – ekstrakt z ashwagandhy może redukować lęk i stres, poprawiać jakość snu, a także zwiększać czujność i pamięć, i jest to najlepiej udokumentowane działanie tej rośliny w badaniach klinicznych;
  • działanie przeciwnowotworowe i apoptotyczne – w badaniach laboratoryjnych ekstrakty z ashwagandhy wykazywały działanie cytotoksyczne wobec różnych typów komórek nowotworowych, promując ich apoptozę (programowaną śmierć komórek);
  • działanie przeciwzapalne – ashwagandha wykazuje silne właściwości przeciwzapalne, redukując poziom markerów stanu zapalnego, takie jak TNF-α;
  • działanie immunomodulujące – ekstrakty z rośliny mogą zwiększać liczbę białych krwinek i płytek krwi, a także stymulować masę śledziony i grasicy, co wskazuje na jej immunomodulacyjne działanie;
  • działanie przeciwcukrzycowe – w badaniach na pacjentach sproszkowany korzeń ashwagandhy stabilizował stężenie glukozy we krwi;
  • działanie kardioprotekcyjne – ashwagandha posiada właściwości ochronne na serce;
  • działanie przeciwbakteryjne – ekstrakty z liści i korzeni wykazały działanie przeciwbakteryjne, a także przeciwdrobnoustrojowe i grzybostatyczne wobec różnych patogenów.

Warto jednak zaznaczyć, że wiele z działań ashwagandy nie zostało w sposób wiarygodny potwierdzonych w badaniach klinicznych u ludzi. Dostępne publikacje dotyczące skuteczności preparatów z witanii ospałej są liczne, ale często słabej jakości i nie pozwalają wyciągnąć jednoznacznych wniosków. Dotyczy to np. działania przeciwnowotworowego.

Na co pomaga ashwagandha?

Ashwaganda stosowana jest od tysięcy lat w medycynie ajurwedyjskiej w leczeniu różnych dolegliwości. Niektóre z zastosowań znalazły swoje miejsce również w świecie zachodnim.

Zastosowanie ashwagandy w medycynie tradycyjnej

Ashwaganda znajduje zastosowanie w tradycyjnej medycynie w Indiach, Pakistanie i Bangladeszu. Najczęściej używane części rośliny to korzenie i liście, chociaż stosuje się także owoce, nasiona i łodygi. Preparaty są podawane doustnie w postaci proszku, naparów, past, odwarów lub mieszanek z mlekiem, miodem, cukrem lub masłem. Ashwagandha jest również stosowana miejscowo w postaci pasty do leczenia obrzęków i problemów skórnych.

Najczęstsze zastosowania ashwagandhy:

  1. Problemy z płodnością i funkcjami seksualnymi: ashwagandha jest często używana jako afrodyzjak, w celu zwiększenia liczby plemników, a także w leczeniu niepłodności męskiej i kobiecej oraz impotencji (dowiedz się więcej na temat niepłodności: Najczęstsze przyczyny problemów z zajściem w ciążę).
  2. Wzmocnienie organizmu i poprawa witalności: jest to popularny środek tonizujący, stosowany w przypadku osłabienia fizycznego i psychicznego, wyczerpania, braku witalności oraz w celu poprawy siły i wytrzymałości.
  3. Problemy z układem nerwowym: roślina jest używana w leczeniu bezsenności, stanów lękowych, stresu oraz jako środek uspokajający i poprawiający pamięć.
  4. Dolegliwości bólowe i zapalne: ashwagandha jest powszechnie stosowana w łagodzeniu reumatyzmu, zapalenia stawów, bólu stawów oraz obrzęków.
  5. Problemy z układem oddechowym: wykorzystuje się ją w leczeniu astmy, kaszlu, zapalenia oskrzeli oraz gruźlicy.
Pakiet stres podstawowy stan zdrowia (10 badań) banerek

Poza tym roślina jest  używana w leczeniu owrzodzeń, ropni, czyraków, liszaja obrączkowego, a także w ranach, oparzeniach i po ukąszeniu węża. Stosowana jest w cukrzycy, problemach z sercem, gorączce i problemach trawiennych (niestrawność, bóle brzucha), zaburzeniach miesiączkowania.

Ciekawostka:
Withania somnifera została wymieniona jako oficjalny lek w Indyjskiej Farmakopei-1985.

Ashwaganda – badania kliniczne

Niektóre z właściwości ashwagandy znajdują potwierdzenie w badaniach klinicznych. Należą do nich:

  • obniżanie poziomu stresu: ekstrakt z ashwagandhy pomaga obniżyć poziom kortyzolu, czyli hormonu stresu, co przekłada się na lepszą koncentrację, powala obniżyć napięcie i poprawia zdrowie psychiczne. W tym celu stosowano 300 mg standaryzowanego ekstraktu z korzenia ashwagandhy (1,5% witanolidów) dwa razy dziennie przez 60 dni;
  • działanie nasenne: ashawaganda może poprawiać jakość snu;
  • redukcja zmęczenia, zwiększanie poziomu energii: zastosowanie 2 g esktraktu co 8 godzin u pacjentek z rakiem piersi w czasie chemioterapii poprawiało jakość ich życia, zwiększało poziom energii. W innym z badań podawano 240 mg ashwagandy 1 raz dziennie mężczyznom z nadwagą – po 8 tygodniach kuracji zaobserwowano wzrost testosteronu, co wpłynęło na poprawę samopoczucia oraz libido.
Pakiet ciągłe zmęczenie kobieta (12 badań) banerek

Inne postulowane właściwości lecznicze ashwagandhy, które – pomimo testowania – wymagają dalszych badań klinicznych, to:

  • działanie na funkcje poznawcze – badania przeprowadzone na zdrowych ochotnikach wykazują poprawę zdolności poznawczych i psychomotorycznych;
  • zwiększenie wydolności i regeneracji organizmu po wysiłku fizycznym;
  • wspomaganie płodności i funkcji seksualnych u mężczyzn – w badaniach na niepłodnych mężczyznach stosowanie ashwagandhy zwiększyło stężenie i ruchliwość plemników;
  • wpływ na układ krążenia – w połączeniu z monikaliną K ashwagandha może wspierać leczenie choroby wieńcowej oraz przyczynia się do obniżenia ciśnienia krwi i poprawy profilu lipidowego.
Pakiet ciągłe zmęczenie mężczyzna (12 badań) banerek

Po jakim czasie widać efekty stosowania ashwagandhy?

W badaniach klinicznych efekty obserwowano po różnych okresach stosowania, np. znacząca poprawa w redukcji stresu była widoczna po 60 dniach. Poprawa jakości nasienia u niepłodnych mężczyzn również była zauważalna po leczeniu.

Ashwagandha – skutki uboczne i przeciwwskazania

Ashwaganda to stosunkowo bezpieczny adaptogen, jednak wywiera działanie biologiczne, dlatego może mieć swoje skutki uboczne, m.in. opisane w literaturze medycznej uszkodzenie wątroby. Oczywiście jest to bardzo rzadkie zdarzenie, a osoby przyjmujące najczęściej skarżą się na zaburzenia żołądkowo-jelitowe.

Przeciwwskazania i środki ostrożności

Uważa się, że stosowanie ashwagandy krócej niż 3 miesiące jest bezpieczne. Zgodnie z rekomendacjami w Polsce, dawka aswhagandy nie powinna przekraczać 3 g sproszkowanego korzenia dziennie, co przekłada się na 10 mg witanolidów jako maksymalną zalecaną porcję dzienną w suplemencie.

Ze względu na brak danych dotyczących bezpieczeństwa, stosowanie ashwagandhy jest przeciwwskazane u dzieci, kobiet w ciąży i w trakcie laktacji.

Dlaczego wycofano ashwagandhę w niektórych krajach Europy?

O zakazie sprzedaży ashwagandy zdecydowała m.in. Dania na podstawie raportu, który wskazywał na potencjalne negatywne skutki dla hormonów płciowych, reprodukcji, metabolizmu, układu odpornościowego i ośrodkowego układu nerwowego.

W literaturze można jednakże znaleźć artykuły kwestionujące ten raport, wskazujące na jego niespójności i powoływanie się wyłącznie na niekorzystne badania. W Polsce oraz wielu innych krajach ashwagandha jest nadal dozwolona jako suplement diety, choć z pewnymi ograniczeniami, takimi jak maksymalna zawartość witanolidów.

FAQ. Ashwagandha – często zadawane pytania

Czy po ashwagandzie się chudnie?

Ashwaganda może pośrednio pomagać w redukcji masy ciała, m.in. dzięki redukcji stresu i obniżaniu poziomu kortyzolu. W literaturze można spotkać badania informujące, iż ashwagandha może zwiększać utratę tkanki tłuszczowej w porównaniu z placebo. Jest to jednak bardzo obiecująca właściwość, która wymaga dalszych, dobrze zaplanowanych badań z randomizacją w celu jej potwierdzenia.

Czy ashwagandha spala tłuszcz?

W redukcji tkanki tłuszczowej ashwagandha może być pomocna dzięki zmniejszaniu poziomu stresu. Informacje o tym, iż pomaga w utracie tkanki tłuszczowej wymagają badań klinicznych.

O jakiej porze dnia bierze się ashwagandhę?

W badaniach klinicznych ekstrakt był przyjmowany w różnych dawkach i schematach, np. „dwa razy dziennie” lub „co 8 godzin”. Zależy to od celu przyjmowania adaptogenu – redukcja stresu, problemy ze snem, oraz innych okoliczności, np. przyjmowanie leków.

Czy po ashwagandzie chce się spać?

Łacińska nazwa ashwagandhy, somnifera, oznacza „usypiający” lub „uspokajający”. Badania potwierdzają właściwości uspokajające i antystresowe tego adaptogeny, co może łagodzić bezsenność.

Po jakim czasie widać efekty stosowania ashwagandhy?

W badaniach klinicznych efekty obserwowano po różnych okresach stosowania. Znacząca poprawa w redukcji stresu była widoczna po 60 dniach.

Z czym nie wolno łączyć ashwagandhy?

Nie należy jej łączyć z lekami o działaniu uspokajającym, nasennym lub przeciwpadaczkowym. Ponadto, może wchodzić w interakcje z lekami oddziałującymi na ośrodkowy układ nerwowy.

Czy można brać ashwagandhę z magnezem?

Tak, można przyjmować ashwagandhę z magnezem.

Czy można łączyć ashwagandhę z kawą?

Nie ma badań bezpośrednich interakcji obydwu roślin. Wydaje się, iż zależy to od indywidualnych predyspozycji. Niektóre osoby mogą odczuwać wzmożone pobudzenie lub rozdrażnienie, jeśli połączą kawę i ashwagandhę.

Podsumowanie informacji o ashwagandhdzie

  • Ashwagandha to roślina o szerokim zastosowaniu na Wschodzie, stosowana w bardzo wielu dolegliwościach od tysięcy lat. Jej korzeń bogaty jest w różnorodne substancje bioaktywne, takie jak witanolidy i witaferyna A.
  • Nie wszystkie właściwości ashwagandhy znalazły do tej pory potwierdzenie w badaniach klinicznych, na Zachodzie. Badania potwierdzają, iż może być pomocna w redukcji stresu poprzez obniżanie poziomu kortyzolu. Dzięki temu może pośrednio wpływać na jakość snu, funkcje psychiczne, koncentrację.
  • Przyglądając się ashwagandzie i oceniając jej przydatność, warto pamiętać o różnicach w stosowaniu wielu specyfików. Ajurweda to bardziej profilaktyka niż leczenie. Medycyna konwencjonalna skupia się na leczeniu konkretnych chorób i objawów.
  • Zanim sięgniemy po ashwagandhę w naszym świecie, bądźmy świadomi, że sam adaptogen nam nie pomoże. Powinien być wspomagany przez zmiany w stylu życia – dieta, aktywność fizyczna, leczenie chorób podstawowych – a wtedy jest dużo większe prawdopodobieństwo, iż odczujemy działanie ashwagandhy.

Piśmiennictwo

  1. Paul S, Chakraborty S, Anand U, Dey S, Nandy S, Ghorai M, Saha SC, Patil MT, Kandimalla R, Proćków J, Dey A. Withania somnifera (L.) Dunal (Ashwagandha): A comprehensive review on ethnopharmacology, pharmacotherapeutics, biomedicinal and toxicological aspects. Biomed Pharmacother. 2021 Nov;143:112175. doi: 10.1016/j.biopha.2021.112175. Epub 2021 Sep 27. PMID: 34649336.
  2. Połumackanycz M., Forencewicz A., Wesołowski M. i wsp.: Ashwagandha (Withania somnifera L.) – the plant with proven health-promoting properties. Farmacja polska 2020; (76): 442–447. 10.32383/farmpol/127824.
  3. Björnsson H.K., Björnsson E.S., Avula B. i wsp.: Ashwagandha-induced liver injury: A case series from Iceland and the US Drug-Induced Liver Injury Network. Liver Int. 2020; 40: 825–829.
  4. Patwardhan B, Chaturvedi S, Tillu G, Deshpande S, Hegde BM. Danish ban on Ashwagandha: Truth, evidence, ethics, and regulations. J Ayurveda Integr Med. 2024 Jul-Aug;15(4):101028. doi: 10.1016/j.jaim.2024.101028. Epub 2024 Jul 4. PMID: 38969606; PMCID: PMC11403136.
  5. UCHWAŁA NR 7/2020 ZESPOŁU DO SPRAW SUPLEMENTÓW DIETY z dnia 7 lutego 2020 r. w sprawie wyrażenia opinii dotyczącej stosowania Withania somnifera (L.) Dunal jako składnika suplementów diety
  6. https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/podwyzszony-poziom-kortyzolu-objawy-przyczyny-diagnostyka-mozliwosci-obnizenia/#Zio%C5%82a-i-adaptogeny
  7. Wiciński M, Fajkiel-Madajczyk A, Kurant Z, Kurant D, Gryczka K, Falkowski M, Wiśniewska M, Słupski M, Ohla J, Zabrzyński J. Can Ashwagandha Benefit the Endocrine System?-A Review. Int J Mol Sci. 2023 Nov 20;24(22):16513. doi: 10.3390/ijms242216513. PMID: 38003702; PMCID: PMC10671406.

Co jeść po zatruciu pokarmowym, a czego unikać?

Magdalena Konowrocka
-
0
Co jeść po zatruciu pokarmowym, a czego unikać?

Zatrucie pokarmowe to dość powszechna dolegliwość, której mogą towarzyszyć wymioty, biegunka i ból brzucha. W artykule przedstawiamy praktyczne wskazówki dotyczące nawadniania, wprowadzania lekkostrawnych posiłków oraz planowania diety w okresie rekonwalescencji. Dowiesz się, jakie produkty są bezpieczne i korzystne dla przewodu pokarmowego oraz jak stopniowo wracać do normalnego sposobu żywienia. Czytaj dalej, by poznać zalecenia wspierające szybszą regenerację organizmu po zatruciu.

Spis treści:

  1. Dieta po zatruciu pokarmowym – kiedy zacząć jeść?
  2. Zatrucie pokarmowe a nawodnienie
  3. Co jeść po zatruciu pokarmowym? Wskazane produkty
  4. Dieta po zatruciu pokarmowym – przykładowe przepisy
  5. Jak długo stosować dietę po zatruciu pokarmowym?
  6. Co jeść po zatruciu pokarmowym? Często zadawane pytania (FAQ)
  7. Dieta po zatruciu pokarmowym: podsumowanie

Dieta po zatruciu pokarmowym – kiedy zacząć jeść?

Po epizodzie zatrucia pokarmowego (wymioty, biegunka, ból brzucha) priorytetem jest nawodnienie. Do jedzenia wraca się, gdy ustąpią intensywne wymioty i zaczyna tolerować się płyny—zwykle w ciągu pierwszych 24 godzin. W aktualnych zaleceniach podkreśla się wczesne, stopniowe żywienie po wstępnej rehydratacji, a nie długą głodówkę. Zacznij od małych porcji, lekkostrawnych produktów i obserwuj tolerancję.

Pakiet po infekcji (4 badania) banerek

Zatrucie pokarmowe a nawodnienie

ORS (Oral Rehydration Solution) to złoty standard nawadniania w biegunce i wymiotach — zawiera sód, potas, glukozę w stężeniach ułatwiających wchłanianie wody. Pij często, małymi łykami. U zdrowych dorosłych, gdy ORS nie jest dostępny, można rozważyć napoje izotoniczne, ale u dzieci zaleca się gotowe roztwory ORS. Unikaj napojów bardzo słodkich i kofeinowych, bo mogą nasilać biegunkę.

Pamiętaj:
Siorb małymi łykami, przerywaj na 5-10 minut po epizodzie wymiotów i wróć do picia; monitoruj oddawanie moczu (jasny, regularny). Gdy nie jesteś w stanie się nawadniać, zgłoś się po pomoc do lekarza lub na SOR. Instytucje zdrowia podkreślają, że uzupełnianie płynów i elektrolitów to najważniejsza część leczenia.

>> Zobacz: Odwodnienie i nawodnienie organizmu – fakty i mity

Co jeść po zatruciu pokarmowym? Wskazane produkty

Po kilku godzinach tolerowania płynów zacznij wprowadzać małe, lekkostrawne posiłki. Na początek dobrze sprawdzają się produkty o niskiej zawartości tłuszczu i błonnika nierozpuszczalnego, które nie obciążają przewodu pokarmowego. Badania kliniczne wskazują, że dieta oparta na łatwo przyswajalnych węglowodanach (np. ryż, sucharki, ziemniaki) oraz delikatnych źródłach białka (gotowany kurczak, indyk, tofu, chude ryby) przyspiesza regenerację nabłonka jelitowego i zmniejsza ryzyko nawrotu dolegliwości.

Warto włączyć również produkty fermentowane (jogurt naturalny, kefir), jeśli są dobrze tolerowane – zawarte w nich bakterie kwasu mlekowego mogą wspierać równowagę mikrobioty jelitowej, choć aktualne metaanalizy podkreślają, że efekt probiotyków jest szczepozależny i nie zawsze jednoznaczny.

Unikaj na starcie: potraw smażonych, bardzo tłustych, pikantnych, alkoholu, kofeiny i napojów gazowanych. Takie produkty mogą nasilać perystaltykę, podrażniać śluzówkę jelit i wydłużać czas trwania biegunki. Zamiast tego wybieraj posiłki gotowane, duszone lub przyrządzane na parze, podawane w małych porcjach kilka razy dziennie. To pozwali stopniowo odbudować tolerancję pokarmową i wspomóc proces zdrowienia.

Delikatne źródła białka

  • gotowany/duszony kurczak lub indyk bez skóry,
  • ryby chude (np. dorsz) gotowane na parze,
  • jogurt naturalny/kefir (jeśli tolerowane; fermentowane produkty mogą być neutralne lub korzystne),
  • tofu naturalne.

Lekkostrawne węglowodany

  • ryż biały, tost, krakersy typu „solne”, gotowane ziemniaki,
  • banan, mus jabłkowy, dojrzałe, niekwaśne owoce w małych porcjach,
  • owsianka na wodzie.

>> To może Cię zainteresować: Dieta lekkostrawna – komu jest zalecana i na czym polega?

Dieta po zatruciu pokarmowym – przykładowe przepisy

  • Owsianka na wodzie z bananem:
    • Płatki owsiane ugotuj na wodzie,  dodaj rozgniecionego, dojrzałego banana.
  • Puree z ziemniaków z gotowaną piersią kurczaka (mała porcja):
    • Ugotowane ziemniaki ubij z odrobiną wody/wywaru, dodaj 80–100 g gotowanej piersi kurczaka, delikatnie rozdrobnionej. Bez masła na początku.
  • Gotowana pierś indyka z marchewką i dynią:
    • Marchewkę i dynię ugotuj na parze do miękkości. Mięso indyka pokrój w drobną kostkę i wymieszaj z warzywami. Podawaj lekko ciepłe.
  • Mus jabłkowy z ryżem kleistym:
    • Jabłko gotuj w niewielkiej ilości wody przez kilka minut, aż zmięknie. Dodaj ugotowany ryż i delikatnie wymieszaj na gładki mus.

>> Przeczytaj: Dieta lekkostrawna dla dziecka. Przykładowe przepisy

Jak długo stosować dietę po zatruciu pokarmowym?

U większości osób powrót do normalnej diety następuje w ciągu 2-3 dni, o ile tolerancja posiłków rośnie i nawadnianie jest skuteczne. Jedz częściej, małe objętości, stopniowo zwiększaj urozmaicenie i zawartość tłuszczu/błonnika.

Jeśli biegunka/wymioty utrzymują się >3 dni, pojawia się wysoka gorączka, krew w stolcu, silne odwodnienie, objawy u niemowląt, osób starszych, ciężarnych lub z obniżoną odpornością — skontaktuj się z lekarzem.

Co jeść po zatruciu pokarmowym? Często zadawane pytania (FAQ)

Czy jogurt jest dobry na zatrucie pokarmowe?

Tak, jogurt naturalny lub kefir mogą być korzystne, jeśli pacjent dobrze je toleruje. Zawierają probiotyki, które mogą wspierać odbudowę mikrobioty jelitowej po biegunce. Badania systematyczne wskazują, że efekt probiotyków jest szczepozależny – nie wszystkie szczepy mają znaczący wpływ na czas trwania biegunki, ale w lekkich przypadkach mogą wspomagać regenerację przewodu pokarmowego. Ważne jest, aby wybierać produkty naturalne, niesłodzone i niskotłuszczowe.

Czy można jeść banany przy zatruciu?

Tak. Banany są lekkostrawne i łatwo przyswajalne, zawierają potas, który pomaga uzupełnić elektrolity utracone podczas biegunki i wymiotów. Ponadto mają rozpuszczalny błonnik (pektyny), który może łagodzić biegunkę i wspierać odbudowę mikroflory jelitowej.

Czy po zatruciu pokarmowym można jeść jajka?

Tak, jajka w małych ilościach są źródłem lekkostrawnego białka, witamin (A, D, B12) i choliny. Zaleca się gotowanie lub przygotowanie jajek na parze/omletu, unikając smażenia na tłustym oleju, które może podrażniać przewód pokarmowy.

Czy rosół jest dobry na zatrucie pokarmowe?

Tak. Rosół lub lekki bulion warzywny/mięsny dostarcza płynów, sodu i łatwo przyswajalnych składników odżywczych, które pomagają w nawodnieniu i odbudowie elektrolitów. Badania zalecają stosowanie cienkich, klarownych bulionów na początku rekonwalescencji, zanim wprowadzi się bardziej złożone posiłki. Rosół działa łagodnie na żołądek i jelita, co wspiera powrót do normalnej diety .

Dieta po zatruciu pokarmowym: podsumowanie

Dieta po zatruciu pokarmowym opiera się na stopniowym wprowadzaniu lekkostrawnych posiłków i odpowiednim nawodnieniu, które są kluczowe dla odbudowy mikroflory jelitowej i regeneracji przewodu pokarmowego. Wskazane są łatwo przyswajalne węglowodany, delikatne źródła białka oraz fermentowane produkty mleczne. Należy unikać tłustych, smażonych, pikantnych potraw oraz alkoholu i kofeiny.

Przykłady lekkostrawnych przepisów, takich jak owsianka z bananem, puree ziemniaczane z kurczakiem czy lekki rosół, ułatwiają planowanie diety w pierwszych dniach po zatruciu. Zachęcamy do świadomego wprowadzania posiłków i monitorowania tolerancji organizmu, a w przypadku utrzymujących się objawów – do konsultacji lekarskiej. Przeprowadzaj badania własnej tolerancji pokarmowej i powoli eksperymentuj z dietą, aby jak najlepiej wspomóc proces rekonwalescencji.

Bibliografia

  1. Pacjent.gov, Zatrucie pokarmowe – co warto wiedzieć (dostęp: 26.08.2025).
  2. Mp.pl ,,Zatrucie pokarmowe”; Autorzy: Tomasz Mach, Katarzyna Fleischer-Stępniewska (dostęp: 26.08.2025).
  3. Mp.pl ,,Zatrucie pokarmowe”; dr hab. n. med. Ernest Kuchar (dostęp: 26.08.2025).

Dieta po CC – co można jeść a czego unikać? Przykładowe jadłospisy

Jagoda Matusiak
-
0
Dieta po CC – co można jeść a czego unikać? Przykładowe jadłospisy

Cesarskie cięcie (CC) to operacja, która wymaga odpowiedniej regeneracji organizmu. Kluczowym elementem rekonwalescencji jest właściwa dieta, która wspomaga gojenie się ran, dostarcza niezbędnych składników odżywczych i zapobiega zaparciom. W tym artykule omawiamy, jakie produkty warto wprowadzić do jadłospisu po cesarskim cięciu, czego unikać, a także podajemy przykładowe jadłospisy, które pomagają w szybkim powrocie do formy.

Kluczowe informacje:
>> Dieta po cesarskim cięciu powinna być lekkostrawna, bogata w białko i witaminy.
>> W pierwszych dobach po operacji unikaj produktów wzdymających i ciężkostrawnych, pij dużo wody i stopniowo wprowadzaj nowe składniki, również błonnik.
>> Odpowiednia dieta kobiet po cięciu cesarskim wpływa korzystnie na gojenie się rany, syntezę nowych komórek, laktację, wzmocnienie odporności organizmu i ogólną rekonwalescencję.
>> Jeśli po CC karmisz piersią pamiętaj, że laktacja to ogromny wysiłek energetyczny dla organizmu. W czasie karmienia wzrasta zapotrzebowanie kaloryczne o dodatkowe 500 kcal.

Spis treści:

  1. Kiedy można zacząć jeść po CC?
  2. Jaka dieta po cesarce?
  3. Dieta po CC – najważniejsze składniki
  4. Białko w diecie po cesarskim cięciu
  5. Żelazo w diecie po CC
  6. Wapń w diecie po cesarce
  7. Dieta po CC – witaminy
  8. Błonnik w diecie po cesarskim cięciu
  9. Rola nawodnienia – jak i co pić po CC
  10. Dieta po cesarce – jakich produktów unikać?
  11. Dieta po cesarskim cięciu – przykładowy jadłospis
  12. Dieta po CC – często zadawane pytania (FAQ)

Kiedy można zacząć jeść po CC?

W zależności od zasad panujących w danym szpitalu i stanu klinicznego pacjentki pierwszy posiłek następuje w tej samej dobie co cięcie lub w następnej.

Zgodnie z protokołem ERAS (Enhanced Recovery After Surgery) pacjentki po operacji mogą zacząć jeść w tej samej dobie. Taka praktyka przyspiesza rekonwalescencję pooperacyjną i skraca czas pobytu w szpitalu. Drugim podejściem jest zalecenie kobietom po CC powstrzymania się od jedzenia do momentu, aż ich układ pokarmowy zacznie pracować po znieczuleniu. W tym czasie kobieta otrzymuje żywienie dożylne.  

Jaka dieta po cesarce?

Dieta po cięciu cesarskim powinna zapewniać odpowiednią ilość kilokalorii, białka i witamin. Dobrze zbilansowana podaż składników odżywczych po CC:

  • przyspiesza gojenie się rany pooperacyjnej,
  • wspomaga laktację,
  • zapobiega niedoborom pokarmowym,
  • reguluje pracę jelit (szczególnie ważne po znieczuleniu).

W pierwszych dobach po operacji zaleca się dietę lekkostrawną i w zależności od stanu klinicznego stopniowe jej rozszerzanie.

Pamiętaj:
Matki karmiące po CC mają o 500 kcal większe dzienne zapotrzebowanie energetyczne w stosunku do zapotrzebowania na energię przed ciążą.

>> Sprawdź: Dieta matki karmiącej – co jeść, a czego unikać w okresie karmienia piersią?

Dieta po CC – najważniejsze składniki

Najważniejszymi składnikami diety po CC są:

  • białko – odpowiedzialne za regenerację tkanek,
  • węglowodany – dostarczają energię,
  • zdrowe tłuszcze – dla laktacji i wchłaniania witamin,
  • witaminy – zawarte w naturalnych produktach spożywczych, 
  • błonnik – zapobiega zaparciom.

>> Może Cię zainteresować: Jak łączyć witaminy i minerały? Synergizm i antagonizm składników odżywczych

Białko w diecie po cesarskim cięciu

Białko odgrywa kluczową rolę w regeneracji po cesarskim cięciu, ponieważ przyspiesza gojenie rany (białko strukturalne kolagen jest niezbędny do regeneracji tkanek), wspiera laktację (organizm potrzebuje dodatkowej porcji białka do produkcji mleka) i zapobiega utracie masy mięśniowej (zwłaszcza przy ograniczonej aktywności fizycznej).

Zapotrzebowanie na białko może wzrosnąć w okresie okołooperacyjnym nawet do 1,5-2 g na kg należnej masy ciała. Kobiety, które karmią piersią, powinny spożywać większą ilość białka (+19 g białka/ dzień w pierwszych 6. miesiącach życia dziecka) w porównaniu do kobiet niekarmiących. Najlepszym źródłem białka po CC są:

  • mięso, np. kurczak, indyk, cielęcina, królik,
  • ryby, np. łosoś, dorsz, makrela,
  • jaja,
  • nabiał, np. twaróg, jogurt, kefir, serek wiejski,
  • tofu.

Po kilku dniach od operacji i dobrej tolerancji ze strony przewodu pokarmowego do diety można włączyć rośliny strączkowe (np. soczewica, ciecierzyca, biała fasola).

Żelazo w diecie po CC

Żelazo w diecie po CC jest niezbędne do produkcji hemoglobiny i regeneracji organizmu. Zwiększone zapotrzebowanie przy niedostatecznej podaży może przyczynić się do anemii. Najlepszym źródłem żelaza po CC są:

  • produkty zwierzęce (lepiej przyswajalne), tj. wątróbka, chude czerwone mięso (wołowina, cielęcina),
  • żółtko jaj,
  • ryby (sardynki, makrela).

Z produktów roślinnych największą jego zawartość mają: natka pietruszki, szpinak, pestki dyni, soczewica i ciecierzyca.

Czy wiesz, że:
Aby poprawić wchłanianie żelaza warto dołączać do każdego posiłku produkty bogate w witaminę C. Nie należy natomiast łączyć produktów będących dobrym źródłem żelaza np. czerwonego mięsa lub produktów strączkowych z kawą, herbatą czy mlekiem i jego przetworami.

Ciecie cesarskie i okres połogu wiążą się z dodatkową utratą krwi. W przypadku wyników badań laboratoryjnych po CC potwierdzający niedobór żelaza lekarz może zalecić doustne preparaty żelaza.

Pakiet anemii(4 badania) banerek

Wapń w diecie po cesarce

Wapń w diecie po cesarce jest niezbędny dla regeneracji kości, mięśni i prawidłowego krzepnięcia krwi. Jego odpowiednia podaż jest szczególnie ważna, jeśli karmisz piersią, ponieważ zapotrzebowanie na wapń wzrasta.

Najbogatszym źródłem dobrze przyswajalnego wapnia jest mleko i jego przetwory. Znaczne ilości tego składnika zawierają również konserwy rybne spożywane wraz z ościami (szproty), ser parmezan, mak, jogurt naturalny, ser gouda, fortyfikowane wapniem napoje roślinne, wody mineralne i kawa zbożowa wzbogacona w wapń.

Do czynników zwiększających wchłanianie wapnia należą m.in. witamina D i laktoza. W przypadku diety bezlaktozowej należy zatem rozważyć jego suplementację po konsultacji z lekarzem lub dietetykiem.

>> Więcej o zasadach suplementacji witaminy D dowiesz się z artykułu: Suplementacja witaminy D – co to dokładnie oznacza?

Dieta po CC – witaminy

Po cesarskim cięciu organizm potrzebuje szczególnego wsparcia witaminowego, by przyspieszyć gojenie, odbudować siły i wspierać laktację. Oto najważniejsze witaminy po CC i ich źródła:

  • witamina C – czarne porzeczki, kiwi, truskawki, czerwona papryka, truskawkach, owoce cytrusowe, natka pietruszki,
  • witaminy z grupy B – wątróbka, jaja, kasza gryczana, banan, szpinak, ciecierzyca,
  • witaminy A i E – tran, jaja, mleko, masło, wątróbka, marchew, bataty, oleje roślinne, produkty zbożowe, orzechy,
  • witamina K – ciemnozielone liściaste warzywa (szpinak, sałata, jarmuż), brokuł, bruksela 
  • kwasy Omega-3 (EPA i DHA) – olej lniany, łosoś, tran.

Warzywa i owoce po CC warto wprowadzać stopniowo, w zależności od tolerancji ze strony przewodu pokarmowego, zaczynając od lekkostrawnej obróbki termicznej (gotowanie, duszenie).

Warto wiedzieć:
Witaminą, od której zależy wiele szlaków w organizmie, jest witamina D. Jest to jedyna witamina, której nie można w pełni pozyskać z żywnością. Jest ona syntetyzowana egzogennie poprzez promieniowanie UF – 15 minut nasłoneczniania z odkrytymi przedramionami. Jeśli warunek ten nie jest spełniony, zaleca się jej podaż w ilości 2000-4000 IU w zależności od jej stężenia we krwi.
Badanie kwasów omega-3 banerek

Błonnik w diecie po cesarskim cięciu

Po cięciu cesarskim jelita powoli wracają do normalnej pracy po znieczuleniu i ograniczonej ruchomości. Ważne jest zatem, aby stopniowo włączać błonnik do diety. Wspiera on perystaltykę jelit i zapobiega zaparciom – częstemu problemowi po cesarce.

Stopniowo wprowadzaj produkty tj. płatki owsiane (błyskawiczne zawierają nieco mniej błonnika i mogą być lepszą opcją na początek), siemię lniane (1 łyżka dziennie namoczonych do jogurtu), pieczywo pełnoziarniste lub graham, surowe warzywa, czy suszone śliwki (namoczone w ciepłej wodzie jako naturalny środek przeczyszczający).

Błonnik działa najlepiej, gdy pijesz odpowiednią ilość płynów. Bez wody błonnik może zalegać w jelitach, powodując ból i zaparcia.

Rola nawodnienia – jak i co pić po CC

Po cesarskim cięciu odpowiednie nawodnienie jest niezbędne m.in. dla:

  • szybszej regeneracji organizmu (w tym blizny pooperacyjnej),
  • prawidłowej pracy jelit i zapobiegania zaparciom (po CC jelita są spowolnione przez znieczulenie i ograniczoną ruchomość),
  • wsparcia laktacji (jeśli karmisz piersią, należy uwzględnić dodatkową wodę zawartą w wydzielanym mleku).

Normy na wodę (pochodząca z napojów i produktów spożywczych) ustalone na poziomie wystarczającego spożycia:

  • kobiety karmiące piersią – około 2700 ml wody dziennie,
  • kobiety niekarmiące – około 2000 ml wody dziennie.

>> Więcej przydatnych informacji znajdziesz w artykule: Odwodnienie i nawodnienie organizmu – fakty i mity

Dieta po cesarce – jakich produktów unikać?

Jelita potrzebują czasu, by wrócić do normalnej pracy po znieczuleniu. W pierwszych dniach po CC zaleca się dietę lekkostrawną. Unikać należy zatem:

  • produktów wzdymających, tj. kapusty, fasoli, cebuli (po kilku dniach od operacji nie ma przeciwwskazań do ich spożywania, w zależności od indywidualnej tolerancji)
  • napojów gazowanych,
  • tłustych i ciężkostrawnych potraw, tj. smażone mięso, tłuste sosy,
  • tłustych wędlin i mięsa, tj. salceson, słonina, smalec, golonka,
  • kupnych fast foodów.

>> Przeczytaj: Kalkulator wagi w ciąży

Dieta po cesarskim cięciu – przykładowy jadłospis

Przykładowy jadłospis jakościowy dla kobiety po CC na diecie lekkostrawnej:

  • Śniadanie: Jajecznica na maśle z pszennym pieczywem i sałatą masłową.
  • Śniadanie II: Jabłecznik z kaszą kuskus na mleku.
  • Obiad: Potrawka z kurczaka, z ryżem i marchewką.
  • Podwieczorek: Jogurt naturalny z musem owocowym.
  • Kolacja: Chleb pszenny z twarogiem, olejem lnianym i ogórkiem (bez skórki).

Przykładowy jadłospis jakościowy dla kobiety po CC na diecie normalnej:

  • Śniadanie: Omlet z dowolnymi warzywami i pieczywem pełnoziarnistym.
  • Śniadanie II: Jabłecznik z kaszy jaglanej i mleka z dodatkiem rodzynek.
  • Obiad: Pieczony kurczak z oliwą, kaszą gryczaną i brokułami z sezamem.
  • Podwieczorek: Jogurt typu skyr z migdałami i owocami.
  • Kolacja: Chleb graham z twarogiem, olejem lnianym i rzodkiewką.

Dieta po CC – często zadawane pytania (FAQ)

Czy rosół jest dobry po cesarce?

Nie ma przeciwwskazań, aby zjeść rosół po CC w ramach zbilansowanego posiłku. Najlepiej przygotować go na mięsie z kurczaka (lub indyka) z marchewką, makaronem i podać z natką pietruszki.

Czy można jeść banany po cesarce?

Tak, banany są dobrym wyborem po cesarce. Są łatwostrawne, bogate w potas, dostarczają węglowodanów (energii). Świetnie sprawdzają się jako dodatek do śniadania (np. owsianki), kanapki na słodko (np. kanapka z twarogiem i bananem) lub w ramach szybkiej przekąski z porcją orzechów.

Co jeść po cesarce, żeby się wypróżnić?

Wypróżnieniu może pomóc odpowiednia podaż płynów w diecie, włączenie płynów o działaniu przeczyszczającym (np. ciepły kompot ze śliwek, ciepła herbata z dodatkiem ksylitolu, woda bogata w magnez, kawa naturalna), włączenie do diety produktów będących dobrym źródłem błonnika (kilka dni po operacji) oraz mlecznych produktów fermentowanych.

Kiedy pierwszy posiłek po CC?

Po cięciu cesarskim pierwszy posiłek można w większości przypadkach zjeść już w tym samym dniu. Posiłek warto spożyć powoli i spokojnie, z ostrożnością w zależności od samopoczucia i zaleceń lekarza. Słuchaj swojego organizmu i postępuj zgodnie z zaleceniami personelu medycznego.

 Bibliografia

  1. Pujić B., et al. Implementation of eras protocol for cesarean section. Acta Clin Croat. 2022 Sep;61(Suppl 2):151-154.
  2. W. R. Burrows, A. J. Gingo Jr., S. M. Rose i in., Safety and efficacy of early postoperative solid food consumption after cesarean section, „The Journal of reproductive medicine”, nr 40 (6) 1995.
  3. Szostak- Węgierek D. Żywienie w czasie ciąży i karmienia piersią. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2021.
  4. Mdoe MB, Mselle LT, Kibusi SM. An integrative review of home care recommendations for women after caesarean section. Nurs Open. 2024 Mar;11(3):e2145.
  5. Hu C., et al. The Impact of Regular Diet Recovery on Postoperative Rehabilitation After Elective Cesarean Section. Matern Fetal Med. 2024 Apr 4;6(2):78-83.
  6. Jarosz M. (red.), Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, NIZP-PZH, 2020.

Dieta przeciwzapalna – co jeść, a czego unikać? Przykładowe przepisy

Magdalena Konowrocka
-
0
Dieta przeciwzapalna – co jeść, a czego unikać? Przykładowe przepisy

Dieta przeciwzapalna to styl odżywiania, który w ostatnich latach zyskał ogromną popularność wśród osób dbających o zdrowie. Jej głównym celem jest redukcja przewlekłego stanu zapalnego w organizmie, który sprzyja rozwojowi chorób cywilizacyjnych, takich jak cukrzyca, choroby serca czy otyłość.

Z artykułu dowiesz się, na czym polega dieta przeciwzapalna, jakie produkty warto włączyć do jadłospisu oraz czego unikać. Poznasz też przykładowe przepisy i odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania o dietę przeciwzapalną. Sprawdź, jak proste zmiany w codziennym menu mogą realnie poprawić Twoje zdrowie i samopoczucie!

Spis treści:

  1. Na czym polega dieta przeciwzapalna?
  2. Kto powinien korzystać z diety przeciwzapalnej?
  3. Co jeść na diecie przeciwzapalnej? Lista produktów
  4. Czego unikać na diecie przeciwzapalnej? Produkty zakazane
  5. Dieta przeciwzapalna – przykładowe przepisy
  6. FAQ. Dieta przeciwzapalna – często zadawane pytania
  7. Dieta przeciwzapalna: podsumowanie

Na czym polega dieta przeciwzapalna?

Dieta przeciwzapalna to styl żywienia, którego głównym celem jest zmniejszenie przewlekłego, niskiego stanu zapalnego w organizmie. Opiera się na produktach nieprzetworzonych, bogatych w związki bioaktywne, które wspólnie obniżają przewlekłe stany zapalne i wspierają zdrowie. Nie jest to jedna „sztywna” dieta, ale raczej zbiór zasad opartych na wyborze żywności o potwierdzonym działaniu przeciwzapalnym.

Kluczowe założenia diety:

  • wysoka podaż warzyw i owoców – źródło antyoksydantów, polifenoli i błonnika, które neutralizują wolne rodniki i obniżają markery zapalne.
  • produkty pełnoziarniste, strączkowe, orzechy i nasiona – dostarczają błonnik, minerałów i fitoskładników wspierających mikrobiotę jelitową i obniżających stan zapalny.
  • zdrowe tłuszcze – szczególnie oliwa z oliwek extra virgin (bogata w oleocanthal o działaniu podobnym do ibuprofenu) i kwasy omega-3 z ryb morskich, które modulują odpowiedź zapalną.
  • białko – głównie roślinne i ryby; ograniczenie czerwonego i przetworzonego mięsa.
  • unikanie żywności wysokoprzetworzonej – fast-foodów, słodyczy, napojów słodzonych, tłuszczów trans i rafinowanych węglowodanów, które nasilają procesy zapalne.

>> Zobacz: Mikrobiota jelitowa – narząd bakteryjny do zadań specjalnych

Kto powinien korzystać z diety przeciwzapalnej?

Korzyści płyną zwłaszcza dla osób z:

  • chorobami metabolicznymi – nadciśnieniem, cukrzycą typu 2, dyslipidemią;
  • ryzykiem sercowo-naczyniowym – dieta obniża hs-CRP i inne czynniki ryzyka;
  • osób z przewlekłym bólem czy stanami zapalnymi stawów – wykazano poprawę w zakresie stresu, bólu i jakości snu;
  • każdego, komu zależy na zdrowym stylu życia – efekty działania uzyskuje się przy codziennym, długofalowym stosowaniu diety.
Pakiet witaminy podstawowy (5 badań)

Co jeść na diecie przeciwzapalnej? Lista produktów

Dieta przeciwzapalna opiera się na produktach, które dostarczają antyoksydantów, błonnika, witamin, minerałów oraz zdrowych tłuszczów. Mają one korzystny wpływ na gospodarkę hormonalną, metabolizm, pracę układu krążenia i – co najważniejsze – obniżają markery stanu zapalnego w organizmie.

Tłuszcze o działaniu przeciwzapalnymJednonienasycone kwasy tłuszczowe (MUFA)oliwa z oliwek extra virgin
olej rzepakowy tłoczony na zimno
awokado
orzechy (migdały, orzechy laskowe, pistacje)
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 (PUFA)tłuste ryby morskie (łosoś, makrela, śledź, pstrąg, sardynki) – minimum 2 razy w tygodniu
siemię lniane, olej lniany
nasiona chia
orzechy włoskie  
Warzywa i owoce (źródło antyoksydantów i błonnika)warzywa zielone: szpinak, jarmuż, brokuły, rukola
warzywa czerwone i pomarańczowe: papryka, pomidory, marchew, dynia
warzywa kapustne: kapusta, brukselka, kalafior
owoce jagodowe: borówki, maliny, truskawki, jeżyny
owoce cytrusowe: pomarańcze, grejpfruty, cytryny
winogrona (zwłaszcza ciemne)
Produkty zbożowe pełnoziarnistekasza gryczana, pęczak, komosa ryżowa
brązowy ryż
pełnoziarniste pieczywo i makarony
płatki owsiane górskie
Rośliny strączkowe i sojasoczewica, ciecierzyca, fasola, groch
tofu, tempeh, napoje sojowe niesłodzone
Źródła białka o działaniu przeciwzapalnymryby morskie bogate w omega-3
drób w umiarkowanych ilościach
nasiona roślin strączkowych
fermentowana soja (np. tempeh, miso)
Dodatki wspierające dietęprzyprawy i zioła: kurkuma (z pieprzem dla lepszej biodostępności), imbir, cynamon, czosnek
zielona herbata, herbata matcha
kawa w umiarkowanych ilościach

    >> Sprawdź: Wpływ diety na tempo starzenia się organizmu. Czym jest dieta anti-aging?

    Czego unikać na diecie przeciwzapalnej? Produkty zakazane

    Dieta przeciwzapalna opiera się nie tylko na włączeniu produktów bogatych w składniki odżywcze o działaniu przeciwzapalnym, ale także na ograniczeniu lub eliminacji żywności, która sprzyja powstawaniu stanów zapalnych. Produkty prozapalne nasilają stres oksydacyjny, zaburzają gospodarkę lipidową i węglowodanową, a także zwiększają markery stanu zapalnego we krwi.

    Tłuszcze nasycone i izomery transfast food (burgery, frytki, pizza z sieciówek)
    gotowe dania i zupy instant
    margaryny twarde, produkty zawierające częściowo uwodornione oleje roślinne
    słodycze (ciastka, wafle, pączki, kremy cukiernicze)
    Żywność wysokoprzetworzonachipsy, chrupki, krakersy
    słone przekąski typu paluszki, prażynki
    gotowe sosy, dressingi, ketchup, majonez
    wędliny niskiej jakości (parówki, pasztety, konserwy mięsne)  
    Czerwone i przetworzone mięsowołowina, wieprzowina, baranina (spożywane często i w dużych porcjach)
    wędzone i peklowane mięsa, kiełbasy, bekon  
    Cukier i produkty o wysokim indeksie glikemicznymnapoje słodzone (cola, energetyki, soki dosładzane)
    słodycze, batony, lody
    białe pieczywo, drożdżówki, ciasta z białej mąki
    Alkohol i napoje energetyczneregularne i nadmierne spożycie alkoholu zwiększa stres oksydacyjny oraz nasila procesy zapalne w wątrobie i jelitach.
    Produkty z dodatkiem sztucznych konserwantów i barwnikówkolorowe napoje gazowane
    gotowe sosy i zupy w proszku
    żywność typu instant

    Należy pamiętać, że:

    • nadmiar tłuszczów nasyconych i trans zwiększa poziom cholesterolu LDL oraz nasila stan zapalny.
    • badania wskazują, że nadmiar w diecie mięsa czerwonego i przetworzonego zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i nowotworów.
    • dieta bogata w cukry proste podnosi poziom glukozy i insuliny, co stymuluje powstawanie cytokin prozapalnych.

    >> Zobacz: Jak czytać składy na etykietach produktów spożywczych?

    Dieta przeciwzapalna – przykładowe przepisy

    Śniadanie – owsianka z jagodami, siemieniem lnianym i orzechami

    • Składniki:
      • 50 g płatków owsianych pełnoziarnistych
      • 200 ml napoju roślinnego (np. owsianego, niesłodzonego)
      • 150g świeżych lub mrożonych jagód (lub borówek amerykańskich)
      • 1 łyżeczka siemienia lnianego całe nasiona
      • 10 g orzechów włoskich

    II śniadanie – smoothie przeciwzapalne

    • Składniki:
      • 1 banan lekko dojrzały
      • 1 garść szpinaku
      • ½ szklanki jagód lub malin
      • 1 łyżeczka kurkumy
      • 1 łyżeczka świeżo startego imbiru
      • 200 ml wody lub napoju roślinnego
    • Przygotowanie:
      • Zblenduj wszystkie składniki na gładko. Pij od razu, najlepiej jako drugie śniadanie.

    Obiad – łosoś pieczony z awokado i komosą ryżową

    • Składniki:
      • 150 g filetu z łososia (pieczony lub gotowany na parze)
      • 50 g komosy ryżowej (ugotowanej)
      • ½ awokado
      • garść rukoli i szpinaku
      • kilka pomidorków koktajlowych
      • 1 łyżka oliwy z oliwek extra virgin
      • sok z cytryny, świeże zioła, pieprz

    Kolacja – zupa krem z dyni i soczewicy czerwonej

    • Składniki:
      • 300 g dyni (pokrojonej w kostkę)
      • 100 g czerwonej soczewicy
      • 1 cebula mała,
      • 1 ząbek czosnku
      • 1 łyżka oliwy z oliwek
      • 1 łyżeczka kurkumy i imbiru
      • bulion warzywny (ok. 0,5l)
      • świeża kolendra do podania
      • kromka chleba żytniego pełnoziarnistego
    • Przygotowanie
      • Na oliwie podsmaż cebulę i czosnek. Dodaj dynię, soczewicę i przyprawy. Zalej bulionem i gotuj ok. 20 minut. Zblenduj na gładki krem, podawaj z natką kolendry. I grzanką z chleba pełnoziarnistego.
    Badanie witaminy D banerek

    FAQ. Dieta przeciwzapalna – często zadawane pytania

    Czy można jeść jajka na diecie przeciwzapalnej?

    Tak, jajka można spożywać w umiarkowanych ilościach w diecie przeciwzapalnej. Są źródłem białka, witamin (A, D, B12) i choliny. Ważny jest jednak sposób ich przygotowania – najlepiej gotowane lub w formie omletu na niewielkiej ilości oliwy. Należy unikać smażenia jajek na dużej ilości tłuszczu zwierzęcego.

    Czy płatki owsiane są częścią diety przeciwzapalnej?

    Tak. Płatki owsiane pełnoziarniste to cenne źródło błonnika pokarmowego, zwłaszcza beta-glukanów, które wspierają florę jelitową i obniżają poziom cholesterolu. Mają niski indeks glikemiczny i działają przeciwzapalnie, dlatego są zalecane jako element śniadań lub przekąsek.

    Czego nie jeść przy stanie zapalnym?

    Przy stanie zapalnym należy unikać:
    >> żywności wysokoprzetworzonej (fast food, słone przekąski, wyroby cukiernicze),
    >> tłuszczów trans (margaryny twarde, produkty smażone w głębokim tłuszczu),
    >> nadmiaru mięsa czerwonego i przetworzonych wędlin,
    >> cukrów prostych i napojów słodzonych,
    >> alkoholu w dużych ilościach.

    Czy nabiał może powodować stany zapalne?

    Badania wskazują, że u większości osób fermentowane produkty mleczne (jogurt naturalny, kefir) mogą działać neutralnie lub nawet korzystnie dzięki obecności probiotyków. Natomiast pełnotłusty nabiał i sery żółte zawierają dużo tłuszczów nasyconych, które w nadmiarze mogą działać prozapalnie. Warto wybierać jogurty naturalne, kefiry i ograniczać sery dojrzewające oraz tłuste mleko.

    Czy na diecie przeciwzapalnej można jeść ziemniaki?

    Tak, ziemniaki są dozwolone, pod warunkiem że nie są spożywane w formie smażonej (np. frytki, chipsy). Gotowane lub pieczone ziemniaki zawierają witaminę C, potas oraz błonnik (szczególnie jeśli jemy je ze skórką). Ważny jest także sposób ich podania – najlepiej w towarzystwie warzyw i zdrowych tłuszczów (np. sałatka z oliwą).

    Dieta przeciwzapalna: podsumowanie

    Dieta przeciwzapalna to nie chwilowa moda, ale długofalowy sposób odżywiania, który wspiera zdrowie na wielu poziomach – od poprawy pracy jelit, przez obniżenie markerów stanu zapalnego, aż po redukcję ryzyka chorób przewlekłych. Opiera się na prostych, nieprzetworzonych produktach i naturalnych składnikach, które korzystnie wpływają na organizm. Najważniejsze zasady to: więcej warzyw, owoców, ryb, zdrowych tłuszczów i produktów pełnoziarnistych, a mniej cukru, fast foodów i czerwonego mięsa.

    Jeśli chcesz zadbać o swoje zdrowie i sprawdzić, czy dieta przeciwzapalna jest odpowiednia dla Ciebie – warto skonsultować się z dietetykiem i przeprowadzić podstawowe badania laboratoryjne. Zrób pierwszy krok już dziś i przekonaj się, jak dieta może wspierać Twój organizm w walce ze stanami zapalnymi.

    Bibliografia

    1. Narodowe Centrum Edukacji żywieniowej; ,,Dieta przeciwzapalna”; mrg Aleksandra Wedziuk-Reszka
    2. Ricker MA, Haas WC. Anti-Inflammatory Diet in Clinical Practice: A Review. Nutr Clin Pract. 2017 Jun;32(3):318-325. doi: 10.1177/0884533617700353.
    3. https://www.drweil.com/diet-nutrition/anti-inflammatory-diet-pyramid/dr-weils-anti-inflammatory-food-pyramid/ [dostęp 20.04.2023]

    Szkarlatyna (płonica) u dzieci i dorosłych: objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

    Katarzyna Banaszczyk
    -
    0
    Szkarlatyna (płonica) u dzieci i dorosłych: objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

    Płonica to jedna z najczęściej występujących chorób zakaźnych w populacji pediatrycznej. Szkarlatyna cechuje się charakterystycznymi symptomami skórno-śluzówkowymi. Jakie są pierwsze objawy szkarlatyny i ile trwa okres wylęgania choroby? Co robić w przypadku podejrzenia płonicy? Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się więcej na temat objawów, diagnostyki i leczenia szkarlatyny.

    Spis treści:

    1. Szkarlatyna: co to za choroba?
    2. Szkarlatyna u dzieci i dorosłych: jak można się zarazić?
    3. Objawy szkarlatyny u dzieci i dorosłych
    4. Diagnostyka szkarlatyny. Jak wygląda rozpoznanie płonicy?
    5. Szkarlatyna: leczenie chorych na płonicę
    6. Niedoleczona szkarlatyna. Jakie mogą wystąpić powikłania po płonicy?
    7. Profilaktyka zakażeń na szkarlatynę
    8. Szkarlatyna u dzieci i dorosłych: często zadawane pytania (FAQ)
    9. Zarażenie szkarlatyną: podsumowanie informacji

    Szkarlatyna: co to za choroba?

    Płonica (szkarlatyna, scarlet fever) to schorzenie bakteryjne, za które odpowiadają paciorkowce beta-hemolizujące z grupy A, a przede wszystkim paciorkowiec ropotwórczy (Streptococcus pyogenes). Bakterie te zdolne są do produkcji specjalnych toksyn, nazywanych toksynami erytrogennymi, które odpowiadają za charakterystyczny obraz kliniczny opisywanego w tym artykule schorzenia.

    Na płonicę istotnie częściej chorują dzieci, jednak możliwe jest również zachorowanie w wieku dorosłym. Schorzenie to po raz pierwszy zostało opisane przez angielskiego lekarza Sydenhama w 1675 roku.

    >> Przeczytaj: Paciorkowce – czy te bakterie są groźne? Objawy zakażenia, diagnostyka, leczenie

    Szkarlatyna: okres wylęgania płonicy

    Okres wylęgania płonicy, a więc czas od zakażenia paciorkowcami do pojawienia się pierwszych objawów choroby, wynosi typowo od 2 do 5 dni. Niekiedy jest to tylko kilka lub kilkanaście godzin.

    Ile trwa szkarlatyna?

    Czas trwania choroby to zazwyczaj 7-10 dni, ale niektóre objawy, szczególnie skórne, mogą być widoczne dłużej. Dotyczy to między innymi złuszczania skóry. W przypadku wystąpienia powikłań choroby, okres rekonwalescencji może być znacznie dłuższy.

    >> To może Cię zainteresować: Jak wzmocnić układ immunologiczny u dorosłych i dzieci?

    Szkarlatyna u dzieci i dorosłych: jak można się zarazić?

    Do zakażenia dochodzi zazwyczaj drogą kropelkową, ale jest możliwe również poprzez kontakt bezpośredni, na przykład z wydzieliną dróg oddechowych. Źródłem choroby jest wyłącznie człowiek, typowo chory pacjent, ale do zakażenia może dojść również poprzez kontakt z osobą będącą nosicielem paciorkowców β-hemolizujących z grupy A.

    Warto wspomnieć, że znane są również przypadki zakażenia drogą pokarmową. Choć obecnie rzadko dochodzi do zakażenia tą drogą, to w przeszłości odnotowywano przypadki zachorowania na płonicę na skutek spożycia zanieczyszczonego drobnoustrojami mleka. W przypadku zakażenia pokarmowego, czas wylęgania jest zazwyczaj krótszy i może wynosić nawet kilka godzin.

    Czy szkarlatyna jest zaraźliwa?

    Szkarlatyna jest zaliczana do chorób zakaźnych, bowiem wywoływana jest przez baterie, które przenoszą się drogą kropelkową lub drogą kontaktu bezpośredniego z wydzieliną dróg oddechowych. Do licznych zakażeń dochodzi w zbiorowiskach ludzi, w tym w żłobkach, przedszkolach czy szkołach. Zakażeniu sprzyjają również zaniedbania higieniczne. Co ciekawe, zauważono, że schorzenie częściej występuje w miesiącach jesienno-zimowych.

    >> Sprawdź: Czyste piaskownice – zadbajmy o bezpieczeństwo dzieci

    Objawy szkarlatyny u dzieci i dorosłych

    Objawy choroby dotyczą przede wszystkim gardła i migdałków podniebiennych, a także skóry i błon śluzowych. Obserwuje się również powiększenie węzłów chłonnych szyjnych. Węzły są bolesne podczas badania palpacyjnego. Niekiedy występuje również biegunka, wymioty i bóle brzucha. W przebiegu szkarlatyny nie obserwuje się jednak kataru, kaszlu czy zapalenia spojówek.

    objawy-szkarlatyny

    Szkarlatyna: pierwsze objawy płonicy

    Płonica charakteryzuje się nagłym i ostrym początkiem. Rozpoczyna się wysoką gorączką, sięgającą nawet 40 stopni, której towarzyszą dreszcze. Do podwyższonej temperatury ciała dołącza silny ból gardła, utrata apetytu i osłabienie.

    Zarażenie szkarlatyną: objawy skórne

    Po około 12-36 godzinach od wystąpienia pierwszych symptomów choroby pojawiają się charakterystyczne objawy skórne płonicy, które obejmują wystąpienie plamistej lub plamisto-grudkowej osutki skórnej na tułowiu. Z czasem osutka pojawia się również w innych obszarach skóry. Wykwity chorobowe są bardzo drobne, a ich wielkość odpowiada wielkości łebka od szpilki. Co ważne, zmiany skórne nie pojawiają się na dłoniowej powierzchni rąk oraz na podeszwach stóp.

    Charakterystycznym objawem skórnym w przebiegu płonicy są linie Pastii, które są czerwonawymi, linijnymi wykwitami, lokalizującymi się w zgięciach stawowych.

    Osutka w przebiegu płonicy ma tendencję do zlewania się. Zmiany skórne są najbardziej intensywne w obrębie dołów pachowych, a także na bocznych powierzchniach lędźwi i na wewnętrznej powierzchni skóry ramion i ud. Wykwitom chorobowym może towarzyszyć świąd. Po około tygodniu zmiany skórne ustępują w postaci delikatnego złuszczania skóry.

    Jak wygląda przy szkarlatynie język i gardło?

    W przebiegu szkarlatyny obserwuje się typowy wygląd języka. W pierwszych dniach choroby język pokryty jest białawym nalotem, a po około 2-3 dniach zaczyna się powoli oczyszczać, odsłaniając powiększone brodawki językowe. Oczyszczony z nalotu język z powiększonymi brodawkami przypomina swoim wyglądem truskawkę lub malinę, co sprawia, że jest nazywany językiem malinowym lub językiem truskawkowym.

    Należy jednak wiedzieć, że zmiany śluzówkowe w płonicy to nie tylko język. Objawy obserwuje się również w obrębie migdałków, które często są powiększone i pokryte białawym nalotem. Na podniebieniu miękkim mogą natomiast pojawić się wykwity krwotoczne, co bywa nazywane w medycynie szkarłatnie zabarwionym gardłem.

    >> Sprawdź: Malinowy (truskawkowy) język – co może oznaczać? Możliwe przyczyny

    Szkarlatyna i tzw. trójkąt Fiłatowa

    Nie można zapomnieć, że wykwity skórne w przebiegu szkarlatyny pojawiają się również na twarzy. Charakterystyczne jest wystąpienie płaskich zmian rumieniowych, którym towarzyszy bladość w okolicy skóry wokół ust, co nazywane jest trójkątem Fiłatowa. Jest to jeden z charakterystycznych objawów płonicy.

    Diagnostyka szkarlatyny. Jak wygląda rozpoznanie płonicy?

    Płonicę rozpoznaje się na podstawie obrazu klinicznego, badania przedmiotowego pacjenta, a także badań dodatkowych, w tym mikrobiologicznych. W celu potwierdzenia zakażenia wykonuje się posiew (w tym celu konieczne jest pobranie wymazu z gardła). Badanie to jest złotym standardem w diagnostyce bakteryjnego zapalenia gardła i migdałków. Cechuje się bowiem wysoką czułością, wynoszącą około 90-95%.

    Posiew-szkarlatyna-baner-1

    Możliwe jest również wykonanie testu antygenowego w kierunku paciorkowców, który dostępny jest w coraz większej liczbie placówek medycznych. Taki test antygenowy wykonywany jest poprzez pobranie wymazu z gardła, a wynik uzyskuje się w ciągu kilkunastu minut.

    W odniesieniu do populacji pediatrycznej i podejrzenia bakteryjnego zapalenia gardła, uzyskanie ujemnego wyniku w kierunku paciorkowców w szybkim teście antygenowym powinno zostać potwierdzone poprzez wykonanie posiewu materiału (konieczne jest więc wykonanie wymazu z gardła). Najnowsze wytyczne IDSA (Infectious Diseases Society of America) podkreślają jednak istotę potwierdzania ujemnego wyniku za pomocą posiewu również u pacjentów dorosłych. Posiew mikrobiologiczny cechuje się bowiem wyższą czułością w wykrywaniu bakteryjnej etiologii zapalenia gardła i migdałków.

    Niekiedy pomocniczo wykonuje się również badania laboratoryjne, w wynikach których obserwuje się:

    Testy serologiczne, takie jak test antystreptolizynowy (ASO) są nieprzydatne w ostrej fazie choroby, mają natomiast znaczenie w diagnostyce różnicowej potencjalnych powikłań, ponieważ wzrost poziomu ASO we krwi obserwuje się po 1-3 tygodniach od zakażenia i utrzymuje się przez pewien czas po wyzdrowieniu.

    >> Zobacz: Wysypka u dzieci – możliwe przyczyny, diagnostyka i leczenie

    Jakie choroby dają podobne objawy do płonicy?

    Inne schorzenia, które mogą mieć zbliżony obraz kliniczny do płonicy to przede wszystkim:

    >> Sprawdź: Gronkowiec złocisty – zakażenia skóry

    Szkarlatyna: leczenie chorych na płonicę

    Płonica jest wywoływana przez bakterie, więc w leczeniu wykorzystuje się antybiotyki. W pierwszym rzucie stosuje się penicylinę fenoksymetylową. W przypadku alergii na penicyliny w wywiadzie, rekomendowane jest wykonanie antybiogramu, w celu weryfikacji wrażliwości bakterii na wykorzystywane w II rzucie antybiotyki: makrolidy (azytromycyna, klarytromycyna czy erytromycyna) i klindamycynę.

    Konieczny jest również odpoczynek i odpowiednie nawadnianie. W przypadku wysokiej gorączki stosuje się leki przeciwgorączkowe, na przykład paracetamol.

    Pakiet po infekcji (4 badania) banerek

    Niedoleczona szkarlatyna. Jakie mogą wystąpić powikłania po płonicy?

    Odpowiednio leczona płonica wiąże się z pomyślnymi rokowaniami. Jednak w przypadku niepodjęcia terapii, śmiertelność może wynosić nawet do 20%, co jest związane z wystąpieniem powikłań. Zalicza się do nich przede wszystkim takie stany jak:

    • gorączka reumatyczna,
    • paciorkowcowe ostre zapalenie nerek,
    • ropień okołogardłowy,
    • ropne zapalenie zatok przynosowych,
    • ropne zapalenie węzłów chłonnych szyjnych,
    • rzadziej: zapalenie płuc czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

    >> Przeczytaj: Zapalenie płuc: objawy, przyczyny, leczenie

    Profilaktyka zakażeń na szkarlatynę

    Nie istnieje szczepienie chroniące przed zachorowaniem na szkarlatynę. W celu zmniejszenia ryzyka zachorowania należy dbać o higienę (częste mycie rąk), unikać przebywania w zbiorowiskach, a także unikać kontaktu z chorymi na płonicę. Warto podkreślić, że rozpoznanie płonicy nie wymaga przyjmowania profilaktycznej antybiotykoterapii przez członków rodziny czy grupy rówieśniczej (przedszkole, szkoła).

    Szkarlatyna u dzieci i dorosłych: często zadawane pytania (FAQ)

    Szkarlatyna to częste schorzenie w populacji pediatrycznej, ciągle jeszcze kojarzone z groźnymi w skutkach epidemiami. Nic dziwnego, że choroba ta rodzi wśród pacjentów i rodziców wiele wątpliwości. Poniżej odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania.

    Skąd się bierze szkarlatyna?

    Szkarlatyna to schorzenie wywoływane przez bakterie, a do zakażenia może dojść drogą kropelkową, pokarmową, a także drogą kontaktu bezpośredniego z wydzieliną dróg oddechowych chorego.

    Ile dni się choruje na szkarlatynę?

    Klasyczne choroba trwa około 7-10 dni, jednak w przypadku wystąpienia powikłań objawy mogą występować znacznie dłużej. Złuszczanie skóry może utrzymywać się nawet kilka tygodni.

    Czy szkarlatyna jest groźna?

    Przed erą antybiotyków, szkarlatyna była chorobą potencjalnie śmiertelną. Nieleczona płonica może bowiem wiązać się z ryzykiem wystąpienia groźnych powikłań, w tym ze zgonem włącznie.

    Ile trzeba siedzieć w domu przy szkarlatynie?

    Zgodnie z zaleceniami, izolacja pacjenta jest niezbędna przez pierwszą dobę od rozpoczęcia leczenia zalecanym antybiotykiem. Jednak przy obecności objawów choroby, w tym osłabienia, warto odpocząć i pozostać w domu dłużej, zgodnie z zaleceniami lekarza prowadzącego.

    Ile razy w życiu można zachorować na szkarlatynę?

    Szkarlatynę można przechorować więcej niż jeden raz. Wynika to z faktu, iż wyróżnia się więcej niż jedną toksynę pirogenną produkowaną przez paciorkowce. Przechorowanie płonicy uodparnia wyłącznie na jeden rodzaj toksyny bakteryjnej.

    Jakie są pierwsze objawy szkarlatyny u dorosłego?

    Pierwsze objawy, zarówno u dzieci, jak i u dorosłych obejmują wysoką gorączkę i dreszcze, ból gardła, a także osłabienie. Należy podkreślić, że symptomy pojawiają się nagle.

    Ile dni zaraża szkarlatyna?

    Nieodpowiednio leczeni pacjenci mogą zarażać bardzo długo, nawet do kilku tygodni. Jednak włączenie skutecznej antybiotykoterapii skraca zakaźność aż do 24 godzin. Włączenie odpowiedniego leczenia pozwala na zmniejszenie ryzyka kolejnych zachorowań i pojawienia się lokalnych ognisk epidemicznych.

    Czym się różni szkarlatyna od bostonki?

    Bostonka to potoczne określenie używane często przez pacjentów w odniesieniu do choroby dłoni, stóp i jamy ustnej. W przeciwieństwie do płonicy, jest to schorzenie wywołane przez wirusy, najczęściej wirusy Coxsackie. W przebiegu choroby dłoni stóp i jamy ustnej również obserwuje się zmiany skórno-śluzówkowe, jednak mają one inną morfologię niż te występujące w trakcie szkarlatyny.

    Jakie badania należy zrobić po szkarlatynie?

    Badania po szkarlatynie wykonuje się w celu wykrycia ewentualnych powikłań. Mogą to być morfologia, badanie ogólne moczu, ASO, CRP. Może być również zlecone EKG.

    Zarażenie szkarlatyną: podsumowanie informacji

    • Płonica to schorzenie bakteryjne, wywoływane przez paciorkowce beta-hemolizujące z grupy A, zdolne do produkowania toksyn pirogennych.
    • Objawy kliniczne płonicy to przede wszystkim gorączka, ból gardła, a także charakterystyczne objawy skórno-śluzówkowe.
    • W diagnostyce płonicy wykorzystuje się badania mikrobiologiczne i szybkie testy antygenowe.
    • Leczenie płonicy polega na zastosowaniu antybiotykoterapii; lekiem z wyboru jest penicylina fenoksymetylowa.
    • Nieleczona szkarlatyna może wiązać się z możliwością wystąpienia poważnych powikłań, w tym z ryzykiem zgonu pacjenta.

    Bibliografia

    1. M. P. Czarkowski i inni, Płonica w Polsce w 2009 roku, Przegl Epidemiol. 2012;66:215-220,
    2. L. Szenborn, Płonica, Pediatria po Dyplomie, 2012/06,
    3. A. Szczeklik, Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020/2021.

    Rogowacenie słoneczne – jak wygląda i jakie są jego przyczyny?

    Katarzyna Banaszczyk
    -
    0
    Rogowacenie słoneczne – jak wygląda i jakie są jego przyczyny?

    Rogowacenie słoneczne to często występujące schorzenie dermatologiczne, które związane jest z ryzykiem przekształcenia do raka kolczystokomórkowego skóry. Jak objawia się rogowacenie słoneczne i jakie są jego przyczyny? Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się więcej na temat rogowacenia słonecznego.

    Spis treści:

    1. Co to jest rogowacenie słoneczne?
    2. Przyczyny rogowacenia słonecznego
    3. Objawy rogowacenia słonecznego
    4. Jak leczyć rogowacenie słoneczne?
    5. Jak zapobiec rogowaceniu słonecznemu?
    6. FAQ. Rogowacenie słoneczne – często zadawane pytania
    7. Rogowacenie słoneczne – podsumowanie

    Co to jest rogowacenie słoneczne?

    Rogowacenie słoneczne, nazywane również rogowaceniem starczym, uznawane jest aktualnie za raka in situ, a więc nowotwór złośliwy skóry nieprzekraczający błony podstawnej.

    Błona podstawna to granica pomiędzy naskórkiem, będącym najbardziej zewnętrzną warstwą skóry, a położoną głębiej skórą właściwą. Oznacza to, że w przypadku rogowacenia słonecznego zmienione, nieprawidłowe komórki nie dostają się do skóry właściwej. Jeżeli do tego dojdzie, wówczas mówi się już o raku kolczystokomórkowym skóry (SCC). Ryzyko transformacji rogowacenia słonecznego do raka kolczystokomórkowego skóry to około 10% w ciągu 10 lat.

    W dermatologii wyróżnia się kilka postaci histologicznych rogowacenia słonecznego, a mianowicie:

    Przyczyny rogowacenia słonecznego

    Rogowacenie słoneczne (keratosis actinica) jest spowodowane długotrwałą, przewlekłą ekspozycją na promieniowanie ultrafioletowe (przede wszystkim UVB). Promieniowanie ultrafioletowe prowadzi do zmian w materialne genetycznym komórek naskórka (a więc w DNA, tj. kwasie deoksyrybonukleinowym), pojawienia się mutacji genetycznych, ale również prowadzi do stanu immunosupresji. Konsekwencją tych zmian są pojawiające się stopniowo niekontrolowane podziały komórek naskórka.

    >>Badanie witaminy D to badanie krwi, które pozwala ocenić poziom tej witaminy. Wykonasz je w ALAB laboratoria:<<

    badanie witaminy D

    Rogowacenie słoneczne istotnie częściej pojawia się u osób starszych (powyżej 60-65. roku życia), ponieważ skóra tych osób przez wiele lat była eksponowana na promieniowanie ultrafioletowe.

    >> Sprawdź: Wpływ promieni słonecznych na skórę

    Czynniki ryzyka związane z występowania rogowacenia słonecznego to między innymi:

    • jasny fototyp (I i II) – jasna cera, skłonna do poparzeń słonecznych,
    • zamieszkiwanie rejonów okołorównikowych,
    • płeć męska,
    • narażenie na arsen,
    • czynniki genetyczne – zespoły genetyczne, cechujące się dużym ryzykiem nowotworów złośliwych skóry, na przykład xeroderma pigmentosum,
    • albinizm,
    • stan po transplantacjach narządów,
    • przyjmowanie leków immunosupresyjnych, a więc wyciszających układ immunologiczny.

    >> To może Cię zainteresować: Choroba Bowena – czym jest i jakie daje objawy? Przyczyny i leczenie

    Objawy rogowacenia słonecznego

    Rogowacenie słoneczne występuje pod postacią zmian owalnych, typowo rumieniowych, pojedynczych lub mnogich, które pokryte są łuską. Sprawia to, że wykwity te są szorstkie podczas palpacji skóry. Zmiany chorobowe lokalizują się najczęściej na powierzchniach odsłoniętych, a więc na skórze twarzy, szyi, czy grzbietach rąk.

    Cechy, które budzą niepokój onkologiczny i sprawiają, że należy brać pod uwagę transformację do raka kolczystokomórkowego to przede wszystkim:

    • nacieczenie zmiany u podstawy,
    • pojawienie się na powierzchni zmiany owrzodzenia,
    • pojawienie się wokół zmiany rąbka zapalnego.

    Warto wiedzieć, że zmiana nazywana w dermatologii rogiem skórnym również jest zaliczana do rogowacenia słonecznego. Jest to twardy twór, zbudowany z białka keratyny, który przyjmuje kształt lekko zagiętego, stożkowatego rogu. Róg skórny lokalizuje się najczęściej na skórze twarzy.

    Rogowacenie słoneczne: kategorie KIN

    Zmiany występujące w przebiegu rogowacenia słonecznego zalicza się do trzech kategorii KIN (z ang. keratotic intraepithelial neoplasia). Wyróżniamy:

    • KIN1 – jest to najwcześniejszy rodzaj zmian w przebiegu rogowacenia słonecznego, w tym przypadku zmiany skórne nie wykazują szorstkości, a histopatologicznie komórki naskórka (keratynocyty) wykazują tylko niewielkie nieprawidłowości i nie różnią się istotnie od prawidłowych keratynocytów,
    • KIN2 – w tym przypadku najczęściej pojawia się już wyczuwalna palpacyjnie szorstkość, z zmiany histopatologiczne komórek uwidaczniają się przede wszystkim w obrębie dolnych warstw naskórka,
    • KIN3 – są to najbardziej zaawansowane zmiany, klinicznie często mają postać strupów, z kolei pod kątem histopatologicznym, nieprawidłowe komórki są obserwowane na całej grubości naskórka.

    W potwierdzeniu rozpoznania rogowacenia słonecznego niezwykle ważną rolę odgrywa badanie dermatoskopowe. Warto wspomnieć, że w diagnostyce różnicowej rogowacenia słonecznego bierze się pod uwagę takie schorzenia dermatologiczne jak:

    >> To może Cię zainteresować: Rumień wielopostaciowy: objawy, przyczyny i leczenie

    Jak leczyć rogowacenie słoneczne?

    W terapii rogowacenia słonecznego wykorzystuje się zarówno metody zachowawcze (farmakologiczne), jak i zabiegowe. Aktualnie dermatolodzy dysponują szerokim wachlarzem terapeutycznym rogowacenia słonecznego. Najczęściej zastosowanie znajdują takie substancje i procedury medyczne jak:

    • 5% imikwimod w postaci kremu – preparat ten aplikuje się na zmiany chorobowe dwa, trzy razy w tygodniu, przez około miesiąc, krem stosuje się na noc i powinien on pozostawać na skórze przez około 8 godzin, po czym należy go zmyć,
    • 5-fluorouracyl w postaci maści – preparat ten stosuje się dwa razy dziennie przez około 2-4 tygodnie,
    • diklofenak w postaci żelu – lek ten aplikuje się na miejsca zmienione chorobowo dwa razy dziennie, a czas leczenia powinien wynosić 1-2 miesiące.
    • miejscowe retinoidy,
    • krioterapia – a więc potocznie mówiąc wymrażanie zmian skórnych,
    • laseroterapia – na przykład z wykorzystaniem lasera CO2,
    • terapia fotodynamiczna – najczęściej z zastosowaniem kwasu 5-aminolewulinowego,
    • w niektórych przypadkach konieczne może być usunięcie chirurgiczne.

    >> Sprawdź: Choroby skóry u człowieka. Najczęściej występujące dermatozy

    Domowe sposoby na rogowacenie słoneczne

    W związku z ryzykiem transformacji nowotworowej, rogowacenie słoneczne powinno być odpowiednio leczone pod okiem lekarza dermatologa. Domowe sposoby nie będą skuteczne w terapii rogowacenia słonecznego. Konieczne jest leczenie, które przeprowadza się pod okiem lekarza. O terapii rogowacenia słonecznego więcej można przeczytać w kolejnych akapitach tego artykułu.

    Jak zapobiec rogowaceniu słonecznemu?

    Najważniejszym krokiem w profilaktyce rogowacenie słonecznego jest unikanie ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe. Należy stosować kremy z filtrem, minimum SPF 50, a także unikać przebywania w pełnym słońcu, szczególnie między godziną 11:00 a 15:00. Warto również pamiętać o noszeniu czapki z daszkiem lub kapelusza z szerokim rondem.

    >> Przeczytaj: Uczulenie na słońce (fotodermatoza): objawy, przyczyny, leczenie

    FAQ. Rogowacenie słoneczne – często zadawane pytania

    Omawiany w tym artykule problem dermatologiczny wiąże się z ryzykiem transformacji nowotworowej, co sprawia, że u pacjentów pojawia się wiele nurtujących pytań i wątpliwości. Poniżej odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania.

    Jak wygląda rogowacenie słoneczne?

    Rogowacenie słoneczne najczęściej ma postać rumieniowych wykwitów, które są szorstkie w dotyku. Niekiedy pojawiają się również zmiany o typie strupów. Rogowacenie słoneczne cechuje się charakterystycznym obrazem dermatoskopowym, w którym obserwuje się między innymi tak zwany obraz truskawki.

    Jak usunąć rogowacenie słoneczne?

    Ustąpienie zmian związanych z rogowaceniem słonecznym można osiągnąć zarówno z wykorzystaniem leków stosowanych miejscowo, jak i metod zabiegowych (krioterapia, laseroterapia). Odpowiednią metodę leczenia rogowacenia słonecznego zaproponuje lekarz dermatolog.

    Jak długo trwa leczenie rogowacenia słonecznego?

    Czas leczenia zależy przede wszystkim od wybranej metody terapeutycznej, jak i stosowania się do zaleceń. Leczenie rogowacenia słonecznego może trwać nawet kilka miesięcy.

    Co zaostrza rogowacenie słoneczne?

    Najważniejszym czynnikiem pogarszającym przebieg i będącym przyczyną pojawiania się zmian typowych dla rogowacenia słonecznego jest promieniowanie ultrafioletowe. Z tego powodu powinno się unikać narażenia na promieniowanie ultrafioletowe i stosować regularnie kremy z filtrem, najlepiej minimum SPF 50.

    Czy rogowacenie słoneczne to nowotwór?

    Rogowacenie słoneczne jest aktualnie zaliczane do tak zwanych raków in situ, co oznacza, że jest to przedinwazyjna postać nowotworu złośliwego skóry. Przy braku podjęcia leczenia istnieje ryzyko transformacji do inwazyjnej postaci raka skóry – mowa tutaj o raku kolczystokomórkowym.

    Rogowacenie słoneczne – podsumowanie

    • Rogowacenie słoneczne to przedinwazyjna postać raka kolczystokomórkowego skóry, która powstaje na skutek przewlekłej ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe.
    • Rogowacenie słoneczne ma postać zmian rumieniowych o szorstkiej powierzchni, które lokalizują się przede wszystkim na skórze odsłoniętej, a więc na twarzy, szyi i grzbietach rąk.
    • W diagnostyce rogowacenia słonecznego najważniejszą rolę odgrywa badanie przedmiotowe i badanie dermatoskopowe zmian skórnych.
    • W terapii rogowacenia słonecznego stosuje się zarówno leki miejscowe, jak i postępowania zabiegowe. O sposobie leczenia powinien decydować lekarz dermatolog.

    Bibliografia

    1. W. Placek, A. Markiewicz, N. Zając, M. Bzdawski, Rogowacenie słoneczne– definicja, etiopatogeneza i możliwości terapeutyczne, Przegl Dermatol 2013, 100, 171–177,
    2. B. Worley, V. Harikumar, K. Reynolds, Jak leczyć rogowacenie słoneczne? Arch. Dermatol. Res. 2022 Dec 1,
    3. A. Nasierowska-Guttmejer, M. Kołos, Patomorfologia – Słownik Onkologiczny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2024,
    4. L. Rudnicka i inni, Współczesna Dermatologia, PZWL, Warszawa 2022.

    Niedobór progesteronu – objawy, przyczyny, diagnostyka, leczenie

    Agata Strukow
    -
    0
    Niedobór progesteronu – objawy, przyczyny, diagnostyka, leczenie

    Progesteron to żeński hormon płciowy, wspierający prawidłową owulację i ciążę. Jakie mogą być przyczyny i objawy niskiego poziomu progesteronu? Jak można zbadać poziom progesteronu? Jak sobie radzić z niedoborem tego hormonu? Zapraszamy do artykułu.

    Kluczowe informacje:
    >> Progesteron to ważny hormon w organizmie kobiety. Gwarantuje prawidłową owulację, pomaga zajść w ciążę i ją utrzymywać.
    >> Zbyt niski poziom progesteronu może powodować zaburzenia miesiączkowania i problemy z poczęciem.
    >> Poziom progesteronu wspiera zdrowy styl życia, w tym dieta i aktywność fizyczna.
    >> Zbyt niski poziom tego hormonu można wykryć, wykonując jego oznaczenie we krwi lub w ślinie.
    >> Badanie progesteronu ze śliny pacjent może wykonać w domu.  

    Spis treści:

    1. Co to jest progesteron?
    2. Niedobór progesteronu – przyczyny
    3. Niedobór progesteronu – objawy
    4. Diagnostyka niskiego poziomu progesteronu
    5. Jak podnieść poziom progesteronu?
    6. Niedobór progesteronu –  FAQ (często zadawane pytania)

    Co to jest progesteron?

    Progesteron jest dominującym żeńskim hormonem płciowym w drugiej, poowulacyjnej fazie cyklu menstruacyjnego. Główną funkcją hormonu jest przygotowanie błony śluzowej macicy (endometrium) do zagnieżdżenia się zapłodnionego zarodka. W przypadku braku zapłodnienia poziom progesteronu obniża się, co skutkuje złuszczaniem się błony śluzowej macicy i wystąpieniem miesiączki.

    Oznaczenie poziomu progesteronu jest jedną z metod weryfikacji czy owulacja faktycznie wystąpiła. Dlatego zazwyczaj zaleca się wykonanie tego badania między 21. a 25. dniem cyklu. Progesteron jest również hormonem niezbędnym do zapłodnienia i prawidłowego przebiegu ciąży.

    Niedobór progesteronu – przyczyny

    Niski poziom progesteronu może mieć różne przyczyny, w tym związane z niewłaściwym stylem życia, zaburzenia hormonalne lub patologie ciąży.

    Do przyczyn niskiego progesteronu zaliczamy:

    >> Może Cię zainteresować: PCOS – zespół policystycznych jajników – objawy

    Niedobór progesteronu – objawy

    Objawy za niskiego progesteronu w organizmie kobiety zależą od jej etapu życia i wpływają na jej ciało na kilka sposobów.

    Niski progesteron: objawy u kobiet, które nie są w ciąży

    Niedobór progesteronu u kobiet w wieku reprodukcyjnym to:

    • nieregularne miesiączki,
    • problemy z zajściem w ciążę – progesteron jest niezbędny do wystąpienia owulacji.

    U kobiet miesiączkujących są to symptomy, które wysuwają się na plan pierwszy i zazwyczaj skłaniają do wykonywania badań.

    O zaburzeniach miesiączkowania dowiesz się więcej z artykułu: Nieregularny okres i zaburzenia miesiączkowania. Objawy, przyczyny, badania i leczenie

    Niski progesteron w ciąży

    Progesteron nazywany jest hormonem ciąży, ponieważ jest niezbędny do jej podtrzymywania. Odgrywa kluczową rolę w zagnieżdżaniu się w macicy zapłodnionego zarodka, wpływa na jego prawidłowy rozwój i zapobiega przedwczesnemu urodzeniu niedojrzałego, niezdolnego do życia poza organizmem matki, dziecka.

    Symptomy niedoboru progesteronu w ciąży to:

    • plamieni,
    • tkliwość piersi,
    • zmęczenie,
    • poronienie,
    • ciąża pozamaciczna,
    • zaburzenia pracy łożyska,
    • stan przedrzucawkowy.
    • przedwczesny poród.

    >> Przeczytaj także: Progesteron w ciąży – funkcje, badanie, wysoki i niski poziom progesteronu w ciąży

    Niedobór progesteronu po 40 r.ż. – objawy

    Wygaszanie czynności jajników w okresie okołomenopauzalnym wiąże się z fizjologicznym obniżeniem poziomu estrogenów i progesteronu, występowaniem objawów menopauzy i wpływem na ogólny stan zdrowia.

    Obserwuje się:

    Niedobór progesteronu u mężczyzn

    Progesteron w organizmie mężczyzny nie jest pierwszoplanowym hormonem płciowym, jednak zbyt niski jego poziom wywołuje pewne objawy. Mogą to być:

    • niskie libido, zaburzenia erekcji,
    • zmęczenie, problemy z koncentracją,
    • wahania nastroju, depresja,
    • utrata masy mięśniowej.

    Diagnostyka niskiego poziomu progesteronu

    Poziom progesteronu u kobiety zależy od dnia cyklu miesięcznego, niższy jest w I fazie cyklu – w fazie folikularnej. Wzrasta podczas owulacji, osiąga szczyt około tydzień po owulacji, w fazie II cyklu – lutealnej. Jeśli nie dochodzi do ciąży znowu spada i dochodzi do miesiączki.

    Jeśli kobieta zaszła w ciążę, progesteron nadal wzrasta, aby wrócić do wartości wyjściowych po porodzie.

    Po menopauzie poziom hormonu spada bardzo znacznie.

    Progesteron badanie

    • Badanie progesteronu z krwi

    Oznaczanie progesteronu we krwi jest badaniem rutynowym. Z powodu wahań jego poziomu w ciągu cyklu, zaleca się, aby hormon oznaczać w konkretnych dniach, zazwyczaj pomiędzy 21-23 dniem, jeśli cykl trwa 28 dni. Jeśli cykle mają inną długość dzień pomiaru, należy wybrać indywidualnie, na ogół jest to 7 dni przed spodziewaną miesiączką.

    Niezależnie od powyższych zaleceń należy pamiętać, że na wyniku z laboratorium wartości referencyjne – normy progesteronu – są podane dla każdej fazy cyklu i dla kobiet po menopauzie.

    Z powodu pulsacyjnego wydzielania tego hormonu i zmian stężenia co kilka godzin – nawet o 50%, badanie wykonuje się w godzinach porannych, zaleca się również, aby wykonać badanie co najmniej w dwóch kolejnych cyklach.

    >>Poziom progesteronu możesz sprawdzić w ALAB laboratoria. Dowiedz się, co obejmuje pakiet badań:<<

    Badanie progesteronu banerek
    • Badanie progesteronu ze śliny

    Badanie hormonów w ślinie jest badaniem, w którym oznacza się aktywne, niezwiązane z białkami formy tych związków. Dzięki temu uzyskujemy precyzyjniejsze – niż w przypadku oznaczenia z krwi – informacje o rzeczywistej aktywności oznaczanych substancji.

    >>W ALAB laboratoria progesteron w ślinie można oznaczyć w panelu z estradiolem. Dodatkową zaletą tego testu jest faktu, iż pobiera się trzy próbki śliny, w 30 minutowych odstępach. Dzięki temu eliminuje się wpływ pulsacyjnego wydzielanie progesteronu i związanej z tym zmienności jego stężenia. Sprawdź zakres pakietu:<<

    Panel hormony kobiece (ślina) - podstawowy banerek

    Jak podnieść poziom progesteronu?

    W przypadku niepowodzeń ciąży oraz bardzo nasilonych objawów menopauzy progesteron podawany jest w postaci leków. Mogą to być tabletki, kremy lub globulki dopochwowe, a także plastry zawierające syntetyczne progestageny.

    Jak naturalnie podnieść progesteron?

    Bezpieczny sposób na zachowanie równowagi hormonalnej to zdrowy tryb życia. Czynniki sprzyjające to:

    • umiarkowana aktywność fizyczna,
    • umiejętność radzenia sobie ze stresem – np. ćwiczenia oddechowe, medytacja,
    • wystarczająca ilość snu.

    Zalecana ilość snu w zależności od wieku wynosi:

    WiekLiczba godzin snu – normaZalecana ilość godzin snu – w jednej części
    18-25 lat6-11 godzin7-9 godzin
    25-64 lata6-10 godzin7-9 godzin
    Powyżej 65 r.ż.5-9 godzin7-8 godzin

    Progesteron a dieta

    Jednym z ważnych czynników pozwalających na zachowanie równowagi hormonalnej są zdrowe nawyki żywieniowe. Ważne jest, aby w diecie była odpowiednia ilość wszystkich niezbędnych składników pokarmowych – tłuszczów, białek, węglowodanów oraz składników mineralnych i witamin.

    Do składników wspomagających prawidłową owulację należą:

    • żelazo – wyższe spożycie żelaza niehemowego (pochodzenia roślinnego) wiąże się z niższym ryzykiem zaburzeń owulacji i niepłodności spowodowanej tymi zaburzeniami,
    • magnez – niezbędny w zapewnieniu optymalnego poziomi progesteronu, zmniejsza również dominację estrogenów w organizmie,
    • cynk – wpływający na poprawę syntezy progesteronu oraz hormonów przysadki mózgowej. Źródłem cynku w diecie są np. kiełki pszenicy, otręby pszenne, wątróbka cielęca i wieprzowa, pestki dyni.

    >> O zasadach komponowania zbilansowanych posiłków przeczytasz w artykule: Talerz zdrowego żywienia

    Witaminy a progesteron

    Do prawidłowej syntezy progesteronu wymagana jest optymalna obecność wszystkich witamin, jednak niektóre z nich są szczególnie ważne. Należą do nich:

    • witamina B6 – wpływa na syntezę hormonów steroidowych. Badania pokazują, iż wpływa ona na zwiększenie wydzielania progesteronu, zmniejszając dominację estradiolu. Zawarta jest w kiełkach pszenicy, otrębach pszennych, orzechach włoskich, wątróbce, kaszy gryczanej.
    • witamina D – receptory dla witaminy D obecne są we wszystkich komórkach naszego organizmu, w tym w jajnikach. Wykazano, iż odpowiedni poziom witaminy D stymuluje produkcję tego hormonu, a jej niedobór – w szczególności w PCOS – powiązany jest z niepłodnością, hirsutyzmem. Utrzymanie optymalnego poziomu witaminy D możliwe jest dzięki badaniu jej stężenia we krwi i adekwatnej suplementacji. Nie jesteśmy w stanie dostarczać tej witaminy z dietą.
    • witamina E – ocenia się, iż jej niedobór wpływa na ryzyko poronienia, może sprzyjać zaburzeniom owulacji. Dzięki odpowiedniemu poziomowi witaminy E poprawia się stężenie progesteronu – również w momencie szczytowym fazy lutealnej. Witamina E obecna jest w powszechnie stosowanych olejach, np. rzepakowym, oliwie z oliwek, oleju z kiełków pszenicy
    • witamina C – wspomaga wzrost stężenia progesteronu we krwi, poprzez aktywność antyoksydacyjną – nadmiar wolnych rodników może być czynnikiem sprzyjającym obniżaniu poziomu progesteronu. Prawidłowy poziom witaminy C jest łatwy do zapewnienia z dietą, bogate w tę witaminę są warzywa, np. papryka.

    >> Więcej o znaczeniu witamin dla organizmu człowieka dowiesz się z artykułów:

    Niedobór progesteronu –  FAQ (często zadawane pytania)

    Czy niedobór progesteronu powoduje tycie?

    Jednym z symptomów niedoboru progesteronu jest wzrost masy ciała.

    Czy badanie progesteronu można zrobić w domu?

    Tak. Można to zrobić dzięki możliwości oznaczenia zawartości progesteronu w ślinie.

    Jakie są objawy niedoboru progesteronu po 50. r.ż.?

    Objawy niedoboru progesteronu po 50. r.ż. wiążą się z menopauzą i mogą to być uderzenia gorąca, zaburzenia nastroju, zaburzenia snu, przyrost masy ciała.

    W którym dniu bada się progesteron?

    Jeśli cykl trwa 28 dni, badanie progesteronu wykonuje się pomiędzy 21-23 dniem cyklu. Jeśli cykle mają inną długość, należy je wykonać ok. 7 dni przed spodziewaną miesiączką.

    Jakie witaminy podnoszą progesteron?

    Szczególną rolę odgrywają witamina B6, witamina D, witamina E i witamina C.

    PIŚMIENNICTWO

    1. Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine. Current clinical irrelevance of luteal phase deficiency: a committee opinion. Fertil Steril. 2015 Apr;103(4):e27-32. doi: 10.1016/j.fertnstert.2014.12.128. Epub 2015 Feb 11. PMID: 25681857.
    2. Endocrine Society. Reproductive Hormones (https://www.endocrine.org/patient-engagement/endocrine-library/hormones-and-endocrine-function/reproductive-hormones).
    3. Cable JK, Grider MH. Physiology, Progesterone. 2023 May 1. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan–. PMID: 32644386.
    4. Takasaki A, Tamura H, Taniguchi K, Asada H, Taketani T, Matsuoka A, Yamagata Y, Shimamura K, Morioka H, Sugino N. Luteal blood flow and luteal function. J Ovarian Res. 2009 Jan 14;2:1. doi: 10.1186/1757-2215-2-1. PMID: 19144154; PMCID: PMC2633338.
    5. Henmi H, Endo T, Kitajima Y, Manase K, Hata H, Kudo R. Effects of ascorbic acid supplementation on serum progesterone levels in patients with a luteal phase defect. Fertil Steril. 2003 Aug;80(2):459-61. doi: 10.1016/s0015-0282(03)00657-5. PMID: 12909517
    6. Chavarro JE, Rich-Edwards JW, Rosner BA, Willett WC., Diet and lifestyle in the prevention of ovulatory disorder infertility. Obstet Gynecol. 2007;110:1050-8.
    7. G E Abraham Nutritional factors in the etiology of the premenstrual tension syndromes, J Reprod Med . 1983 Jul;28(7):446-64.
    8. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1206,diagnostyka-endokrynologiczna-w-ginekologii
    9. https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/nadmierna-sennosc-w-ciagu-dnia-mozliwe-przyczyny-jakie-badania-wykonac/

    Niski poziom estrogenu – przyczyny, objawy, badania, leczenie

    Agata Strukow
    -
    0
    Niski poziom estrogenu – przyczyny, objawy, badania, leczenie

    Spis treści:

    1. Co to jest estrogen?
    2. Niski poziom estrogenów – przyczyny
    3. Jakie są objawy niedoboru estrogenu?
    4. Badanie poziomu estrogenów – kiedy je wykonać?
    5. Leczenie niedoboru estrogenów
    6. Niedobór estrogenu a dieta
    7. Niski poziom estrogenu – najczęściej zadawane pytania (FAQ)

    Co to jest estrogen?

    Estrogeny to niejednorodna grupa hormonów steroidowych, które regulują wiele procesów w organizmie kobiety. Kluczowym jest fakt, iż bez estrogenów szereg zjawisk fizjologicznych niezbędnych do zajścia w ciążę i jej utrzymania nie mógłby przebiegać prawidłowo.

    Stężenia hormonów estrogenowych są ściśle zależne od wieku kobiety.

    • Estradiol (E2) dominuje w okresie reprodukcyjnym,
    • Estriol (E3) jest  obecny głównie podczas ciąży,
    • Estron (E1) to hormon okresu pomenopauzalnego.

    Najsilniejszym estrogenem u kobiety jest estradiol – główny produkt pęcherzyków jajnikowych, działający jako kluczowy mediator zmian patofizjologicznych w żeńskim układzie rozrodczym.

    >> Więcej o estrogenach i ich roli w artykule: Co to są estrogeny, za co odpowiadają i kiedy je badać?

    Niski poziom estrogenów – przyczyny

    Niedobór estradiolu może mieć różne przyczyny. Fizjologicznie jego poziom maleje z wiekiem, niski poziom estradiolu notowany jest u kobiet po menopauzie.

    U kobiet w okresie reprodukcyjnym głównym źródłem estrogenów są jajniki. Dlatego wszystkie problemy związane z prawidłowym ich funkcjonowaniem mogą skutkować zbyt niskimi poziomami tych hormonów.

    Jeśli przyczyna leży w samym jajniku, mówimy o pierwotnej niewydolności jajników, która może być efektem:

    Jeśli natomiast przyczyną niedoboru estrogenów są czynniki zlokalizowane poza jajnikiem, ale wpływające na ich funkcje, mówimy o wtórnej niewydolności jajników. Może ona wystąpić:

    Niski_poziom_estrogenow_infografika

    >>Poznaj możliwości wczesnej diagnozy oraz kompleksowej oceny zdrowia i sprawdź zakres pakietu badań w ALAB laboratoria:>>

    Pakiet PCOS - zespół policystycznych jajników (4 badania) banerek

    Jakie są objawy niedoboru estrogenu?

    Objawy niedoboru estrogenów u kobiety w wieku reprodukcyjnym wpływają przede wszystkim na sferę związaną z płodnością i życiem seksualnym. Efekty niskiego poziomu tych hormonów u kobiet po menopauzie to cały szereg dolegliwości związanych z wygasaniem czynności jajników.

    Niski estradiol – objawy u kobiet przed menopauzą

    Niski poziom estradiolu – głównego estrogenu u kobiet młodszych kobiet – daje o sobie znać w postaci:

    • zaburzeń miesiączkowania – nieregularnych miesiączek, braku menstruacji,
    • zaburzeń związanych z życiem seksualnym – obniżenie libido, podrażnienie i suchość pochwy, ból w czasie stosunku,
    • zaniku trzeciorzędowych cech płciowych, np. owłosienia kobiecego, piersi,
    • przedwczesnego starzenia się skóry i pogorszenia kondycji włosów
    • wpływu na gospodarkę lipidową i zwiększenie ryzyka wystąpienia choroby niedokrwiennej serca.

    Niedobory estrogenów u dziewczynek mogą powodować problemy z dojrzewaniem płciowym, np. opóźnione dojrzewanie płciowe, ograniczone występowanie drugorzędowych cech płciowych – pochwy, macicy, jajowodów, sromu, łechtaczki.

    >> Więcej o problemach z miesiączkowaniem przeczytasz w artykule: Brak miesiączki – możliwe przyczyny braku okresu. Jakie badania przeprowadzić?

    Niskie estrogeny a ciąża

    Niedobór estrogenów może mieć wpływ na przebieg ciąży. Wpływ niskiego poziomu estradiolu może być widoczny na kilku poziomach:

    • brak zapłodnienia – niższe stężenia estrogenów mogą być związane z cyklami bezowulacyjnymi, w wyniku czego nie dochodzi do poczęcia,
    • problemy z implantacją zapłodnionego zarodka – niedobory estrogenów wpływają na możliwości prawidłowego rozwoju endometrium, w którym zagnieżdża się zapłodniony zarodek,
    • nieprawidłowy rozwój łożyska – nieprawidłowości w jego unaczynieniu,
    • samoistne poronienia – niski poziom estrogenów to zwiększone ryzyko poronienia,
    • powikłania ciąży – stan przedrzucawkowy, ograniczenie wzrostu płodu.

    >> Może Cię zainteresować także artykuł: Czy endometrioza wpływa na płodność i przebieg ciąży?

    WAŻNE:
    Odpowiednie stężenia estrogenów są kluczowe dla prawidłowego poczęcia, implantacji i wczesnego rozwoju ciąży, a niedobór estradiolu wiąże się ze zwiększonym ryzykiem niepowodzeń i powikłań ciąży.

    Niskie estrogeny a menopauza

    Wygasanie czynności jajników u kobiet w okresie perimenopauzy i po menopauzie niesie za sobą szereg objawów związanych z pogorszeniem funkcjonowania w sferze seksualnej, ale także objawów spowodowanych:

    • niekorzystnymi przesunięciami lipidowymi,
    • dysfunkcją śródbłonka i zaburzeniami neutralizowania wolnych rodników,
    • nadkrzepliwością krwi.

    Zatem skutki niedoboru estrogenów to zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Ponadto sprzyja on ujawnieniu lub zaostrzeniu:

    • zaburzeń snu,
    • wzrostowi masy ciała,
    • depresji i zaburzeń nastroju.

    Objawy niskiego poziomu estrogenów związane z klimakterium to m.in. uderzenia gorąca, zanikowe zapalenie pochwy, atrofia pochwy, osteoporoza.

    >>Równowaga hormonalna odgrywa bardzo ważną rolę w okresie menopauzy. Sprawdź zakres pakietu badań w ALAB laboratoria, który pomoże Ci zadbać o siebie na tym etapie życia:<<

    Pakiet hormony kobiece menopauza (3 badania) banerek

    Niedobór estrogenów a tycie

    Estrogeny odgrywają ważną rolę w regulacji bilansu energetycznego, wpływają na zwiększenie spoczynkowego wydatku energetycznego i termogenezę brązowej tkanki tłuszczowej, która jest kluczowa w procesie spalania energii i wytwarzania ciepła. Dlatego niedobór estrogenów ma wpływ na przyrost masy ciała i rozwój otyłości. W jednym z badań wykazano, iż spadek poziomu estrogenów o 1-2% występuje w korelacji z każdym jednostkowym przyrostem BMI.

    >> Przeczytaj też: Nadwaga a otyłość – czym się różnią? Klasyfikacja, leczenie i konsekwencje otyłości

    Badanie poziomu estrogenów – kiedy je wykonać?

    Badanie poziomu estrogenów, głównie estradiolu, jest jednym z rutynowych oznaczeń hormonalnych, wykonywanych u kobiet.

    Wskazaniem do wykonania badania są:

    >>U kobiet w okresie menopauzy wykonuje się oznaczenie poziomu estronu, aby wykluczyć niedobory estrogenów oraz w celu kontroli terapii hormonalnej. Sprawdź zakres pakietu badań dostępnego w ALAB laboratoria:<<

    Badanie estradiolu banerek

    Leczenie niedoboru estrogenów

    Niedobór estrogenów nie jest chorobą, jest zazwyczaj jednym z objawów występujących w przebiegu danego schorzenia. Jeśli występują wskazania, uzupełnia się poziom estrogenów za pomocą leków syntetycznych lub suplementów z fitoestrogenami. Należy pamiętać, iż te ostatnie wywierają podobny efekt fizjologiczny, jak leki syntetyczne i również mogą być obarczone działaniami niepożądanymi.

    Terapia estrogenami możliwa jest przy pomocy różnych postaci leków:

    • tabletek doustnych,
    • globulek dopochwowych,
    • plastrów,
    • kremów, żeli dopochwowych.

    >> Może Cię zainteresować także: Czym są suplementy diety i czym się różnią od leków?

    Niedobór estrogenu a dieta

    Dieta może mieć znaczący wpływ na poziom estrogenów w organizmie kobiety, wpływa na ich metabolizm i wydalanie.

    Jaka dieta podwyższa poziom estrogenów? Przede wszystkim jest to dieta bogata w fitoestrogeny, związki roślinne o budowie naśladującej strukturę hormonów estrogenowych. Można je znaleźć w roślinach strączkowych, soi. Najbogatszym źródłem fitoestrogenów jest siemię lnianie.

    >> Więcej o tym, czym są lignany i fitoestrogeny w artykule: Lignany – czym są? Właściwości, działanie i źródła w diecie

    Do podwyższenia poziomu estrogenów prowadzi także dieta o umiarkowanej zawartości tłuszczu i wysokiej zawartości błonnika, np. dieta wegetariańska lub dieta śródziemnomorska. Wzbogacenie organizmu w estrogeny tymi dietami jest jednak niższe niż w dietach bogatotłuszczowych.

    • Badania wskazują, iż istnieje dodatnia korelacja między spożyciem tłuszczu a poziomem estrogenów w osoczu (im więcej tłuszczu, tym więcej estrogenów).
    • Wysokie spożycie błonnika to niższy poziom tych hormonów w osoczu. Istnieje ujemna korelacja pomiędzy spożyciem błonnika a estrogenami (im więcej błonnika, tym mniej estrogenów).

    Stężenie estrogenów znacząco obniża się przez spożywanie alkoholu.

    >> Może Cię zainteresować: Diety alternatywne: wegetariańska i wegańska – jakie jest ryzyko niedoborów?

    Niski poziom estrogenu – najczęściej zadawane pytania (FAQ)

    Jak zwiększyć poziom estrogenów?

    Poziom estrogenów można zwiększyć poprzez ich suplementację preparatami syntetycznymi lub fitoestrogenami. Można również skomponować dietę o wysokiej zawartości fitoestrogenów, należy unikać alkoholu.

    Jak zbadać poziom estrogenów?

    Poziom estrogenów polega na oznaczeniu estradiolu we krwi żylnej. Oznaczenie wykonuje się w odpowiednim dniu cyklu. U kobiet po menopauzie oznacza się stężenie estronu – przedstawiciela estrogenów w tym okresie życia kobiety.

    PIŚMIENNICTWO

    1. Parisi F, Fenizia C, Introini A, Zavatta A, Scaccabarozzi C, Biasin M, Savasi V. The pathophysiological role of estrogens in the initial stages of pregnancy: molecular mechanisms and clinical implications for pregnancy outcome from the periconceptional period to end of the first trimester. Hum Reprod Update. 2023 Nov 2;29(6):699-720. doi: 10.1093/humupd/dmad016. PMID: 37353909; PMCID: PMC10628507.
    2. Weidlinger S, Winterberger K, Pape J, Weidlinger M, Janka H, von Wolff M, Stute P. Impact of estrogens on resting energy expenditure: A systematic review. Obes Rev. 2023 Oct;24(10):e13605. doi: 10.1111/obr.13605. Epub 2023 Aug 6. Erratum in: Obes Rev. 2024 Jul;25(7):e13756. doi: 10.1111/obr.13756. PMID: 37544655.
    3. Fidecicchi T, Giannini A, Chedraui P, Luisi S, Battipaglia C, Genazzani AR, Genazzani AD, Simoncini T. Neuroendocrine mechanisms of mood disorders during menopause transition: A narrative review and future perspectives. Maturitas. 2024 Oct;188:108087. doi: 10.1016/j.maturitas.2024.108087. Epub 2024 Aug 2. PMID: 39111089.
    4. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1205,choroby-jajnikow
    5. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1210,menopauza
    6. Carruba G, Granata OM, Pala V, Campisi I, Agostara B, Cusimano R, Ravazzolo B, Traina A. A traditional Mediterranean diet decreases endogenous estrogens in healthy postmenopausal women. Nutr Cancer. 2006;56(2):253-9. doi: 10.1207/s15327914nc5602_18. PMID: 17474873.

    Adenowirusy – czym są i jakie są objawy zakażenia?

    Elwira Zawidzka
    -
    0
    Adenowirusy – czym są i jakie są objawy zakażenia?

    Adenowirusy to powszechnie występujące drobnoustroje odpowiedzialne za choroby układu oddechowego, układu pokarmowego i oczu. Wirusy mają zdolność do szybkiego rozprzestrzeniania w populacji ludzkiej, atakując zarówno dzieci, jak i dorosłych. Jak dochodzi do zakażenia adenowirusami i kto jest najbardziej narażony? Czy infekcja jest groźna? W jaki sposób zdiagnozować zakażenie i jak z nim walczyć? Warto znać odpowiedź na te pytania dla ograniczenia ryzyka powikłań zdrowotnych.

    Spis treści:

    1. Czym są adenowirusy?
    2. Jak dochodzi do zakażenia adenowirusem?
    3. Kto jest najbardziej narażony na zakażenie adenowirusem?
    4. Czy adenowirusy są groźne?
    5. Adenowirus – objawy zakażenia
    6. Objawy zakażenia adenowirusem u dzieci i dorosłych
    7. Adenowirus – objawy ze strony układu oddechowego
    8. Adenowirus – objawy zakażenia układu pokarmowego
    9. Adenowirus – zaburzenia funkcjonowania układu moczowego
    10. Adenowirus – zapalenie spojówek
    11. Skutki zakażenia adenowirusami
    12. Diagnostyka i leczenie adenowirusów
    13. Adenowirusy –  podsumowanie najważniejszych informacji

    Czym są adenowirusy?

    Adenowirusy wyizolowano po raz pierwszy w 1953 r. w ludzkiej tkance adenoidalnej (migdałku gardłowym), stąd ich nazwa. Są one bezosłonkowymi wirusami, których genom stanowi podwójna nić kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA). Istnieje około 100 serotypów adenowirusów, spośród których mniej więcej połowa ma zdolność zakażania ludzi. Ludzkie adenowirusy podzielono na siedem podgrup (gatunków) oznaczanych literami do A do G, w obrębie których znajdują się różne genotypy oznaczone cyframi i liczbami.

    Adenowirusy wywołują u ludzi:

    • zakażenia lityczne – wirusy powodują rozpad (lizę) komórek, np. śluzowo-nabłonkowych, z uwolnieniem nowych cząstek wirusa zdolnych do dalszego zakażania,
    • zakażenia latentne – wirusy są obecne w organizmie, np. w komórkach limfoidalnych i gruczołowych, ale nie wywołują objawów chorobowych. W przypadku spadku odporności organizmu może dojść do reaktywacji wirusów i wystąpienia objawów klinicznych.

    Adenowirusy są odporne na wysychanie, działanie detergentów, wydzieliny układu pokarmowego (kwasy, proteazy) i działanie niskich stężeń chloru. Wirusy giną pod wpływem ciepła, formaliny i środków utleniających.

    Jak dochodzi do zakażenia adenowirusem?

    Rezerwuarem adenowirusów wywołujących zakażenia u człowieka są wyłącznie ludzie, zarówno osoby chore, jak i bezobjawowi nosiciele. Wirusy zakażają komórki nabłonkowe ustnej części gardła oraz nabłonek narządów oddechowych i jelitowych.

     Do zakażenia adenowirusami dochodzi:

    • drogą kropelkową – poprzez kontakt z wydzielinami dróg oddechowych zakażonej osoby – wirusy przenoszą się w trakcie kichania, kasłania, mówienia,
    • drogą fekalno-oralną:
      • poprzez spożywanie skażonej wody, żywności,
      • poprzez skażone przedmioty (ręczniki, przybory toaletowe, odzież, sprzęt medyczny, umywalki)

    Okres wylęgania choroby trwa zazwyczaj 5-12 dni. Zakaźność (wydalanie wirusa) trwa od jednego dnia do nawet kilkunastu miesięcy, co jest zależne od obrazu klinicznego choroby oraz stanu układu odpornościowego pacjenta. Wirusy wydalane są z wydzieliną układu oddechowego oraz z kałem.

    >> Przeczytaj także: Przedłużający się kaszel: jakie badania laboratoryjne wykonać, by rozpocząć skuteczne leczenie

    Kto jest najbardziej narażony na zakażenie adenowirusem?

    Adenowirusy są rozpowszechnione na całym świecie. Wystąpieniu zakażenia sprzyja:

    • wiek – dzieci od 6 miesięcy do 5 lat, seniorzy,
    • upośledzona odporność (np. osoby po transplantacjach),
    • przebywanie w dużych skupiskach ludzkich (żłobki, przedszkola, szkoły, szpitale, koszary wojskowe, otwarte przestrzenie biurowe itp.),
    • noszenie soczewek kontaktowych,
    • kąpiel w basenach,
    • wspólne używanie ręczników i przyborów toaletowych.

    >> Przeczytaj też: Jak wzmocnić układ immunologiczny u dorosłych i dzieci?

    Czy adenowirusy są groźne?

    Większość zakażeń adenowirusami przebiega bezobjawowo lub z łagodnymi objawami. Sporadycznie, szczególnie u osób z upośledzoną odpornością, osób starszych i noworodków zakażenie może prowadzić do poważnych powikłań. Następstwem zakażeń mogą być choroby przewlekłe, stany zapalne różnych narządów, ciężkie zakażenia rozsiane.

    Adenowirus – objawy zakażenia

    Zakażenie adenowirusami może przebiegać bezobjawowo lub może prowadzić do wystąpienia objawów klinicznych, których rodzaj i nasilenie zależne jest od typu wirusa i stanu układu odpornościowego pacjenta. Najczęściej zakażenie dotyczy układu oddechowego, pokarmowego oraz narządu wzroku.

    Objawy zakażenia adenowirusem u dzieci i dorosłych

    Zakażenia adenowirusami mogą dotyczyć zarówno dzieci, jak i dorosłych. Ciężkie zakażenia uogólnione występują głównie u noworodków i osób z upośledzoną odpornością.

    Niemowlęta narażone są na zapalenia górnych i dolnych dróg oddechowych oraz ostrą biegunkę.

    U dzieci zakażenia występują przede wszystkim pod postacią przeziębień, rzadziej pojawia się zapalenie płuc, krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego, czy ostra biegunka.

    Dorośli przechodzą infekcje łagodniej niż dzieci, zazwyczaj są to ostre zakażenia dróg oddechowych i zapalenia spojówek.

    >> Sprawdź też: Sezonowe zakażenia układu oddechowego – ostre zakażenia górnych dróg oddechowych

    Adenowirus – objawy ze strony układu oddechowego

    1. Ostre zapalenie górnych dróg oddechowych – najczęstsza postać kliniczna, występuje gorączka, zapalenie gardła i migdałków, nieżyt błony śluzowej nosa.
    2. Gorączka z nieżytem gardła i spojówek – często występuje w postaci zachorowań epidemicznych wśród starszych dzieci przebywających w dużych grupach, rzadziej występują zachorowania pojedyncze. W przebiegu choroby pojawiają się wysoka temperatura, zapalenia gardła, nieżyt błony śluzowej nosa, nieropne zapalenie spojówek (początkowo jednostronne, później obustronne), tkliwość i powiększenie węzłów chłonnych przyusznych,
      • zespół pseudokrztuścowy – przypomina przebieg krztuśca wywoływanego przez bakterie z gatunku Bordetella pertusis, pojawia się napadowy kaszel,
      • zapalenie ucha środkowego – częste zakażenie u małych dzieci,
      • zapalenie płuc i oskrzeli – występuje głównie u małych dzieci i osób z upośledzoną odpornością.

    >> Przeczytaj też: Nieżyt nosa i astma – czy to alergia?

    Adenowirus – objawy zakażenia układu pokarmowego

    Adenowirusy są główną przyczyną ostrego wirusowego zapalenia żołądka i jelit. Są częstą przyczyną szpitalnych zakażeń pokarmowych. Za ostrą biegunkę u małych dzieci odpowiadają głównie genotypy 40 i 41 adenowirusa. Objawom charakterystycznym dla zakażenia układu pokarmowego takim jak biegunka, nudności, wymioty, bóle brzucha, gorączka mogą towarzyszyć również objawy ze strony układu oddechowego.

    >> Może Cię zainteresować: Zapalenie błony śluzowej żołądka – co jeść, aby złagodzić objawy?

    Adenowirus – zaburzenia funkcjonowania układu moczowego

    Adenowirusy mogą być przyczyną ostrego krwotocznego zapalenia pęcherza moczowego. Choroba występuje przede wszystkim u dzieci w wieku 6–15 lat (dotyczy głównie chłopców) i u dorosłych z upośledzonym układem odpornościowym. Za zakażenie odpowiedzialne są genotypy 11 i 21 adenowirusa. Początek choroby jest nagły, pojawia się krwiomocz, nie występuje gorączka ani zaburzenie pracy nerek. Zapalenie ustępuje samoistnie.

    U dorosłych adenowirusy sporadycznie wywołują ostre zapalenie cewki moczowej, a u osób w immunosupresji zapalenie nerek.

    Adenowirus – zapalenie spojówek

    Adenowirusy są najczęstszą przyczyną wirusowego zapalenia spojówek. Choroba dotyczy zazwyczaj osób po 12. r.ż. Objawy zakażenia mogą występować jednostronnie lub pojawiać się w obu oczach.

    Postaci adenowirusowego zapalenia spojówek:

    • nagminne zapalenie spojówek i rogówki – najcięższa i najbardziej zaraźliwa postać zakażenia. Początkowo dochodzi do zapalenia spojówek, następnie rogówki. W przebiegu choroby pojawia się zaczerwienienie spojówek, łzawienie, światłowstręt, pieczenie, skurcz powiek. Przeduszne węzły chłonne ulegają powiększeniu i są tkliwe. Objawy ustępują po 2-3 tygodniach, czasami dochodzi do powikłań, takich jak zmętnienie rogówki i zespół suchego oka.
    • pęcherzykowe zapalenie spojówek – łagodna postać zakażenia, nie dochodzi do zajęcia rogówki. Choroba ustępuje do 10 dni.
    • gorączka spojówkowo-gardłowa – obok objawów ocznych występują objawy charakterystyczne dla zapalenia gardła i nieżytu błony śluzowej nosa.
    • przewlekłe zapalenie spojówek – zazwyczaj jest następstwem ostrego zakażenia. Objawy (łzawienie, zaczerwienienie spojówek, światłowstręt) pojawiają się okresowo. Choroba może trwać do kilkunastu miesięcy.

    Skutki zakażenia adenowirusami

    Następstwem zakażenia adenowirusami może być:

    • zapalenie płuc,
    • zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
    • zapalenie mięśnia sercowego,
    • zapalenie wątroby,
    • zapalenie nerek,
    • przewlekłe biegunki prowadzące do odwodnienia,
    • ostre krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego,
    • ciężkie zakażenia rozsiane,
    • zmętnienie rogówki,
    • zespół suchego oka,
    • odrzucenia przeszczepu.

    Diagnostyka i leczenie adenowirusów

    Rozpoznanie zakażenia adenowirusami opiera się na objawach klinicznych oraz na wynikach badań laboratoryjnych potwierdzających wstępną diagnozę. W diagnostyce laboratoryjnej stosowane są metody służące wykrywaniu materiału genetycznego i antygenów adenowirusów oraz wykrywaniu w krwi przeciwciał przeciwko wirusom. Metody hodowlane nie są stosowane w rutynowych laboratoriach.

    Metody laboratoryjne:

    • Real-Time PCR – czuła i szybka metoda molekularna do wykrywania cząstek wirusa w materiale pobranym od pacjenta (wymaz z gardła, nosa, spojówek, odbytu, kału, płyn mózgowo-rdzeniowy, krew, mocz, aspirat z dróg oddechowych). Technika umożliwia wykrycie wirusa na niskim poziomie. Dostępne są testy jakościowe i ilościowe. Oznaczanie ilościowe jest szczególnie przydatne w celu monitorowania odpowiedzi na leczenie antywirusowe. Badanie jakościowe dostępne jest również w formie pakietu (jednoczasowe wykrywanie różnych drobnoustrojów), co jest użyteczne w diagnostyce różnicowej.
    • Test immunochromatograficzny – umożliwia szybkie wykrywanie antygenów adenowirusów w próbce pobranej od pacjenta (kał, wydzielina dróg oddechowych). Testy wykazują największą czułość na początku zakażenia.
    • Wykrywanie w krwi przeciwciał w klasach IgM i IgG – badanie jest badaniem pomocniczym i ma znaczenie dla określenia statusu immunologicznego pacjenta. Przeciwciała IgM są markerami świeżego zakażenia, przeciwciała IgG są przeciwciałami późnymi. Obecność przeciwciał IgG przy braku przeciwciał IgM może świadczyć o przebyciu zakażenia w przeszłości.

    Zalecane jest wykonanie powtórnego badania po upływie 2-3 tygodni. Wzrost poziomu IgG i spadek poziomu IgM świadczy o niedawno przebytym zakażeniu.

    >>Badanie jakościowe Real-Time PCR możesz zrobić w ALAB laboratoria. Sprawdź zakres pakietu:<<

    Badanie ilościowe oznaczanie DNA adenowirusa (RT-PCR) banerek

    Leczenie adenowirusów

    Nie istnieje celowana terapia przeciwko adenowirusom. Leczenie zakażeń opiera się na stosowaniu leków łagodzących objawy (leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, rozrzedzające wydzielinę). W przypadku wirusowego zapalenia spojówek możliwe jest miejscowe podanie żelu z gancyklowirem, ale jego skuteczność ogranicza się tylko do niektórych serotypów adenowirusów.

    Adenowirusy –  podsumowanie najważniejszych informacji

    • Zakażenia adenowirusami, zarówno dzieci, jak i dorosłych, są powszechne na całym świecie.
    • Do zakażenia adenowirusami dochodzi poprzez kontakt bezpośredni z zakażonym człowiekiem oraz pośrednio przez skażone przedmioty lub spożycie skażonej wody i żywności.
    • Większość przypadków zakażeń adenowirusami przebiega bezobjawowo lub łagodnie i kończy się samowyleczeniem.
    • Najczęstszymi postaciami objawowych zakażeń adenowirusami są choroby dróg oddechowych, przewodu pokarmowego i spojówek.
    • Wpływ na rodzaj i przebieg zakażenia adenowirusami mają: wrota zakażenia, typ adenowirusa, stan układu odpornościowego pacjenta.
    • Najcięższy przebieg zakażenia adenowirusami oraz największe prawdopodobieństwo powikłań dotyczy noworodków i osób z upośledzoną odpornością.
    • Potwierdzeniem zakażenia adenowirusami są wyniki badań laboratoryjnych.
    • Nie istnieje leczenie przyczynowe chorób wywoływanych przez adenowirusy, stosowane jest leczenie objawowe.

    Piśmiennictwo

    1. dr n. med. Magdalena Rogalska „Adenowirusy” https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/160803,adenowirusy (dostęp 01.08.2025 r.)
    2. Ernest Kuchar „Zakażenia adenowirusowe”  https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.1.21.  (dostęp 02.08.2025 r.)
    3. prof. dr hab. n. med. Marek Prost „Wirusowe zapalenia spojówek” https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/chorobyoczu/chorobyspojowki/93499,wirusowe-zapalenia-spojowek (dostęp 03.08.2025 r.)
    4. Patric R. Murray, K.S. Rozenthal, M.A.Pfaller –  Mikrobiologia wyd.VI Wrocław 2011
    Page 21 of 173
    1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173
    1...202122...173Strona 21 z 173

    Zadbaj z nami o zdrowie - zapisz się na newsletter!

    Otrzymuj praktyczne informacje na temat profilaktyki i badań laboratoryjnych, dzięki którym poszerzysz swoją wiedzę na temat świadomej troski o zdrowie. Zapisz się na newsletter i odbierz -20% zniżki na kolejny zakup w e-sklepie.

    O nas

    Firma ALAB laboratoria to ogólnopolska sieć najnowocześniejszych laboratoriów diagnostycznych w Polsce oferująca najszerszą ofertę ponad 3 500 badań diagnostycznych.

    Nasz adres

    ul. Stępińska 22/30, 00-739 Warszawa (22) 349 60 12 info@alab.com.pl © ALAB laboratoria Sp. z o.o.