Hormony sterują większością procesów w organizmie – od cyklu menstruacyjnego, przez płodność, po nastrój i metabolizm. Ich oznaczenie to nie tylko sposób na wykrycie zaburzeń, ale też element profilaktyki. Regularne badania hormonalne pomagają wcześnie wykryć nieprawidłowości i umożliwiają szybkie wdrożenie leczenia.
| Kluczowe informacje: >> Dlaczego badania hormonalne są ważne – nie tylko przy objawach, ale też profilaktycznie. >> Kiedy wykonywać badania – większość hormonów w dniach 2–5 cyklu, progesteron w fazie lutealnej. Androgeny najlepiej rano w fazie folikularnej. >> Jak przygotować się do badań – pobranie krwi rano, na czczo, po odpoczynku. Unikaj stresu, wysiłku i alkoholu. >> Prolaktyna i stres – wynik może być chwilowo podwyższony. Badanie rób w spokojnych warunkach. >> Androgeny i 17-OHP – pozwalają ocenić nadmiar hormonów wpływający na trądzik, nadmierne owłosienie i zaburzenia miesiączkowania. >> Wpływ infekcji i innych czynników – choroba, przemęczenie i brak snu mogą zaburzyć wynik. >> Podsumowanie zasad – kiedy badać, jak się przygotować i czego unikać, by wynik był wiarygodny. |
Spis treści:
- Badania hormonalne: kiedy robić?
- Badania hormonalne: w którym dniu cyklu?
- Kiedy nie robić badań hormonalnych u kobiety?
- Które badania hormonalne dla kobiet robić? Jakie parametry sprawdzić?
- Badania hormonalne: jak się przygotować?
- Badania hormonalne dla kobiet: najczęstsze pytania (FAQ)
Badania hormonalne: kiedy robić?
Do najczęstszych wskazań wykonania badań należą:
- zaburzenia cyklu miesiączkowego (nieregularne miesiączki, brak miesiączki),
- trudności z zajściem w ciążę (niepłodność),
- objawy kliniczne: zmęczenie, depresja, tycie, trądzik, hirsutyzm, wypadanie włosów, zaburzenia miesiączkowania, PMS, endometrioza, PCOS,
- ocena rezerwy jajnikowej (np. przed procedurami wspomaganego rozrodu),
- w przypadku zaburzeń metabolicznych tarczycy i chorób przysadki,
- jako element monitoringu leczenia hormonalnego.
Badania hormonalne: w którym dniu cyklu?
Aby wyniki badań hormonalnych były wiarygodne, krew należy pobrać w odpowiednich dniach cyklu menstruacyjnego.
| Hormon | Optymalny dzień cyklu | Uwagi dotyczące pobrania i interpretacji |
| FSH, LH, estradiol | 2-5 dzień (najczęściej 3.) | Podstawowe hormony oceniające pracę jajników i przysadki; pobranie rano, na czczo. |
| Progesteron | ok. 7 dni po owulacji (zwykle 21. dzień w cyklu 28-dniowym) | Ocenia fazę lutealną i owulację; ważne, by znać długość własnego cyklu. |
| AMH (hormon anty-Müllerowski) | dowolny dzień cyklu | Poziom stały, nie zależy od cyklu; nie wymaga szczególnego przygotowania. |
| Prolaktyna | 2-4 dzień | Zmienna dobowo i bardzo wrażliwa na stres – wynik może być pozornie podwyższony po nieprzespanej nocy, wysiłku lub bólu. Najlepiej badać rano, po odpoczynku. |
| Testosteron (całkowity i wolny) | 3-5 dzień | Pobranie rano (7:00–10:00). Poziom wyższy po stresie lub wysiłku. |
| DHEA-S | 2-5 dzień lub dowolny | Mniejsza zmienność dobowo-cyklowa, ale zaleca się pobranie rano w pierwszej fazie cyklu. |
| 17-OHP (17-hydroksyprogesteron) | ok. 3 dzień | Rano, na czczo; oznaczany przy podejrzeniu nadmiaru androgenów lub zaburzeń nadnerczy. |
Kiedy nie robić badań hormonalnych u kobiety?
Badania najlepiej odłożyć, gdy jesteś chora, osłabiona lub przyjmujesz leki mogące wpływać na poziom hormonów (np. steroidy, niektóre leki psychiatryczne). Wynik może być wówczas niemiarodajny. Nie wykonuje się ich także tuż po odstawieniu antykoncepcji hormonalnej – zaleca się odczekać co najmniej jeden pełny cykl.
Badania hormonalne a przeziębienie i grypa
Aktywna infekcja wirusowa lub bakteryjna (np. przeziębienie, grypa) to okres, kiedy organizm funkcjonuje w stanie podwyższonego stresu fizjologicznego, co może to wpływać na poziomy hormonów. Wyniki mogą być zaburzone i trudniejsze do interpretacji.
Badania hormonalne a miesiączka
Cykliczne zmiany hormonów wiążą się z fazami cyklu. W pierwszym dniu, gdy rozpoczyna się miesiączka, jajniki i przysadka wracają do stanu „bazowego” – dlatego kluczowe hormony (FSH, LH, estradiol) oznacza się zaraz po rozpoczęciu krwawienia.
>> Przeczytaj: Nieregularny okres i zaburzenia miesiączkowania. Objawy, przyczyny, badania i leczenie
Które badania hormonalne dla kobiet robić? Jakie parametry sprawdzić?
W zależności od wskazania, zestaw hormonów może być różny, ale do najczęstszych należą:
- FSH – ocena stymulacji pęcherzyków jajnikowych i rezerwy jajnikowej;
- LH – w stosunku do FSH pomaga ocenić stan osi przysadka-jajnik;
- Estradiol (E2) – pomaga w ocenie funkcji folikularnej;
- Progesteron – ocenia się w fazie lutealnej, by potwierdzić owulację
- Prolaktyna – zbyt wysoki poziom może hamować owulację;
- AMH (hormon anty-Müllerowski) – mierzy rezerwę jajnikową
- Dodatkowo: TSH oraz hormony tarczycy (FT3, FT4) w przypadku zaburzeń miesiączkowania, androgeny (testosteron, DHEAS, androstendion),17-OH progesteron,SHBG (globulina wiążąca hormony płciowe) jeśli do nieregularnych miesiączek dochodzą cechy hiperandrogenizacji.
>> Zobacz też: SHBG -co to za badanie? Wartości referencyjne u kobiet i mężczyzn, interpretacja wyników
Istnieje też możliwośćoznaczania hormonów w ślinie, co jest metodą nieinwazyjną i pozwala ocenić aktywne formy hormonów, takich jak estradiol czy progesteron, poprzez pobranie próbek w określonych dniach cyklu.
Dobór hormonów zależy od wskazania oraz objawów klinicznych — ich zakres najlepiej ustalić z lekarzem.
Badania hormonalne: jak się przygotować?
Przygotowanie ma ogromne znaczenie.
- Pobranie wykonuje się rano (7:00–10:00).
- Dzień wcześniej unikaj alkoholu, dużego wysiłku i stresu.
- Sen i odpoczynek są kluczowe.
- Przed badaniem odpocznij kilka minut w pozycji siedzącej.
>> To może Cię zainteresować: Wykonywanie badań laboratoryjnych na czczo – fakty i mity
Czy na badanie hormonów trzeba być na czczo?
Większość oznaczeń wykonuje się na czczo, czyli po minimum 8 godzinach bez jedzenia. Spożycie posiłku nie powinno istotnie wpłynąć na stężenie hormonów wspominanych w artykule, jednak w praktyce laboratoria zalecają, by wszystkie badania hormonalne pobierać rano i bez śniadania, dla zachowania porównywalnych warunków.
Badania hormonalne dla kobiet: najczęstsze pytania (FAQ)
Nie ćwicz intensywnie, nie stresuj się, nie pij kawy ani alkoholu.
Badanie prolaktyny należy wykonać w pierwszej fazie cyklu – optymalne między 1. a 3. dniem – jednak jeśli badanie nie jest powiązane z cyklem miesiączkowym lekarz może zalecić pobranie w innym terminie.
Tak, jeśli chodzi o FSH, LH i estradiol – najlepiej właśnie wtedy, w 2–5 dniu cyklu.
Zazwyczaj 3. dzień cyklu – to moment najstabilniejszy i zalecany w diagnostyce.
Bibliografia
- Smellie WS. Cases in primary care laboratory medicine: testing pitfalls and summary of guidance on sex hormone testing. BMJ. 2007
