Sklep
Strona główna Blog

Cytomegalia w ciąży – czym grozi? Objawy, przyczyny, diagnostyka

Elwira Zawidzka
-
0
Cytomegalia w ciąży – czym grozi? Objawy, przyczyny, diagnostyka

Wirus cytomegalii jest najczęstszą przyczyną zakażeń wewnątrzmacicznych, które mogą skutkować wadami płodu i poważnymi powikłaniami u narodzonych dzieci. Jak dochodzi do zakażenia CMV w ciąży? Kiedy infekcja stanowi największe zagrożenie dla rozwijającego się dziecka? Jakie badania należy wykonać dla potwierdzenia cytomegalii i jak je interpretować? Artykuł zawiera odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania związane z zakażeniem wirusem CMV w ciąży.  

Spis treści:

  1. Co to jest cytomegalia i jak dochodzi do zakażenia?
  2. Do czego może prowadzić zakażenie wirusem cytomegalii w ciąży?
  3. Jakie są objawy cytomegalii w ciąży?
  4. Jak rozpoznać zakażenie cytomegalowirusem w ciąży?
  5. Cytomegalia w ciąży – badania
  6. Jak interpretować wyniki badań na cytomegalię w ciąży?
  7. Cytomegalia w ciąży – profilaktyka
  8. Cytomegalia w ciąży – często zadawane pytania

Co to jest cytomegalia i jak dochodzi do zakażenia?

Cytomegalia jest chorobą zakaźną wywoływaną przez rozpowszechnionego na całym świecie wirusa cytomegalii (ang. Cytomegalovirus – CMV). Szacuje się, że w zależności od regionu świata zakażenie wirusem dotyczy ok. 40-80% populacji ludzkiej. Człowiek jest naturalnym gospodarzem, rezerwuarem i źródłem zakażenia.  Wirusy CMV wykrywane są w ślinie, łzach, moczu, nasieniu, wydzielinie dróg rodnych, krwi, mleku kobiecym, przeszczepionych narządach.

Do zakażenia dochodzi:

  • drogą bezpośrednią poprzez kontakt z wydzielinami osoby chorej lub bezobjawowego nosiciela,
  • w trakcie kontaktów seksualnych,
  • przy przetaczaniu krwi lub preparatów krwiopochodnych,
  • na skutek przeszczepu organu od zakażonego dawcy,
  • drogą wertykalną w okresie ciąży,
  • w trakcie porodu,
  • w trakcie karmienia piersią.

Pora roku nie ma wpływu na częstość zachorowań.  Zakażenie trwa całe życie – po pierwotnej infekcji wirus przechodzi w stan latencji (utajenia) i uaktywnia się w okresie spadku odporności.

Zdecydowana większość dzieci i dorosłych  z prawidłowym układem odpornościowym przechodzi infekcję bezobjawowo lub łagodnie. Poważne konsekwencje zdrowotne związane są z zakażeniem w okresie płodowym oraz zakażeniem osób z niedoborami odporności.

Do czego może prowadzić zakażenie wirusem cytomegalii w ciąży?

Zakażenie wirusem CMV w trakcie ciąży może nieść za sobą poważne konsekwencje w postaci cytomegalii wrodzonej, prowadzącej do ciężkich powikłań, a nawet do śmierci dziecka. Najgroźniejsze są skutki pierwotnego zakażenia ciężarnej, do którego może dojść w każdym okresie ciąży (tabela 1). Przy infekcji wtórnej prawdopodobieństwo wewnątrzmacicznego zakażenia wynosi ok. 1%.

Tabela 1. Zakażenie pierwotne CMV – prawdopodobieństwo wystąpienia i uszkodzenia płodu

Moment zakażenia wirusem CMVPrawdopodobieństwo zakażenia wewnątrzmacicznegoPrawdopodobieństwo uszkodzenia płoduPrawdopodobieństwo wystąpienia objawów od urodzenia
Okres okołokoncepcyjny21%28,8%1,3%
I trymestr ciąży36,8%19,3%9,1%
II trymestr ciąży40,3%0,9%0,3%
III trymestr ciąży66,2%0,4%0,4%

U 10–15% zakażonych noworodków objawy kliniczne mogą przybrać postać:

Brak objawów zakażenia u noworodka nie wyklucza wystąpienia zaburzeń rozwojowych w późniejszych etapach życia dziecka. Do najczęściej pojawiających się w późniejszym okresie życia powikłań należy postępująca utrata słuchu, mogą wystąpić zaburzenia mowy i opóźnienia w rozwoju umysłowym i psychoruchowym. 

Jakie są objawy cytomegalii w ciąży?

Ciąża jest okresem, w którym układ odpornościowy podlega intensywnym zmianom. Zmniejszona aktywność układu immunologicznego sprzyja utrzymaniu ciąży, ale powoduje jednocześnie zwiększenie podatności na infekcje. Osłabienie odporności sprzyja również reaktywacji uśpionych wirusów.

Szacuje się, że pierwotne infekcje wirusem cytomegalii w trakcie ciąży dotyczą ok. 1%-4% kobiet. Zakażenia wtórne (w tym nowymi typami wirusa) ciężarnych stanowią 75% wszystkich przypadków infekcji CMV.

Przebieg choroby u kobiety ciężarnej jest zazwyczaj bezobjawowy lub skąpoobjawowy. Objawy cytomegalii mogą przypominać grypę lub mononukleozę zakaźną. Mogą pojawić się:

Jak rozpoznać zakażenie cytomegalowirusem w ciąży?

Niespecyficzne objawy cytomegalii, występujące również w przebiegu innych chorób, powodują, że rozpoznanie infekcji wirusem CMV wyłącznie na podstawie symptomów nie jest możliwe. Dla potwierdzenia zakażenia konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych.

W diagnostyce wykorzystywane są badania serologiczne służące wykrywaniu w krwi specyficznych przeciwciał oraz badania wykrywające wirusy lub ich fragmenty (metody molekularne, histologiczne, mikroskopia elektronowa) w różnych materiałach biologicznych pobranych od pacjenta.

Cytomegalia w ciąży – badania

Badania diagnostyczne w kierunku cytomegalii kobiet w ciąży lub planujących ciążę w Polsce nie znajdują się obecnie w standardzie opieki okołoporodowej Ministerstwa Zdrowia (MZ). Ma to ulec zmianie w nowym projekcie MZ (aktualnie konsultowany), ponieważ  jak najwcześniejsze ustalenie statusu serologicznego mamy lub przyszłej mamy jest niezwykle istotne dla podjęcia właściwych działań profilaktycznych lub terapeutycznych.

Zgodnie z rekomendacjami ekspertów podstawą diagnozowania zakażenia wirusem cytomegalii w ciąży są badania serologiczne wykrywające przeciwciała w klasach IgM i IgG oraz badanie awidności przeciwciał IgG. Wyniki tych badań pomagają w ustaleniu momentu zakażenia matki.

  • Przeciwciała klasy IgM – są produkowane w pierwszej kolejności i mogą utrzymywać się w krwi przez 6-9 miesięcy, mogą powstawać również w czasie reaktywacji wirusa i przy infekcji wtórnej,
Badanie przeciwciał IgM przeciwko wirusowi CMV (cytomegalia) banerek
  • Przeciwciała IgG – powstają w późniejszej fazie infekcji i utrzymują się do końca życia,
Badanie przeciwciał IgG przeciwko wirusowi CMV (cytomegalia) banerek
  • Awidność IgG – określa siłę wiązania kompleksu antygen – przeciwciało, co umożliwia określenie momentu zakażenia.

Badania molekularne (PCR) dla diagnozowania zakażenia kobiet ciężarnych zlecane są w wyjątkowych sytuacjach (np. dla potwierdzenia lub wykluczenia pierwotnego zakażenia CMV w przypadku wyników IgM(+), IgG(-)).

Zgodnie z  rekomendacjami Europejskiej Inicjatywy Zakażeń Wrodzonych (ECCI) z 2024 r. u kobiet ciężarnych:

  • badanie w kierunku swoistych dla CMV przeciwciał w klasach IgG i IgM powinno być  wykonywane  w I trymestrze ciąży,
  • w przypadku ujemnych wyników zaleca się powtarzanie badania na obecność przeciwciał co 4 tyg. do 14–16 tyg. ciąży,
  • w przypadku dodatnich wyników dla obu klas przeciwciał (IgM(+) i IgG(+)) zaleca się wykonanie testu awidności IgG w celu wykluczenia niedawnego pierwotnego zakażenia CMV.

Jak interpretować wyniki badań na cytomegalię w ciąży?

Interpretacja wyników badania w kierunku zakażenia wirusem CMV powinna być dokonywana przez specjalistów z uwzględnieniem czynników, które mogą wpłynąć na ich zafałszowanie.

Cytomegalia w ciąży kolejność wykonywania badań infografika
Interpretacja wyników badań serologicznych w kierunku cytomegalii u kobiet ciężarnych

Cytomegalia w ciąży – profilaktyka

Kobiety ciężarne najbardziej narażone są na zakażenie wirusem CMV na skutek częstych i długich kontaktów z dziećmi do 2 r.ż., które wydalają wirusy w moczu i ślinie do 24 miesięcy. Wobec braku szczepionki przeciwko wirusowi cytomegalii w profilaktyce zakażeń stosowane są metody nieswoiste.

Zapobieganiu cytomegalii sprzyja:

  • higiena rąk, szczególnie ważne jest ich dokładne mycie po zmianie pieluszek, karmieniu, sprzątaniu zabawek itp.,
  • dbanie o czystość pomieszczeń i przedmiotów użytkowanych przez dzieci,
  • unikanie wspólnego używania sztućców, kubków, talerzy,
  • unikanie kontaktu z wydzielinami dziecka (śliną, moczem, wydzieliną z nosa).

Cytomegalia w ciąży – często zadawane pytania

Czy istnieje szczepionka przeciwko cytomegalii?

Nie, w chwili obecnej nie ma szczepionki skutecznej wobec wirusa CMV.

Czy są skuteczne leki na wirusa CMV do stosowania w ciąży?

Leki przeciwwirusowe mają negatywny wpływ na płód i są stosowane niezwykle rzadko, terapia kobiety ciężarnej opiera się na leczeniu objawowym.

Czy cytomegalia w ciąży to wskazanie do cesarskiego cięcia?

Ze względu na ograniczenie ryzyka zakażenia okołoporodowego lekarze często podejmują decyzję o wykonaniu cesarskiego cięcia. Należy jednak pamiętać, że zakażenie CMV nie jest przeciwwskazaniem do porodu siłami natury. Zakażenia okołoporodowe są mniej groźne niż wrodzone i zazwyczaj przebiegają bezobjawowo lub skąpoobjawowo.

W którym okresie ciąży zakażenie CMV matki jest najbardziej niebezpieczne dla płodu?

Najbardziej niebezpiecznym dla płodu jest pierwotne zakażenie ciężarnej w pierwszym trymestrze ciąży.

Czy dodatni wynik IgM przeciwko CMV jest wystarczający dla potwierdzenia cytomegalii pierwotnej?

Nie, wynik IgM(+) może utrzymywać się wiele miesięcy od momentu zakażenia, możliwe są również wyniki fałszywie dodatnie pojawiające się na skutek reakcji krzyżowej z innymi wirusami.

Co oznacza dodatni wynik IgG w badaniu w kierunku cytomegalii?

Wynik może oznaczać zetknięcie się z wirusem w przeszłości lub może być efektem aktualnego zakażenia. Dla określenia momentu zetknięcia się z wirusem należy wykonać dodatkowe badania.

Czy można zarazić się cytomegalią od zwierząt?

Nie, jedynym rezerwuarem i źródłem zakażenia są ludzie.

O czym świadczy wysoka awidność IgG w badaniu w kierunku cytomegalii?

Wysoka awidność świadczy o zetknięciu się z wirusem CMV w przeszłości (co najmniej 3 miesiące przed wykonaniem testu).

Czym jest cytomegalia „uśpiona”?

Pierwotne zakażenie CMV skutkuje obecnością wirusów w organizmie człowieka do końca życia. W okresie prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego wirusy pozostają w uśpieniu (latencji).  

Co to jest cytomegalia reaktywna?

U osób zakażonych CMV w momentach spadku odporności (np. w przebiegu ciąży) może dojść do reaktywacji wirusów i ich wydalania z wydzielinami. W krwi mogą pojawić się ponownie przeciwciała klasy IgM (IgG po pierwotnym zakażeniu zostają na całe życie).

Piśmiennictwo

  1. dr n. med. Ewa Duszczyk „Cytomegalia”  https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/157123,cytomegalia  (dostęp 07.04.2025 r.)
  2. dr n. med. Andrzej Bacz „Zakażenie wirusem cytomegalii w ciąży”  https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/63118,zakazenie-wirusem-cytomegalii-w-ciazy (dostęp 08.04.2025 r.)
  3. dr med. Ernest Kuchar „Cytomegalia” https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/lista/73480,cytomegalia (dostęp 09.04.2025 r.)
  4. Consensus recommendation for prenatal, neonatal and postnatal management of congenital cytomegalovirus infection from the European congenital infection initiative (ECCI); The Lancet Regional Health – Europe Volume 40, May 2024
  5. Wrodzone zakażenie wirusem cytomegalii: stan wiedzy i perspektywy na przyszłość; Frontiers in Pediatrics, 2023; 11: 1 276912 (tłumaczenie:  dr n. med. Dariusz Stencel, komentarz: dr hab. n. med. Ewelina Gowin)   https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/artykuly-przegladowe/339806,wrodzone-zakazenie-wirusem-cytomegalii-stan-wiedzy-i-perspektywy-na-przyszlosc  (dostęp 09.04.2025 r.)

Atopowe zapalenie skóry a dieta. Czy żywienie ma znaczenie?  

Jagoda Matusiak
-
0
Atopowe zapalenie skóry a dieta. Czy żywienie ma znaczenie?  

Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła, zapalna choroba skóry charakteryzująca się suchością, świądem i nawracającymi zmianami skórnymi. Jej rozwój zależy od czynników genetycznych, immunologicznych, środowiskowych i uszkodzenia bariery skórnej, a podstawą leczenia jest odpowiednia pielęgnacja skóry. Są jednak badania wskazujące również na wpływ diety na przebieg choroby.

Spis treści:

  1. Dlaczego dieta przy AZS ma znaczenie?
  2. Jaka dieta przy AZS sprawdza się najlepiej?
  3. Najważniejsze zasady diety przy atopowym zapaleniu skóry
  4. Dieta przy AZS – przykładowy jadłospis
  5. Dieta przy AZS – często zadawane pytania
  6. Podsumowanie

Dlaczego dieta przy AZS ma znaczenie?

Sposób odżywiania chorych na atopowe zapalenie skóry może wpływać na stan zapalny skóry, wywoływać reakcje alergiczne lub zaburzać równowagę flory bakteryjnej jelit i tym samym wpływać na przebieg choroby (nasilenie objawów). 

Nadmiar produktów prozapalnych w diecie (cukier rafinowany, tłuszcze trans, żywność wysokoprzetworzona) może nasilać stan zapalny, zaostrzając świąd i wysypkę. Produkty przeciwzapalne (kwasy omega-3, antyoksydanty, probiotyki) wpływają korzystnie na organizm i pomagają pośrednio łagodzić objawy.

U osób z AZS przy współistniejącej alergii pokarmowej (np. na mleko krowie, jaja kurze, gluten czy orzechy) spożywanie uczulających alergenów prowadzi do aktywacji układu immunologicznego, co może być przyczyną zaostrzeń wyprysku atopowego. Alergia pokarmowa może przyczyniać się do zaostrzenia stanu skóry, zwłaszcza u osób, u których AZS ma ciężki przebieg, a leczenie miejscowe nie przynosi oczekiwanych efektów.

Zaburzenie równowagi mikrobioty (dysbioza jelitowa) może zwiększać przepuszczalność jelit, co sprzyja przedostawaniu się alergenów do krwi i nasileniu stanu zapalnego. Probiotyki (kiszonki, jogurty fermentowane) i błonnik wspierają równowagę mikrobiomu i mogą przyczynić się pośrednio do poprawy stanu skóry.

>> Sprawdź: Rola dysbiozy jelitowej w wybranych chorobach skóry

Jaka dieta przy AZS sprawdza się najlepiej?

Nie ma uniwersalnej diety dla wszystkich chorych na AZS. Przy AZS korzystny wpływ na przebieg choroby może mieć dieta eliminacyjna, przeciwzapalna lub śródziemnomorska.

Przy współistniejącej alergii pokarmowej wykluczenie uczulających produktów może złagodzić objawy AZS. Nie zaleca się jednak stosowania diet eliminacyjnych bez konsultacji lekarskiej, ponieważ mogą prowadzić do niedoborów żywieniowych. Eliminując z diety produkty uczulające, należy zastąpić je innymi o podobnych właściwościach odżywczych. Co więcej, samo uczulenie potwierdzone wynikami testów alergologicznych nie powinno być powodem wprowadzenia restrykcyjnej diety eliminacyjnej. Należy wykazać związek między nasileniem objawów skórnych a spożyciem podejrzanego pokarmu.

Dobrze sprawdza się dieta przeciwzapalna bogata w kwasy omega-3, antyoksydanty i probiotyki. Kwasy tłuszczowe omega-3 (tłuste ryby morskie, olej lniany, orzechy włoskie) zmniejszają stan zapalny. Antyoksydanty (owoce jagodowe, zielona herbata) neutralizują wolne rodniki. Probiotyki i prebiotyki (kiszonki, joguty naturalne, kefir, błonnik) wspierają mikrobiom jelitowy.

Dieta śródziemnomorska jest uznawana za jedną z najzdrowszych i może być korzystna przy AZS dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym, bogactwu składników odżywczych i niskim spożyciu żywności wysokoprzetworzonej. Niemniej jednak, jakakolwiek prozdrowotna dieta (np. w oparciu o piramidę/talerz zdrowego żywienia, DASH, MIND, IG, fleksitariańska czy przeciwzapalna) będzie pozytywnie wpływała na organizm. Dietę należy dostosować do indywidualnych potrzeb i zapotrzebowania kalorycznego.

Najważniejsze zasady diety przy atopowym zapaleniu skóry

  1. Unikaj potwierdzonych laboratoryjnie lub klinicznie (dodatnia próba prowokacji) alergenów – jeśli testy wykazały alergie pokarmowe, wyklucz dany produkt.
  2. Wzmacniaj barierę skórną – dostarczaj niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT).
  3. Dbaj o jelita – spożywaj naturalne probiotyki i błonnik wraz żywnością.
  4. Ogranicz żywność wysokoprzetworzoną – zawierają w swoim składzie składniki, które mogą nasilać stany zapalne.
  5. Nawadniaj organizm wodą – suchość skóry może pogarszać przebieg AZS.
Pakiet atopowe zapalenie skóry - pakiet alergrenów banerek

Dieta przy AZS – przykładowy jadłospis

Poniżej przykładowy jednodniowy jadłospis jakościowy dla osób dorosłych z AZS.

  • Śniadanie: Owsianka na napoju roślinnym z jagodami, siemieniem lnianym i orzechami włoskimi
  • II śniadanie: Koktajl z banana, szpinaku, jogurtu naturalnego i oleju lnianego
  • Obiad: Pieczony łosoś z komosą ryżową i surówką z marchewki i oliwy z oliwek
  • Podwieczorek: Hummus z warzywami
  • Kolacja: Kanapka z awokado, jajkiem i kiełkami

Dieta przy AZS – często zadawane pytania

Czego nie wolno jeść przy AZS?

Przy AZS nie ma uniwersalnej listy produktów zakazanych. Alergia pokarmowa może, ale nie musi towarzyszyć AZS. Produkty, po których występuje jednoznacznie zaostrzenie objawów należy wyeliminować i dokonać próby prowokacyjnej po kilku tygodniach. W zależności od przypadku klinicznego, pomocne może okazać się przeprowadzenie diety diagnostyczno-eliminacyjnej przez 2-4 tygodnie (na zlecenie lekarza) lub też wykonanie testów alergologicznych.

Czy można pić kawę przy AZS?

Kofeina może nasilać objawy u niektórych osób, ale nie ma jednoznacznych dowodów na konieczność jej eliminacji. Wszystko zależy od indywidualnej reakcji organizmu. Jeśli nie zauważasz pogorszenia objawów po jej spożyciu, możesz ją pić. Pij kawę z umiarem (1-2 filiżanki dziennie) oraz unikaj zbędnych dodatków do niej. Kofeina w godzinach wieczornych może zaburzać jakość snu, a niedostateczna regeneracja może nasilać objawy AZS. Dodatki do kawy, tj. cukier i syropy mogą zaostrzać objawy przy nadwrażliwości na nie. Jeśli z Twoich obserwacji wynika, że kawa nasila objawy, odstaw ją na 2-4 tygodnie i obserwuj zmiany.

Jakie pokarmy zaostrzają AZS?

Objawy AZS mogą być zaostrzane przez niektóre produkty, szczególnie u osób z nadwrażliwością lub alergią pokarmową. Oto lista najczęściej występujących alergenów i produktów wywołujących zaostrzenie objawów AZS:

  • mleko krowie i produkty mleczne – zwłaszcza u dzieci,
  • jaja (głównie białko jaja),
  • orzechy (zwłaszcza ziemne),
  • pszenica i gluten,
  • soja i jej przetwory,
  • ryby i owoce morza (krewetki, małże),
  • cytrusy (pomarańcze, mandarynki, grejpfruty),
  • czekolada i kakao,
  • truskawki, maliny, kiwi.

Oprócz alergenów, problematyczne mogą okazać się: cukier rafinowany, alkohol, ostre przyprawy, żywność z dodatkiem glutaminianu sodu.

Co najbardziej uczula przy AZS?

Alergia może wystąpić jako choroba współistniejącą przy AZS. U dzieci najczęstszymi alergenami pokarmowymi są mleko, jaja, orzechy, a u osób dorosłych orzechy, ryby i owoce morza. Innymi alergenami, które nasilają objawy AZS są roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt, pyłki roślin, detergenty oraz kosmetyki.

Podsumowanie

Atopowe zapalenie skóry wymaga przede wszystkim prawidłowej pielęgnacji. Pomimo, że dieta nie jest jedyną przyczyną powstawania czy zaostrzenia AZS, może wspomóc leczenie choroby. Kluczowa jest obserwacja własnego organizmu. Swój codzienny jadłospis warto wzbogacić o produkty bogate w kwasy tłuszczowe omega-3, antyoksydanty oraz produkty wspierające mikrobiom jelitowy. W przypadku alergii pokarmowej, o przeprowadzeniu diagnostycznej diety eliminacyjnej wraz z próbą prowokacji powinien zdecydować lekarz specjalista.

Piśmiennictwo

  1. American Academy of Dermatology Association, Atopic dermatitis clinical guideline 2024.
  2. Lim JJ, Liu MH, Chew FT. Dietary Interventions in Atopic Dermatitis: A Comprehensive Scoping Review and Analysis. Int Arch Allergy Immunol. 2024;185(6):545-589.
  3. Paul Oykhman, et al.: Dietary Elimination for the Treatment of Atopic Dermatitis: A Systematic Review and Meta-Analysis. The Journal of Allergy and Clinical Immunology: In Practice, 2022; 10 (10): 2657-2666.
  4. Katta R, Schlichte M. Diet and dermatitis: food triggers. J Clin Aesthet Dermatol. 2014 Mar;7(3):30-6. PMID: 24688624; PMCID: PMC3970830.

Katecholaminy – funkcje, właściwości, badania

Agata Strukow
-
0
Katecholaminy – funkcje, właściwości, badania

Katecholaminy – adrenalina, noradrenalina i dopamina – to substancje powszechnie znane. Adrenalina znalazła swoje miejsce nawet we współczesnej polszczyźnie, wyrażenie „poczuć adrenalinę” jest synonimem przeżycia czegoś ekscytującego lub sytuacji bardzo stresującej. Czym są katecholaminy i kiedy obserwuje się ich podwyższony poziom? Sprawdź, jakie badania można wykonać i co wpływa na ich wiarygodność.

Spis treści:

  1. Katecholaminy – co to za związki?
  2. Jak działają i za co odpowiadają katecholaminy?
  3. Czynniki wpływające na wydzielanie katecholamin z rdzenia nadnerczy
  4. Katecholaminy – kiedy wykonać badanie?
  5. Czynniki wpływające na wynik katecholamin. Jak się przygotować do badania?
  6. Podsumowanie

Katecholaminy – co to za związki?

Katecholaminy to rozpuszczalne w wodzie, organiczne związki chemiczne. We krwi człowieka obecne są adrenalina, noradrenalina i dopamina. Są produkowane przez rdzeń nadnerczy oraz włókna układu sympatycznego.

Adrenalina stanowi podstawowy produkt rdzenia nadnerczy – 80% katecholamin uwalnianych z rdzenia to właśnie adrenalina. Syntetyczną pochodną adrenaliny jest izoprenalina – katecholamina, które nie występuje w ludzkim organizmie.

Noradrenalina wytwarzana jest nie tylko w rdzeniu nadnerczy, ale także w pozazwojowych włóknach układu współczulnego. Jest pochodną aminokwasu tyrozyny, która jest również prekursorem hormonów tarczycy – tyroksyny i trójjodotyroniny. Noradrenalina, nazywana również norepinefryną, jest zarówno hormonem, jak i neuroprzekaźnikiem, który pod wpływem uwalnianego z kory nadnerczy kortyzolu podlega konwersji do adrenaliny.

Dopamina, prekursor noradrenaliny, pełni przede wszystkim funkcję neuroprzekaźnika w ośrodkowym układzie nerwowym, a w mniejszych ilościach produkują ją nadnercza i obwodowe zwoje współczulne.

Katecholaminy to związki wytwarzane z tyrozyny, aminokwasu endogennego, który może być syntetyzowany w ludzkim organizmie, ale może być również dostarczany z dietą. Synteza amin katecholowych odbywa się przy udziale kofaktorów i aktywatorów, wśród których są:

Katecholaminy powstają w organizmie pod wpływem stresu. We krwi krążą w formie związanej z albuminą. Adrenalina magazynowana jest w rdzeniu nadnerczy, noradrenalina zaś w zakończeniach nerwowych.

Rozpad katecholamin ma miejsce w wątrobie, biorą w nim udział dwa enzymy:

  • monoaminooksydaza (MAO),
  • katecholo-orto-metylotransferaza (COMT).

Adrenalina i noradrenalina obecne w surowicy krwi z organizmu wydalane są z moczem. Część w postaci niezmienionej, część w postaci metabolitów, po przekształceniu do kwasu wanilinomigdałowego (VMA lub HMMA). Okres biologicznego półtrwania katecholamin jest bardzo krótki i wynosi zaledwie kilka minut.

Jak działają i za co odpowiadają katecholaminy?

Katecholaminy wywierają różnorodne działania na procesy metaboliczne i układ sercowo-naczyniowy, uwalniane są w odpowiedzi na stres, wysiłek fizyczny, ból, wstrząs, hipoglikemię czy np. bezpośrednio przed egzaminem. Działają szybciej niż kortyzol – aktywacja układu współczulno-nadnerczowego nie podlega regulacji przez przysadkę.

Hormony rdzenia nadnerczy działają na błonowe receptory adrenergiczne wywierając wielokierunkowe działanie na różne układy organizmu człowieka. Efekt biologiczny przekazywanego sygnału zależy od typu receptora, rodzaju komórki. Może nim być np.:

  • wzrost ciśnienia tętniczego wskutek skurczu mięśniówki naczyń krwionośnych,
  • uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych z komórek tłuszczowych,
  • rozpad glikogenu (substancji zapasowej),
  • rozkurcz oskrzeli,
  • zahamowanie perystaltyki jelit.

Działanie hormonów rdzenia nadnerczy odbywa się za pośrednictwem receptorów α1 i α2 oraz β1, β2 i β3. Ogólnoustrojowe efekty ich działania są wypadkową siły działania danej aminy na poszczególne receptory oraz gęstości (ilości) receptorów w poszczególnych narządach.

Noradrenalina silnie działa na receptory α, słabiej na receptory β1, a najsłabiej na receptory β2, dlatego głównymi efektami jej działania są:

  • wzrost ciśnienia tętniczego krwi,
  • przyspieszenie czynności serca,
  • zmniejszenie przepływu krwi przez łożysko naczyniowe skóry, nerek, wątroby i mięśni szkieletowych.

Adrenalina natomiast kurczy drobne tętniczki w skórze i nerkach, ale dzięki działaniu na receptory β2, rozkurcza naczynia krwionośne w mięśniach szkieletowych i wątrobie. Powoduje również rozkurcz mięśniówki przewodu pokarmowego (oprócz zwieraczy), ciężarnej macicy i oskrzeli. Wywiera liczne działania metaboliczne, zwiększając stężenie glukozy i wolnych kwasów tłuszczowych we krwi – ważnych substratów dla mięśni w „reakcji walki lub ucieczki” występującej w stresie.

WAŻNE: Adrenalina wydzielana pod wpływem stresu wywołuje reakcję UCIEKAJ LUB WALCZ.

Czynniki wpływające na wydzielanie katecholamin z rdzenia nadnerczy

Do czynników zwiększających wydzielanie amin katecholowych w rdzeniu nadnerczy i powodujących podwyższone katecholaminy we krwi należą:

  • pobudzenie nerwowe
  • stres
  • ból
  • głód
  • hipoksja – niedotlenienie
  • emocje – strach, gniew, agresja
  • hipoglikemia – zmniejszenie poziomu glukozy
  • aktywność dzienna
  • niektóre leki.

Czynniki hamujące wydzielanie katecholamin:

  • sen
  • medytacja
  • blokery receptorów muskarynowych, np. heksametonium.

Katecholaminy – kiedy wykonać badanie?

Wskazania do badania katecholamin:

  • potwierdzenie lub wykluczenie guza chromochłonnego nadnerczy, podejrzewanego w przypadku objawów, takich jak: napadowe nadciśnienie tętnicze, rzadziej utrwalone; bóle głowy, zlewne poty, bladość skóry, hipotensja ortostatyczna (nagły spadek ciśnienia tętniczego po pionizacji, czyli zmianie pozycji ciała z leżącej na stojącą), dolegliwości bólowe w obrębie jamy brzusznej, nudności, wymioty, zaparcia, niewyjaśniona utrata masy ciała, zaburzenia rytmu serca;
  • podejrzenie obecności nerwiaka zarodkowego (neuroblastoma), przede wszystkim u dzieci (objawy: ból brzucha, klatki piersiowej, pleców, kości, bezbolesne guzki podskórne, niewyjaśniona utrata masy ciała, kaszel, duszność, stany podgorączkowe);
  • ocena skuteczności leczenia guza chromochłonnego nadnerczy, ocena nawrotów;
  • ocena wydzielania katecholamin w guzach neuroendokrynnych, guzach nadnerczy;
  • u osób z silnie obciążonym wywiadem rodzinnym w kierunku guza chromochłonnego;
  • ocena pacjentów z dysfunkcjami w obrębie autonomicznego układu nerwowego, z neuropatią autonomiczną.

Czynniki wpływające na wynik katecholamin. Jak się przygotować do badania?

Stężenie katecholamin i ich metabolitów może być oznaczane we krwi lub w moczu. Aby uzyskać wiarygodne wyniki badań, należy się do nich odpowiednio przygotować. Przed rozpoczęciem diagnostyki należy wykluczyć z diety używki i niektóre pokarmy, które mogą wpływać na wynik badania.

Wyniki fałszywie ujemne (badanie wykazuje wartość prawidłową, chociaż w rzeczywistości parametr jest podwyższony) mogą być spowodowane następującymi produktami:

  • czekolada
  • orzechy brazylijskie
  • owoce cytrusowe
  • kawa, czarna herbata
  • pokarmy zawierające wanilinę.

Wyniki fałszywie dodatnie (badanie wykazuje wartość podwyższoną, chociaż w rzeczywistości parametr jest prawidłowy) mogą być spowodowane przez:

  • zwiększoną aktywność układu współczulnego, np. w stresie, w niewydolności serca
  • znaczny wysiłek fizyczny
  • alkohol
  • niektóre leki: paracetamol, benzodiazepiny, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, inhibitory MAO, buspiron, metyldopa, lewodopa, pochodne amfetaminy, efedryna i pseudoefedryna, niektóre antybiotyki (np. tetracyklina).

Badanie katecholamin we krwi, w postaci stężenia wolnych metoksykatecholamin (metanefryna i normetanefryna) jest badaniem cechującym się wysoką czułością i swoistością, wynik ujemny z dużym prawdopodobieństwem wyklucza guz chromochłonny. Natomiast badanie poziomu samej adrenaliny, noradrenaliny czy dopaminy ma większe znaczenie podczas napadu objawów klinicznych guza chromochłonnego.

Możliwe jest również badanie katecholamin i ich metabolitów w moczu. Zaleca się również oznaczanie metoksykatecholamin (metanefryny, normetanefryny, 3-metoksytyraminy). Można również zrobić badanie kwasu wanilinomigdałowego, samej adrenaliny i noradrenaliny.

Badanie katecholamin w moczu (DZM) banerek

W diagnostyce guza chromochłonnego i oznaczaniu poziomu katecholamin wykorzystuje się również oznaczanie poziomu chromograniny A – białka, które jest wydzielane razem z katecholaminami i pośrednio świadczy o ich poziomie.

Podsumowanie

Katecholaminy to substancje kluczowe dla mobilizacji organizmu w sytuacjach stresu. Zwiększone ich wydzielanie obserwowane jest w kilku jednostkach chorobowych, wówczas badanie poziomu samych katecholamin lub ich metabolitów pomocne jest w diagnostyce tych schorzeń. Należy pamiętać, iż do badania poziomu katecholamin należy się odpowiednio przygotować, ponieważ istnieją czynniki, które mogą ponosić jak i obniżać ich poziom, dając wyniki fałszywie dodatnie lub fałszywie ujemne.

PIŚMIENNICTWO

  1. Goldstein DS. Catecholamines 101. Clin Auton Res. 2010 Dec;20(6):331-52. doi: 10.1007/s10286-010-0065-7. Epub 2010 Jul 11. PMID: 20623313; PMCID: PMC3046107.
  2. Goldstein DS, Cheshire WP. Roles of catechol neurochemistry in autonomic function testing. Clin Auton Res. 2018 Jun;28(3):273-288. doi: 10.1007/s10286-018-0528-9. Epub 2018 Apr 28. PMID: 29705971; PMCID: PMC8895275.
  3. Naskalski J.W., B. Solnica, Dembińska-Kieć; Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej Esteri Edra Urban & Partner Warszawa 2017.
  4. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1312,podstawowe-wiadomosci-o-korze-nadnerczy

Dieta w chorobach pęcherzyka żółciowego

Magdalena Konowrocka
-
0
Dieta w chorobach pęcherzyka żółciowego

Choroby pęcherzyka żółciowego, takie jak kamica, mogą znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie i jakość życia. Jednym z najważniejszych elementów wspomagających leczenie i profilaktykę nawrotów jest odpowiednia dieta. W tym artykule dowiesz się, jakie zasady żywienia należy stosować przy problemach z pęcherzykiem żółciowym, jakie produkty warto włączyć do jadłospisu oraz jak wygląda dieta po operacji. Przeczytaj i zadbaj o swoje zdrowie – świadome wybory żywieniowe mogą mieć ogromne znaczenie!

Spis treści:

  1. Co powinieneś wiedzieć na temat diety w chorobach pęcherzyka żółciowego?
  2. Problemy z pęcherzykiem żółciowym a dieta
  3. Jakie są czynniki ryzyka powstawania kamicy żółciowej?
  4. Najważniejsze zasady diety na pęcherzyk (woreczek) żółciowy
  5. Co można jeść przy chorym pęcherzyku żółciowym?
  6. Jakich produktów unikać i dlaczego?
  7. Czy można jeść makaron, ziemniaki i słodycze przy kamicy żółciowej?
  8. Przykładowy jadłospis w diecie na woreczek żółciowy
  9. Podsumowanie

Co powinieneś wiedzieć na temat diety w chorobach pęcherzyka żółciowego?

Choroby pęcherzyka żółciowego, takie jak kamica żółciowa, polegają na tworzeniu się złogów (kamieni) w drogach żółciowych lub w samym pęcherzyku. Typowe objawy to ból pod prawym łukiem żebrowym, nasilający się po spożyciu tłustych, ciężkostrawnych posiłków – takich jak potrawy smażone, tłuste mięsa czy słodycze z czekoladą. Objawom mogą towarzyszyć nudności, wymioty, biegunki, wzdęcia, a także zmiana koloru stolca i moczu.

>> Sprawdź: Dieta po usunięciu pęcherzyka (woreczka) żółciowego

Problemy z pęcherzykiem żółciowym a dieta

W przypadku chorób pęcherzyka żółciowego dieta odgrywa kluczową rolę w łagodzeniu objawów i zapobieganiu zaostrzeniom. Najważniejsze zasady diety obejmują:

  • unikanie tłustych, smażonych i ciężkostrawnych potraw;
  • spożywanie lekkostrawnych, gotowanych lub duszonych produktów;
  • wprowadzenie do diety większej ilości warzyw, lekkich produktów białkowych oraz pełnoziarnistych zbóż;
  • unikanie dużych porcji – lepiej jeść częściej, a mniejsze posiłki;
  • picie odpowiedniej ilości wody w celu wspomagania trawienia.

>> To może Cię zainteresować: Zapalenie pęcherzyka żółciowego – objawy, przyczyny, badania, dieta

Jakie są czynniki ryzyka powstawania kamicy żółciowej?

Powstawanie kamieni żółciowych wiąże się z wieloma czynnikami, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju choroby.

Do najważniejszych z nich należą: wiek powyżej 40. roku życia oraz płeć żeńska, szczególnie w związku z czynnikami hormonalnymi, takimi jak liczne ciąże. Duże znaczenie mają również predyspozycje genetyczne oraz choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca i otyłość.

Kolejnym czynnikiem sprzyjającym kamicy jest hipertriglicerydemia, czyli podwyższone stężenie triglicerydów we krwi. Do grupy ryzyka należą także osoby stosujące niektóre leki – szczególnie estrogeny, doustne środki antykoncepcyjne oraz fibraty.

Kamica żółciowa może rozwijać się również na skutek czynników jatrogenicznych, czyli powikłań po wcześniejszym leczeniu, takich jak obecność protez czy szwów chirurgicznych, które sprzyjają zastojowi żółci. Ryzyko wzrasta po operacjach, takich jak resekcja żołądka czy w przypadku zespołu krótkiego jelita.

Pakiet watrobowy banerek

Inne istotne czynniki to:

  • mukowiscydoza,
  • przewlekłe infekcje dróg żółciowych,
  • szybka utrata masy ciała (np. po operacji bariatrycznej),
  • długotrwałe głodzenie,
  • niska aktywność fizyczna.

Zrozumienie i kontrola tych czynników może pomóc w zmniejszeniu ryzyka rozwoju kamicy żółciowej oraz jej powikłań.

Najważniejsze zasady diety na pęcherzyk (woreczek) żółciowy

Dieta w chorobach pęcherzyka żółciowego odgrywa kluczową rolę zarówno w zapobieganiu objawom, jak i w leczeniu kamicy żółciowej. Odpowiedni sposób odżywiania może zmniejszyć ryzyko powstawania kamieni żółciowych, ograniczyć napady kolki żółciowej oraz wspomóc rekonwalescencję po leczeniu operacyjnym.

  1. Ograniczenie tłuszczów w diecie
    Należy unikać spożycia tłustych mięs, pełnotłustych produktów mlecznych, smalcu, masła oraz potraw smażonych. Zaleca się wybieranie chudych mięs, odtłuszczonych produktów mlecznych i tłuszczów roślinnych bogatych w nienasycone kwasy tłuszczowe, takich jak oliwa z oliwek czy olej lniany.
  2. Wybieranie lekkostrawnych form przygotowania potraw
    Wskazane jest gotowanie, duszenie lub pieczenie potraw bez dodatku tłuszczu. Należy unikać smażenia i grillowania na otwartym ogniu.
  3. Regularne spożywanie posiłków
    Ważne jest spożywanie 5-6 małych, lekkich posiłków dziennie zamiast dwóch lub trzech obfitych. Regularne przyjmowanie pokarmów sprzyja prawidłowemu opróżnianiu pęcherzyka żółciowego i zmniejsza ryzyko zastoju żółci.
  4. Zwiększenie spożycia błonnika pokarmowego
    Zaleca się wprowadzenie do diety warzyw, owoców oraz produktów pełnoziarnistych. Błonnik wspomaga motorykę przewodu pokarmowego i przeciwdziała zastojowi żółci, zapobiegając tworzeniu się kamieni.
  5. Ograniczenie cukrów prostych i produktów wysoko przetworzonych
    Produkty takie jak słodycze, białe pieczywo i dania typu fast food zwiększają ryzyko nadmiernego wydzielania cholesterolu do żółci. Należy je ograniczyć na rzecz zdrowych węglowodanów złożonych.
  6. Utrzymywanie prawidłowej masy ciała
    Redukcja nadmiernej masy ciała powinna przebiegać stopniowo, aby uniknąć zbyt szybkiej utraty wagi, która może sprzyjać powstawaniu kamieni żółciowych. Optymalne tempo redukcji wynosi 0,5-1 kg na tydzień.
  7. Wprowadzenie kwasów tłuszczowych omega-3
    Spożycie tłustych ryb morskich (np. łososia, makreli), orzechów i nasion (np. siemienia lnianego) może działać ochronnie na pęcherzyk żółciowy.
  8. Ograniczenie ostrych przypraw i alkoholu
    Pikantne potrawy oraz alkohol mogą nasilać objawy kamicy żółciowej i prowadzić do zaostrzenia dolegliwości.
  9. Picie odpowiedniej ilości płynów
    Wskazane jest spożywanie odpowiedniej ilości wody w celu poprawy przepływu żółci.
  10. Wsparcie mikrobioty jelitowej
    Odpowiednia dieta bogata w błonnik oraz ograniczenie wysoko przetworzonej żywności mogą korzystnie wpływać na skład mikrobioty jelitowej, co ma znaczenie w profilaktyce kamicy żółciowej.

>> Zobacz też: Dieta lekkostrawna – komu jest zalecana i na czym polega?

Co można jeść przy chorym pęcherzyku żółciowym?

Lista produktów zalecanych:

1. Produkty białkowe:

  • Chude mięso – kurczak (bez skóry), indyk, królik.
  • Chude ryby – dorsz, mintaj, morszczuk.
  • Jaja – w ograniczonych ilościach (najlepiej podawane na miękko).
  • Odtłuszczone produkty mleczne – jogurt naturalny 0%, kefir, maślanka, chudy twaróg.

2. Produkty zbożowe:

  • Pieczywo pszenne, graham, orkiszowe.
  • Kasze lekkostrawne: manna, kuskus, jaglana.
  • Makaron pełnoziarnisty lub zwykły (gotowany al dente).
  • Ryż biały lub brązowy.

3. Warzywa:

  • Gotowane warzywa – marchew, dynia, cukinia, kalafior, brokuł.
  • Delikatne surowe warzywa – sałata, ogórek (bez skórki), pomidor (sparzony i obrany ze skórki).
  • Buraki gotowane.

4. Owoce:

  • Owoce gotowane lub pieczone – jabłka, gruszki.
  • Owoce świeże – łagodne i dobrze tolerowane, np. banany, melony.
  • Przecierane owoce (np. mus jabłkowy bez dodatku cukru).

5. Tłuszcze:

  • Oleje roślinne w niewielkich ilościach – oliwa z oliwek, olej lniany.
  • Margaryny miękkie dobrej jakości (z wysoką zawartością NNKT).

6. Inne:

  • Kaszki ryżowe i kukurydziane.
  • Budynie, kisiele na wodzie.
  • Łagodne zupy warzywne na lekkim wywarze.
  • Woda niegazowana, delikatne herbaty ziołowe (np. mięta, rumianek).

>> Przeczytaj: Dieta lekkostrawna dla dziecka. Przykładowe przepisy

Jakich produktów unikać i dlaczego?

  1. Tłuste mięsa, smalec, pełnotłuste mleko, śmietana i tłuste ryby pobudzają nadmierne skurcze pęcherzyka żółciowego i mogą prowokować ataki kolki.
  2. Produkty smażone i mocno przetworzone są ciężkostrawne i zwiększają ryzyko zastoju żółci.
  3. Błonnik nierozpuszczalny w nadmiarze (np. surowe kapusty, cebula, rośliny strączkowe) może powodować wzdęcia i bóle.
  4. Alkohol i ostre przyprawy mogą drażnić błonę śluzową i wywoływać napady bólu.

Czy można jeść makaron, ziemniaki i słodycze przy kamicy żółciowej?

W diecie osób z kamicą żółciową istotne miejsce zajmują lekkostrawne źródła węglowodanów, takie jak makaron i ziemniaki.

Makaron – najlepiej z pszenicy durum lub pełnoziarnisty – gotowany al dente, jest dobrze tolerowany przez osoby z problemami pęcherzyka żółciowego. Dostarcza węglowodanów złożonych, nie powodując nadmiernego obciążenia układu trawiennego, pod warunkiem, że nie jest podawany z tłustymi, ciężkimi sosami.

Podobnie ziemniaki, gotowane w wodzie lub na parze, są lekkostrawnym i wartościowym elementem diety – dostarczają energii, skrobi i potasu, a przy odpowiednim przygotowaniu (bez dodatku tłuszczu) nie stanowią ryzyka dla chorego pęcherzyka.

W przypadku słodyczy zaleca się dużą ostrożność. Wskazane są lekkie formy, takie jak biszkopty, herbatniki, galaretki owocowe, musy owocowe bez dodatku cukru czy pieczone jabłka.

Należy natomiast unikać czekolady, ciast z kremami, tłustych batonów oraz wszelkich wypieków smażonych na głębokim tłuszczu, ponieważ zawierają one dużą ilość tłuszczów nasyconych, które mogą nasilać objawy kamicy.

Odpowiedni dobór produktów skrobiowych i lekkich słodkości pozwala cieszyć się urozmaiconą dietą, jednocześnie wspierając zdrowie układu żółciowego.

>> Zobacz: Dieta śródziemnomorska – zasady, produkty, przykładowy jadłospis i przepisy

Przykładowy jadłospis w diecie na woreczek żółciowy

  • Śniadanie
    • Owsianka na wodzie lub mleku roślinnym (np. ryżowym) z duszonym jabłkiem i odrobiną cynamonu
    • Herbata miętowa
  • II śniadanie
    • Kromka pieczywa pszennego z cienką warstwą pasty warzywnej (np. z pieczonej marchewki)
  • Obiad
    • Gotowany filet z indyka podany z kaszą kuskus i gotowanymi brokułami
    • Kompot z suszonych jabłek bez dodatku cukru
  • Podwieczorek
    • Mus jabłkowo-gruszkowy (bez dodatku cukru)
  • Kolacja
    • Kanapka z chleba graham z odrobiną chudego twarogu i koperkiem
    • Herbata rumiankowa

Podsumowanie

Prawidłowo skomponowana dieta odgrywa kluczową rolę w łagodzeniu objawów chorób pęcherzyka żółciowego oraz zapobieganiu ich nawrotom. Ograniczenie produktów smażonych, wybieranie lekkostrawnych potraw, regularne spożywanie małych posiłków oraz wzbogacenie diety w błonnik i zdrowe tłuszcze może znacząco poprawić samopoczucie i ułatwić proces leczenia.

Bibliografia

1. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, Dieta w profilaktyce kamicy pęcherzyka żółciowego, mgr Anna Krzemińska, 7 czerwca 2024r.

2. mp.pl, Kamica żółciowa: przyczyny, objawy, leczenie i dieta, prof. dr hab. Ewa Małecka-Wojciesko, dr med. Piotr Daniel, lek. Monika Kapszewicz, Klinika Chorób Przewodu Pokarmowego, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Im wcześniej, tym lepiej – jak nowoczesna diagnostyka i leki mogą zmienić przebieg cukrzycy

Izabella Podsiadły
-
0
Im wcześniej, tym lepiej – jak nowoczesna diagnostyka i leki mogą zmienić przebieg cukrzycy

Cukrzyca to przewlekła choroba, która wiąże się z podwyższonym poziomem cukru (glukozy) we krwi. Dzieje się tak, gdy organizm nie wytwarza wystarczającej ilości insuliny albo nie potrafi jej właściwie wykorzystać. Z perspektywy społecznej cukrzyca wiąże się z ogromnym obciążeniem ekonomicznym, zarówno z powodu kosztownego leczenia, jak i związanej z nią przedwczesnej śmiertelności. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO) liczba osób żyjących z cukrzycą wzrosła z 200 milionów w latach 90. XX wieku do 830 milionów w 2022 roku, przy czym przypuszcza się, że aż jedna trzecia przypadków cukrzycy może pozostawać niezdiagnozowana. Jest to jedna z najczęstszych chorób przewlekłych w Europie, a nasze Ministerstwo Zdrowia przewiduje, że do 2030 roku w Polsce będzie 4,2 miliona chorych.

Spis treści:

  1. Cukrzyca – objawy, rodzaje
  2. Dlaczego rozróżnienie typu cukrzycy jest tak ważne
  3. Autoprzeciwciała – pomoc w trafnej diagnozie cukrzycy
  4. Najnowsze podejście do diagnostyki cukrzycy – co mówią zalecenia
  5. Nowy lek na cukrzycę nadzieją dla pacjentów w grupie ryzyka
  6. Podsumowanie

Cukrzyca – objawy, rodzaje

Klasyczne objawy cukrzycy obejmują:

  • wzmożone pragnienie,
  • częste oddawanie moczu,
  • uczucie zmęczenia i senność,
  • suchość w ustach,
  • zwiększony apetyt.

Ze względu na możliwy skąpoobjawowy lub nawet bezobjawowy przebieg choroby rozpoznanie cukrzycy powinno się ustalać za pomocą badań laboratoryjnych.

Aktualnie obowiązująca klasyfikacja cukrzycy według Światowej Organizacji Zdrowia obejmuje dwa główne typy tej choroby:

oraz

W tym artykule skupimy się na bliższej charakterystyce dwóch pierwszych:

  • Cukrzyca typu 1 – ma podłoże autoimmunologiczne. Dochodzi wówczas do produkcji autoprzeciwciał skierowanych przeciwko różnym antygenom komórek wysp trzustkowych, co prowadzi do stopniowej utraty ich zdolności wydzielniczych, a następnie do ich zaniku. Na skutek zniszczenia komórek beta trzustki organizm traci zdolność do produkcji wystarczającej ilości insuliny, czego efektem jest wzrost poziomu glukozy we krwi. Niezwykle istotne jest, że przeciwciała przeciwwyspowe (ang. islet cell antibodies, ICA) mogą pojawić się na wiele miesięcy, a nawet lat przed wystąpieniem objawów cukrzycy.
  • Cukrzyca typu 2 – najczęstsza postać choroby, występująca zwykle u osób dorosłych; charakteryzuje się wrodzoną lub nabytą insulinoopornością oraz zaburzeniami wydzielania insuliny. Ten typ cukrzycy dotyczy około 80% wszystkich diabetyków. Może wynikać z uwarunkowań genetycznych, lecz w głównej mierze rozwija się w wyniku działania czynników środowiskowych, takich jak nieodpowiednia dieta, która prowadzi do otyłości (zwłaszcza brzusznej), czy niedostateczna aktywność fizyczna. W związku z epidemią otyłości wśród dzieci cukrzyca typu 2 staje się coraz częstsza u nastolatków.

>> Sprawdź: Czym jest cukrzyca typu MODY?

Dlaczego rozróżnienie typu cukrzycy jest tak ważne

U nawet 50% dorosłych z cukrzycą typu 1 początkowo diagnozuje się błędnie cukrzycę typu 2. To problem, bo te dwa typy choroby wymagają innego leczenia. Tutaj kluczową rolę odgrywa badanie autoprzeciwciał, czyli przeciwciał, które organizm wytwarza przeciwko własnym komórkom.

Autoprzeciwciała – pomoc w trafnej diagnozie cukrzycy

Autoprzeciwciała odgrywają podstawową rolę w procesie autoimmunologicznym, prowadzącym do rozwoju cukrzycy typu 1. Proces ten może rozpocząć się długo przed wystąpieniem objawów – nawet kilka lat wcześniej!

Badanie obecności autoprzeciwciał związanych z cukrzycą typu 1 gwarantuje dokładną i wiarygodną diagnostykę, znacznie zwiększając trafność rozpoznania. Co ważne, ryzyko rozwoju cukrzycy typu 1 wzrasta wraz z liczbą wykrytych autoprzeciwciał.

U zdecydowanej większości chorych na cukrzycę typu 1 stwierdza się obecność przeciwciał przeciwko komórkom wysp trzustkowych.

Do ICA zaliczamy:

  • GADA – przeciwciała przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego,
Badanie przeciwciał GADA (anty-GAD) banerek
  • IA2A – przeciwciała przeciwko fosfatazie tyrozynowej,
  • IAA – przeciwciała przeciwko insulinie,
  • ZnT8A – przeciwciała przeciwko białku transportującemu cynk 8.

U 85-90% pacjentów z cukrzycą typu 1 wykrywa się co najmniej jedno z tych autoprzeciwciał. Ich oznaczenie pomaga odróżnić typ 1 od typu 2 i uniknąć błędów w leczeniu. Według szacunków tylko u 2-4% osób z cukrzycą typu 1 nie stwierdza się obecności autoprzeciwciał przeciwko komórkom wysp trzustkowych. Wskazuje to na istotną rolę przeciwciał ICA jako biomarkerów charakterystycznych dla tego rodzaju cukrzycy.

Co więcej, autoprzeciwciała te mogą być wykrywalne na długo przed pojawieniem się pierwszych objawów klinicznych choroby. Badania noworodków z wysokim genetycznym ryzykiem cukrzycy wykazały szczyt występowania pierwszych autoprzeciwciał przed ukończeniem 2. roku życia. U części osób z pojedynczym autoprzeciwciałem nie dochodzi do rozwoju cukrzycy typu 1, ale pojawienie się dwóch lub więcej autoprzeciwciał u dzieci wiąże się z 84-procentowym ryzykiem klinicznego zachorowania na cukrzycę typu 1 do 18. roku życia.

>> To może Cię zainteresować: Cukrzyca LADA – jak ją rozpoznać, czy jest dziedziczna?

Najnowsze podejście do diagnostyki cukrzycy – co mówią zalecenia

W ciągu ostatnich lat różne organizacje zdrowotne zalecały prowadzenie badań przesiewowych w kierunku cukrzycy typu 1, opierających się na wykrywaniu autoprzeciwciał.

W 2023 roku pojawiły się zaktualizowane wytyczne, zgodnie z którymi u dorosłych warto oznaczać przynajmniej dwa różne autoprzeciwciała (najczęściej GADA i IA2A, ZnT8A lub IAA). Zaleca się korzystanie z monospecyficznych testów, które są bardziej precyzyjne niż starsze metody. Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego u dorosłych należy w pierwszej kolejności oznaczać przeciwciała GADA, a także IA2A, ZnT8A i IAA.

Specjaliści podkreślają, że identyfikacja choroby na etapie przedklinicznym może znacząco zmniejszyć ryzyko groźnych powikłań, takich jak kwasica ketonowa – obserwowana nawet u 70% pacjentów w chwili postawienia diagnozy. Taki model diagnostyczny ułatwia także właściwe odróżnienie cukrzycy typu 1 od typu 2, co ma kluczowe znaczenie dla wdrożenia odpowiedniego leczenia.

>> Przeczytaj:

Nowy lek na cukrzycę nadzieją dla pacjentów w grupie ryzyka

W ostatnich latach nastąpił przełom w podejściu do leczenia cukrzycy typu 1 – pojawił się nowy lek, teplizumab, który daje realną szansę na opóźnienie rozwoju choroby. Teplizumab to przeciwciało monoklonalne, które działa na poziomie immunologicznym, hamując aktywację limfocytów T niszczących komórki beta trzustki. Dzięki temu możliwe jest spowolnienie procesu autoimmunologicznego, który leży u podstaw cukrzycy typu 1.

Obecnie specjaliści dzielą przebieg cukrzycy typu 1 na trzy główne stadia. W stadium pierwszym – bezobjawowym – u pacjenta występują co najmniej dwa autoprzeciwciała charakterystyczne dla cukrzycy, ale poziom glukozy we krwi pozostaje jeszcze w normie. W stadium drugim pojawiają się już zaburzenia gospodarki węglowodanowej (np. nieprawidłowa glikemia), choć nadal nie występują objawy kliniczne. Stadium trzecie to już jawna, objawowa cukrzyca, rozpoznawana na podstawie klasycznych kryteriów.

To właśnie u pacjentów w stadium pierwszym i drugim, czyli przed wystąpieniem objawów klinicznych, możliwe jest zastosowanie teplizumabu. W badaniach klinicznych wykazano, że lek ten może opóźnić rozwój jawnej cukrzycy typu 1 nawet o kilka lat, dając choremu bezcenny czas wolny od insulinoterapii i ryzyka ostrych powikłań.

Opóźnienie rozwoju choroby ma nie tylko znaczenie kliniczne, ale też psychologiczne i społeczne – umożliwia lepsze przygotowanie pacjenta i jego rodziny na przyszłość z cukrzycą, pozwala na wczesne wprowadzenie edukacji diabetologicznej i ogranicza ryzyko hospitalizacji z powodu kwasicy ketonowej.

Teplizumab został zatwierdzony przez amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków (FDA) w 2022 roku jako pierwszy lek modyfikujący przebieg cukrzycy typu 1. To ogromny krok w kierunku personalizowanej medycyny i zmiany paradygmatu leczenia tej choroby.

Podsumowanie

Cukrzyca to choroba przewlekła, wymagająca precyzyjnej diagnostyki do skutecznego leczenia. Rozróżnienie cukrzycy typu 1 i 2 bywa trudne, zwłaszcza u dorosłych, u których typ 1 może być początkowo błędnie rozpoznany. Kluczową rolę w prawidłowym rozpoznaniu odgrywa oznaczanie autoprzeciwciał charakterystycznych dla autoimmunologicznego niszczenia komórek beta trzustki. Obecność tych przeciwciał pozwala na identyfikację choroby we wczesnym, bezobjawowym stadium, kiedy możliwe jest wdrożenie odpowiedniego leczenia oraz zmniejszenie ryzyka groźnych powikłań, takich jak kwasica ketonowa. Wczesna diagnostyka i interwencja terapeutyczna są zatem kluczowymi elementami nowoczesnego podejścia do cukrzycy typu 1.

Piśmiennictwo

  1. Akil Al-Shabeeb A. et al., Diagnosis and treatment of type 1 diabetes at the dawn of the personalized medicine era, J Transl Med 2021, 19(137) https://doi.org/10.1186/s12967-021-02778-6
  2. Katsarou A. et al., Type 1 diabetes mellitus,Nature Reviews | Disease Primers 2017, 3(1706)
  3. DiMeglio A.L. et al., Type 1 diabetes, Lancet 2018, 391: 2449–2462
  4. https://www.mp.pl/insulinoterapia/artykuly/316550,teplizumab-szansa-dla-chorych-na-cukrzyce-typu-1 [dostęp: 11.04.2025]
  5. https://www.euroimmun.pl/badania-przesiewowe-w-kierunku-cukrzycy-juz-wkrotce-znaczenie-badania-autoprzeciwcial-wedlug-wytycznych-easd-ada-i-ptd/ [dostęp: 11.04.2025]

Owulacja – co to jest, ile trwa i jakie są jej objawy?

Agata Strukow
-
0
Owulacja – co to jest, ile trwa i jakie są jej objawy?

Owulacja jest nieodzowną do zapłodnienia częścią cyklu miesięcznego kobiety. Dowiedz się, kiedy występuje owulacja i jakie zmiany można zaobserwować w organizmie kobiety w czasie owulacji.

Spis treści:

  1. Co to jest owulacja?
  2. Rezerwa jajnikowa
  3. Objawy owulacji
  4. Kiedy występuje owulacja? Jak wyznaczyć termin owulacji?
  5. Owulacja a poziom progesteronu we krwi
  6. Owulacja a zapłodnienie – ocena cyklu
  7. Owulacja: podsumowanie

Co to jest owulacja?

Owulacja, inaczej jajeczkowanie, to uwolnienie komórki jajowej z pęcherzyka jajnikowego. Dzięki temu komórka jajowa może znaleźć się w jajowodzie, gdzie – jeśli będzie tam plemnik – dochodzi do zapłodnienia.

Owulacja – jak cały cykl menstruacyjny – to proces zależny od gry hormonalnej podwzgórze-przysadka-jajnik. Mieści się pomiędzy fazą folikularną a fazą lutealną.

  • Faza folikularna – etap dojrzewania pęcherzyków jajnikowych – zaczyna się od pierwszego dnia miesiączki. Hormonem tej fazy cyklu jest estradiol – jego stężenie stopniowo rośnie, aby osiągnąć maksimum 24 godziny przed owulacją.
  • Owulacja, czyli jajeczkowanie, ma miejsce tylko w jednym dniu cyklu i powiązana jest ze szczytem wydzielania hormonu LH. Wzrost stężenia LH szybko nasila syntezę progesteronu i 17-hydroksyprogesteronu, które pojawiają się we krwi już po 30 minutach od piku LH. Owulacyjny szczyt wydzielania hormonów aktywuje odpowiednie enzymy ściany pęcherzyka, dzięki czemu ściana pęka i uwalnia komórkę jajową do bańki jajowodu.
Warto wiedzieć:
Ile trwa owulacja? Komórka jajowa żyje tylko 12-24 godziny.
  • Faza lutealna – jeśli komórka jajowa nie zostanie zapłodniona obumiera. Żeński hormon płciowy dominujący w czasie II fazy cyklu to progesteron – jest hormonem, który należy oznaczyć, aby stwierdzić, czy kobieta ma cykle owulacyjne. Aby badanie było miarodajne, powinno się je wykonać w 21-25 dniu cyklu.

>> Sprawdź: Cykle bezowulacyjne: objawy, przyczyny, diagnostyka, leczenie braku owulacji

Rezerwa jajnikowa

Każda dziewczynka po urodzeniu ma w jajnikach 1-2 mln tzw. pęcherzyków primordialnych – pęcherzyków zawiązkowych. Powstają one już w II trymestrze ciąży (ok. 16 tygodnia). W dzieciństwie liczba tych pęcherzyków spada – w czasie pierwszej miesiączki jest ich 300-500 tys. i jest to liczba, która będzie się zmniejszać w czasie każdego cyklu, aż do menopauzy.

Liczba pozostających do dyspozycji komórek jajowych – rezerwa jajnikowa – jest bardzo ważnym parametrem płodności kobiety. Można ją zmierzyć oznaczając poziom AMH – hormon anty-Mullerowski.

Ciekawostka:
Spośród wielu tysięcy oocytów w każdym cyklu pęka tylko jeden pęcherzyk jajnikowy, uwalniając jedną komórkę jajową.

Objawy owulacji

Owulacja to pik wydzielania kilku hormonów w organizmie kobiety, co wiąże się z występowaniem symptomów ułatwiających identyfikację tego momentu.

Najczęściej używane są:

  • zmiany w śluzie szyjkowym,
  • zmiany podstawowej temperatury ciała,
  • modyfikacje ujścia szyjki macicy.

Śluz szyjkowy

Krypty szyjki macicy wydzielają na co dzień śluz, który jest gęsty i mało przejrzysty. Jego zadaniem jest m.in. ochrona przed wnikaniem do wnętrza macicy drobnoustrojów, co mogłyby skutkować infekcją.

Zwiększenie poziomu estrogenów tuż przed owulacją powoduje zauważalną zmianę w konsystencji śluzu szyjkowego, który staje się:

  • wodnisty – śluz estrogenowy składa się z 98-99% z wody,
  • przezroczysty,
  • rozciągliwy – można go rozciągnąć do kilku centymetrów.

Taka zmiana konsystencji śluzu ma na celu ułatwienie zapłodnienia, jest to tzw. śluz płodny.

Temperatura ciała

Temperatura ciała kobiety w czasie pierwszej fazy cyklu i w czasie owulacji jest niska i waha się od 36,1 do 36,6°C.

Podwyższenie temperatury ciała – o 0,4-0,8°C – ma miejsce tuż po owulacji i utrzymuje się przez całą fazę lutealną. Do wzrostu temperatury przyczynia się termogenne – przyczyniające się do wytwarzania ciepła – działanie metabolitów progesteronu.

Badania wskazują, iż najwyższa płodność ma miejsce 7 dni przed wzrostem temperatury ciała.

Zmiany w szyjce macicy

Szyjka macicy na co dzień ma twardą konsystencję, a jej ujście jest tylko częściowo otwarte w pierwszej fazie cyklu i całkowicie zamknięte w fazie drugiej. Natomiast w czasie owulacji szyjka macicy jest wyczuwalnie miękka, jej ujście jest otwarte, wyczuwalnie zmienia się także jej położenie.

Ból owulacyjny

Ból owulacyjny u ok. 40% kobiet występuje co miesiąc. Lokalizuje się w dolnej części brzucha, może mieć charakter łagodny, ale niektóre kobiety odczuwają go w sposób intensywny.

Ból występuje, ponieważ:

  • pęcherzyk – aby uwolnić komórkę jajową – rozciąga ścianę jajnika;
  • uwolniony z pękniętego pęcherzyka płyn lub krew wywołuje podrażnienie wyściółki jamy brzusznej;
  • wzrost stężenia LH zwiększa kurczliwość mięśni gładkich, co może nasilać dyskomfort i ból.

>> To może Cię zainteresować: Ból brzucha – skąd się bierze? Możliwe przyczyny i diagnostyka

Pozostałe objawy owulacji

Oprócz wyżej wymienionych symptomów, kobieta może odczuwać:

  • bolesność i tkliwość piersi,
  • zatrzymanie płynów,
  • obrzęki dłoni, stóp, brzucha,
  • przelewania w brzuchu.

Wiele kobiet – dzięki podniesieniu stężenia estrogenu – odczuwa wzrost libido. Zdarza się wyczulenie na zapachy, polepsza się stan skóry twarzy.

 Może wystąpić plamienie owulacyjne, czasem błędnie interpretowane jako miesiączka.

Pamiętaj:
1- lub 2-dniowe plamienie na ok. 2 tygodnie przed miesiączką jest zjawiskiem fizjologicznym.
Owulacja_infografika

Kiedy występuje owulacja? Jak wyznaczyć termin owulacji?

Dla kobiety, która ma problem z zajściem w ciążę, wyznaczenie momentu owulacji jest kluczowe. Jeśli cykl trwa 28 dni, owulacja będzie miała miejsce w 14 dniu cyklu. Jeśli cykl jest krótszy, owulacja występuje wcześniej. Jeśli jest dłuższy – później.

>> Sprawdź też: Najczęstsze przyczyny problemów z zajściem w ciążę

Kobiety często zadają pytanie, ile dni po okresie występuje owulacja. Niestety nie ma uniwersalnej odpowiedzi na to pytanie, zależy to nie tylko od długości cyklu, ale również od czynników takich jak stres czy choroby współistniejące.

Dlatego w wyznaczaniu dnia owulacji pomocne będą:

  • obserwowanie swojego cyklu – pomiar temperatury, obserwacja śluzu szyjkowego,
  • monitoring owulacji pod kontrolą ginekologicznego USG.

>> Zobacz: Cykle bezowulacyjne: objawy, przyczyny, diagnostyka, leczenie braku owulacji

Przydatność testów owulacyjnych z moczu

Test owulacyjny z moczu ma dwie kreski – testową i kontrolną. Kreska testowa pokazuje się, jeśli poziom LH w organizmie kobiety przekracza wartość 20 U/l, co ma miejsce 30-32 godziny przed końcem owulacji. Jednak jeśli kobieta ma wyjściowo wysoki poziom tego hormonu – powyżej 10 U/l, np. z powodu PCOS – słabo dodatni wynik może występować w innych dniach cyklu.

Wynik jest jednoznacznie pozytywny, jeśli kreska testowa jest tak samo (lub bardziej) intensywna niż kreska kontrolna. W tym czasie poziom LH narasta z 20 U/l do 80-120 U/l, co trwa ok. 16-24 godziny, po czym ponownie opada do 20 U/l. Jeśli test owulacyjny będzie wykonany jednego dnia rano i powtórzony następnego dnia o tej samej porze, moment piku LH będzie przeoczony.

Owulacja_infografika_2

Owulacja a poziom progesteronu we krwi

Do wystąpienia owulacji wymagany jest wyższy poziom progesteronu w organizmie. Przyjmuje się, że progesteron > 3 ng/ml w II fazie cyklu potwierdza jej wystąpienie. W fazie folikularnej, po miesiączce, progesteron jest produkowany w ilościach znikomych. Jego synteza zwiększa się po raz pierwszy na kilkadziesiąt godzin przed owulacją, jednak znaczące zwiększenie poziomu progesteronu obserwuje się, gdy jego wytwarzanie rozpoczyna ciałko żółte.

>> Przeczytaj także: Progesteron w ciąży – funkcje, badanie, wysoki i niski poziom progesteronu w ciąży

Owulacja a zapłodnienie – ocena cyklu

Owulacja u kobiety jest momentem szczytu płodności. Okres okołowulacyjny sprzyja zapłodnieniu i zajściu w ciążę, dlatego określenie momentu jajeczkowania zwiększa szanse na poczęcie.

Symptomy, które potwierdzają owulację:

  • wystąpienie śluzu estrogenowego,
  • stężenie progesteronu na 7 dni przed spodziewaną miesiączką > 3 ng/ml (niektóre dane wskazują, iż > 5 ng/ml),
  • wzrost temperatury ciała,
  • ocena wielkości pęcherzyka Graafa i grubości endometrium macicy w USG, z oceną poziomu estradiolu – w okresie okołoowulacyjnym pęcherzyk osiąga 16 do 20 mm, a stężenie estradiolu od 150 do 350 pg/ml.

Należy jednak pamiętać, iż do zapłodnienia – oprócz komórki jajowej – potrzebny jest prawidłowy plemnik. Dlatego w przypadku niepłodności i problemów z zajściem w ciążę, niezbędne badania powinna przejść nie tylko kobieta, ale również mężczyzna.

>> To może Ci się przydać: Badania laboratoryjne w diagnostyce niepłodności

Ponadto współżycie powinno być prowadzone przez cały cykl, nie tylko w okresie okołoowulacyjnym.

Owulacja: podsumowanie

Owulacja, czyli jajeczkowanie to szczytowy moment płodności kobiety. Przebieg cyklu menstruacyjnego, wyznaczenie momentu owulacji oraz informacja o tym, czy owulacja ma miejsce, jest ważnym elementem procesu prokreacji.

Bez prawidłowej owulacji nie dojdzie do zapłodnienia, z drugiej strony jej prawidłowy przebieg niestety nie jest gwarantem poczęcia dziecka i prawidłowego przebiegu ciąży. Jeśli para ma problem z zajściem w ciążę, należy jak najwcześniej zgłosić się po pomoc i diagnostyka zawsze powinna dotyczyć zarówno kobiety, jak i mężczyzny.

Piśmiennictwo

1.Berga S, Naftolin F. Neuroendocrine control of ovulation. Gynecol Endocrinol. 2012 Mar;28 Suppl 1:9-13. doi: 10.3109/09513590.2012.651929. PMID: 22283375.

2. Brott NR, Le JK. Mittelschmerz. [Updated 2023 May 1]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK549822/ (dostęp: 24.04.2025).

3. Vigil P, Lyon C, Flores B, Rioseco H, Serrano F. Ovulation, a sign of health. Linacre Q. 2017 Nov;84(4):343-355. doi: 10.1080/00243639.2017.1394053. Epub 2017 Nov 27. PMID: 29255329; PMCID: PMC5730019.

4. Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, pod red. A. Dembińskiej-Kieć, J. Naskalskiego i B. Solnicy, wyd. IV, Wrocław 2018, s. 571-581.

5. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1204,podstawowe-wiadomosci-o-cyklu-plciowym (dostęp: 24.04.2025).

6. Suszczewicz N., Co obserwacja cyklu mówi nam o zdrowiu i dlaczego jest szczególnie ważna przy monitoringu/stymulacji owulacji?, webinar online 28.11.2023.

7. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1240,nieplodnosc-meska (dostęp: 24.04.2025).

Szczepionka na boreliozę coraz bliżej?

Izabella Podsiadły
-
0
Szczepionka na boreliozę coraz bliżej?

Borelioza to bakteryjna choroba zakaźna wywoływana przez krętki z rodzaju Borrelia, przenoszona na człowieka przez kleszcze będące nosicielami tych patogenów. Badania epidemiologiczne przeprowadzone przez Centra Kontroli i Prewencji Chorób (ang. Centers for Disease Control and Prevention, CDC) szacują, że rocznie w Stanach Zjednoczonych odnotowuje się około 300 000 zachorowań, w Europie zaś każdego roku może być ich kilkaset tysięcy. Nie każde ukłucie przez kleszcza prowadzi do rozwoju boreliozy. Zakażenie występuje najczęściej po co najmniej 24 godzinach żerowania, a im dłużej zakażony kleszcz jest przyczepiony, tym większe jest ryzyko infekcji. Należy również pamiętać, że nie każdy kleszcz jest nosicielem bakterii.

Powszechność boreliozy oraz ciężkość objawów podkreślają pilną potrzebę opracowania szczepionki, która ochroniłaby ludzi przed zakażeniem krętkami Borrelia.

Spis treści:

  1. Jakie są objawy boreliozy i czy jest to choroba uleczalna?
  2. Na czym polega diagnostyka boreliozy?
  3. Historia szczepionki przeciwko boreliozie – kiedy była dostępna i dlaczego ją wycofano?
  4. Czy i kiedy powstanie szczepionka przeciwko boreliozie?
  5. Borelioza a kleszczowe zapalenia mózgu
  6. Podsumowanie

Jakie są objawy boreliozy i czy jest to choroba uleczalna?

Początkowe objawy boreliozy mogą być niespecyficzne, obserwuje się wówczas:

  • gorączkę,
  • ogólne zmęczenie,
  • bóle mięśni i stawów,
  • bóle głowy.

U większości pacjentów (60-80%) pojawia się także charakterystyczna zmiana skórna – rumień wędrujący. Jego obecność pozwala na jednoznaczne rozpoznanie choroby bez konieczności wykonywania dodatkowych badań laboratoryjnych.

Jeśli borelioza nie zostanie wcześnie wykryta i odpowiednio leczona, infekcja może postępować, prowadząc do poważnych powikłań. W zaawansowanym stadium mogą pojawić się zaburzenia neurologiczne, takie jak zapalenie opon mózgowych, porażenie nerwów czaszkowych czy przewlekłe bóle neuropatyczne.

Choroba może również wpłynąć na układ krążenia, powodując zapalenie mięśnia sercowego i inne problemy kardiologiczne. W późnym stadium u niektórych pacjentów rozwija się przewlekłe zapalenie stawów.

Warto pamiętać, że borelioza nie zawsze daje wyraźne objawy. U części zakażonych nie występują typowe symptomy, a jedynym dowodem infekcji jest pozytywny wynik testu serologicznego wykrywającego specyficzne przeciwciała anty-Borrelia (IgM, IgG). Takie przypadki stanowią około 10% populacji w Polsce.

>> Przeczytaj również: Badania w kierunku boreliozy – które i na jakim etapie wykonać?

Borelioza jest chorobą uleczalną, kluczowe jest jednak jej wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie antybiotykami. Im szybciej zostanie wdrożona terapia, tym większa szansa na całkowite wyleczenie i uniknięcie długoterminowych powikłań.

Na czym polega diagnostyka boreliozy?

Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych (PTEiLChZ) wskazują, że podstawą rozpoznania boreliozy jest obraz kliniczny pacjenta. W przypadku pojawienia się rumienia wędrującego nie ma konieczności zlecania badań laboratoryjnych, ponieważ rozpoznanie jest pewne.

Pakiet borelioza - pakiet przesiewowy (pierwszy etap diagnostyki) banerek

Jeśli rumień wędrujący nie występuje, zaleca się przeprowadzenie dwuetapowej diagnostyki w postaci oznaczenia przeciwciał w klasach IgM oraz IgG testem immunoenzymatycznym ELISA oraz wykonanie wysokospecyficznego testu potwierdzenia immunoblot (IgM, IgG) w przypadku uzyskania wyników granicznych lub pozytywnych w teście ELISA.

Pakiet borelioza - pakiet potwierdzenia (met. Western-Blot) banerek

Należy jednak pamiętać, że dodatni wynik badania serologicznego bez objawów klinicznych typowych dla boreliozy nie pozwala na rozpoznanie i leczenie tej choroby.

>> Dowiedz się więcej: Diagnostyka boreliozy – pytania i odpowiedzi

Historia szczepionki przeciwko boreliozie – kiedy była dostępna i dlaczego ją wycofano

Pierwsza szczepionka przeciwko boreliozie, LYMErix, została wprowadzona na rynek w 1998 roku i stanowiła obiecujący krok w walce z tą groźną chorobą. Oparta na białkach krętka Borrelia, szczepionka wykazała wysoką skuteczność w wywoływaniu odpowiedzi immunologicznej, a dane z badań klinicznych wskazywały, że mogła istotnie zmniejszać ryzyko zachorowania na boreliozę.

Niestety po krótkim okresie dostępności LYMErix został wycofany z rynku w 2002 roku, głównie z powodu kontrowersji dotyczących bezpieczeństwa jego stosowania. Pojawiły się doniesienia sugerujące, że szczepienie mogło prowadzić do rozwoju przewlekłego zapalenia stawów, co wywołało obawy opinii publicznej.

Choć brakowało dowodów potwierdzających te tezy, a amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA) otrzymała jedynie 905 zgłoszeń niepożądanych odczynów poszczepiennych na 1 400 000 podanych dawek, presja społeczna doprowadziła do wycofania preparatu z rynku.

>> To może Cię zainteresować: Kleszcze afrykańskie – jakie choroby przenoszą? Jakie badania wykonać po ukąszeniu kleszcza?

Czy i kiedy powstanie szczepionka przeciw boreliozie

W 2016 roku francuska firma biotechnologiczna rozpoczęła badania nad preparatem o nazwie VLA15. Szczepionka VLA15 prowadzi do aktywacji układu odpornościowego, angażując różne mechanizmy odporności, których zadaniem jest produkcja specyficznych przeciwciał, blokujących kluczowe w procesie infekowania człowieka białko na powierzchni bakterii Borrelia.

Dane z badań klinicznych 2. fazy wykazały silną immunogenność u dorosłych, jak i u dzieci, przy akceptowalnych profilach bezpieczeństwa i tolerancji w obu badanych populacjach. Obecnie 3. faza badań klinicznych przeprowadzana jest przy udziale 9437 uczestników z ośrodków w Stanach Zjednoczonych, Europie (w tym w Polsce) i Kanadzie, na obszarach, na których borelioza jest chorobą endemiczną.

Ponadto w Yale School of Medicine (USA) trwają prace nad szczepionką mRNA, która ma na celu aktywację odpowiedzi immunologicznej organizmu natychmiast po wniknięciu śliny kleszcza w miejscu ukłucia. Dzięki temu reakcja pojawia się, zanim bakterie Borrelia zdążą przedostać się do organizmu człowieka. Szczepionka ma nie tylko uwidaczniać miejsce ukłucia, zwiększając szansę na szybkie usunięcie kleszcza, ale także utrudniać mu utrzymanie się na skórze.

Usunięcie kleszcza w ciągu 24. godzin od ukłucia znacząco zmniejsza ryzyko zachorowania na boreliozę.

>> Sprawdź: Borelioza stawowa (boreliozowe zapalenie stawów) – objawy, leczenie

Borelioza a kleszczowe zapalenie mózgu

W ostatnich latach współczesna medycyna i biologia koncentrują swoją uwagę na chorobach przenoszonych przez kleszcze, których częstość występowania rośnie ze względu na zmiany klimatyczne, a także wzmożoną migrację ludzi i zwierząt.

Do takich chorób zaliczane jest kleszczowe zapalenie mózgu (KZM), czyli choroba zakaźna wywoływana przez wirus kleszczowego zapalenia mózgu KZM (ang. tick-borne encephalitis virus, TBEV) i zarazem jedna z najczęściej rozpoznawanych neuroinfekcji w Polsce.

Co więcej, w przeciwieństwie do boreliozy istnieje skuteczna szczepionka przeciwko KZM. Podstawowy schemat podania preparatu obejmuje 3 dawki, a dawkę przypominającą zaleca się przyjmować co 3–5 lat. Badania wskazują, że szczepienie w pełnym schemacie zmniejsza ryzyko zachorowania na KZM o ponad 90%.

Podsumowanie

Borelioza, wywoływana przez bakterie Borrelia, stanowi poważne zagrożenie zdrowotne, a liczba jej przypadków na całym świecie rośnie. Wczesne rozpoznanie i leczenie tej choroby są kluczowe, aby uniknąć poważnych powikłań.

Obecnie nie istnieje szczepionka przeciwko boreliozie, ale prace nad nowymi preparatami, np. VLA15, budzą nadzieje na przyszłość, wykazując obiecujące wyniki w badaniach klinicznych.

Zgodnie z informacjami przekazywanymi przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych najprawdopodobniej już pod koniec 2025 roku znane będą wyniki 3. fazy badań nad tą szczepionką. Jeśli będą one pozytywne, preparat może zostać zarejestrowany i wprowadzony do obrotu w Unii Europejskiej już w 2026 roku.

Warto także podkreślić, że choć borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu są chorobami przenoszonymi przez kleszcze, różnią się zarówno wywołującym je patogenem, jak i dostępnością szczepionki – w przypadku KZM istnieje skuteczny preparat, który znacząco zmniejsza ryzyko zachorowania.

Piśmiennictwo

  1. Gomes-Solecki M. et al., Protective Immunity and New Vaccines for Lyme Disease, CID 2020: 70
  2. Pine M. et al., Development of an mRNA-lipid nanoparticle vaccine against Lyme disease,Molecular Therapy 2023: 31(9)
  3. Gwenn L., Lyme Disease,w: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025
  4. https://www.cdc.gov/lyme/index.html [dostęp: 1.04.2025]
  5. https://valneva.com/research-development/lyme-disease/ [dostęp: 3.04.2025]
  6. https://news.yale.edu/2021/11/17/novel-lyme-vaccine-shows-promise [dostęp: 3.04.2025]
  7. https://www.mp.pl/pacjent/szczepienia/szczepienia-i-szczepionki/68796,szczepienie-przeciwko-kleszczowemu-zapaleniu-mozgu [dostęp: 7.04.2025]

Twardy brzuch – objawy, możliwe przyczyny. Co może oznaczać twardy brzuch?

Paulina Górska
-
0
Twardy brzuch – objawy, możliwe przyczyny. Co może oznaczać twardy brzuch?

Twardy brzuch to objaw, który budzi niepokój. Można go rozumieć jako objawy kryjące się pod terminem „ostrego brzucha” (m.in. napięte mięśnie, obrona mięśniowa i objawy otrzewnowe) lub jako wzdęty brzuch (spowodowany nagromadzeniem się gazów w przewodzie pokarmowym). Przeczytaj nasz artykuł, aby dowiedzieć się, co może być przyczyną takich dolegliwości.

Spis treści:

  1. Twardy brzuch – objawy
  2. Możliwe przyczyny twardego brzucha
  3. Twardy brzuch w ciąży – czy to normalne?
  4. Twardy brzuch u dziecka – kiedy zwrócić uwagę?
  5. Twardy brzuch u mężczyzny – jakie mogą być przyczyny?
  6. Twardy brzuch – kiedy zgłosić się do lekarza?
  7. Diagnostyka i badania przy twardym brzuchu
  8. Twardy brzuch – podsumowanie

Twardy brzuch – objawy

Wzdęty, twardy brzuch może mieć różne przyczyny – od źle zbilansowanej diety, przez czynniki psychiczne, po choroby. W zależności od tego, co leży u źródła problemu, twardemu brzuchowi towarzyszą inne dolegliwości. Oto niektóre z nich:

  • ból brzucha,
  • uczucie pełności i napięcia w brzuchu,
  • zaparcia,
  • biegunki,
  • uczucie „palenia” w przełyku,
  • wzdęcia,
  • ciągłe zmęczenie,
  • gorączka,
  • wymioty,
  • zatrzymanie stolca i gazów,
  • odbijanie,
  • objawy otrzewnowe (m.in. ból samoistny, ciągły, silny i czasami promieniujący do barków, brak szmerów perystaltycznych).

Część z tych dolegliwości może nasilać się po spożyciu konkretnych pokarmów. Warto zwrócić na to uwagę, ponieważ jest to informacja, która może być pomocna w znalezieniu przyczyny wzdętego twardego brzucha.

>> Sprawdź: Co wygląda na alergię pokarmową, choć nią nie jest?

Możliwe przyczyny twardego brzucha

Zdarza się, że twardy brzuch jest wynikiem spożycia zbyt obfitego, tłustego posiłku i nie wymaga leczenia – wystarczą zmiany w diecie. Jednak w niektórych przypadkach jest odwrotnie. Wzdęty, twardy brzuch pojawia się nawet przy zdrowym jadłospisie, a do tego towarzyszą mu inne dolegliwości.

Twardy brzuch po jedzeniu

Pierwszą rzeczą, na którą warto zwrócić uwagę, jest to, jak wygląda codzienny jadłospis (pod względem ilościowym i jakościowym). Może okazać się, że problemem jest twardy brzuch po nieodpowiednim jedzeniu, a nie choroba, która wymaga leczenia farmakologicznego.

Spożycie dużej ilości jedzenia w jednym posiłku może powodować uczucie pełności, twardości i ciężkości w brzuchu, szczególnie jeśli jedzenie jest tłuste lub ciężkostrawne. W takim przypadku warto podzielić posiłki na mniejsze porcje (i jeść np. cztery mniejsze dania zamiast dwóch obfitych posiłków w ciągu dnia), zrezygnować ze smażenia na tłuszczu, a także wybierać produkty o mniejszej zawartości tłuszczu.

Co jeśli i to nie pomaga, a wzdęty twardy brzuch po jedzeniu pojawia się pomimo dbania o odpowiednią objętość i skład posiłków? Może wskazywać to nietolerancję pokarmową (np. laktozy, fruktozy), celiakię, choroby trzustki lub wątroby czy zaparcia.

Przyczyna twardego brzucha – SIBO i zespół jelita drażliwego

Wzdęty brzuch może być spowodowany również zespołem rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO) lub zespołem jelita drażliwego. W dwóch ostatnich przypadkach przyczyną jest spożywanie produktów bogatych w FODMAP (fermentujące oligo- di- i monosacharydy oraz poliole) – wśród nich znajdują się także te, które należą do listy zdrowych produktów np. niektóre warzywa i owoce. Po ich zjedzeniu pojawiają się nie tylko objawy w postaci wzdęć, ale i biegunki, dyskomfort w okolicy podbrzusza, zmiana uformowania stolca czy uczucie parcia w odbycie.

>> Przeczytaj: Wpływ diety low-FODMAP na IBS

Test wodorowo - metanowy(diagnostyka SIBO) banerek

Stan zapalny błony śluzowej żołądka i dwunastnicy a twardy brzuch

W przypadku problemów ze wzdętym brzuchem warto zwrócić uwagę również na dolegliwości pod kątem stanów zapalnych błony śluzowej żołądka i dwunastnicy (występują one np. w przebiegu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, przewlekłego zapalenia żołądka). Oprócz wzdętego brzucha obejmują one m.in. bóle brzucha, nudności czy uczucie pełności. Ponadto należy wziąć pod uwagę niedrożność jelit.

Wzdęty twardy brzuch – przyczyna może tkwić w jelitach

Przyczyny wzdętego brzucha mogą tkwić w jelitach. Jeśli wzdęcia nie ustępują pomimo dbania o zdrową dietę, może oznaczać to, że u źródła problemu leży:

  • SIBO (brzuch jest zwykle wzdęty, napięty, może być bolesny po posiłku).
  • IBS (brzuch po posiłku jest wzdęty, może powodować uczucie pełności).
  • nieswoiste choroby jelit: wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna (brzuch jest tkliwy, czasami lekko wzdęty).
  • zapalenie uchyłków jelita grubego (brzuch jest bolesny i tkliwy w okolicy lewego dolnego kwadrantu brzucha, czasami towarzyszą temu umiarkowane wzdęcia).
  • polipy w jelicie grubym (w niektórych przypadkach występują lekkie wzdęcia i dyskomfort po posiłku).

Przyczyną twardego brzucha może być również dysbioza jelitowa. Jest to zaburzenie, które polega na odbiegającej od normy zmianie profilu bakteryjnym jelit. Może mieć ona charakter ilościowy lub jakościowy. W pierwszym przypadku obserwuje się zmiany liczby komórek bakterii, a w drugim dochodzi do zmniejszenia różnorodności gatunków. Prowadzi to do rozrostu gatunków niepożądanych i pojawienia się nieprzyjemnych dolegliwości. Oprócz wzdęć mogą pojawić się m.in. bóle brzucha, zaparcia, biegunki i utrata apetytu.

>> To może Cię zainteresować: Mikrobiota jelitowa – narząd bakteryjny do zadań specjalnych

Wzdęty twardy brzuch a rak

Przyczyną wzdętego twardego brzucha może być również rak jelita grubego. W początkowej fazie często nie daje on żadnych objawów (albo są na tyle mało charakterystyczne, że łączy się je np. z IBS). Jednak z czasem pojawiają się wzdęcia, zmiany rytmu wypróżnień, osłabienie, uczucie niepełnego wypróżnienia i krew w stolcu. Nie należy ich lekceważyć, ponieważ szybka diagnoza i leczenie nowotworu dają lepsze rokowania.

Nie tylko nowotwór jelita grubego powoduje zmiany w wyglądzie brzucha. Do innych typów raka, które dają podobne objawy, należą:

  • rak żołądka: uczucie pełności i dyskomfortu nawet po niewielkim posiłku
  • rak trzustki: dyskomfort lub ból w górnej części brzucha, który może promieniować do pleców
  • rak jajnika: wzdęcia i powiększenie obwodu brzucha
  • chłoniak: może powodować ucisk na żyłę główną dolną i wodobrzusze oraz obrzęki kończyn dolnych

Choroby nowotworowe mogą rozwijać się przez dłuższy czas bezobjawowo lub dawać objawy, które są wiązane z innymi przyczynami. W związku z tym tak ważne jest wykonywanie regularnych badań, pozwalających na wczesne wykrycie i leczenie raka.

Badanie FoodProfil Skrining badanie wstępne banerek

Twardy brzuch a zmiany hormonalne

Co oznacza twardy brzuch? Czasami jest on jednym z sygnałów świadczących o tym, że w organizmie zachodzą zmiany hormonalne (zarówno fizjologiczne, jak i wynikające z choroby). Mogą być one spowodowane m.in. ciążą, zespołem napięcia przedmiesiączkowego (PMS), menopauzą czy niedoczynnością tarczycy. W przypadku PMS brzuch staje się wzdęty, a oprócz tego pojawiają się inne objawy natury fizycznej i psychicznej (np. drażliwość, częste zmiany nastroju, bóle głowy).

Objaw w postaci twardego, deskowatego brzucha z obroną mięśniową może pojawić się również przy zapaleniu otrzewnej, zapaleniu żołądka, ostrym zapaleniu trzustki, niedrożności jelit, chorobie wrzodowej, perforacji przewodu pokarmowego czy ostrym zapaleniu wyrostka robaczkowego.

Twardy brzuch w ciąży – czy to normalne?

Wydawać by się mogło, że twardy brzuch w ciąży to coś normalnego. Jednak warto mieć na uwadze, że w niektórych przypadkach warto skonsultować się z lekarzem.

Twardy brzuch w ciąży – kiedy się pojawia?

Twardnienie brzucha w czasie ciąży jest naturalnym zjawiskiem, które wynika m.in. ze wzrostu macicy i skurczów Braxtona-Hicksa (tzw. skurczów przepowiadających). Wspomniane skurcze występują okresowo w zaawansowanej ciąży. Niektóre kobiety odczuwają je już w 20. tygodniu ciąży, a inne nieco później (około 28.-30. tygodnia ciąży).

Twardy brzuch w ciąży może być również objawem ciąży pozamacicznej. Towarzyszą mu wtedy inne niepokojące sygnały m.in. ból brzucha, objawy otrzewnowe, plamienia lub krwawienia z dróg rodnych czy wyczuwalny guz w okolicy przydatków.

>> Przeczytaj: Ból brzucha w ciąży. Jakie objawy powinny niepokoić?

Kiedy twardy brzuch w ciąży powinien niepokoić?

Twardy brzuch w ciąży jest wskazaniem do konsultacji lekarskiej, jeśli:

  • twardnienie brzucha nasila się i jest bolesne,
  • jest zbyt intensywne,
  • towarzyszą mu inne niepokojące sygnały np. plamienia lub krwawienia, kłucie w pochwie.

W większości przypadków nie jest on niczym niepokojącym. Jednak zdarza się, że wynika ze stanów patologicznych (np. odklejenia łożyska, infekcji układu moczowego) i wymaga pilnej konsultacji z lekarzem. W przypadku wspomnianych stanów patologicznych mogą pojawić się objawy, takie jak m.in. bolesne skurcze macicy, krwawienie z dróg rodnych czy bóle brzucha.

Twardy brzuch u dziecka – kiedy zwrócić uwagę?

Twardy brzuch u dziecka może być objawem różnych stanów zdrowotnych, zarówno łagodnych, jak i poważniejszych. Ważne jest, aby obserwować towarzyszące mu objawy oraz czas trwania dolegliwości.

Szczególną uwagę należy zwrócić na twardy brzuch u dziecka, który utrzymuje się przez dłuższy czas i występuje razem z innymi dolegliwościami. Niepokojącymi sygnałami są m.in. gorączka, wymioty, zmiany rytmu wypróżnień czy brak apetytu. Mogą one świadczyć o infekcji bakteryjnej, zapaleniu wyrostka robaczkowego czy niedrożności jelit.

Twardy brzuch u mężczyzny – jakie mogą być przyczyny?

Niektóre przyczyny twardego brzucha u mężczyzny nie różnią się niczym od tych, które obserwuje się u kobiet. Jednak są pewne wyjątki.

Twardy brzuch u mężczyzny może być spowodowany łagodnym rozrostem prostaty (objawiającym się również uczuciem niepełnego opróżnienia pęcherza moczowego, słabym i przerywanym strumieniem moczu czy oddawaniem moczu kroplami). Wynika to z tego, że powiększona prostata może prowadzić do zwężenia cewki moczowej, co utrudnia odpływ moczu z pęcherza moczowego. W efekcie dochodzi do jego zalegania i przepełnienia pęcherza, co objawia się powiększeniem dolnej części brzucha.

>> Zobacz: Przerost prostaty, jakie są objawy? Przyczyny i leczenie przerostu gruczołu krokowego

Przy czym należy zaznaczyć, że przy łagodnym rozroście prostaty określenie „twardy brzuch” jest uproszczeniem. Brzuch po zatrzymaniu moczu wciąż pozostaje miękki, ale robi się tkliwy i wyczuwalny jest opór podbrzusza przez nadmiernie wypełniony pęcherz moczowy.

Twardy brzuch – kiedy zgłosić się do lekarza?

Odpowiedzi na pytanie o to, co oznacza twardy brzuch, jest wiele. W niektórych przypadkach nie jest on niczym niepokojącym i wymaga jedynie zmian w stylu życia. Z kolei w innych może oznaczać poważne problemy zdrowotne, które powinny być pilnie skonsultowane z lekarzem.

Objawy wymagające natychmiastowej interwencji medycznej

Jakie objawy towarzyszące twardemu brzuchowi są sygnałem, że potrzebna jest natychmiastowa interwencja medyczna? Należą do nich:

  • ostry i silny ból brzucha,
  • gorączka powyżej 38°C,
  • krew stolcu lub wymiotach,
  • wymioty (treścią podobną do fusów po kawie),
  • zatrzymanie moczu lub bolesne oddawanie moczu,
  • silne osłabienie, dezorientacja,
  • zmiany w kolorze skóry,
  • obrona mięśniowa (odruchowe wzmożenie napięcia mięśni aż do „deskowatego” brzucha),
  • stolce smoliste lub z dużą ilością krwi.

Jak najszybsza konsultacja z lekarzem jest wskazana również, gdy twardy brzuch utrzymuje się przez dłuższy czas, nie znika po wprowadzeniu zmian w diecie i towarzyszą mu objawy, które mogą wskazywać na nowotwór jelita grubego.

>> Zobacz: Rak odbytu – objawy, rozpoznanie, leczenie, rokowanie

Diagnostyka i badania przy twardym brzuchu

Jak ustalić, co jest przyczyną twardego brzucha? Diagnostyka obejmuje szeroki zakres badań. W celu ustalenia przyczyny problemu lekarz może zlecić m.in. morfologię krwi, oznaczenie poziomu CRP, badanie ogólne moczu, USG jamy brzusznej, gastroskopię, kolonoskopię i badania obrazowe.

Pakiet stres (12 badań) banerek

Twardy brzuch – podsumowanie

Twardy brzuch może mieć wiele przyczyn, od prostych problemów trawiennych, po poważniejsze stany, takie jak niedrożność jelit, zapalenie wyrostka robaczkowego czy infekcje. Ważne jest, aby w przypadku utrzymujących się objawów skonsultować się z lekarzem, który zleci badania diagnostyczne np. gastroskopię, USG jamy brzusznej czy badanie ogólne moczu. Wczesna diagnoza pozwala na szybsze wykrycie ewentualnych problemów zdrowotnych i podjęcie odpowiedniego leczenia.

Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski

Bibliografia

  1. Cuber, Iwona, et al. „Irritable bowel syndrome–a literature review Zespół jelita drażliwego–przegląd literatury.” (2023).
  2. Quigley, Eamonn MM. „The spectrum of small intestinal bacterial overgrowth (SIBO).” Current gastroenterology reports 21 (2019): 1-7.
  3. Weiss, G. Adrienne, and Thierry Hennet. „Mechanisms and consequences of intestinal dysbiosis.” Cellular and Molecular Life Sciences 74 (2017): 2959-2977.
  4. https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/deita-low-fodmap-a-ibs/, (dostęp: 10.03.2025).
  5. https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/mikrobiota-jelitowa (dostęp: 10.03.2025).
  6. https://www.mp.pl/pacjent/objawy/50663,wzdecia-czym-sa-co-je-powoduje-kiedy-zglosic-sie-do-lekarza-i-jakie-sa-domowe-sposoby-na-wzdecia-brzucha (dostęp: 10.03.2025).
  7. https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitogrube/366261,nieswoiste-zapalenia-jelit (dostęp: 10.03.2025).
  8. https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/brzuch-tarczycowy-jak-rozpoznac-i-zwalczyc-otylosc-brzuszna/ (dostęp: 10.03.2025).
  9. https://ginekologika.pl/2023/06/29/ablacja-lozyska-czynniki-ryzyka-diagnostyka-i-postepowanie/ (dostęp: 10.03.2025).
  10. https://gastroenterologia-praktyczna.pl/a473/Palpacyjne-badanie-jamy-brzusznej.html/ (dostęp: 10.03.2025).
  11. https://www.mp.pl/pacjent/objawy/165307,ostry-brzuch-ostre-chirurgiczne-choroby-jamy-brzusznej (dostęp: 10.03.2025).
  12. Sowa, Magdalena, et al. „Ciąża ektopowa–czynniki ryzyka, diagnostyka i leczenie= Ectopic pregnancy–risk factors, diagnostics and treatment.” Journal of Education, Health and Sport 5.11 (2015): 311-320.

Zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka: objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Damian Matusiak
-
0
Zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka: objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka to przewlekła choroba prowadząca do stopniowego zaniku komórek okładzinowych i głównych w żołądku, co upośledza produkcję kwasu solnego i enzymów trawiennych. Czy wiesz, jakie są przyczyny tej choroby, charakterystyczne objawy i metody diagnostyczne? W jaki sposób przebiega leczenie? Jeśli nie, to sprawdź poniższy tekst, a poznasz odpowiedzi na powyższe oraz wiele innych pytań.

Spis treści:

  1. Na czym polega zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka?
  2. Przyczyny zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka
  3. Zanik błony śluzowej żołądka – objawy
  4. Niezbędna diagnostyka przy zanikowym zapaleniu błony śluzowej żołądka
  5. Jak leczyć zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka?
  6. Czy można zupełnie wyleczyć zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka?
  7. Zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka – podsumowanie

Na czym polega zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka?

Zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka (ZZBŻ) to przewlekły proces zapalny, w którym dochodzi do:

  • zaniku komórek okładzinowych – odpowiedzialnych za wytwarzanie kwasu solnego,
  • utraty komórek głównych – produkujących pepsynogen (enzym trawiący białka),
  • metaplazji jelitowej – zastępowania prawidłowej tkanki żołądka komórkami przypominającymi jelito.

W efekcie zmniejsza się zdolność żołądka do trawienia, wchłaniania witamin (zwłaszcza witaminy B12) oraz ochrony przed infekcjami.

Warto wiedzieć:
Metaplazja jelitowa zwiększa szanse na zachorowanie na raka żołądka. Jest to jeden z najgroźniejszych nowotworów, dający objawy dość późno.

>> Warto przeczytać: Enzymy trawienne – co to jest, jakie są rodzaje i ich funkcje. Objawy niedoboru i diagnostyka

Przyczyny zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka

Główne przyczyny choroby obejmują:

  • zakażenie Helicobacter pylori – bakteria wywołuje przewlekłe zapalenie, prowadzące do zaniku błony śluzowej; odpowiada za około 60–90% przypadków zanikowego zapalenia żołądka,
  • reakcja autoimmunologiczna (autoimmunologiczne zapalenie żołądka) – organizm wytwarza przeciwciała przeciwko komórkom okładzinowym i tzw. czynnikowi wewnętrznemu Castle’a, prowadzi to do niedokrwistości złośliwej (niedobór witaminy B12),
  • inne czynniki, czyli długotrwałe stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (np. ibuprofen, aspiryna), palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu,
  • czynniki genetyczne (np. mutacje związane z rakiem żołądka).

>> Sprawdź też: Witaminy z grupy B – objawy niedoboru, rola w organizmie

Pakiet anemii (4 badania) banerek

Zanik błony śluzowej żołądka – objawy

Objawy zależą od stopnia zaawansowania choroby:

  • wczesne stadium (często bezobjawowe) – niestrawność, wzdęcia, uczucie pełności po jedzeniu, okresowe bóle w nadbrzuszu,
  • zaawansowane stadium – niedokrwistość (osłabienie, bladość, zawroty głowy) z powodu niedoboru żelaza i witaminy B12, spadek masy ciała z powodu zaburzeń wchłaniania, biegunki lub zaparcia z powodu zaburzeń trawienia, objawy neurologiczne (drętwienie rąk i nóg) w przypadku niedoboru B12.
Pamiętaj:
U części pacjentów choroba przebiega bezobjawowo aż do rozwoju powikłań (np. metaplazji jelitowej, raka żołądka). Nie lekceważ sygnałów ostrzegawczych.

Niezbędna diagnostyka przy zanikowym zapaleniu błony śluzowej żołądka

Diagnostyka obejmuje:

  • badania laboratoryjne – morfologię krwi obwodowej (niedokrwistość megaloblastyczna przy niedoborze B12), stężenie witaminy B12, żelaza, ferrytyny,
  • testy na Helicobacter pylori (test ureazowy, badanie kału na antygen Hp, serologia),
Warto wiedzieć:
Według wytycznych Brytyjskiego Towarzystwa Gastroenterologicznego przy obecności objawów zakażenia Helicobacter pylori i dodatnim teście (zalecane jest oznaczenie antygenu H.pylori w kale, testy z krwi są rekomendowane dla osób, które wcześniej nie przeszły eradykacji bakterii) są u dorosłych wskazaniem do leczenia – taką strategię określa się mianem „test and treat”.
  • przeciwciała przeciwko komórkom okładzinowym i czynnikowi wewnętrznemu (w autoimmunologicznym ZZBŻ),
  • endoskopia (gastroskopia) z biopsją – ocena błony śluzowej (bladość, wygładzenie fałdów), pobranie wycinków do badania histopatologicznego (potwierdzenie zaniku, metaplazji).

>> Przeczytaj też: Przygotowanie do gastroskopii – przygotowanie i zalecenia oraz dieta

antygen helicobacter pylori w kale baner

Jak leczyć zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka?

Leczenie zależy od przyczyny:

Pamiętaj:
Leczenie trwa od 10 do 14 dni, bywa trudne do zniesienia, niemniej wprowadzenie takiego rodzaju terapii znacznie zmniejsza konieczność wykonywania resekcji żołądka. Pamiętaj, że „łykanie tabletek” i tak jest o wiele mniej uciążliwe niż zabieg i rekonwalescencja.
  • autoimmunologiczne ZZBŻ – suplementacja witaminy B12 (domięśniowo lub doustnie w wysokich dawkach),
  • leczenie niedokrwistości – preparaty żelaza, kwas foliowy,
  • postępowanie objawowe – dieta lekkostrawna, unikanie alkoholu i palenia tytoniu,
  • probiotyki (np. Saccharomyces boulardii) przy zaburzeniach mikrobioty jelitowej,
  • monitorowanie stanu błony śluzowej – regularna gastroskopia (co 1-3 lata) w przypadku metaplazji jelitowej.

Warto wiedzieć:

>> Probiotykoterapia – fakty i mity

>> Suplementacja – świadome budowanie odporności

Czy można zupełnie wyleczyć zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka?

Zmiany zanikowe są zwykle nieodwracalne, ale wczesne leczenie może zahamować postęp choroby. Główne korzyści z leczenia są następujące:

  • eradykacja H. pylori zmniejsza ryzyko raka żołądka,
  • rozpoznanie autoimmunologicznego ZZBŻ wymaga stałej suplementacji B12 – co hamuje rozwój niedokrwistości,
  • wskutek ograniczenia nasilenia lub eliminacji objawów podnosi się jakość życia.

Zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka – podsumowanie

ZZBŻ to przewlekły stan prowadzący do zaniku błony śluzowej, często wywołany przez Helicobacter pylori lub reakcję autoimmunologiczną.

Objawy mogą być subtelne – od niestrawności po niedokrwistość z niedoboru B12. Diagnostyka wymaga co najmniej oznaczenia antygenu H.pylori w kale lub przeciwciał we krwi, niekiedy także gastroskopii z biopsją oraz badań laboratoryjnych. Leczenie skupia się na przyczynie. Kluczowa jest regularna kontrola – zanikowa błona śluzowa zwiększa ryzyko raka żołądka.

Jeśli masz przewlekłe dolegliwości opisane powyżej, to koniecznie wykonaj podstawowe badania i udaj się z wynikami do internisty lub gastroenterologa. Wczesne rozpoznanie może uchronić Cię przed poważnymi powikłaniami.

Źródła

  1. Black CJ, Paine PA, Agrawal A, et alBritish Society of Gastroenterology guidelines on the management of functional dyspepsiaGut 2022;71:1697-1723. https://gut.bmj.com/content/71/9/1697 (dostęp 30.04.2025 r.)
  2. Malfertheiner P, Megraud F, O’Morain CA, Gisbert JP, Kuipers EJ, Axon AT, Bazzoli F, Gasbarrini A, Atherton J, Graham DY, Hunt R, Moayyedi P, Rokkas T, Rugge M, Selgrad M, Suerbaum S, Sugano K, El-Omar EM; European Helicobacter and Microbiota Study Group and Consensus panel. Management of Helicobacter pylori infection-the Maastricht V/Florence Consensus Report. Gut. 2017 Jan;66(1):6-30. doi: 10.1136/gutjnl-2016-312288. Epub 2016 Oct 5. PMID: 27707777. https://gut.bmj.com/content/66/1/6.long (dostęp 30.04.2025 r.)
  3. Rustgi SD, Bijlani P, Shah SC. Autoimmune gastritis, with or without pernicious anemia: epidemiology, risk factors, and clinical management. Therapeutic Advances in Gastroenterology. 2021;14. doi:10.1177/17562848211038771 (dostęp 30.04.2025 r.)
  4. Sipponen P, Maaroos HI. Chronic gastritis. Scand J Gastroenterol. 2015 Jun;50(6):657-67. doi: 10.3109/00365521.2015.1019918. Epub 2015 Apr 22. PMID: 25901896; PMCID: PMC4673514. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4673514/ (dostęp 30.04.2025 r.)

Eozynofilia u dzieci – o czym świadczy podwyższony poziom eozynofili?

Damian Matusiak
-
0
Eozynofilia u dzieci – o czym świadczy podwyższony poziom eozynofili?

Eozynofilia to stan, w którym we krwi występuje podwyższona liczba eozynofili – jednego z rodzajów białych krwinek. U dzieci może być związana z alergiami, infekcjami pasożytniczymi, chorobami autoimmunologicznymi, a nawet nowotworami.

W artykule wyjaśniamy, jakie są normy eozynofili u dzieci, jakie objawy powinny zaniepokoić rodziców oraz jak przebiega diagnostyka i leczenie. Jeśli u Twojego dziecka stwierdzono podwyższoną liczbę eozynofili, ten artykuł jest właśnie dla Ciebie.

Spis treści:

  1. Eozynofilia u dzieci – czym charakteryzuje się choroba?
  2. Objawy eozynofilii u dzieci
  3. Jak rozpoznać eozynofilię u dzieci? Niezbędna diagnostyka
  4. Eozynofile – normy u dzieci
  5. Co oznaczają podwyższone eozynofile u dzieci?
  6. Eozynofilia u dziecka – metody leczenia
  7. Eozynofilia u dzieci – podsumowanie

Eozynofilia u dzieci – czym charakteryzuje się choroba?

Eozynofile, inaczej granulocyty kwasochłonne, to komórki układu odpornościowego, które odgrywają ważną rolę w zwalczaniu pasożytów i reakcjach alergicznych. Ich podwyższony poziom (eozynofilia) definiuje się jako:

  • łagodną eozynofilię przy wartościach 500–1500/µl,
  • umiarkowaną przy 1500–5000 eozynofili/µl,
  • ciężką eozynofilię: >5000 eozynofili/µl.

Z uwagi na podłoże tego zaburzenia wyróżnia się eozynofilię:

U dzieci najczęściej ma charakter wtórny i jest związana z reakcjami alergicznymi lub zakażeniami.

Badanie CRP - (białko C-reaktywne) banerek

Objawy eozynofilii u dzieci

Dolegliwości i objawy związane z eozynofilią są zdeterminowane przez jej przyczynę. Z uwagi na fakt, iż liczba granulocytów kwasochłonnych rośnie w kilku określonych chorobach i stanach, objawy sugerujące ich zwiększoną liczbę mogą obejmować:

  • objawy alergiczne: swędząca wysypka, katar sienny,
  • duszność (np. w astmie oskrzelowej),
  • objawy infekcji pasożytniczych: bóle brzucha, biegunka, utrata masy ciała, osłabienie, męczliwość,
  • objawy ogólnoustrojowe: gorączka, osłabienie, powiększenie węzłów chłonnych,
  • zmiany skórne: pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy,
  • objawy ze strony płuc: kaszel, świszczący oddech (np. w eozynofilowym zapaleniu płuc).

>> Sprawdź też: Kaszel alergiczny – objawy. Jak odróżnić kaszel alergiczny od przeziębienia?

Panel 30 alergenów pediatrycznych banerek

Jak rozpoznać eozynofilię u dzieci? Niezbędna diagnostyka

Diagnostyka eozynofilii obejmuje:

  • morfologię krwi obwodowej z rozmazem – podstawowe badanie określające poziom eozynofili,
  • badania biochemiczne – ocena całkowitego stężenia IgE (często podwyższone w alergiach), CRP, OB,
  • testy alergiczne (np. skórne, oznaczenie swoistych IgE),
  • badanie kału w kierunku pasożytów (np. glista ludzka, owsiki, lamblie),
  • badania obrazowe (RTG klatki piersiowej, USG jamy brzusznej) – w przypadku podejrzenia zmian narządowych,
  • biopsję szpiku – w rzadkich przypadkach, gdy podejrzewa się choroby hematologiczne.

Może Cię zainteresować:

>> Alergia IgE-zależna, czyli jaka?

>> Lamblioza (giardioza) – warto wiedzieć więcej

Warto wiedzieć:
Zakażenia pasożytnicze, jakkolwiek obecne, bywają podejrzewane zbyt często w stosunku do rzeczywistej liczby ich występowania. Pamiętaj, że istnieje (o zgrozo) wiele placówek oferujących badania w kierunku infekcji pasożytniczych w postaci tzw. „biorezonansu”. Nie jest to metoda oparta o jakiekolwiek podstawy naukowe.
Morfologia banerek

Eozynofile – normy u dzieci

Prawidłowy poziom eozynofili we krwi zależy od wieku dziecka. Normy przedstawia poniższa tabela:

Wiek dzieckaNorma eozynofili (%)Norma bezwzględna (liczba eozynofili/µl)
Noworodki1–6%200–600
Niemowlęta1–5%200–500
Dzieci 1-12 lat1–4%100–400
Nastolatki1–3%50–300

Eozynofilię rozpoznaje się, gdy liczba eozynofili przekracza górną granicę normy dla wieku. Stopień zaburzenia jest zależny od konkretnej wartości bezwzględnej liczby tych komórek (patrz punkt nr 1).

Co oznaczają podwyższone eozynofile u dzieci?

Najczęstsze przyczyny eozynofilii u dzieci to:

Pamiętaj:
Atopowe zapalenie skóry NIE JEST chorobą alergiczną w ścisłym znaczeniu tego słowa. Wśród osób z AZS istnieje jednak istotnie zwiększony odsetek osób z towarzyszącą alergią, co prawdopodobnie ma związek z chorobą podstawową – uszkodzona bariera naskórkowa prowadzi do częstszego kontaktu układu odpornościowego z licznymi antygenami, co podnosi ryzyko wywołania alergii.

>> Przeczytaj też: Przewlekła białaczka limfocytowa – objawy, diagnostyka, leczenie

Eozynofilia u dziecka – metody leczenia

Leczenie zależy od przyczyny:

  • alergie: unikanie alergenów, leki przeciwhistaminowe, glikokortykosteroidy wziewne/doustne, odczulanie,
  • pasożyty: leki przeciwpasożytnicze (np. albendazol, mebendazol),
  • choroby autoimmunologiczne: immunosupresja (np. sterydy, leki biologiczne),
  • nowotwory: chemioterapia, terapia celowana.

W łagodnych przypadkach eozynofilia może ustąpić samoistnie. Łagodna postać tego zaburzenia, bez uchwytnej przyczyny, wymaga obserwacji i okresowej kontroli.

Eozynofilia u dzieci – podsumowanie

Eozynofilia to podwyższony poziom eozynofili we krwi, który może wynikać z alergii, infekcji pasożytniczych lub chorób przewlekłych. Objawy zależą od przyczyny – mogą obejmować:

  • wysypkę,
  • kaszel,
  • bóle brzucha,
  • ogólne osłabienie.

Diagnostyka obejmuje morfologię krwi, testy alergiczne i badania w kierunku obecności pasożytów. Leczenie, jeśli wymagane, jest przyczynowe. W rzadkich przypadkach może prowadzić do powikłań narządowych.

Jeśli u Twojego dziecka stwierdzono podwyższone eozynofile – nie zwlekaj z konsultacją u pediatry! Wykonaj morfologię z rozmazem (co najmniej) i omów wynik ze specjalistą, który oceni, czy istnieją wskazania do dalszej diagnostyki.

Źródła

  1. Burris D, Rosenberg CE, Schwartz JT, Zhang Y, Eby MD, Abonia JP, Fulkerson PC. Pediatric Hypereosinophilia: Characteristics, Clinical Manifestations, and Diagnoses. J Allergy Clin Immunol Pract. 2019 Nov-Dec;7(8):2750-2758.e2. doi: 10.1016/j.jaip.2019.05.011. Epub 2019 May 22. PMID: 31128377; PMCID: PMC6842676. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6842676/ (dostęp 28.04.2025 r.)
  2. Rosenberg HF, Dyer KD, Foster PS. Eosinophils: changing perspectives in health and disease. Nat Rev Immunol. 2013 Jan;13(1):9-22. doi: 10.1038/nri3341. Epub 2012 Nov 16. PMID: 23154224; PMCID: PMC4357492. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4357492/(dostęp 28.04.2025 r.)
  3. Klion AD. Eosinophilia: a pragmatic approach to diagnosis and treatment. Hematology Am Soc Hematol Educ Program. 2015;2015:92-7. doi: 10.1182/asheducation-2015.1.92. PMID: 26637706.https://ashpublications.org/hematology/article/2015/1/92/20764/Eosinophilia-a-pragmatic-approach-to-diagnosis-and (dostęp 28.04.2025 r.)
  4. Valent P, Klion AD, Horny HP, Roufosse F, Gotlib J, Weller PF, Hellmann A, Metzgeroth G, Leiferman KM, Arock M, Butterfield JH, Sperr WR, Sotlar K, Vandenberghe P, Haferlach T, Simon HU, Reiter A, Gleich GJ. Contemporary consensus proposal on criteria and classification of eosinophilic disorders and related syndromes. J Allergy Clin Immunol. 2012 Sep;130(3):607-612.e9. doi: 10.1016/j.jaci.2012.02.019. Epub 2012 Mar 28. PMID: 22460074; PMCID: PMC4091810. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4091810/ (dostęp 28.04.2025 r.)
Page 1 of 126
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126
123...126Strona 1 z 126

Zadbaj z nami o zdrowie - zapisz się na newsletter!

Otrzymuj praktyczne informacje na temat profilaktyki i badań laboratoryjnych, dzięki którym poszerzysz swoją wiedzę na temat świadomej troski o zdrowie. Zapisz się na newsletter i odbierz -20% zniżki na kolejny zakup w e-sklepie.

O nas

Firma ALAB laboratoria to ogólnopolska sieć najnowocześniejszych laboratoriów diagnostycznych w Polsce oferująca najszerszą ofertę ponad 3 500 badań diagnostycznych.

Nasz adres

ul. Stępińska 22/30, 00-739 Warszawa (22) 349 60 12 info@alab.com.pl © ALAB laboratoria Sp. z o.o.