Wirusowe zapalenie wątroby typu A jest potocznie nazywane żółtaczką pokarmową. Do zakażenia dochodzi przez przewód pokarmowy – najczęściej na skutek spożycia skażonych pokarmów. Ryzyko zachorowania wzrasta w niehigienicznych warunkach sanitarnych i miejscach bez dostępu do czystej wody. Dowiedz się, jakie są przyczyny, objawy i leczenie wirusowego zapalenia wątroby typu A oraz w jaki sposób można zapobiec zakażeniu.
Wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A) jest chorobą zakaźną. W jej przebiegu dochodzi do powstania ostrego stanu zapalnego wątroby i zaburzenia funkcji tego narządu [1]. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia każdego roku odnotowuje się ponad 1,4 miliona zachorowań. Na przestrzeni lat liczba przypadków w Europie znacznie się zmniejszyła [2]. Zgodnie z raportem European Centre for Disease Prevention and Control w 2022 roku w populacji Unii Europejskiej odnotowano łącznie 4548 zgłoszeń WZW A [3].
Przyczyną wirusowego zapalenia wątroby typu A jest zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu A (HAV). Jest to wirus RNA z rodziny Picornaviridae. Jest wydalany z kałem na 1-2 tygodnie przed i tydzień po wystąpieniu objawów WZW A.
Jak dochodzi do zarażenia WZW A?
Do zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu A dochodzi drogą fekalno-oralną. Najczęściej ma to miejsce poprzez spożycie skażonej żywności lub wody. Zarazić można się także poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą – w tym seksualny, zwłaszcza analny.
Ryzyko zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu A wzrasta w przypadku:
Czynnikiem ryzyka wirusowego zapalenia wątroby typu A jest także podróżowanie do krajów endemicznego występowania HAV. Są to m.in. Tunezja, Seszele, Egipt, Cypr, Turcja, Oman, Arabia Saudyjska, Indie, Gruzja, Jamajka, Kuba, Argentyna.
Wirusowe zapalenie wątroby typu A – objawy
Pierwsze objawy wirusowego zapalenia wątroby typu A pojawiają się po upływie 15–50 dni od zakażenia HAV. Średnio jest to 30 dni.
Objawy wirusowego zapalenia wątroby typu A różnią się w zależności od wieku. W przypadku dzieci najczęściej choroba jest bezobjawowa. Dorośli są narażeni na ciężki przebieg, powikłania i hospitalizację.
Do początkowych objawów WZW A należą:
ogólne osłabienie,
gorączka,
ból z prawej strony brzucha, w okolicy podżebrowej,
nudności,
brak apetytu,
bóle mięśniowe,
bóle kostno-stawowe.
Następnie mogą pojawić się: żółtaczka, ciemne zabarwienie moczu, odbarwienie stolca. Dochodzi także do powiększenia wątroby. Objawy wirusowego zapalenia wątroby typu A utrzymują się do kilku tygodni.
Diagnostyka wirusowego zapalenia wątroby typu A – jak przebiega?
Rozpoznanie wirusowego zapalenia wątroby typu A opiera się o badania laboratoryjne. W surowicy stwierdza się przeciwciała anty-HAV w klasie IgM lub IgG. Pierwsze z nich pojawiają się w ostrej fazie infekcji i są wykrywalne od 3 do 6 miesięcy. Natomiast przeciwciała IgG są wykrywalne 2–3 miesiące od zakażenia i pozostają do końca życia. Przechorowanie WZW A zapewnia długotrwałą odporność. Innym sposobem na rozpoznanie wirusowego zapalenia wątroby typu A jest wykonanie badania wykrywającego obecność RNA wirusa HAV.
Badania dodatkowe u osób z podejrzeniem wirusowego zapalenia wątroby typu A to:
próby wątrobowe,
stężenie bilirubiny,
poziom fosfatazy zasadowej,
poziom kwasów żółciowych,
poziom γ-glutamylotranspeptydazy (GGTP).
Zwykle przy podejrzeniu WZW A nie ma potrzeby wykonywania biopsji wątroby.
Wirusowe zapalenie wątroby typu A – leczenie
Leczenie wirusowego zapalenia wątroby typu A ma na celu złagodzenie objawów. Nie istnieje terapia usuwająca przyczynę choroby. Postępowanie obejmuje m.in.:
regularne zgłaszanie się na kontrolne badania krwi.
W przypadku ciężkiego przebiegu lub wystąpienia powikłań konieczna jest hospitalizacja.
WZW A – powikłania wirusowego zapalenia wątroby typu A
U części chorych (15%) wirusowe zapalenie wątroby typu A ma przedłużony lub nawrotowy przebieg. Nawrót występuje zwykle w ciągu 6–12 tygodni, ale zdarza się także dopiero po kilku miesiącach. Najcięższym powikłaniem WZW A jest ostra niewydolność wątroby. Występuje ono rzadko – w 0,2% przypadków [2]. Szczególnie narażone są osoby starsze, zakażone wirusem HIV, z niedoborami odporności lub przewlekłymi chorobami wątroby.
Profilaktyka WZW A – jak zapobiec zakażeniu?
Najskuteczniejszą profilaktyką są szczepienia przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A. Preparat zawiera inaktywowany wirus HAV. Podaje się go domięśniowo lub podskórnie. Schemat szczepienia obejmuje 2 dawki.
Szczepienie przeciw WZW A jest zalecane:
dzieciom po 1. roku życia,
osobom podróżującym do krajów endemicznego występowania HAV,
osobom wykonującym pracę wysokiego ryzyka zakażenia (przy nieczystościach, kontakcie z żywnością),
osobom z przewlekłymi chorobami wątroby.
Aby ograniczyć rozprzestrzenianie się HAV, osoby chore powinny powstrzymać się od kontaktów seksualnych i przygotowywania jedzenia dla innych osób do momentu wyleczenia.
Wirusowe zapalenie wątroby typu A jest chorobą wywołaną przez zakażenie wirusem HAV. Patogen przenosi się przez zakażoną żywność i wodę oraz kontakt z osobą chorą. Objawy WZW A to bóle brzucha, ogólne osłabienie, gorączka, brak apetytu, wymioty i nudności. Może wystąpić także żółtaczka. W diagnostyce choroby znaczenie ma badanie przeciwciał anty-HAV. Leczenie jest wyłącznie objawowe. W profilaktyce wirusowego zapalenia wątroby typu A stosuje się szczepienia ochronne. Ich skuteczność oceniana jest na bardzo wysoką.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk
Bibliografia
E. Krupowicz, Rola pielęgniarki w edukacji podróżującego z ryzykiem zachorowania na wirusowe zapalenie wątroby typu A, Pielęgniarstwo Polskie 2021, 4(82), s. 175-178
M. Pawłowska, Szczepienia przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A, Medycyna po Dyplomie 2020, s. 6-11
M. Ściubisz, Zachorowania na WZW typu A w krajach Unii Europejskiej w 2022 roku, https://www.mp.pl/szczepienia/aktualnosci/341753,zachorowania-na-wzw-typu-a-w-krajach-unii-europejskiej-w-2022-roku (dostęp 10.05.2024)
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny, Jakie kraje są na liście endemicznego występowania wzw A?, https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/jakie-kraje-sa-na-liscie-krajow-endemicznego-wystepowania-wzw-a/ (dostęp 10.05.2024)
Uważa się, że infekcja grzybicza pochwy jest problemem, którego przynajmniej raz w życiu doświadcza większość kobiet w wieku rozrodczym. W części przypadków choroba przybiera charakter nawrotowy. Odpowiednie leczenie i wdrożenie profilaktyki pozwala na szybkie złagodzenie dolegliwości. Dowiedz się, jakie są objawy grzybicy pochwy, jak rozpoznać infekcję i czy jest ona zaraźliwa.
Grzybica pochwy jest zapalną chorobą żeńskich narządów płciowych spowodowaną kolonizacją drobnoustrojami z grupy grzybów drożdżopodobnych (rzadziej innych grzybów). Wyróżnia się dwie postacie infekcji:
sporadyczną (niepowikłaną),
nawracającą (powikłaną).
Grzybica pochwy stanowi drugą przyczynę zakażeń żeńskich narządów rodnych. Szacuje się, że nawet 75% kobiet w wieku 15–49 lat zachoruje przynajmniej raz w życiu. Nawet połowa z nich będzie leczona z tego powodu ponad 2 razy w roku. Nawracająca grzybica pochwy dotyczy 5–10% populacji. Rozpoznaje się ją, gdy w ciągu 12 miesięcy występują przynajmniej 4 infekcje.
Jakie objawy daje grzybica pochwy?
Najczęściej objawy grzybicy pochwy pojawiają się nagle. Jest to skutkiem namnażania się grzybów drożdżopodobnych. W większości przypadków dolegliwości występują w okresie okołomiesiączkowym. Mogą przyjmować różne nasilenie. Niektóre kobiety są bezobjawowymi nosicielkami grzybów drożdzopodobnych.
Objawy grzybicy pochwy to [1]:
świąd i pieczenie sromu,
bolesność sromu,
ból podczas stosunku płciowego,
bolesność przy oddawaniu moczu,
gęste i serowate upławy o kremowym zabarwieniu,
plamki i grudki na błonie śluzowej narządów rodnych oraz w okolicy odbytu,
obrzęk i zaczerwienienie ścian pochwy.
Przy nawracającej grzybicy pochwy występują okresowe upławy, które są gęste, obfite, serowate lub ropne. Dodatkowo obecne są świąd i pieczenie sromu oraz pochwy.
Jakie są przyczyny grzybicy pochwy?
Przyczyną grzybicy pochwy są zaburzenia w obrębie składu mikrobiomu pochwy. W takich warunkach dochodzi do namnażania się drobnoustrojów, które w naturalnej mikrobiocie występują w ilościach śladowych, a ich rozwój jest blokowany przez naturalne systemy obronne organizmu.
Za rozwój infekcji grzybiczej pochwy odpowiedzialne jest namnażanie się grzybów z rodzaju Candida – w szczególności Candida albicans. Zakażenie mogą wywołać także inne gatunki z rodzaju Candida , np. Candida glabrata.
Czynniki predysponujące do infekcji grzybiczej pochwy to:
antybiotykoterapia,
stosowanie leków immunosupresyjnych lub cytostatycznych,
zaburzenia odporności,
niektóre choroby przewlekłe (m.in. cukrzyca, nowotwory, choroby reumatologiczne),
nieprawidłowa higiena,
zaburzenia hormonalne.
Na grzybicę pochwy bardziej narażone są także kobiety ciężarne – szczególnie te, które wcześniej były nosicielkami Candida albicans.
Jak można zarazić się grzybicą pochwy?
Istotna jest odpowiedź na pytanie, czy grzybica pochwy jest zaraźliwa. Patogeny mogą przenieść się z nosiciela na zdrową osobę podczas kontaktu seksualnego i w sprzyjających warunkach wywołać objawową infekcję. Nie jest to jednak jedyny sposób zachorowania. Należy pamiętać, że na grzybicę pochwy chorują także kobiety, które nie współżyją.
Diagnostyka grzybicy pochwy – jakie badania wykonać?
Pojawienie się objawów wskazujących na grzybicę pochwy jest wskazaniem do konsultacji ginekologicznej. Lekarz zbiera wywiad medyczny dotyczący charakteru i czasu trwania dolegliwości. Przeprowadza także badanie kliniczne, aby ocenić stan narządów rodnych. Następnie zleca dodatkowe testy diagnostyczne, do których należą:
ocena pH pochwy,
pobranie wymazu z pochwy w celu wykonania posiewu,
badanie mikroskopowe wydzieliny z pochwy (w roztworze soli fizjologicznej lub 10% roztworze wodorotlenku potasu).
Pomocnym badaniem w diagnostyce infekcji narządów rodnych jest ocena stopnia czystości pochwy. Test pozwala wykryć zaburzenia w mikrobiomie pochwy, które sprzyjają namnażaniu się drobnoustrojów mogących wywołać chorobę.
Grzybica pochwy – na czym polega leczenie?
Leczenie grzybicy pochwy zależy od rodzaju infekcji (sporadyczna, nawracająca). W terapii stosuje się leki przeciwgrzybicze o działaniu miejscowym i ogólnym lub oba jednocześnie.
Miejscowe leczenie grzybicy pochwy polega na stosowaniu preparatów zawierających m.in. klotrimazol, natamycynę, mikonazol. Mogą mieć one postać żelów, kremów, globulek dopochwowych. W terapii doustnej lekiem z wyboru jest flukonazol, który wykazuje szerokie spektrum działania przeciwgrzybiczego. U kobiet z nawracającą grzybicą pochwy jako uzupełnienie terapii przeciwgrzybiczej rekomenduje się dodatkowo stosowanie probiotyków – początkowo przez 3–6 miesięcy, a następnie przynajmniej przez 7 dni w każdym cyklu menstruacyjnym.
W niektórych przypadkach konieczne jest jednoczesne leczenie partnera seksualnego. Ma to miejsce, gdy istnieje podejrzenie, że nawracające infekcje grzybicze pochwy są związane ze zbliżeniami intymnymi.
Rozpoczęcie terapii pod okiem lekarza jest bardzo ważne dla uniknięcia powikłań. Konsekwencje nieleczonej grzybicy pochwy to:
infekcja grzybicza układu moczowego,
zapalenie macicy,
zapalenie odbytnicy,
objęcie infekcją innych narządów wewnętrznych (drożdżyca rozsiana).
Należy pamiętać, że leczenia wymaga jedynie objawowa infekcja grzybicza pochwy. Stwierdzenie nosicielstwa grzybów z rodzaju Candida nie wymaga przyjmowania leków.
Grzybica pochwy to problem, który dotyczy większości kobiet. Jej przyczyną jest zaburzenie mikroflory pochwy powodujące nadmierne namnażanie się grzybów drożdżopodobnych . Wystąpienie objawów, takich jak świąd i pieczenie sromu, gęste upławy, ból, jest wskazaniem do konsultacji z lekarzem, wykonania badań diagnostycznych oraz rozpoczęcia niezwłocznego leczenia. W terapii stosuje się leki przeciwgrzybicze o działaniu miejscowym i ogólnym.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk
Bibliografia
Z. Gwieździński, Grzybice narządów płciowych, “Przewodnik Lekarza” 2000, nr 4, vol 3, s. 84-88
A Karowicz-Bilińska i in., Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące zastosowania produktów GINEintima® w ginekologii, Ginekologia Polska 2014, nr 7, s. 557-559
A. Białka i in., Ostre i przewlekłe infekcje grzybicze sromu i pochwy – standardy terapeutyczne, Forum Położnictwa i Ginekologii 2019, https://www.forumginekologii.pl/artykul/ostre-i-przewlekle-infekcje-grzybicze-sromu-i-pochwy-standardy-terapeutyczne (dostęp 07.05.2024)
T. Niemiec i in., Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące etiopatogenezy i leczenia nawrotowej postaci drożdżakowego zapalenia pochwy i sromu, Ginekologia Polska 2011, nr 11, s. 42-46.
M. Miller, Nawrotowe zapalenie sromu i pochwy – porady dotyczące leczenia, Ginekologia po Dyplomie, 2014, nr 16, s. 59-68.
Cytomegalia to infekcja, którą wywołuje wirus cytomegalii (CMV). Może występować u osób w każdym wieku, ale najczęściej dotyka dzieci. Infekcja bardzo często ma charakter bezobjawowy. Dowiedz się więcej na temat tej choroby.
Cytomegalia to infekcja wywołana przez wirus cytomegalii (CMV), który należy do rodziny herpeswirusów. Jest to jedna z najczęściej występujących infekcji wirusowych na świecie, szczególnie powszechna u małych dzieci, ale może dotknąć osoby w każdym wieku. Po zakażeniu organizm zatrzymuje wirusa na całe życie. Wielu ludzi przechodzi infekcję nieświadomie, gdyż wirus często nie wywołuje żadnych symptomów u osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym. Jednakże, u noworodków, osób z osłabionym układem odpornościowym oraz w trakcie ciąży, CMV może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych.
Cytomegalia – jakie daje objawy?
Nabyte zakażenie wirusem cytomegalii (CMV) w przypadku większości zdrowych osób przebiega bezobjawowo lub objawy są na tyle łagodne, że często mylone są z przeziębieniem. Jest to tzw. mononukleoza cytomegalowirusowa.
W takich przypadkach pacjenci doświadczają gorączki, bólów mięśniowo-stawowychoraz ogólnego osłabienia, Charakterystyczne objawy obejmują także powiększenie węzłów chłonnych i wątroby, choć rzadziej niż w przypadku mononukleozy zakaźnej (powodowanej przez wirusa EBV) mogą występować zmiany na migdałkach oraz powiększenie śledziony. U osób dorosłych częściej obserwuje się żółtaczkę. Infekcja CMV może również prowadzić do wirusowego zapalenia wątroby.
Natomiast cytomegalia potransfuzyjna manifestuje siędługotrwałą gorączką, zapaleniem płuc, zapaleniem wątroby oraz objawami mononukleozopodobnymi. W przypadku pacjentów z ciężkimi niedoborami odporności, takimi jak osoby z zakażeniem wirusem HIV, infekcja CMV może prowadzić do zapalenia różnych narządów, w tym siatkówki, naczyniówki, płuc, mózgu, przewodu pokarmowego, trzustki i nadnerczy.
Jak można zarazić się cytomegalią?
Osoba zainfekowana wirusem CMV wydziela cząsteczki wirusa w różnych płynach ustrojowych, takich jak łzy, ślina, mocz, nasienie oraz wydzieliny dróg rodnych. Ponadto, wirus może być obecny w krwi, mleku kobiecym oraz przeszczepianych narządach. Przenoszenie infekcji następuje przede wszystkim poprzez bezpośredni kontakt z zakażonymi płynami ustrojowymi. Oznacza to również, że zakażenie może wystąpić w wyniku przetoczenia zakażonej krwi lub preparatów krwiopochodnych oraz w wyniku przeszczepienia narządu od dawcy będącego nosicielem.
Rodzaje zakażeń cytomegalią:
• Zakażenie pierwotne
Następuje, gdy osoba, która nigdy wcześniej nie miała kontaktu z CMV, zostaje po raz pierwszy zakażona.
• Zakażenie chroniczne
Po pierwotnym zakażeniu, CMV może pozostać w organizmie w stanie utajonym i reaktywować się, zwłaszcza gdy system odpornościowy zostanie osłabiony.
• Wtórne zakażenie pierwotne
Osoba zakażona jednym szczepem CMV może zarazić się innym szczepem wirusa.
Zakażenie CMV u kobiet ciężarnych
Zakażenie CMV u kobiet w ciąży często wynika z długotrwałego kontaktu z małymi dziećmi, które stanowiąc rezerwuar wydzielają wirusa w ślinie i moczu przez bardzo długi czas. To zakażenie, zwłaszcza pierwotne, stanowi poważne ryzyko dla rozwijającego się płodu, prowadząc do wrodzonej infekcji CMV.
Ryzyko przeniesienia wirusa przez łożysko jest znacznie większe w przypadku zakażenia pierwotnego (30–40%) niż wtórnego (1%). Chociaż infekcje pierwotne są rzadziej spotykane, to mają większy potencjał powikłań dla noworodka. Natomiast większość infekcji CMV u kobiet w ciąży stanowią zakażenia wtórne, z nowymi szczepami wirusa jako główne źródło.
Objawy infekcji u noworodków, takie jak opóźniony wzrost, powiększenie narządów czy żółtaczka, są częstsze w przypadku infekcji pierwotnych, prowadząc do poważnych długoterminowych skutków zdrowotnych, w tym uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego. Mimo że większość dzieci zakażonych wewnątrzmacicznie nie wykazuje objawów choroby, to u niektórych może wystąpić utrata słuchu w późniejszym życiu. Dlatego istnieje zalecenie regularnego monitorowania stanu zdrowia dzieci urodzonych zakażonych wewnątrzmacicznie w celu wczesnego wykrycia ewentualnych powikłań.
Jak przebiega diagnostyka cytomegalii?
Diagnostyka CMV opiera się na metodach laboratoryjnych, które pozwalają wykryć zarówno obecność przeciwciał, jak i samego wirusa:
– Testy serologiczne mierzą poziom przeciwciał IgM i IgG, które wskazują na aktywną lub przebytą infekcję.
– PCR (Reakcja Łańcuchowa Polimerazy) to metoda biologii molekularnej, pozwalająca na wykrycie materiału genetycznego CMV w krwi, co jest szczególnie przydatne w diagnostyce u osób z osłabionym układem odpornościowym. Pozwala różnicować aktywną formę zakażenia od utajonej.
Rozpoznanie zakażenia CMV u ciężarnych i płodu
Po wykryciu zakażenia u matki konieczne jest określenie, czy doszło do przeniesienia wirusa na płód. Badanie ultrasonograficzne (USG) jest ważnym narzędziem, ale nie zawsze jednoznacznie potwierdza obecność zakażenia CMV u płodu, dlatego niezbędna jest amniopunkcja. U dzieci z wrodzonym zakażeniem CMV diagnozę stawia się na podstawie badań wirusologicznych, a nie serologicznych, co umożliwia prognozowanie i decyzje terapeutyczne. Najczęściej stosuje się metodę PCR. Analiza ilościowa metodą PCR płynu owodniowego u kobiet w 21.–22. tygodniu ciąży umożliwia rozróżnienie między aktywną infekcją wirusem cytomegalii u płodu a jedynie zakażeniem wirusem CMV.
Po potwierdzeniu zakażenia u płodu monitoruje się jego stan głównie za pomocą USG lub rezonansu magnetycznego (MRI). Diagnoza zakażenia CMV u płodu nie zawsze przewiduje dalsze konsekwencje choroby.
Cytomegalia – jak ją leczyć?
Leczenie CMVzależy od stanu i sytuacji pacjenta. Zdrowe osoby zazwyczaj nie wymagają leczenia lub wymagają leczenia doraźnego z zastosowaniem leków przeciwgorączkowych. W przypadku osób z osłabionym układem odpornościowym stosuje się antywirusowe leki przeciwwirusowe, takie jak gancyklowir, walancyklowir czy foscarnet, które mogą pomóc kontrolować infekcję i zapobiegać poważnym powikłaniom. Odpowiednie zarządzanie stanem zdrowia, w tym monitorowanie i wsparcie medyczne, są kluczowe dla osób z wysokim ryzykiem poważnych powikłań związanych z CMV.
Leczenie wrodzonego zakażenia CMV u płodu
Dotychczas nie znaleziono skutecznego sposobu na zapobieganie przenoszeniu zakażenia i leczenie wrodzonego zakażenia CMV u płodu. Jednakże wyniki nowszych badań wskazują, że specyficzne hiperimmunoglobuliny przeciwko CMV mogą być obiecującym podejściem terapeutycznym i profilaktycznym w walce z tym zakażeniem.
Zrozumienie cytomegalii, jej objawów, sposobów transmisji oraz dostępnych metod leczenia jest kluczowe dla zarządzania ryzykiem związanym z tym powszechnym wirusem. Szczególną uwagę na możliwość zakażenia powinny zwracać osoby z osłabionym układem odpornościowym, kobiety w ciąży oraz rodzice małych dzieci, gdyż w ich przypadkach CMV może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych. Regularne konsultacje medyczne i świadome podejście do profilaktyki mogą znacząco zmniejszyć ryzyko niepożądanych skutków infekcji CMV.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk
Bibliografia
1. C.N. Kotton. CMV: Prevention, Diagnosis and Therapy. American Journal of Transplantation, Volume 13, Supplement 3, 2013, Pages 24-40, ISSN 1600-6135.
4. Angeliki S., Iacovidou N., Kloudas S. et al. Congenital cytomegalovirus infection. Women’s Health and Disease, Volume1205, Issue 1, September 2010, Pages 144-147.
Hormony pełnią kluczową rolę w utrzymaniu homeostazy organizmu oraz prawidłowego funkcjonowania poszczególnych układów i narządów człowieka. Diagnostyka zaburzeń endokrynologicznych to złożony proces, który wymaga analizy różnych parametrów. Jednym z istotnych markerów oznaczanych w zaburzeniach hormonalnych jest 17-OH progesteron. Czym dokładnie jest ten związek i jaką rolę pełni w organizmie?
17-OH progesteron, znany również jako 17-hydroksyprogesteron, to naturalnie występujący hormon steroidowy, który odgrywa istotną rolę w organizmie. Jest on prekursorem dla innych hormonów, takich jak testosteron i kortyzol – hormon stresu. 17-OH progesteron syntetyzowany jest głównie w korze nadnerczy oraz w mniejszych ilościach w jajnikach i jądrach. W czasie ciąży hormon ten jest produkowany również przez łożysko.
17-OH progesteron – jaką rolę odgrywa?
17-OH progesteron, wytwarzany wskutek przemian cholesterolu, sam w sobie nie jest aktywnym hormonem steroidowym, lecz stanowi prekursor dla dalszej syntezy innych hormonów. Główna rola 17-OH progesteronu to uczestnictwo w szlaku biosyntezy androstendionu i kortyzolu, który reguluje metabolizm komórkowy: rozkład białek, glukozy i lipidów, a także wpływa na ciśnienie krwi i pracę układu immunologicznego. U kobiet 17-OH progesteron jest związany z regulacją cyklu menstruacyjnego oraz utrzymaniem ciąży.
Proces syntezy hormonów w korze nadnerczy ulega zaburzeniu w przypadku wrodzonego przerostu nadnerczy (ang. congenital adrenogenital hyperplasia, CAH). Schorzenie to w ponad 90% przypadków spowodowane jest niedoborem enzymu 21-hydroksylazy, w wyniku czego dochodzi do nadmiernego gromadzenia się 17-OH progesteronu.
To z kolei prowadzi do nadmiernego wytwarzania androgenów i może objawiać się u kobiet wirylizacją. U noworodków objawem CAH mogą być niejasne cechy zewnętrznych narządów płciowych. CAH, w zależności od postaci, może przebiegać z niedoborem glikokortykoidów i mineralokortykoidów.
Kiedy badać 17-OH progesteron?
Badanie poziomu 17-OH-progesteronu jest przeprowadzane jako rutynowe badanie u noworodków w celu wykrycia wrodzonego przerostu nadnerczy (CAH), a także u chłopców w przypadku przedwczesnego dojrzewania płciowego.
Pomiar stężenia 17-OH progesteronu może być istotny w diagnostyce zaburzeń hormonalnych, takich jak hiperandrogenizm, zespół policystycznych jajników (PCOS) oraz CAH o późnym początku.
Badanie jest również wykorzystywane w monitorowaniu skuteczności terapii hormonalnej u pacjentów z wymienionymi schorzeniami.
Pomiar poziomu 17-OH progesteronu może zostać zlecony przez lekarza w przypadku podejrzenia zaburzeń hormonalnych na podstawie następujących objawów klinicznych:
nieregularne miesiączki,
nadmierne owłosienie,
trudności z zajściem w ciążę.
U kobiet badanie stężenia tego hormonu może wspierać diagnozę przyczyn hirsutyzmu i wirylizacji.
17-OH progesteron – diagnostyka
Wzrost poziomu 17-OH progesteronu może być związany z przerostem nadnerczy, podczas gdy jego obniżenie może wystąpić m.in.:
w chorobie Addisona,
w przypadku infekcji grzybiczych, wirusowych (np. CMV, HIV), bakteryjnych (np. gruźlica),
w różnych schorzeniach autoimmunizacyjnych,
przy niedoczynności przysadki, podwzgórza i tarczycy.
Do wykonania badania poziomu 17-OH progesteronu pobierana jest krew, najczęściej z żyły łokciowej. Na badanie należy zgłosić się w godzinach porannych. Kobiety powinny wykonywać oznaczenie poziomu 17-OH progesteronu między 2. a 5. dniem cyklu miesięcznego lub według zaleceń lekarza.
17-OH progesteron – normy
Zakresy referencyjne stężenia 17-OH progesteronu mogą nieco się różnić w zależności od laboratorium oraz płci i wieku pacjenta. Wartości referencyjne są podawane w raporcie wyników. Zawsze powinny być interpretowane przez lekarza z uwzględnieniem objawów klinicznych pacjenta oraz innych badań diagnostycznych.
17-OH progesteron stanowi ważny marker diagnostyczny w wielu schorzeniach przebiegających z zaburzeniami hormonalnymi. Badanie to jest szczególnie istotne w przypadku diagnostyki CAH, u noworodków z nieprawidłowymi cechami zewnętrznymi narządów płciowych oraz u chłopców z przedwczesnym dojrzewaniem płciowym.
U kobiet oznaczenie stężenia 17-OH progesteronu może być pomocne m.in. w identyfikacji przyczyn nieregularnych miesiączek, hirsutyzmu i wirylizacji. Dzięki coraz większej dostępności i skuteczności badań laboratoryjnych diagnostyka zaburzeń hormonalnych staje się coraz bardziej precyzyjna i efektywna, przyczyniając się do poprawy jakości życia pacjentów.
Bibliografia:
A. Zdrojowy-Wełna, G. Bednarek-Tupikowska, Postępowanie w przewlekłej niewydolności kory nadnerczy – rola lekarza rodzinnego,Fam Med Prim Care Rev 2013; 15(3): 486–490.
W. Arlt, P.M. Stewart, Adrenal corticosteroid biosynthesis, metabolism, and action, Endocrinol Metab Clin North Am 2005 Jun; 34(2): 293–313, viii. doi: 10.1016/j.ecl.2005.01.002. PMID: 15850843.
Włosy są ważnym elementem wyglądu, dlatego wiele osób poszukuje sposobów, aby jak najdłużej zachować ich zdrowie i piękny wygląd. Wśród tych sposobów jest przyjmowanie suplementów, które mają zatrzymać wypadanie włosów, pomagać w utrzymaniu ich w dobrej kondycji. Jakie składniki diety mają wpływ na piękne włosy? Czy warto zażywać suplementy diety?
Na skórze głowy mamy 100 tys. mieszków włosowych. Aż 90% włosów jest w fazie wzrostowej, tzw. fazie anagenu. Aby faza wzrostu przebiegała bez problemu, potrzebne są składniki odżywcze, gwarantujące niezakłócony przebieg tego procesu.
Druga faza cyklu rozwojowego włosa to faza przejściowa, tzw. faza katagenu. Trzecia faza to telogen, faza spoczynku, po której włosy naturalnie wypadają.
U zdrowego człowieka całkowicie fizjologiczne jest wypadanie do 100 włosów dziennie. Jeśli zauważymy nadmierną utratę włosów, jest to wskazaniem do poszukiwania przyczyn takiego stanu.
Nadmierne wypadanie włosów i łysienie mogą być spowodowane wieloma czynnikami. To na przykład:
predyspozycje genetyczne,
nadmierny i długotrwały stres,
niezbalansowana dieta,
nadużywanie alkoholu i palenie papierosów,
zanieczyszczenie środowiska,
leki,
zmiany równowagi hormonalnej spowodowane chorobą (np. niedoczynność tarczycy) lub występujące w ciąży czy w okresie menopauzy.
Styl życia jest bardzo ważnym czynnikiem determinującym wypadanie włosów. Istnieją doniesienia o bliźniakach, u których – pomimo identycznego profilu genetycznego – stopień wypadania włosów jest różny. Jest to wynikiem narażenia na inne czynniki środowiskowe i innego stylu życia.
Wpływ odżywiania i diety na kondycję włosów stanowi ciągle obszar badań. Niektóre witaminy i składniki mineralne wpływają na regulację stresu oksydacyjnego i stanu zapalnego, które są ważnymi mechanizmami promującymi wypadanie włosów.
Niektóre składniki odżywcze mogą:
przeciwdziałać stresowi oksydacyjnemu,
naprawiać uszkodzenia w komórkach,
przywracać równowagę i wzrost włosów.
Problemem mogą być niedobory tych składników, również subkliniczne (nie powodujące jeszcze widocznych objawów klinicznych, ale wywołujące już subtelne zaburzenia równowagi w funkcjonowaniu niektórych szlaków metabolicznych). Jakie to składniki?
Niedobór żelaza często występuję u kobiet z wypadaniem włosów, a markerem jego niedoboru jest ferrytyna. Mieszki włosowe są jednym z magazynów ferrytyny, który zaczyna być opróżniany w stanach niedoboru żelaza. Ferrytyna jest kierowana do krążenia ustrojowego, aby zabezpieczyć prawidłowe funkcjonowanie szpiku kostnego. Zatrzymuje to wzrost włosa, a następnie promuje jego wypadanie.
Żelazo jest również elementem potrzebnym do konwersji zmagazynowanego hormonu tarczycy T3 do formy aktywnej T4, czym przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania tego gruczołu. Więcej o niedoborach żelaza w organizmie i o tym, jak je zbadać, przeczytasz w artykule: Niedobór żelaza w organizmie
Witamina C
Prawidłowy jej poziom jest niezbędny do optymalnego wchłaniania żelaza, niedobór witaminy C prowadzi do słabszej dostępności żelaza w organizmie. Witamina C jest również antyoksydantem, bierze udział w eliminacji stresu oksydacyjnego w ludzkim organizmie.
Cynk
Jest pierwiastkiem śladowym wspomagającym tworzenie keratyny, głównego składnika budulcowego włosów i paznokci. Niedobór cynku może skutkować wypadaniem włosów, dlatego wiele osób w tej sytuacji zażywa suplementy.
Jednak badania korelacji poziomu cynku z wypadaniem włosów nie są jednoznaczne, dlatego przed ewentualną suplementacją należy oznaczyć stężenie cynku w surowicy i wprowadzić suplementację po ustaleniu istnienia jego niedoborów.
Selen
Jest również pierwiastkiem śladowym, biorącym udział w syntezie wielu białek oraz kofaktorem peroksydazy glutationu, enzymu zaangażowanego w obrót glutationu – podstawowego antyoksydantu ludzkiego organizmu. Badanie kliniczne przeprowadzone u pacjentek przyjmujących chemioterapię z powodu raka jajnika wykazało znaczne zmniejszenie wypadania włosów u chorych przyjmujących selen.
Selen jest to pierwiastek o wąskich widełkach pomiędzy dawką zalecaną a dawką toksyczną. Łatwo można go przedawkować, dlatego ewentualna suplementacja rekomendowana jest po potwierdzeniu niedoborów selenu we krwi. Zbyt duże dawki selenu mogą również przyczyniać się do wypadania włosów.
Biotyna (witamina B7)
Witamina wspomagająca kondycję skóry i włosów dzięki zawartości siarki. Niedobór biotyny jest uważany za jedną z przyczyn wypadania włosów, ale nie ma dowodów klinicznych wskazujących, że jej suplementacja – przy braku niedoborów – sprzyja wzrostowi włosów. Niedobór biotyny u osób na standardowej diecie w praktyce nie występuje.
Jeśli podejrzewa się, że przyczyną wypadania włosów jest niedostateczna ilość tej witaminy w diecie, warto zacząć od uzupełnienia jej poziomu poprzez dobór odpowiednich produktów w całodziennym jadłospisie. Więcej o biotynie znajdziesz tu: Biotyna, witamina H, witamina B7 – źródła w diecie, objawy niedoboru i nadmiaru
Pozostałe składniki pokarmowe mające wpływ na kondycję włosów to: witamina D, witamina B12, kwas foliowy, miedź i witamina A. W przypadku witaminy A za wypadanie włosów odpowiedzialna jest hiperwitaminoza, czyli jej nadmiar.
Co jeść na zdrowe włosy i paznokcie?
Dobra kondycja włosów zależy od wielu witamin i minerałów, dlatego najprostszą odpowiedzią na pytanie, co jeść na zdrowe włosy i paznokcie będzie różnorodna i zbilansowana dieta.
Jednym z najzdrowszych modeli żywieniowych jest dieta śródziemnomorska, która charakteryzuje się:
niskim spożyciem tłuszczów nasyconych i białka zwierzęcego
wysokim spożyciem tłuszczów nienasyconych, błonnika i antyoksydantów
optymalnym stosunkiem kwasów omega-3 i omega-6.
Jest to dieta bogata w warzywa, owoce, rośliny strączkowe, ryby, orzechy i zboża. Zawiera również wszystkie niezbędne dla pięknych włosów witaminy i minerały.
Wpływ kluczowych składników pokarmowych spożywanych w diecie śródziemnomorskiej na stan zdrowia człowieka był przedmiotem wielu badań. Oceniano również ich wpływ na kondycję włosów i zahamowanie ich wypadania.
Badania potwierdzają, iż niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe zawarte w oliwie z oliwek działają wspomagająco na kondycję włosów. Wskazują także, iż u osób stosujących tę dietę ryzyko łysienia i wypadania włosów jest mniejsze, dlatego dbając o piękny i zdrowy wygląd, również włosów, warto stosować ten model żywieniowy.
Bibliografia
Almohanna HM, Ahmed AA, Tsatalis JP, Tosti A. The Role of Vitamins and Minerals in Hair Loss: A Review. Dermatol Ther (Heidelb). 2019 Mar;9(1):51-70. doi: 10.1007/s13555-018-0278-6. Epub 2018 Dec 13. PMID: 30547302; PMCID: PMC6380979.
Rajput RJ. Influence of Nutrition, Food Supplements and Lifestyle in Hair Disorders. Indian Dermatol Online J. 2022 Oct 21;13(6):721-724. doi: 10.4103/idoj.idoj_175_22. PMID: 36386748; PMCID: PMC9650738.
Gokce N, Basgoz N, Kenanoglu S, Akalin H, Ozkul Y, Ergoren MC, Beccari T, Bertelli M, Dundar M. An overview of the genetic aspects of hair loss and its connection with nutrition. J Prev Med Hyg. 2022 Oct 17;63(2 Suppl 3):E228-E238. doi: 10.15167/2421-4248/jpmh2022.63.2S3.2765. PMID: 36479473; PMCID: PMC9710406.
Choroba Fabry’ego to rzadka, genetyczna dolegliwość, która wpływa na wiele systemów organizmu i prowadzi do szeregu poważnych komplikacji. Dowiedz się, jakie są przyczyny schorzenia i jak wygląda diagnoza.
Choroba Fabry’ego to efekt mutacji w genie kodującym enzym alfa-galaktozydazę A (α-Gal A) zlokalizowanym na chromosomie X (stąd zdecydowanie częściej dotyka mężczyzn), wskutek czego spada jego aktywność.
Skoro enzym jest dysfunkcjonalny, to substraty, czyli globotriaozyloceramidy, nie mogą być odpowiednio przetwarzane, stąd są gromadzone w strukturach komórkowych zwanych lizosomami.
Dalej narastające pokłady globotriazoloceramidów uszkadzają tkanki, co prowadzi do szeregu objawów klinicznych, zwłaszcza ze strony ośrodkowego układu nerwowego, serca i nerek.
Częstość występowania choroby Fabry’ego jest przedmiotem sporu – w zależności od źródła waha się w zakresie 1 na 17 000 do 1 na 117 000 osób.
Jakie objawy występują w przebiegu choroby Fabry’ego?
Choroba może objawiać się z różnym nasileniem. W postaci klasycznej pierwsze objawy, w tym przewlekły ból neuropatyczny i silne, napadowe bóle kończyn dolnych, pojawiają się zwykle w dzieciństwie.
Objawy choroby Fabry’ego takie jak:
zmęczenie,
zmiany skórne pod postacią rogowca krwawego (drobne rogowaciejące naczyniaki skóry widoczne jako czerwonopurpurowa wysypka),
biegunka,
ból brzucha,
niedosłuch,
szumy w uszach,
charakterystyczne zmiany w rogówce są dodatkowymi częstymi wczesnymi objawami.
Utajone, niewidoczne klinicznie uszkodzenie nerek może wystąpić już w młodym wieku – u wielu chorych obserwuje się albuminurię, a niekiedy nawet stwardnienie kłębuszków nerkowych.
Objawowe powikłania narządowe zwykle pojawiają się u młodych dorosłych pacjentów. Do najczęstszych należy przewlekła choroba nerek, która z czasem postępuje do niewydolności tego narządu.
Kolejnymi następstwami choroby Fabry’ego są: przerost lewej komory związany ze zwłóknieniem mięśnia sercowego, zaburzenia rytmu serca, zajęcie płuc, nagła głuchota, przemijające epizody niedokrwienne mózgu (tzw. TIA), udary i ostatecznie przedwczesna śmierć.
Kiedy rozpocząć diagnostykę choroby Fabry’ego?
Choroba Fabry’ego zazwyczaj atakuje więcej niż jeden układ narządów i należy ją podejrzewać u osób, u których występuje co najmniej jedno z wymienionych:
naczyniowe zmiany skórne pod postacią rogowca krwawego,
bardzo silny ból dłoni i/lub stóp, promieniujący do innych części ciała, często opisywany jako palący,
bóle w okolicach stawów kończyn górnych i dolnych,
zaburzenia pocenia się (zmniejszona lub zwiększona potliwość, niekiedy jej brak),
złogi w rogówce, tzw. cornea verticillata, najczęściej widoczne w badaniu okulistycznym,
niewyjaśniony przerost lewej komory lub zaburzenia rytmu serca,
niewyjaśniony udar mózgu u młodej osoby,
ból brzucha, nudności i/lub biegunka o nieznanej etiologii u młodych dorosłych, wskazujący na zespół jelita drażliwego,
niewydolność nerek o nieznanej etiologii, w tym niewyjaśniony białkomocz lub mikroalbuminuria,
zgon u członka rodziny (zwłaszcza mężczyzny) przed 50. rokiem życia z powodu udaru, zaburzeń rytmu serca lub niewydolności nerek.
Jak rozpoznaje się chorobę Fabry’ego?
Do rozpoczęcia diagnostyki skłaniają zwykle wyżej opisane objawy lub – znacznie rzadziej – obciążony wywiad rodzinny. Chorobę Fabry’ego rozpoznaje się poprzez identyfikację niedoboru aktywności enzymatycznej alfa-galaktozydazy A (α-Gal A) w osoczu, izolowanych leukocytach i/lub hodowanych komórkach.
Część autorów podaje, że należy oznaczyć aktywność enzymatyczną zarówno w osoczu, jak i na leukocytach, ponieważ niektóre warianty patogenne wpływają na transport wewnątrzkomórkowy lub pakowanie/wydzielanie enzymu, tak że zmniejszenie aktywności enzymu w osoczu jest bardziej wyraźne niż zmniejszenie aktywności enzymu w leukocytach.
W zależności od wyniku wyróżnia się postać klasyczną (poniżej 1% aktywności enzymu) i atypową (powyżej 1%). W przypadkach wątpliwych przeprowadzane są badania genetyczne, a niekiedy biopsja skóry lub nerek.
Choroba Fabry’ego – czy istnieją skuteczne metody leczenia?
Choroby Fabry’ego nie da się całkowicie wyleczyć, istnieje jednak leczenie wspomagające, które istotnie poprawia rokowanie. Jest to enzymatyczna terapia zastępcza, czyli ciągłe uzupełnianie brakującego enzymu.
W Polsce od roku 2019 realizuje się program lekowy obejmujący 3 leki:
agalzydazę alfa,
agalzydazę beta,
migalastat.
Kwalifikacji do leczenia dokonuje specjalny Zespół Koordynacyjny ds. Chorób Ultrarzadkich powoływany przez Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia, a głównymi kryteriami są udokumentowana badaniami, objawowa choroba i/lub wykazanie mutacji w genie kodującym nieprawidłowy enzym.
Według Charakterystyki Produktu Leczniczego pierwsze dwa z wymienionych leków są dostępne już od 8. roku życia, a trzeci od 16. roku życia. Dodatkowo po rozpoznaniu przeprowadzana jest wyjściowa ocena zajęcia narządów, a następnie coroczne monitorowanie u chłopców i co 2-3 lata u dziewcząt.
W zależności od powikłań stosowane jest odpowiednie leczenie np. niewydolności nerek czy nadciśnienia tętniczego.
Choroba Fabry’ego – długość życia i rokowanie
Według aktualnych danych literaturowych pacjenci z chorobą Fabry’ego żyją krócej. Do zgonu dochodzi między 3. a 5. dekadą życia, głównie z powodu powikłań kardiologicznych i nerkowych.
Choroba Fabry’ego ma niejednorodny przebieg, ale większość jej powikłań zagraża życiu.
Dodatkowo, z uwagi na ból, obniżeniu ulega jakość życia.
Nie są znane długofalowe skutki enzymatycznej terapii zastępczej, jednak wielu chorym pozwala ona na normalne funkcjonowanie.
Choroba Fabry’ego – podsumowanie
Choroba Fabry’ego jest rzadka, choć realna częstość występowania jest prawdopodobnie niedoszacowana, co pokazują rozbieżności w danych literaturowych. Pierwsze objawy są niespecyficzne, co opóźnia rozpoznanie. To z kolei prowadzi do narastającego uszkodzenia wielu narządów i zwiększa ryzyko ostrych powikłań (np. udaru mózgu).
W wielu krajach, w tym w Polsce, istnieją programy lekowe, tzw. enzymatyczna terapia zastępcza, w której pacjent otrzymuje działający substytut brakującego enzymu.
Bibliografia
Germain DP, Fouilhoux A, Decramer S, Tardieu M, Pillet P, Fila M, Rivera S, Deschênes G, Lacombe D. Consensus recommendations for diagnosis, management and treatment of Fabry disease in paediatric patients. Clin Genet. 2019 Aug;96(2):107-117. doi: 10.1111/cge.13546. Epub 2019 Jun 6. PMID: 30941742; PMCID: PMC6852597.
Lenders M, Brand E. Fabry Disease: The Current Treatment Landscape. Drugs. 2021 Apr;81(6):635-645. doi: 10.1007/s40265-021-01486-1. Epub 2021 Mar 15. PMID: 33721270; PMCID: PMC8102455.
Mehta A, Hughes DA. Fabry Disease. 2002 Aug 5 [Updated 2024 Apr 11]. In: Adam MP, Feldman J, Mirzaa GM, et al., editors. GeneReviews® [Internet]. Seattle (WA): University of Washington, Seattle; 1993-2024.
Morand O, Johnson J, Walter J, Atkinson L, Kline G, Frey A, Politei J, Schiffmann R. Symptoms and Quality of Life in Patients with Fabry Disease: Results from an International Patient Survey. Adv Ther. 2019 Oct;36(10):2866-2880. doi: 10.1007/s12325-019-01061-x. Epub 2019 Aug 21. PMID: 31435831; PMCID: PMC6822826.
Bruceloza to odzwierzęce schorzenie bakteryjne o bardzo zróżnicowanym obrazie klinicznym. Jakie są najczęstsze objawy brucelozy? Czy bruceloza u ludzi jest niebezpieczna? Co warto wiedzieć na temat tej jednostki chorobowej? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziemy w poniższym artykule.
Bruceloza to choroba odzwierzęca, występująca na całym świecie, która wywoływana jest przez bakterie z rodzaju Brucella. Rezerwuarem tych bakterii są zwierzęta takie jak: owce, kozy, wielbłądy, bydło, bizony,jaki, ale także świnie (dzikie i domowe), renifery, rzadziej zające, psy i lisy. Dla człowieka źródłem zakażenia są zwierzęta, w tym jego wydzieliny i wydaliny (w tym płyn owodniowy, mleko, mocz).
Do zakażenia może dojść poprzez spożycie produktów pochodzenia zwierzęcego, takich jak mięso, sery lub mleko, jeżeli produkty te nie zostały poddane obróbce termicznej. Do zakażenia może dojść nie tylko drogą pokarmową, ale także przez kontakt bezpośredni, a więc na przykład przez uszkodzoną skórę, ale również drogą oddechową (dochodzi do zakażenia poprzez inhalację, co sprawia, że bakterie te mogą stanowić rodzaj broni biologicznej).
Warto dodać, że bakterie z rodzaju Brucella są wrażliwe na temperaturę powyżej 65°C i giną po kilkunastu minutach, jednak są dość odporne na warunki środowiska zewnętrznego, mogą bowiem przeżyć w wodzie lub glebie nawet przez 3 miesiące.
Przyczyny występowania brucelozy
Bruceloza jest chorobą bakteryjną, co oznacza, że powodują ją bakteria, a dokładniej bakterie z rodzaju Brucella (głównie gatunki odpowiedzialne za rozwój tego schorzenia to B. melitensis, B. abortus, B. suis, B. canis).
Są to bakterie żyjące wewnątrzkomórkowo, co oznacza, że przeżywają i namnażają się wewnątrz komórek, a dokładniej wewnątrz granulocytów, czyli jednego z rodzaju leukocytów (krwinek białych). Następnie, zainfekowane komórki przenoszą się drogą krwi do różnych narządów, głównie do wątroby, śledziony, szpiku kostnego, a także tkanek układu mięśniowego i moczowo-płciowego. W tych narządach i tkankach może dojść do powstawania ropni i ziarniniaków. Opisywane w tym akapicie zmiany odpowiadają za pojawienie się objawów brucelozy.
Jakie objawy u ludzi daje bruceloza?
Bruceloza może mieć bardzo różny przebieg kliniczny, od bezobjawowego, do ciężkiego, powikłanego zakażeniem ogólnoustrojowym, a nawet zgonem. Bruceloza w nomenklaturze medycznej jest nazywana „wielkim imitatorem”, co oznacza, że ma dość niespecyficzne objawy kliniczne i może imitować inne jednostki chorobowe, co utrudnia postawienie ostatecznego rozpoznania.
Zakażenie brucelozą dzieli się na zakażenie ostre i przewlekłe.
O ostrym zakażeniu mówimy wówczas, gdy objawy choroby utrzymują się poniżej 8 tygodni od zakażenia. Do objawów ostrego zakażenia zaliczamy:
ból mięśni i stawów,
nasilone pocenie się,
osłabienie,
dolegliwości żołądkowo-jelitowe,
ból jąder u mężczyzn.
Z kolei o przewlekłym zakażeniu mówimy w sytuacji, gdy objawy występująpowyżej 52 tygodni od zakażenia. Zaliczamy do nich:
objawy związane z układem kostno-szkieletowym,
zaburzenia czucia,
zaburzenia łaknienia,
przewlekłe zmęczenie,
zaburzenia słuchu,
zaburzenia snu,
bóle głowy,
zaburzenia potencji,
zaburzenia miesiączkowania,
niekiedy kaszel.
Objawy brucelozy i stany kliniczne, które są wspólne dla postaci ostrej i przewlekłej to przede wszystkim:
wysoka gorączka,
obniżenie ciśnienia tętniczego,
zwolnienie akcji serca,
zapalenie stawów: głównie stawu kolanowego, biodrowego i krzyżowo-biodrowego,
zmiany w narządzie wzroku, w tym zapalenie tęczówki, zapalenie rogówki i naczyniówki.
Diagnostyka brucelozy
Ze względu na złożony obraz kliniczny, brucelozy nie można rozpoznać tylko na podstawie objawów chorobowych. Diagnostyka brucelozy obejmuje wykonanie badań diagnostycznych, takich jak:
oznaczenie przeciwciał w klasie IgM i oznaczenie przeciwciał w klasie IgG – badania serologiczne stanowią podstawę rozpoznania brucelozy. Warto dodać, że przeciwciała IgM są wykrywane po tygodniu od zakażenia, natomiast przeciwciała IgG – po około 2 tygodniach. Z upływem czasu stężenie przeciwciał ulega zmniejszeniu. W sytuacji, gdy przeciwciała IgG nie zanikają – możemy rozważać nawrót brucelozy lub przejście schorzenia w fazę przewlekłą.
hodowla z materiału biologicznego takiego, jak krew, płyn mózgowo-rdzeniowy, czy szpik – hodowla jest badaniem stosunkowo mało swoistym i wymaga czasu (czas inkubacji wynosi nawet ponad 30 dni),
odczyn Burneta, czyli test skórny z bruceliną – jest to test, polegający na wstrzyknięciu ekstraktu z nieżywych bakterii, test ten jest dodatni, gdy w miejscu wstrzyknięcia pojawia się naciek zapalny,
badania molekularne z wykorzystaniem metody PCR.
W diagnostyce serologicznej wykorzystuje się różne metody – zarówno odczyn aglutynacji Wrighta, testy ELISA, jak i odczyn antyglobulinowy Coombsa oraz odczyny immunofluorescencji pośredniej.
Dodatkowo wykonuje się takie badania jak:
morfologia krwi obwodowej – widoczne jest typowo zwiększenie liczby leukocytów (leukocytoza),
oznaczenie parametrów stanu zapalnego: CRP, OB,
badanie płynu stawowego,
badania obrazowe – ultrasonografia, badania RTG stawów,
badania histopatologiczne bioptatów, w których wykrywane są ziarniniaki.
Leczenie brucelozy
Leczenie tej jednostki chorobowej zależy od postaci zakażenia oraz od tego, jakie narządy i tkanki zostały zajęte. Jest to schorzenie bakteryjne, więc podstawą leczenia są antybiotyki – doksycyklina, ryfampicyna i aminoglikozydy (stosowane w różnych schematach terapeutycznych) są leczeniem pierwszego wyboru. U kobiet ciężarnych stosuje się natomiast kotrimoksazol z ryfampicyną.
W leczeniu objawowym stosuje się przede wszystkim leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe i sterydoterapię. Śmiertelność w przebiegu brucelozy wynosi około 1%. Do najczęstszych powikłań należą: zanik kanalików nasiennych i tym samym bezpłodność, ubytki neurologiczne, a także tętniaki.
Podsumowując, bruceloza to choroba odzwierzęca, którą nie zawsze można łatwo zdiagnozować. Z tego powodu ważne jest przeprowadzenie badań diagnostycznych w jej kierunku, szczególnie u pacjentów, którzy mogli spożyć skażoną, importowaną żywność, pochodząca z terenów endemicznego występowania brucelozy. Wykonanie odpowiednich badań pod kontrolą lekarską pozwoli na postawienie diagnozy i szybkie włączenie odpowiedniego leczenia.
Bibliografia
P. Gajewski, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019/2020,
G. Herold, Medycyna wewnętrzna. Repetytorium dla studentów medycyny i lekarzy, PZWL, Warszawa 2006,
A. Parfieniuk-Kowerda, Bruceloza, Medycyna Praktyczna. [dostęp online https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/161898,bruceloza].
Morfologia krwi obwodowej to podstawowe badanie laboratoryjne, które wykonuje się w celach przesiewowych i diagnostycznych. Jedną z wartości, jaką możemy odczytać z wyniku morfologii krwi obwodowej jest liczba bazofilów. Czym tak właściwie są bazofile i jaką rolę pełnią w organizmie? Czy bazofile podwyższone to stan, który towarzyszy tylko reakcjom alergicznym?
Bazofile, nazywane również granulocytami zasadochłonnymi to niewielka subpopulacja leukocytów. Bazofile obok neutrofili, monocytów, limfocytów i eozynofilii to jeden z rodzajów leukocytów, czyli tak zwanych białych krwinek.
Komórki te zostały opisane po raz pierwszy przez Paula Ehrlicha w 1879 roku. Granulocyty zasadochłonne stanowią około 1% wszystkich leukocytów, co oznacza, że jest ich stosunkowo mało, w porównaniu do innych subpopulacji białych krwinek.
Bazofile – jak są zbudowane?
Bazofile to komórki o rozmiarze 7–11 µm, które cechują się dwupłatowym jądrem komórkowym. Granulocyty zasadochłonne charakteryzują się obecnością w cytoplazmie zasadochłonnych, okrągłych ziarnistości, które zawierają substancje takie jak histamina i siarczan heparanu. Histamina należy do mediatorów stanu zapalnego oraz mediatorów odczynu alergicznego, z kolei siarczan heparanu ma właściwości przeciwkrzepliwe.
Rola bazofili w organizmie
Mimo małej liczebności bazofili, komórki te pełnią w organizmie człowieka wiele ważnych funkcji. Najważniejsze role, jakie pełnią bazofile to:
udział w procesach odporności wrodzonej – między innymi w wydzielaniu związków o działaniu antybakteryjnym (na przykład b-defensyny i katelicydyny) i tworzeniu struktur niszczących bakterie, ale także w rozpoznawaniu cząsteczek pochodzących od patogenów poprzez specjalne receptory, co pozwala na zapoczątkowanie reakcji odpornościowych,
udział w procesach odporności nabytej – bazofile odpowiadają za wydzielanie wielu interleukin oraz za prezentowanie antygenów, a co więcej, mogą również stymulować wydzielanie immunoglobulin IgE i IgG przez limfocyty B,
udział w reakcjach uczuleniowych – bazofile mogą wiązać przeciwciała IgE, co prowadzi do uwolnienia mediatorów reakcji alergicznej (między innymi histaminy), a to z kolei powoduje ujawnienie się objawów reakcji alergicznych – na przykład pojawienie się na skórze bąbli w przebiegu pokrzywki alergicznej,
udział w reakcjach autoimmunologicznych – bazofile mają swój udział w zjawiskach immunologicznych, zachodzących w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego, czy reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS).
Bazofile we krwi – na czym polega badanie?
Określenie liczby bazofili we krwi możemy uzyskać poprzez wykonanie morfologii krwi obwodowej. Morfologia krwi jest badaniem laboratoryjnym wykonywanym z próbki krwi żylnej. Badanie to umożliwia ocenę parametrów charakteryzujących krwinki czerwone, białe oraz płytki krwi. Z wyniku morfologii obwodowej krwi możemy odczytać ogólną liczbę wszystkich leukocytów, ale również liczbę poszczególnych rodzajów leukocytów, w tym bazofili. W wyniku badania uzyskujemy zarówno wartości względne (a więc odsetek procentowy danej subpopulacji), jak i bezwzględne (a więc liczbę komórek poszczególnych subpopulacji).
Badanie bazofili – wartości referencyjne
Wartości referencyjne dla poszczególnych komórek, w tym bazofili mogą się różnić w zależności od płci, rasy, lecz także wieku pacjenta. Co więcej, mogą one być uzależnione również od laboratorium, w którym wykonujemy badanie. Zwiększenie liczby bazofili powyżej wartości referencyjnych nazywane jest w mianownictwie medycznym bazofilią, natomiast obniżenie ich liczby – bazopenią (bazofile niskie).
Bazofile poniżej wartości referencyjnej
O czym może świadczyć bazopenia, a więc, potocznie mówiąc, niskie bazofile? Obniżenie liczby bazofili w morfologii krwi obwodowej można zaobserwować przede wszystkim w przebiegu:
ostrych infekcji,
nadczynności tarczycy,
ostrych sytuacjach stresowych.
Warto dodać, że w praktyce klinicznej obniżenie liczby bazofili nie ma zazwyczaj dużej wartości diagnostycznej. Wynika to przede wszystkim z fizjologicznie niskiego poziomu tych komórek we krwi obwodowej.
Bazofile powyżej wartości referencyjnej
Pacjenci często zastanawiają się, co oznaczają podwyższone bazofile. Z bazofilią mamy do czynienia w przebiegu takich sytuacji klinicznych jak:
reakcje nadwrażliwości – w tym reakcje na leki, pokarmy, alergeny wziewne,
zespoły mieloproliferacyjne – w tym przewlekła białaczka szpikowa, ostra i przewlekła białaczka bazofilowa, osteomielofibroza,
choroby autoimmunologiczne – na przykład reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), wrzodziejące zapalenie jelit,
niedoczynność tarczycy,
gruźlica,
niektóre schorzenia nowotworowe.
Bazofile we krwi – podsumowanie
Podsumowując, bazofile to rodzaj białych krwinek, których liczbę możemy określić wykonując proste badanie, jakim jest morfologia krwi obwodowej. O ile niskie bazofile nie mają dużego znaczenia diagnostycznego, to bazofilia (a więc potocznie bazofile wysokie) może świadczyć o obecności poważnych schorzeń hematologicznych. Regularne wykonywanie morfologii krwi obwodowej pozwala na wczesne wykrycie wielu chorób.
Jeżeli mamy jakiekolwiek wątpliwości dotyczące naszych wyników, w tym wyniku morfologii – warto skonsultować się ze swoim lekarzem rodzinnym. Specjalista po przeanalizowaniu dostarczonych przez nas wyników badań zadecyduje o dalszym postępowaniu. Warto wyraźnie podkreślić, że nie każde odchylenie w badaniach laboratoryjnych świadczy o chorobie.
Bibliografia
J. Kopeć-Szlęzak, Rola granulocytów zasadochłonnych (bazofili) w świetle badań z ostatnich lat, Journal of Transfusion Medicine 2016, tom 9, nr 2, 45–53,
B. Sokołowska, Różnicowanie zaburzeń liczby i morfologii białych krwinek. Normy wskaźników opisujących układ białokrwinkowy, Wielka Interna – Hematologia, Medical Tribune Polska, Warszawa 2011,
P. Gajewski, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019/2020,
M. Salamonowicz, Jak interpretować zwiększoną liczbę bazofilów? Medycyna Praktyczna [dostęp online: https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.11.3.23. ].
Choroba Chagasa to schorzenie pasożytnicze, które występuje w pewnych rejonach świata, stanowiąc tym samym zagrożenie dla wielu osób podróżujących. Choroba ta może przebiegać w sposób zupełnie bezobjawowy, ale również prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych. Gdzie występuje choroba Chagasa i jaki jest jej obraz kliniczny? W jaki sposób może dojść do zakażenia? Jak chronić się przed chorobą Chagasa?
Choroba Chagasa, nazywana także trypanosomozą amerykańską to jedna z chorób pasożytniczych, która występuje w sposób endemiczny, czyli danym obszarze w podobnej liczbie przypadków przez wiele lat. Choć w większości przypadków choroba Chagasa przebiega w sposób bezobjawowy, to przy wystąpieniu pewnych powikłań może doprowadzić do zgonu. Jaka jest przyczyna choroby Chagasa? Odpowiedź znajdziemy w kolejnych akapitach tego artykułu.
Świdrowiec amerykański – główny winowajca choroby Chagasa
Przyczyną choroby Chagasa jest wewnątrzkomórkowy pierwotniak Trypanosoma cruzi(świdrowiec amerykański), który cechuje się dużym powinowactwem do komórek układu nerwowego, a także komórek mięśniowych, w tym mięśnia sercowego.
Rezerwuarem tego pierwotniaka są domowe i dzikie zwierzęta, przede wszystkim gryzonie. Jak więc dochodzi do zakażenia? Pasożyt odpowiedzialny za chorobę Chagasa jest przenoszony przez tak zwane „pluskwy całujące” (czyli pluskwiaki z rodzaju Triatoma, Rhodnius, a także Panstrongylus). Tego rodzaju pluskwy są aktywne głównie nocą, a do zarażenia dochodzi przede wszystkim na skutek kontaktu wydalin pluskwiaków z uszkodzoną skórą człowieka, rzadziej przez samo ukąszenie.
Do zarażeniamoże dojść także poprzez spożywanie soków owocowych lub z trzciny cukrowej, zanieczyszczonej kałem pluskwiaków. Inne, możliwe drogi zarażenia to przetoczenia krwi i preparatów krwiopochodnych, przeszczepy serca (gdy doszło do zainfekowania jego komórek) oraz droga przezłożyskowa.
Gdzie występuje choroba Chagasa?
W jakich rejonach można spodziewać się występowania choroby Chagasa? Należy tutaj wymienić przede wszystkim tereny wiejskie i rolnicze w Ameryce Środkowej i Ameryce Południowej oraz w niektórych, południowych stanach USA. Na szczególną uwagę zasługują doliny górskie, występujące w Andach. Choroba ta występuje też w Hiszpanii i Portugalii, co wynika z ruchów migracyjnych i pojawiania się emigrantów z Ameryki Południowej. Warto zaznaczyć, że schorzenie jest przekazywane przez łożysko, co sprawia, że występuje w kolejnych pokoleniach migrujących osób.
Jakie objawy daje choroba Chagasa?
Trypanosomoza może mieć bardzo różny przebieg kliniczny – od bezobjawowego do bardzo ciężkiego. Pierwsze objawy choroby Chagasa pojawiają się najczęściej po upływie 2 tygodni od zarażenia. Jakie są pierwsze objawy trypanosomozy? Należy tutaj wymienić:
obrzęk i pojawienie się owrzodzenia w miejscu wniknięcia pasożyta przez skórę,
obrzęk w obrębie spojówek, obrzęk połowy twarzy – dotyczy to sytuacji, gdy do wniknięcia doszło poprzez spojówkę oka,
gorączka,
ból mięśni,
osłabienie,
powiększenie węzłów chłonnych,
zmiany skórne,
powiększenie wątroby i śledziony ,
objawy zapalenia mięśnia sercowego,
zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych.
W sytuacji braku włączenia leczenia parazyty utrzymują się we krwi pacjenta przez wiele lat, co skutkuje pojawieniem się objawów związanych z przewlekłym przebiegiem schorzenia. Po kilku, kilkunastu latach mogą pojawić się takie powikłania choroby jak:
kardiomiopatia rozstrzeniowa,
zaburzenia rytmu serca,
poszerzenie przewodu pokarmowego,
zapalenie mięśnia sercowego,
zapalenie mózgu.
Diagnostyka trypanosomozy
Jakie badania pozwalają na postawienie diagnozy i rozpoznanie choroby Chagasa? W trakcie diagnostyki trypanosomatozy wykonuje się głównie:
gruby i cienki rozmaz krwi obwodowej w kierunku obecności postaci trypomastigota,
hodowlę na specjalnych podłożach (Novy-MacNeal-Nicolle),
badanie histologiczne materiału pobranego z węzłów chłonnych, szpiku lub śledziony lub innego narządu w kierunku obecności Trypanosoma cruzi,
wykrywanie swoistych przeciwciał IgM i IgG we krwi obwodowej z wykorzystaniem techniki ELISA,
wykrywanie DNA Trypanosoma cruzi z wykorzystaniem techniki PCR we krwi obwodowej lub materiale tkankowym, pobranym drogą biopsji.
Badania pomocnicze, które wykonywane są w trakcie diagnozowania tego schorzenia to przede wszystkim:
parametry stanu zapalnego – czyli stężenie CRP i prokalcytoniny,
badanie RTG klatki piersiowej, w którym można uwidocznić powiększenie sylwetki serca,
echokardiografia – pozwala na zobrazowanie poszerzenia jam serca oraz pogrubienia jego ścian,
elektrokardiografia (EKG) – pozwala na zobrazowanie i potwierdzenie obecności zaburzeń rytmu serca,
badania obrazowe przewodu pokarmowego – pozwalają na zobrazowanie poszerzenia przewodu pokarmowego.
Leczenie trypanosomozy
Sposób leczenia choroby Chagasa zależy przede wszystkim od okresu zakażenia. W ostrym okresie stosuje się przede wszystkim leki przeciwpasożytnicze, takie jak nifurtimoks i benznidazol. Jednak w momencie występowania przewlekłego okresu choroby leczenie przeciwpasożytnicze nie jest już skuteczne. W tym okresie ważne jest leczenie powikłań narządowych choroby, a więc:
w zaawansowanych przypadkach nawet transplantacja serca.
Podsumowując, choroba Chagasa to schorzenie pasożytnicze, które w wielu przypadkach przebiega bezobjawowo, jednak może również doprowadzić do poważnych powikłań, w tym do zgonu włącznie. Jest to choroba, której nie możemy zapobiegać poprzez szczepienia ochronne. Warto jednak chronić się przed kontaktem z pluskwiakami na terenach endemicznego występowania choroby Chagasa w inny sposób – na przykład poprzez unikanie noclegu w budynkach, gdzie mogą występować pluskwiaki oraz przez rozpylanie w pobliżu zabudowań mieszkalnych insektycydów je odstraszających. Warto dodać, że wczesne wykonanie badań diagnostycznych pozwala na szybkie postawienie diagnozy, a tym samym zwiększenie skuteczności leczenia przeciwpasożytniczego.
Bibliografia
S. Dubner, Choroba Chagasa — aktualny stan wiedzy na temat rozpoznawania i postępowania terapeutycznego, Folia Cardiologica Excerpta 2009, tom 4, nr 6, 330–344,
P. Gajewski, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019/2020,
H. A. Corbucci, QT interval dispersion in patients with chronic heart failure secondary to Chagas’ cardiomyopathy: correlation with clinical variables of prognostic significance. Cardiovasc. Pathol. 2006; 15: 18–23.
Dieta w chorobach nowotworowych to temat, który wzbudza coraz większe zainteresowanie w kontekście profilaktyki nowotworów. Po diagnozie często pierwszym krokiem jest poszukiwanie informacji na temat zdrowego odżywania. Dieta antynowotworowa jest istotna zarówno przed podjęciem leczenia, jak i w trakcie trwania całej terapii. Badania naukowe nad chorobą nowotworową pokazują, że odpowiednim żywieniem możemy obniżyć ryzyko zachorowania na nowotwory, a w takcie samej terapii przyspieszyć proces leczenia. Co spożywać a jakich produktów unikać na diecie antyrakowej?
Na czym polega dieta antyrakowa? Zalecenia żywieniowe
Ze względu na różnorodność chorób nowotworowych, nie istnieje jedna uniwersalna dieta, odpowiednia dla każdej osoby dotkniętej chorobą nowotworową.
Rodzaj diety antynowotworowej oraz udział węglowodanów, białka, tłuszczu, witamin, minerałów i błonnika zależy od:
umiejscowienia nowotworu,
stopnia zaawansowania choroby,
sposobu leczenia,
występujących objawów niepożądanych związanych z terapią,
czy pacjent jest dobrze odżywiony, czy ma niedobory i jakie.
Układając dietę antynowotworową, należy pamiętać, że w czasie leczenia zapotrzebowanie organizmu na energię i niektóre składniki odżywcze może zwiększyć się nawet o 20% w stosunku do potrzeb sprzed choroby.
W diecie podstawowym źródłem energii powinny być produkty takie jak:
płatki, pieczywo, kasze, ryże i makarony,
urozmaicone i różnokolorowe (ze względu na zawartość witamin) warzywa i owoce,
zdrowe tłuszcze pochodzenia roślinnego – olej rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek,
Podczas choroby nowotworowej zwiększa się mobilizacja układu odpornościowego oraz niezbędna jest odbudowa uszkodzonych podczas leczenia komórek. Dlatego w tym okresie wzrasta zapotrzebowanie na pełnowartościowe białko, którego źródłem są:
chude mięso,
ryby,
jaja,
produkty mleczne (sery twarogowe, jogurty).
Wspólne zalecenia żywieniowe w chorobach nowotworowych
Pomimo dużej różnorodności nowotworów można przyjąć pewne wspólne zalecenia żywieniowe dla wszystkich chorych:
posiłki należy spożywać często i w regularnych odstępach czasowych – 5 niewielkich objętościowo posiłków oddzielonych przerwami nie dłuższymi niż 3-4 godziny (osoby po usunięciu żołądka powinny jeść 6-8 razy dziennie co 2 godziny, małe porcje),
produkty zbożowe i zawierające białko, powinny wchodzić w skład większości posiłków,
codziennie należy spożywać co najmniej 400-500 g różnokolorowych warzyw oraz 200g urozmaiconych owoców, formę podania dostosowujemy do indywidualnych możliwości przyswojenia przez pacjenta – surowe, gotowane, upieczone, rozdrabniane, zblendowane,
tłuszcze (oleje, masło, śmietankę) najlepiej dodawać do gotowych potraw, aby zachowały najlepsze właściwości,
potrawy i napoje – spożywamy w odpowiedniej temperaturze – nie mogą być bardzo zimne ani gorące,
obróbka potraw -gotowane w wodzie, przyrządzone na parze, pieczone w folii/rękawie lub naczyniu żaroodpornym, rzadziej duszone,
pacjentom u których występuje jadłowstręt np. do spożywania mięsa lub ryb, należy te produkty wprowadzać do diety w postaci np. zmielonej/zblendowanej jako dodatek do sosów, zup czy sałatek, innej,
zalecane są produkty świeże, unikać należy produktów starych, podpsutych oraz długo przechowywanych w lodówce,
przeciwwskazane są produkty i potrawy – wędzone, mocno spieczone (zwłaszcza mięso i ryby), grillowane w sposób tradycyjny (w dymie), wielokrotnie odgrzewane, peklowane, marynowane i mocno solone,
zakazane jest spożywanie produktów wysoko przetworzonych, zawierających następujące dodatki – n-nitrozwiązki, azotany, azotyny, aromaty dymu wędzarniczego, glutaminian sodu, utwardzony tłuszcz palmowy, syropy glukozowo-fruktozowe – złotym środkiem jest czytanie etykiet przed zakupieniem danego produktu spożywczego,
obserwujemy organizm, jeżeli jakieś produkty lub potrawy powodują dolegliwości jak ból brzucha, biegunkę, wzdęcia, zaparcia itp., należy czasowo wykluczyć je z diety,
odpowiednie nawodnienie organizmu, jest niezbędne w diecie antynowotworowej, osoby dorosłe powinny wypijać każdego dnia około 1,5-2 litry wody niegazowanej oraz niesłodzonych napojów jak słabe napary herbat, kompoty owocowe, koktajle mleczno-owocowe – należy pamiętać o odpowiedniej temperaturze napojów,
posiłki powinny być urozmaicone, estetycznie podane, o atrakcyjnym smaku i zapachu, powinny zachęcać chorego do ich spożycia,
chorzy przechodzący chemioterapię, hormonoterapię czy przyjmujący leki przeciwnowotworowe nie powinny spożywać grejpfrutów i soku grejpfrutowego, ponieważ zawarte w nich związki wchodzą w interakcje z lekami stosowanymi w trakcie leczenia chorób nowotworowych, zaburzając ich działanie;
w przypadku niedożywienia (braku apetytu, nudności, bólu, przed operacją chirurgiczną) dietę tradycyjną należy uzupełniać specjalnymi preparatami odżywczymi dla osób zagrożonych niedożywieniem,
chorzy poddani naświetlaniom okolic jamy brzusznej (rak jelita grubego, prostaty, macicy, jajników), mogą źle tolerować mleko lub przetwory mleczne, w takim przypadku należy ich unikać w trakcie leczenia, natomiast zakończeniu radioterapii nalezy stopniowo włączać je do diety. W czasie radioterapii produkty mleczne można zastąpić produktami roślinnymi (mleko/jogurt/przetwory owsiane, migdałowe, kokosowe, sojowe, ryżowe),
w trakcie terapii przeciwnowotworowej przeciwwskazane jest spożywanie alkoholu oraz palenie wyrobów tytoniowych.
Dlaczego i kiedy należy zastosować dietę antynowotworową?
W chorobie nowotworowej, na co dzień musimy pamiętać o przestrzeganiu diety i związanych z nią zaleceń żywieniowych, gdyż jest to najważniejszy element wspomagający podczas terapii onkologicznej. Prawidłowo odżywiony organizm ma siłę walczyć z chorobą, lepiej znosi zastosowane leczenie.
W przypadku dobrze odżywionego pacjenta efektywność stosowanych terapii przynosi lepsze rezultaty. Niedożywienie obniża skuteczność wchłaniania stosowanych leków. Może powodować nieskuteczność radioterapii lub chemioterapii oraz gorszą regenerację pooperacyjną.
Odpowiednio dobraną dietą wspomagamy organizm chorego, aby miał siłę walczyć z nowotworem. Należy pamiętać, że połowa pacjentów leczonych onkologicznie jest niedożywionych, a niedożywienie w efekcie może doprowadzić do wyniszczenia organizmu i gorszej odpowiedzi na podjęte leczenie.
Gdy chory ma dobre samopoczucie, nie odczuwa dolegliwości ze strony układu pokarmowego, nie ma problemów z apetytem i jego masa ciała jest na stałym poziomie, powinien stosować się do zasad prawidłowego żywienia, które są tożsame z dietą antynowotworową.
Pojawienie się choroby nie niesie ze sobą konieczności radykalnej zmiany diety, ponieważ nie istnieją odgórne zalecenia żywieniowe dla pacjentów onkologicznych.
Jak dieta w chorobie nowotworowej wpływa na chorego?
Dlaczego właściwe odżywianie w czasie trwania choroby nowotworowej jest tak istotne dla organizmu chorego? Ponieważ:
zapobiega niedożywieniu i wyniszczeniu organizmu,
wspomaga i poprawia efekty terapii nowotworowych,
ma istotny wpływ na wyniki badań,
wpływa na jakość życia, znacznie poprawiając samopoczucie chorego podczas występowania skutków ubocznych leczenia (nudności, wymiotów, biegunek, zaparć, jadłowstrętu)
zmniejsza ryzyko występowanie powikłań pooperacyjnych oraz infekcji,
zwiększa efektywność leczenia i regeneracji przez co skraca się długość pobytu w szpitalu oraz szybszy powrót pacjenta do zdrowia.
Należy pamiętać, że żywienie chorych nawet z takim samym typem nowotworu nie musi być jednakowe. Składa się na to kilka czynników, a mianowicie: wiek chorego, tryb życia, aktywność fizyczna, choroby współistniejące. Dlatego przed rozpoczęciem diety bardzo ważna jest indywidualna konsultacja dietetyczna.
Co jeść na diecie przeciwnowotworowej? Produkty zalecane
Złotym środkiem w diecie nowotworowej jest zalecenie, aby spożywać dwa razy więcej produktów roślinnych niż zwierzęcych.
Wieloletnie badania i obserwacje populacyjne pozwoliły wywnioskować, że osoby opierające swoją dietę głównie na produktach pochodzenia roślinnego (warzywa, owoce, zboża, nasiona roślin strączkowych, ziarna i orzechy) zdecydowanie rzadziej chorują na nowotwory w porównaniu z tymi, u których w diecie dominują produkty zwierzęce.
Na tej podstawie Światowa Fundacja Badań nad Rakiem opracowała rekomendacje dotyczące żywienia, które pomagają uniknąć zachorowania na nowotwory.
Uwzględnij nasiona roślin strączkowych w codziennej diecie:
Groch, fasola, soja, soczewica, bób, ciecierzyca. Są one dobrym źródłem energii i zawierają cenny błonnik pokarmowy, niezbędny w diecie antynowotworowej.
Wybieraj tłuszcze roślinne:
Szczególnie ważne są wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT), zwłaszcza z rodziny n-3, które mają zdolność hamowania rozwoju nowotworu i wywierają silny efekt immunomodulacyjny. Dobrym źródłem WNKT są olej rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek, orzechy, siemię lniane, ziarna słonecznika i dyni, awokado, kakao, oliwki.
Aby uzyskać efekt przeciwnowotworowy, żywność pochodzenia roślinnego – warzywa, owoce, produkty zbożowe z pełnego ziarna i nasiona roślin strączkowych – powinna stanowić co najmniej 2/3 lub więcej naszej codziennej diety.
Pozostałą część, 1/3 lub mniej, można uzupełniać produktami zwierzęcymi, spośród których najlepiej wybierać ryby morskie, jaja, mleko i przetwory mleczne oraz chude mięso.
Warto włączać je do diety, gdyż dla ludzkiego organizmu są źródłem pełnowartościowego białka zawierającego niezbędne aminokwasy egzogenne.
Komponując dietę nowotworową, należy bezwzględnie pamiętać, że warzywa, owoce, zboża, nasiona roślin strączkowych, ziarna i orzechy mają wysoką wartość odżywczą, są źródłem wielu witamin i minerałów, błonnika pokarmowego, białka, węglowodanów oraz różnych substancji bioaktywnych.
Produkty te mają właściwości antyrakowe. Nie zastąpią ich żadne suplementy diety. Największy potencjał przeciwnowotworowy wykazują obecne w żywności pochodzenia roślinnego antyoksydanty, polifenole, fitosterole, izotiocyjaniny oraz błonnik pokarmowy.
Czego nie jeść na diecie antyrakowej? Produkty niewskazane
Z diety antynowotworowej należy wykluczyć potrawy zawierające czynniki kancerogenne.
Produkty przeciwwskazane w profilaktyce nowotworowej:
mięsa konserwowane przy użyciu saletry,
potrawy wędzone (ze względu na substancje smoliste),
alkohol,
sól w nadmiarze,
produkty nieświeże i np. z pleśnią,
potrawy grillowane na węglu drzewnym,
potrawy smażone na tłuszczu przypalonym,
zjełczałe tłuszcze,
produkty bogate w azotany i azotyny,
tłuszcze w nadmiarze, zwłaszcza zwierzęce,
cukier i słodycze.
Ograniczenie wskazanych produktów i substancji może zmniejszać ryzyko zachorowania na nowotwór.
Dieta w chorobach nowotworowych – przykładowy jadłospis
Śniadanie
Płatki owsiane z jogurtem naturalnym z owocami (truskawki, banan) do tego nasiona chia i orzechy włoskie.
II śniadanie
Pieczywo żytnie pełnoziarniste z wędliną z udźca indyka (własnego wypieku) z sałatką z: sałaty, pomidora, papryki żółtej, rzodkiewki polaną dressingiem z oleju rzepakowego, z dodatkiem ulubionych ziół. Wierzch posypujemy sprażonymi pestkami słonecznika i kiełkami brokułu.
Obiad
Łosoś pieczony w folii, z odrobiną soli, skropiony cytryną i olejem rzepakowym. Do tego ryż dziki oraz mizeria z ogórków gruntowych polanych jogurtem naturalnym z koperkiem.
Podwieczorek
Warzywa surowe – kalafior i brokuł (różyczki), papryka pomarańczowa, pomidorki koktajlowe. Warzywa umyte, pokrojone w słupki, różyczki brokułu i kalafiora oraz pomidorki maczamy w dressingu przygotowanym z jogurtu naturalnego, pomieszanego z wyciśniętym ząbkiem czosnku, odrobiną soli i pieprzu.
Kolacja
Jajka na miękko, podane z pieczywem graham. Do tego pomidor pokrojony w plasterki, ułożony na dowolnej sałacie, na nim położone półksiężyce dojrzałego awokado. Warzywa przyprawiamy ulubionymi ziołami. Wierzch posypujemy sprażonymi pestkami dyni, kropimy lekko olejem lnianym.
W profilaktyce chorób nowotworowych pomocne może być wprowadzenie modelu odżywiania typowego dla obszarów Morza Śródziemnego. Uważa się, że znacznie zmniejszyłoby to liczbę zachorowań.
Dieta śródziemnomorska jest dietą z niewielkim udziałem mięsa i tłuszczów zwierzęcych. Bogata jest za to w produkty zbożowe, owoce i warzywa, olej i oliwę z oliwek, witaminę D.
Podkreśla się, że żywienie bogate w węglowodany skrobiowe, błonnik pokarmowy, antyoksydanty, flawonoidy tu warzywa i owoce przy niedużym spożyciu tłuszczów oraz białka zwierzęcego i cukrów prostych, może chronić przed nowotworami.
Bibliografia
H.Ciborowska, A.Rudnicka „Dietetyk”, Żywienie w chorobach nowotworowych u dorosłych – H.Ciborowska s 465-470. PZWL, Warszawa 2014
Arends J., Bachman P., Baracos V., et al., ESPEN guidelines on nutrition in cancer patients, Clinical Nutrition, 2016.
Fuchs-Tarlovsky V., Role of antioxidants in cancer therapy. Nutrition, 2013, 29(1), 15-21.
Jarosz J., Chmielarczyk W., Problemy z odżywianiem w chorobie nowotworowej. Praktyczne wskazówki w utrzymaniu możliwie najlepszego odżywiania u chorych na nowotwory. Medipress Onkologia, Warszawa, 2006.
Jarosz M., Sajór I.: Nowotwory złośliwe [w:] Jarosz (red.): Praktyczny Podręcznik Dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2010. 400-433.
León-González A.J., Auger C., Schini-Kerth V.B., Pro-oxidant activity of polyphenols and its implication on cancer chemoprevention and chemotherapy. Biochemical Pharmacology, 2015.
