Zespół Alporta to rzadka choroba genetyczna, która powoduje progresyjne uszkodzenie nerek, słuchu i wzroku. Jest to schorzenie o złożonym podłożu genetycznym, które może manifestować się w różnym stopniu u różnych osób, w zależności od mechanizmu dziedziczenia. W tym artykule przedstawiamy najważniejsze informacje na temat zespołu Alporta: od jego objawów, przez mechanizmy dziedziczenia, po możliwości leczenia. Zachęcamy do lektury, aby dowiedzieć się, jak wcześnie rozpoznać chorobę i jakie kroki podjąć w celu jej skutecznego zarządzania.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie zespołu Alporta?
Zespół Alporta. Co to jest?
Zespół Alporta to genetyczne schorzenie wpływające przede wszystkim na funkcjonowanie nerek, a także na słuch i wzrok. Choroba wynika z mutacji w genach kodujących białka kolagenu typu IV, który jest niezbędnym składnikiem błony podstawnej w nerkach, uchu wewnętrznym oraz oku. Choroba charakteryzuje się dużą zmiennością kliniczną, która zależy od konkretnej mutacji genetycznej oraz mechanizmu dziedziczenia.
Jak często występuje zespół Alporta?
Zespół Alporta jest chorobą rzadką, z częstością występowania wynoszącą od 1 na 50 000 do 1 na 100 000 osób. Schorzenie dotyka obu płci, ale jego przebieg jest zazwyczaj cięższy u mężczyzn, zwłaszcza w przypadku dziedziczenia związanego z chromosomem X. Choć występowanie zespołu Alporta jest stosunkowo niskie, u pacjentów z rodzinną historią chorób nerek powinno się zawsze brać pod uwagę to schorzenie w diagnostyce różnicowej.
Zespół Alporta: objawy
Objawy zespołu Alporta mogą różnić się w zależności od rodzaju dziedziczenia oraz płci pacjenta. Najbardziej charakterystyczne objawy to:
krwiomocz (widoczny lub wykryty w badaniu moczu) często pojawia się już w dzieciństwie i jest jednym z najwcześniejszych objawów. W miarę postępu choroby rozwija się białkomocz, a następnie przewlekła niewydolność nerek, która często wymaga dializ lub przeszczepu nerki.
problemy ze słuchem, szczególnie dotyczące tonów wysokich, zaczynają pojawiać się zwykle w okresie dojrzewania lub wczesnej dorosłości.
zmiany w soczewce oka (stożek soczewki, zaćma), a także rzadziej zmiany w siatkówce, które wpływają na jakość widzenia.
W niektórych przypadkach mogą występować objawy takie jak bóle mięśni i stawów, związane z uszkodzeniem błony podstawnej w innych tkankach.
Zespół Alporta związany z chromosomem X
Dziedziczenie związane z chromosomem X jest najczęstszą formą zespołu Alporta. W tej postaci mutacja występuje w genie COL4A5, który koduje jedną z podjednostek kolagenu typu IV. U mężczyzn, którzy mają tylko jeden chromosom X, choroba manifestuje się w pełni i ma ciężki przebieg. U kobiet, które są nosicielkami mutacji, objawy mogą być łagodniejsze lub mogą w ogóle nie występować, choć nie jest to regułą.
Zespół Alporta związany z dziedziczeniem autosomalnym recesywnym
Dziedziczenie autosomalne recesywne wiąże się z mutacjami w genach COL4A3 lub COL4A4. Choroba rozwija się, gdy dziecko dziedziczy dwie zmutowane kopie genu – jedną od każdego z rodziców. Objawy tej postaci są zwykle ciężkie i podobne do tych obserwowanych u mężczyzn z dziedziczeniem związanym z chromosomem X.
Zespół Alporta związany z dziedziczeniem autosomalnym dominującym
Najrzadszą formą zespołu Alporta jest dziedziczenie autosomalne dominujące. W tej postaci jedna mutacja w genach COL4A3 lub COL4A4 wystarczy, aby wywołać chorobę. Objawy są zazwyczaj łagodniejsze i rozwijają się w późniejszym wieku.
Diagnoza zespołu Alporta opiera się na analizie objawów klinicznych, wywiadzie rodzinnym oraz badaniach laboratoryjnych. Kluczowe kroki diagnostyczne to:
badanie moczu, w którym często stwierdza się krwiomocz i białkomocz.
biopsja nerki, która może wykazać charakterystyczne zmiany w błonie podstawnej.
badania audiologiczne w celu oceny utraty słuchu.
badania okulistyczne, które mogą ujawnić zmiany w soczewkach i siatkówce.
badania genetyczne.
Zespół Alporta: badania genetyczne
Badania genetyczne są obecnie najważniejszym narzędziem w diagnostyce zespołu Alporta. Analiza genów COL4A3, COL4A4 i COL4A5 pozwala na potwierdzenie obecności mutacji odpowiedzialnych za chorobę. Wykrycie konkretnej mutacji nie tylko potwierdza diagnozę, ale także umożliwia określenie mechanizmu dziedziczenia i przewidywanie przebiegu choroby.
Leczenie zespołu Alporta jest objawowe i ma na celu spowolnienie postępu choroby oraz poprawę jakości życia pacjentów. Do najczęściej stosowanych metod należą:
Farmakoterapia: inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI) oraz blokery receptora angiotensyny II (ARB) są stosowane w celu ochrony nerek i zmniejszenia białkomoczu.
Aparaty słuchowe lub implanty ślimakowe: pomocne w przypadku znacznej utraty słuchu.
Korekcja wzroku: operacje okulistyczne, takie jak usunięcie zaćmy, mogą poprawić widzenie.
Dializa i przeszczep nerki: konieczne w przypadku schyłkowej niewydolności nerek.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie zespołu Alporta?
Obecnie nie ma skutecznego leczenia przyczynowego zespołu Alporta. Terapie genowe są w fazie eksperymentalnej, ale mogą w przyszłości stać się realną opcją dla pacjentów. Na chwilę obecną zarządzanie chorobą koncentruje się na spowalnianiu jej postępu i poprawie jakości życia.
Zespół Alporta to poważna choroba genetyczna, która wymaga wczesnej diagnozy i interdyscyplinarnej opieki. Objawy takie jak krwiomocz, utrata słuchu i problemy z oczami powinny skłonić pacjentów do skonsultowania się z lekarzem. Badania genetyczne są kluczowym narzędziem diagnostycznym, umożliwiającym potwierdzenie choroby i zaplanowanie leczenia. Jeśli Ty lub ktoś z Twojej rodziny podejrzewa objawy związane z zespołem Alporta, nie zwlekaj – skonsultuj się z lekarzem i rozważ wykonanie odpowiednich badań.
Bibliografia
Oka M I wsp. Genetic testing for Alport syndrome. Nephrology, Dialysis, Transplantation, 2014.
Kashtan CE. Alport Syndrome: Diagnosis and Management. American Journal of Kidney Diseases, 2018.
Gross O i wsp. Advances in understanding and treating Alport syndrome. Nature Reviews Nephrology, 2012.
Chavez E i wsp. Alport Syndrome. Advances in Kidney Disease and Health. 2024.
Kofeina to substancja, która w zależności od dawki może wywierać pozytywny lub negatywny wpływ na organizm człowieka i nasze zdrowie. W pierwszej części artykułu: Kofeina – właściwości, działanie, optymalne dawki, omówiliśmy mechanizm działania kofeiny, jakie są bezpieczne dawki, czy kofeinę mogą zażywać dzieci i kobiety w ciąży.
W drugiej części omawiamy, jak kofeina wpływa na organizm, czy powoduje zaburzenia snu, czy podnosi ciśnienie i czy kofeina to narkotyk. Zapraszamy.
Kofeina zaliczana jest do substancji stymulujących, pobudzających ośrodkowy układ nerwowy. Umiarkowana ilość kofeiny – czyli do 400 mg/dobę – poprawia zdolność koncentracji, niweluje zmęczenie, pozytywnie wpływa na funkcje poznawcze.
Ważnym efektem umiarkowanego spożycia kawy jest również zmniejszenie ryzyka śmierci z przyczyn sercowo-naczyniowych oraz z innych, dowolnych przyczyn.
Kofeina – działanie przeciwzapalne
Ważnym mechanizmem przeciwzapalnego działania kawy jest wzrost stężenia adiponektyny, hormonu produkowanego przez tkankę tłuszczową o działaniu przeciwzapalnym. Badania wskazują, iż obniżone stężenie tego hormonu jest czynnikiem ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych.
Innym mechanizmem działania przeciwzapalnego kawy jest zwiększanie ekspresję sirtuiny-1 (SIRT1), białka o właściwościach przeciwzapalnych. Kawa (i herbata) zmniejsza również ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego, który również przyczynia się do zaostrzenia stanu zapalnego.
Przeciwzapalne właściwości kofeiny są ważnym mechanizmem udokumentowanego działania przeciwnowotworowego tej substancji.
Niektóre badania nad właściwościami przeciwzapalnymi kofeiny i kawy nie wskazują jednoznacznie korzystnego wpływu tych substancji na stan zapalny i zmniejszenia stężenia markerów stanu zapalnego, np. CRP. Czynnikiem ograniczającym takie badania jest fakt iż ilość kawy definiowana jako filiżanka lub kubek napoju, jest wskaźnikiem nieprecyzyjnym i trudnym do porównania.
Nie ma również standaryzacji „mocy” kawy, zawartości kofeiny, ani tego czy zawiera dodatki (mleko, śmietanka, cukier, słodziki), a niektóre obserwacje wskazują, że dodatek cukru wpływa na wynik CRP.
Ponadto osoby kwalifikowane do badań mają różny status wyjściowy CRP, co jest powodowane stylem życia, masą ciała, wiekiem itp. Dlatego, jeśli czytamy badania zwracajmy baczną uwagę na jakość i precyzję danych. Tylko wówczas można wyciągać wiarygodne wnioski.
Przeciwzapalne działanie kofeiny to również jej hamujący wpływ na produkcję cytokin prozapalnych. Ważnym czynnikiem sprawnego działania tego mechanizmu jest spożywanie umiarkowanych dawek tego związku (do 400 mg/dobę), ponieważ wysokie dawki kofeiny mogą prowadzić do zmniejszania stężenia przeciwzapalnej IL-10.
Kofeina – wpływ na ośrodkowy układ nerwowy
Kofeina zwiększa sprawność umysłową i fizyczną poprzez oddziaływanie na ośrodkowy układ nerwowy. Mechanizm tego wpływu polega na tym, iż kofeina wiąże się z receptorami adenozyny, która jest blokerem wydzielania neuroprzekaźników:
Spożycie kofeiny wiąże się z zablokowaniem receptora adenozyny, wyłączeniem jej blokującego działania i zwiększeniem stężenia neuroprzekaźników pobudzających. Po eliminacji kofeiny z organizmu adenozyna znów wiąże się z receptorami, co blokuje wydzielanie neuroprzekaźników i skutkuje pojawieniem się efektu zmęczenia, senności, braku energii.
Kofeina – wpływ na sen
Kofeina wpływa na jakość i długość snu, zwłaszcza spożywana w nadmiernych ilościach i w godzinach wieczornych. Jedno z badań pokazało, iż kofeina w dawce > 2mg/kg masy ciała przyjęta późnym popołudniem lub wieczorem (≥17:00) skraca sen (poprzez późniejsze zaśnięcie i budzenie się w nocy) i zmniejsza jego efektywność.
W innym badaniu wykazano, iż spożycie kofeiny w godzinach porannych nie ma negatywnego wpływu na sen u większości badanych osób. W tym samym teście wypicie kawy około godziny 18.00 wpłynęło na jakość snu u około połowy badanych.
Wiąże się to z okresem półtrwania i działania kofeiny wynoszącym średnio 5 godzin. Większość osób może uniknąć negatywnego wpływu kofeiny na sen dzięki piciu kawy nie później niż o godz. 17.00.
Działanie kofeiny wiąże się z deprywacją snu, jednak wykazano również, iż poprawia koncentrację, czas reakcji i wydolność fizyczną u osób pozbawionych snu.
Kofeina – wpływ na układ sercowo-naczyniowy? Czy kofeina podnosi ciśnienie?
Wpływ kofeiny na układ sercowo-naczyniowy można podzielić na oddziaływanie krótkoterminowe i długoterminowe.
Krótkoterminowo kofeina działają stymulująco na produkcję takich katecholamin jak adrenalina i noradrenalina – zwiększa częstość akcji serca i podnosi ciśnienie tętnicze krwi.
Badania wykazują jednak, iż regularne spożywanie kofeiny 2-3 filiżanek kawy lub herbaty dziennie jest bezpieczne dla osób z chorobami układu krążenia, a nawet może mieć korzystny wpływ. Jednym z mechanizmów takiego wpływu jest oddziaływanie kofeiny na śródbłonek naczyń, co poprawia ich funkcję i rozszerza naczynia.
Kofeina redukuje śmiertelność z przyczyn sercowo-naczyniowych, poprawia przebieg choroby niedokrwiennej serca oraz zmniejsza ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych.
Długoterminowo kofeina nie ma wpływu na ciśnienie tętnicze.
Kofeina jest tzw. substancją ergogeniczną, co oznacza iż może podnosić wydolność u sportowców, poprawiać wyniki. Kofeina może korzystnie wpływać na skurcze mięśni, poprzez mobilizację jonów wapnia, co redukuje zmęczenie. Może również działać poprzez zwiększenie aktywności pompy sodowo-potasowej.
Pozytywny wpływ u sportowców wywiera także działanie kofeiny na ośrodkowy układ nerwowy. Rekomendowane dla sportowców dawki kofeiny to 3-6 mg/kg masy ciała do zastosowania przed treningiem.
Czy kofeina jest szkodliwa? Skutki uboczne działania kofeiny
Kofeina – jak każda substancja może wywoływać skutki uboczne, w zbyt dużych dawkach może być szkodliwa.
Najczęstsze działania niepożądane zbyt wysokich dawek kofeiny (z powodu zbyt dużych ilości wypitej kawy lub kofeiny przyjętej w postaci suplementów) to:
przyspieszenie akcji serca (tachykardia), kołatania serca,
zaburzenia snu – opóźnienie zasypiania i skrócenie czasu snu w nocy.
Wszystkie powyższe działania niepożądane związane są z dawką i obecnością większej ilości kofeiny w organizmie. Po jej wyeliminowaniu niekorzystne objawy mijają.
Groźniejsze w skutkach jest ryzyko osteoporozy. Istnieją dowody kliniczne wskazujące na to, iż przekraczanie progu 400 mg kofeiny dzienne podwyższa ryzyko wystąpienia osteoporozy i związanych z tym ryzyka złamań, głównie u kobiet.
Przedawkowanie kofeiny może być śmiertelne, w literaturze opisano 5 zgonów spowodowanych migotaniem komór i zatrzymaniem akcji serca. Jednak śmiertelna dawka kofeiny jest bardzo wysoka i wynosi >5000 mg (5 g). Tak wysokie spożycie tej substancji nie jest możliwe u osób przyjmujących tę substancję z kawą czy herbatą.
Czy kofeina odwadnia? Czy kawa odwadnia?
W internecie powszechnie spotyka się informację, że kawa odwadnia. Badania wykazują jednak, że umiarkowane spożycie kofeiny (~3 mg/kg lub około 250-300 mg dziennie) nie zwiększa objętości moczu i nie nasila diurezy. Dlatego spożywanie 2-3 filiżanek napoju dziennie nie wpływa na stan nawodnienia organizmu.
Natomiast przyjmowanie tej substancji w dawkach wyższych – 6 mg/kg lub więcej niż 500 mg dziennie – mogą nasilać diurezę i zwiększać ilość wydalanego moczu.
Zatem informacje, że kawy lub herbaty nie powinno się wliczać do bilansu płynów nie są prawdziwie.
Obydwa napoje są źródłem wody i powiększają dzienny bilans płynów.
Czy kofeina może pomagać w redukowaniu masy ciała? Wyniki badań w tym zakresie są sprzeczne. To może być spowodowane brakiem standaryzacji dawek kofeiny oraz kryteriów włączających uczestników do badania:
czy w badaniu brały udział osoby z nadwagą czy bez,
czy przed rozpoczęciem testów stosowały kofeinę czy nie,
czy przyjmowały inne związki o działaniu termogenicznym.
W niektórych badaniach potwierdzających pozytywny wpływ kofeiny na redukcję masy ciała stosowano dawki od 400 mg/dziennie do 1000 mg/dziennie kofeiny, czyli znacznie wyższe od tych, które uważa się za bezpieczne.
Dysponujemy również badaniami, które – pomimo stosowania wysokich dawek – nie pokazały istotnej statystycznie różnicy pomiędzy grupą przyjmują kofeinę i placebo.
Metaanaliza – czyli przegląd systematyczny wielu badań z ponowną analizą – przeprowadzona przez badaczy w 2019 roku dała asumpt do wniosków, iż kofeina może sprzyjać redukcji masy ciała i tkanki tłuszczowej oraz zmniejszaniu BMI. Jednak stosowane dawki są wówczas bardzo wysokie.
Czy kofeina to narkotyk? Czy kofeina uzależnia?
W powszechnej opinii kofeina uzależnia, jednak – pomimo, że może być nadużywana, a zaprzestanie jej spożycia powoduje objawy odstawienia, obecnie kofeina nie spełnia kryteriów substancji uzależniającej.
Klasyfikacja zaburzeń psychicznych wydawana przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne uznaje odstawienie kofeiny jako oficjalną diagnozę, podobnie jak zaburzenia wywołane nadużywaniem kofeiny i jej zatruciem. Jednak kofeina nie została oficjalnie uznana za substancję psychoaktywną.
Kofeina – interakcje z lekami
Kofeina może wchodzić z interakcje z wieloma substancjami i lekami. Przyjmowana z innymi stymulantami, takimi jak:
narkotyki (kokaina, amfetamina),
leki (efedryna– stosowana w syropach na kaszel),
leki stosowane w ADHD.
nasila działania niepożądane, potęgując drżenia, przyspieszone bicie serca, uczucie niepokoju.
Kofeina wchodzi również w interakcje z:
lekami stosowanymi w nadciśnieniu tętniczym (beta-blokery, leki moczopędne), osłabiając ich efektywność terapeutyczną,
benzodiazepinami (diazepam, lorazepam), zmniejszając ich działanie uspokajające i nasenne,
lewotyroksyną – hormonem tarczycy – osłabiając jej wchłanianie z przewodu pokarmowego, a tym samym aktywność i działanie leku.
Pacjenci stosujący te leki powinni zachować odpowiedni odstęp pomiędzy spożywaniem kofeiny (poranna kawa) a lekiem. Biorąc pod uwagę farmakokinetykę kofeiny przerwa powinna wynosić kilka godzin. Niektóre zalecenia mówią, iż pacjenci z niedoczynnością tarczycy, stosujący lewotyroksynę, muszą pamiętać o co najmniej 4-godzinnej przerwie pomiędzy zażyciem leku i kofeiną.
Wiedza o tym, iż kofeina może zaburzać działanie niektórych leków jest pomocna w podejmowaniu świadomych wyborów dotyczących ograniczania kofeiny w diecie, unikania napojów energetycznych i czytania etykiet różnych produktów.
Podsumowanie
Kofeina jest substancją, która niesie korzyści zdrowotne, pod warunkiem, iż jest spożywana w umiarkowanych ilościach. Po przekroczeniu dawek optymalnych może mieć niekorzystny wpływ na sen i samopoczucie.
Powinna być również ograniczana przez pacjentów z niektórymi chorobami przewlekłymi i zażywającymi niektóre leki. Kofeina jest substancją, której można używać w ramach zdrowej diety.
PIŚMIENNICTWO
Vundrala Sumedha Reddy, S. Shiva, Srinidhi Manikantan, Seeram Ramakrishna,Pharmacology of caffeine and its effects on the human body,European Journal of Medicinal Chemistry Reports, Volume 10,2024,100138, ISSN 2772-4174, https://doi.org/10.1016/j.ejmcr.2024.100138. (dostęp 03.01.2025)
Surma S.,Sahebkar A., Banach M.,Coffee or tea: Anti-inflammatory properties in the context of atherosclerotic cardiovascular disease prevention, Pharmacological Research, Volume 187, 2023,106596,ISSN 1043-6618,https://doi.org/10.1016/j.phrs.2022.106596.
Saimaiti A, Zhou DD, Li J, Xiong RG, Gan RY, Huang SY, Shang A, Zhao CN, Li HY, Li HB. Dietary sources, health benefits, and risks of caffeine. Crit Rev Food Sci Nutr. (dostęp 03.01.2025)2023;63(29):9648-9666. doi: 10.1080/10408398.2022.2074362. Epub 2022 May 16. PMID: 35574653.
Guest, N. S., VanDusseldorp, T. A., Nelson, M. T., Grgic, J., Schoenfeld, B. J., Jenkins, N. D. M., … Campbell, B. I. (2021). International society of sports nutrition position stand: caffeine and exercise performance. Journal of the International Society of Sports Nutrition, 18(1). https://doi.org/10.1186/s12970-020-00383-4 (dostęp 03.01.2025)
Antonio J, Newmire DE, Stout JR, Antonio B, Gibbons M, Lowery LM, Harper J, Willoughby D, Evans C, Anderson D, Goldstein E, Rojas J, Monsalves-Álvarez M, Forbes SC, Gomez Lopez J, Ziegenfuss T, Moulding BD, Candow D, Sagner M, Arent SM. Common questions and misconceptions about caffeine supplementation: what does the scientific evidence really show? J Int Soc Sports Nutr. 2024 Dec;21(1):2323919. doi: 10.1080/15502783.2024.2323919. Epub 2024 Mar 11. PMID: 38466174; PMCID: PMC10930107. (dostęp 03.01.2025)
Diane C. Mitchell, Jon Hockenberry, Robyn Teplansky, Terryl J. Hartman,Assessing dietary exposure to caffeine from beverages in the U.S. population using brand-specific versus category-specific caffeine values, Food and Chemical Toxicology, Volume 80, 2015, Pages 247-252, ISSN 0278-6915, https://doi.org/10.1016/j.fct.2015.03.024. (dostęp 03.01.2025)
Tkanka tłuszczowa w organizmie człowieka pełni kilka ważnych funkcji: ochronną, izolacyjną, energetyczną i endokrynną. Jakie mamy rodzaj tkanki tłuszczowej? Czym się różnią? Jakie pełnią funkcje? Dlaczego powinniśmy dbać o to, aby mieć więcej brązowej tkanki tłuszczowej? Dowiesz się z artykułu.
Biała tkanka tłuszczowa jest dominującą tkanką tłuszczową naszego organizmu. Jest przede wszystkim magazynem energii, ale odpowiada również za amortyzację i izolację – chroniąc poszczególne narządy przez urazami i uszkodzeniami mechanicznymi.
Białą tkankę tłuszczową cechuje plastyczność (wielkość jej komórek może wynosić od 20 do 200 μm), a tłuszcz może stanowić aż 90% objętości jej komórek, spychając cytoplazmę, jądro i organella komórkowe na peryferia. Oznacza to, iż w sytuacji nadmiernego dostarczania energii z pokarmem powstaje nadwaga, a następnie otyłość.
Biała tkanka tłuszczowa zbudowana jest z:
tłuszczu, który stanowi 60-90% – w tym aż 90-99% to trójglicerydy, poza tym kwasy tłuszczowe, cholesterol, fosfolipidy;
wody, stanowiącej 5-30%;
białek.
Oprócz kumulowania energii, ten rodzaj tkanki tłuszczowej jest odpowiedzialny za wydzielanie wielu aktywnych substancji, wpływających na procesy łaknienia i sytości, na działanie insuliny, metabolizm glukozy i tłuszczów, regulujących ciśnienie tętnicze krwi, krzepliwość krwi, itp.
Do substancji wydzielanych przez adipocyty zaliczamy m.in:
adipokiny – hormony tkanki tłuszczowej, w wśród nich: leptynę, adiponektynę, rezystynę, omentynę;
Otyłość centralna wiąże się w ryzykiem występowanie chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy i innych zaburzeń metabolicznych, wisceralna tkanka tłuszczowa charakteryzuje się bowiem dużo większą aktywnością metaboliczną.
Aktywność białej tkanki tłuszczowej
Zdolność tkanki tłuszczowej do lipolizy (wytwarzania kwasów tłuszczowych) podlega wielu regulacjom:
hormonalnej,
nerwowej,
czynników fizjologicznych (wiek, stan odżywienia, stres, aktywność fizyczna).
Hormony i substancje wpływające na aktywność tkanki tłuszczowej możemy podzielić na dwie grupy:
Hormony i czynniki stymulujące lipolizę (w dużym uproszczeniu są to hormony wpływające na przyrost masy ciała):
katecholaminy – działają poprzez aktywację układu współczulnego – receptorów β-adrenergicznych (zwłaszcza receptora β3, występującego głównie w tkance tłuszczowej brzusznej)
Tkanka tłuszczowa brązowa, określana również jako brunatna tkanka tłuszczowa, jest odpowiedzialna przede wszystkim za utrzymywanie stałej temperatury ciała oraz wykorzystywanie nadmiaru energii dostarczanej z pokarmem.
Ciekawostką jest fakt, iż ten rodzaj tkanki tłuszczowej występuje tylko u ssaków. Barwę brunatną adipocytom tej tkanki tłuszczowej nadają cytochromy umiejscowione w bardzo licznie występujących mitochondriach.
Wielkość skupisk BAT zależy od kilku czynników. Należą do nich:
płeć,
wiek,
pora roku,
zawartość białej tkanki tłuszczowej,
poziom aktywności fizycznej.
Tkanka tłuszczowa brunatna – umiejscowienie
Komórki brązowej tkanki tłuszczowej pojawiają się pod koniec ciąży – około siódmego miesiąca. U noworodka jest to tkanka już w pełni rozwinięta, umiejscowiona głównie w górnych partiach ciała, w okolicach:
tętnic szyjnych,
tętnic podobojczykowych,
śródpiersia,
dołu pachowego,
między łopatkami.
Umiejscowienie brązowej tkanki tłuszczowej w ciele dorosłego człowieka jest podobne jak u noworodków. Najwięcej komórek brązowych leżu w okolicy nadobojczykowej i na karku. Uważa się, że to właśnie brunatna tkanka tłuszczowa odpowiada za powiększenie depozytów tłuszczu w okolicach karku u pacjentów z zespołem Cushinga.
Występowanie komórek brązowych notuje się również w śródpiersiu (w okolicy serca i aorty), wzdłuż rdzenia kręgowego, mniej podprzeponowo i w okolicach nadnerczy.
Tkanka tłuszczowa brunatna – budowa
Komórki tkanki tłuszczowej brązowej mają wielkość 20-40 μm (nawet 10 razy mniej niż komórki białe). Charakterystyczną ich cechą są liczne, bogate w cytochromy mitochondria. Tłuszcz w komórkach magazynowany jest w postaci wielu pęcherzyków, jądro komórki położone jest centralnie.
Ten rodzaj tkanki tłuszczowej charakteryzuje się bogatym unerwieniem i unaczynieniem.
Ważnym składnikiem brązowych komórek tłuszczowych jest białko nazywane termogeniną. Jego podstawową funkcją jest rozpraszanie i wydatkowanie energii cieplnej, kosztem wytwarzania i jej kumulowania w postaci ATP.
Brunatna tkanka tłuszczowa a wytwarzanie ciepła
Wytwarzanie i przenoszenie ciepła do tkanek odbywa się dzięki pośrednictwu układu sympatycznego (współczulnego). Stymulacja receptorów β2 i β3 adrenergicznych pobudza adipocyty do produkcji termogeniny i powoduje rozszerzenie docierających do nich naczyń krwionośnych. Wytworzone w komórkach ciepło pobierane jest następnie przez krew i transportowane do tkanek ciała.
Receptory β-adrenergiczne u człowieka rozmieszczone są w wielu tkankach i narządach całego ciała. Natomiast receptor β3-adrenergiczny w przeważającej części występuje w brunatnej tkance tłuszczowej brunatnej. niewielka aktywność notowana jest w pęcherzyku żółciowym, przewodzie pokarmowym i lewym przedsionku serca.
Aktywacja syntezy termogeniny u człowieka ma miejsce, gdy temperatura otoczenia spada poniżej 20-22°C, dzięki czemu krew może zachować prawidłową temperaturę, a ciepło może być rozprowadzane po całym organizmie.
Badania wskazują, iż długotrwała ekspozycja na zimno może aktywować BAT i zwiększać jej objętość, co obserwuje się u osób pracujących na wolnym powietrzu. Upośledzenie produkcji termogeniny obserwuje się w stanie otyłości. Modyfikacja brązowych komórek tłuszczowych zachodzi również pod wpływem deficytu kalorycznego – brunatne adipocyty kurczą się i zatrzymują tylko część energii wydatkowanej na termogenezę, dlatego osoby na dietach skarżą się na dyskomfort cieplny.
Tkanka tłuszczowa brunatna – jak zwiększyć jej objętość
Brunatna tkanka tłuszczowa jest sprzymierzeńcem człowieka, dlatego powinniśmy zadbać o jej optymalny poziom, aby nasze ciało mogło utrzymywać komfort cieplny.
Ilość brązowych komórek tłuszczowych zwiększa się pod wpływem:
ekspozycji na zimno (zimne prysznice, obniżenie temperatury powietrza w pomieszczeniu),
aktywności fizycznej,
odpowiedniej diety (z optymalną zawartością żelaza – brunatna tkanka tłuszczowa jest bogata w żelazo).
Przebywanie w pomieszczeniach, w których panuje wysoka temperatura, nie sprzyja aktywności tej tkanki tłuszczowej. W przegrzanych pomieszczeniach komórki brązowe mogą zamieniać się komórki białe.
Adipocyty białe i brązowe to komórki tej samej tkanki, różniące się jednak budową, funkcją i wpływem na organizm człowieka. Warto wiedzieć, dlaczego tak się dzieje, jakie są konsekwencje ich działania i dlaczego należy dbać optymalny poziom zarówno tkanki białej, jak i brunatnej.
PIŚMIENNICTWO
Murawska-Ciałowicz E., Tkanka tłuszczowa – charakterystyka morfologiczna i biochemiczna różnych depozytów, Postepy Hig Med Dosw (online), 2017; 71: 466-484 e-ISSN 1732-2693
Buczkowska M, Buczkowski K, Głogowska-Gruszka A, Duda S, Dyaczyński M, Nowak P. Tkanka tłuszczowa – budowa i funkcje, ze szczególnym uwzględnieniem charakterystyki wybranych adipokin i ich wpływu na organizm. Med Og Nauk Zdr. 2019;25(3):162-169. doi:10.26444/monz/110429.
Jedną z chorób budzących największe obawy rodziców jak i pediatrów jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Podstawowa wiedza to cenny skarb, gdyż choroba jest obarczona wysokim ryzykiem trwałych, poważnych powikłań i zgonu. Co każdy rodzic powinien wiedzieć o zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych?
Zapalenie opon mózgowych u dzieci – co to za choroba?
By zrozumieć chorobę należy poznać kilka podstawowych faktów anatomicznych:
ośrodkowy układ nerwowy składa się z mózgowia oraz rdzenia kręgowego;
mózg jest otoczony przez 3 błony; idąc od zewnątrz (strona czaszkowa) są to opona twarda, opona pajęcza oraz opona miękka;
między oponą pajęczą (tzw. pajęczynówką) oraz miękką istnieje niewielka przestrzeń wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym, tzw. przestrzeń podpajęczynówkowa, zapewniająca pewną elastyczność, ruchomość oraz miejsce dla przechodzenia naczyń krwionośnych i nerwów czaszkowych.
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR) to zakażenie obejmujące wspominaną przestrzeń anatomiczną. Zakażenie w jej obrębie powoduje odpowiedź zapalną, wzrost objętości płynu mózgowo-rdzeniowego i/lub pojawienie się odczynu ropnego, co powoduje wzrost ciśnienia wewnątrz czaszki.
ZOMR może być wywołane przez bakterie, wirusy, grzyby, a nawet pasożyty, jednak zdecydowanie najczęstszą przyczyną choroby są dwa pierwsze z wymienionych.
Objawy zapalenia opon mózgowych u dzieci
Do pierwszych niespecyficznych objawów zaliczają się:
dziecięcy ból głowy (u dzieci, które są w stanie werbalizować dolegliwości),
u młodszych dzieci napięte, wypukłe ciemiączko,
wymioty,
światłowstręt,
trudności w karmieniu,
przyspieszony oddech,
rozdrażnienie lub zaburzenia świadomości,
przyjmowanie przez dziecko odgięciowej pozycji ciała,
zmiany skórne; najbardziej charakterystyczne są wybroczyny (w kolorze ciemnoczerwonym/wiśniowym), które nie bledną pod wpływem ucisku, są najbardziej charakterystyczne dla ZOMR o etiologii meningokokowej.
Zapalenie opon mózgowych u dzieci – grupa ryzyka
W populacji pediatrycznej istnieje kilka czynników ryzyka zwiększonego zachorowania, do których zalicza się:
urazy czaszki penetrujące do mózgu i/lub przebiegające z wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego,
Diagnostyka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci
Pamiętaj, że zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest stanem potencjalnego zagrożenia życia i podejrzewając chorobę nie można przeprowadzać diagnostyki na własną rękę. Grozi to wysokim ryzykiem nieodwracalnych powikłań ze strony mózgu oraz zgonem!
Podstawą postępowania jest szczegółowo zebrany wywiad lekarski oraz badanie przedmiotowe. W dalszej kolejności wykonuje się szereg badań diagnostycznych:
badanie dna oka lub tomografia komputerowa głowy w przypadku podejrzenia zwiększonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego,
płyn mózgowo-rdzeniowy (badanie ogólne oraz posiew): podstawa rozpoznania, pierwszy z wymienionych pozwala na wstępne określenie etiologii,
badania krwi:
posiew,
morfologia z rozmazem,
układ krzepnięcia,
CRP,
prokalcytonina (wskaźniki stanu zapalnego),
sód,
potas,
kreatynina,
glukoza,
mocznik,
albumina,
kwas mlekowy;
w zależności od indywidualnych wskazań lista może być rozszerzona.
Zapalenie opon mózgowych u dzieci – leczenie
Najważniejszym elementem postępowania jest czas. Podejrzewając zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (zwłaszcza przy nasilonych wymienionych wyżej objawach), należy w trybie natychmiastowym zgłosić się do szpitala.
Pamiętaj, że początkowe objawy ZOMR mogą być słabo nasilone i nieswoiste, dlatego część dzieci trafia początkowo pod opiekę placówki podstawowej opieki zdrowotnej. Skierowanie dziecka przez lekarza pierwszego kontaktu do szpitala jest postępowaniem słusznym i każdorazowo należy wykonać zalecenie lekarskie.
W przypadku zapaleń na tle wirusowym w większości przypadków leczenie jest objawowe. Dla niektórych wirusów istnieją leki celowane ograniczające namnażanie się wirusa. Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest wskazaniem do natychmiastowej antybiotykoterapii o szerokim spektrum działania.
W obu przypadkach prowadzi się jednoczesne leczenie objawowe, w tym wentylację (niekiedy mechaniczną, z wykorzystaniem respiratora) oraz zmniejszanie ciśnienia wewnątrzczaszkowego.
Skutki zapalenia opon mózgowych u dzieci
ZOMR niesie za sobą wiele groźnych powikłań, w tym trwałych uszkodzeń neurologicznych:
wysięk podtwardówkowy (występuje u 20–39 proc. dzieci, najczęściej bezobjawowy),
ogniskowe ubytki neurologiczne, np. niedowłady kończyn, trudności i/lub niezdolność do mówienia,
Należy pamiętać, że kontakt z osobą z potwierdzonym zakażeniem meningokokowym, odrą i ospą jest wskazaniem do profilaktyki poekspozycyjnej. W tym przypadku zgłoś się do swojego lekarza pierwszego kontaktu.
Podsumowanie
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to choroba obarczona wysokim ryzykiem zgonu lub trwałych uszkodzeń neurologicznych. Objawia się m.in. gorączką, wymiotami, bólem głowy, światłowstrętem. Wymaga pilnej hospitalizacji i szybkiego działania, co zwiększa szanse na przebieg niepowikłany. Pamiętaj, że istnieje skuteczna profilaktyka w postaci szczepień ochronnych w zakresie wielu groźnych przyczyn ZOMR. Jeśli chcesz uchronić swoje dziecko przed dramatyczną chorobą to nie zwlekaj – udaj się do pediatry i dowiedz się, kiedy i jak zaszczepić swoje dziecko.
Źródła
Rekomendacje postępowania w zakażeniach ośrodkowego układu nerwowego Epidemiologia, diagnostyka kliniczna i laboratoryjna
Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego „KOROUN”, Zakład Epidemiologii i Mikrobiologii Klinicznej, Narodowy Instytut Leków, Warszawa, 2024
Zainel A, Mitchell H, Sadarangani M. Bacterial Meningitis in Children: Neurological Complications, Associated Risk Factors, and Prevention. Microorganisms. 2021 Mar 5;9(3):535. doi: 10.3390/microorganisms9030535. PMID: 33807653; PMCID: PMC8001510.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8001510
Tacon CL, Flower O. Diagnosis and management of bacterial meningitis in the paediatric population: a review. Emerg Med Int. 2012;2012:320309. doi: 10.1155/2012/320309. Epub 2012 Sep 20. PMID: 23050153; PMCID: PMC3461291.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3461291
Al-Qahtani SM, Shati AA, Alqahtani YA, Ali AS. Etiology, Clinical Phenotypes, Epidemiological Correlates, Laboratory Biomarkers and Diagnostic Challenges of Pediatric Viral Meningitis: Descriptive Review. Front Pediatr. 2022 Jun 16;10:923125. doi: 10.3389/fped.2022.923125. PMID: 35783317; PMCID: PMC9249085.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9249085
Alamarat Z, Hasbun R. Management of Acute Bacterial Meningitis in Children. Infect Drug Resist. 2020 Nov 11;13:4077-4089. doi: 10.2147/IDR.S240162. PMID: 33204125; PMCID: PMC7667001.
Kofeina to substancja, która wzbudza duże zainteresowanie konsumentów, ze względu na pojawiające się doniesienia o korzystnym lub niekorzystnym jej działaniu. Jednocześnie obserwujemy wzrost spożycia kofeiny z dietą. Kawa jest trzecim – po wodzie i herbacie – najczęściej spożywanym na świecie napojem.
Czym jest kofeina? Ile kaw dziennie można wypić? Jaka jest bezpieczna dawka kofeiny? Czy kobiety w ciąży mogą ją przyjmować? Czy kofeinę mogą zażywać dzieci?
Zapraszamy do przeczytania pierwszej części artykułu o kofeinie.
Kofeina – co to jest? Wchłanianie i metabolizm kofeiny w organizmie człowieka
Kofeina jest związkiem pochodzenia naturalnego, należącym do grupy alkaloidów purynowych. Chemicznie to 1,3,7-trimetyloksantyna, bezwonny biały proszek o gorzkim smaku, rozpuszczalny w wodzie i w tłuszczach.
Po spożyciu kofeina łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego. Jako substancja łatwo rozpuszczalna w wodzie przenika przez większość błon biologicznych, w tym barierę krew-mózg, a jej biologiczna biodostępność jest bliska 100%.
Wchłanianie kofeiny i tempo jej metabolizmu zależne jest do czynników genetycznych oraz wieku, płci, chorób, spożycia alkoholu, narkotyków i nikotyny.
Wchłanianie kofeiny odbywa się głównie w jelicie cienkim, a ponad 95% metabolizowane jest w wątrobie przez cytochrom P450 – enzym 1A2, do trzech głównych metabolitów:
paraksantyny (1,7-dimetyloksantyny) – główna droga metabolizmu kofeiny (70-80%) i jej wydalania z moczem. Aktywność tego metabolitu jest dosyć niska, dlatego ludzki organizm może przyjmować dawki 300-500 mg kofeiny dziennie bez widocznych skutków ubocznych. Paraksantyna rozkłada tłuszcze, przyczynia się do zwiększonego poziomu glicerolu i tłuszczów we krwi;
teobrominy (3,7-dimetyloksantyny) – rozszerza naczynia krwionośne i nasila oddawanie moczu;
teofiliny (1,3-dimetyloksantyny) – rozszerza drogi oddechowe, stosowana w leczeniu astmy.
Jak długo działa kofeina?
Kofeina szybko wchłania się z przewodu pokarmowego, głównie z jelita cienkiego – aż 99% kofeiny wchłania się w ciągu 45 minut. Jej maksymalne stężenie w osoczu po podaniu doustnym obserwuje się w okresie od 15-30 do 120 minut. Średni okres półtrwania kofeiny u osób zdrowych wynosi ok.5 godzin (4-6 godzin), ale może wahać się od 1,5 do ponad 9 godzin.
Jak długo kofeina pozostaje w organizmie konkretnego pacjenta i jak długo działa? To zależy od kilku czynników. Metabolizm kofeiny może być hamowany przez stosowanie leków, np. antykoncepcji hormonalnej lub stymulowany przez palenie papierosów. Inne czynniki mające wpływ na siłę działania kofeiny to otyłość czy wysokość nad poziomem morza.
Również forma podania kofeiny wpływa na siłę i okres jej działania. Przyjmowanie tej substancji w formie kapsułek przyspiesza metabolizm (w jednym z badań szczyt stężenia kofeiny po przyjęciu kapsułek został osiągnięty już po 30 minutach), podczas gdy jej wchłanianie z coli lub czekolady opóźnia działanie (w tym samym badaniu szczyt stężenia obserwowano po 90-120 minutach).
Badacze oceniali również, jaki wpływ na działanie kofeiny ma jej powolne (20 minut) spożywanie w stosunku do szybkiego (2 minuty) wypicia napoju. Badano również wpływ przyjmowania kofeiny z ciepłą lub zimną kawą czy napojami energetycznymi. Okazało się, iż tempo wypijania napoju, jego temperatura i rodzaj (kawa, napój energetyczny) ma niewielki wpływ na efekt działania kofeiny i jej aktywność farmakokinetyczną.
Szybsze działanie kofeiny ma miejsce po jej przyjęciu w postaci gumy do żucia. Wydaje się, że wpływ na to ma fakt, iż większość kofeiny uwalniania jest wówczas w jamie ustnej i wchłaniana przez śluzówkę policzka. Okazuje się jednak, iż taka droga podania nie ma wpływu na dostępność biologiczną substancji.
W jakich produktach występuje kofeina? Czy w herbacie jest kofeina?
Kofeina występuje w różnych produktach pochodzenia naturalnego, a poza tym jest stosowana jako dodatek do napojów czy słodyczy. Gdzie znajdziesz tę substancję?
Naturalnie występująca kofeina
Naturalnie występująca kofeina znajduje się w kawie. Zawartość kofeiny w tej roślinie zależy od gatunku kawowca, z którego pozyskuje się ziarna, a także od technologii palenia i przygotowywania napoju. Kawa mocno palona zawiera mniej kofeiny niż kawa palona krócej. Mniej kofeiny zawiera kawa Arabica (do 1,5%), w porównaniu z kawą Robusta (do 4%). Dlatego ta pierwsza jest łagodniejsza w smaku i mniej gorzka.
Oprócz tego kofeina występuje w ponad 60 innych roślinach, ich liściach, owocach lub ziarnach.
Ciekawostka Zawartość kofeiny w kawie i teiny w mocnej herbacie jest porównywalna.
Kofeina jako dodatek do produktów spożywczych i napojów
Oprócz produktów spożywczych, w których kofeina występuje naturalnie, mamy grupę produktów, do których producenci dodają ten składnik w postaci syntetycznej lub naturalnej, np. jako guarana lub orzech kola.
Są to głównie słodycze (czekolada), ale także np. masło orzechowe.
Najpopularniejsze produkty, do których dodaje się kofeinę to napoje energetyzujące, które zawierają powyżej 80 mg kofeiny lub napoje typu cola, zawierające 10-15 mg tej substancji.
Kofeina w lekach
Syntetyczna kofeina jest również składnikiem leków (np. przeciwbólowych), gdzie jest dodawana w celu wzmocnienia ich działania.
Kofeina dostępna jest również jako suplement diety. Czasem w jedynym suplemencie występuje zarówno kofeina, jak i ekstrakt z guarany. Należy być ostrożnym, spożywając suplementy z kofeiną, aby nie przekraczać bezpiecznego dawkowania – zwłaszcza jeśli pijemy również kawę lub herbatę.
Napój bezkofeinowy – czy na pewno bez kofeiny?
Należy mieć świadomość, iż kawa bezkofeinowa jest napojem, który nadal zawiera kofeinę. Oczywiście jest jej tam mniej niż w zwykłej kawie, ale nadal należy brać to pod uwagę, jeśli musimy z niej całkowicie zrezygnować.
Kawa bezkofeinowa może zawierać od 2-15 mg kofeiny w filiżance o pojemności ok. 220 ml. W filiżance zwykłej kawy o tej pojemności jest ok. 160-180 mg kofeiny.
MIT Kawa bezkofeinowa w ogóle nie zawiera kofeiny.
Ile kofeiny dziennie można spożywać?
Kofeina jest substancją, która w umiarkowanych ilościach wywiera korzystny wpływ na zdrowie. Zgodnie z zaleceniami FDA dzienne spożycie kofeiny dla większości osób dorosłych nie powinno przekraczać 400 mg, ponieważ powyżej tej ilości substancja wywiera niepożądane skutki.
Mniej kofeiny jest dopuszczalne u kobiet w ciąży – ich dawka dzienna nie powinna przekraczać 300 mg. Pacjentki, które chcą zajść w ciążę, również powinny ograniczać jej spożycie.
Dieta dziecka do 12 r.ż w ogóle nie powinna zawierać kofeiny, a do 18 r.ż – do 100 mg.
Modyfikacja dawek kofeiny zalecana jest również u osób z niektórymi chorobami i przyjmujących niektóre leki.
Kofeina u dzieci
Kofeina kojarzy nam się głównie z kawą, której w Polsce dzieciom się nie podaje. Natomiast dzieci piją herbatę, czekoladę, a nastolatki dodatkowo napoje energetyczne.
Nie ma udowodnionej bezpiecznej dawki kofeiny u dzieci. Pediatrzy rekomendują, aby nie podawać tej substancji dzieciom do 12. r.ż., a napojów energetycznych (również za względu na wysoką zawartość cukru) wszystkim dzieciom i nastolatkom. Amerykańska Akademia Pediatrii sugeruje również, aby dawkę kofeiny dla osób 12-18 lat ograniczać do 100 mg dziennie.
Wytyczne z Kanady zalecają następujące dzienne limity kofeiny:
4-6 r.ż. – 45 mg
7-9 r.ż. – 62 mg
10-12 r.ż. – 80 mg
12-18 r.ż. – 100 mg.
Nadmierne spożycie kofeiny przez dzieci i nastolatki może powodować problemy ze snem, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (bóle brzucha, problemy trawienne), przyspieszenie akcji serca, kołatania serca, niepokój, nadpobudliwość.
Kofeina a ciąża
Badania wskazują, iż kobiety w ciąży powinny unikać kofeiny, zwłaszcza w dużych dawkach. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności ustalił, iż maksymalna bezpieczna dawka kofeiny w diecie kobiety ciężarnej wynosi 200 mg dziennie. Należy pamiętać, iż jest to sumaryczna dawka kofeiny, obejmująca wszystkie jej źródła, nie tylko kawę. WHO dopuszcza spożycie 300 mg tej substancji.
Takie rekomendacje dla kobiet w ciąży wiążą się z potencjalnym niekorzystnym wpływem kofeiny na przebieg ciąży i zdrowie dziecka. Spożywanie wysokich dawek kofeiny wiąże się ograniczeniem wzrostu dziecka, ryzykiem poronienia i niską wagą urodzeniową noworodka.
Kofeina to substancja, która budzi duże zainteresowanie konsumentów. Wykazuje korzystne dla zdrowia działanie, pod warunkiem, iż jest spożywana w umiarkowanych ilościach. Jak powiedział Paracelsus „Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja jest trucizną”.
Kofeina wpisuje się w tę definicję, dlatego warto pić kawę lub inne napoje z kofeiną, ale mieć świadomość, iż nie należy przekraczać pewnych ilości i pamiętać, iż kofeina to nie tylko kawa.
Vundrala Sumedha Reddy, S. Shiva, Srinidhi Manikantan, Seeram Ramakrishna,Pharmacology of caffeine and its effects on the human body,European Journal of Medicinal Chemistry Reports, Volume 10,2024,100138, ISSN 2772-4174, https://doi.org/10.1016/j.ejmcr.2024.100138.
Surma S., Sahebkar A., Banach M.,Coffee or tea: Anti-inflammatory properties in the context of atherosclerotic cardiovascular disease prevention, Pharmacological Research, Volume 187, 2023,106596,ISSN 1043-6618,https://doi.org/10.1016/j.phrs.2022.106596.
Saimaiti A, Zhou DD, Li J, Xiong RG, Gan RY, Huang SY, Shang A, Zhao CN, Li HY, Li HB. Dietary sources, health benefits, and risks of caffeine. Crit Rev Food Sci Nutr. 2023;63(29):9648-9666. doi: 10.1080/10408398.2022.2074362. Epub 2022 May 16. PMID: 35574653.
Guest, N. S., VanDusseldorp, T. A., Nelson, M. T., Grgic, J., Schoenfeld, B. J., Jenkins, N. D. M., … Campbell, B. I. (2021). International society of sports nutrition position stand: caffeine and exercise performance. Journal of the International Society of Sports Nutrition, 18(1). https://doi.org/10.1186/s12970-020-00383-4
Antonio J, Newmire DE, Stout JR, Antonio B, Gibbons M, Lowery LM, Harper J, Willoughby D, Evans C, Anderson D, Goldstein E, Rojas J, Monsalves-Álvarez M, Forbes SC, Gomez Lopez J, Ziegenfuss T, Moulding BD, Candow D, Sagner M, Arent SM. Common questions and misconceptions about caffeine supplementation: what does the scientific evidence really show? J Int Soc Sports Nutr. 2024 Dec;21(1):2323919. doi: 10.1080/15502783.2024.2323919. Epub 2024 Mar 11. PMID: 38466174; PMCID: PMC10930107.
Diane C. Mitchell, Jon Hockenberry, Robyn Teplansky, Terryl J. Hartman,Assessing dietary exposure to caffeine from beverages in the U.S. population using brand-specific versus category-specific caffeine values, Food and Chemical Toxicology, Volume 80, 2015, Pages 247-252, ISSN 0278-6915, https://doi.org/10.1016/j.fct.2015.03.024.
FSH – hormon folikulotropowy wytwarzany jest w przednim płacie przysadki mózgowej. Jak wpływa na organizm kobiety? Czy mężczyzna również ma ten hormon? Kiedy go należy badać? Zapraszamy do lektury.
FSH – hormon folikulotropowy, folikulitropina – jest hormonem glikoproteinowym, produkowanym w komórkach gonadotropowych przysadki mózgowej. Składa się z dwóch podjednostek – α i β. Przysadka produkuje również inne gonadotropiny – TSH, LH. Każda z nich ma taką samą podjednostkę α, natomiast fragment β jest swoisty dla każdego hormonu.
Wydzielanie hormonów gonadotropowych kontrolowane jest przez gonadoliberynę (GnRH) produkowaną w podwzgórzu oraz poziom hormonów płciowych. Narządami docelowymi dla FSH są gonady – jajniki i jądra.
Poziom FSH zależy od wieku, płci, okresu cyklu menstruacyjnego.
Zaraz po urodzeniu, u noworodków, poziom gonadotropin jest niski i w tym okresie nie zależy od płci. Zaczyna wzrastać w 2 tygodniu życia dziecka, a obserwowany pik występuje pomiędzy 2 tygodniem a 3 miesiącem życia.
Poziom FSH zaczyna być wyższy u dziewczynek (a poziom LH u chłopców). U chłopców obniża się w okresie 6-9 miesięcy, zaś u dziewczynek pozostaje podwyższony do 3-4 roku życia.
Ważną funkcją tego hormonu jest również wpływ na wzrost i dojrzewanie komórek jajowych, pęcherzyka jajnikowego i stymulowanie owulacji.
Poziom FSH u kobiety zależy od fazy cyklu miesiączkowego i związany jest z funkcjonowaniem osi podwzgórze-przysadka-jajnik, która jest klasycznym ujemnym sprzężeniem zwrotnym. Zasada działania takiego ujemnego sprzężenia zwrotnego polega na tym, iż wzrost produkcji substancji A wpływa na aktywację stężenia substancji B. Z chwilą, gdy substancja B osiąga poziom optymalny, substancja A zaczyna obniżać swój poziom do czasu, gdy działanie substancji B znów osłabnie i cykl zaczyna się od początku.
W przypadku stymulacji wydzielania FSH sygnałem do jej uwolnienia jest GnRH (gonadoliberyna) produkowana przez podwzgórze. Następstwem tego jest wzrost produkcji FSH i jej wydzielanie do krwiobiegu. Miejscem docelowym działania FSH jest jajnik, który reagując na wzrost FSH zaczyna produkować estradiol lub progesteron – w zależności od fazy cyklu menstruacyjnego. Podniesienie poziomu jednego z tych dwóch hormonów jest sygnałem dla wyższych poziomów układu hormonalnego do redukcji poziomu GnRH, a następnie FSH.
FSH u mężczyzn
Poziom FSH u mężczyzny zależy od wieku, niższy jest przed osiągnięciem wieku dojrzewania. W czasie dojrzewania zaczyna wzrastać, aby osiągnąć plateau po jego zakończeniu.
Miejscem docelowym działania tego hormonu u mężczyzny są jądra, a jego funkcje to:
stymulacja syntezy testosteronu
wpływ na proliferację komórek Sertoliego, a przez to na spermatogenezę.
Kiedy należy wykonać badanie FSH?
Wskazaniami do wykonania badania poziomi hormonu folikulotropowego są:
zaburzenia dojrzewania płciowego (zarówno dziewczęta jak i chłopcy) – dojrzewanie przedwczesne, dojrzewanie opóźnione,
diagnostyka chorób przysadki mózgowej,
diagnostyka przyczyn hiperandrogenizacji – czyli zbyt wysokiego stężenia androgenów – u kobiet.
Jak przygotować się do badania FSH?
Badanie poziomu FSH u kobiety – w zależności od celu – powinno się odbywać w określonym dniu cyklu. Rutynowo badanie wykonuje się we wczesnej fazie folikularnej, czyli między 2-5 dniem cyklu, chyba, że lekarz zdecyduje inaczej.
Badanie powinno być wykonywane w godzinach porannych.
Prawidłowy poziom FSH zależy od fazy cyklu miesiączkowego oraz od płci. Wartości referencyjne, czyli tzw. normy FSH, podawane są na wyniku każdego laboratorium. Dlatego nie piszemy w tym miejscu jakie wartości są prawidłowe, dokładny ich zakres może być różny w zależności od stosowanej metody laboratoryjnej.
Warto jednak wiedzieć, iż na każdym wyniku powinny być wyszczególnione wartości dla każdej fazy cyklu, dla kobiety po menopauzie i oczywiście zależne od płci.
Podwyższone wartości FSH
FSH – wartości podwyższone obserwuje się w:
hipogonadyzmie – stan obniżonego wydzielania hormonów płciowych,
Podwyższony poziom FSH może być również obserwowany w alkoholizmie.
Jaki wynik FSH świadczy o menopauzie?
Warto wiedzieć, iż jedno oznaczenie poziomu FSH nie wystarczy, aby stwierdzić, iż jest to menopauza. O menopauzie będzie świadczyła tendencja obniżonej wartości tego hormonu w czasie w połączeniu z objawami klinicznymi.
Obniżone wartości FSH
Obniżony poziom FSH może świadczyć o:
niewydolność przysadki mózgowej
niewydolność podwzgórza
guz nadnerczy, przerost nadnerczy.
Obniżony poziom FSH może być również związany ze stresem, niedożywieniem i jadłowstrętem psychicznym.
Wysokie FSH a ciąża
Poziom FSH jest ważny dla oceny możliwości zajścia w ciążę i oszacowania (razem z AMH i estradiolem) rezerwy jajnikowej.
Szacuje się, iż:
FSH w 3 dniu cyklu > 10 IU/l oznacza obniżoną rezerwę jajnikową
FSH > 20 IU/l – oznacza, iż zajście w ciążę jest mało prawdopodobne
FSH > 40 IU/l – oznacza, iż zajście w ciążę jest raczej niemożliwe – menopauza.
FSH – hormon folikulotropowy to badanie dostarczające cennych informacji o funkcjonowaniu układu hormonalnego zarówno kobiety, jak i mężczyzny. Jest jednym z badań rutynowych u kobiet z menopauzą (zarówno przedwczesną, jak i fizjologiczną), jest również bardzo pomocne w diagnostyce niepłodności. Badanie poziomu FSH jest zwykle zlecane z innymi hormonami płciowymi.
Piśmiennictwo
Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, pod red. A. Dembińskiej-Kieć, J. Naskalskiego i B. Solnicy, wyd. IV, Wrocław 2018
Caquet R., 250 badań laboratoryjnych. Kiedy zlecać, jak interpretować. PZWL, Warszawa 2007, 2009
Pagana K., Pagana T., Testy laboratoryjne i badania diagnostyczne w medycynie, Elsevier Urban&Partner, Wrocław, 2013.
Jankowska K., Diagnostyka niepłodności u kobiety – algorytm postępowania, szkolenie online Naczelnej Izby Lekarskiej, 17.01.2025.
Estradiol jest hormonem steroidowym, jednym z trzech estrogenów (obok estronu i estriolu). Jest to główny estrogen ludzkiego organizmu, kojarzący się przede wszystkim z równowagą hormonalną kobiety, ale ma swoje zadania również w ciele mężczyzny. Jak działa estradiol, jak można go zbadać i o czym mogą świadczyć nieprawidłowe wyniki? Dowiesz się z artykułu.
Estradiol (17-β-estradiol) to naturalny, najważniejszy w okresie rozrodczym i najsilniejszy estrogen w organizmie kobiety. 95% tego hormonu uwalnianie jest przez komórki ziarniste jajników, zaś niewielkie ilości wytwarzane są poza jajnikiem, z DHEA i testosteronu.
Po uwolnieniu przez komórki ziarniste estradiol jest transportowany we krwi do tkanek docelowych, gdzie wywiera odpowiednie działanie. Działanie estradiolu odbywa się za pośrednictwem swoistych receptorów rozmieszczonych w narządach płciowych, macicy, podwzgórzu, przysadce oraz w gruczołach piersiowych.
Mechanizm wydzielania estradiolu u kobiet sterowany jest przy pomocy mechanizmu sprzężenia zwrotnego. Niski poziom E2 w osoczu stymuluje podwzgórze do wydzielania FSH i LH, a pod wpływem tych hormonów poziom estradiolu osiąga szczyt swojego stężenia w czasie fazy owulacyjnej.
Jakie funkcje pełni estradiol w organizmie?
Estradiol u kobiet
E2 jest hormonem niezbędnym, aby u kobiety mogła wystąpić owulacja, a w jej następstwie zapłodnienie i ciąża. Dlatego poziom estradiolu stopniowo rośnie w I fazie cyklu miesiączkowego i osiąga pik 24 godziny przed owulacją.
Drugi pik występuje z fazie lutealnej, gdy tworzy się ciałko żółte, a następnie poziom estradiolu znów zaczyna się obniżać.
Estradiol odgrywa ważną rolę nie tylko u kobiet w okresie reprodukcyjnym, jest również ważny w czasie wzrostu i dojrzewania. Uczestniczy w rozwoju narządów płciowych i drugorzędowych cech płciowych. Jest odpowiedzialny za proliferację błony śluzowej macicy, stwarzając warunki do zagnieżdżenia się potencjalnie zapłodnionej komórki jajowej. Jest jednym z czynników warunkujących wytwarzanie w szyjce macicy uwodnionego śluzu, co sprzyja penetracji plemników.
W organizmie kobiety estradiol ma również wpływ na rozmieszczenie tkanki tłuszczowej, która gromadzi się wokół bioder, na udach i pośladkach. Jest to sylwetka typu gruszka.
Nie mniej ważne jest ogólnoustrojowe działanie estradiolu w organizmie kobiety. U kobiet w okresie reprodukcyjnym nazywany jest hormonem ochronnym, który wpływa na:
profil lipidowy, zmniejszając poziom LDL a zwiększając HDL i poziom trójglicerydów (zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych),
libido.
Ponadto estradiol jest hormonem mającym zdolność wiązania się z receptorami w ośrodkowym układzie nerwowym. Korzystnie wpływa na stan psychiczny i emocje. Niektóre badania wskazują korzystny wpływ estradiolu na pamięć przestrzenną oraz poprawę uczenia się.
Estradiol jest również hormonem, który ma wpływ na krzepnięcie krwi, co jest ważne w kontekście terapii hormonalnej w czasie menopauzy. Wpływ tego hormonu na parametry krzepnięcia krwi jest następujący:
zwiększenie poziomu VII czynnika krzepnięcia i białka C,
zmniejszenie poziomu inhibitora aktywatora plazminogenu, antytrombiny III i fibrynogenu.
Estradiol ma także wpływ na stan skóry – dzięki temu, że zwiększa przepuszczalność błon komórkowych poprawia nawodnienie i elastyczność skóry.
Estradiol jest hormonem występującym także u mężczyzn. Jest go mniej niż w organizmie kobiety w wieku reprodukcyjnym, ale więcej niż u kobiet po menopauzie.
Źródłem estradiolu u mężczyzny jest tkanka tłuszczowa oraz mózg, ponadto jest produkowany w wątrobie, nadnerczach, jądrach oraz gruczołach piersiowych.
Estradiol w organizmie mężczyzny wpływa na jakość nasienia i ruchliwość plemników, a co za tym idzie na płodność. Odgrywa również rolę w utrzymaniu libido.
Badania wskazują, że estradiol jest również do pewnego stopnia hormonem ochronnym u mężczyzn, ponieważ jest ważnym czynnikiem utrzymującym odpowiednią masę kostną. Zmiany gęstości mineralnej kości u mężczyzny w większym stopniu zależą do stężenia estradiolu niż testosteronu.
Odpowiednie stężenie estradiolu również u płci męskiej wpływa na zmniejszenie ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Hormon ten łagodzi też objawy andropauzy.
Kiedy należy badać estradiol – wskazania do badania
Oznaczanie poziomu estradiolu jest ważnym elementem oceny wydolności jajników. Dlatego wskazaniem do badania E2 u kobiety są:
zaburzenia miesiączkowania;
zaburzenia dojrzewania płciowego – dojrzewanie opóźnione, czyli brak cech dojrzewania płciowego u dziewczynki przed 13. rokiem życia i/lub brak miesiączki przed 16. rokiem życia;
niepłodność – trudności z zajściem w ciążę i/lub utrzymaniem ciąży;
monitorowanie owulacji – również w procedurze wspomaganego rozrodu i u pacjentek leczonych hormonalnie.
Ponadto estradiol bada się w przypadku podejrzenia nowotworu jajników oraz przerostu nadnerczy.
Kiedy bada się estradiol i jak się przygotować do badania?
Poziom estradiolu u kobiety zależny jest od dnia cyklu miesięcznego, dlatego badanie – w zależności od wskazań – wykonuje się w określonych dniach pierwszej fazy cyklu. Ocena stężenia tego hormonu w fazie lutealnej – II fazie – nie ma znaczenia klinicznego.
Standardowo poziom estradiolu bada się pomiędzy 2-5 dniem cyklu. W celu stwierdzenia, czy pacjentka ma owulację, należy oznaczyć estradiol w czasie piku w cyklu menstruacyjnym – zazwyczaj jest to 12-14 dzień cyklu.
Badanie poziomu estradiolu przeprowadza się z krwi żylnej. Na badanie powinno się zgłaszać w godzinach porannych, wskazane jest bycie na czczo.
Podwyższony poziom tego hormonu może występować w przypadku:
guzów nowotworowych jajnika,
guzów jąder,
guzów nadnerczy.
Wysoki poziom estradiolu może wskazywać również na choroby wątroby (marskość wątroby), może mieć związek z nadczynnością tarczycy. Wysoki poziom estradiolu u dziewczynek może świadczyć o przedwczesnym dojrzewaniu.
Wyższe stężenie estradiolu występuje również u kobiet w ciąży.
Zbyt wysoki poziom E2 u mężczyzn może być związany z ginekomastią.
U pacjentek w ciąży obniżony poziom estradiolu oznacza ciążę patologiczną i może świadczyć o ryzyku poronienia.
Obniżony poziom estradiolu obserwuje się także u kobiet w menopauzie, a ponadto u pacjentek z jadłowstrętem psychicznym oraz u kobiet uprawiających intensywnie sport.
Estradiol jest lekiem, który podwyższa ryzyko wystąpienia epizodów zatorowo-zakrzepowych. Dlatego pacjentki z predyspozycjami do ich występowania nie powinny stosować tej substancji.
Ponadto estradiol wchodzi w interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi, osłabiając ich działanie.
Ważne jest również, aby zachować ostrożność w przyjmowaniu leku u osób, które wymagają unieruchomienia (np. z powodu złamania), ponieważ nasila to ryzyko powikłań zatorowo-zakrzepowych.
Estradiol jest przeciwwskazany u kobiet w ciąży, a przed rozpoczęciem terapii u kobiet w wieku reprodukcyjnym należy przeprowadzić test ciążowy, aby upewnić się, że pacjentka nie jest w ciąży.
Estradiol to bardzo ważny hormon w organizmie kobiety, a jego badanie dostarcza wielu cennych informacji o stanie gospodarki hormonalnej. Należy tylko pamiętać, aby test przeprowadzać w odpowiednim czasie w ciągu cyklu, aby był rzeczywiście pomocny.
W określonych sytuacjach badanie jest również cenne u mężczyzn, dlatego jest coraz częściej u nich wykonywane.
Piśmiennictwo
Luine V, Frankfurt M. Estrogenic regulation of memory: The first 50 years. Horm Behav. 2020 May;121:104711. doi: 10.1016/j.yhbeh.2020.104711. Epub 2020 Feb 13. PMID: 32035072; PMCID: PMC7198346.
Lachowicz-Ochędalska A., Nowe aspekty działania estrogenów poprzez receptory błonowe, materiał zjazdowy IV Konferencja Sekcji Endokrynologii Molekularnej PTE, Poznań, 2-3.10.2004, Endokrynologia Polska / Polish Journal of Endocrinology 2005; 3 (56).
Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, pod red. A. Dembińskiej-Kieć, J. Naskalskiego i B. Solnicy, wyd. IV, Wrocław 2018
Nasza odporność to mechanizm obronny organizmu, który chroni nas przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, takimi jak wirusy, bakterie czy grzyby. Aby nasz układ odpornościowy funkcjonował w sposób optymalny, istotne jest, aby dostarczać mu odpowiednich składników odżywczych, które wspierają jego działanie. Odpowiednia dieta pełni zatem kluczową rolę w budowaniu i utrzymaniu silnej odporności. Niniejszy artykuł podpowie nam, co jeść na odporność oraz jaka powinna być codzienna dieta dla wzmocnienia organizmu.
Aby wzmocnić odporność, kluczowe jest zapewnienie organizmowi odpowiednich składników odżywczych, które wspierają funkcje układu immunologicznego. Istnieje wiele badań, które wskazują na rolę diety w poprawie zdolności organizmu do walki z infekcjami. Poniżej przedstawiono ogólne zasady wzmocnienia odporności oraz zalecenia dietetyczne wspierające zdrowie układu immunologicznego.
Ogólne zasady wzmocnienia odporności:
Odpowiednio bilansowana dieta – codzienna dieta powinna być zrównoważona, oparta na różnorodnych produktach spożywczych, bogatych w witaminy, składniki mineralne, białka, tłuszcze, węglowodany oraz błonnik. Regularne spożywanie warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, chudego mięsa oraz ryb zapewnia organizmowi wszystko, co niezbędne do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego,
Regularne posiłki – nasz organizm wymaga regularnego dostarczania energii, którą wydatkuje przez cały dzień. Regularnie spożywane posiłki (4-5 na dobę), zapewniają lepszy metabolizm i optymalne wykorzystanie składników odżywczych, a tym samym wzmocnienie odporności organizmu. Należy podkreślić, że regularne spożywanie posiłków sprzyja prawidłowej sprawności umysłowej i fizycznej. Prawidłowo skomponowane pod względem odżywczym pierwsze śniadanie, jest niezbędne, aby pobudzić metabolizm i przygotować organizm człowieka do prawidłowego funkcjonowania w ciągu dnia. Ma za zadanie zabezpieczyć nasz organizm przed wahaniami stężenia glukozy we krwi. Regularne spożywanie posiłków zapobiega spadkom energii w ciągu doby, ma to także pozytywny wpływa na odporność (badanie WHO).
Odpowiednie nawodnienie – nawodnienie organizmu również jest ważne dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Woda wspomaga transport składników odżywczych, dzięki czemu wspiera utrzymanie prawidłowego stanu zdrowia. Pamiętajmy, iż nawodnienie organizmu pochodzi nie tylko z wypijanej przez nas wody. Na bilans płynów wpływa także woda zawarta w pokarmach stałych, warzywach i owocach. Zapotrzebowanie na płyny zależy od wielu czynników, m.in., wieku, płci czy aktywności fizycznej.
Odpowiednia ilość i jakość snu – warto dbać o odpowiednią ilość snu, czyli co najmniej 7-8 godzin dziennie. Osoby, które śpią za krótko lub często się wybudzają ze snu, mają osłabioną odpowiedź immunologiczną.
Aktywność fizyczna – regularna, dostosowana do indywidualnych potrzeb aktywność fizyczna pomaga utrzymać układ odpornościowy w dobrej kondycji. Nawet 30 minutowy, codzienny spacer wzmacnia i dotlenia nasz organizm. Dla zachowania dobrego zdrowia i optymalnej odporności, wskazana jest umiarkowana aktywność fizyczna, zbyt intensywny wysiłek nie jest wskazany.
Unikanie stresu – długotrwały stres ma negatywny wpływ na układ odpornościowy, techniki relaksacyjne, jak medytacja czy joga pomagają w opanowaniu stresu.
Dieta na wzmocnienie odporności – kiedy z niej korzystać?
Odporność naszego organizmu powinniśmy wzmacniać każdego dnia, jednak jest to szczególnie ważne w:
Sezonie infekcyjnym – przeziębień i grypy – zwiększona liczba infekcji w okresie jesienno-zimowym to czas, kiedy warto szczególnie dbać o dietę wspierającą odporność,
Czasie przewlekłego stresu – gdy organizm jest narażony na chroniczny stres, warto wspomagać odporność odpowiednimi nawykami zdrowotnymi,
Okresie po chorobie – po przebytej infekcji organizm potrzebuje wsparcia w regeneracji, dlatego warto zwiększyć spożycie składników odżywczych, które wspierają funkcjonowanie układu immunologicznego.
Co jeść, aby wzmocnić organizm?
Nasza codzienna dieta powinna być urozmaicona i pełnowartościowa, aby codzienny jadłospis zawierał składniki pokarmowe wzmacniające i pobudzające układ odpornościowy do prawidłowej pracy.
Owoce i warzywa wzmacniające odporność
Do produktów wpływających na wzmocnienie odporności należą warzywa i owoce, które są naturalnym i najlepszym źródłem:
witamin – organizm człowieka nie jest w stanie syntetyzować witamin, dlatego muszą być one dostarczane wraz z pożywieniem;
składników mineralnych;
związków bioaktywnych takich jak: antocyjany, flawonoidy, izoflawony.
Składniki te m.in. stymulują układ immunologiczny, mają działanie antyoksydacyjne, chronią DNA komórek, regulują działanie hormonów. Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia powinniśmy jeść minimum 400 g owoców i warzyw dziennie w co najmniej 5 porcjach. Coraz więcej badań wskazuje, że im więcej warzyw i owoców jemy, tym lepiej dla naszego zdrowia.
margaryny, do których w Polsce obligatoryjnie dodaje się witaminę D.
W populacji polskiej występują niedobory witaminy D, dlatego – szczególnie w okresie jesienno-zimowym, gdzie mamy małą ekspozycję na światło słoneczne, pod wpływem którego witamina D jest syntezowana w skórze – zaleca się wykonywanie badania poziomu witaminy D i odpowiednią suplementację.
Ważnym elementem diety wspierającej odporność są produkty zbożowe pełnoziarniste, będące źródłem witamin z grupy B i składników mineralnych (magnez i cynk), a także błonnika pokarmowego. Dlatego do codziennej diety należy włączyć:
Białka pokarmowe to podstawowe cegiełki, z których zbudowane są komórki, w tym komórki odpornościowe. Zbyt mała ilość białka w diecie może prowadzić do osłabienia mechanizmów obronnych organizmu. Dlatego codzienna dieta powinna być bogata w produkty białkowe.
Bogate w białko są:
chude mięso,
tłuste ryby morskie,
jaja,
rośliny strączkowe np. fasola, groch, bób, ciecierzyca, soja, soczewica,
orzechy i nasiona.
Kwasy tłuszczowe omega-3 mają działanie przeciwzapalne, co jest szczególnie istotne w kontekście ochrony przed przewlekłymi stanami zapalnymi, które mogą osłabić odporność.
Źródłami kwasów omega-3 są:
ryby morskie łosoś, makrela, sardynki,
siemię lniane,
orzechy włoskie,
oleje roślinne np. olej lniany, rzepakowy.
Produkty fermentacji mlekowej w codziennej diecie powinny znaleźć się także produkty mleczne, zwłaszcza napoje fermentowane do których należą:
jogurty,
kefiry,
maślanki,
zsiadłe mleko najlepiej naturalne,
bez dodatku cukru.
Napoje te zawierają bakterie probiotyczne, które wzmacniają układ odpornościowy organizmu, a także regulują pracę układu pokarmowego.
Probiotyki znajdują się także w naturalnych kiszonkach, które powstają w wyniku fermentacji mlekowej:
kapuście kiszonej (cenne źródło witaminy C),
ogórkach kiszonych.
Kiszenie jest jedną z najstarszych metod utrwalania żywności, w codziennej diecie nie może zabraknąć produktów fermentacji mlekowej.
Pamiętajmy, że aby wzmocnić swoją odporność musimy przestrzegać kilku zaleceń, dzięki którym mamy szansę uchronić się przed infekcją lub przejść ją w sposób łagodny. Przyjmowane z pokarmem witaminy i składniki mineralne są najlepszym sposobem zapobiegania niedoborom odporności. Jeśli do zdrowego odżywiania dodamy odłowieni sen i umiarkowaną aktywność fizyczną mamy szansę na cieszenie się pełnią zdrowia przez cały rok.
Piśmiennictwo
Lynch S.V., Pedersen O.: The Human Intestinal Microbiome in Health and Disease. N. Engl. J. Med., 2016; 375: 2369–2379
Gruber-Bzura BM.: Vitamin D and influenza – prevention or therapy? Int. J. Mol. Sci. 2018; 19:2419. doi: 10.3390/ijms19082419
Anna Ławniczek-Wałczyk, Joanna Orysiak, Agata Stobnicka „Wspomaganie dietą układu odpornościowego w walce z infekcją”, „The use of diet in the support of the immune system in the fight against infections”. Published by: Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy
Toczeń rumieniowaty układowy (TRU, ang. systemic lupus erythematosus, SLE) to przewlekła choroba autoimmunologiczna, w której układ immunologiczny atakuje własne tkanki i narządy, prowadząc do zaburzeń ich funkcjonowania.
Schorzenie to może powodować zmiany w niemal całym organizmie, w tym wpływać na funkcjonowanie układu nerwowego. W takich przypadkach mówimy o toczniu neuropsychiatrycznym. W tym artykule wyjaśniamy, jakie są możliwe przyczyny problemów związanych z psychiką w przebiegu tocznia, jakie objawy mogą występować oraz kiedy należy skonsultować się z lekarzem.
Toczeń rumieniowaty układowy to choroba, która może wpływać na funkcjonowanie całego organizmu. Charakteryzuje się nieprzewidywalnym przebiegiem i różnorodnymi objawami, zależnymi od narządów lub układów dotkniętych procesem chorobowym.
Zmiany w układzie nerwowym występują u około 50% pacjentów z TRU, a taki stan określa się mianem tocznia neuropsychiatrycznego (ang. neuropsychiatric systemic lupus erythematosus, NPSLE).
Przyczyny tocznia neuropsychiatrycznego
Przyczyna rozwoju choroby jest złożona i nie została jeszcze w pełni poznana. Uważa się jednak, że zaburzenia neurologiczne i psychiatryczne w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego mogą mieć związek z:
obecnością autoprzeciwciał – specyficzne przeciwciała, takie jak ANA (przeciwciała przeciwjądrowe, np. anty-dsDNA), mogą atakować komórki układu nerwowego, powodując stan zapalny,
odkładaniem się kompleksów immunologicznych – kompleksy te, związane z obecnością autoprzeciwciał, mogą odkładać się w tkankach, co prowadzi do uszkodzenia neuronów (komórek nerwowych) i zaburza ich prawidłowe funkcjonowanie,
stanem zapalnym w mózgu – procesy zapalne mogą uszkadzać naczynia krwionośne oraz zwiększać skłonność do zakrzepów w mózgu i negatywnie wpływać na jego funkcjonowanie;
efektami ubocznymi leczenia – niektóre leki, takie jak np. kortykosteroidy, mogą powodować zmiany nastroju, drażliwość, a czasem nawet epizody depresyjne lub psychozę.
Objawy tocznia neuropsychiatrycznego
Objawy tocznia rumieniowatego układowego są różnorodne i zależą od stopnia zaawansowania choroby oraz, w przypadku NPSLE, od jej wpływu na układ nerwowy. W przebiegu tocznia neuropsychiatrycznego mogą wystąpić:
zaburzenia psychiatryczne, które obejmują zaburzenia nastroju, funkcji poznawczych, stany lękowe, psychozę oraz zaburzenia świadomości;
zaburzenia neurologiczne, w tym m.in. zespół Guillaina-Barrégo, aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, bóle głowy, mnogie zapalenie pojedynczych nerwów, neuropatia obwodowa lub czaszkowa, zaburzenia ruchowe, drgawki.
Warto podkreślić, że wystąpienie izolowanych zaburzeń psychicznych ponad 18 miesięcy przed rozpoznaniem SLE może budzić wątpliwości co do diagnozy NPSLE. W takich przypadkach konieczne jest przeprowadzenie diagnostyki różnicowej, aby wykluczyć inne przyczyny zaburzeń psychicznych. Objawy neurologiczne u pacjentów z toczniem mogą być bezpośrednio związane z przebiegiem choroby lub stanowić efekt uboczny stosowanego leczenia.
Jak dbać o zdrowie psychiczne w toczniu?
Chociaż życie z chorobą przewlekłą może być dużym wyzwaniem, istnieją skuteczne sposoby na poprawę zdrowia psychicznego i jakości życia:
Regularne kontrole lekarskie – zgłaszaj lekarzowi wszelkie niepokojące objawy, zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Warto konsultować się z reumatologiem, neurologiem i psychiatrą.
Wsparcie psychologiczne – terapia psychologiczna, zwłaszcza poznawczo-behawioralna, może pomóc w radzeniu sobie z emocjami, stresem i lękiem. Dobrym rozwiązaniem jest również dołączenie do grup wsparcia dla osób chorujących na toczeń rumieniowaty układowy.
Zdrowy styl życia:
Aktywność fizyczna, dostosowana do możliwości, może poprawić nastrój i zmniejszyć zmęczenie.
Farmakoterapia – jeśli objawy psychiczne są nasilone, lekarz może zalecić leki przeciwdepresyjne, przeciwlękowe lub inne dostosowane do sytuacji pacjenta.
Monitorowanie aktywności choroby – regularne badania wykonywane na zlecenie lekarza specjalisty, na przykład oznaczanie poziomu przeciwciał anty-dsDNA, mogą pomóc w monitorowaniu aktywności choroby i dostosowywaniu leczenia.
Diagnostyka tocznia neuropsychiatrycznego
Rozpoznanie tocznia opiera się na analizie objawów klinicznych oraz wyników badań laboratoryjnych. Diagnostyka problemów psychicznych u pacjenta chorującego na toczeń może obejmować wykonanie badań:
laboratoryjnych, w tym oznaczenie obecności ANA,
obrazowych (np. MRI lub CT głowy),
konsultację psychiatryczną i psychologiczną.
W diagnostyce tocznia rumieniowatego układowego wykorzystuje się kryteria klasyfikacyjne opracowane przez ACR (American College of Rheumatology) oraz EULAR (European League Against Rheumatism) z 2019 roku. Jednym z kryteriów jest obecność we krwi przeciwciał:
Uważa się, że w przypadku tocznia neuropsychiatrycznego mogą występować również inne ANA, np. przeciwciała anty-RNP/Sm, anty-rybosomalne białko P oraz przeciwciała skierowane przeciwko antygenom układu nerwowego.
Kiedy udać się do lekarza?
Jeśli chorujesz na toczeń rumieniowaty układowy i zauważysz u siebie jakiekolwiek zmiany w zdrowiu psychicznym, natychmiast skontaktuj się z lekarzem. Do objawów, które wymagają szczególnej uwagi, należą:
Wczesna diagnoza i szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia są kluczowe dla poprawy jakości życia pacjentów.
Leczenie zaburzeń psychicznych w przebiegu tocznia
Objawy neurologiczne u pacjentów z toczniem stanowią istotne wyzwanie terapeutyczne. Kluczowym krokiem przed rozpoczęciem leczenia jest dokładna diagnostyka różnicowa, która pozwala wykluczyć inne schorzenia o podobnych, niespecyficznych objawach.
W przypadku wystąpienia objawów neuropsychiatrycznych konieczna jest konsultacja ze specjalistą. Reumatolodzy często współpracują z neurologami, co umożliwia skuteczniejsze monitorowanie choroby i zapewnienie pacjentom kompleksowej opieki medycznej.
Podsumowanie
Toczeń rumieniowaty układowy może znacząco wpływać na zdrowie psychiczne. Objawami tej choroby mogą być między innymi zaburzenia nastroju, lęk, problemy z pamięcią, bóle głowy czy objawy psychotyczne.
Wczesne rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia mogą pomóc w poprawie stanu psychicznego pacjentów i umożliwić prowadzenie satysfakcjonującego życia. Jeśli zauważasz u siebie jakiekolwiek niepokojące objawy, skonsultuj się z lekarzem prowadzącym. Troska o swoje zdrowie psychiczne to klucz do lepszego samopoczucia i jakości życia z toczniem.
Piśmiennictwo
Bogaczewicz A. i wsp., Zaburzenia psychiczne w toczniu rumieniowatym układowym, Aktualn Neurol 2013; 13 (3): 168–178 (dostęp 03.01.2025)
Hajduk A., Zespoły neuropsychiatryczne u chorych na toczeń rumieniowaty układowy, Reumatologia 2012; 50, 6: 493–500, DOI: 10.5114/reum.2012.32433 (dostęp 03.01.2025)
Buska-Mach K., Toczeń neuropsychiatryczny,https://laboratorium.info.pl/toczen-neuropsychiatryczny/ (dostęp 03.01.2025)
Musiał J., Choroby układowe tkanki łącznej. Toczeń rumieniowaty układowy, w: Interna Szczeklika, Kraków 2023: Medycyna Praktyczna, 2083–2086 (dostęp 03.01.2025)
Yoshio T., Hiroshi O., Pathogenesis of neuropsychiatric syndromes of systemic lupus erythematosus, Open Journal of Rheumatology and Autoimmune Diseases 2015; 5.02: 46 (dostęp 03.01.2025)
Nefropatia toczniowa, zwana również toczniowym zapaleniem nerek, to jedno z najpoważniejszych powikłań tocznia rumieniowatego układowego (TRU). Stanowi ona główną przyczynę śmiertelności wśród pacjentów zmagających się z tą chorobą.
Nefropatia może prowadzić do uszkodzenia nerek, zaburzeń ich funkcjonowania, a w konsekwencji – do poważnych komplikacji zdrowotnych. W tym artykule wyjaśniamy, czym jest nefropatia toczniowa, jakie są jej objawy i przyczyny, jak przebiega proces diagnostyczny oraz jakie metody leczenia są dostępne.
Nefropatia toczniowa rozwija się w wyniku zajęcia nerek w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego. TRU to choroba o podłożu autoimmunizacyjnym, która może atakować wiele układów i narządów w organizmie. Jednym z jej poważniejszych powikłań jest właśnie nefropatia toczniowa, która może dotyczyć nawet 60% pacjentów z TRU! W większości przypadków choroba ujawnia się w ciągu pierwszych pięciu lat od postawienia diagnozy.
Toczniowe zajęcie nerek obejmuje przede wszystkim kłębuszki nerkowe, choć zmiany chorobowe mogą dotyczyć także cewek nerkowych oraz tkanki miąższowej. Proces ten może prowadzić do poważnego uszkodzenia nerek, zaburzenia ich funkcji, a w skrajnych przypadkach – do niewydolności nerek.
Objawy nefropatii toczniowej
Objawy nefropatii toczniowej mogą być złożone i często rozwijają się stopniowo. Należy jednak pamiętać, że w niektórych przypadkach choroba może postępować gwałtownie, prowadząc do niewydolności nerek. Do najczęstszych symptomów należą:
nieprawidłowe wyniki badań moczu – obecność białka (białkomocz), erytrocytów (krwinkomocz) czy wałeczków ziarnistych,
zmiany w wyglądzie moczu – pojawienie się piany (świadczącej o obecności białka) lub ciemniejszy kolor,
obrzęki – zwłaszcza w okolicach twarzy, stóp, kostek i podudzi,
podwyższone ciśnienie krwi – często wynikające z uszkodzenia nerek,
zmęczenie, bóle stawów, gorączka – objawy ogólne związane z aktywnością tocznia w organizmie,
rumień na twarzy w kształcie motyla – charakterystyczny dla pacjentów z toczniem rumieniowatym układowym.
Warto podkreślić, że powyższe objawy nie muszą występować jednocześnie. Dlatego kluczowe znaczenie ma szybka reakcja w przypadku pojawienia się niepokojących symptomów oraz regularne monitorowanie stanu zdrowia.
Przyczyny nefropatii toczniowej
Bezpośrednią przyczyną nefropatii toczniowej są reakcje autoimmunologiczne charakterystyczne dla tocznia rumieniowatego układowego. Układ immunologiczny (odpornościowy) zamiast chronić organizm, atakuje jego własne tkanki i komórki. W wyniku tych nieprawidłowych reakcji dochodzi do produkcji autoprzeciwciał, które niszczą tkanki organizmu.
W przypadku nefropatii toczniowej celem ataku stają się nerki, a konkretnie kłębuszki nerkowe. Autoprzeciwciała łączą się z innymi cząsteczkami, tworząc tzw. kompleksy immunologiczne, które odkładają się w kłębuszkach nerkowych. To prowadzi do rozwoju procesu zapalnego, którego konsekwencją są stopniowe uszkodzenia i zakłócenia funkcji filtracyjnych kłębuszków nerkowych.
W grupie ryzyka zachorowania na nefropatię toczniową są przede wszystkim osoby chore na toczeń rumieniowaty układowy. Większość pacjentów z TRU to kobiety, a nefropatia toczniowa najczęściej rozwija się u młodych kobiet w wieku od 20. do 40. r.ż.
Diagnostyka nefropatii toczniowej
Rozpoznanie nefropatii toczniowej wymaga wykrycia zmian w nerkach u pacjenta z uprzednio zdiagnozowanym TRU, przy jednoczesnym wykluczeniu innych możliwych przyczyn uszkodzenia nerek. Kluczowe elementy diagnostyki to:
biopsja nerki – jest to podstawowe badanie diagnostyczne, pozwalające ocenić rodzaj i stopień uszkodzenia nerek,
badania laboratoryjne – istotne nieprawidłowości obejmują:
obecność we krwi specyficznych dla TRU autoprzeciwciał, takich jak przeciwciała przeciwjądrowe (ANA), np. anty-dsDNA.
Zgodnie z aktualnymi rekomendacjami rozpoznanie nefropatii toczniowej wymaga potwierdzenia zmian w biopsji nerki oraz wykazania obecności przeciwciał przeciwjądrowych.
Dzięki tym metodom diagnostycznym możliwa jest precyzyjna ocena zmian w nerkach i wdrożenie odpowiedniego leczenia. Jest to kluczowe dla ochrony funkcji nerek u pacjentów z toczniem rumieniowatym układowym.
Rola autoprzeciwciał w nefropatii toczniowej
W nefropatii toczniowej charakterystyczna jest obecność przeciwciał przeciwjądrowych (ANA), które występują nawet u 90% pacjentów z toczniem rumieniowatym układowym. W diagnostyce choroby kluczowe znaczenie mają nie tylko ANA jako test przesiewowy, ale także specyficzne autoprzeciwciała należące do tej grupy, takie jak:
przeciwciała anty-dsDNA – służące również do monitorowania aktywności choroby,
przeciwciała anty-Sm,
przeciwciała przeciw nukleosomom,
przeciwciała antyfosfolipidowe – obejmujące przeciwciała antykardiolipinowe oraz przeciwko β2-glikoproteinie 1, które mogą występować w przebiegu TRU.
Leczenie nefropatii toczniowej
Leczenie nefropatii toczniowej ma na celu zahamowanie toczącego się stanu zapalnego, ochronę nerek przed dalszym uszkodzeniem i poprawę ich funkcjonowania. Główne metody terapii to:
leki immunosupresyjne,
kortykosteroidy,
inhibitory ACE i blokery receptora angiotensyny II,
zmiana stylu życia – dieta niskosodowa i niskobiałkowa, unikanie stresu oraz regularne ćwiczenia fizyczne wspierają leczenie.
Podsumowanie
Nefropatia toczniowa to poważne powikłanie tocznia rumieniowatego układowego, które może prowadzić do uszkodzenia nerek i poważnych konsekwencji zdrowotnych. Wczesne rozpoznanie oraz odpowiednie leczenie odgrywają kluczową rolę w zapobieganiu rozwojowi niewydolności nerek.
Jeśli chorujesz na toczeń rumieniowaty układowy lub zauważysz u siebie objawy mogące świadczyć o problemach z nerkami, regularnie monitoruj swój stan zdrowia. Konsultacja z lekarzem i wykonanie odpowiednich badań umożliwiają szybkie wykrycie ewentualnych zmian i wdrożenie skutecznej terapii. Zdrowie zaczyna się od świadomości – zadbaj o nie już dziś!
