Medulloblastoma, czyli rdzeniak zarodkowy, to jeden z najczęstszych nowotworów złośliwych ośrodkowego układu nerwowego u dzieci. Choroba występuje również u dorosłych, choć zdecydowanie rzadziej. W artykule wyjaśniamy, czym jest ten nowotwór, jakie daje objawy, jak wygląda jego rozpoznanie i leczenie oraz jakie są rokowania.
Medulloblastoma, w klasyfikacji ICD-10 oznaczona kodem C71.6., to nowotwór złośliwy mózgu, zaliczany do guzów embrionalnych ośrodkowego układu nerwowego. Pochodzi z tyłu mózgu – z móżdżku (cerebellum) i może się szerzyć drogą płynu mózgowo‐rdzeniowego (np. do rdzenia kręgowego). WHO (klasyfikacja guzów OUN z 2021 roku) wyróżnia typy molekularne tego nowotworu, m.in.:
WNT‐aktywowany,
SHH‐aktywowany (z lub bez mutacji TP53),
Grupa 3, Grupa 4 (non-WNT/non-SHH).
Podział molekularny ma duże znaczenie dla rokowania i wyboru leczenia.
Kto może zachorować na medulloblastomę?
Medulloblastoma najczęściej występuje u dzieci, zwykle między 3. a 10. rokiem życia, ale może też rozwijać się u dorosłych, szczególnie w wieku 20–40 lat. Ryzyko zachorowania jest wyższe u osób z pewnymi predyspozycjami genetycznymi oraz u pacjentów z zespołami predyspozycji do nowotworów ośrodkowego układu nerwowego.
Medulloblastoma: przyczyny rozwoju nowotworu
W powstawaniu rdzeniaka zarodkowego kluczową rolę odgrywają:
Zmiany molekularne i genetyczne – mutacje w genach wchodzących w skład ścieżek WNT lub SHH, mutacje TP53.
Predyspozycje dziedziczne – u niektórych pacjentów stwierdza się zespoły genetyczne predysponujące do nowotworów OUN.
Czynniki środowiskowe – dotychczas brak silnych dowodów na czynniki środowiskowe w etiologii medulloblastomy. Większość badań skupia się na czynnikach genetycznych i molekularnych.
Rdzeniak zarodkowy. Jak objawia się medulloblastoma?
Objawy zależą od lokalizacji guza (najczęściej móżdżek) i od tego, czy doszło do wytworzenia wodogłowia lub przerzutów.
Typowe objawy to:
problemy z utrzymaniem równowagi, koordynacją ruchową, chodzeniem,
bóle głowy, nudności, wymioty (często nasilające się rano),
zaburzenia widzenia (np. podwójne widzenie, niewyraźne widzenie),
senność, uczucie splątania, pogorszenie stanu świadomości,
jeśli guz się rozszerzy do rdzenia kręgowego – ból i drętwienie kończyn, zaburzenia funkcji pęcherza i jelit.
Diagnostyka rdzeniaka zarodkowego. Jak wygląda rozpoznanie choroby?
Diagnostyka musi być kompleksowa i opierać się na badaniach – to one definiują chorobę, typ, ryzyko i kierunek leczenia.
Kluczowe badania w diagnostyce:
Obrazowanie MRI mózgu i rdzenia z kontrastem – pozwala zobaczyć lokalizację guza, jego rozmiar, czy doszło do przerzutów w obrębie centralnego układu nerwowego.
Badanie płynu mózgowo‐rdzeniowego – cytologia, by sprawdzić, czy komórki nowotworowe rozprzestrzeniły się.
Badania molekularne/genetyczne guza – określenie podtypu WNT, SHH (z mutacjami TP53 lub bez), grup 3 / 4; analiza amplifikacji MYC, mutacji i aberracji chromosomalnych.
Bez tych badań niemożliwe jest:
ustalenie ryzyka pacjenta (czy to medulloblastoma o wysokim ryzyku, czy standardowym),
uniknięcie zbyt agresywnego leczenia u pacjentów z dobrym rokowaniem.
Rdzeniak zarodkowy: leczenie nowotworu
Leczenie medulloblastomy według najnowszych rekomendacji jest multimodalne, czyli składa się z kilku etapów:
Operacja chirurgiczna – jak maksymalna resekcja guza, bez nadmiernego ryzyka dla funkcji neurologicznych. Im większa resekcja (usunięcie całego lub niemal całego guza), tym lepsze rokowania.
Radioterapia – standardowa po operacji, szczególnie u dzieci powyżej pewnego wieku, oraz u dorosłych.
Chemioterapia – stosowana równolegle lub po radioterapii, zależnie od ryzyka:
u dzieci z medulloblastomą standardowego ryzyka – kombinacje leków takich jak cisplatyna, winkrystyna, lomustyna i inne.
u pacjentów wysokiego ryzyka – intensywniejsze schematy, czasem z wysokimi dawkami i wspomaganiem przeszczepem krwi obwodowej.
Nowe opcje / badania kliniczne – terapie ukierunkowane molekularnie, immunoterapia, leki eksperymentalne. Rekomendacje zalecają rozważanie udziału w badaniach klinicznych, zwłaszcza gdy standardowe terapie są niewystarczające.
Czy medulloblastoma jest uleczalna?
Tak – medulloblastoma jest uleczalna w wielu przypadkach, zwłaszcza gdy:
guz zostanie w dużym stopniu usunięty chirurgicznie,
zastosuje się pełne badania diagnostyczne, w tym podtyp molekularny,
leczenie będzie kompleksowe: operacja + radioterapia + chemioterapia.
Medulloblastoma – ile się żyje?
Rokowanie zależy głównie od podtypu molekularnego, stopnia usunięcia guza i obecności przerzutów. Statystyki mówią, że u dzieci wskaźnik przeżycia 5-letniego może sięgać około 70-85% w przypadku medulloblastomy standardowego ryzyka. U dorosłych również obserwuje się podobne wartości, choć długoterminowe przeżycie bywa gorsze w zależności od podtypu i stadium choroby.
Czy można zapobiec rozwojowi medulloblastomy?
Zapobieganie w przypadku medulloblastomy zwykle nie polega na działaniach, które można samodzielnie podjąć, bo wiele zależy od czynników genetycznych i molekularnych. Niemniej:
W przypadku zespołów genetycznych predysponujących, wczesne wykonywanie badań przesiewowych i monitorowanie mogą pozwolić na szybszą diagnostykę.
Unikanie ekspozycji na czynniki toksyczne, promieniowanie jonizujące w okresach dzieciństwa – choć nie ma pewnych dowodów, że to zapobiega, minimalizowanie ryzyka jest zasadą ogólną w profilaktyce nowotworów.
Medulloblastoma: najczęstsze pytania o rdzeniaka zarodkowego (FAQ)
Czy medulloblastoma to glejak?
Nie. Glejak (glioma) to inny typ nowotworu mózgu, wywodzący się z komórek glejowych. Medulloblastoma to guz embrionalny, który powstaje z komórek prekursorowych móżdżku. Mają różne cechy histologiczne, molekularne i różne protokoły leczenia.
Czy medulloblastoma może się cofnąć?
Medulloblastoma nie ustępuje samoistnie. Zmniejszenie lub cofnięcie się guza jest możliwe wyłącznie w wyniku skutecznego leczenia, czyli po operacji, radioterapii i/lub chemioterapii. Regularne badania kontrolne pozwalają ocenić odpowiedź na terapię i wykryć ewentualne resztki guza lub zmiany wymagające dalszej interwencji.
Jakie przerzuty daje medulloblastoma?
Przerzuty medulloblastomy najczęściej w obrębie centralnego układu nerwowego, czyli w przestrzeni płynu mózgowo-rdzeniowego – „przerzuty do rdzenia”, mózgowia. Rzadziej poza OUN.
Rdzeniak zarodkowy: podsumowanie informacji o medulloblastomie
Medulloblastoma to złośliwy nowotwór mózgu, wymagający pełnej diagnostyki molekularnej i obrazowej jeszcze przed ustaleniem leczenia.
Leczenie jest zawsze multimodalne: operacja + radioterapia + chemioterapia. To kombinacja, która daje najlepsze szanse.
Rokowania zależą od typu molekularnego, wieku, stanu po operacji oraz stopnia zaawansowania choroby.
Medulloblastoma jest uleczalna – w wielu przypadkach osiąga się 5-letnie przeżycie w okolicach 70-85%, zwłaszcza jeśli warunki terapeutyczne są dobre i leczenie zostało wdrożone szybko.
Profilaktyka w sensie genetycznym i monitorowanie predysponujących stanów może przyczynić się do wcześniejszego wykrycia, co zwiększa szanse na skuteczne leczenie.
Bibliografia
NCI – Medulloblastoma: Diagnosis and Treatment. Cancer.gov. aktualizacja 2024.
Pan Z, et al. Advancing medulloblastoma therapy: strategies and survival insights. Clin Exp Med. 2025
Almousa A, et al. Clinical and Molecular Characteristics and Outcome of Adult Medulloblastoma at a Tertiary Cancer Center. Cancers (Basel). 2024
Niektóre zmiany skórne, zaliczane do zmian łagodnych, będących tylko defektem natury estetycznej, w przypadku licznego i nagłego pojawienia się powinny wzbudzić naszą czujność onkologiczną. Tego rodzaju zmianami są właśnie brodawki łojotokowe. Jak wygląda brodawka łojotokowa i o czym może świadczyć nagły wysiew tego rodzaju zmian? Co to jest objaw Lesera-Trelata? Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się więcej na ten ważny temat.
Rogowacenie łojotokowe, nazywane częściej brodawką łojotokową (w klasyfikacji ICD 10 oznaczaną jako L82) to łagodna zmiana skórna, będąca częstym znaleziskiem w czasie badania dermatoskopowego. Brodawki łojotokowe nazywane są również brodawkami starczymi, co związane jest z faktem ich liczniejszego pojawiania się właśnie w podeszłym wieku. Zmiany te zaliczane są do łagodnych nowotworów naskórkowych, co oznacza, że wywodzą się z komórek naskórka, czyli najbardziej zewnętrznie położonej warstwy skóry.
Jak wygląda rogowacenie łojotokowe (brodawka łojotokowa)?
Brodawka łojotokowa to zmiana wyniosła ponad poziom skóry, wyczuwalna palpacyjnie, typowo o owalnym kształcie. Brodawki łojotokowe początkowo są stosunkowo gładkie i przyjmują beżową barwę. Z czasem jednak ich powierzchnia staje się bardziej hiperkeratotyczna (pobruzdowana, szorstka). Pacjenci mogą również podawać, że zmiana z czasem się powiększa i ciemnieje. “Starsze” brodawki łojotokowe są bowiem bardziej chropowate i przyjmują brązową, a nawet czarną barwę, co często wzbudza niepokój wśród pacjentów i skłania do wizyty u specjalisty. Warto też dodać, że wykwity te mają tendencję do występowania w większych skupiskach.
Rogowacenie łojotokowe (brodawka łojotokowa)
Kiedy mówimy o zespole Lesera-Trelata? Jakie są objawy?
Zespół Lesera-Trelata to nagłe pojawienie się na skórze pacjenta licznych brodawek łojotokowych. Zmianom skórnym w tym zespole bardzo często towarzyszy uporczywy świąd i związany z tym dyskomfort. Nagłe pojawienie się wielu brodawek łojotokowych może być skórnym objawem rozwijającego się nowotworu, najczęściej umiejscowionego w obrębie przewodu pokarmowego. Zespół Lesera-Trelata występuje z tą samą częstością u obu płci.
Nowotwory związane z omawianym w tym artykule zespołem to przede wszystkim:
Należy mieć jednak świadomość, że zespół Lesera-Trelata musi być zjawiskiem nagłym. Liczne brodawki łojotokowe na skórze pacjenta, które pojawiają stopniowo nie są tożsamym zjawiskiem i nie wiążą się z ryzykiem onkologicznym.
Dlaczego niektóre nowotwory wiążą się z wysiewem brodawek łojotokowych? Niektóre gruczolakoraki przewodu pokarmowego wytwarzają specjalne czynniki wzrostu (w tym IGF-1, TGF-α, czy też EGF), które stymulują komórki skóry i tym samym powstawanie brodawek łojotokowych. Czynniki te prowadzą do nagłego wysiewu zmian.
Jak już wspomniano, brodawki łojotokowe to zmiany łagodne, niewzbudzające niepokoju onkologicznego (o ile nie pojawiają się nagle w dużych ilościach). Z kolei czerniak i raki skóry, takie jak rak podstawnokomórkowy, czy rak kolczystokomórkowy są zmianami złośliwymi, które wiążą się z ryzykiem miejscowej ekspansji, a nawet przerzutów i zgonu pacjenta. Dlatego bardzo ważne jest odróżnienie brodawki łojotokowej od wykwitów, będących zmianami złośliwymi. W tym celu konieczna jest konsultacja dermatologiczna, wraz z badaniem dermatoskopowym.
Brodawki łojotokowe powstają na skutek nadmiernego namnażania się komórek (keratynocytów) warstwy podstawnej naskórka. Warstwa podstawna to najgłębiej położona warstwa naskórka, która spoczywa na specjalnej strukturze, nazywanej błoną podstawną. Przyczyny pojawiania się brodawek łojotokowych (niezwiązanych z zespołem Lesera-Trelata) nie są dokładnie poznane. Uważa się jednak, że dużą rolę odgrywają tutaj czynniki genetyczne, zauważalna jest bowiem genetyczna predyspozycja do pojawiania się na skórze tego rodzaju zmian.
Co więcej, istnieje również związek ze zwiększonym narażeniem na promieniowanieu ultrafioletowe, a pojawianiem się brodawek łojotokowych. Ponadto, badania donoszą, że pacjenci leczeni onkologicznie, z wykorzystaniem inhibitorów receptora czynnika wzrostu naskórka są bardziej narażeni na pojawienia się tego rodzaju zmian skórnych.
Rogowacenie łojotokowe – rozpoznanie i leczenie zespołu Lesera-Trelata
Na wstępie tego akapitu należy wyjaśnić, jak dermatolog rozpoznaje zwykłą brodawkę łojotokową. W wielu przypadkach rozpoznanie to można postawić już na podstawie oglądania zmiany gołym okiem. Jednak podstawą jest badanie dermatoskopowe, a więc oglądanie zmiany w powiększeniu przy użyciu narzędzia nazywanego dermatoskopem. Obraz dermatoskopowy pozwala w większości przypadków na potwierdzenie lub wykluczenie rozpoznania brodawki łojotokowej. Badanie to pozwala na uwidocznienie charakterystycznych, dermatoskopowych cech brodawek łojotokowych, w tym między innymi:
ostro odgraniczona krawędź zmiany,
obecność zakrzywionych linii, przypominających mózgoidalny kształt,
licznych pomarańczowych lub żółtawych grudek.
Warto podkreślić, że w dermatologii funkcjonuje jeszcze zespół określany mianem pseudo-zespołu Lesera-Trelata. Schorzenie to pojawia się na skutek leczenia przeciwnowotworowego, którego skutkiem jest stan zapalny wokół istniejących już na skórze brodawek łojotokowych.
W odniesieniu do podejrzenia zespołu Lesera-Trelata konieczne jest przeprowadzenie pilnej diagnostyki onkologicznej. W tym celu niezbędne jest wykonanie między innymi takich badań laboratoryjnych i procedur medycznych jak:
badania endoskopowe, w tym kolonoskopia i gastroskopia,
RTG klatki piersiowej,
tomografia komputerowa jamy brzusznej i miednicy mniejszej i/lub klatki piersiowej,
USG jamy brzusznej,
w razie podejrzenia choroby hematologicznej – biopsja szpiku kostnego.
Badania laboratoryjne i obrazowe są zlecane przez lekarza prowadzącego w oparciu o przeprowadzony wywiad choroby i badanie przedmiotowe chorego.
Leczenie zespołu Lesera-Trelata wymaga terapii choroby podstawowej, a więc leczenia onkologicznego zdiagnozowanego nowotworu. Warto jednak przedstawić w tym miejscu również możliwe postępowanie w odniesieniu do brodawek łojotokowych, niezwiązanych z zespołem Lesera-Trelata. W celu usunięcia tego rodzaju zmian można zastosować takie procedury jak na przykład:
elektrokoagulacja,
krioterapia,
laseroterapia,
wycięcie chirurgiczne zmiany.
Usunięcie chirurgiczne wraz z badaniem histopatologicznym wykonuje się najczęściej wówczas, gdy nie ma pewności klinicznej, co do rozpoznania brodawki łojotokowej. Badanie histopatologiczne pozwala bowiem na potwierdzenie rozpoznania i wykluczenie innych zmian skórnych, również tych złośliwych (na przykład raka podstawnokomórkowego, czy czerniaka).
Rogowacenie łojotokowe: podsumowanie informacji
Brodawka łojotokowa to łagodny wykwit skórny, często obecny na skórze pacjentów, szczególnie w podeszłym wieku.
Liczny wysiew brodawek łojotokowych może być związany z rozwijającym się nowotworem złośliwym i nazywany jest w dermatologii zespołem Lesera-Trelata.
Zespół Lesera-Trelata najczęściej związany jest z nowotworami rozwijającymi się w obrębie przewodu pokarmowego.
Przy podejrzeniu zespołu Lesera-Trelata konieczna jest wnikliwa diagnostyka onkologiczna, zarówno laboratoryjna, jak i endoskopowa.
Leczenie zespołu Lesera-Trelata wymaga terapii onkologicznej choroby podstawowej.
Bibliografia
B. Młynarczyk-Bonikowska, J. Muszyński i inni, Objawy dermatologiczne towarzyszące nowotworom układu pokarmowego, Przegl Dermatol 2017, 104, 31–39,
T. Yamamoto, Leser-Trelat sign: current observations. Exp Rev Dermatol 2013, 8, 541-546,
A. Nasierowska-Guttmejer, M. Kołos, Patomorfologia – Słownik Onkologiczny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2024,
L. Rudnicka i inni, Współczesna Dermatologia, PZWL, Warszawa 2022.
Wymioty to objaw dobrze znany każdemu. Jedni kojarzą je z zatruciem pokarmowym, inni z chorobą lokomocyjną, a jeszcze inni z infekcją wirusową. Choć rzadko kto lubi o nich mówić, są one jednym z najczęstszych powodów zgłaszania się pacjentów do lekarza rodzinnego i na szpitalne oddziały ratunkowe. Co ważne, wymioty nie są chorobą samą w sobie, ale sygnałem alarmowym, że organizm próbuje się bronić przed czynnikiem, który uznał za zagrożenie. Przyczyny wymiotów mogą być bardzo różne – od błahych i przejściowych, jak niestrawność, po poważne i wymagające pilnej interwencji, jak krwawienie z przewodu pokarmowego czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Dlatego tak istotne jest, by rozumieć,kiedy wymioty można leczyć domowymi sposobami, a kiedy wymagają natychmiastowej pomocy medycznej.
Wymioty to gwałtowne, skoordynowane skurcze mięśni przepony i jamy brzusznej, które prowadzą do wydalenia treści żołądkowej przez usta. Odruch ten jest kontrolowany przez tzw. ośrodek wymiotny zlokalizowany w rdzeniu przedłużonym, a jego aktywacja może być wywołana zarówno przez bodźce z przewodu pokarmowego, jak i sygnały z ośrodkowego układu nerwowego.
Fizjologicznie wymioty pełnią rolę obronną. Pozwalają szybko pozbyć się toksyn, patogenów czy substancji drażniących. Czasem jednak stają się objawem poważniejszych chorób, dlatego ich przyczyny zawsze wymagają analizy.
Przyczyny wymiotów
Lista możliwych przyczyn jest bardzo długa. Od błahych i przejściowych, po poważne i wymagające pilnej interwencji. Warto znać najczęstsze sytuacje, w których się pojawiają:
infekcje wirusowe i bakteryjne – tzw. „grypa żołądkowa”, zatrucia pokarmowe, infekcje spowodowane przez rotawirusy czy norowirusy,
czynniki hormonalne i emocjonalne – ciąża, stres, silne emocje.
Czy wiesz, że? Ośrodek wymiotny w mózgu nie tylko reaguje na bodźce z żołądka, ale też na sygnały z pochodzące z innych części organizmu. To dlatego chemioterapia czy zatrucie alkoholem mogą wywoływać wymioty nawet bez jedzenia!
Zawroty głowy i wymioty – co mogą oznaczać?
Połączenie zawrotów głowy z wymiotami to sygnał, że problem może dotyczyć układu nerwowego . Często przyczyną bywa zapalenie błędnika, łagodne położeniowe zawroty głowy czy choroba Meniere’a. Objawy te zwykle są bardzo dokuczliwe, ale nie zawsze groźne. Trzeba jednak pamiętać, że nagłe i silne wystąpienie zawrotów głowy i wymiotów, zwłaszcza u osób starszych, może wskazywać na udar mózgu. W takiej sytuacji konieczna jest szybka pomoc medyczna.
U dorosłych klasyczna grypa rzadko powoduje nudności i wymioty. Typowe są raczej gorączka, bóle mięśni i złe samopoczucie. Inaczej wygląda to u dzieci, u których wymioty mogą być jednym z pierwszych objawów infekcji. Warto też wspomnieć o tzw. „grypie żołądkowej”, która w rzeczywistości nie ma nic wspólnego z wirusem grypy. To potoczne określenie wirusowych zakażeń przewodu pokarmowego wywoływanych przez rotawirusy, norowirusy czy adenowirusy. Objawy obejmują wtedy nie tylko wymioty, ale również biegunkę, gorączkę i bóle brzucha.
Wymioty – jakie badania wykonać?
Diagnostyka wymiotów zależy od ich nasilenia, czasu trwania i towarzyszących objawów. U zdrowej osoby, u której wystąpiły jednorazowo np. po zepsutym posiłku, często nie ma potrzeby wykonywania dodatkowych testów. Jeśli jednak objawy są silne, nawracające lub nietypowe, lekarz może zlecić badania, które pomogą znaleźć przyczynę.
Badania krwi – najczęściej wykonywana jest morfologia krwi obwodowej, która pozwala ocenić stan ogólny organizmu i wykryć ewentualny stan zapalny. Równocześnie warto sprawdzić poziom elektrolitów, ponieważ wymioty szybko prowadzą do odwodnienia i zaburzeń gospodarki wodno-mineralnej. W przypadku podejrzenia chorób wątroby lekarz zleca także pakiet wątrobowy.
Badania obrazowe – USG jamy brzusznej pozwala wykluczyć np. kamicę żółciową, a w nagłych przypadkach wykonuje się tomografię komputerową, np. gdy istnieje podejrzenie niedrożności jelit lub krwawienia.
Badania endoskopowe – gastroskopia umożliwia ocenę błony śluzowej żołądka i przełyku, szczególnie jeśli wymioty mają charakter przewlekły albo zawierają domieszkę krwi.
Badania specjalistyczne – w przypadku podejrzenia przyczyn neurologicznych pomocne może być pełne badanie neurologiczne, rezonans magnetyczny głowy czy badania płynu mózgowo-rdzeniowego. Gdy podejrzewany jest zawał serca, lekarz zleci EKG i badania markerów sercowych (troponiny, CK-MB).
Co pomaga na wymioty?
W pierwszych godzinach po wystąpieniu wymiotów kluczowe jest zapobieganie odwodnieniu. Najlepiej pić często, ale małymi łyczkami. Szklanka wypita „na raz” może sprowokować kolejne wymioty. Najważniejsze zasady to:
Płyny – sprawdzają się roztwory elektrolitów dostępne w aptece. Jeśli nie mamy ich pod ręką, można sięgać po wodę, lekką herbatę lub niesłodzone napary ziołowe (np. rumianek, mięta).
Lekkostrawna dieta – gdy dolegliwości ustąpią, najlepiej zacząć od prostych produktów: sucharków, banana, ryżu, gotowanych ziemniaków. Unika się tłustych, ostrych i ciężkostrawnych potraw.
Domowe sposoby – imbir (napar, herbata, kapsułki) ma naturalne działanie przeciwwymiotne i sprawdza się np. w chorobie lokomocyjnej czy ciąży.
Odpoczynek – warto leżeć lub siedzieć w spokojnym, dobrze wentylowanym pomieszczeniu. Ostre zapachy i gwałtowne ruchy nasilają nudności.
Uwaga: jeśli wymioty są częste, obfite, a chory nie może przyjmować płynów doustnie, potrzebne jest leczenie dożylne w warunkach szpitalnych.
Leczenie wymiotów
Leczenie zależy od przyczyny, dlatego zawsze zaczyna się od dokładnej diagnostyki.
Wymioty spowodowane infekcją wirusową lub zatruciem pokarmowym – zwykle wystarcza odpoczynek, nawadnianie i lekkostrawna dieta. W przypadku bakterii (np. Salmonella) czasem konieczne są antybiotyki.
Choroba lokomocyjna – pomagają leki przeciwhistaminowe (np. dimenhydrynat) oraz imbir. Warto też siadać przodem do kierunku jazdy i robić przerwy w podróży.
Migrena – w leczeniu stosuje się leki przeciwbólowe i przeciwwymiotne (np. metoklopramid).
Wymioty w przebiegu poważnych chorób (np. nowotwory, niewydolność nerek, choroby wątroby) – leczenie obejmuje terapię przyczynową, a dodatkowo leki przeciwwymiotne, takie jak ondansetron czy metoklopramid.
Ciąża – w pierwszym trymestrze łagodne nudności są częste i nie wymagają leczenia farmakologicznego. Przy nasilonych wymiotach stosuje się leki zalecone przez lekarza.
Czy wiesz, że? Niektóre leki przeciwwymiotne stosowane dziś u pacjentów onkologicznych opracowano pierwotnie jako środki przeciwhistaminowe na alergię? Z czasem okazało się, że równie skutecznie blokują odruch wymiotny.
Wymioty: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
Wielu pacjentów poszukuje prostych i praktycznych wskazówek, dlatego poniżej zebraliśmy odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące wymiotów.
Co pić przy wymiotach, aby się nie odwodnić?
Najlepsze są roztwory elektrolitów dostępne w aptece. Jeśli ich nie ma pod ręką, sprawdzi się woda lub niesłodzona herbata, pita małymi łyczkami.
Jakie wymioty powinny niepokoić?
Szczególnie niebezpieczne są: wymioty z krwią, fusowate (przypominające fusy kawy), przewlekłe i nawracające. W takich sytuacjach należy pilnie zgłosić się do lekarza.
Co zrobić przy wymiotach?
Najpierw daj żołądkowi odpocząć. Przez 1–2 godziny najlepiej nic nie jeść, tylko nawadniać się małymi porcjami. Dopiero gdy dolegliwości ustąpią, można wprowadzić lekkie jedzenie. Warto też ograniczyć bodźce – silne zapachy, hałas czy gwałtowne ruchy nasilają nudności.
Jak uspokoić organizm po wymiotach?
Po epizodzie wymiotów organizm jest odwodniony i osłabiony. Oprócz uzupełniania płynów pomaga spokojny odpoczynek i lekkostrawne posiłki. Wiele osób odczuwa też ulgę po ciepłej kąpieli lub krótkim śnie, które dodatkowo wspierają regenerację.
Wymioty: podsumowanie informacji
Wymioty są jednym z częstszych i bardziej uciążliwych objawów, z którymi spotykamy się w codziennym życiu. Najczęściej wynikają z infekcji wirusowych, zatrucia pokarmowego czy choroby lokomocyjnej i mijają samoistnie po kilku godzinach lub dniach. Czasami jednak są sygnałem poważniejszych problemów zdrowotnych – od chorób przewodu pokarmowego, przez zaburzenia neurologiczne, aż po zawał serca. Dlatego zawsze warto obserwować swój organizm i nie bagatelizować objawów alarmowych, takich jak krew w wymiotach czy nasilone odwodnienie.
Najważniejsze fakty w skrócie:
Wymioty to odruch obronny, który ma chronić organizm przed szkodliwymi substancjami.
Najczęstsze przyczyny to infekcje, zatrucia, migreny, choroba lokomocyjna i działania niepożądane leków.
W diagnostyce stosuje się badania krwi (morfologia, elektrolity, próby wątrobowe), czasem też badania obrazowe i endoskopowe.
Podstawą postępowania jest nawadnianie i odpoczynek; w cięższych przypadkach konieczne są leki przeciwwymiotne i leczenie przyczynowe.
Hasler WL., Chey WD. Nausea and vomiting. Gastroenterology. 2003 Dec;125(6):1860-7.
Horn CC. The Physiology of Vomiting. In: Koch, K., Hasler, W. (eds) Nausea and Vomiting. Springer, Cham. (2017).
Denholm L., Gallagher G. Physiology and pharmacology of nausea and vomiting. Anaesthesia & Intensive Care Medicine. Volume 19, Issue 9, September 2018, Pages 513-516.
Czy zdarza Ci się odczuwać nadmierne pragnienie, które nie ustępuje mimo regularnego picia wody? A może towarzyszy mu uporczywa suchość w ustach, zmęczenie lub częste oddawanie moczu? Choć na co dzień łatwo zbagatelizować te objawy, mogą być one pierwszym sygnałem poważniejszych zaburzeń i wymagają dokładnej diagnostyki. Czym może być spowodowane ciągłe nadmierne pragnienie?
Nadmierne pragnienie i towarzysząca mu suchość w ustach to sygnały, których nie warto lekceważyć — zwłaszcza gdy pojawiają się nagle, utrzymują się przez dłuższy czas lub występują razem z innymi objawami, takimi jak senność czy wzmożona potrzeba picia w godzinach nocnych (nadmierne pragnienie w nocy).
Choć często są jedynie naturalną reakcją organizmu na odwodnienie, wysiłek fizyczny, dietę (zawierającą dużą ilość słonych lub ostrych produktów) czy wysoką temperaturę otoczenia, mogą również zwiastować poważniejsze zaburzenia:
problemy metaboliczne, np. cukrzyca;
zaburzenia hormonalne, np. nadczynność tarczycy i przytarczyc;
choroby nerek (np. przewlekła niewydolność nerek)
zaburzenia psychogenne.
Nadmierne pragnienie a nerwica
Nadmierne pragnienie może być zaskakującym, lecz stosunkowo częstym towarzyszem zaburzeń lękowych i stanów nerwicowych. W sytuacjach wzmożonego stresu organizm reaguje na podwyższony poziom napięcia psychicznego między innymi poprzez wysuszenie błon śluzowych jamy ustnej, co uruchamia naturalny odruch – potrzebę zwilżenia suchych śluzówek.
U niektórych osób ten mechanizm może przybrać bardziej uporczywą postać, prowadząc do tzw. polidypsji psychogennej, w której intensywne pragnienie wynika nie z realnych potrzeb fizjologicznych, lecz z czynników psychicznych, takich jak przewlekły stres, zaburzenia lękowe czy depresja.
Nadmierne pragnienie to jeden z najczęstszych i często pierwszy sygnał cukrzycy — zarówno typu 1., jak i typu 2. Gdy poziom glukozy we krwi utrzymuje się na zbyt wysokim poziomie, nerki zaczynają intensywnie pracować, by usunąć jej nadmiar z organizmu. Jednak, gdy stężenie glukozy przekroczy tzw. próg nerkowy (ok. 180 mg/dl), nie jest ona już w całości wchłaniana z moczu z powrotem do krwi.
Nadmiar glukozy pozostaje w moczu i zwiększa jego stężenie, co powoduje, że organizm wydala wraz z nią także duże ilości wody. W efekcie pojawia się poliuria, czyli częste i obfite oddawanie moczu, które prowadzi do odwodnienia. Aby uzupełnić utracone płyny, organizm wysyła wyraźny sygnał w postaci nasilonego uczucia pragnienia.
Nadmierne pragnienie a tarczyca
Choć nadmierne pragnienie rzadko kojarzy się bezpośrednio z chorobami tarczycy, może być sygnałem zaburzeń jej pracy – szczególnie w przypadku nadczynności tarczycy. Gdy tarczyca produkuje zbyt dużo hormonów, organizm funkcjonuje w stanie ciągłego pobudzenia metabolicznego: serce bije szybciej, skóra staje się wilgotna i spocona, pojawia się niepokój, drażliwość, a masa ciała zaczyna spadać mimo prawidłowego lub wzmożonego apetytu.
To przyspieszone tempo przemiany materii zwiększa zapotrzebowanie na płyny – organizm, by utrzymać równowagę, wysyła sygnały w postaci wzmożonego pragnienia. Ponadto, w niektórych przypadkach nadczynności tarczycy może pojawić się hiperkalcemia, wynikająca ze wzmożonego obrotu kostnego. Podwyższone stężenie wapnia we krwi może nasilać pragnienie i wielomocz, choć nie jest to częsty mechanizm.
W okresie ciąży organizm kobiety przechodzi szereg dynamicznych zmian, które zwiększają jego zapotrzebowanie na wodę – rosnąca objętość krwi, intensywniejszy metabolizm i rozwijające się łożysko sprawiają, że uczucie pragnienia staje się czymś naturalnym. Czasem jednak pragnienie przybiera na sile i staje się uporczywe, co może być sygnałem, że dzieje się coś więcej niż tylko fizjologiczne dostosowanie do ciąży. Jedną z możliwych przyczyn jest cukrzyca ciążowa – zaburzenie gospodarki węglowodanowej, w którym podwyższony poziom glukozy we krwi prowadzi do zwiększonego wydalania wody z moczem (tzw. diureza osmotyczna), a w konsekwencji do silnego pragnienia i suchości w ustach. Rzadką przyczyną nasilonej poliurii i pragnienia w ciąży może także być moczówka prosta ciężarnych.
Wzmożone pragnienie u dziecka
Wzmożone pragnienie u dziecka bywa z jednej strony naturalną reakcją organizmu, z drugiej – sygnałem ostrzegawczym. W upalne dni, podczas intensywnej zabawy czy w trakcie gorączki, zwiększone zapotrzebowanie na płyny jest zupełnie fizjologiczne. Jeśli jednak pragnienie pojawia się nagle, utrzymuje się długo lub towarzyszą mu inne objawy – takie jak zmęczenie czy spadek masy ciała – warto wykluczyć cukrzycę typu 1., która często ujawnia się właśnie w ten sposób.
Innymi możliwymi przyczynami są:
moczówka prosta, czyli zaburzenie zatrzymywania wody w organizmie;
polidypsja psychogenna, kiedy dziecko sięga po picie w odpowiedzi na stres czy napięcie emocjonalne.
Uporczywe nadmierne pragnienie i towarzysząca mu suchość w ustach to sygnały, których nie warto lekceważyć — zwłaszcza gdy pojawiają się bez wyraźnej przyczyny lub trwają dłużej niż kilka dni. Choć często próbujemy je tłumaczyć zmęczeniem, stresem czy odwodnieniem, mogą skrywać znacznie poważniejsze przyczyny. Aby je odkryć, niezbędna jest dokładna diagnostyka, która krok po kroku pozwala lekarzowi dotrzeć do źródła problemu i wdrożyć skuteczne leczenie:
szczegółowy wywiad medyczny – lekarz pyta o czas trwania i nasilenie dolegliwości, o zmiany w apetycie, masie ciała, aktywności fizycznej oraz występowanie innych objawów. Istotne jest również omówienie chorób współistniejących i wszystkich stosowanych leków oraz suplementów;
badania laboratoryjne – podstawą są: oznaczenie stężenia glukozy we krwi (by wykluczyć cukrzycę), morfologia, poziomy elektrolitów (sód, potas, wapń), ocenę czynności nerek – stężenie kreatyniny i mocznika, badanie ogólne moczu (z oceną ciężaru właściwego i stopnia jego zagęszczenia);
badanie fizykalne – ocena ogólnego stanu zdrowia, ze szczególnym zwróceniem uwagi na oznaki odwodnienia, zaburzenia tętna czy ciśnienia oraz inne objawy mogące wskazywać na choroby metaboliczne lub hormonalne;
badania specjalistyczne i konsultacje – w razie podejrzenia moczówki prostej wykonuje się test odwodnieniowy z oceną odpowiedzi na desmopresynę (analog wazopresyny), a wybranych sytuacjach rozważa się badania obrazowe przysadki. Jeśli lekarz podejrzewa polidypsję psychogenną, niezbędna jest konsultacja psychiatryczna.
Wzmożone pragnienie: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
Jak ugasić ciągłe pragnienie?
Jeśli dokucza Ci uporczywe nadmierne pragnienie, w pierwszej kolejności zadbaj o odpowiednie nawodnienie — najlepiej czystą wodą lub napojami bez dodatku cukru i kofeiny, które nie obciążają organizmu. Staraj się pić małymi łykami, ale regularnie w ciągu dnia, by utrzymać stały poziom nawodnienia. Jeśli mimo to pragnienie nie ustępuje, konieczna jest konsultacja lekarska.
Dlaczego ciągle chce mi się pić?
Ciągłe uczucie pragnienia może wynikać z wielu przyczyn — od odwodnienia, stresu, diety, przyjmowanych leków po poważniejsze schorzenia. Gdy organizm traci wodę (np. w wyniku gorączki, nadmiernej potliwości czy częstego oddawania moczu), uruchamia mechanizm obronny w postaci nasilonego pragnienia.
Przy jakiej chorobie dużo się pije?
Najczęściej dużo pije się przy cukrzycy, ale także przy moczówce prostej, niewydolności nerek, hiperkalcemii czy polidypsji psychogennej.
Jak poradzić sobie z ciągłym pragnieniem?
Skuteczne radzenie sobie z ciągłym pragnieniem wymaga przede wszystkim poznania jego przyczyny. Jeśli wynika ono z odwodnienia — uzupełnij płyny, najlepiej wodą lub płynami wieloelektrolitowymi. Jeśli powodem są choroby przewlekłe, konieczna jest odpowiednia diagnostyka, a następnie ustalenie z lekarzem właściwej metody leczenia.
Nadmierne pragnienie i suchość w ustach: podsumowanie informacji
Podsumowując, nadmierne pragnienie jest objawem, który może wynikać zarówno z fizjologicznych mechanizmów adaptacyjnych, jak i z poważnych zaburzeń wymagających specjalistycznej diagnostyki oraz leczenia. Warto zapamiętać, że:
nadmierne pragnienie jest objawem, a nie samodzielną jednostką chorobową – może pojawiać się przejściowo w odpowiedzi na odwodnienie, wysiłek fizyczny czy wysoką temperaturę, ale również sygnalizować choroby ogólnoustrojowe;
najczęstsze choroby będące przyczyną nadmiernego pragnienia mają charakter przewlekły i wymagają leczenia – należą do nich m.in. cukrzyca, nadczynność tarczycy, moczówka prosta, niewydolność nerek, czy polidypsja psychogenna;
diagnostyka nadmiernego pragnienia obejmuje szczegółowy wywiad lekarski, badania laboratoryjne (glukoza, elektrolity, morfologia, badanie ogólne moczu), badanie fizykalne oraz – w razie potrzeby – badania specjalistyczne.
Opieka merytoryczna: lek. Maria Wydra
Bibliografia
Gajewski K., Nadmierne pragnienie, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2017.
Ból brzucha po jedzeniu to częsta dolegliwość, która zawsze wymaga uwagi. Może mieć stosunkowo łagodne podłoże, jak nietolerancje pokarmowe czy nadwrażliwość jelit, ale bywa też objawem poważniejszych chorób – m.in. wrzodów, refluksu, kamicy żółciowej czy stanów zapalnych przewodu pokarmowego. W tym artykule omawiamy najczęstsze przyczyny bólu brzucha po posiłkach, wskazujemy, kiedy konieczna jest konsultacja lekarska, oraz jakie badania pomagają ustalić właściwą diagnozę.
Ból brzucha po posiłku może mieć wiele przyczyn. Czasem wynika z problemów w układzie pokarmowym, innym razem jest objawem chorób niezwiązanych bezpośrednio z trawieniem. Może być krótkotrwały i niegroźny, ale jeśli pojawia się regularnie, warto ustalić jego źródło.
Ból jelit po jedzeniu
Przyczyny bólu jelit po posiłkach są różnorodne i często się ze sobą łączą. Do najczęstszych należą:
nadwrażliwość trzewna i zespół jelita drażliwego (IBS): jelita reagują bólem na normalne procesy trawienia, a stres dodatkowo nasila objawy,
nietolerancje i alergie pokarmowe: do najczęstszych należą nietolerancja laktozy (mleko i produkty mleczne), fruktozy, sorbitolu,
zaburzenia mikrobioty: dysbioza sprzyja stanom zapalnym i nadwrażliwości jelit,
choroby przewlekłe: m.in. Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, celiakia czy przewlekłe infekcje jelitowe,
czynniki psychologiczne: stres, lęk i zaburzenia odżywiania wpływają na pracę osi jelito–mózg i nasilają objawy,
indywidualna wrażliwość: niektóre osoby reagują bólem na dodatki do żywności czy nawet samo oczekiwanie dolegliwości.
Ból w nadbrzuszu po jedzeniu
Ból w nadbrzuszu po jedzeniu najczęściej wiąże się z dyspepsją czynnościową, chorobą wrzodową żołądka lub dwunastnicy oraz refluksem żołądkowo-przełykowym. Objawia się uczuciem pełności, pieczeniem, zgagą czy bólem pojawiającym się bezpośrednio po posiłku albo kilka godzin później. Rzadziej przyczyną są kamica żółciowa, zapalenie trzustki czy nowotwory przewodu pokarmowego.
Ból po lewej stronie brzucha po jedzeniu
Ból po lewej stronie brzucha po jedzeniu najczęściej wynika z problemów jelitowych, takich jak zespół jelita drażliwego czy nietolerancje pokarmowe, które prowadzą do wzdęć i nadwrażliwości trzewnej. Częstą przyczyną u dorosłych, szczególnie starszych, jest zapalenie uchyłków esicy, któremu mogą towarzyszyć gorączka i zaburzenia wypróżnień. Rzadziej ból ma związek z chorobami trzustki, żołądka czy śledziony, a jego nasilenie mogą potęgować stres i czynniki psychologiczne.
Ból brzucha po prawej stronie po jedzeniu
Ból po prawej stronie brzucha po jedzeniu najczęściej wiąże się z chorobami pęcherzyka żółciowego, takimi jak kamica czy zapalenie, które nasilają się po tłustych posiłkach i mogą promieniować do pleców lub barku. Dolegliwości mogą także wynikać z choroby Leśniowskiego-Crohna zajmującej końcowy odcinek jelita cienkiego, zespołu jelita drażliwego czy wrzodu dwunastnicy. Rzadziej przyczyną są choroby wątroby, nietolerancje pokarmowe lub inne schorzenia wymagające pogłębionej diagnostyki.
Ból brzucha a rodzaj spożywanych pokarmów
Rodzaj spożywanych produktów ma duże znaczenie w pojawianiu się dolegliwości. Nietolerancje, reakcje immunologiczne oraz dieta bogata w tłuszcze, żywność wysoko przetworzoną i FODMAP zwiększają ryzyko bólu brzucha.
Ból brzucha po ostrym jedzeniu
Spożycie ostrych potraw często prowadzi do pieczenia i bólu brzucha, szczególnie u osób z nadwrażliwością przewodu pokarmowego. Objawy nasilają się u pacjentów z zespołem jelita drażliwego czy refluksem, a częste jedzenie pikantnych potraw zwiększa ryzyko dyspepsji i innych dolegliwości żołądkowych.
Ból brzucha po tłustym jedzeniu
Tłuste posiłki często nasilają dolegliwości trawienne. Mogą wywoływać ból u osób z chorobami pęcherzyka żółciowego, zapaleniem trzustki czy zespołem jelita drażliwego, a także nasilać objawy dyspepsji i wzdęcia. Mechanizm ten wiąże się zarówno ze skurczem pęcherzyka żółciowego i zaburzeniami wydzielania żółci, jak i z nadwrażliwością trzewną oraz wpływem diety wysokotłuszczowej na mikroflorę i procesy zapalne w jelitach.
Diagnostyka bólu brzucha po jedzeniu
Rozpoznanie przyczyn bólu brzucha po posiłkach powinno być etapowe i dostosowane do pacjenta. Obejmuje ocenę możliwych chorób organicznych i czynnościowych, analizę diety, a także czynników psychicznych i środowiskowych.
Jakie badania na ból brzucha po jedzeniu?
Diagnostyka zaczyna się od prostych badań i wywiadu lekarskiego. Dopiero gdy objawy utrzymują się lub pojawiają się sygnały alarmowe – takie jak utrata masy ciała, krew w stolcu, niedokrwistość czy silne bóle nocne – zleca się testy bardziej zaawansowane.
Wywiad i badanie fizykalne
Lekarz pyta o lokalizację i charakter bólu, czas jego wystąpienia po jedzeniu oraz objawy towarzyszące, np. wzdęcia, zgagę, nudności czy biegunki. Podczas badania ocenia ogólny stan pacjenta, parametry życiowe oraz ewentualne nieprawidłowości w obrębie brzucha.
Badania laboratoryjne
Zwykle obejmują morfologię krwi, CRP, próby wątrobowe, amylazę i lipazę (dla oceny trzustki), poziom glukozy oraz badanie moczu. W razie potrzeby wykonuje się także badania stolca, np. test na krew utajoną czy antygen Helicobacter pylori.
Badania obrazowe
Najczęściej wykonywane jest USG jamy brzusznej. Jeśli wyniki są niejasne, lekarz może zlecić tomografię komputerową (TK) lub rezonans magnetyczny (MR). W określonych sytuacjach pomocne bywa także RTG jamy brzusznej.
Badania endoskopowe
Przy przewlekłych objawach lub obecności sygnałów alarmowych wykonuje się gastroskopię (żołądek i dwunastnica) lub kolonoskopię (jelito grube). Badania te pozwalają ocenić stan błony śluzowej i wykryć zmiany zapalne, wrzodowe czy nowotworowe.
Kiedy udać się do lekarza z bólem brzucha?
Niektóre objawy wymagają natychmiastowej pomocy, często na SOR. Należą do nich: nagły, bardzo silny ból brzucha, gorączka z wymiotami, obecność krwi w stolcu, twardy brzuch, utrata przytomności, spadek ciśnienia, żółtaczka czy ból brzucha u kobiet w ciąży.
Do lekarza pierwszego kontaktu należy udać się wtedy, gdy ból utrzymuje się kilka dni, nawraca, zaburza codzienne funkcjonowanie albo współwystępuje z innymi objawami, np. biegunką, zaparciami czy wzdęciami. Szczególnie czujni powinni być pacjenci przewlekle chorzy oraz osoby starsze.
Ból brzucha po jedzeniu: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
Poniżej znajdziesz odpowiedzi na najczęściej zadawane pytanie dotyczące bólu brzucha.
Kiedy ból brzucha powinien niepokoić?
Niepokojące są sytuacje, gdy ból pojawia się nagle, jest bardzo silny, towarzyszą mu gorączka, wymioty, krew w stolcu albo niezamierzona utrata masy ciała.
Czy jelito drażliwe boli po jedzeniu?
Tak – u większości osób z IBS ból brzucha nasila się po posiłkach. Najczęściej wywołują go produkty mleczne, potrawy bogate w FODMAP (fermentujące węglowodany, które słabo się wchłaniają i łatwo wywołują gazy oraz wzdęcia – np. fruktany obecne w pszenicy), soja czy tłuste jedzenie. Objawy wynikają głównie z nadwrażliwości jelit i zaburzeń osi jelito–mózg, co prowadzi do wzdęć, bólu i dyskomfortu. Szacuje się, że 60–90% pacjentów z IBS wiąże swoje dolegliwości właśnie ze spożywaniem jedzenia.
Jak boli brzuch przy problemach z jelitami?
Ból jelit może mieć różny charakter w zależności od choroby. W zespole jelita drażliwego jest skurczowy lub kolkowy, pojawia się w podbrzuszu albo przy pępku, nasila po posiłkach i ustępuje po wypróżnieniu. W chorobach zapalnych jelit, takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego, bywa tępy lub ostry i często współwystępuje z biegunką, krwią w stolcu oraz gorączką. Niedrożność jelit objawia się bólem najpierw kolkowym, a później stałym i bardzo silnym, któremu towarzyszą wzdęcia, wymioty i zatrzymanie stolca – i wymaga pilnej pomocy lekarskiej.
Ból brzucha po jedzeniu: podsumowanie informacji
Najważniejsze informacje dotyczące bólu brzucha po jedzeniu można ująć w kilku kluczowych punktach:
do częstych przyczyn należą nadwrażliwość jelit, nietolerancje pokarmowe, refluks, wrzody i choroby pęcherzyka żółciowego,
objawy nasilają się zwłaszcza po tłustych, ostrych lub wysoko przetworzonych posiłkach,
diagnostyka obejmuje wywiad lekarski, badania laboratoryjne, USG, a w razie potrzeby gastroskopię lub kolonoskopię,
sygnały alarmowe, takie jak nagły i silny ból, krwawienie, gorączka z wymiotami, sztywność brzucha czy utrata przytomności, wymagają pilnej pomocy lekarskiej,
w zespole jelita drażliwego ból zwykle nasila się po posiłkach i ustępuje po wypróżnieniu.
Lewandowski K, Diagnostyka i postępowanie w bólach brzucha – polskie stanowisko ekspertów, Lekarz POZ, 2025, 1, s. 1-19
Tilburg MAL, Diet and functional abdominal pain in children and adolescents, 2013, 57, s. 141-148
Benegal A, Meal related symptoms in youth with chronic abdominal pain: Relationship to anxiety, depression, and sleep dysfunction, Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 2024, 78, s. 1091-1097
El-Salhy M, Diet in irritable bowel syndrome, Nutrition Journal, 2015, 14:36, s. 1-11
Osocze to płynna część, w której zawieszone są komórki krwi oraz są rozpuszczone inne substancje – m.in. sole mineralne i hormony. Ich stężenie zmienia się w zależności od aktualnego stanu zdrowia. Osocze pozyskane od dawców może być stosowane w celach terapeutycznych. Dowiedz się, jakie są skład i funkcje osocza, jak się je pobiera i kiedy podaje.
Osocze to płynna część krwi, stanowiąca około 55% jej całkowitej objętości. To podstawowe środowisko dla elementów morfotycznych, czyli krwinek białych i czerwonych oraz płytek krwi. Są w nim obecne również substancje niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Osocze ma jasnożółtą, lekko słomkową barwę. Jego kolor może zmieniać się w zależności od stanu zdrowia oraz obecnych w nim substancji. Zwykle staje się mocno żółte, a nawet mętne, po spożyciu dużej ilości tłuszczów lub na skutek zaburzeń metabolicznych. Zjawisko to nosi nazwę lipemii. Zdarza się, że osocze jest zielone – może to mieć miejsce u kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną i ciężarnych.
Skład osocza
Osocze w około 91% składa się z wody, która jest niezbędna do utrzymania prawidłowego ciśnienia osmotycznego i transportu substancji. Pozostałe 9% zawartości stanowią związki organiczne i nieorganiczne, do których zaliczają się m.in.:
Szczególne znaczenie mają białka osocza – albuminy odpowiadają za utrzymanie ciśnienia onkotycznego, globuliny pełnią funkcje odpornościowe, a fibrynogen bierze udział w procesie krzepnięcia krwi.
Osocze a surowica – różnice
Osocze jest otrzymywane po odwirowaniu krwi pobranej do probówki zawierającej środek przeciwkrzepliwy (antykoagulant). Zawiera więc wszystkie czynniki krzepnięcia, w tym fibrynogen.
Natomiast surowicę otrzymuje się po odwirowaniu skrzepu. Krew jest pobierana do probówki bez antykoagulantu. W procesie krzepnięcia zużyte zostają fibrynogen i inne czynniki krzepnięcia, więc surowica ich nie zawiera.
Surowica jest powszechnie używana w większości rutynowych badań laboratoryjnych. Osocze ma zastosowanie w niektórych specjalistycznych testach, ale przede wszystkim jest używane w celach terapeutycznych.
Główną funkcją osocza jest transport. Dzięki niemu możliwe jest dostarczenie komórkom tlenu, substancji odżywczych i hormonów oraz przenoszenie produktów przemiany materii. Poprzez zawarte w nim składniki osocze bierze również udział w:
utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej i wodno-elektrolitowej,
krzepnięciu krwi,
mechanizmach odpornościowych,
regulacji ciśnienia krwi poprzez utrzymywanie stałego ciśnienia onkotycznego.
Dzięki swoim właściwościom i funkcjom osocze krwi ma zastosowanie w medycynie w wielu sytuacjach klinicznych. Może być podawane w całości, jednak częściej izoluje się z niego konkretne składniki, które następnie są przetaczane chorym.
Kiedy podaje się osocze krwi?
Osocze świeżo mrożone (FFP), czyli takie, które zawiera wszystkie czynniki krzepnięcia i białka jest podawane w następujących przypadkach:
objawowe zaburzenia krzepnięcia u osób z niedoborem kilku czynników krzepnięcia,
krwawienie u osób z wrodzonym niedoborem czynnika V lub XI,
krioprecypitat (koncentrat czynników krzepnięcia VIII, XII, von Willebranda, fibrynogenu, fibronektyny) – podawany przy zaburzeniach krzepnięcia krwi, np. w chorobie von Willebranda,
immunoglobuliny (przeciwciała odpornościowe) – podawane przy niedoborach odporności oraz w leczeniu i profilaktyce niektórych zakażeń i chorób (np. tężca),
albuminy (białka transportujące) – podawane m.in. przy chorobach wątroby, rozległych oparzeniach.
Z osocza krwi ludzkiej produkowana jest również immunoglobulina anty-Rh-D, którą podaje się ciężarnym w ramach profilaktyki konfliktu serologicznego.
Jak pobiera się osocze?
Pobieranie osocza odbywa się najczęściej metodą plazmaferezy, czyli oddzielenia osocza od elementów morfotycznych krwi. Podczas tego procesu krew dawcy przepływa przez specjalny separator, w którym osocze zostaje oddzielone, a pozostałe składniki – erytrocyty, leukocyty i płytki krwi – są zwracane do krwiobiegu dawcy. Taki zabieg trwa około 30 minut.
Osocze można pozyskać również w wyniku donacji krwi pełnej. Wówczas krew pobrana od dawcy jest poddawana wirowaniu, co powoduje oddzielenie osocza od komórek krwi.
Jak często można oddawać osocze?
Zgodnie z obowiązującymi normami w Polsce, osocze można oddawać:
4 tygodnie po oddaniu krwi,
2 tygodnie po oddaniu osocza,
48 godzin po oddaniu płytek krwi,
4 tygodnie po oddaniu krwinek białych.
Maksymalna liczba donacji osocza w ciągu roku nie powinna przekroczyć 33. Jednorazowo nie można pobrać więcej niż 880 ml.
Osocze krwi: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące osocza.
Na co jest osocze krwi?
Osocze i wyizolowane z niego składniki są stosowane głównie w celu uzupełnienia niedoborów białek, czynników krzepnięcia i przeciwciał.
Jakie choroby leczy się osoczem?
Osocze lub wyizolowane z niego składniki są stosowane w leczeniu m.in. zaburzeń krzepnięcia krwi, chorób wątroby, zaburzeń odporności, rozległych oparzeń, niektórych zakażeń, a także w celu odwrócenia działania leków przeciwkrzepliwych (gdy nie ma specyficznej odtrutki).
Kto potrzebuje infuzji osocza?
Infuzji osocza potrzebują osoby: z objawowymi zaburzeniami krzepnięcia, które mają niedobór kilku czynników krzepnięcia, chorujące na zakrzepową plamicę małopłytkową lub atypową postać zespołu hemolityczno-mocznicowego oraz poddawane plazmaferezie leczniczej.
Czy osocze ma skutki uboczne?
Podawanie osocza jak każda interwencja medyczna może wiązać się z ryzykiem działań niepożądanych. Możliwe skutki uboczne to: przeniesienie zakażenia wirusowego, przeciążenie krążenia, sepsa, poprzetoczeniowa ostra niewydolność oddechowa (TRALI) oraz niehemolityczne reakcje poprzetoczeniowe (np. pokrzywka, gorączka, dreszcze).
Osocze krwi: podsumowanie informacji
Osocze stanowi około 55% objętości krwi i składa się głównie z wody oraz białek.
Najczęściej pobiera się je metodą plazmaferezy, a dawca może oddawać osocze nawet co dwa tygodnie.
Osocze przetacza się przy objawowych zaburzeniach krzepnięcia u osób z niedoborem kilku czynników krzepnięcia, zakrzepowej plamicy małopłytkowej i atypowej postaci zespołu hemolityczno-mocznicowego.
Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz
Bibliografia
J. Korsak i in., Wytyczne w zakresie leczenia krwią i jej składnikami oraz produktami krwiopochodnymi w podmiotach leczniczych, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2020
Szacuje się, że żylaki kończyn dolnych występują nawet u 30–60% dorosłych. Chociaż wiele osób traktuje je jedynie jako defekt estetyczny, w rzeczywistości są objawem przewlekłej niewydolności żylnej, która w zaawansowanych przypadkach może prowadzić do poważnych powikłań. Dowiedz się, od czego robią się żylaki na nogach, na jakie objawy zwrócić uwagę oraz jakie są możliwości leczenia.
Żylaki to trwałe, patologiczne poszerzenia żył powierzchownych, które stają się widoczne pod skórą w postaci krętych, niebiesko-fioletowych wypukłości. Najczęściej pojawiają się na łydkach, w okolicy podkolanowej oraz na udach. Ich powstawanie związane jest z zaburzeniem funkcjonowania zastawek żylnych. W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 żylaki nóg mają symbol I83.
Wyróżnia się następujące typy żylaków na nogach:
teleangiektazje – płytko położone w skórze drobne, rozszerzone naczynia krwionośne,
żylaki siatkowate – sieć krętych żyłek (o średnicy 1–3 mm) widoczna pod powierzchnią skóry,
żylaki głównych pni żylnych – poszerzenie żyły odpiszczelowej lub odstrzałkowej widoczne na tylnej powierzchni łydki lub na przyśrodkowej powierzchni kończyny dolnej.
Żylaki na nogach są manifestacją przewlekłej niewydolności żylnej (PNŻ). Jest to poważne schorzenie, które wymaga wczesnego rozpoznania i wdrożenia leczenia. Brak terapii w skrajnych przypadkach może prowadzić m.in. do niegojących się ran na podudziach (tzw. owrzodzenia żylne) czy powstawania zakrzepów w żyłach powierzchownych lub głębokich.
Zdarza się, że dochodzi do pęknięcia żylaków na nodze. Najczęściej ma to miejsce, gdy skóra kończyny jest cienka i uszkodzona (np. przez owrzodzenie) lub gdy dojdzie do urazu mechanicznego.
Objawy żylaków – jak wyglądają żylaki na nogach?
Wygląd żylaków kończyn dolnych zależy od stopnia zaawansowania problemu. Początkowo widoczne są niewielkie poszerzone naczynia krwionośne przypominające pajączki. Wraz z rozwojem choroby pojawiają się charakterystyczne, wypukłe i kręte żyły widoczne pod skórą.
W niektórych przypadkach występują dodatkowe objawy żylaków nóg. Są to:
dyskomfort podczas długotrwałego stania lub siedzenia,
uczucie ciężkości nóg,
bóle nóg,
obrzęk okolicy stopy i kostki (często jednostronny),
Szczególną uwagę należy zwrócić na obrzęk łydki lub całej nogi, który pojawia się nagle i towarzyszą mu bolesność uciskowa oraz ocieplenie i zmiana zabarwienia skóry kończyny na różowo-siną. Takie objawy wskazują na zakrzepicę żylną, która wymaga niezwłocznej pomocy medycznej.
Od czego robią się żylaki nóg?
Żylaki kończyn dolnych powstają w wyniku niewydolnego układu zastawek żylnych. W efekcie krew z żył głębokich powraca do żył powierzchownych, zamiast płynąć dalej w kierunku serca. Zjawisko to określa się mianem refluksu żylnego. Jego przyczyną może być również osłabienie ściany żyły na skutek przewlekłego stanu zapalnego lub zmiany składu kolagenu.
Refluks żylny powoduje:
zastój krwi w żyłach,
wzrost ciśnienia wywieranego na ściany naczynia krwionośnego,
stopniowe poszerzanie się żyły.
Powstawanie żylaków kończyn dolnych jest procesem wieloczynnikowym. Dużą rolę odgrywają predyspozycje genetyczne. Dziedziczona jest skłonność do osłabienia struktury tkanki łącznej budującej ścianę żył, co prowadzi do ich mniejszej elastyczności i niewydolności zastawek. Inne czynniki ryzyka żylaków na nogach to:
Ryzyko żylaków nóg wzrasta wraz z wiekiem. Najczęściej pierwsze objawy pojawiają się około 40. roku życia, ale zdarzają się nawet u osób młodszych.
Diagnostyka żylaków na nogach
Podstawą rozpoznania żylaków nóg jest dokładny wywiad lekarski oraz badanie fizykalne. Lekarz ocenia wygląd kończyn, stopień nasilenia objawów oraz rodzaj, lokalizację i rozległość zmian.
Przed wdrożeniem leczenia żylaków nóg rekomendowana jest ultrasonografia dopplerowska, która pozwala ocenić przepływ krwi, stan zastawek i obecność ewentualnych zakrzepów. USG Doppler jest przeprowadzane w pozycji stojącej.
Aby odróżnić refluks żył powierzchownych od refluksu żył głębokich można również wykonać próby czynnościowe:
test Trendelenburga – pacjent unosi nogę w pozycji leżącej, następnie lekarz zakłada na nią opaskę uciskową, prosi o wstanie i obserwuje czas wypełnienia się żylaków;
próbę Perthesa – pacjent maszeruje przez 5 minut z opaską uciskową założoną na udo, a lekarz obserwuje zachowanie żylaków (uwidocznienie lub zapadnięcie się).
Do określenia stopnia zaawansowania przewlekłej niewydolności żylnej służy klasyfikacja CEAP. Teleangiektazje zaliczane są do kategorii C1, a żylaki do kategorii C2.
Jak leczyć żylaki?
Leczenie żylaków można podzielić na niezabiegowe oraz zabiegowe. Dobór metody terapii zależy od stopnia zaawansowania problemu, ogólnego stanu zdrowia pacjenta oraz jego oczekiwań estetycznych.
Do niezabiegowego leczenia żylaków na nogach zaliczane są:
zmiana stylu życia (regularne ćwiczenia, utrzymanie prawidłowej masy ciała, zaprzestanie palenia papierosów, unikanie długotrwałego pozostawania w jednej pozycji, odpoczynek z uniesionymi nogami),
leczenie uciskowe (noszenie specjalnych pończoch uciskowych),
farmakoterapia (leki flebotropowe; łagodzą objawy i obrzęki, ale nie usuwają refluksu ani żylaków).
Do metod chirurgicznego leczenia żylaków nóg należą:
skleroterapia polegająca na podaniu środka obliterującego do wnętrza żyły,
laserowe usuwanie żylaków,
ablacja prądem o częstotliwości radiowej (tzw. termoablacja),
klasyczne leczenie chirurgiczne.
Należy pamiętać, że ze względu na udział czynników genetycznych, żylaki kończyn dolnych mogą nawracać, mimo skutecznego leczenia.
Żylaki na nogach: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące żylaków kończyn dolnych.
Czy żylaki bolą?
Żylaki na nogach mogą powodować dyskomfort, uczucie ciężkości lub ból – szczególnie w wyniku długotrwałego stania lub siedzenia. Dolegliwości bólowe zwykle nasilają się w godzinach wieczornych.
Czy żylaki na nogach są niebezpieczne?
Żylaki na nogach są objawem przewlekłej niewydolności żylnej, która nieleczona zwiększa ryzyko powstawania zakrzepicy, krwawień z pękniętych żylaków czy rozwoju owrzodzeń żylnych.
Jak zlikwidować żylaki na nogach?
Leczenie żylaków kończyn dolnych dopasowywane jest indywidualnie do każdej osoby. Wśród stosowanych metod wymienić można m.in. kompresjoterapię, farmakoterapię, skleroterapię, laseroterapię, ablację prądem, zabieg chirurgiczny.
Czy picie wody pomaga na żylaki?
Samo picie wody nie usuwa żylaków. Jednak odpowiednie nawodnienie organizmu jest ważne dla prawidłowego funkcjonowania układu krążenia.
Czy chodzenie pomaga na żylaki?
Regularne spacery mają korzystny wpływ na krążenie żylne. Podczas chodzenia pracują mięśnie łydek, które działają jak pompa wspomagająca przepływ krwi w kierunku serca. Dlatego aktywność fizyczna stanowi jeden z podstawowych elementów profilaktyki i leczenia zachowawczego żylaków nóg.
Żylaki nóg: podsumowanie informacji
Żylaki na nogach są widoczne pod skórą jako uwypuklone, poszerzone i kręte naczynia krwionośne.
Żylaki są objawem przewlekłej niewydolności żylnej. Do głównych czynników ryzyka zalicza się: predyspozycje genetyczne, palenie papierosów, otyłość, siedzący tryb życia, ciążę.
Leczenie żylaków nóg obejmuje metody niezabiegowe (np. kompresjoterapię, zmianę stylu życia, farmakoterapię) i zabiegowe (np. laseroterapię, skleroterapię, ablację prądem).
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha
Bibliografia
P. Mościcka i in., Przewlekła niewydolność żylna – obraz kliniczny, Leczenie Ran 2019, s. 84–91
N. Hajok i in., Żylaki kończyn dolnych – aktualnie stosowane metody terapii, Innowacje w medycynie – przegląd wybranych technologii XXI w., Wydawnictwo Naukowe ArchaeGraph
H. Marona, A. Kornobis, Patofizjologia rozwoju żylaków oraz wybrane metody ich leczenia – aktualny stan wiedzy, Farm Pol 2009; 65: 88–92
Wszystkie nawyki przyszłej mamy mają wpływ na przebieg ciąży oraz rozwój i dalsze życie dziecka. Jednym z najgroźniejszych czynników ryzyka jest palenie papierosów. Substancje zawarte w dymie tytoniowym przenikają przez łożysko i docierają bezpośrednio do płodu, zaburzając procesy rozwojowe. Skutki mogą być natychmiastowe lub odległe. Dowiedz się, czym grozi palenie w ciąży.
Kluczowe informacje: >> Palenie w ciąży stanowi poważne zagrożenie dla dziecka. Zwiększa ryzyko m.in. poronienia, przedwczesnego porodu, niskiej masy urodzeniowej, zakażeń wewnątrzmacicznych czy rozwoju chorób na późniejszych etapach życia. >> Palenie papierosów w ciąży szkodzi również zdrowiu matki, zwiększając np. ryzyko powikłań położniczych. >> Szkodliwe jest nie tylko palenie papierosów tradycyjnych, ale również e-papierosów.
Dym tytoniowy zawiera ponad 4 tysiące związków chemicznych. Są to kancerogeny oraz substancje toksyczne, drażniące, ciliotoksyczne (blokujące enzymy oddechowe) i wzmacniające działanie kancerogenów.
W dymie papierosowym znajdują się m.in.:
tlenek węgla obniżający utlenowanie tkanek,
tlenek azotu uszkadzający błony śluzowe układu oddechowego,
Należy pamiętać, że nie ma bezpiecznej dawki papierosów w ciąży. Nawet mała ilość dymu tytoniowego zwiększa ryzyko nieprawidłowości.
Pamiętaj: Dym tytoniowy wchłania się w układzie oddechowym i pokarmowym. Jego składniki przenikają do krwiobiegu i są rozprowadzane po całym organizmie – również rozwijającego się w macicy dziecka.
Palenie papierosów w ciąży: skutki dla dziecka
Skutki palenia w ciąży nie ograniczają się jedynie do problemów w okresie noworodkowym. Obejmują one szerokie spektrum konsekwencji, które mogą towarzyszyć dziecku przez całe życie.
nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) i wolniejszego rozwoju psychicznego.
Palenie w ciąży a wady genetyczne
Palenie w ciąży wiąże się z większym ryzykiem zmian epigenetycznych. Wpływają one na aktywność genów, ale nie powodują zmiany sekwencji DNA. Mogą „programować” metabolizm dziecka, jego układ odpornościowy i neurologiczny, zwiększając ryzyko m.in. otyłości, cukrzycy typu 2 czy nowotworów.
Palenie papierosów w ciąży a rozwój intelektualny dziecka
Substancje zawarte w dymie tytoniowym oddziałują negatywnie na rozwijający się układ nerwowy dziecka. Pod ich wpływem może dochodzić do obumierania neuronów we wczesnym stadium rozwoju i zaburzeń w tworzeniu połączeń neuronalnych. Skutkiem palenia w ciąży mogą być: nadpobudliwość psychoruchowa, trudności w koncentracji, gorsze wyniki w nauce, problemy behawioralne.
Wady wrodzone jako konsekwencja palenia w ciąży
Palenie papierosów w okresie ciąży zwiększa ryzyko występowania wad wrodzonych. Należą do nich między innymi rozszczep wargi i podniebienia. Ryzyko pojawienia się takich nieprawidłowości rośnie wraz z liczbą wypalanych papierosów.
Inne, długofalowe skutki palenia papierosów w ciąży
Dzieci narażone na dym tytoniowy w życiu płodowym mają wyższe ryzyko zachorowań na infekcje układu oddechowego, przewlekłe zapalenie ucha środkowego, a także astmę, alergię oraz przewlekłą obturacyjną chorobę płuc w późniejszym wieku. Ponadto, istnieją dowody na zwiększoną podatność na choroby sercowo-naczyniowe, metaboliczne, nowotworowe.
Papierosy w ciąży: skutki dla przyszłej mamy
Palenie w ciąży szkodzi nie tylko dziecku, ale także zdrowiu kobiety. Ciężarne palące papierosy są bardziej narażone na powikłania położnicze – m.in. łożysko przodujące, przedwczesne oddzielanie się łożyska, krwawienia, przedwczesne pęknięcie błon płodowych.
Należy wspomnieć również o długofalowych skutkach palenia papierosów przez kobiety. Nałóg wiąże się ze zwiększonym ryzykiem nowotworów złośliwych, chorób układu oddechowego, chorób układu sercowo-naczyniowego, osteoporozy, ciąży pozamacicznej, problemów z płodnością, przedwczesnej menopauzy.
Niektóre kobiety błędnie uważają, że e-papierosy stanowią bezpieczniejszą opcję w ciąży. Chociaż nie generują takiej ilości substancji smolistych, nadal mogą być w nich obecne kancerogeny, metale ciężkie i inne związki chemiczne o nieznanym wpływie na zdrowie płodu i przebieg ciąży. Dlatego ciężarne powinny zrezygnować również z palenia e-papierosów.
Nie tylko aktywne palenie stanowi zagrożenie. Bierne palenie w ciąży, czyli wdychanie dymu wydychanego przez innych palaczy, również może wiązać się z poważnymi konsekwencjami. Dziecko narażone na toksyczne substancje w ten sposób jest zagrożone podobnymi powikłaniami (m.in. niską masą urodzeniową, wcześniactwem) jak w przypadku aktywnego palenia przez przyszłą mamę.
Jak rzucić palenie w ciąży?
Rzucenie palenia w ciąży to decyzja, która może uratować zdrowie i życie dziecka. Najważniejsze jest uświadomienie sobie zagrożeń i podjęcie decyzji o zmianie. Warto skorzystać z pomocy lekarza, psychologa lub poradni antynikotynowej. Pomocne mogą być również grupy wsparcia. Przyszłe mamy nie powinny na własną rękę sięgać po żadne preparaty farmakologiczne ułatwiające rzucenie palenia.
Jak sprawdzić, czy palenie papierosów w ciąży wpłynęło na rozwój dziecka?
Bardzo ważne jest poinformowanie lekarza prowadzącego ciążę, a następnie pediatrę o fakcie palenia papierosów w ciąży.
W tracie ciąży lekarz wykonuje regularne badania USG płodu. Możliwe jest także wykonanie nieinwazyjnych badań prenatalnych.
Po narodzinach dziecka lekarze monitorują jego stan zdrowia, zwracając uwagę na masę ciała, funkcjonowanie układu oddechowego, pracę serca i rozwój neurologiczny. W późniejszych latach szczególnie ważne są badania okresowe, które pozwalają wcześnie wykryć ewentualne nieprawidłowości.
Palenie w ciąży. Najczęstsze pytania (FAQ)
Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące palenia papierosów w ciąży.
Co się dzieje z płodem, gdy matka pali?
Dym papierosowy zawiera nikotynę, tlenek węgla i inne toksyczne związki, które przenikają przez łożysko. Powodują one niedotlenienie płodu, mogą zaburzać rozwój narządów, zwiększają ryzyko niskiej masy urodzeniowej, wcześniactwa i wad wrodzonych.
Do którego tygodnia ciąży można palić papierosy?
Nie istnieje „bezpieczny” okres ciąży, w którym można palić. Każdy papieros szkodzi dziecku – niezależnie od tygodnia ciąży.
Ile kobiet w ciąży pali papierosy?
Odsetek kobiet palących papierosy w ciąży w Polsce różni się w zależności od źródeł. Szacuje się, że jest to 12-15% lub 11-30% ciężarnych.
Czy bierne palenie e-papierosów w ciąży jest szkodliwe?
E-papierosy zawierają nikotynę i inne szkodliwe związki chemiczne. Bierne wdychanie aerozolu z papierosów elektronicznych w ciąży może zwiększać ryzyko zaburzeń rozwoju płodu.
Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz
Bibliografia
M. Kalinowska, E. Harasim-Piszczatowska, Zagrożenia zdrowotne wynikające z palenia tytoniu przez kobiety w ciąży, Holistyczny wymiar współczesnej medycyny. T. 2, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
K. Polańska, W. Hanke, Palenie papierosów przez kobiety ciężarne a przebieg i wyniki ciąży – przegląd badań epidemiologicznych, Przegląd Epidemiologiczny 2004
Zespół Guillaina-Barrégo to rzadka, ale poważna choroba neurologiczna, która może prowadzić do osłabienia mięśni, a nawet porażenia. Czym się objawia, skąd się bierze i jak wygląda leczenie? W artykule znajdziesz najważniejsze informacje na temat przyczyn, diagnostyki i rokowań tej jednostki chorobowej. Dowiedz się, czy zespół Guillaina-Barrégo jest uleczalny i kiedy należy szukać pomocy lekarskiej.
Zespół Guillaina-Barrégo, w skrócie GBS, (oznaczony w klasyfikacji ICD-10 kodem G61.0) to schorzenie neurologiczne o podłożu autoimmunologicznym, w którym układ odpornościowy atakuje nerwy obwodowe. Objawy pojawiają się nagle i mogą prowadzić do osłabienia mięśni, a w cięższych przypadkach nawet do porażenia czy niewydolności oddechowej. Szacuje się, że GBS występuje u 1–2 osób na 100 000 rocznie. Dobrą wiadomością jest to, że przy trafnej diagnozie, odpowiednim leczeniu i rehabilitacji rokowanie jest najczęściej korzystne.
brak lub osłabienie odruchów ścięgnistych (np. odruchu kolanowego),
bóle krzyżowo-lędźwiowe,
porażenie nerwów czaszkowych (np. opadanie powiek, podwójne widzenie, problemy z mówieniem lub połykaniem),
objawy ze strony układu autonomicznego, czyli tego odpowiedzialnego za funkcje niezależne od naszej woli: zaburzenia rytmu serca, wahania ciśnienia tętniczego, zatrzymanie moczu.
W cięższych przypadkach może dojść do niewydolności oddechowej, wymagającej wsparcia respiratora (urządzenia wspomagającego oddychanie).
Dokładny mechanizm powstawania GBS nie jest do końca poznany, ale wiadomo, że choroba ma charakter autoimmunologiczny. Najczęstszym czynnikiem poprzedzającym jest infekcja, która uruchamia reakcję krzyżową układu odpornościowego (tzw. mimikra molekularna – organizm myli własne komórki z fragmentami drobnoustrojów). Patogeny najczęściej wiązane z GBS to:
W rzadkich przypadkach czynnikiem wyzwalającym mogą być urazy, operacje lub współistniejące choroby autoimmunologiczne.
Diagnostyka i rozpoznanie zespołu Guillaina-Barrégo
Rozpoznanie GBS opiera się przede wszystkim na objawach klinicznych i badaniu neurologicznym. Dodatkowe badania pomagają potwierdzić diagnozę:
Punkcja lędźwiowa: badanie płynu mózgowo-rdzeniowego pobranego z dolnej części kręgosłupa. Typowo stwierdza się tzw. rozszczepienie białkowo-komórkowe – czyli podwyższone stężenie białka przy prawidłowej liczbie komórek. W pierwszym tygodniu choroby wynik może być jeszcze prawidłowy.
EMG/ENMG (elektromiografia): badanie czynności nerwów i mięśni, które pozwala ocenić, czy uszkodzenie ma charakter demielinizacyjny (dotyczący osłonek nerwów), czy aksonalny (dotyczący samych włókien nerwowych).
Ocena funkcji oddechowej: przeprowadzana za pomocą badania spirometrycznego i oceny siły mięśni oddechowych. Obejmuje m.in. FVC (wymuszoną pojemność życiową płuc), MIP (maksymalne ciśnienie wdechowe) oraz MEP (maksymalne ciśnienie wydechowe). To badanie pozwala określić, czy pacjent wymaga wsparcia oddechowego.
Rezonans magnetyczny (MRI) kręgosłupa: może uwidocznić zmiany zapalne w korzeniach nerwowych, zwłaszcza u dzieci.
Przeciwciała przeciwgangliozydowe: są to przeciwciała skierowane przeciwko składnikom nerwów (gangliozydom), wykrywane w badaniu krwi. Ich obecność, np. przeciwciał anty-GQ1b, może potwierdzać rozpoznanie niektórych odmian choroby, jak zespół Millera Fishera, objawiający się zaburzeniami równowagi, podwójnym widzeniem i brakiem odruchów ścięgnistych. Badanie tych przeciwciał nie jest wykonywane rutynowo u każdego pacjenta; bywa szczególnie przydatne przy podejrzeniu wariantów z oftalmoplegią (porażeniem lub znacznym osłabieniem mięśni poruszających gałką oczną) lub postaci aksonalnej.
Inne choroby, które lekarz musi wykluczyć, to m.in. miastenia, zapalenia rdzenia kręgowego, botulizm czy porfiria.
Zespół Guillaina-Barrégo – leczenie
Leczenie GBS opiera się na dwóch głównych filarach:
Opieka wspomagająca:
monitorowanie oddechu (częstość, wydolność),
zapobieganie powikłaniom, takim jak zakrzepy czy odleżyny,
odpowiednie żywienie i nawodnienie,
wczesna rehabilitacja ruchowa i wsparcie logopedy, jeśli występują trudności z mówieniem lub połykaniem.
Leczenie przyczynowe (immunoterapia):
podawanie immunoglobulin dożylnych (IVIG) – gotowych przeciwciał, które „regulują” pracę układu odpornościowego,
plazmafereza – zabieg oczyszczania osocza z nieprawidłowych przeciwciał (tzw. wymiana osocza).
Leczenie powinno zostać wdrożone jak najwcześniej, najlepiej w ciągu pierwszych dni od pojawienia się objawów. Kortykosteroidy jako monoterapia są nieskuteczne i niezalecane; rutynowe łączenie ich z IVIG nie poprawia wyników leczenia.
Zespół Guillaina-Barrégo u dzieci
U dzieci objawy są zbliżone do tych występujących u dorosłych – dominują osłabienie mięśni i zaburzenia czucia. Częstym czynnikiem wyzwalającym są infekcje, szczególnie wywołane przez bakterię Mycoplasma pneumoniae. W diagnostyce częściej stosuje się rezonans magnetyczny. Leczeniem pierwszego wyboru są immunoglobuliny dożylne. Rokowanie jest zazwyczaj bardzo dobre, choć pełen powrót do sprawności może zająć kilka miesięcy i wymaga systematycznej rehabilitacji.
Zespół Guillaina-Barrégo – rokowania
Większość pacjentów (ok. 80%) odzyskuje samodzielny chód w ciągu 6–12 miesięcy. Ponad połowa wraca do pełnej sprawności w ciągu roku. U niewielkiej grupy chorych (3–7%) dochodzi do zgonu – najczęściej z powodu powikłań oddechowych lub zaburzeń pracy autonomicznego układu nerwowego.
Niektórzy pacjenci mogą odczuwać długotrwałe objawy resztkowe, takie jak:
przewlekłe zmęczenie,
bóle mięśni i stawów,
parestezje (nieprzyjemne wrażenia czuciowe, np. mrowienie).
Czynniki pogarszające rokowanie:
ciężki przebieg (np. konieczność stosowania respiratora),
forma aksonalna choroby (np. AMSAN – ostra aksonalna neuropatia czuciowo-ruchowa),
bardzo niskie odpowiedzi w badaniu EMG,
wysoka punktacja w skali EGRIS (skala oceny ryzyka ciężkiego przebiegu GBS).
Zespół Guillaina-Barrégo: podsumowanie informacji
GBS to ostra choroba autoimmunologiczna atakująca nerwy obwodowe.
Objawy pojawiają się nagle i obejmują m.in. osłabienie mięśni, zaburzenia czucia i brak odruchów.
Najczęściej rozwija się po infekcji wirusowej lub bakteryjnej.
Diagnoza opiera się na objawach oraz badaniach neurologicznych i laboratoryjnych.
Leczenie polega na immunoterapii i opiece wspomagającej.
Rokowanie jest zazwyczaj dobre, choć powrót do zdrowia może być długotrwały.
Bibliografia
Habib AA, Waheed W. Guillain-Barré Syndrome. Continuum (Minneap Minn). 2023;29(5):1327–1356.
Ostrowska M. Ostra poliradikuloneuropatia demielinizacyjna (AIDP). Medycyna Praktyczna/mp.pl.
Chandrashekhar S, Dimachkie MM. Guillain-Barré syndrome in adults and children. UpToDate (dostęp 07.09.2025).
Fitoestrogeny to związki roślinne o strukturze podobnej do ludzkich estrogenów. W artykule znajdziesz zwięzły przegląd klasyfikacji fitoestrogenów, ich potencjalne efekty terapeutyczne, a także podpowiedzi, gdzie ich szukać.
Fitoestrogeny są wtórnymi metabolitami roślin, które mają podobne struktury i działanie biologiczne jak ludzkie estrogeny. Nie wpływają bezpośrednio na funkcje biologiczne organizmu, ale mogą działać jako agoniści lub antagoniści w zależności od poziomu endogennego estrogenu.
Występują u ponad 300 gatunków roślin, pełniąc funkcję ochronną i zabezpieczając rośliny przed:
promieniowaniem UV
patogenami – np. grzybami
„stresem” roślinnym związanym np. z odwodnieniem.
Jadalne części roślin, w tym nasiona, korzenie, łodygi, liście i owoce, zawierają setki różnych struktur polifenolowych. Skład fitoestrogenów w roślinach oraz ich stężenie w żywności zależy od wielu czynników, w tym genetycznych, ale również od odmiany, sezonu, lokalizacji, procesów technologicznych związanych z ich zbiorem i przetwarzaniem.
Metabolizm i biodostępność fitoestrogenów
Wykorzystanie fitoestrogenów pokarmowych przez organizm człowieka rozłożone jest na kilka etapów. Są one najpierw metabolizowane przez bakterie jelitowe – jest to etap kluczowy dla ich dalszej biologicznej biodostępności i w dużej mierze zależy od:
stosowanej diety – błonnik pokarmowy poprawia metabolizm fitoestrogenów w jelitach
przyjmowanych leków
jakości mikrobioty jelitowej.
Następnym etapem jest wchłanianie przez enterocyty przewodu pokarmowego i transport do wątroby, gdzie przechodzą niezbędne przemiany. Następnie fitoestrogeny wydzielane są do osocza i docierają do tkanek docelowych. Ostatecznie wydalane są z moczem.
Fitoestrogeny są obecne we krwi człowieka w bardzo małych ilościach, np. izoflawony i lignany są wykrywane w stężeniach nanomolowych.
Wyższe wartości notuje się w populacji azjatyckiej, gdzie popularna jest soja i jej produkty. Koncentracja izoflawonów we krwi Azjatów sięga nawet 1000 nM, podczas gdy u Europejczyków ok. 70. Większe wartości wykryto u wegetarian, około 400 nM izoflawonów i 800 nM lignanów (20).
Klasy fitoestrogenów
Fitoestrogeny można podzielić na różne ważne klasy:
fitoestrogeny fenolowe – należą do nich izoflawonoidy, flawonoidy, stilbeny i lignany
fitoestrogeny pozostałe – należą do nich terpenoidy i saponiny.
Izoflawonoidy – podział i źródła w diecie
Izoflawonoidy występują w produktach sojowych, takich jak tofu, tempeh, napoje sojowe. Poza tym obecne są w roślinach strączkowych, np. ciecierzycy, fasoli, lucernie.
Izoflawonoidy to dwie grupy związków fitoestrogenowych:
izoflawony – główni przedstawiciele to dadzeina i genisteina
kumesten – obecny w kiełkach fasoli czy nasionach słonecznika.
Flawonoidy – podział i źródła w diecie
Flawonoidy to polifenole, które są syntetyzowane w roślinach, takich jak herbata czy korzenie imbiru. Rośliny biosyntetyzują flawonoidy w odpowiedzi na infekcje mikrobiologiczne. Inną ich funkcją w roślinnym organizmie jest ochrona przed promieniowaniem UV, ponieważ absorbują światło w ultrafioletowym obszarze widma.
Flawonoidy dzielimy flawony, flawonole i chalkony.
Stilbeny
Związki występujące w orzeszkach ziemnych, żurawinie, owocach morwy. Najbardziej znanym przedstawicielem tej grupy fitoestrogenów jest resweratrol, obecny w skórce winogron i czerwonym winie.
Z powodu zawartości resweratrolu, do niedawna uznawano picie czerwonego wina za działanie prozdrowotne. Obecnie jednak wiadomo, że nie ma bezpiecznej dawki alkoholu, dlatego nie jest to już rekomendowane jako element zdrowego stylu życia.
Lignany
Lignany w świecie roślin uczestniczą w produkcji ligniny, dzięki czemu może powstawać ściana komórkowa. Głównym źródłem lignanów jest siemię lniane i olej lniany.
CIEKAWOSTKA Chociaż lignany występują we wszystkich częściach roślin, ich najwyższe stężenie odnotowuje się w drewnie, zwłaszcza w sękach drzew. Nortrachelogenina została zidentyfikowana jako główny lignan w sękach sosny zwyczajnej.
Pozostałe klasy fitoestrogenów
Oprócz najszerzej znanych fitoestrogenów istnieją jeszcze dwie grupy tych związków. Są to triterpeny i saponiny.
Związki triterpenowe występują w roślinach na ogół w korze, korku, żywicy, skórce, woskowanym nalocie liści i kwiatów. Chronią rośliny przed owadami i drobnoustrojami. Do związków triterpenowych należą m.in.:
kwas ursolowy – obecny w rozmarynie, szałwii, tymianku, oregano
kwas betulinowy – obecny w rozmarynie, brzozie omszonej
kwas oleanolowy – obecny w melisie, rozmarynie, lawendzie, jemiole.
Saponiny to związki, które obniżają napięcie powierzchniowe, co w roztworach wodnych powoduje charakterystyczny efekt pienienia. Większość saponin to silne trucizny, jednak wiele roślin ma zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym, jako surowiec wyjściowy do syntezy hormonów płciowych oraz kortyzonu. Jedną z głównych saponin służących do otrzymywania hormonów glikokortykosteroidowych jest diosgenina.
CIEKAWOSTKA Triterpenoidy i saponiny zawarte są w żeń-szeniu.
Fitoestrogeny – mechanizmy działania
Działanie fitoestrogenów na organizm człowieka jest możliwe dzięki kilku mechanizmom oddziaływania. Najbardziej znanym jest interakcja z receptorami estrogenowymi, inne to wywoływanie efektów epigenetycznych lub aktywacja określonych enzymów.
Interakcja z receptorami
Fitoestrogeny to związki o strukturach podobnych do 17-β-estradiolu – jednego z głównych hormonów kobiecych. Dzięki temu podobieństwu mają zdolność do wiązania się z receptorami estrogenowymi, powodując ich aktywację – działanie jako agonista lub zablokowanie – antagonista. Ich działanie blokujące lub aktywujące receptory estrogenowe zależy od poziomu estrogenu endogennego, czyli wytwarzanego przez organizm.
Epigenetyczne efekty wywoływane przez fitoestrogeny
Za działanie fitoestrogenów odpowiedzialne są również mechanizmy epigenetyczne, czyli procesy, które modyfikują ekspresję genów bez zmiany samej sekwencji DNA. Związki, które wykazują takie działanie to izoflawony sojowe, genisteina i dadzeina. W wielu chorobach, np. otyłości, modyfikacje epigenetyczne są związane ze spożyciem genisteiny.
Inne możliwe działania związane z fitoestrogenami
Genisteina wpływa również na komórki organizmu poprzez aktywację kinaz białkowych. Dokładny mechanizm tego typu aktywacji nie został jeszcze poznany, ale uważa się, że genisteina stymuluje uwalnianie reaktywnych form tlenu (ROS) do komórki.
Fitoestrogeny – działanie terapeutyczne
Działania terapeutyczne fitoestrogenów wydają się być szerokie i są przedmiotem licznych badań klinicznych. Najbardziej znane jest ich zastosowanie w menopauzie, ale zmniejszają również ryzyko sercowo-naczyniowe, zespół metaboliczny i problemy związane z otyłością.
Wysokie spożycie żywności zawierającej izoflawony sojowe w niektórych krajach, np. w Japonii, doprowadziło do sformułowania tzw. „fenomenu japońskiego”, polegającego na tym, że mieszkańcy tego kraju są mniej narażeni na choroby przewlekłe w porównaniu z mieszkańcami krajów zachodnich.
WAŻNE! Dieta bogata w soję, o wysokim spożyciu izoflawonów – 20-100 mg/dobę – skutkuje niższą zapadalnością na nowotwory (szczególnie hormonozależne) oraz niższym poziomem zagrożenia osteoporozą i chorobami układu krążenia
Fitoestrogeny a menopauza
Fitoestrogeny – izoflawony w połączeniu z lignanami – hamują objawy menopauzy, w tym uderzenia gorąca. Wpływają również na inne objawy, np. objawy naczynioruchowe i atrofię pochwy. Menopauza prowadzi również do zmian psychologicznych i somatycznych objawach wegetatywnych, na które również wpływa spożycie fitoestrogenów.
Izoflawony, takie jak genisteina i dadzeina, mogą również pomóc w utrzymaniu zdrowia kości u kobiet po menopauzie, potencjalnie zmniejszając ryzyko osteoporozy.
Fitoestrogeny – wpływ na poziom cholesterolu i glukozy
Fitoestrogeny działają na poziom cholesterolu, pomagając w kontroli hiperlipidemii i obniżaniu frakcji LDL – tzw. złego cholesterolu. Poprawiają również kontrolę glukozy oraz problemy z insulinoopornością.
Dzięki temu zmniejszają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, pomagają w kontrolowaniu masy ciała.
Fitoestrogeny a rak piersi
Właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne niektórych fitoestrogenów, zwłaszcza lignanów i izoflawonów, mogą wykazywać potencjał w profilaktyce nowotworów. Nie jest to jedyny możliwy mechanizm działania przeciwnowotworowego, np. genisteina charakteryzuje się zdolnością do modulowania cyklu komórkowego i apoptozy.
Wiele badań epidemiologicznych pokazuje, że jest zależność pomiędzy dietą bogatą w produkty sojowe a redukcją zachorowań na niektóre nowotwory. Dotyczy to głównie mieszkańców krajów Azji, którzy rzadziej zapadają na nowotwory i wiąże się to z wysokim spożyciem soi i jej przetworów.
Badania jednak wskazują, iż pozytywne korzyści z działania fitoestrogenów mogą nie dotyczyć pacjentek z rakiem piersi. Wysokie spożycie, szczególnie u osób z wcześniejszą nierównowagą hormonalną, może przyczynić się do dominacji estrogenu. Może to powodować tkliwość piersi, nieregularne miesiączki i wahania nastroju, a w rzadkich przypadkach potencjalnie zwiększa ryzyko niektórych nowotworów wrażliwych na estrogen.
Fitoestrogeny w diecie
Źródłem fitoestrogenów są produkty roślinne, a osoby na dietach wegetariańskich lub wegańskich spożywają ich więcej niż przeciętny konsument diety zachodniej – zwłaszcza, jeśli dominuje w niej żywność przetworzona.
Badania z USA pokazują, iż tylko 30% dziennego zapotrzebowania kalorycznego pochodzi z żywności nieprzetworzonej lub minimalnie przetworzonej. Z związku z tym Amerykanie spożywają mało lignanów, których źródłem mogą być tylko całe produkty pokarmowe (nasiona, zboża, orzechy, owoce, warzywa). Są one nieobecne w większości przetworzonych produktów żywnościowych.
Inaczej wygląda sytuacja z izoflawonami w diecie przetworzonej, co wiąże się z powszechną w niej obecnością różnych form soi (olej sojowy, mąka sojowa, koncentraty białka sojowego, mleko sojowe), co prawdopodobnie kompensuje brak innych źródeł izoflawonów.
Spożycie izoflawonów w krajach azjatyckich jest wysokie, pokrywane głównie przez produkty sojowe (tofu, kiełki sojowe, pasta sojowa). Szacuje się, iż w Japonii dzienne spożycie izoflawonów wynosi od 20 do 200 mg, japońscy imigranci w USA spożywają już tylko ok. 10 mg tych związków dziennie.
W dietach europejskich obserwuje się większe spożycie lignanów pochodzących z nasion siemienia lnianego i oleju lnianego, zbóż i ich otrąb oraz roślin strączkowych. Natomiast spożycie izoflawonów jest niewielkie i wynosi 3-11 mg dziennie.
Źródła fitoestrogenów w diecie
Fitoestrogeny to duża grupa związków, obecna w różnych częściach roślin. Najważniejsze są izoflawony i lignany.
Najważniejszym źródłem fitoestrogenów jest soja i jej przetwory.
Znaczne ilości fitoestrogenów zawierają orzechy, a także różne rośliny jagodowe, które stanowią ważne źródło tych substancji dla populacji zamieszkujących regiony północne.
Źródło izoflawonów w diecie
Najbogatszym źródłem izoflawonów (genisteina, daidzeina, formononetyna, biochanina A, glicyteina) są:
soja i jej przetwory
soczewica
koniczyna czerwona
szpinak.
Zawartość izoflawonów w soi i jej produktach jest różna i waha się pomiędzy 200 a 3810 mg/kg i jest zależna od różnych czynników, między innymi od nasion, uprawy, zbioru i sposobu przetwarzania.
Zawartość genisteiny i dadzeiny w soi i jej produktach w mg/100 g.
Produkt
Zawartość izoflawonów
Zawartość genisteiny
Zawartość dzadzeiny
Mąka sojowa
178
97
71
Ziarno soi
128
74
46
Tofu smażone
48
28
18
Kiełki sojowe
41
22
19
Mleko sojowe
10
6
4
Makaron sojowy
8,5
4
1
Napój sojowy
7
4,6
2,5
Bogata w fitoestrogeny jest koniczyna czerwona. Zawiera m.in. cztery izoflawony:
genisteinę
dadzeinę
formononetynę – ponad 1300 mg/100 g
biochaninę A – 833 mg/100 g
Źródło lignanów w diecie
Głównym źródłem lignanów są zboża, ziarna kawy oraz nasiona lnu i słonecznika.
Zawartość lignanów w wybranych produktach w wynosi:
Fitoestrogeny: bezpieczeństwo stosowania i skutki uboczne
Dla osób zdrowych fitoestrogeny zawarte w diecie są bezpieczne. Natomiast stosowane w nadmiarze, zwłaszcza w dużych ilościach skoncentrowanych w suplementach diety, mogą wykazywać skutki uboczne.
Niektóre fitoestrogeny, np. izoflawony, mogą utrudniać produkcję hormonów tarczycy, potencjalnie prowadząc do niedoczynności tarczycy lub pogorszenia już istniejących problemów z tarczycą.
Nadmierne spożycie może wpływać na płodność u obu płci. Chociaż niezbyt często, u niektórych osób mogą wystąpić reakcje alergiczne na niektóre źródła fitoestrogenów, z objawami takimi jak swędzenie, pokrzywka, obrzęk lub problemy z oddychaniem.
Nie jest możliwe wskazanie jednego „najsilniejszego” fitoestrogenu, ponieważ jest to bardzo duża grupa zróżnicowanych związków, których siła działania zależy od wielu czynników. Najszerzej zbadane i skuteczne są izoflawony i lignany.
Czy siemię lniane zawiera fitoestrogeny?
Tak, jest to jedno z najbogatszych źródeł lignanów.
Jakie owoce mają fitoestrogeny?
Fitoestrogeny występują w wielu owocach, jednak nie są one uważane za bogate ich źródło. Jednak regularne włączanie do diety takich owoców jest korzystne dla zdrowia. Należą do nich winogrona, żurawina, śliwki, owoce jagodowe.
Fitoestrogeny a tycie – czy pomagają?
Fitoestrogeny mogą stanowić wsparcie zdrowej diety, jednak same w sobie nie działają „odchudzająco”.
Jaki olej zawiera fitoestrogeny?
Olej lniany, olej sojowy, oliwa z oliwek, olej z pestek dyni.
Czy izoflawony to fitoestrogeny?
Tak. Izoflawony stanowią jedną z klas fitoestrogenów.
Podsumowanie
Z danych Szwedzkiego Instytutu Zdrowia Publicznego wynika, że skrócenie o 8,2% długości życia obywateli krajów UE wynika ze złego sposobu żywienia. Zatem prawidłowe zachowania dietetyczne odgrywają istotną rolę w utrzymaniu zdrowia oraz determinują długość życia.
Żywność pochodzenia roślinnego zawiera wiele substancji, które mają właściwości prozdrowotne, jednym z nich są fitoestrogeny – naturalne związki roślinne, które wykazują pozytywny wpływ na zdrowie człowieka.
Chociaż nie są one uznawane za niezbędne składniki odżywcze, mogą odgrywać rolę w zapobieganiu i leczeniu chorób cywilizacyjnych, w tym otyłości, chorób serca, nowotworów i cukrzycy. Są również cennym uzupełnieniem leczenia objawów menopauzy.
PIŚMIENNICTWO
Chavda VP, Chaudhari AZ, Balar PC, Gholap A, Vora LK. Phytoestrogens: Chemistry, potential health benefits, and their medicinal importance. Phytother Res. 2024 Jun;38(6):3060-3079. doi: 10.1002/ptr.8196. Epub 2024 Apr 11. PMID: 38602108.
Martínez Steele E, Monteiro CA. Association between Dietary Share of Ultra-Processed Foods and Urinary Concentrations of Phytoestrogens in the US. Nutrients. 2017 Feb 28;9(3):209. doi: 10.3390/nu9030209. PMID: 28264475; PMCID: PMC5372872.
Kwiatkowska E., Fitoestrogeny – rola prozdrowotna i zawartość w produktach, Borgis – Postępy Fitoterapii 2/2009, s. 107-112
GrynkiewiczG., Gadzikowska M., Fitoestrogeny jako selektywne modulatory aktywności receptorów estrogenowych, Borgis – Postępy Fitoterapii 1/2003, s. 28-35
Kujawa-Warchała K., Nazaruk J., Aktywność farmakologiczna pentacyklicznych związków triterpenowych, Borgis – Postępy Fitoterapii 1/2012, s.35-47
Stefanowicz-Hajduk J., Ochocka R., Saponiny steroidowe – występowanie, właściwości i zastosowanie w lecznictwie, , Borgis – Postępy Fitoterapii 1/2006, s.36-40.
