Sklep
Strona główna Blog Strona 5

Opryszczkowe zapalenie mózgu – czym jest i jak się objawia? Diagnostyka i leczenie

Elwira Zawidzka
-
0
Opryszczkowe zapalenie mózgu – czym jest i jak się objawia? Diagnostyka i leczenie

Opryszczkowe zapalenie mózgu jest ciężką chorobą infekcyjną wywoływaną w 90% przez wirusa opryszczki pospolitej typu 1 (HSV-1). Pomimo, że choroba nie jest częsta, groźne nieodwracalne następstwa neurologiczne, śmiertelność na poziomie 50-70% wśród osób nieleczonych oraz możliwość wystąpienia w przyszłości zaburzeń autoimmunologicznych, wzbudza zainteresowanie w zakresie objawów i sposobów ograniczenia groźnych następstw infekcji.

Spis treści:

  1. Opryszczkowe zapalenie mózgu – co to za choroba?
  2. Przyczyny opryszczkowego zapalenia mózgu
  3. Jak można się zarazić opryszczkowym zapaleniem mózgu?
  4. Występowanie opryszczkowego zapalenia mózgu
  5. Pierwsze objawy opryszczkowego zapalenia mózgu
  6. Opryszczkowe zapalenie mózgu: objawy choroby
  7. Opryszczkowe zapalenie mózgu u niemowląt i dzieci
  8. Diagnostyka opryszczkowego zapalenia mózgu
  9. Opryszczkowe zapalenie mózgu – leczenie
  10. Powikłania po opryszczkowym zapaleniu mózgu
  11. Opryszczkowe zapalenie mózgu – rokowania
  12. Opryszczkowe zapalenie mózgu –  podsumowanie najważniejszych informacji

Opryszczkowe zapalenie mózgu – co to za choroba?

Opryszczkowe zapalenie mózgu jest inwazyjną chorobą zakaźną wywoływaną przez wirusy z rodziny Herpesviridae charakteryzujące się neuroinwazyjnością, zdolnością do latencji (okres utajenia choroby) i zdolnością do reaktywacji. W 90% za infekcję odpowiada wirus opryszczki pospolitej typu 1. (Herpes simplex  HSV-1), rzadziej czynnikiem etiologicznym jest wirus typu 2. (HSV-2).

Typ 1. wywołuje najczęściej zapalenie mózgu u osób dorosłych i starszych dzieci, typ 2. wywołuje zazwyczaj łagodne limfocytarne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, rzadziej zapalenie rdzenia kręgowego i zapalenie korzeni nerwowych. Choroba dotyka najczęściej i ma najcięższy przebieg u dzieci i osób starszych. Śmiertelność wśród pacjentów z opryszczkowym zapaleniem mózgu wynosi 50-70%, u leczonych przyczynowo spada do 15-25%.

Przyczyny opryszczkowego zapalenia mózgu

Do zachorowania na opryszczkowe zapalenie mózgu może dojść skutek pierwotnego zakażenia lub w wyniku reaktywacji uśpionego wirusa. Uważa się, że reaktywacja jest przyczyną większości zakażeń OUN (Ośrodkowy Układ Nerwowy) przebiegających pod postacią zapalenia mózgu.

Zakażenie pierwotne wiąże się z bezpośrednim kontaktem z wydzieliną zainfekowanego lub z wertykalnym przeniesieniem wirusa z kobiety ciężarnej na płód. Po zakażeniu pierwotnym wirus opryszczki może pozostawać w fazie utajenia w zwojach i nerwach czuciowych. Nawroty choroby spowodowane są zazwyczaj „obudzeniem własnego wirusa”, znacznie rzadziej powtórnym zakażeniem. Decydujący wpływ na to, czy infekcja przyjmie postać miejscową, czy ulegnie rozprzestrzenieniu, mają mechanizmy obronne organizmu. Osłabienie odporności komórkowej wydaje się mieć najbardziej istotny wpływ na ciężki przebieg choroby.

Czynnikami ryzyka sprzyjającymi rozwojowi infekcji są:

  • niewykształcony w pełni układ immunologiczny u dzieci,
  • skrajne niedożywienie,
  • stres,
  • przemęczenie,
  • immunosupresja,
  • współistniejące choroby obciążające układ odpornościowy.

>> Dowiedz się: Jak wzmocnić układ immunologiczny u dorosłych i dzieci?

Jak można się zarazić opryszczkowym zapaleniem mózgu?

Naturalnym rezerwuarem wirusa HSV jest człowiek, zarówno chory, jak i bezobjawowy nosiciel. Nie są znane zwierzęce wektory przenoszenia wirusów. Do zakażenia wirusem opryszczki dochodzi najczęściej w trakcie bezpośredniego kontaktu z wydzielinami i błonami śluzowymi zainfekowanego. Wirus może przenosić się:

  • w trakcie dotykania skórnych zmian opryszczkowych (pęcherzyków, owrzodzeń),
  • przez pocałunki,
  • wraz ze śliną, łzami i innymi płynami ustrojowymi,
  • w trakcie kontaktów seksualnych,
  • poprzez wspólne używanie przedmiotów codziennego użytku,
  • wertykalnie z kobiety ciężarnej na płód lub na noworodka w czasie porodu.

Zakażenie może wiązać się z ryzykiem zawodowym. Częściej niż inne grupy zawodowe na zakażenie wirusem HSV narażeni są stomatolodzy, pracownicy obsługujący respiratory, zapaśnicy, pracownicy laboratoriów, pielęgniarki opiekujące się noworodkami.

Pakiet zdrowie intymne podstawowy (6 badań) banerek

Występowanie opryszczkowego zapalenia mózgu

Wirusy opryszczki są szeroko rozpowszechnione w populacji ludzkiej – występują zarówno w społeczeństwie krajów o wysokim poziomie rozwoju, jak i w krajach rozwijających się. Według szacunków na opryszczkowe zapalenie mózgu choruje około 2-4 osoby na milion. W Polsce, wśród dorosłych, nosicielstwo wirusów Herpes wynosi 60-90%. Infekcja HSV może pojawić  się w każdej porze roku, nie jest obserwowana sezonowość zachorowań. Choroba może wystąpić w każdym wieku, z podobną częstością u kobiet i mężczyzn.

Pierwsze objawy opryszczkowego zapalenia mózgu

Opryszczkowe zapalenie mózgu może przebiegać gwałtownie lub z wolniej rozwijającymi się objawami. Początkowo obraz kliniczny zapalenia mózgu jest mało charakterystyczny. Okres zwiastunowy, trwający 2-5 dni, może przypominać infekcję grypową. Pojawiają się:

  • złe samopoczucie,
  • uczucie rozbicia,
  • osłabienie,
  • brak apetytu,
  • gorączka,
  • dreszcze,
  • nudności,
  • wymioty,
  • bóle mięśni i stawów.

Opryszczkowe zapalenie mózgu: objawy choroby

Po wstępnej fazie zwiastunowej w przebiegu infekcji wirusem HSV zaczynają pojawiać się objawy neurologiczne, którym mogą towarzyszyć zaburzenia psychiczne. Symptomami opryszczkowego zapalenia mózgu w tym etapie są:

  • zaburzenia świadomości,
  • śpiączka,
  • niedowład połowiczy,
  • afazja (zaburzenia mówienia i zrozumienia mowy),
  • zaburzenia koordynacji,
  • zaburzenia połykania,
  • zaburzenia widzenia,
  • zmiany psychiczne:
    • zmiany usposobienia,
    • ospałość,
    • zmienność nastroju,
    • splątanie,
    • halucynacje,
    • postępujące otępienie.

>> Może Cię zainteresować: Gdy za psychozą, urojeniami i agresją stoją przeciwciała antyneuronalne

Opryszczkowe zapalenie mózgu u niemowląt i dzieci

Zakażenie wirusem HSV może mieć miejsce zarówno w życiu płodowym, w trakcie porodu, w dzieciństwie, jak i w życiu dorosłym. Największe ryzyko zakażenia płodu występuje w przypadku pierwotnego objawowego zakażenia matki w trzecim trymestrze ciąży. W przypadku zaistnienia infekcji w życiu płodowym może dojść do poronienia, przedwczesnego porodu, rozwoju wad płodu. Do zakażenia noworodków dochodzi najczęściej w trakcie porodu siłami natury.

Bezpośrednią przyczyną jest opryszczka narządów płciowych matek, wywoływana głównie przez wirusa HSV-2. Możliwe jest również zakażenia noworodka po porodzie na skutek kontaktu z wydzielinami zakażonej mamy np. śliną w trakcie całowania. Następstwem zakażenia noworodka mogą być zmiany na skórze, oczach, w jamie ustnej. Może dojść również do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego. Najcięższą postacią choroby jest forma rozsiana, która nieleczona często prowadzi do zgonu.

Opryszczkowe zapalenie mózgu u niemowlaków i dzieci wywoływane jest głównie przez wirusa HSV-1. Do zakażenia dochodzi poprzez:

  • kontakt bezpośredni,
  • pocałunki,
  • wspólne używanie przedmiotów (sztućce, smoczki, naczynia).

W przypadku niemowlaków i młodszych dzieci choroba związana jest zazwyczaj z zakażeniem pierwotnym, u starszych dochodzi do reaktywacji uśpionego wirusa. Przebieg choroby zależny jest od wieku dziecka i czynników ryzyka.

>> Przeczytaj też: Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci

Diagnostyka opryszczkowego zapalenia mózgu

Diagnozowanie opryszczkowego zapalenia mózgu obejmuje:

  • wywiad lekarski,
  • badania neurologiczne,
  • badania laboratoryjne:
    • badania płynu mózgowo-rdzeniowego – testy molekularne są najbardziej istotnym badaniem w diagnozowaniu opryszczkowego zapalenia mózgu. W diagnostyce wykorzystuje się metodę Real-Time PCR (ang. Polymerase Chain Reaction) wykrywającą materiał genetyczny wirusa HSV w płynie mózgowo-rdzeniowym pobranym podczas punkcji lędźwiowej,
    • badania krwi, w tym badania wykrywające przeciwciała w klasie IgM i IgG przeciwko wirusom HSV-1 i HSV-2,
  • badania obrazowe mózgu – rezonans magnetyczny, tomografię komputerową,
  • elektroencefalografia (EEG).

>> Warto sprawdzić także: Badanie PCR – czym jest, kiedy się je wykonuje i jak przebiega?

Wykrywanie-DNA-i-roznicowanie-typow-I-i-II-wirusa-HSV-met.-RT-PCR

Opryszczkowe zapalenie mózgu – leczenie

Leczenie opryszczkowego zapalenia mózgu polega na dożylnym podaniu leku przeciwwirusowego – acyklowiru, który hamuje namnażanie wirusa HSV. Lek powinien zostać podany jak najszybciej od chwili wystąpienia objawów – optymalnie w ciągu 48 godzin. Wczesne rozpoczęcie terapii zwiększa szanse wyleczenia i ograniczenie powikłań po chorobie.

Ze względu na groźne następstwa neurologiczne i wysoką śmiertelność acyklowir powinien być podany już przy samym podejrzeniu zachorowania, jeszcze przed uzyskaniem ostatecznego potwierdzenia etiologii choroby. Śmiertelność u osób z opryszczkowym zapaleniem mózgu wynosi 50–70%, przy wczesnym podaniu leku spada do 15–25%.Terapia acyklowirem trwa zazwyczaj od 2 do 3-ch tygodni. Oprócz leczenia przyczynowego stosuje się leczenie wspomagające, łagodzące objawy infekcji. Podawane są leki przeciwgorączkowe, przeciwobrzękowe, przeciwdrgawkowe.

Powikłania po opryszczkowym zapaleniu mózgu

Opryszczkowe zapalenie mózgu może wywoływać nieodwracalne zmiany neurologiczne. Nawet po wyleczeniu choroby u połowy pacjentów pozostają długotrwałe deficyty neurologiczne.

Do objawów, które mogą utrzymywać się, w zależności od przypadku, przez różny okres czasu należą:

  • zaburzenia pamięci,
  • zmiany osobowości i zachowania,
  • napady drgawkowe (padaczka),
  • problemy z koncentracją,
  • afazja (zaburzenia mówienia i zrozumienia mowy),
  • zaburzenia ruchu (drżenie mięśni, niedowłady, porażenia),
  • zmęczenie,
  • zaburzenie połykania.

Opryszczkowe zapalenie mózgu może również powodować wystąpienie zaburzeń autoimmunologicznych w przyszłości, w tym autoimmunologicznego zapalenia mózgu (27% pacjentów), które wymaga innego leczenia.

>> Warto sprawdzić również: Choroby autoimmunologiczne – czym są? Objawy, diagnostyka i leczenie

Opryszczkowe zapalenie mózgu – rokowania

Im szybsze jest zdiagnozowanie choroby i wdrożenie terapii przeciwwirusowej, tym rokowania są lepsze i możliwe jest wyleczenie. Szacuje się, że nieleczone opryszczkowe zapalenie mózgu w 50-70% przypadków, po okresie zaburzeń świadomości, prowadzi do śpiączki i śmierci.

U pacjentów leczonych przyczynowo śmiertelność spada do 15-25%. Na ciężki przebieg choroby i groźne jej następstwa narażeni są szczególnie pacjenci z grupy ryzyka z zaburzeniami funkcjonowania mechanizmów obronnych organizmu, szczególnie odporności komórkowej.

Opryszczkowe zapalenie mózgu –  podsumowanie najważniejszych informacji

  • Opryszczkowe zapalenie mózgu jest zakaźną chorobą wirusową wywoływaną przez wirusy HSV-1 i HSV-2, których naturalnym rezerwuarem jest człowiek.
  • Infekcja opryszczkowa przebiegająca pod postacią zapalenia mózgu jest chorobą rzadką i dotyczy głównie osób z grupy ryzyka: noworodków, dzieci, osób starszych i innych osób z niedoborami odporności.
  • Do zakażenia opryszczką dochodzi głównie poprzez bezpośredni kontakt z wydzielinami i błonami śluzowymi zainfekowanego, możliwe jest zakażenie wertykalne z matki na płód w trakcie ciąży i na noworodka w trakcie porodu.
  • Pierwsze symptomy opryszczkowego zapalenia mózgu mogą przypominać grypę, później pojawiają się objawy neurologiczne i zaburzenia psychiczne.
  • Badaniem potwierdzającym opryszczkowe zapalenia mózgu jest test genetyczny PCR wykonany z płynu mózgowo-rdzeniowego pobranego od pacjenta metodą nakłucia lędźwiowego.
  • Badania krwi, badania obrazowe, EEG i badania neurologiczne są badaniami pomocniczymi w diagnozowaniu opryszczkowego zapalenia mózgu.
  • Rokowania w opryszczkowym zapalenia mózgu są zależne od szybkości rozpoznania choroby i wdrożenia leczenia oraz od wydolności układu odpornościowego pacjenta.
  • Opryszczkowe zapalenie mózgu wymaga jak najszybszego wdrożenia terapii lekiem przeciwwirusowym – acyklowirem.
  • Zastosowanie leczenia przyczynowego zmniejsza śmiertelność oraz ogranicza wystąpienie powikłań po opryszczkowym zapalenie mózgu.

Piśmiennictwo

  1. dr Agata Czarnowska „Wirusowe zapalenia mózgu” Konferencja Pogotowie neurologiczne wydawnictwa Termedia 2021
  2. lek. Magdalena Wiercińska „Opryszczkowe zapalenie mózgu”  https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/387037,opryszczkowe-zapalenie-mozgu (dostęp 17.09.2025)
  3. Joanna M. Zajkowska i inni „Opryszczkowe zapalenie mózgu herpes simplex encephalitis” VIA MEDICA ISSN 1734–5251
  4. Dr n. med. Andrzej Bacz „Zakażenie narządów płciowych wirusem opryszczki u kobiet w ciąży” https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/63122,zakazenie-narzadow-plciowych-wirusem-opryszczki-u-kobiet-w-ciazy (dostęp 18.09.2025)

Zespół Beckwitha-Wiedemanna (BWS) – objawy, przyczyny i diagnostyka

Sara Aszkiełowicz
-
0
Zespół Beckwitha-Wiedemanna (BWS) – objawy, przyczyny i diagnostyka

Zespół Beckwitha-Wiedemanna (BWS) to rzadkie, wrodzone schorzenie, które objawia się już od pierwszych chwil życia dziecka. Rozpoznanie tej choroby wymaga dokładnych badań i stałej opieki specjalistycznej. W artykule wyjaśniamy, czym jest BWS, jakie są jego przyczyny, objawy i rokowania, a także jakie badania należy wykonywać, by wcześnie wykrywać potencjalne powikłania.

Spis treści:

  1. Zespół Beckwitha-Wiedemanna (BWS) – co to za choroba?
  2. Przyczyny zespołu BWS
  3. Objawy zespołu Beckwitha-Wiedemanna
  4. Diagnostyka zespołu Beckwitha-Wiedemanna
  5. Leczenie zespołu BWS
  6. Zespół Beckwitha-Wiedemanna – jakie są rokowania?
  7. Zespół Beckwitha-Wiedemanna: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
  8. Zespół BWS: podsumowanie informacji

Zespół Beckwitha-Wiedemanna (BWS) – co to za choroba?

Zespół Beckwitha-Wiedemanna (BWS) (w klasyfikacji ICD-10 oznaczona kodem Q87.3), to genetyczne zaburzenie charakteryzujące się przerostem tkanek i narządów, a także zwiększonym ryzykiem rozwoju niektórych nowotworów w wieku dziecięcym. Choroba została po raz pierwszy opisana w latach 60. XX wieku i od tamtej pory prowadzone są intensywne badania nad jej mechanizmami oraz skuteczną opieką nad pacjentami.

BWS występuje rzadko – szacuje się, że pojawia się u 1 na 10 000–13 700 noworodków. Pomimo swojej rzadkości, jest jednym z częściej rozpoznawanych zespołów przerostu u dzieci.

Przyczyny zespołu BWS

Przyczyną zespołu Beckwitha-Wiedemanna są zmiany genetyczne w obrębie 11. chromosomu. Obejmują one zaburzenia tzw. piętnowania genomowego (ang. imprinting), czyli mechanizmu decydującego o aktywności poszczególnych genów dziedziczonych od matki i ojca. Do najczęstszych nieprawidłowości zalicza się utratę metylacji w regionie IC2. Warto podkreślić, że większość przypadków zespołu występuje sporadycznie, a tylko niewielki odsetek ma charakter dziedziczny. Jeśli w rodzinie pojawił się przypadek BWS, zalecana jest konsultacja genetyczna, aby ocenić ryzyko dla przyszłych ciąż.

Objawy zespołu Beckwitha-Wiedemanna

Objawy zespołu BWS są zróżnicowane i mogą różnić się nasileniem u poszczególnych dzieci. Do najczęściej spotykanych należą:

  • makrosomia – dzieci rodzą się większe niż przeciętnie,
  • makroglosja – powiększony język, mogący powodować trudności w oddychaniu i połykaniu,
  • przepuklina pępkowa lub rozejście mięśni brzucha,
  • asymetria ciała (hemihiperplazja),
  • hipoglikemia w okresie noworodkowym związana z nadmiarem insuliny,
  • przerost narządów wewnętrznych (hepatomegalia, nefromegalia).

Nie wszystkie dzieci mają pełen zestaw objawów. Dlatego lekarze stosują kryteria diagnostyczne oparte na punktacji objawów głównych i dodatkowych.

Diagnostyka zespołu Beckwitha-Wiedemanna

Rozpoznanie BWS opiera się przede wszystkim na ocenie klinicznej noworodka lub dziecka oraz na potwierdzeniu w badaniach genetycznych. Lekarze korzystają z międzynarodowych kryteriów punktowych, które dzielą objawy na główne (np. makroglosja, przepuklina pępkowa, makrosomia, asymetria ciała) i dodatkowe (np. przerost narządów, uszy z charakterystycznymi dołkami, hipoglikemia). Do postawienia wstępnego rozpoznania konieczne jest spełnienie określonej liczby kryteriów klinicznych.

Następnie wykonywane są badania molekularne potwierdzające diagnozę, takie jak:

  • analiza metylacji regionów kontrolnych (IC1 i IC2) w chromosomie 11,
  • badanie uniparentalnej disomii,
  • testy w kierunku mutacji w genie CDKN1C,
  • w wybranych przypadkach – badania cytogenetyczne w celu wykrycia większych rearanżacji chromosomowych.

Istotne jest wczesne wykrycie choroby, ponieważ dzieci z BWS mają zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych, m.in. guza Wilmsa (nerki) i hepatoblastomy (wątroby).

Zgodnie z aktualnymi rekomendacjami, u dzieci z rozpoznaniem BWS należy prowadzić regularny program badań profilaktycznych:

  • USG jamy brzusznej co 3 miesiące do 8. roku życia,
  • oznaczanie poziomu alfa-fetoproteiny (AFP) co 2–3 miesiące do 4. roku życia,
  • regularne kontrole u endokrynologa, onkologa i nefrologa.

Badania te są niezbędne, aby w porę wykrywać nowotwory i inne powikłania, zanim pojawią się objawy kliniczne.

>> Zobacz też: Guz Wilmsa (nephroblastoma) – objawy, przyczyny i leczenie

Leczenie zespołu BWS

Leczenie zespołu Beckwitha-Wiedemanna jest wielospecjalistyczne i dostosowane do objawów dziecka. Nie istnieje terapia przyczynowa, jednak możliwe jest skuteczne leczenie powikłań:

  • chirurgia – w przypadku makroglosji, przepukliny pępkowej czy wad narządowych,
  • kontrola metaboliczna – leczenie hipoglikemii,
  • opieka ortopedyczna – przy asymetrii kończyn,
  • opieka onkologiczna – regularny nadzór i leczenie nowotworów w razie ich wystąpienia.

Ważnym elementem jest także wsparcie psychologiczne i rehabilitacja, które poprawiają jakość życia dzieci i ich rodzin.

Zespół Beckwitha-Wiedemanna – jakie są rokowania?

Rokowania w zespole BWS zależą od stopnia nasilenia objawów oraz obecności powikłań nowotworowych. Przy właściwej diagnostyce i regularnej kontroli większość dzieci rozwija się prawidłowo i prowadzi satysfakcjonujące życie.

Ryzyko nowotworów maleje po 8. roku życia, dlatego tak ważne są badania kontrolne w pierwszych latach życia. Z kolei problemy związane z przerostem języka czy asymetrią ciała można skutecznie korygować chirurgicznie.

Zespół Beckwitha-Wiedemanna: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)

Jak rozpoznać zespół Beckwitha-Wiedemanna?

Rozpoznanie stawia się na podstawie cech klinicznych, takich jak makroglosja, przepuklina pępkowa czy nadmierny wzrost, a następnie potwierdza badaniami genetycznymi.

Czy zespół Beckwitha-Wiedemanna jest uleczalny?

Nie istnieje leczenie przyczynowe, ale objawy i powikłania można skutecznie kontrolować dzięki opiece specjalistów.

Jaka jest średnia długość życia osób z zespołem Beckwitha-Wiedemanna?

Przy prawidłowej opiece i kontroli onkologicznej długość życia dzieci z BWS nie różni się znacząco od populacji ogólnej.

Czy zespół Beckwitha-Wiedemanna wpływa na mózg?

Choroba nie jest związana z zaburzeniami rozwoju intelektualnego. Większość dzieci ma prawidłowe zdolności poznawcze.

Zespół BWS: podsumowanie informacji

  • Zespół Beckwitha-Wiedemanna to genetyczna choroba związana z przerostem tkanek i narządów.
  • Objawy obejmują m.in. makrosomię, makroglosję, przepuklinę pępkową i hipoglikemię.
  • Kluczowe znaczenie ma regularna diagnostyka – badania obrazowe i oznaczanie AFP.
  • Leczenie jest objawowe i wielospecjalistyczne, obejmuje chirurgię, endokrynologię i onkologię.
  • Rokowania są dobre, jeśli dziecko jest pod stałą opieką lekarską i ma dostęp do badań profilaktycznych.

Bibliografia

  1. Brioude F. et al. Expert consensus document: Clinical and molecular diagnosis, screening and management of Beckwith-Wiedemann syndrome: an international consensus statement. Nat Rev Endocrinol. 2018 
  2. Wang KH, Kupa J, Duffy KA, Kalish JM. Diagnosis and Management of Beckwith-Wiedemann Syndrome. Front Pediatr. 2020

Czarny język – co może oznaczać? Przyczyny czarnego nalotu i diagnozowanie

Sandra Słuszewska
-
0
Czarny język – co może oznaczać? Przyczyny czarnego nalotu i diagnozowanie

Widok ciemnego, niemal smolistego nalotu na powierzchni języka potrafi wzbudzić niepokój i skłonić do refleksji nad stanem zdrowia. Taka zmiana, choć wygląda groźnie, nie zawsze świadczy o poważnym schorzeniu — często jest jedynie przejściowym zaburzeniem równowagi mikroflory jamy ustnej lub efektem działania czynników zewnętrznych. Warto wówczas zdiagnozować problem w odpowiedni sposób. W jaki? O czym świadczy czarny język?

Spis treści:

  1. Czarny język: co to za choroba?
  2. Czarny nalot na języku. Przyczyny czarnego języka
  3. Czarny włochaty język: objawy
  4. Czy czarny nalot na języku może być objawem choroby?
  5. Badania diagnostyczne przy czarnym, włochatym języku
  6. Czarny język – jak leczyć?
  7. Włochaty, czarny język: najczęstsze pytania (FAQ)
  8. Czarny i włochaty język: podsumowanie informacji

Czarny język: co to za choroba?

Czarny język, znany również jako język czarny włochaty, to stosunkowo łagodne, lecz niepokojące w swoim wyglądzie schorzenie, które może budzić lęk u osób, u których się pojawia. Charakterystyczny czarny nalot i włosowata powierzchnia języka są efektem nadmiernego wydłużenia brodawek nitkowatych na jego grzbietowej części. W normalnych warunkach mają one około 1 mm, jednak w przebiegu tej patologii mogą osiągać nawet 12 mm.

Gdy dochodzi do zaburzenia procesu ich złuszczania, martwe komórki nabłonka zaczynają się kumulować, a przestrzenie między przerosłymi brodawkami stają się idealnym środowiskiem dla bakterii i grzybów. To właśnie ich obecność oraz produkowane przez nie barwniki (np. porfiryny) odpowiadają za intensywne, ciemne zabarwienie powierzchni języka.

Warto wiedzieć:
Uczucie „włochatego” języka to jedynie wrażenie, wywołane przerostem brodawek nitkowatych w części grzbietowej języka – w rzeczywistości nie pojawiają się tam żadne włosy.

Czarny nalot na języku. Przyczyny czarnego języka

Wyjaśniając, od czego jest czarny język, należy podkreślić, że kluczową rolę odgrywa nieprawidłowa higiena jamy ustnej – niewystarczające czyszczenie języka, rzadkie szczotkowanie zębów czy nadużywanie płukanek na bazie substancji utleniających (np. nadtlenku wodoru, chlorheksydyny) zaburzają naturalną mikroflorę i prowadzą do jej patologicznego rozrostu.

Do najczęstszych czynników sprzyjających pojawieniu się czarnego nalotu należą:

  • przewlekłe palenie tytoniu i nadużywanie alkoholu;
  • nadmierne spożycie kawy, mocnej herbaty lub produktów bogatych w żelazo;
  • suchość w ustach (kserostomia);
  • niedobory odporności (np. w przebiegu cukrzyca, HIV czy chorób nowotworowych);
  • niedobory witamin z grupy B;
  • choroby neurologiczne (np. neuralgia nerwu trójdzielnego);
  • długotrwałe leczenie onkologiczne (radio- i chemioterapia).

>> Przeczytaj: Witaminy z grupy B – objawy niedoboru, rola w organizmie

Czarny język po antybiotykach

Zdarza się, że pacjenci dostrzegają u siebie czarny język po antybiotyku. Nie jest to zjawisko rzadkie – szczególnie przy długotrwałym stosowaniu preparatów takich jak:

  • penicylina;
  • doksycyklina;
  • neomycyna.

Antybiotyki zaburzają naturalną równowagę flory bakteryjnej w jamie ustnej i mogą osłabiać odporność, co ułatwia nadkażenia grzybicze oraz rozrost bakterii chromogennych. Te z kolei produkują barwniki (porfiryny), które wnikają w powierzchnię przerosłych brodawek i nadają językowi ciemną, niemal czarną barwę. W takich sytuacjach wskazane jest wykonanie wymazu z języka w celu oceny jego mikroflory i ewentualnego wdrożenia leczenia przeciwgrzybiczego lub probiotycznego.

Czarny język a wiek

Warto również zwrócić uwagę na związek między czarnym nalotem a wiekiem. Czarny język u seniora pojawia się częściej, ponieważ wraz z wiekiem dochodzi do naturalnego osłabienia pracy języka i zmniejszenia jego ruchomości. Często współistnieją także ubytki w uzębieniu i problemy z żuciem, przez co język nie oczyszcza się mechanicznie podczas posiłków.

Zmniejszona produkcja śliny, częste stosowanie leków (np. przeciwdepresyjnych czy przeciwpsychotycznych) oraz choroby przewlekłe dodatkowo sprzyjają zaburzeniom mikroflory jamy ustnej. W efekcie seniorzy są bardziej narażeni na przerost brodawek nitkowatych i gromadzenie się barwników, co prowadzi do powstawania ciemnego nalotu.

Czarny włochaty język: objawy

Typowymi objawami towarzyszącymi czarnemu językowi są:

  • uczucie ciała obcego lub ucisku na języku;
  • halitoza (nieświeży zapach z ust);
  • zaburzenia smaku (np. metaliczny posmak w ustach);
  • nasilony odruch wymiotny i nudności – szczególnie podczas jedzenia lub mycia zębów;
  • pieczenie lub szczypanie języka, zwłaszcza przy spożywaniu gorących lub ostrych potraw.

Choć objawy te nie zagrażają zdrowiu, mogą znacząco obniżać jakość życia i prowadzić do dyskomfortu psychicznego związanego z estetyką jamy ustnej. Dlatego nie należy ich bagatelizować – utrzymujący się czarny nalot zawsze warto skonsultować ze stomatologiem, by potwierdzić diagnozę i wykluczyć inne choroby.

>> Sprawdź: Gorzki smak w ustach – o czym może świadczyć?

Czy czarny nalot na języku może być objawem choroby?

Choć czarny język zazwyczaj ma łagodny przebieg i najczęściej wynika z zaniedbań higieny jamy ustnej, w niektórych przypadkach może być również sygnałem poważniejszych zaburzeń zdrowotnych. Warto mieć świadomość, że zmiana zabarwienia języka bywa objawem towarzyszącym chorobom przebiegającym z obniżeniem odporności – takim jak:

  • zakażenie wirusem HIV;
  • cukrzyca;
  • choroby nowotworowe.

Osłabienie mechanizmów obronnych organizmu sprzyja nadmiernemu namnażaniu się drobnoustrojów w jamie ustnej, co w efekcie może prowadzić do powstania ciemnego nalotu na powierzchni języka.

Czasem przyczyną jest również nadkażenie grzybicze, zwłaszcza drożdżakami z rodzaju Candida. Jeśli czarnemu nalotowi towarzyszy uczucie pieczenia, szczypania lub nadwrażliwości, może to sugerować właśnie grzybicę języka wymagającą leczenia przeciwgrzybiczego.

pakiet ryzyko cukrzycy (2 badania) banerek

Badania diagnostyczne przy czarnym, włochatym języku

Sam wygląd języka bywa mylący i może maskować inne choroby jamy ustnej, dlatego kluczowe znaczenie ma potwierdzenie rozpoznania poprzez badania laboratoryjne. To właśnie one pozwalają nie tylko wykryć ewentualne nadkażenia, ale też ocenić ogólny stan zdrowia i wykluczyć choroby ogólnoustrojowe, które mogą sprzyjać rozwojowi zmian na języku.

W laboratoriach ALAB dostępny dostępne są badania laboratoryjne, które warto wykonać w przypadku podejrzenia czarnego języka:

  • posiew z jamy ustnej (tlenowo) – polega na pobraniu wymazu z miejsc chorobowo zmienionych i przeniesieniu go na specjalne podłoże, na którym mogą namnażać się bakterie tlenowe oraz grzyby drożdżopodobne, np. Candida;
  • morfologia krwi – pozwala ocenić ogólny stan zdrowia, wykryć stany zapalne i ewentualne zaburzenia odporności;
  • oznaczenie poziomu witamin z grupy B – ich niedobór, zwłaszcza witaminy B3, może prowadzić do zmian w obrębie nabłonka języka (np. zespół krowiego języka);
  • testy w kierunku chorób ogólnoustrojowych – m.in. badania w kierunku cukrzycy i HIV, których przebieg wiąże się z obniżoną odpornością i większą podatnością na infekcje jamy ustnej.

>> Przeczytaj: Kto i kiedy powinien wykonać test w kierunku zakażenia wirusem HIV?

Badanie posiew wymazu z jamy ustnej (tlenowo) banerek

Czarny język – jak leczyć?

Leczenie czarnego języka opiera się przede wszystkim na usunięciu przyczyny jego powstania, a więc na odwróceniu procesów, które doprowadziły do przerostu brodawek nitkowatych i zatrzymywania resztek pokarmowych na powierzchni języka. Ważnym krokiem jest tu poprawa codziennej higieny jamy ustnej:

  • dokładne szczotkowanie zębów;
  • czyszczenie przestrzeni międzyzębowych;
  • regularne mechaniczne oczyszczanie języka przy pomocy skrobaczki lub szczoteczki z odpowiednią końcówką.

Codzienne usuwanie nalotu zapobiega dalszemu rozwojowi bakterii i przyspiesza regenerację nabłonka.

Jeśli czarny nalot pojawił się w wyniku długotrwałego stosowania antybiotyków, warto omówić z lekarzem prowadzącym możliwość zmiany leku lub modyfikacji dawkowania. W sytuacji, gdy pacjent korzysta z płukanek zawierających substancje utleniające (np. chlorheksydynę), konieczne jest stosowanie ich dokładnie według zaleceń, aby nie zaburzyć naturalnej flory bakteryjnej jamy ustnej. Niezwykle ważnym elementem leczenia jest także eliminacja czynników drażniących, a mianowicie:

  • ograniczenie kawy, herbaty, alkoholu;
  • rezygnacja z palenia tytoniu.

Włochaty, czarny język: najczęstsze pytania (FAQ)

Czy czarny język u dziecka jest niebezpieczny?

Czarny język u dziecka może budzić niepokój rodziców, jednak w zdecydowanej większości przypadków nie stanowi zagrożenia dla zdrowia. Najczęściej jest wynikiem przejściowych zaburzeń w mikroflorze jamy ustnej, np. po antybiotykoterapii, lub efektem gromadzenia się barwników z pokarmów.

Czarny język a nerki – czy to objaw choroby?

Ciemny nalot na języku rzadko wiąże się bezpośrednio z chorobami nerek, takimi jak przewlekła choroba nerek. Choć niektórzy pacjenci obawiają się, że czarny włochaty język może świadczyć o zaburzeniach metabolicznych czy zatruciu organizmu, w praktyce nie jest on swoistym markerem niewydolności nerek.

Czarny i włochaty język: podsumowanie informacji

Podsumowując, czarny język:

  • rozwija się w wyniku przerostu brodawek nitkowatych oraz kumulacji bakterii, resztek pokarmowych i barwników na powierzchni języka;
  • jego występowaniu sprzyjają m.in. palenie tytoniu, przewlekła antybiotykoterapia, nadużywanie kawy i herbaty, a także zaburzenia odporności, takie jak cukrzyca czy HIV;
  • może manifestować się ciemnym nalotem, zaburzeniami smaku, halitozą, uczuciem ciała obcego oraz pieczeniem języka;
  • wymaga przeprowadzenia diagnostyki różnicowej (np. posiewu z jamy ustnej (tlenowo), morfologii krwi, oznaczenia poziomu witamin z grupy B) w celu wykluczenia schorzeń współistniejących.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk

Bibliografia

  1. Physiological and pathological tongue conditions – the role of endogenous and exogenous factors; P.Zalewska, M. Radwan-Oczko; Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2021, Tom 27, Nr 4, 407–413.
  2. Kowal K., Włochaty i czarny język – co oznacza czarny nalot na języku?, wylecz.to, 2017.
  3. Gurvits G.E., Tan A., Black hairy tongue syndrome. World J Gastroenterol. 2014 Aug 21;20(31):10845-50.
  4. https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.1.22.2. [dostęp: 16.09.2025]

Infekcje intymne – jakie są ich objawy? Rodzaje i przyczyny infekcji

Angelika Janowicz
-
0
Infekcje intymne – jakie są ich objawy? Rodzaje i przyczyny infekcji

Infekcje intymne należą do najczęstszych dolegliwości ginekologicznych i urologicznych, z którymi pacjenci zgłaszają się do lekarza. Przynajmniej raz w życiu doświadcza ich nawet 75% kobiet, a także wielu mężczyzn. Mogą mieć podłoże bakteryjne, grzybicze, ale również wirusowe – a ich objawy często są uciążliwe i znacząco obniżają komfort życia. Dowiedz się, jakie są przyczyny i objawy infekcji intymnych, jak je zdiagnozować oraz na czym polega ich leczenie.

Spis treści:

  1. Przyczyny infekcji intymnych
  2. Objawy infekcji intymnej u kobiet
  3. Nawracające infekcje intymne – co mogą oznaczać?
  4. Infekcje intymne u mężczyzn
  5. Infekcje intymne – jakie badania wykonać?
  6. Jak leczyć infekcję intymną?
  7. Infekcje intymne: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
  8. Infekcje intymne: podsumowanie informacji

Przyczyny infekcji intymnych

Infekcje intymne rozwijają się wskutek zaburzenia naturalnej równowagi mikrobiologicznej narządów płciowych. U zdrowej kobiety dominującą rolę odgrywają pałeczki kwasu mlekowego, które chronią przed namnażaniem się drobnoustrojów chorobotwórczych poprzez utrzymanie kwaśnego pH pochwy oraz produkcję czynników przeciwzapalnych. Zmniejszenie ich liczebności sprzyja namnażaniu się drobnoustrojów chorobotwórczych.

Czynniki mogące przyczynić się do infekcji intymnej to:

  • antybiotykoterapia,
  • zaburzenia hormonalne,
  • miesiączka,
  • nieprawidłowa higiena intymna,
  • częste zmiany partnerów seksualnych,
  • palenie papierosów,
  • przewlekły stres.
Zaburzenie mikroflory pochwy sprzyja zakażeniom patogenami przenoszonymi drogą płciową, takimi jak rzęsistek pochwowy, chlamydia, wirus HPV czy dwoinka rzeżączki.

Infekcja intymna bakteryjna

Bakteryjne zapalenie pochwy rozwija się, gdy liczba pałeczek kwasu mlekowego spada, a miejsce to zajmują bakterie beztlenowe, m.in. Gardnerella vaginalis, Mycoplasma, Prevotella. Drobnoustroje nie pochodzą z zewnątrz, ale stanowią naturalny element mikroflory pochwy. Szacuje się, że nawet 60% kobiet w wieku reprodukcyjnym przynajmniej raz w życiu cierpi na bakteryjną infekcję intymną.

Na skutek zaburzeń mikroflory pochwy może rozwinąć się również tlenowe zapalenie pochwy. Jest ono wynikiem nadmiernego wzrostu jednego lub więcej gatunków bakterii tlenowych (np. E.coli, Streptococcus, Enterococcus), które normalnie występują w pochwie w śladowych ilościach lub pochodzą z innych rejonów ciała (np. z przewodu pokarmowego lub ze skóry).

Infekcja intymna grzybicza

W przeważającej większości przypadków (około 90%) przyczyną grzybiczej infekcji intymnej są grzyby z rodzaju Candida, a konkretnie Candida albicans. Drobnoustroje te bytują w organizmie człowieka (w jelitach, jamie ustnej, na skórze) jako element naturalnej flory, nie powodując żadnych dolegliwości. Problem zaczyna się w momencie, gdy w wyniku osłabienia odporności lub zaburzenia mikrobiomu dochodzi do ich nadmiernego namnażania.

>> Zobacz także: Objawy, przyczyny i leczenie grzybicy pochwy

Objawy infekcji intymnej u kobiet

Objawy infekcji intymnej u kobiet są zróżnicowane i zależą od rodzaju patogenu. Należy zdawać sobie sprawę, że zakażenie może też przebiegać bezobjawowo.

Objawy infekcji intymnej bakteryjnej to:

  • białe, kremowe lub szare upławy (o ropnym charakterze w przypadku tlenowego zapalenia pochwy),
  • nieprzyjemny zapach z pochwy (określany jako “rybi” przy infekcji bakteriami beztlenowymi i “gnilny” przy infekcji bakteriami tlenowymi),
  • ból podczas stosunku,
  • pieczenie,
  • obrzęk błony śluzowej.

Do objawów grzybiczej infekcji intymnej należą: gęste, białawe upławy o grudkowatej konsystencji, silny, uporczywy świąd i pieczenie sromu oraz pochwy, a także bolesność i zaczerwienienie okolic intymnych, dyskomfort podczas oddawania moczu (dyzuria) oraz bolesność podczas stosunku płciowego (dyspareunia).

Nawracające infekcje intymne – co mogą oznaczać?

Częste infekcje intymne mogą sugerować, że istnieją czynniki sprzyjające zakażeniu, które nie zostały prawidłowo rozpoznane lub wyeliminowane. Nawroty bakteryjnej waginozy zwykle wskazują na brak przywrócenia prawidłowej mikroflory pochwy po leczeniu, zbyt krótką terapię lub predyspozycje osobnicze.

Nawracające infekcje intymne grzybicze zdarzają się u kobiet, które są często poddawane antybiotykoterapii, cierpią na zaburzenia odporności (spowodowane chorobami lub lekami), cukrzycę lub niedokrwistość. Przyczyną częstych zakażeń może być także partner seksualny, który sam choruje na grzybicę.

Infekcje intymne u mężczyzn

Infekcje intymne u mężczyzn występują rzadziej niż u kobiet. Najczęstszą z nich jest kandydoza wywołana przez drożdżaki z rodzaju Candida albicans. Zakażenie obejmuje typowo napletek i żołądź, a niekiedy rozszerza się również na pachwiny i w kierunku odbytu. Czynnikami sprzyjającymi grzybiczej infekcji intymnej u mężczyzn są:

  • niedobór odporności, w tym zakażenie wirusem HIV,
  • cukrzyca,
  • antybiotykoterapia,
  • urazy mechaniczne,
  • nieodpowiednia higiena,
  • stosunek seksualny z osobą chorującą na grzybiczą infekcję intymną.

Objawy grzybiczej infekcji intymnej u mężczyzn to głównie świąd, obrzęk, zaczerwienienie napletka i żołędzi, ból podczas oddawania moczu. Pod napletkiem może pojawić się wydzielina o nieprzyjemnym zapachu.

>> Zobacz także: Grzybica penisa – objawy, przyczyny i leczenie

Infekcje intymne – jakie badania wykonać?

Objawy infekcji intymnej są wskazaniem do konsultacji ginekologicznej lub urologicznej. Lekarz przeprowadza badanie przedmiotowe oraz zleca testy diagnostyczne – np.:

  • ocenę biocenozy pochwy,
  • ocenę pH pochwy,
  • wymaz i posiew z dróg moczowo-płciowych (z pochwy, cewki moczowej),
  • testy w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową.

>>>Przeczytaj też: Choroby przenoszone drogą płciową

Pakiet zdrowie intymne podstawowy (6 badań) banerek

W przypadku nawracających infekcji intymnych lekarz może rozszerzyć diagnostykę o testy laboratoryjne oceniające ogólny stan organizmu – m.in. morfologię krwi, stężenie glukozy, żelaza i ferrytyny.

Pakiet zdrowie intymne rozszerzony (8 badań)

Jak leczyć infekcję intymną?

Leczenie infekcji intymnej dopasowywane jest to czynnika etiologicznego. Zakażenia bakteryjne wymagają antybiotykoterapii (doustnej lub dopochwowej). Wskazane jest zlecenie terapii  na podstawie antybiogramu.

Leczenie grzybiczych infekcji intymnych polega na stosowaniu leków przeciwgrzybiczych o działaniu miejscowym (w postaci kremów, maści lub globulek). W cięższych przypadkach do terapii włączane są również leki doustne.

W trakcie leczenia grzybiczej infekcji intymnej konieczne jest wstrzymanie się od współżycia. Jeżeli źródłem zakażenia może być partner, konieczne jest wdrożenie terapii również u niego.

Leczenie infekcji intymnych u kobiet powinno uwzględniać także działania mające na celu odbudowę prawidłowej mikroflory pochwy. Wskazane jest wyeliminowanie nieprawidłowych nawyków higienicznych (np. płukania pochwy – irygacji) oraz stosowanie probiotyków.

Czym grozi nieleczona infekcja intymna?

Nieleczone infekcje intymne mogą mieć poważne konsekwencje zdrowotne. U kobiet sprzyjają rozwojowi stanów zapalnych macicy i jajników, co z kolei może skutkować problemami z zajściem w ciążę, a nawet niepłodnością. Natomiast w ciąży zwiększają ryzyko poronienia  i porodu przedwczesnego. U mężczyzn zakażenia mogą prowadzić do zapalenia prostaty, zwężenia cewki moczowej, stulejki, czy nawet zniekształcenia żołędzi.

>>>Przeczytaj też: Jak często wykonywać badania w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową?

Infekcje intymne: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące objawów i leczenia infekcji intymnych.

Po czym poznać, że ma się infekcję intymną?

Infekcję intymną można podejrzewać przy obecności objawów – m.in. upławów, świądu, pieczenia i zaczerwienienia w okolicy narządów płciowych, a także bólu podczas współżycia.

Ile trwa infekcja intymna?

Czas trwania infekcji intymnej zależy od jej rodzaju, przyczyny oraz podjętego leczenia.

Co szybko pomaga na infekcję intymną?

Skuteczne leczenie zawsze powinno być dostosowane do przyczyny infekcji intymnej. W przypadku zakażeń bakteryjnych stosuje się antybiotyki, a w grzybiczych – leki przeciwgrzybicze, często w postaci globulek dopochwowych lub kremów.

Czy infekcja intymna sama przejdzie?

Infekcje intymne rzadko ustępują bez leczenia. Terapia jest konieczna, aby uniknąć groźnych powikłań.

Infekcje intymne: podsumowanie informacji

  • Najczęściej infekcje intymne mają podłoże bakteryjne lub grzybicze.
  • Podstawą diagnostyki infekcji intymnych są wywiad i badanie lekarskie oraz badania mikrobiologiczne, w tym wykonanie posiewu.
  • Nieleczone infekcje intymne mogą prowadzić do poważnych powikłań, w tym problemów z płodnością.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk

Bibliografia

  1. https://www.mp.pl/pacjent/ginekologia/choroby/256372,bakteryjne-zapalenie-pochwy (dostęp 05.09.2025)
  2. https://podyplomie.pl/ginekologia/17012,nawrotowe-zapalenie-sromu-i-pochwy-porady-dotyczace-leczenia (dostęp 05.09.2025)
  3. M. Romanik i in., Zapalenie pochwy powodowane przez bakterie tlenowe – problemy diagnostyki i leczenie, Ginekol Pol. 2007, 78, 488–491
  4. https://www.forumginekologii.pl/artykul/ostre-i-przewlekle-infekcje-grzybicze-sromu-i-pochwy-standardy-terapeutyczne (dostęp 05.09.2025)
  5. https://podyplomie.pl/ginekologia/38023,praktyczne-aspekty-leczenia-bakteryjnej-waginozy-oraz-zakazen-pochwy-o-nieznanej-etiologii-rola (dostęp 05.09.2025)
  6. https://www.mp.pl/pacjent/ginekologia/choroby/256370,grzybicze-zapalenie-sromu-i-pochwy (dostęp 05.09.2025)

Sezon grypowy – jak się do niego przygotować?

Angelika Janowicz
-
0
Sezon grypowy – jak się do niego przygotować?

Wraz z nadejściem chłodniejszych miesięcy powracają sezonowe zagrożenia dla naszego zdrowia – w tym grypa. To ostra choroba wirusowa układu oddechowego, która może mieć różne nasilenie i obraz kliniczny. Na ciężki przebieg i powikłania narażone są głównie małe dzieci, seniorzy, ciężarne oraz osoby chorujące przewlekle. Sprawdź, jak przygotować się na sezon grypowy i skutecznie zapobiegać grypie.

Kluczowe informacje:
>> Sezon grypowy w Polsce trwa od jesieni do wiosny, ze szczytem zachorowań w lutym.
>> Szczepienia ochronne to najskuteczniejsza metoda zapobiegania zachorowaniu na grypę i należy je powtarzać co roku.
>> Dodatkowa profilaktyka grypy obejmuje higienę rąk, unikanie zatłoczonych miejsc oraz dbanie o odporność.

Spis treści:

  1. Sezon grypowy: czym jest i ile trwa?
  2. Jak zapobiegać grypie?
  3. Grypa: profilaktyka zakażeń wśród dzieci i dorosłych
  4. Badania laboratoryjne przy zakażeniu wirusem grypy: dlaczego są ważne?
  5. Jak zapobiegać grypie: wskazówki i odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)

Sezon grypowy: czym jest i ile trwa?

Sezon grypowy to coroczny okres, w którym wirusy grypy typu A i B szerzą się w populacji ze szczególną intensywnością. W tym czasie obserwuje się ogniska lokalnych zachorowań oraz epidemie, a co kilkanaście lub kilkadziesiąt lat również pandemie. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) każdego roku pełnoobjawowa grypa rozwija się u 20-30% dzieci i 5-10% dorosłych.

Sezon grypowy na półkuli północnej trwa od października do kwietnia. Szczyt zachorowań w Polsce przypada na miesiące zimowe, najczęściej w lutym. Należy przy tym pamiętać, że w poszczególnych latach sezon grypowy może się wydłużyć nawet do maja. Dynamika rozwoju zakażeń zależy od czynników środowiskowych, poziomu zaszczepienia populacji oraz mutacji wirusów.

>> Sprawdź: Grypa u dzieci

Jak zapobiegać grypie?

Ponieważ grypa jest wywoływana przez wirusy, antybiotyki nie działają w jej leczeniu ani profilaktyce. Podstawowym i najskuteczniejszym sposobem zapobiegania grypie i jej ciężkiemu przebiegowi są szczepienia ochronne. Zaszczepić można się przez cały sezon grypowy, ale rekomendowane jest zrobienie tego przed szczytem zachorowań – najlepiej wczesną jesienią.

Pamiętaj:
Szczepienie na grypę należy powtarzać co roku.

Ponieważ wirus grypy bardzo szybko mutuje, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) co roku rekomenduje skład szczepionki na podstawie globalnego monitoringu krążących szczepów. W Polsce dostępne są obecnie szczepionki czterowalentne, czyli takie, które chronią jednocześnie przed czterema dominującymi szczepami wirusa (dwoma typami A oraz dwoma liniami typu B). Preparaty występują w formie inaktywowanej, podawanej w zastrzyku.

Najnowsze rekomendacje Europejskiej Agencji Leków na sezon grypowy 2025/2026 dotyczą następujących szczepów

  • A/Victoria/4897/2022 (H1N1)pdm09-like virus;
  • A/Croatia/10136RV/2023 (H3N2)-like virus;
  • B/Austria/1359417/2021 (B/Victoria lineage)-like virus.

Szczepionki na grypę są szczególnie zalecane osobom z grup ryzyka – głównie dzieciom, seniorom, kobietom w ciąży, pacjentom z przewlekłymi chorobami płuc i serca oraz osobom z obniżoną odpornością. Jeżeli nie ma przeciwwskazań, preparat można podać już od 6. miesiąca życia. Jednak szczepić powinien się każdy, kto chce chronić siebie i swoich bliskich, ponieważ szczepienia mają również efekt populacyjny – ograniczają rozprzestrzenianie się wirusa w społeczeństwie.

Warto wiedzieć:
Szczepienia na grypę w Polsce w sezonie grypowym 2025/2026 są w 100% refundowane dla:
>> dzieci od 6. miesiąca do 18. roku życia,
>> osób po 65. roku życia,
>> kobiet w ciąży i połogu.
Pozostałe osoby mogą skorzystać z 50% refundacji. Szczepienia na grypę wykonywane są w placówkach medycznych oraz wybranych aptekach.

>>>Przeczytaj też: Grypa – ostra choroba zakaźna układu oddechowego

Grypa: profilaktyka zakażeń wśród dzieci i dorosłych

Samo szczepienie to nie wszystko. Profilaktyka grypy obejmuje także codzienne nawyki higieniczne i prozdrowotne. Wirus grypy przenosi się drogą powietrzną i kropelkową – najczęściej w trakcie kaszlu, kichania czy rozmowy z osobą chorą. Zakażenie może nastąpić również przez kontakt ze skażonymi powierzchniami.

Pamiętaj:
Okres wylęgania się grypy wynosi średnio 2 dni. Osoba chora może zarażać innych już na 1 dzień przed pojawieniem się objawów i jeszcze 5 dni po ich wystąpieniu.

Mycie rąk podczas sezonu grypowego

Ręce stanowią jeden z głównych wektorów przenoszenia patogenów. Dotykamy nimi twarzy, ust, nosa, a także przedmiotów wspólnego użytku, na których wirus może przetrwać nawet kilka godzin. Dlatego regularne, staranne i prawidłowe mycie rąk jest jedną z najprostszych i najskuteczniejszych metod fizycznego usunięcia drobnoustrojów ze skóry.

Ręce należy myć:

  • w ciepłej wodzie z mydłem,
  • około 20-30 sekund,
  • z uwzględnieniem przestrzeni między palcami, grzbietów palców oraz okolic kciuków.

W sytuacjach, gdy mycie rąk nie jest możliwe, należy używać płynów lub żeli na bazie alkoholu. Nawykiem, którego trzeba bezwzględnie unikać, jest dotykanie nieumytymi rękami okolic oczu, nosa i ust.

Omijanie zatłoczonych miejsc jako działanie profilaktyczne

W sezonie grypowym warto ograniczyć wizyty w zatłoczonych miejscach – zwłaszcza gdy w danym regionie obserwuje się wzrost zachorowań. Przebywanie w środkach komunikacji publicznej, galeriach handlowych czy innych zamkniętych przestrzeniach, w których gromadzi się wiele osób, zwiększa ryzyko kontaktu z wirusem. Jeżeli unikanie takich sytuacji nie jest możliwe, pomocne może być noszenie maseczek ochronnych. Osoby chore powinny pozostać w domu, aby nie narażać innych na zakażenie.

>> Przeczytaj: Sezonowe zakażenia układu oddechowego – ostre zakażenia górnych dróg oddechowych

Wzmacnianie odporności w trakcie sezonu grypowego

Ważną rolę w profilaktyce grypy odgrywa silny układ odpornościowy. Należy zadbać o dobrze zbilansowaną dietę bogatą w świeże warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty, a także kwasy omega-3. Równie istotne są: regularna aktywność fizyczna, odpowiednia ilość snu, nabycie umiejętności radzenia sobie ze stresem oraz suplementacja witamin i minerałów w razie stwierdzenia ich niedoborów w badaniach laboratoryjnych.

>> Zobacz także: Jak wzmocnić układ immunologiczny u dorosłych i dzieci?

Pamiętaj:
Wyżej wymienione działania profilaktyczne skierowane przeciwko grypie są skuteczne również w zapobieganiu innym infekcjom dróg oddechowych – w tym przeziębieniu.

Badania laboratoryjne przy zakażeniu wirusem grypy: dlaczego są ważne?

Grypa może przypominać inne infekcje dróg oddechowych. Wykonanie badań laboratoryjnych – m.in. szybkich testów metodą RT-PCR – pozwala na podjęcie odpowiedniego leczenia, uniknięcie niepotrzebnej antybiotykoterapii oraz na izolację chorego, co może powstrzymać łańcuch transmisji wirusa w jego otoczeniu.

Badanie wirusy grypa (typ A i B) i RSV - badanie genetyczne (RT-PCR) banerek
Warto wiedzieć:
Do możliwych powikłań grypy należą m.in. zapalenie płuc, angina paciorkowcowa, zaostrzenie istniejących chorób przewlekłych, zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, niewydolność wielonarządowa. To właśnie powikłania, a nie sama grypa, są główną przyczyną zgonów związanych z tą chorobą.

Jak zapobiegać grypie: wskazówki i odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące profilaktyki grypy.

Co brać, aby nie zachorować na grypę?

Najważniejszą metodą profilaktyki grypy jest szczepienie. W ramach wzmacniania odporności należy zadbać o dobrze zbilansowaną dietę, regularną aktywność fizyczną oraz suplementację witamin i minerałów, jeżeli zostały stwierdzone ich niedobory.

Jaki lek zapobiegawczo na grypę?

Nie ma uniwersalnego leku, który można przyjmować na co dzień, aby uchronić się przed grypą. Istnieją natomiast leki przeciwwirusowe, które lekarz może przepisać osobom z grup ryzyka w ramach profilaktyki po kontakcie z osobą zakażoną. Należy jednak podkreślić, że decyzję o ich stosowaniu zawsze podejmuje lekarz, a przyjmowanie ich profilaktycznie bez wskazań nie ma uzasadnienia.

Opieka merytoryczna: lek. Maria Wydra

Bibliografia

  1. E. Szymczuk, A. Woźniak-Kosek, Grypa, Lekarz Wojskowy 4/2019
  2. A.J. Sybilski i in., Rekomendacje postępowania w grypie u dzieci – KOMPAS GRYPA 23/24. Aktualizacja na sezon 2023/2024, Pediatr Med Rodz 2023; 19 (4): 273–283
  3. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.10.3.2. (dostęp 02.09.2025)
  4. https://szczepienia.pzh.gov.pl/jaki-bedzie-sklad-szczepionek-przeciw-grypie-w-sezonie-2025-2026/ (dostęp 02.09.2025)
  5. https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/grypa/ (dostęp 02.09.2025)

Botulizm (zatrucie jadem kiełbasianym) – objawy, przyczyny i profilaktyka

Katarzyna Ciepłucha
-
0
Botulizm (zatrucie jadem kiełbasianym) – objawy, przyczyny i profilaktyka

Choć botulizm występuje stosunkowo rzadko, jego konsekwencje mogą być bardzo poważne. Zatrucie wywołuje toksyna botulinowa – silna neurotoksyna produkowana przez bakterie Clostridium botulinum. W tym artykule wyjaśniamy, czym jest botulizm, jakie są jego objawy i jak wygląda leczenie. Podpowiadamy również, jak skutecznie zapobiegać zatruciu, zwłaszcza podczas domowego przygotowywania żywności.

Spis treści:

  1. Co to jest botulizm?
  2. Rodzaje botulizmu
  3. Zatrucie jadem kiełbasianym – jak przebiega?
  4. Zatrucie jadem kiełbasianym – jakie daje objawy?
  5. Diagnostyka botulizmu
  6. Jak leczyć zatrucie jadem kiełbasianym?
  7. Profilaktyka – jak zapobiegać botulizmowi?
  8. Botulizm: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
  9. Zatrucie jadem kiełbasianym: podsumowanie informacji

Co to jest botulizm?

Botulizm to choroba wywołana przez neurotoksynę botulinową, produkowaną przede wszystkim przez bakterie Clostridium botulinum. Znacznie rzadziej toksynę tę wytwarzają również Clostridium butyricum i Clostridium baratii. Bakterie rozwijają się w warunkach beztlenowych i wydzielają jad kiełbasiany, który powoduje porażenie wiotkie mięśni. Zatrucie ma charakter ogólnoustrojowy i w ciężkich przypadkach może prowadzić do niewydolności oddechowej, a nawet zgonu.

Rodzaje botulizmu

Botulizm może przybierać różne postaci w zależności od drogi zakażenia:

  • Botulizm pokarmowy – najczęstszy, spowodowany spożyciem pokarmu zawierającego toksynę.
  • Botulizm niemowlęcy – występuje u dzieci poniżej 12. miesiąca życia. Powstaje w wyniku kolonizacji jelit przez bakterie Clostridium botulinum.
  • Botulizm przyranny – rozwija się, gdy spory bakterii dostaną się do zanieczyszczonej rany.
  • Botulizm jatrogenny – występuje po zastosowaniu toksyny botulinowej w zabiegach medycznych lub estetycznych.
  • Botulizm inhalacyjny – bardzo rzadki, może pojawić się np. w wyniku bioterroryzmu.

>> Przeczytaj również: Zakażenia i zatrucia pokarmowe w okresie letnim

Zatrucie jadem kiełbasianym – jak przebiega?

Pierwsze objawy botulizmu pojawiają się zazwyczaj od 12 do 72 godzin po ekspozycji. W niektórych przypadkach mogą wystąpić już po dwóch godzinach, a niekiedy dopiero po kilku dniach. Choroba zaczyna się nagle i charakteryzuje się tzw. przebiegiem zstępującym – od mięśni unerwionych przez nerwy czaszkowe w kierunku tułowia i kończyn. Im szybciej wystąpią objawy, tym cięższy może być przebieg zatrucia.

Zatrucie jadem kiełbasianym – jakie daje objawy?

Botulizm niemowlęcy – objawy

  • Objawy u niemowląt zwykle rozwijają się stopniowo i obejmują:
  • apatię, osłabienie, słabe napięcie mięśniowe
  • trudności ze ssaniem i jedzeniem
  • zaparcia
  • opadanie powiek
  • zmniejszoną aktywność i ospałość

Te symptomy mogą wskazywać na porażenie mięśni wywołane przez toksynę.

Zatrucie jadem kiełbasianym u dorosłych – objawy

W przypadku dorosłych objawy pojawiają się nagle i mogą być poważne. Do najczęstszych należą:

  • suchość w ustach
  • podwójne widzenie (diplopia), opadanie powiek
  • trudności w mowie i połykaniu (dyzartria, dysfagia)
  • osłabienie mięśni szyi i kończyn
  • zaparcia, wzdęcia, zatrzymanie moczu
  • w cięższych przypadkach: niewydolność oddechowa

Typowe dla botulizmu jest to, że nie występuje gorączka ani zaburzenia świadomości.

>> Zobacz również: Miastenia – choroba zmęczonych mięśni

Diagnostyka botulizmu

Rozpoznanie botulizmu opiera się na kilku kluczowych elementach:

  • Wywiad lekarski – np. spożycie domowych przetworów lub występowanie zanieczyszczonej rany.
  • Badanie neurologiczne – ujawnia charakterystyczny obraz kliniczny, taki jak zstępujące osłabienie mięśni, porażenie nerwów czaszkowych, brak gorączki przy ciężkim stanie ogólnym.
  • Diagnostyka różnicowa – należy wykluczyć inne przyczyny, m.in. miastenię, zespół Guillaina-Barrégo, udary pnia mózgu.
  • Badania laboratoryjne – polegają na wykrywaniu toksyny botulinowej lub DNA bakterii (Clostridium botulinum) w materiale biologicznym, takim jak surowica, kał, treść żołądkowa lub resztki spożytej żywności.
Badanie ogólne kału z oceną resztek pokarmowych banerek

W praktyce decyzję o leczeniu podejmuje się na podstawie obrazu obserwowanego w badaniu neurologicznym, nie czekając na wyniki badań laboratoryjnych.

Jak leczyć zatrucie jadem kiełbasianym?

Leczenie botulizmu odbywa się w warunkach szpitalnych i należy je rozpocząć jak najszybciej. Kluczowe elementy terapii to:

  • Podanie antytoksyny botulinowej – im wcześniej, tym skuteczniej. W Polsce stosuje się antytoksynę końską ABE. U niemowląt leczenie ma charakter wspomagający.
  • Oczyszczanie przewodu pokarmowego – płukanie żołądka, lewatywy lub środki przeczyszczające stosuje się tylko we wczesnym etapie zatrucia.
  • Wsparcie funkcji życiowych – w razie potrzeby prowadzi się wentylację mechaniczną, żywienie, nawadnianie i rehabilitację.
  • Antybiotykoterapia – stosowana wyłącznie w botulizmie przyrannym (np. penicylina, metronidazol); należy unikać leków nasilających blokadę nerwowo-mięśniową.

Objawy ustępują powoli, a powrót do zdrowia może zająć tygodnie lub miesiące.

Profilaktyka – jak zapobiegać botulizmowi?

Toksyna botulinowa może rozwijać się w żywności przygotowywanej i przechowywanej w nieodpowiednich warunkach. Dlatego warto przestrzegać kilku prostych zasad:

  • nie podawać niemowlętom <12 miesięcy miodu, który może zawierać spory bakterii
  • unikać spożywania domowych przetworów, które:
    • mają wypukłe wieczko (bombaż)
    • wydzielają gaz po otwarciu
    • były przechowywane w cieple lub poza lodówką
  • gotować przetwory przed spożyciem (minimum 10 minut w 100°C)
  • stosować sprawdzone metody konserwacji: gotowanie pod ciśnieniem, zakwaszanie, solenie
  • przechowywać żywność w niskich temperaturach, najlepiej w lodówce

Nie istnieje szczepionka przeciw botulizmowi. Kluczową rolę odgrywa więc profilaktyka.

Botulizm: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)

Poniżej odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące botulizmu.

W jakich produktach może być jad kiełbasiany?

Toksyna botulinowa może pojawić się w produktach takich jak:
– domowe konserwy mięsne i warzywne,
– czosnek przechowywany w oleju,
– fermentowane ryby,
– pieczone ziemniaki zawinięte w folię aluminiową.

Po czym poznać, że produkt zawiera toksynę?

Zatrute produkty mogą mieć cechy sugerujące obecność jadu:
– wypukłą pokrywkę (bombaż),
– wyraźny syczący odgłos przy otwieraniu,
– nieprzyjemny zapach,
– zmienioną konsystencję lub barwę.

Jak smakuje jad kiełbasiany?

Toksyna botulinowa nie ma smaku ani zapachu, dlatego nie sposób jej rozpoznać organoleptycznie.

Czy miód może powodować botulizm?

Tak. U niemowląt do 12. miesiąca życia miód może zawierać przetrwalniki Clostridium botulinum, dlatego nie powinien być podawany dzieciom w tym wieku.

Zatrucie jadem kiełbasianym: podsumowanie informacji

  • Botulizm to poważne, choć rzadkie zatrucie spowodowane toksyną botulinową.
  • Objawy pojawiają się szybko i mogą prowadzić do paraliżu mięśni, w tym oddechowych.
  • Szybka diagnoza i podanie antytoksyny są kluczowe dla powodzenia leczenia.
  • Najczęstszym źródłem są domowe przetwory przygotowywane w nieodpowiednich warunkach.
  • Najskuteczniejszą formą ochrony jest właściwe przygotowywanie i przechowywanie żywności.

Bibliografia

  1. Interna Szczeklika. Botulizm. Robert Flisiak, Piotr Sawiec, Weronika Rymer. Medycyna Praktyczna.
  2. dr hab. n. med. Ernest Kuchar. Zatrucie toksyną botulinową. mp.pl
  3. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH. Botulizm – informacje ogólne. https://epibaza.pzh.gov.pl

Androstendion – co to za hormon i za co odpowiada? Co oznaczają wyniki badania?

Agata Strukow
-
0
Androstendion – co to za hormon i za co odpowiada? Co oznaczają wyniki badania?

Hormony steroidowe w organizmie człowieka to ważne elementy reakcji na stres, są również istotne dla procesów dojrzewania płciowego, prawidłowego funkcjonowania gruczołów płciowych i układu rozrodczego. Jednym z takich hormonów jest androstendion, któremu poświęcamy artykuł. Jakie funkcje pełni ten hormon, jak powstaje w organizmie, w jakich sytuacjach bada się jego poziom i o czym mogą świadczyć nieprawidłowe poziomy androstendionu? Zapraszamy.

Spis treści:

  1. Co to jest androstendion?
  2. Za co odpowiada androstendion?
  3. Kiedy należy badać androstendion?
  4. Czynniki wpływające na wynik badania androstendionu
  5. Podwyższony androstendion – interpretacja wyników
  6. Co oznacza za niski poziom androstendionu?
  7. FAQ – Androstendion – co to za hormon – najczęściej zadawane pytania
  8. Podsumowanie

Co to jest androstendion?

Androstendion, jest endogennym – czyli produkowanym przez organizm człowieka – hormonem steroidowym. Jest dosyć słabym androgenem, zasadniczo służy jako prekursor w biosyntezie testosteronu i estrogenów, takich jak estron. Stwierdzono, że androstendion posiada również pewną aktywność estrogenową, jednak jest ona bardzo niska.

Produkcja androstendionu u mężczyzny odbywa się głównie w nadnerczach (2-3 mg/dziennie), mniejsza część powstaje w jądrach (0,5 mg/dziennie). U kobiet przed menopauzą, nadnercza i jajniki wytwarzają po około połowie całkowitej ilości androstendionu (około 3 mg/dobę).

Synteza  androstendionu w nadnerczach jest regulowana przez hormon adrenokortykotropowy (ACTH). Natomiast w gonadach (jądrach i jajnikach) androstendion wytwarzany jest z DHEA-S pod kontrolą gonadotropin.

Ilość syntetyzowanego androstendionu zależy od wieku. Stężenie androstendionu u płodu rośnie aż do momentu urodzenia się dziecka. Poziom tego hormonu u noworodków jest zbliżony do poziomu młodych dorosłych, w pierwszym roku życia gwałtownie spada. Ponownie zaczyna wzrastać u dzieci w wieku 6-8 lat, w czasie adrenarche, gdy następuje wzrost wydzielania androstendionu i DHEA. Szczyt wydzielania androgenów to ok. 25 -30 r.ż, po tym czasie obserwuje się powolne obniżanie ich poziomu. U kobiet po menopauzie produkcja androstendionu zmniejsza się o około połowę, mimo to, androstendion jest głównym steroidem produkowanym przez jajnik po menopauzie.

WAŻNE!
Stężenie androstendionu u kobiet w wieku reprodukcyjnym jest wyższe niż u mężczyzn.

Za co odpowiada androstendion?

Androstendion jest hormonem odpowiadającym za wykształcanie się cech męskich, takich jak owłosienie, obniżony głos, budowa ciała. Z tego powodu nieprawidłowy poziom androstendionu u nastolatków będzie przyspieszał lub opóźniał proces dojrzewania. U kobiet będzie odpowiedzialny za hiperandrogenizację, czyli rozwój cech męskich.

Ponadto uważa się, iż androgeny to hormony odgrywające ważną rolę w nauce umiejętności społecznych oraz rozumieniu pociągu seksualnego. U chłopców obserwuje się dodatnią korelację pomiędzy poziomem androstendionu oraz agresji i rywalizacji. Z kolei u dziewczynek, z genetycznym przerostem nadnerczy, a co za tym idzie narażonych na wysokie poziomy androgenów w okresie prenatalnym, obserwuje się większe preferencje dla zabawek i aktywności zwykle wybieranych przez chłopców oraz mniejsze preferencje dla zabawek i aktywności zazwyczaj wybieranych przez dziewczynki.

>> Może Cię zainteresować: Krótkie kompendium wiedzy o dojrzewaniu płciowym

Kiedy należy badać androstendion?

Poziom androstendionu bada się, gdy występują objawy podwyższonego stężenia tego hormonu, czyli hiperandrogenizacja.

Przedwczesne adrenarche lub przedwczesne dojrzewanie

Jeśli u dziewczynek w wieku poniżej 7-8 lat lub chłopców poniżej 8-9 lat zauważa się wczesny rozwój owłosienia łonowego, a u chłopców także powiększenie prącia, może to świadczyć o przedwczesnym adrenarche lub przedwczesnym dojrzewaniu. W takich sytuacjach rekomendowane jest oznaczenie poziomu androstendionu wraz z innymi hormonami.

  • Przedwczesne adrenarche – podwyższony androstendion i DHEA. Poziomy innych hormonów płciowych (testosteronu i estradiolu) oraz gonadotropin (LH/FSH) pozostają zazwyczaj w normie
  • Przedwczesne dojrzewanie – podwyższone poziomy androstendionu, DHEA-S, testosteronu i estradiolu, gonadotropin (LH/FSH), spadek spadek stężenia globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG).

>> Przeczytaj też: SHBG – co to za badanie? Wartości referencyjne u kobiet i mężczyzn, interpretacja wyników

Badanie_androstendionu banerek

Badanie androstendionu u kobiet – objawy wirylizacji

Badanie jest wskazane, jeśli u kobiet obserwuje się rozwój cech męskich:

Ponadto zaburzenia cyklu miesiączkowego, nieprawidłowe krwawienia miesięczne, skrzepy krwi, trądzik, niepłodność.

Badanie androstendionu – trądzik

Hiperandrogenizm, czyli podwyższony poziom androgenów – testosteronu, DHEA-S i androstendionu – może sprzyjać rozwojowi trądziku. Ciekawy jest mechanizm tego wpływu – badania pokazują, iż dzieje się to głównie poprzez zmianę profilu lipidowego sebum, nie tylko poprzez zwiększenie jego produkcji.

Trądzik w wieku dojrzewania występuje częściej niż u osób dorosłych, ale jest mniej skorelowany z nadmiarem androgenów. Badania sugerują, iż zależy on od szybkich zmian i wzrostów w produkcji androgenów, co skutkuje zwiększonym wydzielaniem sebum.

Natomiast przewlekły trądzik u dorosłych kobiet, który rozpoczął się w okresie dojrzewania i trwa do dorosłości, jest bardziej związany z hiperandrogenizmem niż trądzik pojawiający się dopiero w późniejszym wieku.

W trądziku dorosłych kobiet stwierdzono zwiększenie metabolitu androstendionu – glukuronidu androsteronu. Co ciekawe, u 60% pacjentów z prawidłowym poziomem androgenów obserwuje się zwiększone stężenie glukuronidu androsteronu, co zinterpretowano jako oznakę zwiększonej wrażliwości na androgeny.

>> Może Cię zainteresować: Wpływ diety na trądzik. Co jeść a czego unikać?

Badanie androstendionu u mężczyzn

Mężczyźni zazwyczaj nie mają objawów podwyższonego poziomu tego hormonu. Jednakże z powodu obwodowej konwersji androgenów w estrogeny mogą czasami doświadczać łagodnych objawów nadmiaru estrogenów, takich jak ginekomastia.

Wskazaniem do badania u mężczyzny może być również niepłodność.

>> Przeczytaj też: Niepłodność u mężczyzn: najczęstsze przyczyny, objawy i rozpoznanie. Leczenie niepłodności

Pozostałe wskazania

Pozostałe wskazania do oznaczenia poziomu androstendionu to podejrzenie wrodzonego przerostu nadnerczy w celu postawienia diagnozy oraz monitorowanie leczenia pacjentów z wrodzonym przerostem nadnerczy, zwłaszcza w niedoborze 21α-hydroksylazy.

Czynniki wpływające na wynik badania androstendionu

Androstendion jest hormonem, którego wynik może być zniekształcony przez kilka czynników. Należą do nich:

  • pora dnia – powodu znaczących wahań dobowych tego hormonu (zależnych od ACTH) powinno się go badać w godzinach porannych.
  • faza cyklu menstruacyjnego – u kobiet miesiączkujących wyższe wartości –  ok. 10-15 % – notuje się w okresie okołowoulacyjnym i fazie folikularnej, dlatego badanie powinno być wykonywane między 2-5 dniem cyklu.
  • wysiłek fizyczny – nadmierny wysiłek fizyczny może podwyższać stężenie tego hormonu, dlatego przed jego badaniem należy się powstrzymać od wyczerpującego treningu.
  • ciąża –  w przebiegu ciąży wzrasta produkcja i poziom androstendionu w surowicy krwi, nie jest to zjawisko do końca wyjaśnione.
  • niektóre leki – np. spironolakton.
WAŻNE!
Wydzielanie androstendionu podlega rytmowi dobowemu – wyższe wartości notuje się w godzinach porannych.

Podwyższony androstendion – interpretacja wyników

Nieznacznie podwyższony poziom androstendionu ma zazwyczaj charakter idiopatyczny, co oznacza iż nie do końca możliwe jest ustalenie jego przyczyny, może być również symptomem choroby Cushinga.

Natomiast znaczne podwyższenie androstendionu może wskazywać na nowotwory nadnerczy lub gonad.

WAŻNE!
Poziomy androstendionu w surowicy większe lub równe 500 ng/dL mogą wskazywać na obecność guza nadnercza lub gonady. U ponad 90% pacjentów, z łagodnymi nowotworami nadnerczy produkującymi androgeny, androstendion znacznie przekracza poziom 500 ng/dL.

>> Warto sprawdzić także: Gruczolak nadnercza: objawy, przyczyny, badania i leczenie

Podwyższone stężenie androstendionu w nowotworach

Większość nowotworów gonad – jąder lub jajników – wydzielających androgeny produkuje androstendion, nadmiernie produkują również testosteron. Obydwa hormony mogą być również wydzielane w nadmiarze np. w zespole policystycznych jajników. Jeśli wyniki badań wskazują, iż stosunek testosteronu do androstendionu jest wyższy niż 1,5, jest to silnym wskaźnikiem istnienia guza nowotworowego produkującego androgeny.

>> Więcej o nowotworach u kobiet i mężczyzn przeczytasz w artykułach: Nowotwór jądra: objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie oraz Rak jajnika – objawy, czynniki ryzyka, diagnostyka laboratoryjna

Pakiet PCOS - zespół policystycznych jajników (4 badania) banerek

Podwyższone stężenie androstendionu u kobiet

Wysokie stężenie androstendionu odnotowuje się u kobiet w:

  • guzach jajników,
  • zespole policystycznych jajników (PCOS, zespół Steina-Leventhala),
  • guzach kory nadnerczy,
  • wrodzonym przeroście nadnerczy.

Nieznacznie podwyższony androstendion występuje w zespół Cushinga.

Podwyższone stężenie androstendionu u mężczyzn

Wysoki androstendion u płci męskiej może być powiązany z:

  • przedwczesnym dojrzewaniem,
  • guzem jąder,
  • wrodzonym przerostem nadnerczy,
  • zespołem Cushinga.

Co oznacza za niski poziom androstendionu?

Niskie poziomy androstendionu, zarówno u kobiety, jak i u mężczyzny, świadczą o niewydolności hormonalnej gonad – jąder lub jajników.

Druga przyczyna zbyt niskiego poziomu androstendionu może leżeć w pierwotnej lub wtórnej niewydolności nadnerczy albo przysadki mózgowej.

Niski androstendion u kobiet po menopauzie

Obniżenie poziomu tego hormonu po menopauzie jest zjawiskiem fizjologicznym. Przed menopauzą 50% androstendionu syntetyzowane jest w jajnikach, drugie 50 w nadnerczach. Po menopauzie poziom syntezy jajnikowej spada do ok. 20%, głównym źródłem pozostaje produkcja nadnerczowa.

FAQ – Androstendion – co to za hormon – najczęściej zadawane pytania

Jakie są objawy podwyższonego androstendionu?

Objawy podwyższonego androstendionu są zależne od płci wieku. U dzieci obserwowane jest przedwczesne dojrzewanie. U dorosłych – zaburzenia hormonalne, które wywołują różne objawy kliniczne. U kobiet obserwuje się wirylizację, czyli wykształcanie się męskich cech. U mężczyzn objawy są mniej zauważalne.

Jak leczyć wysoki androstendion?

Podwyższony poziom androstendionu nie jest chorobą, dlatego nie leczy się „podwyższonego androstendionu”, natomiast wdraża się postępowanie odpowiednie dla przyczyny tego stanu rzeczy. Podwyższony poziom androstendionu jest zazwyczaj skorelowany z innymi zaburzeniami hormonalnymi.

Podsumowanie

Androstendion to jeden z hormonów androgenowych, produkowany w dwóch miejscach w organizmie – nadnerczach oraz gonadach. Jego zbyt wysoki poziom powoduje u kobiet wirylizację, czyli wykształcenie cech męskich. Oznaczanie hormonu ma również znaczenie u dzieci i nastolatków, które zaczęły dojrzewać zbyt wcześnie lub zbyt późno. Androstendion jest hormonem oznaczanym najczęściej w pakietach z innymi hormonami, testosteronem i DHEA-S.

PIŚMIENNICTWO

  1. Badawy MT, Sobeh M, Xiao J, Farag MA. Androstenedione (a Natural Steroid and a Drug Supplement): A Comprehensive Review of Its Consumption, Metabolism, Health Effects, and Toxicity with Sex Differences. Molecules. 2021 Oct 14;26(20):6210. doi: 10.3390/molecules26206210. PMID: 34684800; PMCID: PMC8539210.
  2. https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/androstenedione
  3. https://www.mayocliniclabs.com/test-catalog/overview/9709#Clinical-and-Interpretive
  4. Pagana K., Pagana T., Testy laboratoryjne i badania diagnostyczne w medycynie, Elsevier Urban&Partner, Wrocław, 2013, s.42-43.
  5. Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, pod red. A. Dembińskiej-Kieć, J. Naskalskiego i B. Solnicy, wyd. IV, Wrocław 2018, s. 716
  6. Hines M. Sex steroids and human behavior: prenatal androgen exposure and sex-typical play behavior in children. Ann N Y Acad Sci. 2003 Dec;1007:272-82. doi: 10.1196/annals.1286.026. PMID: 14993060.
  7. https://podyplomie.pl/ginekologia/38767,wplyw-androgenow-na-zdrowie-kobiet-kiedy-powinnismy-pomyslec-o-ich-niedoborze

Rotawirusy u dzieci – objawy zakażenia, diagnostyka i leczenie infekcji rotawirusowej

Damian Matusiak
-
0
Rotawirusy u dzieci – objawy zakażenia, diagnostyka i leczenie infekcji rotawirusowej

Rotawirusy to jedne z najczęstszych zarazków odpowiedzialnych za ciężkie postaci biegunki infekcyjnej u dzieci na całym świecie. Pomimo wprowadzenia skutecznej profilaktyki, infekcje rotawirusowe nadal są obecne i groźne – zwłaszcza dla małych dzieci. Jak rozpoznać, że to może być infekcja? Jak przebiega choroba? Co należy zrobić, by pomóc dziecku? Na wiele podobnych pytań staramy się odpowiedzieć w poniższym artykule. Sprawdź, jak poradzić sobie z infekcją rotawirusową.

Spis treści:

  1. Objawy zakażenia rotawirusami u dzieci
  2. Objawy zakażenia rotawirusami u niemowląt
  3. Jak się leczy zakażenie rotawirusem u dzieci?
  4. Ile trwa leczenie choroby rotawirusowej u dzieci?
  5. Profilaktyka zakażeń rotawirusowych u dzieci
  6. Podsumowanie

Objawy zakażenia rotawirusami u dzieci

Zakażenie rotawirusem charakteryzuje się gwałtownym początkiem. Przebiega jako ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy. Czas od kontaktu z wirusem do wystąpienia pierwszych dolegliwości jest stosunkowo krótki i wynosi zazwyczaj od 24 do 72 godzin.

Pierwsze objawy to najczęściej wysoka gorączka (nawet do 40°C) oraz wymioty. Pojawiają się one nagle i mogą wyprzedzać biegunkę o jeden do dwóch dni. Następnie dochodzi do głównego objawu infekcji – obfitej, wodnistej biegunki. Dziecko oddaje rozwodniony stolec wiele razy w ciągu doby (nawet kilkanaście razy), co stanowi główne zagrożenie dla młodego organizmu, prowadząc do szybkiego odwodnienia.

Do innych istotnych objawów towarzyszących należą:

  • bóle brzucha – skurczowe, o różnym nasileniu,
  • brak apetytu u dzieci – dziecko często odmawia jedzenia i picia,
  • osłabienie i apatia – spowodowane utratą energii i elektrolitów.

Niekiedy infekcji mogą towarzyszyć katar, kaszel lub ból gardła, co bywa mylące w początkowym stadium choroby. Głównym celem opieki nad chorym dzieckiem jest zapobieganie i zwalczanie odwodnienia, które jest najpoważniejszym powikłaniem infekcji rotawirusowej.

>> Przeczytaj też: 40 stopni gorączki u dziecka – co robić?

Objawy zakażenia rotawirusami u niemowląt

Przebieg infekcji rotawirusowej u niemowląt jest szczególnie niebezpieczny i wymaga wzmożonej czujności oraz często interwencji lekarskiej. Organizm niemowlęcia ma niewielkie rezerwy płynów i elektrolitów, a jego układ odpornościowy nie jest jeszcze w pełni dojrzały. To sprawia, że stan odwodnienia może rozwinąć się niezwykle szybko, zagrażając zdrowiu i życiu. Objawy są podobne jak u starszych dzieci, ale ich konsekwencje są poważniejsze. Wymioty i intensywna biegunka prowadzą do gwałtownej utraty płynów.

Rodzice i opiekunowie powinni niezwłocznie skonsultować się z lekarzem, jeśli zaobserwują u niemowlęcia którykolwiek z następujących niepokojących sygnałów ostrzegawczych:

  • znacznie zmniejszona liczba mokrych pieluch (mniej niż 6 na dobę),
  • płacz bez łez,
  • zapadnięte ciemiączko,
  • zapadnięte oczy,
  • nadmierna senność, trudności z wybudzeniem, apatia,
  • suchość śluzówek jamy ustnej (brak śliny),
  • drażliwość, nieutulony płacz,
  • przyspieszona czynność serca.
Ważne:
W przypadku niemowląt każde podejrzenie odwodnienia jest wskazaniem do pilnej konsultacji pediatrycznej. Hospitalizacja jest często konieczna w celu uzupełnienia płynów i monitorowania stanu dziecka.

>> Przyda Ci się także: Jak wzmocnić układ immunologiczny u dorosłych i dzieci?

Jak się leczy zakażenie rotawirusem u dzieci?

Absolutną podstawą leczenia infekcji rotawirusowej jest nawadnianie. Należy podkreślić, że nie ma przyczynowego leku przeciwwirusowego skierowanego przeciwko rotawirusom. Antybiotyki są całkowicie nieskuteczne, ponieważ jest to infekcja wirusowa, a nie bakteryjna.

UWAGA nr 1
Częsta praktyka polegająca na podaży nifuroksazydu u dzieci z biegunką jest całkowicie błędna! Brak dowodów naukowych na zasadność takiego postępowania.  

Nawadnianie doustne jest filarem terapii. W przypadku łagodnego lub umiarkowanego odwodnienia zaleca się podawanie doustnych płynów nawadniających – elektrolitów, dostępnych w aptekach bez recepty. Dla dzieci do 3. roku życia należy prosić o elektrolity dla dzieci. Są to specjalnie skomponowane roztwory wody, glukozy oraz elektrolitów (sodu, potasu, chloru), które optymalnie wchłaniają się z jelit. Należy podawać je małymi porcjami (np. łyżeczką co kilka minut), ale często. Chłodne płyny są często lepiej tolerowane. Należy unikać podawania dużych ilości na raz, gdyż może to prowokować wymioty.

UWAGA nr 2
W leczeniu biegunki kluczowa jest… matematyka! Tak, matematyka. Jeśli dziecko oddaje luźny stolec 10 razy na dobę, lecz bilansuje się nawadnianiem doustnym, jest to sytuacja bardziej pożądana niż luźny stolec 5 razy na dobę i brak picia elektrolitów.  

Dieta w trakcie „wymiotowej” fazy infekcji powinna być lekkostrawna. Gdy dochodzi do rozwoju biegunki, wówczas nie ma przeciwwskazań do pełnego żywienia. Popularna dieta biegunkowa nie skróci czasu trwania choroby, nie złagodzi objawów, może natomiast skutecznie osłabić dziecko. Jeśli maluch jest karmiony piersią, należy kontynuować karmienie, równolegle podając elektrolity.

W przypadku nasilonych, uporczywych wymiotów lub objawów ciężkiego odwodnienia konieczna może być hospitalizacja i nawadnianie – według wytycznych w pierwszym rzucie dojelitowo przez sondę, w wybranych przypadkach dożylnie. Praktyka kliniczna w Polsce jest taka, że stosuje się nawadnianie dożylne w zdecydowanej większości przypadków.

Co może skrócić czas trwania choroby? Są dwie interwencje:

  • włączenie szczepów probiotycznych – głównie Lactobacillus rhamnosus i Saccharomyces boulardi,
  • preparaty zawierające racekadotryl (dawka zależna od wieku i masy ciała).

Można także stosować preparaty diosmektytu, które łagodzą przebieg, jednak nie skracają czasu trwania choroby.

>> Przeczytaj też: Odwodnienie i nawodnienie organizmu – fakty i mity

Wykrywanie-antygenow-rotawirusow-i-adenowirusow

Ile trwa leczenie choroby rotawirusowej u dzieci?

Czas trwania ostrej fazy infekcji rotawirusowej jest zazwyczaj ograniczony. Najcięższe objawy, takie jak gorączka i wymioty, ustępują stosunkowo szybko, zazwyczaj w ciągu 2 do 3 dni. Biegunka natomiast może się utrzymywać dłużej, nawet 5 do 7 dni, a czasami do 10-14. Jest to okres, w którym dziecko stopniowo wraca do sił, a jego układ pokarmowy powoli się regeneruje. W tym czasie nadal kluczowe jest zapewnienie odpowiedniego nawodnienia.

Pełny powrót do zdrowia i normalnej aktywności może zająć nawet do dwóch tygodni. W tym okresie dziecko może być jeszcze osłabione, a jego apetyt może nie wrócić do normy. Ważne jest, aby zapewnić mu wtedy spokój i nie zmuszać do jedzenia.

>> Może Cię zainteresować: Dieta lekkostrawna dla dziecka. Przykładowe przepisy

Profilaktyka zakażeń rotawirusowych u dzieci

Ze względu na wysoką zaraźliwość rotawirusów (wirus jest wydalany w ogromnych ilościach z kałem i przenoszony drogą fekalno-oralną, ale także poprzez skażone powierzchnie i drogi kropelkowe) podstawową metodą zapobiegania zakażeniom jest skrupulatne przestrzeganie zasad higieny. Niestety, samo mycie rąk, choć niezbędne, często nie jest w pełni wystarczające, aby powstrzymać szerzenie się infekcji w żłobkach czy przedszkolach.

Najskuteczniejszą formą profilaktyki są szczepienia ochronne. Szczepionki przeciwko rotawirusom należą do kalendarza szczepień obowiązkowych w Polsce. Są powszechnie stosowane, co radykalnie zmniejszyło liczbę ciężkich zachorowań i hospitalizacji.

Obecnie dostępne są dwie szczepionki: podawana dwu- lub trzydawkowo. Wspólną ich cechą jest to, że podaje się je doustnie. Szczepienie musi być rozpoczęte w bardzo wczesnym niemowlęctwie (między 6. a 12. tygodniem życia) i zakończone przed ukończeniem 24. lub 32. tygodnia życia (w zależności od producenta). Szczepionki charakteryzują się wysoką skutecznością w zapobieganiu ciężkim postaciom choroby wymagającym hospitalizacji.

Podsumowanie

Zakażenie rotawirusem to powszechna i wysoce zaraźliwa choroba wieku dziecięcego. Głównym niebezpieczeństwem jest gwałtowne odwodnienie organizmu. Charakterystyczny jest nagły początek z gorączką, wymiotami i obfitą, wodnistą biegunką.

Leczenie ma charakter wyłącznie objawowy i koncentruje się na intensywnym nawadnianiu doustnym (lub w cięższych przypadkach dożylnym). Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku niemowląt, u których objawy odwodnienia rozwijają się bardzo szybko i stanowią bezpośrednie zagrożenie życia.

Kluczową rolę w walce z tą chorobą odgrywa profilaktyka, w tym przede wszystkim szczepienia ochronne. Rodzicu, jeśli Twoje dziecko ma nasilone objawy, sugerujące infekcję rotawirusową, nie zwlekaj. Udaj się do lekarza, który zbada Twoje dziecko i pomoże przejść „suchą stopą” przez ten trudny czas.

Źródła

  1. Omatola CA, Olaniran AO. Rotaviruses: From Pathogenesis to Disease Control-A Critical Review. Viruses. 2022 Apr 22;14(5):875. doi: 10.3390/v14050875. PMID: 35632617; PMCID: PMC9143449.
    https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9143449
  2. Crawford SE, Ramani S, Tate JE, Parashar UD, Svensson L, Hagbom M, Franco MA, Greenberg HB, O’Ryan M, Kang G, Desselberger U, Estes MK. Rotavirus infection. Nat Rev Dis Primers. 2017 Nov 9;3:17083. doi: 10.1038/nrdp.2017.83. PMID: 29119972; PMCID: PMC5858916.
    https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5858916
  3. Szajewska H, Berni Canani R, Domellöf M, Guarino A, Hojsak I, Indrio F, Lo Vecchio A, Mihatsch WA, Mosca A, Orel R, Salvatore S, Shamir R, van den Akker CHP, van Goudoever JB, Vandenplas Y, Weizman Z; ESPGHAN Special Interest Group on Gut Microbiota and Modifications. Probiotics for the Management of Pediatric Gastrointestinal Disorders: Position Paper of the ESPGHAN Special Interest Group on Gut Microbiota and Modifications. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2023 Feb 1;76(2):232-247. doi: 10.1097/MPG.0000000000003633. Epub 2022 Oct 11. PMID: 36219218.
    https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1097/MPG.0000000000003633
  4. Eberlin M, Chen M, Mueck T, Däbritz J. Racecadotril in the treatment of acute diarrhea in children: a systematic, comprehensive review and meta-analysis of randomized controlled trials. BMC Pediatr. 2018 Apr 3;18(1):124. doi: 10.1186/s12887-018-1095-x. PMID: 29614995; PMCID: PMC5883268.
    https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5883268

Skala APGAR – co ocenia i za co przyznawane są punkty noworodkom? Interpretacja wyników

Damian Matusiak
-
0
Skala APGAR – co ocenia i za co przyznawane są punkty noworodkom? Interpretacja wyników

Pierwsze minuty po przyjściu na świat to czas, w którym organizm noworodka musi gwałtownie przystosować się do zupełnie nowych warunków. Aby obiektywnie i szybko ocenić stan dziecka tuż po porodzie, położne i neonatolodzy na całym świecie sięgają po proste, ale niezwykle genialne narzędzie – skalę Apgar. Dla rodziców uzyskany wynik często jest pierwszą „szkolną oceną” ich dziecka, budzącą niekiedy niepokój, gdy nie jest idealna. Jak dokonuje się oceny? Kiedy wynik może budzić niepokój? Na te oraz wiele innych pytań odpowiadamy poniżej.

Spis treści:

  1. Skala Apgar – co to jest?
  2. Co ocenia skala Apgar?
  3. Interpretacja skali Apgar
  4. Czy stosuje się skalę Apgar po cesarskim cięciu?
  5. Czego nie ocenia skala Apgar?
  6. Podsumowanie

Skala Apgar – co to jest?

Skala Apgar to uniwersalny, standaryzowany system punktowy służący do szybkiej, powtarzalnej oceny stanu ogólnego noworodka bezpośrednio po urodzeniu. Została opracowana i wprowadzona w 1952 roku przez amerykańską lekarkę, anestezjolog dr Virginię Apgar.Co ciekawe,nazwa „Apgar” z czasem została również trafnie rozwijana jako akronim pięciu parametrów, które ocenia (z ang. Appearance, Pulse, Grimace, Activity, Respiration), co ułatwia zapamiętanie jej składowych zarówno personelowi medycznemu, jak i rodzicom.

Jej ogromną zaletą jest powtarzalność – ocena jest standardowo przeprowadzana czterokrotnie: w 1., 3., 5. i 10. minucie życia. Pozwala to na dynamiczne monitorowanie adaptacji dziecka.

Co ocenia skala Apgar?

Jak wspomniano, skala Apgar ocenia pięć kluczowych parametrów funkcji życiowych noworodka. Każdemu z nich można przyznać od 0 do 2 punktów, a suma punktów z wszystkich pięciu kryteriów daje końcowy wynik, mieszczący się w przedziale od 0 do 10 punktów:

  1. A (Appearance – kolor skóry) – odzwierciedla utlenowanie krwi i sprawność krążenia:
  • 2 pkt – dziecko różowe, ciało jest równomiernie ciepłe i dobrze ukrwione
  • 1 pkt – tułów różowy, ale sine lub blade kończyny, jest to stan dość powszechny bezpośrednio po porodzie
  • 0 pkt – całkowicie blada lub sina (sinica uogólniona) skóra na całym ciele
  1. P (Pulse – czynność serca) – najważniejszy parametr, oceniany poprzez osłuchiwanie klatki piersiowej, odzwierciedla wydolność układu krążenia:
  • 2 pkt – czynność serca powyżej 100 uderzeń na minutę
  • 1 pkt – czynność serca poniżej 100 uderzeń na minutę
  • 0 pkt – brak czynności serca
  1. G (Grimace – reakcja na bodźce, grymas) – odruchowa odpowiedź na drażnienie, np. odessanie wydzieliny z nosa lub ust cewnikiem; pokazuje dojrzałość i reaktywność ośrodkowego układu nerwowego:
  • 2 pkt – silna reakcja na bodziec, dziecko krzywi się, kicha, kaszle lub głośno krzyczy
  • 1 pkt – słaba reakcja, tylko grymas lub pojedynczy ruch
  • 0 pkt – brak jakiejkolwiek reakcji na bodziec
  1. A (Activity – napięcie mięśniowe) – ocenia się spontaniczną aktywność ruchową i napięcie mięśniowe:
  • 2 pkt – aktywne, spontaniczne ruchy; dobre napięcie mięśniowe, kończyny są zgięte, a dziecko stawia opór przy próbie prostowania
  • 1 pkt – słabe, pojedyncze ruchy; obniżone napięcie mięśniowe, ruchy są ospałe
  • 0 pkt – brak ruchów; wiotkość (ciało jest „bezwładne”)
  1. R (Respiration – oddychanie) – częstość i jakość oddechu, a także siła pierwszego krzyku:
  • 2 pkt – prawidłowy, regularny oddech; głośny, donośny krzyk
  • 1 pkt – niemiarowy, wolny lub nieregularny oddech; słaby, cichy krzyk lub pojedyncze westchnienia
  • 0 pkt – brak oddechu
Pakiet małego dziecka (6 badań) banerek

Interpretacja skali Apgar

Wynik w skali Apgar nie jest oceną inteligencji czy przyszłego zdrowia dziecka. Jest to narzędzie, które pomaga personelowi medycznemu podjąć natychmiastową decyzję o konieczności i zakresie pomocy noworodkowi. Interpretacja wyniku jest następująca:

Stan dobry: 10-8 punktów Apgar

Jest to wynik optymalny i najczęściej spotykany. Noworodek z wynikiem 8-10 punktów w 1., a zwłaszcza w 5. minucie, jest w bardzo dobrym stanie i generalnie nie wymaga żadnej interwencji medycznej poza rutynową opieką (osuszeniem, ogrzaniem i zapewnieniem kontaktu „skóra do skóry” z matką). Nawet wynik 8 czy 9 punktów jest uznawany za doskonały i nie powinien niepokoić rodziców.

Stan średni: 7-4 punktów Apgar

Wynik w tym przedziale wskazuje na średni lub lekki stopień depresji oddechowo-krążeniowej. Noworodek może mieć przejściowe problemy z adaptacją. Wymaga on zazwyczaj pewnych procedur pomocowych, takich jak:

  • delikatna stymulacja (np. osuszanie ręcznikiem)
  • oddechy upowietrzniające (wstępny element resuscytacji – najczęściej zupełnie wystarczający)
  • odsysanie dróg oddechowych

Dzieci z takim wynikiem w 1. minucie często bardzo szybko poprawiają swój stan i w 5. minucie osiągają już 8-10 punktów. Jeśli tak się stanie, rokowanie jest bardzo dobre.

>> Sprawdź też: Budowa, funkcje i najczęstsze choroby układu oddechowego człowieka

Stan zły: 3-0 punktów Apgar

Jest to stan ciężkiej depresji noworodkowej, bezpośredniego zagrożenia życia, wymagający natychmiastowej, zaawansowanej resuscytacji. Niski wynik w 5. i szczególnie w 10. minucie życia jest poważnym czynnikiem prognostycznym i wiąże się z wyższym ryzykiem powikłań neurologicznych w przyszłości. Wymaga intensywnego nadzoru na oddziale intensywnej terapii noworodka (NICU).

Parametr0 punktów1 punkt2 punkty
A – Appearance (kolor skóry)Blada lub sina (uogólniona)Różowy tułów, sine kończyny (akrocyjanoza)Różowa na całym ciele
P – Pulse (tętno)Brak< 100 uderzeń na minutę> 100 uderzeń na minutę  
G – Grimace (reakcja na bodźce)Brak reakcjiGrymas, słaby ruchKaszel, kichanie, głośny krzyk  
A – Activity (napięcie mięśni)Bezwładne, wiotkieSłabe zgięciowe ruchy kończynAktywne ruchy, dobre napięcie  
R – Respiration (oddech)BezdechNiemiarowy, wolny, słaby krzykRegularny, głośny krzyk
Punkty Apgar – tabela

Czy stosuje się skalę Apgar po cesarskim cięciu?

Tak, skala Apgar jest stosowana po porodzie metodą cięcia cesarskiego dokładnie w taki sam sposób i z taką samą częstotliwością (1., 3., 5., 10. minuta) jak po porodzie siłami natury. Sama metoda urodzenia dziecka nie wpływa na zasadność oceny.

>> Może Cię zainteresować: Dieta po CC – co można jeść a czego unikać? Przykładowe jadłospisy

Czego nie ocenia skala Apgar?

Mimo swojej niezaprzeczalnej użyteczności, skala Apgar ma swoje ograniczenia i absolutnie nie jest wyrocznią co do przyszłego rozwoju i inteligencji dziecka. Jest to jedynie „migawka” z chwili po porodzie. Nie ocenia ona:

  • długoterminowego stanu zdrowia, inteligencji ani rozwoju neurologicznego,
  • dojrzałości noworodka (wcześniaki z natury mają słabsze napięcie mięśniowe, słabiej reagują na bodźce i mogą mieć problemy z oddychaniem, co automatycznie obniża ich wynik Apgar ich ocena musi być interpretowana w kontekście wieku płodowego),
  • drobnych nieprawidłowości, które ujawniają się później,
  • przebiegu ciąży ani przyczyn, które doprowadziły do ewentualnego złego stanu dziecka.

Niskiej punktacji w 5. i 10. minucie nie należy bagatelizować, ale traktować jako ważną wskazówkę do dalszej, szczegółowej diagnostyki. Badania potwierdzają, że przedłużająca się niska punktacja Apgar (0-3 punkty w 10. minucie) koreluje ze zwiększonym ryzykiem porażenia mózgowego i innych powikłań neurologicznych, jednak nie jest to związek zero-jedynkowy.

>> Warto zapoznać się także z artykułem: Kalendarz badań w ciąży. Kiedy i jakie badania należy wykonać?

Pakiet małego dziecka rozszerzony (9 badań) banerek

Podsumowanie

Skala Apgar od ponad 70 lat pozostaje niezastąpionym, prostym i skutecznym narzędziem w rękach położnych i neonatologów. Jej głównym celem jest natychmiastowa identyfikacja noworodków wymagających pilnej pomocy medycznej i monitorowanie skuteczności resuscytacji. Rodzicu, pamiętaj, skala Apgar to jedynie punkt wyjścia. Nie świadczy o przyszłości dziecka, ale jest jego pierwszym, ważnym bilansem zdrowia, pozwalającym na zapewnienie mu odpowiedniej opieki w najtrudniejszych, pierwszych minutach życia.

Źródła

  1. AMERICAN ACADEMY OF PEDIATRICS COMMITTEE ON FETUS AND NEWBORN; AMERICAN COLLEGE OF OBSTETRICIANS AND GYNECOLOGISTS COMMITTEE ON OBSTETRIC PRACTICE. The Apgar Score. Pediatrics. 2015 Oct;136(4):819-22. doi: 10.1542/peds.2015-2651. PMID: 26416932.
    https://publications.aap.org/pediatrics/article/136/4/819/73821/The-Apgar-Score
  2. Dalili H, Nili F, Sheikh M, Hardani AK, Shariat M, Nayeri F. Comparison of the four proposed Apgar scoring systems in the assessment of birth asphyxia and adverse early neurologic outcomes. PLoS One. 2015 Mar 26;10(3):e0122116. doi: 10.1371/journal.pone.0122116. PMID: 25811904; PMCID: PMC4374718.
    https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4374718
  3. Cnattingius S, Johansson S, Razaz N. Apgar Score and Risk of Neonatal Death among Preterm Infants. N Engl J Med. 2020 Jul 2;383(1):49-57. doi: 10.1056/NEJMoa1915075. PMID: 32609981. https://www.nejm.org/doi/10.1056/NEJMoa1915075?url_ver=Z39.88-2003&rfr_id=ori:rid:crossref.org&rfr_dat=cr_pub%20%200pubmed
  4. Mense, L., Nögel, S., Kaufmann, M. et al. Assessing the postnatal condition: the predictive value of single items of the Apgar score. BMC Pediatr 25, 214 (2025). https://bmcpediatr.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12887-025-05565-0#citeas

Choroby genetyczne u dzieci – jakie występują i jak je diagnozować

Sara Aszkiełowicz
-
0
Choroby genetyczne u dzieci – jakie występują i jak je diagnozować

Choroby genetyczne u dzieci to temat, który budzi wiele pytań i wątpliwości u rodziców. Wczesne rozpoznanie nie tylko pozwala na wdrożenie leczenia objawowego czy rehabilitacji, ale również umożliwia lepsze planowanie przyszłości dziecka i rodziny. W artykule znajdziesz najważniejsze informacje o tym, jakie choroby genetyczne u dzieci występują najczęściej, jak przebiega ich diagnostyka oraz dlaczego badania profilaktyczne są absolutnie konieczne.

Spis treści:

  1. Choroby genetyczne u dzieci: czym są?
  2. Choroby genetyczne u dzieci: lista najczęściej występujących chorób
  3. Rzadkie i bardzo rzadkie choroby genetyczne u dzieci
  4. Choroby genetyczne u chłopców – przykłady
  5. Choroby genetyczne dziewczynek – przykłady
  6. Diagnostyka chorób genetycznych u dzieci: jak przebiega?
  7. Świadomość występowania choroby genetycznej u dziecka: dlaczego to takie ważne?
  8. Choroby genetyczne u dzieci: najczęstsze pytania (FAQ)
  9. Najczęstsze i najrzadsze choroby genetyczne u dzieci: podsumowanie

Choroby genetyczne u dzieci: czym są?

Choroby genetyczne to zaburzenia wynikające ze zmian w materiale genetycznym, czyli DNA. Mogą być dziedziczone po rodzicach lub powstać jako nowe mutacje. Część z nich jest sprzężona z płcią – co oznacza, że występują częściej u chłopców niż u dziewczynek. Inne mają charakter ogólny i mogą dotyczyć dzieci niezależnie od płci.

Choroby genetyczne u dzieci – objawy

Objawy chorób genetycznych bywają bardzo różne. Mogą dotyczyć zarówno wyglądu zewnętrznego, jak i funkcjonowania narządów wewnętrznych. W wielu przypadkach pierwsze sygnały widoczne są już w okresie noworodkowym.

Do najczęstszych objawów należą:

  • opóźniony rozwój psychoruchowy,
  • trudności w nauce i zaburzenia zachowania,
  • wady wrodzone serca, nerek czy wątroby,
  • charakterystyczne rysy twarzy,
  • nawracające infekcje i problemy odpornościowe.

Warto pamiętać, że nie każdy objaw od razu świadczy o chorobie genetycznej. Kluczowe znaczenie mają badania genetyczne i konsultacje ze specjalistami.

Choroby genetyczne u dzieci: lista najczęściej występujących chorób

Najczęściej diagnozowane choroby genetyczne u dzieci to:

Zespół Downa

Najpowszechniejsza choroba chromosomowa, spowodowana obecnością dodatkowego chromosomu 21. Charakteryzuje się opóźnieniem rozwoju intelektualnego i zwiększonym ryzykiem wad serca.

Zespół Edwardsa

Powodowany trisomią chromosomu 18. Objawia się ciężkimi wadami narządów i dużą śmiertelnością w pierwszym roku życia.

Fenyloketonuria

Metaboliczna choroba genetyczna, w której organizm nie rozkłada prawidłowo aminokwasu – fenyloalaniny. Nieleczona prowadzi do upośledzenia intelektualnego.

Zespół Patau

Trisomia chromosomu 13. Często związana z wadami mózgu, serca i innych narządów.

Mukowiscydoza

Choroba dziedziczona autosomalnie recesywnie. Powoduje zaburzenia pracy układu oddechowego i pokarmowego, wymaga stałego leczenia i rehabilitacji.

Rzadkie i bardzo rzadkie choroby genetyczne u dzieci

Oprócz najczęstszych występują również bardzo rzadkie zespoły, które są trudniejsze do diagnozowania. Należą do nich m.in.:

  • Zespół Wolfa-Hirschhorna – cechuje się opóźnieniem rozwoju i charakterystycznym wyglądem twarzy.
  • Zespół kociego krzyku – objawia się płaczem przypominającym miauczenie kota, spowodowanym nieprawidłowościami chromosomu 5.
  • Zespół Stonemana (fibrodysplasia ossificans progressiva) – prowadzi do kostnienia mięśni i tkanek miękkich.
  • Progeria Hutchinsona-Gilforda – przyspieszone starzenie się organizmu już od wczesnego dzieciństwa.
  • Zespół Angelmana – powoduje poważne zaburzenia neurologiczne, problemy ze snem i charakterystyczny „uśmiech” dziecka.
  • Zespół Pradera-Williego – choroba związana z zaburzeniami na chromosomie 15. Objawia się obniżonym napięciem mięśniowym u noworodków, później nadmiernym apetytem prowadzącym do otyłości, opóźnieniem rozwoju intelektualnego i problemami hormonalnymi.

>> Zobacz też: Choroby rzadkie i ultrarzadkie

Choroby genetyczne u chłopców – przykłady

Niektóre schorzenia występują znacznie częściej u chłopców ze względu na dziedziczenie sprzężone z chromosomem X:

  • Dystrofia mięśniowa Duchenne’a – prowadzi do postępującego osłabienia i zaniku mięśni.
  • Zespół łamliwego chromosomu X – najczęstsza dziedziczna przyczyna niepełnosprawności intelektualnej.
  • Hemofilia A i B – choroby krwi objawiające się zaburzeniami krzepnięcia i skłonnością do krwawień.
  • Daltonizm – zaburzenie widzenia barw, najczęściej dotyczące odróżniania czerwieni i zieleni.

Choroby genetyczne dziewczynek – przykłady

W przypadku dziewczynek można wyróżnić m.in.:

  • zespół Turnera – brak jednego chromosomu X, prowadzi do niskorosłości i niepłodności,
  • zespół Retta – zaburzenie rozwoju układu nerwowego, objawia się po pierwszym roku życia regresją umiejętności.

Diagnostyka chorób genetycznych u dzieci: jak przebiega?

Proces diagnostyczny obejmuje kilka etapów: wywiad rodzinny, badania obrazowe i laboratoryjne, a przede wszystkim badania genetyczne. Obecnie stosuje się techniki takie jak:

Badanie kariotyp klasyczny (badanie cytogenetyczne) banerek
badanie genetyczne WES banerek

Znaczenie badań prenatalnych w wykrywaniu chorób genetycznych u dzieci

Badania prenatalne są obowiązkowym elementem opieki nad ciężarną. Mogą obejmować:

Konsultacje ze specjalistami po urodzeniu chorego dziecka

Dziecko z chorobą genetyczną wymaga opieki zespołu lekarzy: pediatry, genetyka, neurologa, kardiologa i innych specjalistów w zależności od objawów.

Badania genetyczne rodziców: ocena ryzyka dziedziczenia określonych chorób

Jeśli w rodzinie występowały choroby genetyczne, badania rodziców są niezwykle istotne. Pozwalają określić ryzyko przeniesienia mutacji na potomstwo i przygotować się na ewentualne trudności zdrowotne dziecka.

Świadomość występowania choroby genetycznej u dziecka: dlaczego to takie ważne?

Świadomość choroby pozwala rodzicom działać skutecznie: korzystać z terapii, rehabilitacji, a także wsparcia psychologicznego i społecznego. Nierozpoznane zaburzenia mogą prowadzić do pogorszenia jakości życia dziecka i opóźnienia w podjęciu leczenia.

Choroby genetyczne u dzieci: najczęstsze pytania (FAQ)

Czy choroby genetyczne są dziedziczne?

Tak, wiele z nich dziedziczy się po rodzicach, choć część powstaje jako nowe mutacje.

Czy można zapobiec wystąpieniu choroby genetycznej u dziecka?

Niektórym mutacjom nie da się zapobiec, jednak badania prenatalne i genetyczne pozwalają ocenić ryzyko i zaplanować odpowiednią opiekę.

Czy choroby genetyczne u dzieci są uleczalne?

Większości nie można całkowicie wyleczyć, ale nowoczesna medycyna oferuje terapie objawowe i rehabilitację, które poprawiają jakość życia dziecka.

Najczęstsze i najrzadsze choroby genetyczne u dzieci: podsumowanie

  • Choroby genetyczne u dzieci mają zróżnicowane objawy i mogą dotyczyć różnych narządów.
  • Do najczęstszych należą zespół Downa, mukowiscydoza czy fenyloketonuria.
  • Istnieją także bardzo rzadkie zespoły, jak progeria, zespół Angelmana czy zespół Pradera-Williego.
  • Diagnostyka opiera się na badaniach genetycznych, w tym nowoczesnych metodach NGS.
  • Badania prenatalne odgrywają kluczową rolę w wykrywaniu wad genetycznych płodu.
  • Świadomość i wczesna diagnoza są podstawą skutecznej opieki nad dzieckiem.

Bibliografia

  1. Śmigiel R, Szczałuba K. Genetycznie uwarunkowane zaburzenia rozwoju u dzieci. Wyd. 1. Warszawa: PZWL; 2021.
  2. Adams DJ, Clark DA. Common genetic and epigenetic syndromes. Pediatr Clin North Am. 2015
  3. Taylor-Phillips S, Freeman K. Accuracy of non-invasive prenatal testing using cell-free DNA for detection of Down, Edwards and Patau syndromes: a systematic review and meta-analysis. BMJ Open. 2016 
Page 5 of 161
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161
1...456...161Strona 5 z 161

Zadbaj z nami o zdrowie - zapisz się na newsletter!

Otrzymuj praktyczne informacje na temat profilaktyki i badań laboratoryjnych, dzięki którym poszerzysz swoją wiedzę na temat świadomej troski o zdrowie. Zapisz się na newsletter i odbierz -20% zniżki na kolejny zakup w e-sklepie.

O nas

Firma ALAB laboratoria to ogólnopolska sieć najnowocześniejszych laboratoriów diagnostycznych w Polsce oferująca najszerszą ofertę ponad 3 500 badań diagnostycznych.

Nasz adres

ul. Stępińska 22/30, 00-739 Warszawa (22) 349 60 12 info@alab.com.pl © ALAB laboratoria Sp. z o.o.