Bóle brzucha, wymioty czy niestrawność, to jedne z częstszych powodów konsultacji w gabinecie lekarskim. Czy zawsze jest to tylko wina błędu dietetycznego, czy może za tymi dolegliwościami kryje się poważniejszy problem wymagający diagnostyki?

Spis treści:

1. Niedrożność jelit: czym jest?
2. Niedrożność jelit: przyczyny zatrzymania treści jelitowej
   • Zadzierzgnięcie fragmentu jelita
   • Niedrożność mechaniczna
   • Niedrożność porażenna
3. Niedrożność jelit: objawy dolegliwości
4. Diagnostyka niedrożności jelit
   • Badania laboratoryjne w niedrożności jelit
   • Badania fizykalne w niedrożności jelit
   • Badania obrazowe w niedrożności jelit
5. Z jakimi chorobami można pomylić niedrożność jelit?
6. Niedrożność jelit: leczenie
   • Znaczenie diety w niedrożności jelit
7. Niedrożność jelit: najczęstsze pytania (FAQ)
8. Niedrożność jelit: podsumowanie

Niedrożność jelit: czym jest?

Niedrożność jelit według definicji jest procesem zatrzymania się ruchów perystaltycznych jelit pod wpływem działania układu nerwowego lub jako następstwo różnego rodzaju zaburzeń metabolicznych organizmu. Może to być także brak pasażu jelitowego z powodu zamknięcia jelita przez ucisk lub przeszkodę albo zamknięcie światła jelita wraz z uciskiem na naczynia krezki.

Niedrożność jelit: przyczyny zatrzymania treści jelitowej

Wyróżniamy 2 główne typy niedrożności: porażenną i mechaniczną.

Do najczęstszych przyczyn porażennej niedrożności jelit zaliczamy:

• perforację żołądka lub dwunastnicy w przebiegu choroby wrzodowej;
• ostre zapalenie wyrostka robaczkowego;
• ostre zapalenie trzustki;
• zapalenie przydatków macicy;
• urazy i inne choroby zapalne przewodu pokarmowego prowadzące do perforacji;
• niedokrwienie jelit;
• kolka żółciowa i nerkowa;
• krwawienie do jamy otrzewnej;
• niektóre leki;
• schyłkowa niewydolność nerek, cukrzyca, zaburzenia elektrolitowe.

W przypadku niedrożności mechanicznej najczęstszymi przyczynami dolegliwości związanych z tym stanem chorobowym są:

• zadzierzgnięcie fragmentu jelita np. z powodu uwięźnięcia przepukliny pachwinowej lub o innej lokalizacji w jamie brzusznej;
• skręt krezki jelita czy wgłobienia jelit;
• zatkanie jelita np. przez nowotwór jelita grubego, kamień żółciowy, naciek nowotworowy z narządów odległych czy obecność pasożytów przewodu pokarmowego jak np. glista ludzka.

>> Przeczytaj: Badanie kału w kierunku pasożytów. Jak się przygotować, ile trwa, co wykrywa? Fakty i mity

Zadzierzgnięcie fragmentu jelita

W niektórych sytuacjach chorobowych może dojść do skrętu fragmentu jelit, które prowadzi do zadzierzgnięcia (nagłego zamknięcia jelit i w jego następstwie wstrzymania pasażu jelitowego). Równocześnie dochodzi do ucisku naczyń krwionośnych krezki. Do najczęstszych przyczyn chorobowych prowadzących do niedrożności z zadzierzgnięcia zaliczamy: skręt jelita lub zrosty otrzewnej czy uwięźnięcie przepukliny w obrębie jamy brzusznej.

Niedrożność mechaniczna

Niedrożność mechaniczna powstaje jako efekt zamknięcia światła jelita cienkiego lub grubego z powodu ucisku z zewnątrz (niedrożność z zatkania) lub zablokowania światła jelita i równoczesnego ucisku na naczynia krezki (niedrożność z zadzierzgnięcia). Proces ten skutkuje brakiem obecności pasażu treści pokarmowej w jelitach.

Niedrożność porażenna

Ten typ niedrożności wiąże się z zahamowaniem ruchów perystaltycznych jelit albo jako konsekwencja zaburzeń metabolicznych organizmu albo reakcji autonomicznego układu nerwowego na przewód pokarmowy.

>> Sprawdź: Leniwe jelita – jak poprawić perystaltykę jelit?

Niedrożność jelit: objawy dolegliwości

Bez względu na przyczynę wywołującą stan niedrożności jelit, charakterystyczna jest obecność trzech objawów jak:

• zatrzymanie oddawanych gazów i stolca;
• nudności, wymioty;
• dolegliwości bólowe brzucha (o zmiennym natężeniu, różnej lokalizacji w zależności od przyczyny wywołującej stan niedrożności).

Ból brzucha zazwyczaj ma charakter ciągły, może się nasilać podczas kaszlu lub próby zmiany pozycji ciała chorego.

W przypadku niedrożności mechanicznej dolegliwości bólowe mogą pojawiać się falami i ulegać czasowemu osłabieniu.

Diagnostyka niedrożności jelit

W przypadku podejrzenia niedrożności porażennej jelit w diagnostyce obrazowej wykorzystywane są m.in. USG jamy brzusznej, RTG przeglądowe jamy brzusznej, TK jamy brzusznej. Do inwazyjnych metod zalicza się laparoskopię i laparotomię zwiadowczą.

W diagnostyce niedrożności mechanicznej jelit ocenia się:

• badanie pasażu jelita ciekiego,
• USG jamy brzusznej,
• TK jamy brzusznej.

Uzupełnieniem może być endoskopia dolnego odcinka przewodu pokarmowego umożliwiająca ocenę poziomu niedrożności.

>> To może Cię zainteresować: Nadmierne gazy w jelitach – dlaczego powstają i jak się ich pozbyć?

Badania laboratoryjne w niedrożności jelit

Wśród pomocniczych badań laboratoryjnych przy diagnostyce niedrożności wyróżnić można:

• morfologia krwi obwodowej,
• białko C-reaktywne (CRP),
• kreatynina,
• stężenie sodu, potasu, magnezu,
• gazometrię krwi tętniczej, prokalcytoninę,
• APTT, INR,
• stężenie glukozy na czczo.

>> Przeczytaj: Jak przygotować się do badań laboratoryjnych?

Badania fizykalne w niedrożności jelit

W zależności od typu niedrożności jelit, w trakcie badania fizykalnego zwracają uwagę charakterystyczne dla każdej z nich objawy.

W sytuacji podejrzenia niedrożności porażennej uwagę zwraca zachowanie i wygląd chorego. Jest to pozycja leżąca z ugiętymi kończynami dolnymi, widoczne jest wzdęcie powłok brzusznych. W trakcie osłuchiwania jamy brzusznej słychać cichą, leniwą perystaltykę lub jej brak. Uwagę może zwrócić także bolesne napięcie powłok brzusznych i wzmożone napięcie mięśni jamy brzusznej. Wśród pozostałych nieprawidłowości zwraca uwagę obrona mięśniowa – to objaw Blumberga. W sytuacjach klinicznych prowadzących do utraty krwi dochodzi stopniowo do:

• tachykardii, przyspieszenia częstości oddechu;
• osłabienia, zblednięcia i ochłodzenia powłok skórnych, zlewnych potów;
• spadków ciśnienia tętniczego przy zmianie pozycji ciała i w pozycji leżącej.

Objawy charakteryzujące rozwijającą się niedrożność mechaniczną to:

• wzdęcie powłok brzusznych;
• metaliczne tony perystaltyczne w obrębie jamy brzusznej w trakcie osłuchiwania;
• wypuk bębenkowy w trakcie opukiwania;
• bolesność uciskowa, wyczuwalne przez powłoki zgrubienie.

>> Zobacz: Przewlekły ból brzucha u dzieci. Kiedy powinien nas niepokoić?

Badania obrazowe w niedrożności jelit

Zarówno w przypadku diagnostyki niedrożności porażennej, jak i mechanicznej stosowane są podobne techniki obrazowania:

• USG jamy brzusznej ( do oceny m.in. wolnego płynu w jamie otrzewnej);
• RTG przeglądowe jamy brzusznej;
• TK jamy brzusznej;
• badanie pasażu jelita cienkiego (przy podejrzeniu niedrożności z zatkania);

W zakresie chirurgicznym często wykorzystuje się także laparoskopię zwiadowczą i laparotomię zwiadowczą.

Z jakimi chorobami można pomylić niedrożność jelit?

Niedrożność jelit jest chorobą trudną do przeoczenia, ale z uwagi na obecność dolegliwości bólowych brzucha, które jej towarzyszą, należy różnicować to  z każdą inną chorobą występującą w obrębie jamy brzusznej czy miednicy, jak infekcje przewodu pokarmowego, dyspepsja, infekcje narządu rodnego, zakażenia układu moczowego i inne.

Niedrożność jelit: leczenie

Metody leczenia porażennej niedrożności jelit w dużej mierze zależne są od czynnika wywołującego chorobę. W przypadku przyczyn zapalnych czy infekcyjnych, leczenie polega na postępowaniu zachowawczym lub zabiegowym, a także na zapewnieniu równowagi wodno-elektrolitowej czy glikemii i antybiotykoterapii.

W przypadku rozpoznanej niedrożności mechanicznej jelit jedynym skutecznym sposobem leczenia jest zabieg chirurgiczny.

Znaczenie diety w niedrożności jelit

Postępowanie dietetyczne ma wpływ zarówno na zapobieganie wystąpienia niektórych typów niedrożności, jak i w okresie przed- i pooperacyjnym. W początkowej fazie leczenia wskazane jest jedynie przyjmowanie klarownych płynów jak woda, herbata, soki (bez pestek i miąższu). W kolejnych etapach stopniowo rozszerza się dietę o produkty półpłynne, przecierowe, ale o zmniejszonej ilości błonnika pokarmowego. W przypadku osób, u których istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia w przyszłości niedrożności jelit, wskazane jest częste przyjmowane małych porcji posiłków, dokładne przeżuwanie porcji posiłków i zastosowanie diety ubogoresztkowej.

Niedrożność jelit: najczęstsze pytania (FAQ)

Każdy ból lub dyskomfort w jamie brzusznej, zwłaszcza gdy nie mija samoistnie lub towarzyszą mu dodatkowe dolegliwości, jest często powodem do niepokoju.

Niedrożność jelit: podsumowanie

• Niedrożność jelit jest często stanem ostrym, wymagającym pilnej konsultacji chirurgicznej.
• Możemy wyróżnić dwa główne typy niedrożności jak: mechaniczna , porażenna.
• Charakterystyczna dla niedrożności jelit triada objawów to:
  • bóle brzucha o zmiennym nasileniu;
  • nudności i wymioty;
  • zatrzymanie gazów i stolca w przewodzie pokarmowym
• Leczenie niedrożności jelit uzależnione jest od przyczyny, która ją wywołała. Może to być zarówno uzupełnienie gospodarki metabolicznej, wodno-elektrolitowej czy konieczność leczenia operacyjnego by usunąć przeszkodę w obrębie jelit.
• Nie ma żadnych domowych sposobów leczenia niedrożności jelit. Każde niepokojące objawy powinny być skonsultowane z lekarzem.
• Dużą rolę profilaktyczną odgrywa odpowiednie postępowanie dietetyczne.

---

Bibliografia

1. dostęp online 17.09.2025 https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitocienkie/165274,niedroznosc-przewodu-pokarmowego
2. dostęp online 18.09.2025 https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/bowel-obstruction
3. Interna Szczeklika 2021, Wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2021

Dolegliwości jelitowe potrafią istotnie obniżyć jakość życia. Jednym z nieprzyjemnych objawów związanych z przewodem pokarmowym są nadmierne gazy.

Jakie są przyczyny powstania gazów w jelitach? O czym świadczą nadmierne gazy w jelitach? Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się jakie są przyczyny nadmiernych gazów i kiedy zgłosić się do lekarza.

Spis treści:

1. Gazy w jelitach: czym są i jak powstają?
2. Nadmierne gazy: przyczyny częstych gazów w jelitach
3. Czy gazy jelitowe mogą oznaczać chorobę?
4. Nadmierne gazy: jakie mogą towarzyszyć im objawy?
5. Kiedy iść do lekarza z częstymi gazami?
6. Jakie badania wykonać przy nadmiernej ilości gazów?
7. Co na nadmierne gazy?
8. Gazy w jelitach: najczęstsze pytania o nadmierne gazy jelitowe (FAQ)
9. Nadmierne gazy. Podsumowanie informacji o gazach w jelitach

Gazy w jelitach: czym są i jak powstają?

Powstawanie gazów w jelitach (zarówno w jelicie cienkim, jak i grubym) to proces fizjologiczny. Gazy powstają między innymi w procesach fermentacji bakteryjnej, jak i w trakcie trawienia substancji odżywczych dostarczanych wraz z pokarmem. Gazy w jelicie mogą być również efektem połykania powietrza. Pod względem chemicznym, w jelitach znajdują się między innymi takie gazy jak azot, metan, tlen, dwutlenek węgla, wodór i siarkowodór.

W prawidłowych warunkach w jelicie cienkim powstaje znacznie mniej gazów, niż w jelicie grubym, gdzie proces fermentacji jest znacznie bardziej nasilony ze względu na liczniejszy gatunkowo mikrobiom. W jelicie cienkim odnotowuje się niewielką ilość bakterii tlenowych (typowo <10⁵ CFU/ml – jednostek tworzących kolonię). Za utrzymywanie prawidłowej równowagi w obrębie mikrobiomu jelita cienkiego odpowiada między innymi:

• prawidłowa perystaltyka w obrębie jelit,
• niskie pH żołądka,
• właściwości przeciwbakteryjne substancji zawartych w soku trzustkowym,
• wydzielanie przeciwciał IgA,
• zapora mechaniczna między jelitem cienkim a jelitem grubym – zastawka krętniczo-kątnicza.

Nieprawidłowości związane z którymkolwiek z wymienionych powyżej mechanizmów mogą prowadzić do namnażania się bakterii w obrębie jelita cienkiego, co prowadzi do powstawania nadmiernej ilości gazów.

>> Zobacz: Budowa, funkcje i najczęstsze choroby układu pokarmowego człowieka

Nadmierne gazy: przyczyny częstych gazów w jelitach

Ilość gazów, jaka powstaje w obrębie jelit, jest uzależniona między innymi od rodzaju spożywanych pokarmów. Produkty, które prowadzą do nadmiernych gazów w jelitach to przede wszystkim:

• pokarmy bogate w błonnik, który jest rozkładany w jelicie grubym – takie jak kapusta, kalafior, fasola, czy groch,
• nabiał – laktoza zawarta w mleku i serach trafia do jelita grubego, gdzie ulega fermentacji,
• cebula, czosnek – zawierają dość dużo błonnika, ale również fruktany, rozkładane w jelicie grubym,
• miód, gruszki, jabłka – zawierają dużą ilość fruktozy,
• dieta wysokobiałkowa – nadmiar białka jest rozkładany przez bakterie do związków siarki,
• napoje gazowane – są źródłem dużej ilości cukrów prostych, podlegających fermentacji bakteryjnej.

>> Sprawdź: Ból brzucha po jedzeniu – możliwe przyczyny i diagnostyka. Jakie badania wykonać?

Czy gazy jelitowe mogą oznaczać chorobę?

Należy mieć świadomość, że w niektórych przypadkach nadmierne gazy w jelitach są związane ze schorzeniami gastrologicznymi. Bardzo często jest to zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO), którego istotą jest nadmierne namnażanie się w obrębie jelita cienkiego bakterii typowych dla jelita grubego. Choroba ta bardzo często towarzyszy takim schorzeniom i stanom klinicznym jak:

• mukowiscydoza,
• cukrzyca,
• choroba Leśniowskiego-Crohna,
• marskość wątroby,
• zespół jelita drażliwego,
• wady anatomiczne jelit,
• przewlekłe zapalenie trzustki,
• obniżenie odporności, na przykład w przebiegu zakażenia wirusem HIV,
• niewydolność nerek,
• przewlekłe stosowanie leków obniżających wydzielanie kwasu solnego (IPP – inhibitory pompy protonowej),
• stan po usunięciu zastawki krętniczo-kątniczej, oddzielającej jelito grube od jelita cienkiego,
• twardzina układowa, w której przebiegu mamy do czynienia z zaburzeniami perystaltyki,
• celiakia,
• podeszły wiek.

Inne schorzenia, którym może towarzyszyć nadmierna produkcja gazów w jelitach to:

• nietolerancja laktozy – wynikająca z niedoboru enzymu, laktazy,
• nietolerancja fruktozy – której istotą są najczęściej zaburzenia wchłaniania tego cukru w obrębie jelita cienkiego,
• niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki – która prowadzi do niedoboru enzymów trzustkowych, w tym lipazy, amylazy, a także proteaz, a tym samym zaburzeń trawienia,
• parazytozy jelitowe – w tym lamblioza,
• choroby zapalne jelit – wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna.

Nadmierne gazy: jakie mogą towarzyszyć im objawy?

W przypadku schorzeń przewlekłych, nadmierne gazy to zazwyczaj jeden z elementów obrazu klinicznego. Nadmiernym gazom często towarzyszą takie objawy kliniczne jak bóle brzucha, wzdęcia, uczucie pełności po posiłkach, biegunki, zaparcia, utrata masy ciała, obrzęki czy osłabienie.

Warto wiedzieć, że wymieniony w poprzednim akapicie zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego często związany jest z niedoborami witamin. Nadmierny rozrost bakterii prowadzi bowiem do zaburzeń wchłaniania, a także zużywania substancji odżywczych przez namnażające się bakterie.

>> To może Cię zainteresować: SIBO a dieta – czym jest SIBO i dlaczego należy stosować odpowiednio skomponowaną dietę?

Kiedy iść do lekarza z częstymi gazami?

Pojawianie się nadmiernych gazów w jelitach powinno skłonić do wizyty lekarskiej jeżeli:

• towarzyszą im inne objawy, w tym między innymi ból brzucha, gorączka, utrata masy ciała,
• towarzyszy im biegunka, szczególnie o tłuszczowym charakterze,
• nadmierne gazy nie mijają po kilku dniach,
• nadmierne gazy nie są związane z przyjęciem pokarmu, dla którego ten objaw jest typowy.

W pierwszej kolejności należy udać się do lekarza rodzinnego, który po zebraniu wywiadu i zbadaniu pacjenta zadecyduje o dalszym postępowaniu diagnostyczno-leczniczym.

Jakie badania wykonać przy nadmiernej ilości gazów?

Badania, które wykonuje się w celu diagnostyki nadmiernych gazów to przede wszystkim:

• badanie bakteriologiczne treści jelita cienkiego – jest to złoty standard w diagnostyce zespołu rozrostu bakteryjnego, jednak wymaga wykonania endoskopii,
• testy oddechowe – w tym wodorowy test oddechowy czy metanowy test oddechowy; testy te oceniają produkcję wymienionych gazów przez bakterie znajdujące się w jelitach; należy podkreślić, że znaczenie ma dodatni wynik testu oddechowego, a wynik negatywny nie wyklucza rozpoznania SIBO; wodorowy test oddechowy jest również wykorzystywany w diagnostyce nietolerancji laktozy,
• stężenie witaminy B12 – zespół rozrostu bakteryjnego i inne schorzenia gastrologiczne mogą prowadzić do niedoboru witamin,
• stężenie kwasu foliowego – w przebiegu SIBO obserwuje się niekiedy zwiększone stężenie kwasu foliowego, związane z produkcją tej substancji przez bakterie,
• morfologia krwi obwodowej – może ujawnić niedokrwistość z niedoboru witaminy B12,
• stężenie albumin,
• zdjęcie rentgenowskie przewodu pokarmowego – to badanie obrazowe wykonuje się przy podejrzeniu takich schorzeń jak uchyłki jelita, czy zwężenie jelit,
• oznaczenie elastazy w kale – badanie to wykonuje się w przebiegu diagnostyki zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki,
• badanie kału w kierunku pasożytów i G. lamblia,
• oznaczanie kalprotektyny w kale,
• oznaczenie przeciwciał ASCA oraz pANCA,
• badania endoskopowe przewodu pokarmowego wraz z pobraniem biopsji do badania histopatologicznego – badania te wykonuje się między innymi w diagnostyce nieswoistych zapaleń jelit.

>> Przeczytaj: Badanie histopatologiczne – co to jest, co wykrywa i kiedy się je przeprowadza?

Co na nadmierne gazy?

Leczenie nadmiernych gazów w jelitach wymaga podjęcia terapii przyczynowej. W przypadku potwierdzenia zespołu rozrostu bakteryjnego konieczne jest włączenie odpowiedniej diety, w tym ograniczenie węglowodanów fermentujących, a także zastosowanie antybiotykoterapii (najczęściej stosuje się rifaksyminę).

Jeżeli u pacjenta stwierdzono nietolerancję laktozy, należy ograniczyć jej ilość w diecie. Wspomagająco stosuje się preparaty enzymu laktazy. Konieczne jest również uzupełnienie ewentualnych niedoborów (na przykład witaminy B12).

>> Zobacz: Witamina B12 – budowa, rola, wchłanianie, objawy niedoboru (webinar)

Gazy w jelitach: najczęstsze pytania o nadmierne gazy jelitowe (FAQ)

Nadmierne gazy w jelitach to częsta dolegliwość. Nic więc dziwnego, że budzi wiele obaw i wątpliwości. Poniżej odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania.

Nadmierne gazy. Podsumowanie informacji o gazach w jelitach

• Produkcja gazów w obrębie jelit to naturalne zjawisko, jednak ich nadmierna ilość może być objawem schorzeń internistycznych.
• Nadmierne gazy w jelitach mogą być także efektem stosowanej diety, szczególnie, gdy jest ona bogata w błonnik, nabiał czy też cukry proste i napoje gazowane.
• Utrzymujące się nadmierne gazy powinny skłonić do wizyty u lekarza i przeprowadzenia szerokiej diagnostyki, w tym między innymi w kierunku zespołu rozrostu bakteryjnego.
• Leczenie nadmiernych gazów obejmuje leczenie farmakologiczne – zarówno objawowe i przyczynowe, ale należy podkreślić, że niezwykle ważne jest postępowanie dietetyczne.

---

Bibliografia

1. A. Dąbrowski, Choroby przewodu pokarmowego – postępy 2020/2021, Med. Prakt., 2021; 6: 55–76.
2. J. Tatoń, A. Czech, Diagnostyka internistyczna, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2005,
3. A. Szczeklik, Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020/2021.