Prawidłowo wyglądający język jest różowy, wilgotny i ma lekko szorstką powierzchnię. Niekiedy jednak jego wygląd może się zmienić. Czerwony język, który piecze i boli, wymaga diagnostyki. O czym może świadczyć? Odpowiedzi na to i inne pytania znajdziesz w artykule.
Malinowy język (truskawkowy język) to jeden z objawów różnych chorób. Nigdy nie występuje samodzielnie, dlatego chcąc postawić prawidłową diagnozę, konieczne jest spojrzenie na cały organizm. Charakterystyczny kolor języka może być spowodowany stanem zapalnym brodawek lub niekiedy podrażnieniem śluzówki. Język ma intensywny malinowy lub czerwony kolor, a na jego powierzchni pojawiają się powiększone brodawki. Obrys języka może być pofalowany. Może pojawić się dyskomfort, np. pieczenie i ból.
Określenia język malinowy i truskawkowy bywają w nomenklaturze medycznej używane wymiennie.
niedobory witaminy B6 i B12, kwasu foliowego lub żelaza – jednak wówczas język jest wygładzony i dochodzi do zaniku brodawek, co odpowiada zanikowemu jego zapaleniu, a nie klasycznemu językowi truskawkowemu,
chorobę Behçeta i inne schorzenia immunologiczne – w ich przebiegu język może być obrzęknięty i zaczerwieniony, jednak nie jest to klasyczny język truskawkowy
Malinowy język u dzieci pojawia się częściej niż u dorosłych. Częściej również świadczy o chorobie infekcyjnej niż o niedoborach witaminowych. Warto jednak podkreślić, że niedobory witaminowe tylko imitują język malinowy, bowiem klasycznie w przebiegu niedoborów obserwujemy zanikowe zapalenie języka, objawiające się jego wygładzeniem.
Malinowy język u dziecka
Jedną z przyczyn malinowego języka u dzieci jest szkarlatyna, nazywana również płonicą, czyli bakteryjna choroba zakaźna spowodowana przez paciorkowce. Objawia się ona nie tylko malinowym językiem, ale również gorączką, bólem gardła, dyskomfortem podczas przełykania i osutką na skórze ciała. Kolejną chorobą infekcyjną pojawiającą się u dzieci jest choroba Kawasakiego. Ma ona złożoną etiologię, ale przebiega wraz z zapaleniem małych i średnich naczyń krwionośnych. Najczęściej pojawia się u dzieci między 1. a 2. rokiem życia.
Malinowy język u dorosłego
Zaczerwieniony i wygładzony język u dorosłego, który przypomina niekiedy pacjentom język malinowy, może być wynikiem niedoborów witaminowych, które mogą pojawić się u osób niedożywionych, stosujących monodiety lub drastycznie obniżających kaloryczność swoich posiłków. Często pojawia się również zmęczenie, nadmierne wypadanie włosów i senność. Czerwony język u starszej osoby może świadczyć też o chorobie refluksowej przełyku, a także być wynikiem palenia papierosów i spożywania alkoholu.
Truskawkowy język – kiedy udać się do lekarza?
Zmiany w obrębie śluzówek jamy ustnej zawsze wymagają konsultacji lekarskiej. Podejrzewając niedobory witaminowe, warto przyjrzeć się swojej diecie i zgłosić do lekarza, który może zlecić odpowiednie badania. O czym świadczy truskawkowy język z białym nalotem u dzieci? Może to być szkarlatyna, która wymaga pilnej konsultacji lekarskiej. Powikłania lub ciężki przebieg tej choroby wymagają leczenia szpitalnego, dlatego szybka reakcja jest bardzo ważna. U dorosłych, ale i u dzieci zmiany zabarwienia języka to również możliwa infekcja grzybicza. Może wystąpić po długotrwałym przyjmowaniu antybiotyków, sterydów czy w okresach obniżonej odporności organizmu.
Do lekarza powinno się wybrać, jeśli pojawia się malinowy język i osutka skórna, a także ból gardła, gorączka i osłabienie. Malinowego języka nie należy bagatelizować. Wczesne wykrycie przyczyny pozwala włączyć odpowiednie leczenie i szybciej wrócić do zdrowia.
Wiercińska M., Szkarlatyna (płonica) – objawy i leczenie, https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/chorobyzakazne/74624,szkarlatyna-plonica
Kukiz-Świerkot G, Świerkot J. Zmiany obserwowane na śluzówkach jamy ustnej w przebiegu układowych chorób tkanki łącznej. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs. 2000:73-77.
Sikorska D., Samborski W., Jama ustna w reumatologii, Forum Reumatol. 2016, tom 2, nr 2: 65–69.
Wiercińska M., Choroby języka: zapalenie języka i zmiany na języku, https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-jamy-ustnej-i-gardla/301533,choroby-jezyka-zapalenie-jezyka-i-zmiany-na-jezyku
Zmieniona wydzielina z pochwy może wskazywać na stan chorobowy. Jednym z najczęściej zgłaszanych objawów są białe gęste, grudkowate, serowate upławy. Zwykle towarzyszy im obrzęk sromu, świąd oraz pieczenie. Tego typu dolegliwości nigdy nie powinny być bagatelizowane – wskazana jest niezwłoczna konsultacja ginekologiczna i wykonanie badań diagnostycznych. Dowiedz się, co oznacza serowata wydzielina z pochwy i jak ją leczyć.
Serowate upławy to określenie na wydzielinę z pochwy, która jest gęsta, grudkowata, konsystencją przypominająca twaróg. Może mieć biały lub kremowy kolor. Najczęściej jest obfita i nie ma zmienionego zapachu.
Zazwyczaj serowatej wydzielinie z pochwy towarzyszą jeszcze inne objawy. Są to m.in.:
ból podczas stosunku seksualnego,
pieczenie lub świąd sromu i pochwy,
zaczerwienienie i obrzęk sromu,
ból pochwy i sromu,
uczucie suchości pochwy.
Powyższe objawy zwykle nasilają się podczas oddawania moczu, stosunku seksualnego lub kąpieli w ciepłej wodzie. Dodatkowo często widoczne są otarcia naskórka, ubytki nabłonka śluzówki pochwy oraz białe naloty na powierzchni błon śluzowych, które mogą rozszerzać się na wargi sromowe, wewnętrzną powierzchnię ud, a nawet pachwiny i szparę pośladkową.
Przyczyny serowatej wydzieliny z pochwy
Główną przyczyną białych, serowatych upławów jest grzybica pochwy. Chorobę wywołują grzyby z rodzaju Candida – najczęściej Candida albicans. Te mikroorganizmy w niewielkich ilościach naturalnie bytują w pochwie, ale w sprzyjających warunkach zaczynają się nadmiernie namnażać, prowadząc do infekcji.
Czynnikami predysponującymi do rozwoju zakażenia są:
nadmierna lub nieprawidłowa higiena intymna,
noszenie ciasnej i nieprzewiewnej bielizny,
stosunek seksualny z zakażonym partnerem,
antybiotykoterapia lub przyjmowanie leków immunosupresyjnych,
Na grzybicę pochwy wskazują białe, gęste, serowate upławy bez zapachu, którym towarzyszy znaczny dyskomfort, świąd, zaczerwienienie, obrzęk pochwy i sromu oraz ból podczas stosunku seksualnego i oddawania moczu.
Chociaż grzybica pochwy jest najczęstszą przyczyną serowatych upławów, podobne objawy mogą towarzyszyć infekcjom mieszanym. Dlatego każda nietypowa zmiana wydzieliny powinna być skonsultowana z lekarzem.
Szacuje się, że nawet 75% kobiet w ciągu życia przynajmniej raz choruje na grzybicę pochwy.
Gęste, białe, serowate upławy – co robić?
Serowata wydzielina z pochwy zawsze jest nieprawidłowym objawem, dlatego powinna być skonsultowana z ginekologiem. Diagnostyka przyczyny białych, grudkowatych upławów obejmuje:
dokładny wywiad medyczny,
badanie ginekologiczne,
wymaz z pochwy w celu wykonania posiewu,
ocenę pH pochwy,
badanie mikroskopowe wydzieliny z pochwy.
W przypadku podejrzenia infekcji mieszanej lekarz może zdecydować o wykonaniu jeszcze innych badań laboratoryjnych. Są to m.in. testy w kierunku chlamydii czy rzęsistkowicy.
Serowate upławy a ciąża
Serowata wydzielina z pochwy w ciąży również najczęściej jest spowodowana grzybicą pochwy. Ciężarne są szczególnie narażone na infekcje grzybicze. Intensywne zmiany hormonalne wpływają na skład mikroflory pochwy. Zwiększony poziom estrogenów oraz wyższe stężenie glikogenu w komórkach nabłonka tworzą idealne warunki dla rozwoju drożdżaków. Ponadto zmienia się pH pochwy.
Każda zmiana wyglądu wydzieliny z pochwy w ciąży powinna być niezwłocznie zgłoszona lekarzowi. Nieleczone infekcje mogą prowadzić do powikłań – np. przedwczesnego porodu.
Nie każda biała wydzielina z pochwy świadczy o infekcji. Fizjologiczny śluz może przybierać mlecznobiałą barwę – szczególnie w drugiej połowie cyklu. W takich przypadkach nie są obecne żadne dodatkowe objawy.
Natomiast białe upławy bez swędzenia również mogą występować przy infekcji grzybiczej. Nie u każdej kobiety obecne są wszystkie objawy. Inną przyczyną białej wydzieliny z pochwy bez świądu, ale za to ze zmienionym zapachem (opisywanym jako “rybi”) może być bakteryjna waginoza.
Serowata wydzielina z pochwy – często zadawane pytania (FAQ)
Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące białej, serowatej wydzieliny z pochwy.
Co oznacza serowata biała wydzielina z pochwy?
Biała, serowata wydzielina z pochwy najczęściej świadczy o infekcji grzybiczej – w większości spowodowanej nadmiernym namnażaniem się grzybów z rodzaju Candida. Dodatkowe objawy to głównie świąd, pieczenie oraz zaczerwienienie sromu i pochwy. Zdarza się, że grudkowate upławy występują także w infekcjach mieszanych. Ostateczną diagnozę może postawić jedynie lekarz na podstawie badania i testów mikrobiologicznych.
Jak leczyć serowate upławy?
Jeżeli serowate upławy są spowodowane grzybicą pochwy w leczeniu stosuje się leki przeciwgrzybicze (klotrimazol, flukonazol) w formie globulek dopochwowych, kremów lub tabletek doustnych. W ciąży zaleca się wyłącznie leczenie miejscowe; doustny flukonazol nie jest rutynowo stosowany, zwłaszcza w I trymestrze. Lekarz może zdecydować o włączeniu probiotyków w celu odbudowania naturalnej mikroflory pochwy.
Serowata wydzielina z pochwy – podsumowanie
Serowata, grudkowata wydzielina z pochwy najczęściej jest objawem grzybicy pochwy.
Patogenem odpowiedzialnym za infekcję jest w większości przypadków Candida albicans. Czynniki ryzyka to m.in. ciąża, cukrzyca, osłabienie odporności, nieprawidłowa higiena intymna, antybiotykoterapia.
Serowatym upławom zwykle towarzyszą również: obrzęk, świąd, zaczerwienienie i pieczenie sromu oraz ból podczas zbliżenia intymnego i oddawania moczu.
W diagnostyce przyczyny serowatej wydzieliny z pochwy zastosowanie mają m.in. badanie ginekologiczne, ocena pH pochwy, posiew z pochwy, badanie wydzieliny z pochwy pod mikroskopem.
Białe serowate upławy mogą występować również w infekcjach mieszanych. Każda nieprawidłowa wydzielina z pochwy powinna zostać skonsultowana z lekarzem.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha
Bibliografia
K. Drews, A. Markowska, Postępowanie w diagnostyce i leczeniu grzybicy narządu rodnego
Encefalopatia wątrobowa to poważne zaburzenie neurologiczno-psychiatryczne wynikające z uszkodzenia wątroby, najczęściej w przebiegu jej marskości. Może jednak występować również w przebiegu innych chorób tego narządu. W poniższym artykule poznasz objawy encefalopatii wątrobowej, jej najczęstsze przyczyny, metody diagnostyczne oraz możliwości leczenia.
Encefalopatia wątrobowa jest stanem, w którym dochodzi do uszkodzenia mózgu wskutek nagromadzenia toksyn we krwi, przede wszystkim amoniaku. Zdrowa wątroba neutralizuje te substancje, jednak w przypadku jej uszkodzenia toksyny przenikają do mózgu, wywołując objawy neuropsychiatryczne, które wpływają zarówno na funkcjonowanie fizyczne, jak i psychiczne pacjenta. Schorzenie może rozwijać się stopniowo lub pojawić się nagle – w zależności od przyczyny i stopnia uszkodzenia wątroby.
Encefalopatia wątrobowa rozwija się stopniowo, a jej nasilenie może być bardzo zróżnicowane. Początkowo objawy bywają subtelne i trudne do zauważenia bez specjalistycznych badań, jednak z czasem narastają, stając się bardziej widoczne i uciążliwe dla pacjenta oraz jego otoczenia. Aby lepiej zrozumieć przebieg choroby, warto poznać jej kolejne etapy:
Minimalny: niewielkie zaburzenia funkcji poznawczych, zauważalne tylko w specjalistycznych testach psychometrycznych.
Łagodny: problemy z koncentracją, pamięcią, delikatna dezorientacja w czasie i przestrzeni.
Umiarkowany: wyraźnie nasilona dezorientacja, zauważalne zaburzenia snu, zmiany osobowości, drażliwość lub apatia.
Ciężki: utrata świadomości, ryzyko śpiączki wątrobowej, wymaga natychmiastowej pomocy medycznej.
Przyczyny encefalopatii wątrobowej
Encefalopatia wątrobowa wynika z różnych zaburzeń funkcjonowania wątroby. Część przyczyn – np. nadużywanie alkoholu lub infekcje wirusowe – jest łatwa do rozpoznania, inne wymagają pogłębionej diagnostyki. Najczęstsze czynniki to:
choroby metaboliczne, które zakłócają prawidłowe funkcjonowanie wątroby.
Objawy encefalopatii wątrobowej
Objawy encefalopatii wątrobowej początkowo bywają mało charakterystyczne, ale z czasem stają się coraz bardziej widoczne. Wczesna reakcja i konsultacja z lekarzem mogą pomóc ograniczyć postęp choroby. Symptomy różnią się w zależności od zaawansowania i mogą obejmować:
problemy z pamięcią i koncentracją,
dezorientację i zagubienie,
zaburzenia rytmu snu (nadmierna senność lub bezsenność),
charakterystyczne drżenie rąk (tzw. asterixis),
zmiany nastroju i zachowania (drażliwość, apatia, depresja lub lęk),
trudności z komunikacją – mówieniem i pisaniem,
spowolnienie ruchowe i psychiczne,
osłabienie mięśni i utrata koordynacji ruchowej,
w zaawansowanych przypadkach śpiączkę.
Diagnostyka encefalopatii wątrobowej – jakie badania wykonać?
Aby potwierdzić rozpoznanie encefalopatii wątrobowej oraz określić jej stopień zaawansowania, lekarz zleci odpowiednie badania. W diagnostyce wykorzystuje się m.in.:
wywiad lekarski i badanie przedmiotowe,
badania krwi (np. stężenie amoniaku, bilirubiny, enzymy wątrobowe),
testy psychometryczne (oceniające pamięć, uwagę i myślenie logiczne),
Leczenie encefalopatii wątrobowej jest wieloaspektowe i obejmuje eliminację toksyn, kontrolowanie objawów oraz zapobieganie dalszemu postępowi choroby. Kluczowe elementy terapii obejmują: specjalistyczną dietę ubogą w białko zwierzęce; stosowanielaktulozy, która przyspiesza wydalanie amoniaku; antybiotyki jelitowe, takie jak rifaksymina, eliminujące szkodliwe bakterie jelitowe; leczenie czynnika wywołującego lub zaostrzającego chorobę (np. krwawienie czy infekcje) oraz monitorowanie i leczenie objawów neurologicznych oraz psychicznych (terapia objawowa).
Dieta w encefalopatii wątrobowej – co jeść, a czego unikać?
Dieta odgrywa istotną rolę w leczeniu i zapobieganiu nawrotom encefalopatii wątrobowej. Odpowiedni sposób odżywiania wspiera usuwanie toksyn i poprawia ogólne samopoczucie chorego. Oto najważniejsze zalecenia dietetyczne:
W ostrej fazie choroby ogranicza się białko zwierzęce (do 0,5 g/kg masy ciała na dobę).
Po ustąpieniu objawów neurologicznych należy stopniowo powrócić do pełnowartościowej podaży białka 1–1,5 g/kg masy ciała na dobę.
Wskazane jest zwiększenie spożycia białka roślinnego (np. z roślin strączkowych, tofu).
Posiłki powinny być lekkostrawne, spożywane w małych porcjach.
Należy unikać potraw tłustych, smażonych oraz wysoko przetworzonych.
Zaleca się spożywanie węglowodanów złożonych i przekąski węglowodanowej na noc.
Bezwzględnie należy unikać alkoholu.
Encefalopatia wątrobowa – często zadawane pytania (FAQ)
Poniżej odpowiedzi na inne najczęściej zadawane pytania dotyczące encefalopatii wątrobowej.
Jakie są stopnie encefalopatii wątrobowej?
Wyróżniamy stopnie od minimalnego, poprzez łagodny i umiarkowany, aż do ciężkiego, który może zakończyć się śpiączką wątrobową.
Jak długo można żyć z encefalopatią?
Czas przeżycia zależy przede wszystkim od stopnia uszkodzenia wątroby, skuteczności leczenia oraz obecności chorób współistniejących. U wielu pacjentów odpowiednia terapia pozwala żyć kilka lat, choć w cięższych przypadkach ryzyko zgonu w ciągu 12 miesięcy może wynosić nawet 40–60 %.
Czy encefalopatia wątrobowa jest odwracalna?
We wczesnych etapach jest możliwe całkowite cofnięcie się objawów. W zaawansowanych przypadkach uszkodzenia mogą być trwałe.
Jakie są rodzaje encefalopatii wątrobowej?
Encefalopatia może występować w postaci ostrej (gwałtowne objawy), przewlekłejnawracającej (epizodycznej) lub minimalnej, prawie niezauważalnej klinicznie.
Encefalopatia wątrobowa – podsumowanie
Najważniejsze informacje o encefalopatii wątrobowej:
powodowana jest niewydolnością wątroby,
prowadzi do zaburzeń neurologicznych i poznawczych,
wymaga kompleksowej diagnostyki oraz leczenia obejmującego dietę, leki i usuwanie czynnika wywołującego zaostrzenia,
we wczesnych etapach może być odwracalna,
regularna kontrola i współpraca z lekarzem poprawia rokowanie.
W razie wystąpienia niepokojących objawów skonsultuj się z lekarzem – szybka diagnoza może znacząco poprawić rokowanie.
Anatol Panasiuk, „Encefalopatia wątrobowa”, Forum Medycyny Rodzinnej, 2014.
Anna Boroń-Kaczmarska, „Ostra niewydolność wątroby”, Interna – Mały Podręcznik, Medycyna Praktyczna.
P. Jepsen, P. Ott, P.K. Andersen, H.T. Sørensen, H. Vilstrup, „Clinical course of alcoholic liver cirrhosis: a Danish population‑based cohort study”, Hepatology 2010; 51(5): 1675–1682.
Polifenole to naturalne związki organiczne znane ze swoich silnych właściwości przeciwutleniających i przeciwzapalnych, odgrywające ważną rolę w ochronie organizmu przed stresem oksydacyjnym, wspierające prewencję wielu chorób przewlekłych. Z tego powodu cieszą się ogromnym zainteresowaniem, zarówno lekarzy, jak i pacjentów. Co należy o nich wiedzieć? Gdzie występują polifenole? Zapraszamy do artykułu!
Polifenole, związki organiczne powszechnie występujące w świecie roślin, o bardzo zróżnicowanej budowie chemicznej. Do tej pory zidentyfikowano ponad 8000 polifenoli. Rośliny wykorzystują polifenole m.in. do obrony przed grzybami i bakteriami chorobotwórczymi.
Polifenole nie są syntetyzowane w organizmach zwierzęcych, lecz pobierane wraz z pokarmami roślinnymi. Ciekawostką jest fakt, iż początkowo zostały uznane za witaminy, czyli substancje niezbędne w diecie człowieka, jednak z czasem okazało się, iż jest to błędny pogląd.
Dziś wiadomo, iż nie są niezbędne w naszej diecie, a brak polifenoli nie wiąże się ze specyficznymi skutkami ubocznymi. Uważa się jednak, iż sprzyjają długowieczności i wykazują potencjał w zmniejszaniu ryzyka niektórych chorób przewlekłych.
Badania wskazują, iż spożycie ponad 650 mg polifenoli dziennie jest korzystne dla długości naszego życia – osoby spożywające dietę bogatą w te związki mają mniejsze ryzyko zgonu w porównaniu z tymi, które przyjmują ich mniej niż 500 mg dziennie.
Podział polifenoli
W zależności od liczby pierścieni aromatycznych oraz sposobu ich połączenia, polifenole dzieli się je na następujące klasy: flawonoidy, kwasy fenolowe, stilbeny i lignany.
Kwasy fenolowe
Kwasy fenolowe są jedną z głównych klas polifenoli, mogą stanowić nawet 30% związków polifenolowych zawartych w diecie i są ważnymi przeciwutleniaczami. Wyróżnia się dwie główne grupy: kwasy hydroksycynamonowe i hydroksybenzoesowe, przy czym te pierwsze są liczniej reprezentowane.
Warzywa krzyżowe, takie jak kapusta i brokuły, są bogate w kwas synapowy, natomiast karczochy i marchew obfitują w kwas ferulowy. Ważne jest, że skórki i zewnętrzne warstwy korzeni warzyw zawierają najwięcej fenolokwasów, ale obróbka termiczna może zmniejszać ich stężenie.
W zbożach dominuje kwas ferulowy, stanowiący do 90% wszystkich kwasów fenolowych, szczególnie skoncentrowany w otrębach i łuskach. Nasiona oleiste, w tym chia i słonecznik, dostarczają ponad 10 mg/g fenolokwasów, głównie ferulowego i kawowego, z najwyższym stężeniem wolnych kwasów w nasionach rzepaku. Kawa jest zasobna w pochodne kwasu chlorogenowego, jednak prażenie obniża ich zawartość. Proszek kakaowy stanowi dobre źródło kwasu wanilinowego, syryngowego i protokatecholowego. Herbaty, w tym czarna i zielona, zawierają duże ilości kwasu galusowego, natomiast yerba mate wyróżnia się obecnością kwasu ferulowego, kawowego i synapinowego.
Lignany to roślinne metabolity wtórne, zaliczane do fitoestrogenów. Ich najbogatszym źródłem są oleiste zboża, takie jak siemię lniane (zawierające głównie sekoizolaricirezinol i matairezinol) oraz sezam (z sezaminą). Znaleźć je można także w produktach pełnoziarnistych, gdyż gromadzą się w warstwie aleuronowej zbóż. W mniejszych ilościach obecne są również w roślinach strączkowych, orzechach, owocach, warzywach, herbacie, kawie, a także w oliwie (np. pinorezynol).
Lignany przynoszą wiele korzyści zdrowotnych, w tym:
zmniejszają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych,
korzystnie wpływają na gospodarkę hormonalną,
zapobiegają niektórym nowotworom.
Dodatkowo wykazują właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwneurodegeneracyjne, przeciwbakteryjne, a pinorezynol również przeciwwirusowe.
Szczególnie cenny jest wpływ lignanów na gospodarkę hormonalną u kobiet. Ich budowa chemiczna podobna jest do struktury estradiolu. Z tego powodu spożywanie lignanów wpływa korzystnie na łagodzenie skutków menopauzy, takich jak uderzenia gorąca czy osteoporoza. Zmniejsza też ryzyko zachorowania na nowotwory estrogenozależne u kobiet po menopauzie.
Stilbeny to grupa polifenoli syntetyzowanych przez organizmy roślinne w celu obrony przed infekcjami grzybiczymi, bakteryjnymi lub wirusowymi lub przed promieniowaniem UV. Podobnie jak pozostałe polifenole wykazują działanie:
antyoksydacyjne,
przeciwzapalne,
przeciwnowotworowe,
kardioprotekcyjne (wspierają układ sercowo-naczyniowy).
Najbardziej znanym stilbenem jest resweratrol, występujący m.in. w winogronach, orzeszkach ziemnych i jagodach.
Flawonoidy
To bardzo duża grupa polifenoli, o szerokim działaniu:
antyoksydacyjnym
przeciwzapalnym
przeciwalergicznym.
Wspierają układ krążenia, układ immunologiczny, uszczelniają naczynia krwionośne, chronią przed promieniowaniem UV.
Flawonoidy dzielą się na kilka grup: antocyjany, flawonole, flawanole, izoflawonoidy, flawony i flawanony.
Polifenole – właściwości i działanie w organizmie człowieka
Polifenole wykazują kilka możliwych mechanizmów działania, wśród nich działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne.
Działanie antyoksydacyjne polega na neutralizowaniu wolnych rodników tlenowych i jest uważane za główny mechanizm, na którym opierają się długoterminowe korzyści z działania polifenoli. Dzięki temu diety bogate w te związki mają znaczenie prewencyjne i mogą chronić przed:
Działanie przeciwzapalne polega na udziale w hamowaniu syntezy cytokin prozapalnych, co prowadzi do ochrony przed chorobami przewlekłymi, mediowanymi stanem zapalnym. Uważa się, iż zmniejszanie stanu zapalnego związane jest również z działaniem przeciwotyłościowym polifenoli.
Ponadto polifenole zaangażowane są w hamowanie tworzenia zaawansowanych produktów glikacji, dzięki czemu wpływają na poprawę tolerancji glukozy, wrażliwości na insulinę oraz spowolnienie procesów starzenia się.
Mikrobiota jelitowa, czyli zespół drobnoustrojów (bakterii, grzybów, wirusów, archeonów) zamieszkujących przewód pokarmowy człowieka, również odnosi korzyści z działania polifenoli. Przypuszcza się, iż metabolity polifenoli mogą sprzyjać korzystnym bakteriom jelitowym, jednocześnie hamując gatunki patogenne.
Jedno z badań wykazało, iż ekstrakt z borówek może sprzyjać obecności bakterii z rodzaju Bifodobacterium, a ekstrakt z zielonej herbaty hamował rozwój Clostridium difficile i E. coli. Z drugiej strony wiadomo również, że polifenole mogą wywierać działanie hamujące nie tylko na bakterie patogenne. Działanie hamujące liczebność dobroczynnych bakterii Lactobacillus rhamnosus i L. rhamnosus GG odnotowano dla ekstraktów z maliny i truskawki w wyższych stężeniach [250]. Ekstrakt z truskawki był skutecznym inhibitorem przeciwko E. faecalis i Bifidobacterium lactis. Myricetyna hamowała wzrost wszystkich bakterii kwasu mlekowego pochodzących z mikrobioty przewodu pokarmowego człowieka.
Wykazano również, iż dieta bogata w polifenole i błonnik prebiotyczny, występujące w dużych ilościach w jagodach, kakao, nasionach i orzechach, wspierają prawidłowy poziom bakterii Akkermansia muciniphila. Drobnoustrój wykazuje szereg działań dobroczynnych, uważany jest m.in. za marker integralności nabłonka jelit i regulatora produkcji śluzu. Dzięki temu redukuje stany zapalne, zapobiega wnikaniu w przewód pokarmowy niekorzystnych dla zdrowia człowieka cząstek, toksyn i drobnoustrojów.
Produkty bogate w polifenole to przede wszystkim przyprawy, kakao, owoce i warzywa.
Kwasy fenolowe obecne są w malinach, czarnych porzeczkach, poziomkach, czerwonej cebuli, herbacie.
Lignany obecne są w siemieniu lnianym, ziarnach zbóż, kawie.
Stilbeny, głównie reswaratrol, to przeciwutleniacz obecny w owocach, pestkach winogron.
Flawonoidy obecne są w kakao, zielonej herbacie, kawie, ziarnie soi, ziarnach zbóż. Ponadto w takich owocach jak morele, wiśnie, winogrona, jagody, żurawina. Zawierają je również warzywa: seler naciowy, natka pietruszki, cebula.
Gdzie można znaleźć najwięcej polifenoli?
Najwięcej polifenoli znajduje się w produktach świeżych i nieprzetworzonych. Przetwarzanie i przechowywanie żywności ma silny wpływ na zawartość polifenoli w pokarmach oraz ich biodostępność z diety. Przygotowanie kulinarne, gotowanie w wodzie, obróbka w mikrofalówce czy smażenie zubaża ich zawartość. Podobnie usuwanie skórek z owoców lub warzyw, usuwanie łusek ziaren zbóż zmniejsza ich poziom w spożywanej żywności.
Grupą produktów spożywczych bogatych w polifenole są:
przyprawy,
owoce i warzywa,
nasiona i orzechy,
zboża,
kakao i produkty kakaowe.
Zawartość polifenoli w wybranych przyprawach – całkowita zawartość mg / 100 g
Goździki
15 188
Mięta pieprzowa, suszona
11 960
Anyż gwiaździsty
5460
Oregano meksykańskie, suszone
2319
Szałwia lekarska, suszona
1207
Rozmaryn, suszony
1018
Mięta zielona, suszona
956
Tymianek pospolity, suszony
878
Bazylia słodka, suszona
322
Curry, proszek
285
Imbir, suszony
202
Tymianek pospolity, świeży
163
Zawartość polifenoli – kakao i produkty kakaowe – całkowita zawartość mg / 100 g
Kakao w proszku
3448
Ciemna czekolada
1664
Czekolada mleczna
236
Zawartość polifenoli w wybranych owocach – całkowita zawartość mg / 100 g
Aronia czarnoowocowa
1756
Czarny bez
1359
Borówka niska
836
Czarna porzeczka
758
Borówka wysoka
560
Śliwka
377
Czereśnia
274
Truskawka
235
Malina czerwona
215
Suszona śliwka
194
Czarny winogron
169
Jabłko
136
Brzoskwinia
59
Zawartość polifenoli w wybranych nasionach, zbożach i orzechach – całkowita zawartość mg / 100 g
Mączka z siemienia lnianego
1528
Orzech laskowy
495
Orzech pekan
493
Mąka sojowa
466
Mąka pełnoziarnista z pszenicy durum
201
Migdał
187
Mąka kukurydziana rafinowana
153
Soja, tempeh
148
Mąka żytnia pełnoziarnista
143
Mąka pszenna pełnoziarnista
71
Zawartość polifenoli w wybranych warzywach – całkowita zawartość mg / 100 g
Czarna oliwka
569
Zielona oliwka
346
Cykoria czerwona
235
Czerwona cebula
168
Zielona cykoria
166
Szpinak
119
Szalotka
113
Żółta cebula
74
Czarna fasola
59
Bogata w polifenole jest również oliwa z oliwek – zawartość w mg / 100 ml
Oliwa z oliwek extra virgin
62
Zawartość polifenoli w wybranych napojach – całkowita zawartość mg / 100 ml
Kawa, filtrowana
214
Zielona herbata
102
Czarna herbata
89
Sok jabłkowy czysty
68
Sok z granatu czysty
66
Czy polifenole są zdrowe?
Polifenole dostępne z dietą są bezpiecznie i wykazują działanie korzystne dla zdrowia człowieka. Jeśli jednak nasza dieta zawiera ich zbyt dużo lub przyjmujemy suplementy, w których zawartość polifenoli jest często bardzo wysoka, mogą one powodować działania niepożądane.
Ważne jest, aby mieć taką świadomość, ponieważ problem możliwych skutków ubocznych staje się rzeczywistością. Polacy przyjmują bardzo wiele suplementów diety, ich produkcja i spożycie w naszym kraju nie jest w żaden sposób kontrolowane, a polifenolowe suplementy mogą zawierać ogromne dawki czystych polifenoli.
Dieta bogata w polifenole lub suplementacja polifenolami powoduje, że związki te wiążą żelazo w jelitach, tak że nie może ono zostać wchłonięte, co sprzyja powstaniu niedokrwistości z niedoboru żelaza.
Wśród silnych inhibitorów wchłaniania żelaza są herbaty bogate w katechiny. Wykazano, że picie napojów zawierających 20-50 mg polifenoli ogółem na porcję powodowało zmniejszenie wchłaniania Fe z posiłku o 50-70% (w porównaniu do picia wody), natomiast napoje zawierające 100-400 mg polifenoli ogółem/porcję zmniejszały wchłanianie Fe o 60–90%.
Najsilniejszymi inhibitorami wchłaniania żelaza były czarne herbaty (79–94%), herbata miętowa (84%) i kakao (71%), a hamowanie zmieniało się w sposób zależny od dawki, w zależności od zawartości polifenoli ogółem.
Wiele osób zdaje sobie sprawę, iż nie należy popijać preparatów żelaza herbatą lub kawą, ponieważ zmniejszy to efektywność terapii, ale nie każdy skojarzy, iż przyjmując suplementy polifenolowe wywoła taki sam efekt. Dostępne w Polsce suplementy zielonej herbaty zawierają np. 500 mg ekstraktu w jednej kapsułce – sam producent piszę, iż jest to bardzo wysoka zawartość polifenoli. Są również takie, które zawierają aż 1800 mg na dawkę, a tymczasem aby dostarczyć organizmowi 1000 mg EGCG – głównego polifenolu herbaty – trzeba wypić ok. 3 litrów płynu.
WAŻNE! Preparatów żelaza nie należy popijać herbatą ani kawą, ponieważ zmniejszają one wchłanianie tego pierwiastka. W czasie przyjmowania preparatów żelaza nie należy również zażywać suplementów polifenoli.
Polifenole a trawienie
Związki polifenolowe mogą hamować aktywność enzymów trawiennych obecnych w przewodzie pokarmowym, tj. amylaz, proteaz i lipaz, powodując zaburzenia trawienia i wchłaniania pokarmów.
Jest to zjawisko niekorzystne u osób z nietolerancjami pokarmowymi wynikającymi z niedoboru lub braku niektórych enzymów, takimi jak:
We wszystkich tych przypadkach, znajomość składników żywności, które mogą dodatkowo hamować niską aktywność specyficznych enzymów, jest niezbędna do prawidłowego planowania optymalnej diety.
Druga grupa osób, które mogą być dotknięte zmniejszoną aktywnością enzymów trawiennych są osoby starsze. Niektóre badania przeprowadzone na ludziach wykazały, że osoby powyżej 65. r.ż. miały znacznie zmniejszony poziom enzymów (lipazy, chymotrypsyny i amylazy), co – wraz ze zmniejszającą się z wiekiem różnorodnością mikrobioty jelitowej – może prowadzić do zmniejszonego wchłaniania niektórych składników odżywczych oraz witamin.
Trzecia grupa osób, dla której polifenole mogą być niekorzystne ze względu na ich wpływ na aktywność enzymów trawiennych to sportowcy. Prawidłowe funkcjonowanie tych enzymów, zwłaszcza uwalniających glukozę jest szczególnie ważne w sportach wytrzymałościowych, np. długodystansowym bieganiu. Wzrost intensywności treningu może powodować problemy żołądkowo-jelitowe, co potwierdzają badania. Dzieje się tak dlatego, iż krew kierowana jest do pracujących mięśni i jej przepływ przez przewód pokarmowy jest zmniejszony. Skutkiem tego są zaburzenia trawienia. Jeśli sportowiec dodatkowo obciąży swój układ trawienny polifenolami, które zahamują aktywność enzymów trawiennych, problem będzie jeszcze głębszy.
Również osoby zdrowe powinny rozważnie podchodzić do suplementacji polifenolami. Wszystkie zaburzenia aktywności enzymów trawiennych są niekorzystne, powodując nieprzyjemne objawy w układzie pokarmowym, ale także upośledzone przyswajanie niektórych składników odżywczych, co z kolei może niekorzystnie wpłynąć na aktywność organizmu.
Należy mieć świadomość, iż niektóre polifenole lub produkty bogate w polifenole opóźniają opróżnianie żołądka i obniżają poposiłkową odpowiedź glukozy. Co do zasady jest to zjawisko korzystne, jednak u osób z dyspepsją czynnościową lub zaburzeniami odżywiania, np. anoreksja nervosa, opóźniona motoryka żołądka nasilałaby niepożądane objawy, takie jak nudności, wymioty i uczucie pełności w żołądku.
Polifenole i ich działanie na enzymy trawienne
Polifenole w różnym stopniu wpływają na aktywność enzymów trawiennych:
α-amylaza – enzym należący do amylaz, które odpowiadają za trawienie cukrów. α-amylaza hamowana jest takie polifenole jak hesperydyna, luteolina, kwercetyna, katechina, rutyna, epikatechina, elagotanina.
Źródłem tych substancji jest herbata (epikatechina), truskawki, maliny, żurawina, winogrona, orzechy włoskie (elagotaniny) oraz kwas rozmarynowy i ekstrakty z oregano.
lipaza trzustkowa – enzym trawiący tłuszcze, hamowana jest przez polifenole zawarte w herbacie.
laktaza – enzym rozkładający dwucukier laktozę, hamowana jest przez katechiny zielonej herbaty.
pepsyna – enzym trawiący białko jest hamowana przez kwas kawowy.
trypsyna – enzym produkowany przez trzustkę, odpowiedzialny za rozkład polipeptydów na mniejsze fragmenty białkowe, hamowana jest m.in. przez kwercetynę, luteolinę, apigeninę, rutynę, myricetynę i morinę.
Polifenole a dysbioza
Wpływ polifenoli na mikrobiotę zależy od rodzaju substancji oraz gatunku bakterii. Polifenole mogą modulować profil mikrobioty i prowadzić do zmiany stosunków ilościowych pomiędzy najważniejszymi grupami bakterii, czyli do dysbiozy. Dlatego na używanie tych substancji powinny w szczególności uważać osoby z chorobami, które sprzyjają występowaniu dysbiozy, ponieważ mogą nasilać objawy chorobowe i utrudniać leczenie. Mogą to być:
zespół jelita drażliwego (IBS),
dyspepsja czynnościowa,
zaburzenia metaboliczne (cukrzyca, otyłość i niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby),
zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO).
Należy również podkreślić, iż zmiany mikrobioty jelitowej stymulowane przez polifenole implikują zmiany jej działania. Może to wpływać na wchłanianie witamin, produkcję SCFA – kwasów tłuszczowych lub neuroprzekaźników.
Aktywność polifenoli i ich interakcje z różnymi związkami chemicznymi wpływa także na ich oddziaływanie z lekami. Wpływ polifenoli na metabolizm leków może skutkować zwiększeniem lub zmniejszeniem ich efektu terapeutycznego, co niesie za sobą brak efektywności terapii lub poważne działania niepożądane. Dlatego osoby zażywające leki powinny szczególnie rozważnie podchodzić do ewentualnej suplementacji polifenoli, a także do żywności bogatej w te związki, jak zioła, przyprawy, herbata.
Mechanizm zaburzeń wchłaniania preparatów żelaza został już opisany, problem może jednak dotyczyć wielu grup innych, powszechnie stosowanych leków. Należą do nich:
warfaryna (lek przeciwkrzepliwy) – przeciwzakrzepowe działanie leku jest hamowane przez polifenole z zielonej herbaty (maleje wartość wskaźnika INR), natomiast może być nasilane przez resweratrol, ekstrakt z jagód goi, żurawinę (wartość wskaźnika INR wzrasta) i prowadzić do nasilonych krwotoków.
metformina (stosowana w leczeniu cukrzycy t.2 i insulinooporności) – jej poziom we krwi wzrasta w przypadku stosowania takich polifenoli jak sylibinina, epigallokatechina (ECGC), kwercetyna i rutyna.
midazolam (benzodiazepina stosowana m.in. w leczeniu bezsenności) – ekstrakt z zielonej herbaty, sok grejpfrutowy mogą powodować znaczący wzrost maksymalnego stężenia leku we krwi.
sildenafil (lek stosowany w zaburzeniach erekcji) – zielona herbata zwiększa stężenie leku w osoczu, powodując nasilenie działań niepożądanych. Pacjenci pijący na co dzień zieloną herbatę (250 ml naparu z 2 g liści) mogą wymagać modyfikacji dawkowania tego leku.
statyny (leki stosowane w leczeniu hipercholesterolemii – atorwastatyna i rosuwastatyna – ekstrakty z zielonej herbaty osłabiają działanie atorwastatyny o 25%, a rosuwastatyny o 20%, już w dawce 300 mg. Dodatkowo rosuwastatyna jest wrażliwa na działania flawonoidów zawartych w miodzie (galangina, chryzyna i pinocembryna), które wpływają na osłabienie działania leku.
amlodypina (lek stosowany w leczeniu nadciśnienia tętniczego) – jednoczesne zażywanie tego leku oraz EGCG (epigalokatechina-3-galusan) – flawonoidu herbaty – zwiększa stężenie leku we krwi i wydłuża jego okres półtrwania nasilając działanie hipotensyjne.
Dostępna literatura wskazuje na wiele innych leków, których działanie jest zakłócane przez polifenole. Najważniejsze polifenole wykazujące takie działanie to: kwercetyna i jej pochodne, katechiny, resweratrol, chryzyna, antocyjany, naringenina, apigenina, kumaryny, kempferol, akacetyna, luteolina, diosmetyna, kwas kawowy, kwas galusowy.
Można je znaleźć w cytrusach (pomarańcze, grejpfruty, mandarynki), winogronach, jabłkach, jagodach goji, malinach, awokado, zielonej herbacie, imbirze, żurawinie, szpinaku, soku pomidorowym.
WAŻNE! Jeśli przyjmujesz na stałe leki skonsultuj z lekarzem lub farmaceutą czy możesz przyjmować suplementy, nawet jeśli są to suplementy ziołowe.
Polifenole i ich wpływ na funkcje tarczycy
Izoflawony – polifenole zawarte w soi są bezpieczne dla osób w eutyreozie, czyli bez zaburzeń funkcji tarczycy. Kilka badań wykazało natomiast, iż izoflawony sojowe mogą hamować aktywność hormonów tarczycy u osób z niedoborem jodu, a u osób z subkliniczną niedoczynnością tarczycy zwiększają ryzyko rozwoju jawnej niedoczynności.
Polifenole dostarczane ze zróżnicowaną dietą, w przyprawach, warzywach i owocach wykazują działanie prozdrowotne, dlatego w tej postaci powinniśmy je spożywać. Są to niezwykle cenne związki naturalne, które pomagają zapobiegać wielu chorobom i sprawdzą się jako składniki nisko- lub nieprzetworzonej żywności. Ryzyko możliwych skutków ubocznych wzrasta, gdy polifenole spożywane są w wysokich dawkach suplementacyjnych, których nie bylibyśmy w stanie dostarczyć sobie z dietą.
Na dziś nie do końca wiemy, jakie są długoterminowe skutki zdrowotne tych substancji, zwłaszcza dla osób przewlekle chorych. Problemem mogą być zarówno działania niepożądane, jak i brak spodziewanego efektu. Większość dostępnych informacji na temat ich aktywności biologicznej ustalono na zwierzętach oraz in vitro – czyli w warunkach laboratoryjnych. Dotyczy to m.in. ich właściwości antyoksydacyjnych. Tymczasem in vivo – czyli w ludzkim organizmie, takie działanie jest uzależnione od biodostępności, która jest dla polifenoli ograniczona, a poziomy w tkankach bardzo niskie.
Dodatkowo brak regulacji dotyczący spożycia polifenoli w żywności funkcjonalnej i suplementach, brak standaryzacji procesów analizy i produkcji, zalecanie przez wielu producentów megadawek – niektórzy zalecają spożycie ponad 100 razy wyższe, niż jest to obecne w naturalnej diecie – powoduje, iż spożywanie suplementów polifenoli nie przynosi dodatkowych korzyści. Dlatego najlepszym źródłem polifenoli jest zróżnicowana dieta, bogata w owoce i warzywa.
Polifenole to ogromna grupa związków o właściwościach antyoksydacyjnych, przeciwzapalnych.
Najlepszym źródłem polifenoli jest dieta – owoce, warzywa, przyprawy.
Polifenole wykazują szereg właściwości prozdrowotnych, jednak wykazują także działania niepożądane. Dlatego należy z rozwagą podchodzić do suplementowania tych związków.
Długotrwałe działania polifenoli na zdrowie człowieka nie jest do końca poznane, wiele badań przeprowadzono in vivo – czyli w warunkach laboratoryjnych, lub na zwierzętach.
Polifenole wykazują interakcje z wieloma lekami, osłabiając lub nasilając ich działanie.
Polifenole: FAQ – często zadawane pytania
Na co pomagają polifenole?
Działanie polifenoli jest bardzo szerokie, wykazują silne działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne. Dzięki temu dieta bogata w polifenole może mieć znaczenie w profialktyce chorób nowotworowych, układu krążenia, układu pokarmowego, neurodegeneracyjnymi (demencja choroba Alzhemiera).
Jakie pokarmy są bogate w polifenole?
Produkty roślinne – przyprawy, owoce, warzywa, nasiona i orzechy.
Jakie polifenole są najsilniejsze?
Polifenole to kilka grup związków, takich jak flawonoidy, kwasy fenolowe, stilbeny i lignany, o różnych właściwościach i działaniu. Trudno wskazać jeden „najsilniejszy” polifenol, ponieważ ich aktywność zależy od wielu czynników, takich jak budowa chemiczna, przyswajalność, synergie z innymi związkami, sposób obróbki żywności. Dlatego zamiast skupiać się na jednej substancji należy spożywać 5 porcji warzyw i owoców w ciągu dnia – 4 porcje warzyw i jedna owoców – wówczas na pewno dostarczymy sobie odpowiedniej i bezpiecznej ilości polifenoli.
Czy polifenole obniżają cholesterol?
Istnieją przesłanki, iż polifenole, np. resweratrol, zapobiega agregacji płytek krwi i rozluźnia tętnicze naczynia krwionośne, zakłócając utlenianie cholesterolu o niskiej gęstości (LDL). Jednak systematyczny przegląd i metaanaliza 282 badań na ludziach wykazały, że suplementacja resweratrolem nie miała wpływu na poziom lipidów we krwi.
Jaki owoc ma najwięcej polifenoli?
Niezwykle bogate w polifenole są: aronia, czarna porzeczka i borówki – zawierają najwięcej polifenoli w przeliczeniu na 100 g produktu. Bogatym źródłem polifenoli w Polsce są również jabłka – zawierają mniejsze ich ilości na 100 g, jednak – ponieważ są owocami dostępnymi i lubianymi – mogą stanowić dobre źródło tych związków.
Czy jabłka zawierają polifenole?
Tak, jabłka są bogate we polifenole z grupy flawonoli, dlatego wskazane jest spożywanie jabłek w codziennej diecie. Dodatkowo rekomendowane jest spożywanie tych owoców ze skórką, ze względu na jej wyższą zawartość polifenoli i silniejsze właściwości antyoksydacyjne.
Czy banan ma polifenole?
Tak, banany zawierają polifenole. Ich zawartość zależy od klimatu, stopnia dojrzałości w czasie zbiorów, oraz procesów dojrzewania już po zebraniu owoców.
Jaka herbata jest bogata w polifenole?
W zależności od stopnia utleniania polifenoli wyróżniamy zieloną herbatę, która nie jest fermentowana, lekko fermentowaną białą herbatę, łagodnie fermentowaną żółtą herbatę, półfermentowaną herbatę ulung i w pełni fermentowane pu-erh oraz herbatę czarną. Obróbka liści herbaty powoduje, iż herbaty fermentowane nie mają tak dobrych właściwości przeciwutleniających jak zielona herbata, która zachowuje najwięcej aktywnych związków polifenolowych.
Bibliografia
Santos-Buelga C. Polyphenols and Human Beings: From Epidemiology to Molecular Targets. Molecules. 2021 Jul 12;26(14):4218. doi: 10.3390/molecules26144218. PMID: 34299493; PMCID: PMC8303558.
Ater LJ, Plantz EK, Manning TD, Akers JD, Edwards ES, Kurti SP. The impact of an acute high polyphenol, high fiber meal with and without aerobic exercise on metabolism in middle-aged and older adults: A pilot study. Physiol Rep. 2025 Jun;13(11):e70312. doi: 10.14814/phy2.70312. PMID: 40443047; PMCID: PMC12122773.
Cory H, Passarelli S, Szeto J, Tamez M, Mattei J. The Role of Polyphenols in Human Health and Food Systems: A Mini-Review. Front Nutr. 2018 Sep 21;5:87. doi: 10.3389/fnut.2018.00087. PMID: 30298133; PMCID: PMC6160559.
Koszowska A., Dittfeld A., Puzoń-Brończyk A. i inni (2013). Polifenole w profilaktyce chorób cywilizacyjnych. Postępy Fitoterapii 4/2013, s. 263-266.
Kschonsek J, Wolfram T, Stöckl A, Böhm V. Polyphenolic Compounds Analysis of Old and New Apple Cultivars and Contribution of Polyphenolic Profile to the In Vitro Antioxidant Capacity. Antioxidants (Basel). 2018 Jan 24;7(1):20. doi: 10.3390/antiox7010020. PMID: 29364189; PMCID: PMC5789330.
Bruno Bonnet C, Hubert O, Mbeguie-A-Mbeguie D, Pallet D, Hiol A, Reynes M, Poucheret P. Effect of physiological harvest stages on the composition of bioactive compounds in Cavendish bananas. J Zhejiang Univ Sci B. 2013 Apr;14(4):270-8. doi: 10.1631/jzus.B1200177. PMID: 23549844; PMCID: PMC3625523.
Luo Q, Luo L, Zhao J, Wang Y, Luo H. Biological potential and mechanisms of Tea’s bioactive compounds: An Updated review. J Adv Res. 2024 Nov;65:345-363. doi: 10.1016/j.jare.2023.12.004. Epub 2023 Dec 5. PMID: 38056775; PMCID: PMC11519742.
Duda-Chodak A, Tarko T. Possible Side Effects of Polyphenols and Their Interactions with Medicines. Molecules. 2023 Mar 10;28(6):2536. doi: 10.3390/molecules28062536. PMID: 36985507; PMCID: PMC10058246.
10. J. Perez-Jimenez, V. Neveu, F. Vos, A. Scalbert, Identification of the 100 richest dietary sources
of polyphenols: an application of the Phenol-Explorer database, European Journal of Clinical Nutrition (2010) 64, S112–S120.
Mocz jest istotnym wskaźnikiem naszego zdrowia. Jego kolor, klarowność, a zwłaszcza zapach, mogą dostarczyć cennych informacji o tym, co dzieje się wewnątrz naszego organizmu. Zazwyczaj mocz ma łagodny, specyficzny zapach, jednak jego nagła zmiana na intensywny, słodki, ostry, czy nawet nieprzyjemny, bywa sygnałem, którego nie należy ignorować. Co zatem może oznaczać dziwny zapach moczu i kiedy powinniśmy się zaniepokoić? Zapraszamy do lektury, by dowiedzieć się więcej o sygnałach wysyłanych przez nasz układ moczowy.
Zapach moczu wynika przede wszystkim z obecności w nim lotnych związków chemicznych, będących produktami przemiany materii. Głównymi składnikami moczu są woda, mocznik, kreatynina, kwas moczowy oraz sole mineralne. Im mniejsza zawartość wody, a większe stężenie tych substancji (np. przy odwodnieniu), tym intensywniejszy staje się zapach. Na jego charakter wpływa także dieta, przyjmowane leki, a nawet stan nawodnienia organizmu. Zdrowy mocz ma zazwyczaj lekko amoniakalny zapach, który może nasilać się po dłuższym przetrzymywaniu moczu w pęcherzu.
To, co jemy, ma bezpośredni wpływ na zapach moczu. Najbardziej znanym przykładem są szparagi, po których spożyciu u niektórych osób mocz nabiera specyficznego, ostrego zapachu. Jest to spowodowane rozkładem kwasu szparagowego do lotnych związków siarki. Podobnie, czosnek, cebula, kawa czy przyprawy (np. curry) mogą zmieniać woń moczu. Intensywny zapach mogą również wywoływać witaminy z grupy B, szczególnie B6, a także niektóre suplementy diety. Zmiany te są zazwyczaj nieszkodliwe i ustępują po strawieniu pokarmu.
Czy wiesz, że? Tylko około 25% ludzi genetycznie jest zdolnych do wyczuwania charakterystycznego zapachu moczu po zjedzeniu szparagów! To kwestia specyficznych receptorów węchowych.
Zapach amoniaku w moczu – co może oznaczać?
Zapach amoniaku w moczu jest dość powszechny i często związany z jego stężeniem, jednak może wskazywać na szereg różnych okoliczności. Najczęstszą przyczyną jest odwodnienie – gdy pijesz za mało wody, mocz staje się bardziej skoncentrowany, a mocznik, będący jego naturalnym składnikiem, ulega rozkładowi do amoniaku, co potęguje jego woń. Podobnie, długie zaleganie moczu w pęcherzu, np. przez wiele godzin, pozwala na jego rozkład i uwalnianie amoniaku. Co więcej, intensywny amoniakalny zapach to jeden z typowych objawów infekcji dróg moczowych (ZUM), gdzie bakterie namnażające się w układzie moczowym aktywnie rozkładają mocznik.
Słodki zapach moczu — na co może wskazywać?
Słodki, czasem wręcz owocowy zapach moczu to sygnał alarmowy, którego nigdy nie należy ignorować. Może być spowodowany:
Cukrzycą oraz cukrzycą ciężarnych – nieprawidłowe wykorzystanie glukozy powoduje wydalanie jej nadmiaru z moczem, nadając mu słodki zapach. W bardziej zaawansowanych stanach, w moczu pojawiają się ciała ketonowe, które mogą dawać zapach zjełczałych jabłek lub acetonu.
Rzadkimi chorobami metabolicznymi – udzieci, słodki zapach moczu może wskazywać na rzadkie schorzenia, takie jak choroba syropu klonowego, gdzie organizm nie jest w stanie prawidłowo przetwarzać niektórych aminokwasów.
Rybi zapach moczu
Charakterystyczny, intensywny rybi zapach moczu, może wskazywać na trimetyloaminurię (zespół odoru rybnego). Jest to rzadka choroba metaboliczna, w której organizm nie jest w stanie prawidłowo rozłożyć trimetyloaminy, związku chemicznego powstającego w jelitach z niektórych pokarmów (np. ryb morskich, jaj, roślin strączkowych). Związek ten gromadzi się w organizmie i jest wydalany z moczem, potem i wydychanym powietrzem. Inne przyczyny rybiego zapachu mogą obejmować niektóre infekcje bakteryjne.
Zapach moczu a przyjmowane leki
Wiele leków może wpływać na zapach moczu. Antybiotyki, zwłaszcza te z grupy penicylin, czy witaminy (szczególnie witaminy z grupy B) mogą nadać moczowi nietypową woń. Przykładem jest metronidazol, który może powodować ciemne zabarwienie i intensywny zapach moczu. Zmiany te są zazwyczaj przejściowe i ustępują po zakończeniu terapii.
U dzieci intensywny lub dziwny zapach moczu zawsze wymaga uwagi. U niemowląt i małych dzieci częstą przyczyną jest odwodnienie (np. podczas gorączki, wymiotów). Infekcje dróg moczowych są również bardzo powszechne u dzieci, a amoniakalny lub nieprzyjemny zapach moczu może być jednym z pierwszych sygnałów. Rzadziej, słodki zapach może wskazywać na choroby metaboliczne, takie jak wspomniana choroba syropu klonowego.
Zapach moczu w ciąży
W ciąży zmiany w zapachu moczu są dość częste i zazwyczaj niegroźne. Wynikają ze zmian hormonalnych i zwiększonej wrażliwości węchowej kobiety. Mocz może stać się bardziej intensywny w zapachu. Jednakże, ciąża zwiększa również ryzyko infekcji dróg moczowych, które mogą być bezobjawowe, ale powodować nieprzyjemny zapach moczu. Wszelkie niepokojące zmiany powinny być konsultowane z lekarzem.
Zapach moczu a choroby przewlekłe
Dziwny zapach moczu może być symptomem poważniejszych, przewlekłych schorzeń takich jak:
cukrzyca,
choroby wątroby – mocz może nabrać zapachu „mysiego” lub „stęchłego”, związanego z gromadzeniem się toksyn, których wątroba nie jest w stanie przetworzyć,
niewydolność nerek – w zaawansowanej niewydolności nerek, mocznik i inne toksyny gromadzą się w organizmie, a mocz może mieć bardzo silny zapach amoniaku, a czasem wręcz rybi,
zapalenie pęcherza moczowego,
rzadkie choroby genetyczne/metaboliczne – poza chorobą syropu klonowego czy trimetyloaminurią, istnieją inne rzadkie schorzenia, które mogą prowadzić do specyficznych zapachów moczu (np. „zapach kapusty” w tyrozynemii).
Dziwny zapach moczu — jakie badania wykonać?
W przypadku utrzymującego się lub niepokojącego zapachu moczu, zawsze należy skonsultować się z lekarzem. Podstawowe badania które należy wykonać to:
W przypadku podejrzenia rzadkich chorób metabolicznych, lekarz może zlecić specjalistyczne badania genetyczne lub metaboliczne.
Dziwny zapach moczu. O czym może świadczyć? – najczęstsze pytania pacjentów (FAQ)
Poniżej odpowiadamy na inne najczęstsze pytania dotyczące nietypowego zapachu moczu.
Kiedy mocz brzydko pachnie?
Mocz może brzydko pachnieć przy infekcjach dróg moczowych, silnym odwodnieniu, spożyciu niektórych pokarmów lub leków, a także w przebiegu chorób metabolicznych i przewlekłych.
Jaki zapach moczu jest niepokojący?
Niepokojący jest słodki (owocowy), intensywnie amoniakalny, rybi, stęchły lub nietypowo ostry zapach, zwłaszcza gdy towarzyszą mu inne objawy.
Jak pachnie mocz przy chorej wątrobie?
Przy chorej wątrobie mocz może mieć stęchły lub mysi zapach, spowodowany nagromadzeniem toksyn.
Jaki zapach ma mocz przy problemach z nerkami?
W przypadku problemów z nerkami, zwłaszcza niewydolności, mocz może mieć silny zapach amoniaku lub rybi, z powodu nagromadzenia mocznika i innych substancji.
Jaki zapach moczu przy odwodnieniu?
Przy odwodnieniu mocz ma zazwyczaj bardzo intensywny, skoncentrowany, amoniakalny zapach.
Jaki zapach moczu przy chorej trzustce?
Choroby trzustki (np. zapalenie trzustki) same w sobie rzadko zmieniają zapach moczu. Jednak powikłania, takie jak cukrzyca (wtórna do problemów z trzustką), mogą nadać moczowi słodki zapach.
Co zrobić, żeby mocz nie śmierdział?
Aby mocz miał neutralny zapach, należy dbać o odpowiednie nawodnienie, unikać nadmiernego spożycia pokarmów i suplementów zmieniających zapach, a w przypadku utrzymującego się nieprzyjemnego zapachu – skonsultować się z lekarzem.
Jak pachnie mocz przy cukrzycy?
Przy cukrzycy mocz często ma słodki, owocowy zapach, wynikający z obecności glukozy. W cięższych stanach, gdy pojawiają się ciała ketonowe, zapach może przypominać aceton lub zjełczałe jabłka.
Dziwny zapach moczu. Co mówi o stanie zdrowia? – podsumowanie
Zapach moczu to ważny, choć często lekceważony wskaźnik zdrowia. Jego zmiany mogą być efektem diety, przyjmowanych leków, ale również sygnałem poważniejszych schorzeń.
Mocz zdrowego człowieka ma łagodny, lekko amoniakalny zapach.
Dieta, taka jak spożycie szparagów czy czosnku, może tymczasowo zmienić zapach moczu.
Intensywny zapach amoniaku często wskazuje na odwodnienie lub infekcję dróg moczowych.
Słodki lub owocowy zapach moczu jest silnym sygnałem możliwej cukrzycy.
Rybi zapach moczu może sugerować rzadkie zaburzenie metaboliczne, trimetyloaminurię.
Niektóre leki również wpływają na woń moczu.
U dzieci dziwny zapach moczu wymaga szczególnej uwagi ze względu na ryzyko infekcji lub rzadkich chorób metabolicznych.
W ciąży zapach moczu może być zmieniony przez hormony, ale trzeba wykluczyć infekcje.
Pamiętaj, że choć internet dostarcza wiele informacji, interpretacja nietypowych objawów zawsze powinna należeć do specjalisty. Dziwny zapach moczu to tylko jeden z wielu sygnałów, które organizm może wysyłać. Wsłuchiwanie się w te sygnały i odpowiednia reakcja, czyli konsultacja z lekarzem, to najlepsza droga do utrzymania zdrowia i wczesnego wykrycia ewentualnych problemów.
Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz
Bibliografia
Burke DG., Halpern B., Malegan D. et al. Profiles of urinary volatiles from metabolic disorders characterized by unusual odors. Clin Chem. 1983 Oct;29(10):1834-8.
Midthun SJ., Paur R., Lindseth G. Urinary tract infections. Does the smell really tell? J Gerontol Nurs. 2004 Jun;30(6):4-9.
Chehade C., Awwad J., Yazbeck N. et al. Dubowitz syndrome: common findings and peculiar urine odor. Appl Clin Genet. 2013 Oct 8;6:87-90.
Pelchat ML., Bykowski C., Duke FF., Reed DR. Excretion and perception of a characteristic odor in urine after asparagus ingestion: a psychophysical and genetic study. Chem Senses. 2011 Jan;36(1):9-17.
Korean Society of Pediatric Nephrology. (2013). Overview of the Formation, Components, Color, and Abnormal Findings of Urine. Childhood Kidney Diseases, 17(2), 29–34.
Leniwe jelita to problem, który dotyka coraz więcej osób – zarówno dorosłych, jak i dzieci, a także osoby starsze. Objawia się przede wszystkim zaparciami, uczuciem pełności, wzdęciami i dyskomfortem trawiennym. Jakie są przyczyny spowolnionej perystaltyki jelit i jak można ją skutecznie pobudzić? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w poniższym artykule. Dowiedz się, jak rozruszać leniwe jelita i poprawić jakość życia!
Zespół jelita leniwego to zaburzenie czynności przewodu pokarmowego, polegające na spowolnionym pasażu jelitowym, czyli wolnym przesuwaniu się treści pokarmowej przez jelita. Termin ten odnosi się głównie do obniżonej perystaltyki jelit, czyli naturalnych skurczów mięśni jelit, które odpowiadają za przesuwanie strawionego pokarmu.
Choć nie jest to jednostka chorobowa w klasycznym rozumieniu, leniwe jelita mogą znacząco wpływać na komfort życia pacjenta, prowadząc do przewlekłych zaparć, bólu brzucha i innych dolegliwości ze strony układu pokarmowego.
zaburzenia perystaltyki mogą być pierwszym objawem chorób nowotworowych w obrębie jelita.
U osób starszych spowolniona perystaltyka jelit występuje szczególnie często, co wiąże się ze zmniejszoną ruchliwością oraz zmianami w diecie i metabolizmie. W celu różnicowania przyczyn zaburzonej perystaltyki jelit wykonuje się niekiedy badania kału.
Objawy leniwego jelita mogą się różnić w zależności od osoby, ale najczęściej należą do nich: zaparcia (rzadsze niż trzy wypróżnienia tygodniowo), wzdęcia i gazy, uczucie pełności po posiłkach, ból brzucha lub skurcze jelit, utrata apetytu, mdłości.
W przypadku dzieci, leniwe jelita mogą objawiać się brakiem regularnych wypróżnień, niechęcią do jedzenia i ogólnym rozdrażnieniem.
Poprawa perystaltyki jelit wymaga kompleksowego podejścia, które obejmuje zmianę stylu życia, diety oraz w niektórych przypadkach wsparcie farmakologiczne lub ziołowe.
Dieta na leniwe jelita
Jednym z kluczowych elementów leczenia jest odpowiednia dieta na leniwe jelita. Warto w niej uwzględnić:
błonnik pokarmowy – obecny w pełnoziarnistym pieczywie, warzywach, owocach (szczególnie suszonych śliwkach, figach), siemieniu lnianym,
olej na leniwe jelita – np. oliwa z oliwek, olej lniany czy z czarnuszki mogą pobudzać wypróżnienia.
Unikaj przetworzonej żywności, tłustych potraw i słodyczy, które spowalniają perystaltykę.
Jakie ćwiczenia na leniwe jelita?
Regularna aktywność fizyczna jest kluczowa. Już 30 minut umiarkowanego ruchu dziennie (spacery, pływanie, joga) może znacząco poprawić perystaltykę. Skuteczne są także:
ćwiczenia oddechowe i rozciągające,
ruchy koliste biodrami lub lekkie podskoki (np. na trampolinie),
masaż brzucha zgodnie z ruchem wskazówek zegara.
Leniwe jelita – często zadawane pytania (FAQ)
Jak pobudzić jelita do wypróżnienia?
Pomocne są napary z ziół (np. mięta, rumianek, senes), szklanka ciepłej wody z cytryną na czczo, a także spożywanie suszonych śliwek. Można też stosować łagodne środki przeczyszczające, jednak tylko krótkoterminowo.
Jak naprawić leniwe jelita?
Najskuteczniejsze jest holistyczne podejście: zmiana nawyków żywieniowych, więcej ruchu, redukcja stresu, probiotyki oraz unikanie leków spowalniających pracę jelit.
Co brać na leniwe jelita?
W aptekach dostępne są preparaty zawierające błonnik, probiotyki, olej lniany, a także naturalne środki przeczyszczające. Przed ich stosowaniem warto skonsultować się z lekarzem.
Co hamuje perystaltykę jelit?
Do czynników hamujących perystaltykę należą: siedzący tryb życia, brak błonnika w diecie, niedostateczne nawodnienie, leki przeciwbólowe, stres oraz niektóre choroby przewlekłe.
Czy leniwe jelita można wyleczyć?
W większości przypadków tak – poprzez wprowadzenie zdrowych nawyków i odpowiednie leczenie można znacząco poprawić pracę jelit, a nawet całkowicie zlikwidować problem.
Perystaltyka jelit – podsumowanie
Najważniejsze informacje w skrócie:
Perystaltyka jelit to rytmiczne skurcze mięśni przewodu pokarmowego umożliwiające przesuwanie treści pokarmowej.
Leniwe jelita mogą powodować zaparcia, wzdęcia i dyskomfort.
Główne przyczyny to zła dieta, brak ruchu, stres i niektóre leki.
Dieta bogata w błonnik, odpowiednie nawodnienie i aktywność fizyczna to kluczowe elementy leczenia.
Wspomagająco można stosować zioła i naturalne oleje.
Regularne nawyki i zdrowy tryb życia mogą przywrócić prawidłową perystaltykę.
Bibliografia
Bharucha AE. Constipation. Best Pract Res Clin Gastroenterol. 2007
Mulhem E, Khondoker F, Kandiah S. Constipation in Children and Adolescents: Evaluation and Treatment. Am Fam Physician. 2022
Frattini JC, Nogueras JJ. Slow transit constipation: a review of a colonic functional disorder. Clin Colon Rectal Surg. 2008
Krosty na twarzy to element kliniczny wielu jednostek dermatologicznych, który stanowi duży problem natury estetycznej i niekiedy również psychologicznej. Jakie są przyczyny ropnych krost na twarzy u dorosłych? Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się, co robić w przypadku pojawienia się krost na twarzy.
Krosty to zmiany skórne wyniosłe ponad poziom skóry, wypełnione treścią ropną. Najczęstszą jednostką chorobową związaną z pojawieniem się krost na twarzy jest trądzik pospolity. Schorzenie to kojarzone jest przede wszystkim z populacją nastolatków, jednak należy mieć świadomość, że coraz więcej osób dorosłych także boryka się z tym problemem. W przypadku trądziku pospolitego poza krostami na skórze twarzy obserwuje się również obecność zaskórników (otwartych, jak i zamkniętych), grudek, a w cięższych przypadkach – guzów i torbieli.
Określenie trądzik nie ogranicza się jednak wyłącznie do trądziku pospolitego. Drobne krosty na twarzy mogą pojawić się również w przebiegu trądziku różowatego, a więc schorzenia, które ujawnia się zdecydowanie później niż trądzik pospolity (typowo piąta i szósta dekada życia). Warto mieć jednak świadomość, że krosty na twarzy pojawiają się nie tylko w przebiegu trądzików, o czym więcej przeczytamy w poniższych akapitach.
Krosty na twarzy: od czego? Przyczyny dolegliwości
Jakie są przyczyny pojawiania się krost na twarzy? Etiologia schorzeń związanych z obecnością krost jest stosunkowo złożona i zależna od konkretnej jednostki chorobowej. Najważniejsze przyczyny tego rodzaju wykwitów to:
w przypadku trądziku pospolitego:
nadmierna aktywność gruczołów łojowych, łojotok,
nieprawidłowe rogowacenie ujść mieszków włosowych, prowadzące do powstawania zaskórników,
czynniki neurogenne, w tym działanie neuropeptydów takich jak substancja P.
infekcja wywołana przez bakterie (gronkowce, paciorkowce) – jest to najczęstsza przyczyna zapalenia mieszków włosowych, a więc schorzenia, które również może manifestować się jako krosty na twarzy.
Krosty to zmiany skórne, które są wyczuwalne palpacyjnie podczas badania skóry pacjenta. Mogą być otoczone rumieniem, a więc płaskimi zmianami, które odpowiadają po prostu zaczerwienieniu. Pacjenci opisując swoje zmiany skórne jako krosty mogą mieć na myśli zupełnie inne wykwity. Temat ten zostanie szerzej poruszony w kolejnych akapitach.
Białe krosty na twarzy
Mianem białych krost na twarzy określane są zazwyczaj klasyczne krosty, które są wypełnione żółto-białą treścią ropną. Tego rodzaju zmiany dzieli się w dermatologii na jałowe (nieinfekcyjne) i niejałowe, a więc infekcyjne. Jałowe krosty nie powstają w wyniku zakażenia skóry drobnoustrojami i zawierają treść, składającą się głównie z komórek zapalnych.
Czerwone krosty to określenie, które pacjenci mogą stosować w odniesieniu do grudek, które podobnie jak krosty są zmianami wyniosłymi ponad poziom skóry, jednak nie są wypełnione treścią ropną. Grudki często przyjmują czerwonawe zabarwienie, a ich dokładna morfologia zależy od konkretnej jednostki chorobowej. Grudki mogą być elementem obrazu klinicznego trądziku pospolitego, trądziku różowatego, ale również łuszczycy i wielu innych schorzeń dermatologicznych.
Podskórne krosty na twarzy
Podskórne krosty to kolejne określenie stosowane w mowie potocznej. Pod tym pojęciem chorzy mają zazwyczaj na myśli guzki i torbiele, które mogą występować w przebiegu ciężkich postaci trądziku. Tego rodzaju wykwity pacjenci mogą również określać mianem krost na żuchwie.
Swędzące krosty na twarzy
Zmianom skórnym o typie krost może niekiedy towarzyszyć świąd. Dotyczy to między innymi przypadków, w których dojdzie do nadkażenia bakteryjnego zmian skórnych w przebiegu alergicznego kontaktowego zapalenia skóry czy atopowego zapalenia skóry. Choć krosty nie są klasycznym objawem alergicznych schorzeń skóry, to mogą się pojawić w przypadku dodatkowo nakładającej się infekcji bakteryjnej.
Czarne krosty na twarzy
W dermatologii nie obserwujemy czarnych krost, jednak pacjenci mogą pod tym pojęciem rozumieć zaskórniki otwarte, a więc zmiany skórne typowe dla trądziku pospolitego. Zaskórniki otwarte potocznie nazywane są wągrami. Ich ciemne zabarwienie wynika z utleniania się keratyny, do której dochodzi pod wpływem działania tlenu.
Krosty na twarzy mogą pojawić się zarówno u dzieci, jak i pacjentów dorosłych. Krosty na twarzy u dzieci najczęściej występują w przebiegu trądziku pospolitego. Z kolei krosty na twarzy u dorosłych pojawiają się częściej jako element obrazu klinicznego trądziku różowatego i innych przewlekłych schorzeń skóry.
Diagnostyka przyczyny krost na twarzy: jak przebiega?
W pierwszym kroku konieczne jest udanie się na wizytę do lekarza dermatologa. W gabinecie dermatologicznym specjalista oceni stan skóry i przeprowadzi z pacjentem wnikliwy wywiad chorobowy.
Jeżeli jest to niezbędne, zostaną zlecone odpowiednie badania laboratoryjne, w tym:
wymaz ze zmian skórnych – przy podejrzeniu zapalenia mieszków włosowych,
zeskrobiny w kierunku infekcji wywołanej przez nużeńca,
niekiedy badania hormonalne – w tym stężenie prolaktyny, TSH, testosteronu wolnego i całkowitego i DHEA-S.
Czy można zapobiec powstawaniu krost na twarzy?
Profilaktyka pojawiania się zmian o typie krost na twarzy zależy przede wszystkim od konkretnej jednostki chorobowej. Na przykład w przebiegu trądziku różowatego, zmiany skórne będą rzadziej nawracać, gdy pacjent będzie unikał narażenia na czynniki wyzwalające, w tym:
narażenia na promieniowanie ultrafioletowe,
zmiany temperatur,
spożywania gorących i pikantnych pokarmów czy czerwonego wina,
W celu usunięcie krost z twarzy konieczne jest podjęcie odpowiedniej, dostosowanej indywidualnie terapii dermatologicznej. W tym celu konieczne jest umówienie wizyty u dermatologa. Wybór metody leczenia zależy od konkretnej jednostki chorobowej. Niekiedy wystarczy jedynie leczenie zewnętrzne, a przy bardziej zaawansowanych stanach klinicznych konieczne może być włączenie leczenia doustnego. Leczenie dermatologiczne powinno być uzupełnione specjalną pielęgnacją, z wykorzystaniem dermokosmetyków.
Domowe sposoby na krosty na twarzy
Nie warto bazować na domowych sposobach na krosty na twarzy, szczególnie tych przypadkowo zasłyszanych i pochodzących z niepewnych źródeł. Z pewnością nie należy wyciskać tego rodzaju zmian oraz stosować preparatów, które nie były zalecone przez lekarza. Krosty na twarzy mogą być elementem klinicznym wielu jednostek chorobowych, co sprawia, że niezbędna jest ocena lekarska.
Krosty na twarzy to nie tylko problem medyczny, ale i estetyczny, co może istotnie obniżać jakość życia pacjentów. Co za tym idzie, zmiany te wzbudzają wiele wątpliwości. Poniżej odpowiedzi na najczęściej zadawane przez pacjentów pytania.
Jaka choroba powoduje wypryski na twarzy?
Zmiany opisywane przez pacjentów jako wypryski to najczęściej trądzik pospolity, jednak warto wiedzieć, że zmiany na twarzy mogą pojawiać się w przebiegu wielu innych jednostek chorobowych. Z tego powodu zmiany skórne na twarzy warto poddać ocenie w gabinecie dermatologicznym.
Od czego robią się krosty na twarzy?
Przyczyny pojawiania się krost na twarzy są różnorodne. Krosty w przebiegu trądziku mogą wynikać z predyspozycji genetycznej, łojotoku i nadmiernego rogowacenia ujść mieszków włosowych. Z kolei zmiany w przebiegu trądziku różowatego wynikają m. in. z nadmiernej reaktywności naczyń krwionośnych. Przyczyny zależą od konkretnej jednostki chorobowej.
Niezbędne jest zgłoszenie się na wizytę do lekarza dermatologa i włączenie zalecanego leczenia. Należy stosować się do zaleceń dermatologicznych i wykonać zlecone badania laboratoryjne.
Jakie krosty na twarzy powinny niepokoić?
Krosty same w sobie nie są typowo zmianami onkologicznie podejrzanymi, jednak pacjenci mogą błędnie definiować zmiany skórne obecne na ich skórze. Wzbudzać niepokój powinny między innymi te zmiany, które utrzymują się długo, krwawią, powiększają się czy pokryte są owrzodzeniem.
Krosty na twarzy to zmiany wypełnione treścią ropną, która może być jałowa lub wynikać z nadkażenia przez drobnoustroje.
Krosty na twarzy z białą wydzieliną mogą być elementem klinicznym trądziku pospolitego, zapalenia mieszków włosowych, trądziku różowatego, ale i rzadszych schorzeń dermatologicznych.
Pojawienie się krost na twarzy wymaga wizyty u lekarza dermatologa, dokładnej oceny skóry i niekiedy również wykonania badań laboratoryjnych i mikrobiologicznych.
Leczenie krost na twarzy jest uzależnione od zdiagnozowanej jednostki chorobowej.
Bibliografia
L. Rudnicka i inni, Współczesna Dermatologia, PZWL, Warszawa 2022,
L. Bolognia i inni, Fourth Edition Dermatologia, Medipage, Warszawa 2022,
A. Szczeklik, Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020/2021,
A. Dembińska-Kieć i inni, Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2005 (dodruk), s. 654–659.
Uporczywa chrypka, ból gardła utrzymujący się tygodniami, powiększone węzły chłonne na szyi – to objawy, które łatwo przypisać przewlekłej infekcji. Tymczasem mogą one sygnalizować raka gardła – nowotwór złośliwy rozwijający się w nosogardle, części ustnej lub krtaniowej gardła. W artykule wyjaśnimy, jak rozpoznać pierwsze symptomy nowotworu, kto jest szczególnie narażony i jakie badania pozwalają postawić pewną diagnozę. Dowiesz się też, jak współczesna medycyna łączy chirurgię, radioterapię i chemioterapię, aby skutecznie walczyć z tą jednostką chorobową. Jeśli chcesz świadomie dbać o swoje zdrowie, czytaj dalej – szybka reakcja może uratować życie.
Rak gardła to nowotwór złośliwy, który rozwija się z komórek nabłonka wyścielającego gardło. Dochodzi do niekontrolowanego podziału tych komórek, co prowadzi do powstania guza. W ponad 90% przypadków mamy do czynienia z rakiem płaskonabłonkowym (kolczystokomórkowym), czyli nowotworem wywodzącym się z komórek nabłonka wielowarstwowego płaskiego. Pozostałe przypadki to rzadziej występujące typy, takie jak gruczolakoraki, czerniaki śluzówek czy nowotwory gruczołów ślinowych.
Gardło można podzielić anatomicznie na trzy części: górną (nosogardło), środkową (część ustna, okolica migdałków) oraz dolną (część krtaniowa). Każda z tych części różni się funkcją, budową oraz podatnością na konkretne typy nowotworów.
Rodzaje raka gardła
Trzy lokalizacje choroby różnią się objawami i rokowaniem:
Nosogardle (część górna) – obejmuje tylną ścianę jamy nosowej i ujścia trąbek słuchowych. Nowotwory tej lokalizacji często mają związek z wirusem Epstein-Barr (EBV). Objawy mogą obejmować krwawienia z nosa, niedrożność nosa, pogorszenie słuchu i wysięk do ucha środkowego.
Gardło środkowe (ustna część) – obejmuje tylną ścianę jamy ustnej, migdałki podniebienne i nasadę języka. Coraz częściej nowotwory tej okolicy są związane z wirusem HPV 16. Bywa, że jedynym pierwszym objawem choroby jest bezbolesne powiększenie węzła chłonnego na szyi.
Gardło dolne (część krtaniowa) – długo bezobjawowe; w chwili rozpoznania często zaawansowane, powoduje dysfagię (utrudnione połykanie pokarmów lub płynów) i chrypkę.
Zapamiętaj: położenie guza wpływa na wczesne symptomy, sposób leczenia oraz rokowanie.
Przyczyny raka gardła
Do zachorowania na raka gardła przyczyniają się głównie czynniki środowiskowe i styl życia:
Palenie tytoniu – ryzyko rośnie nawet 10‑krotnie.
Nadużywanie alkoholu – działa synergistycznie z dymem papierosowym.
Wariant HPV‑zależny dotyczy zwykle młodszych, niepalących pacjentów, u których nie występują inne klasyczne czynniki ryzyka, takie jak palenie czy alkohol. Nowotwory te najczęściej lokalizują się w gardle środkowym (okolice migdałków i nasady języka). Charakteryzują się dobrą odpowiedzią na leczenie oraz znacznie wyższym odsetkiem przeżyć 5‑letnich, sięgającym ponad 80%.
Jak objawia się rak gardła?
Pierwsze sygnały są niespecyficzne, dlatego łatwo je przeoczyć. Zwróć uwagę szczególnie na:
ból lub drapanie w gardle trwające > 3 tygodnie,
przewlekłą chrypkę lub zmianę barwy głosu,
trudności czy ból przy połykaniu,
jednostronny ból ucha bez zapalenia,
powiększone, twarde węzły chłonne szyi,
niezamierzoną utratę masy ciała.
Utrzymywanie się tych dolegliwości przez ponad dwa tygodnie jest wskazaniem do pilnej konsultacji laryngologicznej.
Każdy przypadek omawia zespół interdyscyplinarny, aby dobrać strategię maksymalizującą szanse na wyleczenie i zachowanie funkcji mowy oraz połykania.
Rak gardła – często zadawane pytania
Ile żyje się z rakiem gardła?
W Polsce 5-letnie przeżycie względne dla raka gardła wynosi od 20% (dla nowotworów części krtaniowej) do ponad 60% w lokalizacjach o lepszym rokowaniu. Wczesne rozpoznanie znacząco zwiększa szanse na skuteczne leczenie.
Z czym można pomylić raka gardła?
Najczęściej z przewlekłym zapaleniem gardła, anginą, refluksem krtaniowo‑gardłowym lub powiększonymi migdałkami.
Czy rak gardła jest wyleczalny?
Tak, zwłaszcza w stadium I–II oraz w przypadkach HPV‑dodatnich.
Jaki jest marker nowotworowy gardła?
Nie istnieje specyficzny marker wykrywany w badaniu krwi, który jednoznacznie wskazywałby na raka gardła. W raku gardła środkowego oznacza się ekspresję białka p16 jako pośredni dowód zakażenia HPV.
Jak diagnozować raka gardła?
Podstawą jest laryngoskopia z biopsją, a następnie obrazowanie (CT, MRI, PET/CT) w celu określenia stopnia zaawansowania.
Rak gardła – podsumowanie
Rak gardła rozwija się najczęściej z nabłonka płaskiego, pokrywającego wewnętrzne ściany gardła.
Główne czynniki ryzyka to palenie, alkohol oraz zakażenie HPV.
Objawy są niespecyficzne i łatwe do przeoczenia, dlatego przedłużające się dolegliwości powinny skłonić do wizyty u laryngologa.
Skuteczne leczenie obejmuje chirurgię, radioterapię i chemioterapię, o wyborze decyduje zespół specjalistów.
Wczesne wykrycie znacząco zwiększa szanse na całkowite wyleczenie.
Bibliografia
Komorowski A. Nowotwory złośliwe gardła. mp.pl.
Poon C.S., Stenson K.M. Overview of the diagnosis and staging of head and neck cancer. UpToDate, 2025.
Brockstein B.E. i wsp. Overview of treatment for head and neck cancer. UpToDate, 2025.
Krosty na szyi to nie tylko objaw dermatologiczny, ale i również aspekt mogący istotnie obniżać jakość życia pacjentów. Jakie są przyczyny pojawiania się krost na skórze szyi? Czy krosty na szyi u dorosłych mogą wynikać z zaburzeń hormonalnych? Na czym polega terapia tego rodzaju wykwitów? Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się więcej na temat krost na szyi.
Krosty to zmiany wyczuwalne podczas badania palpacyjnego skóry pacjenta, które cechują się tym, że są wypełnione żółtą treścią o ropnym charakterze. Choć wykwity te są kojarzone głównie z infekcjami skóry, to jednak nie zawsze są związane z zakażeniem. Mogą być bowiem elementem obrazu klinicznego również nieinfekcyjnych schorzeń skóry, w tym na przykład zespołu Sneddona-Wilkinsona.
Krosty na szyi mogą wpisywać się w objawy wielu schorzeń dermatologicznych, a najczęstsze z nich to:
zapalenie mieszków włosowych – jest to infekcja skóry najczęściej spowodowana przez bakterie (często Staphylococcus aureus), objawia się pojawieniem się krost na rumieniowym podłożu, które są związane z mieszkami włosowymi,
figówka – jest to przewlekłe, nawracające zapalenie mieszków włosowych, schorzenie to częściej pojawia się u mężczyzn, często w okolicy skóry brody,
trądzik pospolity– choć zmiany najczęściej pojawiają się na twarzy i plecach, to mogą niekiedy swoją lokalizacją objąć również skórę szyi, w tym przypadku częste są również krosty na karku,
zespół Sneddona-Wilkinsona – rzadkie schorzenie dermatologiczne, występujące zazwyczaj u kobiet po 40. roku życia, objawiające się obecnością drobnych krost i nadżerek zlokalizowanych najczęściej w okolicy fałdów skóry, tułowia i kończyn,
infekcje wirusowe, w tym półpasiec i ospa wietrzna – w przebiegu infekcji spowodowanej przez wirusa ospy i półpaśca mogą na pewnym etapie ewolucji zmian pojawić się właśnie krosty,
łuszczyca krostkowa – jest to jedna z odmian łuszczycy, której cechą charakterystyczną są właśnie wykwity krostkowe,
grzybice skóry – w przebiegu zmian grzybiczych niekiedy obserwuje się obecność krost, klasycznie układających się na obwodzie zmian.
Krosty na szyi u dorosłych i dzieci – czym się różnią?
Wygląd krost nie różni się istotnie między populacją osób dorosłych, a populacją pediatryczną. Krosty na szyi u pacjentów pediatrycznych związane są najczęściej z trądzikiem pospolitym i miejscowymi infekcjami skóry (zapalenie mieszków włosowych, grzybica). Krosty na szyi u niemowlaka mogą wystąpić między innymi w przebiegu trądziku niemowlęcego. U pacjentów dorosłych przyczyną tego rodzaju wykwitów częściej są choroby przewlekłe, w tym łuszczyca krostkowa.
Lokalizacja krost – co może sugerować?
Jakich informacji może dostarczyć lokalizacja zmian krostkowych? W sytuacji, gdy zmiany krostkowe obecne są na twarzy, szyi i plecach, a także towarzyszą im zaskórniki i grudki, to wówczas mamy zwykle do czynienia z trądzikiem pospolitym. Jeżeli natomiast zmiany krostkowe znajdują się na całym ciele i towarzyszą im zmiany o typie grudek i złuszczania, to może to świadczyć o łuszczycy krostkowej. Krosty mogą się pojawiać w różnych miejscach na ciele, a postawienie wstępnej diagnozy jest możliwe po wnikliwej ocenie skóry.
Kiedy krosty na szyi są objawem choroby?
Pojedyncza zmiana krostkowa to najczęściej miejscowa infekcja zlokalizowana w obrębie mieszka włosowego, co nie stanowi poważnego stanu klinicznego. Warto jednak wszelkie niepokojące nas zmiany skonsultować z lekarzem dermatologiem.
Jak leczyć krosty na szyi?
Leczenie zmian krostkowych na szyi zależy od konkretnej jednostki chorobowej. W przypadku infekcji spowodowanej przez bakterie konieczne jest włączenie odpowiedniego antybiotyku (w postaci miejscowej lub ogólnej). W odniesieniu do łuszczycy krostkowej niezbędne może okazać się włączenie leczenia ogólnego, na przykład z wykorzystaniem retinoidu – acytretyny. Z kolei zmiany grzybicze wymagają włączenia leczenia przeciwgrzybiczego, po uprzednim pobraniu materiału do badania mikrobiologicznego (zeskrobiny ze skóry). W sytuacji trądziku pospolitego, w zależności m. in. od stanu skóry i wieku pacjenta, stosuje się leki miejscowe (żele, kremy) lub leki doustne (antybiotyki doustne, w tym tetracykliny, a także izotretynoinę).
Krosty na szyi – często zadawane pytania (FAQ)
Poniżej odpowiedzi na najczęściej zadawane przez pacjentów pytania.
O czym świadczą krosty na szyi?
Krosty na szyi mogą świadczyć o infekcji skóry, ale również o schorzeniach przewlekłych. W celu identyfikacji przyczyny pojawienia się krost na szyi należy odwiedzić gabinet dermatologiczny.
Jak pozbyć się krost na szyi?
Niezbędne jest włączenie odpowiedniego leczenia dermatologicznego. Wybór terapii zależy od konkretnej jednostki chorobowej. Niekiedy wystarczy jedynie zastosowanie leku miejscowego (maści lub kremu), w innych zaś przypadkach konieczne może być włączenie leczenia systemowego (na przykład doustnego).
Co oznaczają grudki na szyi?
Grudki zlokalizowane na skórze szyi mogą być elementem obrazu klinicznego wielu schorzeń dermatologicznych. Warto podkreślić, że grudka nie jest synonimem krosty. Grudki to zmiany wyniosłe ponad poziom skóry, które nie są wypełnione treścią ropną. Różnią się od otaczającej skóry spoistością. Grudki mogą występować między innymi w przebiegu takich schorzeń jak łuszczyca, liszaj płaski, czy osutki polekowe.
Czy hormony mogą powodować krosty na szyi?
Zaburzenia hormonalne mogą przyczyniać się do pojawiania się krost na szyi między innymi w przebiegu trądziku pospolitego. Warto jednak podkreślić, że nie jest to jedyna, konkretna przyczyna tego schorzenia. Zaburzenia dotyczące hormonów mogą jednak istotnie wpływać na stan skóry i skuteczność leczenia. Warto wiedzieć, że zmiany trądzikowe mogą być elementem obrazu klinicznego schorzenia ginekologicznego jakim jest zespół policystycznych jajników (PCOS).
Krosty na szyi – podsumowanie
Bibliografia
L. Rudnicka i inni, Współczesna Dermatologia, PZWL, Warszawa 2022,
L. Bolognia i inni, Fourth Edition Dermatologia, Medipage, Warszawa 2022,
A. Szczeklik, Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020/2021,
A. Dembińska-Kieć i inni, Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2005 (dodruk), s. 654–659.
Grzybice to rozpowszechnione choroby infekcyjne, które mogą zajmować różne obszary organizmu człowieka. Jak objawia się grzybica okolic odbytu i jakie czynniki sprzyjają zakażeniu? Na czym polega diagnostyka i leczenie drożdżycy odbytu? Przeczytaj artykuł i dowiedz się więcej o tym schorzeniu.
Grzybice to infekcje, które mogą dotyczyć nie tylko skóry i błon śluzowych, ale również narządów wewnętrznych, w tym przewodu pokarmowego. Odbyt to końcowy odcinek przewodu pokarmowego. Struktura ta również może być dotknięta zakażeniem grzybiczym. Inne określenia na grzybicę odbytu, z którymi można się spotkać to kandydoza odbytu i drożdżyca odbytu.
Gatunki grzybów, które najczęściej odpowiadają za pojawienie się objawów grzybicy odbytu są drożdżaki z rodzaju Candida. Należy mieć jednak świadomość, że ten gatunek drożdżaków może stanowić element flory fizjologicznej w tym obszarze. W niektórych przypadkach dochodzi jednak do zaburzenia w składzie mikrobiomu, co może skutkować nadmiernym namnażaniem się drożdżaków i powodować rozwój grzybicy odbytu.
Przyczyny grzybicy odbytu
Jakie są przyczyny kandydozy odbytu? Najważniejsze czynniki, które sprzyjają namnażaniu się drożdżaków w obrębie odbytu to:
antybiotykoterapia prowadząca do zaburzeń w składzie mikrobiomu, szczególnie, gdy nie są stosowane zalecane probiotyki,
wrodzone i nabyte zaburzenia odporności organizmu,
noszenie nieprzewiewnej bielizny, szczególnie wykonanej ze sztucznych materiałów,
przyjmowanie leków immunosupresyjnych, w tym długotrwała, ogólna sterydoterapia,
zaniedbania higieniczne,
okres ciąży,
stan po przeszczepie narządu.
Objawy grzybicy odbytu
Jak wygląda grzybica odbytu? Najważniejszym objawem związanym z kandydozą odbytu jest rumień, a więc zaczerwienienie w tej okolicy. Objawom skórnym towarzyszy zazwyczaj świąd, pieczenie, a niekiedy również dolegliwości bólowe. Ból może być związany z pęknięciami w obrębie odbytu. Warto wiedzieć, że zmiany skórne mogą pojawić się również w okolicy genitalnej, a także w okolicy pachwin.
Jak leczyć grzybicę odbytu?
Zanim zostanie opisany sposób leczenia grzybicy odbytu, należy poruszyć również temat diagnostyki tej jednostki chorobowej. W pierwszym kroku kluczowy jest dokładnie przeprowadzony wywiad chorobowy oraz badanie przedmiotowe pacjenta, a więc oglądanie zmienionych okolic. Lekarz może zadecydować o konieczności wykonania dodatkowych badań, mających na celu ustalenie jaki gatunek grzyba jest odpowiedzialny za dolegliwości. W tym celu można wykonać:
wymaz z odbytu i klasyczne badanie mykologiczne,
wymaz z odbytu i badania molekularne metodą PCR – mające na celu wykrycie obecności materiału genetycznego grzybów.
Po postawieniu diagnozy, konieczne jest włączenie odpowiedniej terapii. W leczeniu grzybicy odbytu wykorzystuje się:
miejscowe leki przeciwgrzybicze w postaci maści, kremów, lotionów – z zawartością między innymi takich substancji jak klotrimazol, ketokonazol, natamycyna, czy też mikonazol,
doustne leki przeciwgrzybicze w postaci tabletek lub kapsułek – w tym itrakonazol, flukonazol, czy terbinafina.
Trzeba wiedzieć, że wymaz z odbytu powinien być wykonany przed włączeniem leczenia grzybiczego, w innym przypadku jego wynik może być niemiarodajny.
Co możemy zrobić w warunkach domowych aby zredukować objawy związane z grzybicą odbytu? Przede wszystkim warto zadbać o odpowiednią higienę i noszenie naturalnej, przewiewnej bielizny. Nie tylko przyśpiesza to ustępowanie objawów w trakcie leczenia przeciwgrzybiczego, ale także zapobiega nawrotom infekcji. Warto również wzmacniać swoją odporność poprzez dopasowaną do naszych możliwości aktywność fizyczną oraz zróżnicowaną dietę.
Należy mieć jednak świadomość, że domowe sposoby nie zagwarantują nam wyleczenia, konieczne jest bowiem włączenie terapii przeciwgrzybiczej. W tym celu warto udać się na wizytę do lekarza rodzinnego lub lekarza dermatologa, który po ocenie stanu skóry zadecyduje o dalszym postępowaniu. Objawy takie jak świąd i pieczenie odbytu mogą towarzyszyć również innym schorzeniom, w tym chorobom onkologicznym, dotyczącym jelita grubego. Z tego powodu nie warto bagatelizować tych symptomów.
Drożdżyca odbytu rodzi wśród pacjentów wiele pytań i wątpliwości. Poniżej odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania.
Jak wygląda stolec przy grzybicy?
Kandydoza odbytu zazwyczaj nie wiąże się ze zmianami w wyglądzie stolca. Niekiedy jednak objawom grzybicy odbytu może towarzyszyć pojawienie się śluzu i białawych elementów na powierzchni stolca.
Jak rozpoznać grzybicę odbytu?
Konieczna jest wizyta w gabinecie lekarskim. Zazwyczaj wystarczająca jest ocena kliniczna okolicy odbytu, a więc wnikliwie przeprowadzone badanie przedmiotowe. W celu potwierdzenia rozpoznania można wykonać wymaz z odbytu i badanie mykologiczne.
Czy grzybica odbytu śmierdzi?
Grzybica odbytu może być związana z pojawieniem się nieprzyjemnego zapachu, jednak należy podkreślić, że nie jest to regułą. Nieprzyjemny zapach może być również związany z takimi dolegliwościami jak infekcje bakteryjne odbytu, nietrzymanie moczu, nietrzymanie stolca, a także choroby zapalne jelit. Przykry zapach pojawia się częściej w sytuacji, gdy grzybica odbytu nie jest odpowiednio leczona.
Czy grzybica odbytu jest zaraźliwa?
Grzybice należą do schorzeń infekcyjnych, a więc w przypadku kandydozy odbytu – jest możliwość przeniesienia choroby na inną osobę. Zarazić można się poprzez bliski kontakt ze skórą pacjenta, w tym drogą kontaktów seksualnych. Zakażenie może zostać przeniesione również w inne obszary skóry lub śluzówek u danego pacjenta (tak zwana autoinfekcja). Możliwe jest również zakażenie drogą pośrednią, poprzez używanie tych samych ręczników lub bielizny.
Jak wygląda odbyt przy grzybicy?
Zmiany na odbycie w przebiegu grzybicy to przede wszystkim zaczerwienienie. Mogą również pojawić się białawe naloty, a niekiedy bolesne pęknięcia. Zmianom w okolicy odbytu mogą towarzyszyć wykwity, które lokalizują się w sąsiednich obszarach, w tym na narządach płciowych i w pachwinach.
Grzybica odbytu – podsumowanie
Grzybica odbytu to schorzenie infekcyjne, spowodowane najczęściej przez drożdżaki z rodzaju Candida.
Wyróżnia się wiele czynników sprzyjających grzybicy odbytu, a najważniejsze z nich to obniżenie odporności, obciążenie chorobami przewlekłymi, a także antybiotykoterapia.
Najczęstsze objawy kandydozy odbytu to zaczerwienienie w tej okolicy, a także nasilony świąd i pieczenie.
W diagnostyce najważniejszą rolę odgrywa ocena kliniczna pacjenta, pomocne jest również badanie mykologiczne.
W leczeniu kandydozy odbytu zastosowanie znajdują miejscowe jak i ogólnie stosowane leki przeciwgrzybicze.
Bibliografia
L. Rudnicka i inni, Współczesna Dermatologia, PZWL, Warszawa 2022,
J. L. Bolognia i inni, Fourth Edition Dermatologia, Medipage, Warszawa 2022.
A. Kaszuba, M. Kuchciak-Brancewicz, Dermatologia dziecięca w pytaniach i odpowiedziach, Wydawnictwo Czelej, Lublin, 2019.
