Hormony pełnią kluczową rolę w utrzymaniu homeostazy organizmu oraz prawidłowego funkcjonowania poszczególnych układów i narządów człowieka. Diagnostyka zaburzeń endokrynologicznych to złożony proces, który wymaga analizy różnych parametrów. Jednym z istotnych markerów oznaczanych w zaburzeniach hormonalnych jest 17-OH progesteron. Czym dokładnie jest ten związek i jaką rolę pełni w organizmie?
17-OH progesteron, znany również jako 17-hydroksyprogesteron, to naturalnie występujący hormon steroidowy, który odgrywa istotną rolę w organizmie. Jest on prekursorem dla innych hormonów, takich jak testosteron i kortyzol – hormon stresu. 17-OH progesteron syntetyzowany jest głównie w korze nadnerczy oraz w mniejszych ilościach w jajnikach i jądrach. W czasie ciąży hormon ten jest produkowany również przez łożysko.
17-OH progesteron – jaką rolę odgrywa?
17-OH progesteron, wytwarzany wskutek przemian cholesterolu, sam w sobie nie jest aktywnym hormonem steroidowym, lecz stanowi prekursor dla dalszej syntezy innych hormonów. Główna rola 17-OH progesteronu to uczestnictwo w szlaku biosyntezy androstendionu i kortyzolu, który reguluje metabolizm komórkowy: rozkład białek, glukozy i lipidów, a także wpływa na ciśnienie krwi i pracę układu immunologicznego. U kobiet 17-OH progesteron jest związany z regulacją cyklu menstruacyjnego oraz utrzymaniem ciąży.
Proces syntezy hormonów w korze nadnerczy ulega zaburzeniu w przypadku wrodzonego przerostu nadnerczy (ang. congenital adrenogenital hyperplasia, CAH). Schorzenie to w ponad 90% przypadków spowodowane jest niedoborem enzymu 21-hydroksylazy, w wyniku czego dochodzi do nadmiernego gromadzenia się 17-OH progesteronu.
To z kolei prowadzi do nadmiernego wytwarzania androgenów i może objawiać się u kobiet wirylizacją. U noworodków objawem CAH mogą być niejasne cechy zewnętrznych narządów płciowych. CAH, w zależności od postaci, może przebiegać z niedoborem glikokortykoidów i mineralokortykoidów.
Kiedy badać 17-OH progesteron?
Badanie poziomu 17-OH-progesteronu jest przeprowadzane jako rutynowe badanie u noworodków w celu wykrycia wrodzonego przerostu nadnerczy (CAH), a także u chłopców w przypadku przedwczesnego dojrzewania płciowego.
Pomiar stężenia 17-OH progesteronu może być istotny w diagnostyce zaburzeń hormonalnych, takich jak hiperandrogenizm, zespół policystycznych jajników (PCOS) oraz CAH o późnym początku.
Badanie jest również wykorzystywane w monitorowaniu skuteczności terapii hormonalnej u pacjentów z wymienionymi schorzeniami.
Pomiar poziomu 17-OH progesteronu może zostać zlecony przez lekarza w przypadku podejrzenia zaburzeń hormonalnych na podstawie następujących objawów klinicznych:
nieregularne miesiączki,
nadmierne owłosienie,
trudności z zajściem w ciążę.
U kobiet badanie stężenia tego hormonu może wspierać diagnozę przyczyn hirsutyzmu i wirylizacji.
17-OH progesteron – diagnostyka
Wzrost poziomu 17-OH progesteronu może być związany z przerostem nadnerczy, podczas gdy jego obniżenie może wystąpić m.in.:
w chorobie Addisona,
w przypadku infekcji grzybiczych, wirusowych (np. CMV, HIV), bakteryjnych (np. gruźlica),
w różnych schorzeniach autoimmunizacyjnych,
przy niedoczynności przysadki, podwzgórza i tarczycy.
Do wykonania badania poziomu 17-OH progesteronu pobierana jest krew, najczęściej z żyły łokciowej. Na badanie należy zgłosić się w godzinach porannych. Kobiety powinny wykonywać oznaczenie poziomu 17-OH progesteronu między 2. a 5. dniem cyklu miesięcznego lub według zaleceń lekarza.
17-OH progesteron – normy
Zakresy referencyjne stężenia 17-OH progesteronu mogą nieco się różnić w zależności od laboratorium oraz płci i wieku pacjenta. Wartości referencyjne są podawane w raporcie wyników. Zawsze powinny być interpretowane przez lekarza z uwzględnieniem objawów klinicznych pacjenta oraz innych badań diagnostycznych.
17-OH progesteron stanowi ważny marker diagnostyczny w wielu schorzeniach przebiegających z zaburzeniami hormonalnymi. Badanie to jest szczególnie istotne w przypadku diagnostyki CAH, u noworodków z nieprawidłowymi cechami zewnętrznymi narządów płciowych oraz u chłopców z przedwczesnym dojrzewaniem płciowym.
U kobiet oznaczenie stężenia 17-OH progesteronu może być pomocne m.in. w identyfikacji przyczyn nieregularnych miesiączek, hirsutyzmu i wirylizacji. Dzięki coraz większej dostępności i skuteczności badań laboratoryjnych diagnostyka zaburzeń hormonalnych staje się coraz bardziej precyzyjna i efektywna, przyczyniając się do poprawy jakości życia pacjentów.
Bibliografia:
A. Zdrojowy-Wełna, G. Bednarek-Tupikowska, Postępowanie w przewlekłej niewydolności kory nadnerczy – rola lekarza rodzinnego,Fam Med Prim Care Rev 2013; 15(3): 486–490.
W. Arlt, P.M. Stewart, Adrenal corticosteroid biosynthesis, metabolism, and action, Endocrinol Metab Clin North Am 2005 Jun; 34(2): 293–313, viii. doi: 10.1016/j.ecl.2005.01.002. PMID: 15850843.
Włosy są ważnym elementem wyglądu, dlatego wiele osób poszukuje sposobów, aby jak najdłużej zachować ich zdrowie i piękny wygląd. Wśród tych sposobów jest przyjmowanie suplementów, które mają zatrzymać wypadanie włosów, pomagać w utrzymaniu ich w dobrej kondycji. Jakie składniki diety mają wpływ na piękne włosy? Czy warto zażywać suplementy diety?
Na skórze głowy mamy 100 tys. mieszków włosowych. Aż 90% włosów jest w fazie wzrostowej, tzw. fazie anagenu. Aby faza wzrostu przebiegała bez problemu, potrzebne są składniki odżywcze, gwarantujące niezakłócony przebieg tego procesu.
Druga faza cyklu rozwojowego włosa to faza przejściowa, tzw. faza katagenu. Trzecia faza to telogen, faza spoczynku, po której włosy naturalnie wypadają.
U zdrowego człowieka całkowicie fizjologiczne jest wypadanie do 100 włosów dziennie. Jeśli zauważymy nadmierną utratę włosów, jest to wskazaniem do poszukiwania przyczyn takiego stanu.
Nadmierne wypadanie włosów i łysienie mogą być spowodowane wieloma czynnikami. To na przykład:
predyspozycje genetyczne,
nadmierny i długotrwały stres,
niezbalansowana dieta,
nadużywanie alkoholu i palenie papierosów,
zanieczyszczenie środowiska,
leki,
zmiany równowagi hormonalnej spowodowane chorobą (np. niedoczynność tarczycy) lub występujące w ciąży czy w okresie menopauzy.
Styl życia jest bardzo ważnym czynnikiem determinującym wypadanie włosów. Istnieją doniesienia o bliźniakach, u których – pomimo identycznego profilu genetycznego – stopień wypadania włosów jest różny. Jest to wynikiem narażenia na inne czynniki środowiskowe i innego stylu życia.
Wpływ odżywiania i diety na kondycję włosów stanowi ciągle obszar badań. Niektóre witaminy i składniki mineralne wpływają na regulację stresu oksydacyjnego i stanu zapalnego, które są ważnymi mechanizmami promującymi wypadanie włosów.
Niektóre składniki odżywcze mogą:
przeciwdziałać stresowi oksydacyjnemu,
naprawiać uszkodzenia w komórkach,
przywracać równowagę i wzrost włosów.
Problemem mogą być niedobory tych składników, również subkliniczne (nie powodujące jeszcze widocznych objawów klinicznych, ale wywołujące już subtelne zaburzenia równowagi w funkcjonowaniu niektórych szlaków metabolicznych). Jakie to składniki?
Niedobór żelaza często występuję u kobiet z wypadaniem włosów, a markerem jego niedoboru jest ferrytyna. Mieszki włosowe są jednym z magazynów ferrytyny, który zaczyna być opróżniany w stanach niedoboru żelaza. Ferrytyna jest kierowana do krążenia ustrojowego, aby zabezpieczyć prawidłowe funkcjonowanie szpiku kostnego. Zatrzymuje to wzrost włosa, a następnie promuje jego wypadanie.
Żelazo jest również elementem potrzebnym do konwersji zmagazynowanego hormonu tarczycy T3 do formy aktywnej T4, czym przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania tego gruczołu. Więcej o niedoborach żelaza w organizmie i o tym, jak je zbadać, przeczytasz w artykule: Niedobór żelaza w organizmie
Witamina C
Prawidłowy jej poziom jest niezbędny do optymalnego wchłaniania żelaza, niedobór witaminy C prowadzi do słabszej dostępności żelaza w organizmie. Witamina C jest również antyoksydantem, bierze udział w eliminacji stresu oksydacyjnego w ludzkim organizmie.
Cynk
Jest pierwiastkiem śladowym wspomagającym tworzenie keratyny, głównego składnika budulcowego włosów i paznokci. Niedobór cynku może skutkować wypadaniem włosów, dlatego wiele osób w tej sytuacji zażywa suplementy.
Jednak badania korelacji poziomu cynku z wypadaniem włosów nie są jednoznaczne, dlatego przed ewentualną suplementacją należy oznaczyć stężenie cynku w surowicy i wprowadzić suplementację po ustaleniu istnienia jego niedoborów.
Selen
Jest również pierwiastkiem śladowym, biorącym udział w syntezie wielu białek oraz kofaktorem peroksydazy glutationu, enzymu zaangażowanego w obrót glutationu – podstawowego antyoksydantu ludzkiego organizmu. Badanie kliniczne przeprowadzone u pacjentek przyjmujących chemioterapię z powodu raka jajnika wykazało znaczne zmniejszenie wypadania włosów u chorych przyjmujących selen.
Selen jest to pierwiastek o wąskich widełkach pomiędzy dawką zalecaną a dawką toksyczną. Łatwo można go przedawkować, dlatego ewentualna suplementacja rekomendowana jest po potwierdzeniu niedoborów selenu we krwi. Zbyt duże dawki selenu mogą również przyczyniać się do wypadania włosów.
Biotyna (witamina B7)
Witamina wspomagająca kondycję skóry i włosów dzięki zawartości siarki. Niedobór biotyny jest uważany za jedną z przyczyn wypadania włosów, ale nie ma dowodów klinicznych wskazujących, że jej suplementacja – przy braku niedoborów – sprzyja wzrostowi włosów. Niedobór biotyny u osób na standardowej diecie w praktyce nie występuje.
Jeśli podejrzewa się, że przyczyną wypadania włosów jest niedostateczna ilość tej witaminy w diecie, warto zacząć od uzupełnienia jej poziomu poprzez dobór odpowiednich produktów w całodziennym jadłospisie. Więcej o biotynie znajdziesz tu: Biotyna, witamina H, witamina B7 – źródła w diecie, objawy niedoboru i nadmiaru
Pozostałe składniki pokarmowe mające wpływ na kondycję włosów to: witamina D, witamina B12, kwas foliowy, miedź i witamina A. W przypadku witaminy A za wypadanie włosów odpowiedzialna jest hiperwitaminoza, czyli jej nadmiar.
Co jeść na zdrowe włosy i paznokcie?
Dobra kondycja włosów zależy od wielu witamin i minerałów, dlatego najprostszą odpowiedzią na pytanie, co jeść na zdrowe włosy i paznokcie będzie różnorodna i zbilansowana dieta.
Jednym z najzdrowszych modeli żywieniowych jest dieta śródziemnomorska, która charakteryzuje się:
niskim spożyciem tłuszczów nasyconych i białka zwierzęcego
wysokim spożyciem tłuszczów nienasyconych, błonnika i antyoksydantów
optymalnym stosunkiem kwasów omega-3 i omega-6.
Jest to dieta bogata w warzywa, owoce, rośliny strączkowe, ryby, orzechy i zboża. Zawiera również wszystkie niezbędne dla pięknych włosów witaminy i minerały.
Wpływ kluczowych składników pokarmowych spożywanych w diecie śródziemnomorskiej na stan zdrowia człowieka był przedmiotem wielu badań. Oceniano również ich wpływ na kondycję włosów i zahamowanie ich wypadania.
Badania potwierdzają, iż niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe zawarte w oliwie z oliwek działają wspomagająco na kondycję włosów. Wskazują także, iż u osób stosujących tę dietę ryzyko łysienia i wypadania włosów jest mniejsze, dlatego dbając o piękny i zdrowy wygląd, również włosów, warto stosować ten model żywieniowy.
Bibliografia
Almohanna HM, Ahmed AA, Tsatalis JP, Tosti A. The Role of Vitamins and Minerals in Hair Loss: A Review. Dermatol Ther (Heidelb). 2019 Mar;9(1):51-70. doi: 10.1007/s13555-018-0278-6. Epub 2018 Dec 13. PMID: 30547302; PMCID: PMC6380979.
Rajput RJ. Influence of Nutrition, Food Supplements and Lifestyle in Hair Disorders. Indian Dermatol Online J. 2022 Oct 21;13(6):721-724. doi: 10.4103/idoj.idoj_175_22. PMID: 36386748; PMCID: PMC9650738.
Gokce N, Basgoz N, Kenanoglu S, Akalin H, Ozkul Y, Ergoren MC, Beccari T, Bertelli M, Dundar M. An overview of the genetic aspects of hair loss and its connection with nutrition. J Prev Med Hyg. 2022 Oct 17;63(2 Suppl 3):E228-E238. doi: 10.15167/2421-4248/jpmh2022.63.2S3.2765. PMID: 36479473; PMCID: PMC9710406.
Choroba Fabry’ego to rzadka, genetyczna dolegliwość, która wpływa na wiele systemów organizmu i prowadzi do szeregu poważnych komplikacji. Dowiedz się, jakie są przyczyny schorzenia i jak wygląda diagnoza.
Choroba Fabry’ego to efekt mutacji w genie kodującym enzym alfa-galaktozydazę A (α-Gal A) zlokalizowanym na chromosomie X (stąd zdecydowanie częściej dotyka mężczyzn), wskutek czego spada jego aktywność.
Skoro enzym jest dysfunkcjonalny, to substraty, czyli globotriaozyloceramidy, nie mogą być odpowiednio przetwarzane, stąd są gromadzone w strukturach komórkowych zwanych lizosomami.
Dalej narastające pokłady globotriazoloceramidów uszkadzają tkanki, co prowadzi do szeregu objawów klinicznych, zwłaszcza ze strony ośrodkowego układu nerwowego, serca i nerek.
Częstość występowania choroby Fabry’ego jest przedmiotem sporu – w zależności od źródła waha się w zakresie 1 na 17 000 do 1 na 117 000 osób.
Jakie objawy występują w przebiegu choroby Fabry’ego?
Choroba może objawiać się z różnym nasileniem. W postaci klasycznej pierwsze objawy, w tym przewlekły ból neuropatyczny i silne, napadowe bóle kończyn dolnych, pojawiają się zwykle w dzieciństwie.
Objawy choroby Fabry’ego takie jak:
zmęczenie,
zmiany skórne pod postacią rogowca krwawego (drobne rogowaciejące naczyniaki skóry widoczne jako czerwonopurpurowa wysypka),
biegunka,
ból brzucha,
niedosłuch,
szumy w uszach,
charakterystyczne zmiany w rogówce są dodatkowymi częstymi wczesnymi objawami.
Utajone, niewidoczne klinicznie uszkodzenie nerek może wystąpić już w młodym wieku – u wielu chorych obserwuje się albuminurię, a niekiedy nawet stwardnienie kłębuszków nerkowych.
Objawowe powikłania narządowe zwykle pojawiają się u młodych dorosłych pacjentów. Do najczęstszych należy przewlekła choroba nerek, która z czasem postępuje do niewydolności tego narządu.
Kolejnymi następstwami choroby Fabry’ego są: przerost lewej komory związany ze zwłóknieniem mięśnia sercowego, zaburzenia rytmu serca, zajęcie płuc, nagła głuchota, przemijające epizody niedokrwienne mózgu (tzw. TIA), udary i ostatecznie przedwczesna śmierć.
Kiedy rozpocząć diagnostykę choroby Fabry’ego?
Choroba Fabry’ego zazwyczaj atakuje więcej niż jeden układ narządów i należy ją podejrzewać u osób, u których występuje co najmniej jedno z wymienionych:
naczyniowe zmiany skórne pod postacią rogowca krwawego,
bardzo silny ból dłoni i/lub stóp, promieniujący do innych części ciała, często opisywany jako palący,
bóle w okolicach stawów kończyn górnych i dolnych,
zaburzenia pocenia się (zmniejszona lub zwiększona potliwość, niekiedy jej brak),
złogi w rogówce, tzw. cornea verticillata, najczęściej widoczne w badaniu okulistycznym,
niewyjaśniony przerost lewej komory lub zaburzenia rytmu serca,
niewyjaśniony udar mózgu u młodej osoby,
ból brzucha, nudności i/lub biegunka o nieznanej etiologii u młodych dorosłych, wskazujący na zespół jelita drażliwego,
niewydolność nerek o nieznanej etiologii, w tym niewyjaśniony białkomocz lub mikroalbuminuria,
zgon u członka rodziny (zwłaszcza mężczyzny) przed 50. rokiem życia z powodu udaru, zaburzeń rytmu serca lub niewydolności nerek.
Jak rozpoznaje się chorobę Fabry’ego?
Do rozpoczęcia diagnostyki skłaniają zwykle wyżej opisane objawy lub – znacznie rzadziej – obciążony wywiad rodzinny. Chorobę Fabry’ego rozpoznaje się poprzez identyfikację niedoboru aktywności enzymatycznej alfa-galaktozydazy A (α-Gal A) w osoczu, izolowanych leukocytach i/lub hodowanych komórkach.
Część autorów podaje, że należy oznaczyć aktywność enzymatyczną zarówno w osoczu, jak i na leukocytach, ponieważ niektóre warianty patogenne wpływają na transport wewnątrzkomórkowy lub pakowanie/wydzielanie enzymu, tak że zmniejszenie aktywności enzymu w osoczu jest bardziej wyraźne niż zmniejszenie aktywności enzymu w leukocytach.
W zależności od wyniku wyróżnia się postać klasyczną (poniżej 1% aktywności enzymu) i atypową (powyżej 1%). W przypadkach wątpliwych przeprowadzane są badania genetyczne, a niekiedy biopsja skóry lub nerek.
Choroba Fabry’ego – czy istnieją skuteczne metody leczenia?
Choroby Fabry’ego nie da się całkowicie wyleczyć, istnieje jednak leczenie wspomagające, które istotnie poprawia rokowanie. Jest to enzymatyczna terapia zastępcza, czyli ciągłe uzupełnianie brakującego enzymu.
W Polsce od roku 2019 realizuje się program lekowy obejmujący 3 leki:
agalzydazę alfa,
agalzydazę beta,
migalastat.
Kwalifikacji do leczenia dokonuje specjalny Zespół Koordynacyjny ds. Chorób Ultrarzadkich powoływany przez Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia, a głównymi kryteriami są udokumentowana badaniami, objawowa choroba i/lub wykazanie mutacji w genie kodującym nieprawidłowy enzym.
Według Charakterystyki Produktu Leczniczego pierwsze dwa z wymienionych leków są dostępne już od 8. roku życia, a trzeci od 16. roku życia. Dodatkowo po rozpoznaniu przeprowadzana jest wyjściowa ocena zajęcia narządów, a następnie coroczne monitorowanie u chłopców i co 2-3 lata u dziewcząt.
W zależności od powikłań stosowane jest odpowiednie leczenie np. niewydolności nerek czy nadciśnienia tętniczego.
Choroba Fabry’ego – długość życia i rokowanie
Według aktualnych danych literaturowych pacjenci z chorobą Fabry’ego żyją krócej. Do zgonu dochodzi między 3. a 5. dekadą życia, głównie z powodu powikłań kardiologicznych i nerkowych.
Choroba Fabry’ego ma niejednorodny przebieg, ale większość jej powikłań zagraża życiu.
Dodatkowo, z uwagi na ból, obniżeniu ulega jakość życia.
Nie są znane długofalowe skutki enzymatycznej terapii zastępczej, jednak wielu chorym pozwala ona na normalne funkcjonowanie.
Choroba Fabry’ego – podsumowanie
Choroba Fabry’ego jest rzadka, choć realna częstość występowania jest prawdopodobnie niedoszacowana, co pokazują rozbieżności w danych literaturowych. Pierwsze objawy są niespecyficzne, co opóźnia rozpoznanie. To z kolei prowadzi do narastającego uszkodzenia wielu narządów i zwiększa ryzyko ostrych powikłań (np. udaru mózgu).
W wielu krajach, w tym w Polsce, istnieją programy lekowe, tzw. enzymatyczna terapia zastępcza, w której pacjent otrzymuje działający substytut brakującego enzymu.
Bibliografia
Germain DP, Fouilhoux A, Decramer S, Tardieu M, Pillet P, Fila M, Rivera S, Deschênes G, Lacombe D. Consensus recommendations for diagnosis, management and treatment of Fabry disease in paediatric patients. Clin Genet. 2019 Aug;96(2):107-117. doi: 10.1111/cge.13546. Epub 2019 Jun 6. PMID: 30941742; PMCID: PMC6852597.
Lenders M, Brand E. Fabry Disease: The Current Treatment Landscape. Drugs. 2021 Apr;81(6):635-645. doi: 10.1007/s40265-021-01486-1. Epub 2021 Mar 15. PMID: 33721270; PMCID: PMC8102455.
Mehta A, Hughes DA. Fabry Disease. 2002 Aug 5 [Updated 2024 Apr 11]. In: Adam MP, Feldman J, Mirzaa GM, et al., editors. GeneReviews® [Internet]. Seattle (WA): University of Washington, Seattle; 1993-2024.
Morand O, Johnson J, Walter J, Atkinson L, Kline G, Frey A, Politei J, Schiffmann R. Symptoms and Quality of Life in Patients with Fabry Disease: Results from an International Patient Survey. Adv Ther. 2019 Oct;36(10):2866-2880. doi: 10.1007/s12325-019-01061-x. Epub 2019 Aug 21. PMID: 31435831; PMCID: PMC6822826.
Bruceloza to odzwierzęce schorzenie bakteryjne o bardzo zróżnicowanym obrazie klinicznym. Jakie są najczęstsze objawy brucelozy? Czy bruceloza u ludzi jest niebezpieczna? Co warto wiedzieć na temat tej jednostki chorobowej? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziemy w poniższym artykule.
Bruceloza to choroba odzwierzęca, występująca na całym świecie, która wywoływana jest przez bakterie z rodzaju Brucella. Rezerwuarem tych bakterii są zwierzęta takie jak: owce, kozy, wielbłądy, bydło, bizony,jaki, ale także świnie (dzikie i domowe), renifery, rzadziej zające, psy i lisy. Dla człowieka źródłem zakażenia są zwierzęta, w tym jego wydzieliny i wydaliny (w tym płyn owodniowy, mleko, mocz).
Do zakażenia może dojść poprzez spożycie produktów pochodzenia zwierzęcego, takich jak mięso, sery lub mleko, jeżeli produkty te nie zostały poddane obróbce termicznej. Do zakażenia może dojść nie tylko drogą pokarmową, ale także przez kontakt bezpośredni, a więc na przykład przez uszkodzoną skórę, ale również drogą oddechową (dochodzi do zakażenia poprzez inhalację, co sprawia, że bakterie te mogą stanowić rodzaj broni biologicznej).
Warto dodać, że bakterie z rodzaju Brucella są wrażliwe na temperaturę powyżej 65°C i giną po kilkunastu minutach, jednak są dość odporne na warunki środowiska zewnętrznego, mogą bowiem przeżyć w wodzie lub glebie nawet przez 3 miesiące.
Przyczyny występowania brucelozy
Bruceloza jest chorobą bakteryjną, co oznacza, że powodują ją bakteria, a dokładniej bakterie z rodzaju Brucella (głównie gatunki odpowiedzialne za rozwój tego schorzenia to B. melitensis, B. abortus, B. suis, B. canis).
Są to bakterie żyjące wewnątrzkomórkowo, co oznacza, że przeżywają i namnażają się wewnątrz komórek, a dokładniej wewnątrz granulocytów, czyli jednego z rodzaju leukocytów (krwinek białych). Następnie, zainfekowane komórki przenoszą się drogą krwi do różnych narządów, głównie do wątroby, śledziony, szpiku kostnego, a także tkanek układu mięśniowego i moczowo-płciowego. W tych narządach i tkankach może dojść do powstawania ropni i ziarniniaków. Opisywane w tym akapicie zmiany odpowiadają za pojawienie się objawów brucelozy.
Jakie objawy u ludzi daje bruceloza?
Bruceloza może mieć bardzo różny przebieg kliniczny, od bezobjawowego, do ciężkiego, powikłanego zakażeniem ogólnoustrojowym, a nawet zgonem. Bruceloza w nomenklaturze medycznej jest nazywana „wielkim imitatorem”, co oznacza, że ma dość niespecyficzne objawy kliniczne i może imitować inne jednostki chorobowe, co utrudnia postawienie ostatecznego rozpoznania.
Zakażenie brucelozą dzieli się na zakażenie ostre i przewlekłe.
O ostrym zakażeniu mówimy wówczas, gdy objawy choroby utrzymują się poniżej 8 tygodni od zakażenia. Do objawów ostrego zakażenia zaliczamy:
ból mięśni i stawów,
nasilone pocenie się,
osłabienie,
dolegliwości żołądkowo-jelitowe,
ból jąder u mężczyzn.
Z kolei o przewlekłym zakażeniu mówimy w sytuacji, gdy objawy występująpowyżej 52 tygodni od zakażenia. Zaliczamy do nich:
objawy związane z układem kostno-szkieletowym,
zaburzenia czucia,
zaburzenia łaknienia,
przewlekłe zmęczenie,
zaburzenia słuchu,
zaburzenia snu,
bóle głowy,
zaburzenia potencji,
zaburzenia miesiączkowania,
niekiedy kaszel.
Objawy brucelozy i stany kliniczne, które są wspólne dla postaci ostrej i przewlekłej to przede wszystkim:
wysoka gorączka,
obniżenie ciśnienia tętniczego,
zwolnienie akcji serca,
zapalenie stawów: głównie stawu kolanowego, biodrowego i krzyżowo-biodrowego,
zmiany w narządzie wzroku, w tym zapalenie tęczówki, zapalenie rogówki i naczyniówki.
Diagnostyka brucelozy
Ze względu na złożony obraz kliniczny, brucelozy nie można rozpoznać tylko na podstawie objawów chorobowych. Diagnostyka brucelozy obejmuje wykonanie badań diagnostycznych, takich jak:
oznaczenie przeciwciał w klasie IgM i oznaczenie przeciwciał w klasie IgG – badania serologiczne stanowią podstawę rozpoznania brucelozy. Warto dodać, że przeciwciała IgM są wykrywane po tygodniu od zakażenia, natomiast przeciwciała IgG – po około 2 tygodniach. Z upływem czasu stężenie przeciwciał ulega zmniejszeniu. W sytuacji, gdy przeciwciała IgG nie zanikają – możemy rozważać nawrót brucelozy lub przejście schorzenia w fazę przewlekłą.
hodowla z materiału biologicznego takiego, jak krew, płyn mózgowo-rdzeniowy, czy szpik – hodowla jest badaniem stosunkowo mało swoistym i wymaga czasu (czas inkubacji wynosi nawet ponad 30 dni),
odczyn Burneta, czyli test skórny z bruceliną – jest to test, polegający na wstrzyknięciu ekstraktu z nieżywych bakterii, test ten jest dodatni, gdy w miejscu wstrzyknięcia pojawia się naciek zapalny,
badania molekularne z wykorzystaniem metody PCR.
W diagnostyce serologicznej wykorzystuje się różne metody – zarówno odczyn aglutynacji Wrighta, testy ELISA, jak i odczyn antyglobulinowy Coombsa oraz odczyny immunofluorescencji pośredniej.
Dodatkowo wykonuje się takie badania jak:
morfologia krwi obwodowej – widoczne jest typowo zwiększenie liczby leukocytów (leukocytoza),
oznaczenie parametrów stanu zapalnego: CRP, OB,
badanie płynu stawowego,
badania obrazowe – ultrasonografia, badania RTG stawów,
badania histopatologiczne bioptatów, w których wykrywane są ziarniniaki.
Leczenie brucelozy
Leczenie tej jednostki chorobowej zależy od postaci zakażenia oraz od tego, jakie narządy i tkanki zostały zajęte. Jest to schorzenie bakteryjne, więc podstawą leczenia są antybiotyki – doksycyklina, ryfampicyna i aminoglikozydy (stosowane w różnych schematach terapeutycznych) są leczeniem pierwszego wyboru. U kobiet ciężarnych stosuje się natomiast kotrimoksazol z ryfampicyną.
W leczeniu objawowym stosuje się przede wszystkim leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe i sterydoterapię. Śmiertelność w przebiegu brucelozy wynosi około 1%. Do najczęstszych powikłań należą: zanik kanalików nasiennych i tym samym bezpłodność, ubytki neurologiczne, a także tętniaki.
Podsumowując, bruceloza to choroba odzwierzęca, którą nie zawsze można łatwo zdiagnozować. Z tego powodu ważne jest przeprowadzenie badań diagnostycznych w jej kierunku, szczególnie u pacjentów, którzy mogli spożyć skażoną, importowaną żywność, pochodząca z terenów endemicznego występowania brucelozy. Wykonanie odpowiednich badań pod kontrolą lekarską pozwoli na postawienie diagnozy i szybkie włączenie odpowiedniego leczenia.
Bibliografia
P. Gajewski, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019/2020,
G. Herold, Medycyna wewnętrzna. Repetytorium dla studentów medycyny i lekarzy, PZWL, Warszawa 2006,
A. Parfieniuk-Kowerda, Bruceloza, Medycyna Praktyczna. [dostęp online https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/161898,bruceloza].
Morfologia krwi obwodowej to podstawowe badanie laboratoryjne, które wykonuje się w celach przesiewowych i diagnostycznych. Jedną z wartości, jaką możemy odczytać z wyniku morfologii krwi obwodowej jest liczba bazofilów. Czym tak właściwie są bazofile i jaką rolę pełnią w organizmie? Czy bazofile podwyższone to stan, który towarzyszy tylko reakcjom alergicznym?
Bazofile, nazywane również granulocytami zasadochłonnymi to niewielka subpopulacja leukocytów. Bazofile obok neutrofili, monocytów, limfocytów i eozynofilii to jeden z rodzajów leukocytów, czyli tak zwanych białych krwinek.
Komórki te zostały opisane po raz pierwszy przez Paula Ehrlicha w 1879 roku. Granulocyty zasadochłonne stanowią około 1% wszystkich leukocytów, co oznacza, że jest ich stosunkowo mało, w porównaniu do innych subpopulacji białych krwinek.
Bazofile – jak są zbudowane?
Bazofile to komórki o rozmiarze 7–11 µm, które cechują się dwupłatowym jądrem komórkowym. Granulocyty zasadochłonne charakteryzują się obecnością w cytoplazmie zasadochłonnych, okrągłych ziarnistości, które zawierają substancje takie jak histamina i siarczan heparanu. Histamina należy do mediatorów stanu zapalnego oraz mediatorów odczynu alergicznego, z kolei siarczan heparanu ma właściwości przeciwkrzepliwe.
Rola bazofili w organizmie
Mimo małej liczebności bazofili, komórki te pełnią w organizmie człowieka wiele ważnych funkcji. Najważniejsze role, jakie pełnią bazofile to:
udział w procesach odporności wrodzonej – między innymi w wydzielaniu związków o działaniu antybakteryjnym (na przykład b-defensyny i katelicydyny) i tworzeniu struktur niszczących bakterie, ale także w rozpoznawaniu cząsteczek pochodzących od patogenów poprzez specjalne receptory, co pozwala na zapoczątkowanie reakcji odpornościowych,
udział w procesach odporności nabytej – bazofile odpowiadają za wydzielanie wielu interleukin oraz za prezentowanie antygenów, a co więcej, mogą również stymulować wydzielanie immunoglobulin IgE i IgG przez limfocyty B,
udział w reakcjach uczuleniowych – bazofile mogą wiązać przeciwciała IgE, co prowadzi do uwolnienia mediatorów reakcji alergicznej (między innymi histaminy), a to z kolei powoduje ujawnienie się objawów reakcji alergicznych – na przykład pojawienie się na skórze bąbli w przebiegu pokrzywki alergicznej,
udział w reakcjach autoimmunologicznych – bazofile mają swój udział w zjawiskach immunologicznych, zachodzących w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego, czy reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS).
Bazofile we krwi – na czym polega badanie?
Określenie liczby bazofili we krwi możemy uzyskać poprzez wykonanie morfologii krwi obwodowej. Morfologia krwi jest badaniem laboratoryjnym wykonywanym z próbki krwi żylnej. Badanie to umożliwia ocenę parametrów charakteryzujących krwinki czerwone, białe oraz płytki krwi. Z wyniku morfologii obwodowej krwi możemy odczytać ogólną liczbę wszystkich leukocytów, ale również liczbę poszczególnych rodzajów leukocytów, w tym bazofili. W wyniku badania uzyskujemy zarówno wartości względne (a więc odsetek procentowy danej subpopulacji), jak i bezwzględne (a więc liczbę komórek poszczególnych subpopulacji).
Badanie bazofili – wartości referencyjne
Wartości referencyjne dla poszczególnych komórek, w tym bazofili mogą się różnić w zależności od płci, rasy, lecz także wieku pacjenta. Co więcej, mogą one być uzależnione również od laboratorium, w którym wykonujemy badanie. Zwiększenie liczby bazofili powyżej wartości referencyjnych nazywane jest w mianownictwie medycznym bazofilią, natomiast obniżenie ich liczby – bazopenią (bazofile niskie).
Bazofile poniżej wartości referencyjnej
O czym może świadczyć bazopenia, a więc, potocznie mówiąc, niskie bazofile? Obniżenie liczby bazofili w morfologii krwi obwodowej można zaobserwować przede wszystkim w przebiegu:
ostrych infekcji,
nadczynności tarczycy,
ostrych sytuacjach stresowych.
Warto dodać, że w praktyce klinicznej obniżenie liczby bazofili nie ma zazwyczaj dużej wartości diagnostycznej. Wynika to przede wszystkim z fizjologicznie niskiego poziomu tych komórek we krwi obwodowej.
Bazofile powyżej wartości referencyjnej
Pacjenci często zastanawiają się, co oznaczają podwyższone bazofile. Z bazofilią mamy do czynienia w przebiegu takich sytuacji klinicznych jak:
reakcje nadwrażliwości – w tym reakcje na leki, pokarmy, alergeny wziewne,
zespoły mieloproliferacyjne – w tym przewlekła białaczka szpikowa, ostra i przewlekła białaczka bazofilowa, osteomielofibroza,
choroby autoimmunologiczne – na przykład reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), wrzodziejące zapalenie jelit,
niedoczynność tarczycy,
gruźlica,
niektóre schorzenia nowotworowe.
Bazofile we krwi – podsumowanie
Podsumowując, bazofile to rodzaj białych krwinek, których liczbę możemy określić wykonując proste badanie, jakim jest morfologia krwi obwodowej. O ile niskie bazofile nie mają dużego znaczenia diagnostycznego, to bazofilia (a więc potocznie bazofile wysokie) może świadczyć o obecności poważnych schorzeń hematologicznych. Regularne wykonywanie morfologii krwi obwodowej pozwala na wczesne wykrycie wielu chorób.
Jeżeli mamy jakiekolwiek wątpliwości dotyczące naszych wyników, w tym wyniku morfologii – warto skonsultować się ze swoim lekarzem rodzinnym. Specjalista po przeanalizowaniu dostarczonych przez nas wyników badań zadecyduje o dalszym postępowaniu. Warto wyraźnie podkreślić, że nie każde odchylenie w badaniach laboratoryjnych świadczy o chorobie.
Bibliografia
J. Kopeć-Szlęzak, Rola granulocytów zasadochłonnych (bazofili) w świetle badań z ostatnich lat, Journal of Transfusion Medicine 2016, tom 9, nr 2, 45–53,
B. Sokołowska, Różnicowanie zaburzeń liczby i morfologii białych krwinek. Normy wskaźników opisujących układ białokrwinkowy, Wielka Interna – Hematologia, Medical Tribune Polska, Warszawa 2011,
P. Gajewski, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019/2020,
M. Salamonowicz, Jak interpretować zwiększoną liczbę bazofilów? Medycyna Praktyczna [dostęp online: https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.11.3.23. ].
Choroba Chagasa to schorzenie pasożytnicze, które występuje w pewnych rejonach świata, stanowiąc tym samym zagrożenie dla wielu osób podróżujących. Choroba ta może przebiegać w sposób zupełnie bezobjawowy, ale również prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych. Gdzie występuje choroba Chagasa i jaki jest jej obraz kliniczny? W jaki sposób może dojść do zakażenia? Jak chronić się przed chorobą Chagasa?
Choroba Chagasa, nazywana także trypanosomozą amerykańską to jedna z chorób pasożytniczych, która występuje w sposób endemiczny, czyli danym obszarze w podobnej liczbie przypadków przez wiele lat. Choć w większości przypadków choroba Chagasa przebiega w sposób bezobjawowy, to przy wystąpieniu pewnych powikłań może doprowadzić do zgonu. Jaka jest przyczyna choroby Chagasa? Odpowiedź znajdziemy w kolejnych akapitach tego artykułu.
Świdrowiec amerykański – główny winowajca choroby Chagasa
Przyczyną choroby Chagasa jest wewnątrzkomórkowy pierwotniak Trypanosoma cruzi(świdrowiec amerykański), który cechuje się dużym powinowactwem do komórek układu nerwowego, a także komórek mięśniowych, w tym mięśnia sercowego.
Rezerwuarem tego pierwotniaka są domowe i dzikie zwierzęta, przede wszystkim gryzonie. Jak więc dochodzi do zakażenia? Pasożyt odpowiedzialny za chorobę Chagasa jest przenoszony przez tak zwane „pluskwy całujące” (czyli pluskwiaki z rodzaju Triatoma, Rhodnius, a także Panstrongylus). Tego rodzaju pluskwy są aktywne głównie nocą, a do zarażenia dochodzi przede wszystkim na skutek kontaktu wydalin pluskwiaków z uszkodzoną skórą człowieka, rzadziej przez samo ukąszenie.
Do zarażeniamoże dojść także poprzez spożywanie soków owocowych lub z trzciny cukrowej, zanieczyszczonej kałem pluskwiaków. Inne, możliwe drogi zarażenia to przetoczenia krwi i preparatów krwiopochodnych, przeszczepy serca (gdy doszło do zainfekowania jego komórek) oraz droga przezłożyskowa.
Gdzie występuje choroba Chagasa?
W jakich rejonach można spodziewać się występowania choroby Chagasa? Należy tutaj wymienić przede wszystkim tereny wiejskie i rolnicze w Ameryce Środkowej i Ameryce Południowej oraz w niektórych, południowych stanach USA. Na szczególną uwagę zasługują doliny górskie, występujące w Andach. Choroba ta występuje też w Hiszpanii i Portugalii, co wynika z ruchów migracyjnych i pojawiania się emigrantów z Ameryki Południowej. Warto zaznaczyć, że schorzenie jest przekazywane przez łożysko, co sprawia, że występuje w kolejnych pokoleniach migrujących osób.
Jakie objawy daje choroba Chagasa?
Trypanosomoza może mieć bardzo różny przebieg kliniczny – od bezobjawowego do bardzo ciężkiego. Pierwsze objawy choroby Chagasa pojawiają się najczęściej po upływie 2 tygodni od zarażenia. Jakie są pierwsze objawy trypanosomozy? Należy tutaj wymienić:
obrzęk i pojawienie się owrzodzenia w miejscu wniknięcia pasożyta przez skórę,
obrzęk w obrębie spojówek, obrzęk połowy twarzy – dotyczy to sytuacji, gdy do wniknięcia doszło poprzez spojówkę oka,
gorączka,
ból mięśni,
osłabienie,
powiększenie węzłów chłonnych,
zmiany skórne,
powiększenie wątroby i śledziony ,
objawy zapalenia mięśnia sercowego,
zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych.
W sytuacji braku włączenia leczenia parazyty utrzymują się we krwi pacjenta przez wiele lat, co skutkuje pojawieniem się objawów związanych z przewlekłym przebiegiem schorzenia. Po kilku, kilkunastu latach mogą pojawić się takie powikłania choroby jak:
kardiomiopatia rozstrzeniowa,
zaburzenia rytmu serca,
poszerzenie przewodu pokarmowego,
zapalenie mięśnia sercowego,
zapalenie mózgu.
Diagnostyka trypanosomozy
Jakie badania pozwalają na postawienie diagnozy i rozpoznanie choroby Chagasa? W trakcie diagnostyki trypanosomatozy wykonuje się głównie:
gruby i cienki rozmaz krwi obwodowej w kierunku obecności postaci trypomastigota,
hodowlę na specjalnych podłożach (Novy-MacNeal-Nicolle),
badanie histologiczne materiału pobranego z węzłów chłonnych, szpiku lub śledziony lub innego narządu w kierunku obecności Trypanosoma cruzi,
wykrywanie swoistych przeciwciał IgM i IgG we krwi obwodowej z wykorzystaniem techniki ELISA,
wykrywanie DNA Trypanosoma cruzi z wykorzystaniem techniki PCR we krwi obwodowej lub materiale tkankowym, pobranym drogą biopsji.
Badania pomocnicze, które wykonywane są w trakcie diagnozowania tego schorzenia to przede wszystkim:
parametry stanu zapalnego – czyli stężenie CRP i prokalcytoniny,
badanie RTG klatki piersiowej, w którym można uwidocznić powiększenie sylwetki serca,
echokardiografia – pozwala na zobrazowanie poszerzenia jam serca oraz pogrubienia jego ścian,
elektrokardiografia (EKG) – pozwala na zobrazowanie i potwierdzenie obecności zaburzeń rytmu serca,
badania obrazowe przewodu pokarmowego – pozwalają na zobrazowanie poszerzenia przewodu pokarmowego.
Leczenie trypanosomozy
Sposób leczenia choroby Chagasa zależy przede wszystkim od okresu zakażenia. W ostrym okresie stosuje się przede wszystkim leki przeciwpasożytnicze, takie jak nifurtimoks i benznidazol. Jednak w momencie występowania przewlekłego okresu choroby leczenie przeciwpasożytnicze nie jest już skuteczne. W tym okresie ważne jest leczenie powikłań narządowych choroby, a więc:
w zaawansowanych przypadkach nawet transplantacja serca.
Podsumowując, choroba Chagasa to schorzenie pasożytnicze, które w wielu przypadkach przebiega bezobjawowo, jednak może również doprowadzić do poważnych powikłań, w tym do zgonu włącznie. Jest to choroba, której nie możemy zapobiegać poprzez szczepienia ochronne. Warto jednak chronić się przed kontaktem z pluskwiakami na terenach endemicznego występowania choroby Chagasa w inny sposób – na przykład poprzez unikanie noclegu w budynkach, gdzie mogą występować pluskwiaki oraz przez rozpylanie w pobliżu zabudowań mieszkalnych insektycydów je odstraszających. Warto dodać, że wczesne wykonanie badań diagnostycznych pozwala na szybkie postawienie diagnozy, a tym samym zwiększenie skuteczności leczenia przeciwpasożytniczego.
Bibliografia
S. Dubner, Choroba Chagasa — aktualny stan wiedzy na temat rozpoznawania i postępowania terapeutycznego, Folia Cardiologica Excerpta 2009, tom 4, nr 6, 330–344,
P. Gajewski, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019/2020,
H. A. Corbucci, QT interval dispersion in patients with chronic heart failure secondary to Chagas’ cardiomyopathy: correlation with clinical variables of prognostic significance. Cardiovasc. Pathol. 2006; 15: 18–23.
Dieta w chorobach nowotworowych to temat, który wzbudza coraz większe zainteresowanie w kontekście profilaktyki nowotworów. Po diagnozie często pierwszym krokiem jest poszukiwanie informacji na temat zdrowego odżywania. Dieta antynowotworowa jest istotna zarówno przed podjęciem leczenia, jak i w trakcie trwania całej terapii. Badania naukowe nad chorobą nowotworową pokazują, że odpowiednim żywieniem możemy obniżyć ryzyko zachorowania na nowotwory, a w takcie samej terapii przyspieszyć proces leczenia. Co spożywać a jakich produktów unikać na diecie antyrakowej?
Na czym polega dieta antyrakowa? Zalecenia żywieniowe
Ze względu na różnorodność chorób nowotworowych, nie istnieje jedna uniwersalna dieta, odpowiednia dla każdej osoby dotkniętej chorobą nowotworową.
Rodzaj diety antynowotworowej oraz udział węglowodanów, białka, tłuszczu, witamin, minerałów i błonnika zależy od:
umiejscowienia nowotworu,
stopnia zaawansowania choroby,
sposobu leczenia,
występujących objawów niepożądanych związanych z terapią,
czy pacjent jest dobrze odżywiony, czy ma niedobory i jakie.
Układając dietę antynowotworową, należy pamiętać, że w czasie leczenia zapotrzebowanie organizmu na energię i niektóre składniki odżywcze może zwiększyć się nawet o 20% w stosunku do potrzeb sprzed choroby.
W diecie podstawowym źródłem energii powinny być produkty takie jak:
płatki, pieczywo, kasze, ryże i makarony,
urozmaicone i różnokolorowe (ze względu na zawartość witamin) warzywa i owoce,
zdrowe tłuszcze pochodzenia roślinnego – olej rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek,
Podczas choroby nowotworowej zwiększa się mobilizacja układu odpornościowego oraz niezbędna jest odbudowa uszkodzonych podczas leczenia komórek. Dlatego w tym okresie wzrasta zapotrzebowanie na pełnowartościowe białko, którego źródłem są:
chude mięso,
ryby,
jaja,
produkty mleczne (sery twarogowe, jogurty).
Wspólne zalecenia żywieniowe w chorobach nowotworowych
Pomimo dużej różnorodności nowotworów można przyjąć pewne wspólne zalecenia żywieniowe dla wszystkich chorych:
posiłki należy spożywać często i w regularnych odstępach czasowych – 5 niewielkich objętościowo posiłków oddzielonych przerwami nie dłuższymi niż 3-4 godziny (osoby po usunięciu żołądka powinny jeść 6-8 razy dziennie co 2 godziny, małe porcje),
produkty zbożowe i zawierające białko, powinny wchodzić w skład większości posiłków,
codziennie należy spożywać co najmniej 400-500 g różnokolorowych warzyw oraz 200g urozmaiconych owoców, formę podania dostosowujemy do indywidualnych możliwości przyswojenia przez pacjenta – surowe, gotowane, upieczone, rozdrabniane, zblendowane,
tłuszcze (oleje, masło, śmietankę) najlepiej dodawać do gotowych potraw, aby zachowały najlepsze właściwości,
potrawy i napoje – spożywamy w odpowiedniej temperaturze – nie mogą być bardzo zimne ani gorące,
obróbka potraw -gotowane w wodzie, przyrządzone na parze, pieczone w folii/rękawie lub naczyniu żaroodpornym, rzadziej duszone,
pacjentom u których występuje jadłowstręt np. do spożywania mięsa lub ryb, należy te produkty wprowadzać do diety w postaci np. zmielonej/zblendowanej jako dodatek do sosów, zup czy sałatek, innej,
zalecane są produkty świeże, unikać należy produktów starych, podpsutych oraz długo przechowywanych w lodówce,
przeciwwskazane są produkty i potrawy – wędzone, mocno spieczone (zwłaszcza mięso i ryby), grillowane w sposób tradycyjny (w dymie), wielokrotnie odgrzewane, peklowane, marynowane i mocno solone,
zakazane jest spożywanie produktów wysoko przetworzonych, zawierających następujące dodatki – n-nitrozwiązki, azotany, azotyny, aromaty dymu wędzarniczego, glutaminian sodu, utwardzony tłuszcz palmowy, syropy glukozowo-fruktozowe – złotym środkiem jest czytanie etykiet przed zakupieniem danego produktu spożywczego,
obserwujemy organizm, jeżeli jakieś produkty lub potrawy powodują dolegliwości jak ból brzucha, biegunkę, wzdęcia, zaparcia itp., należy czasowo wykluczyć je z diety,
odpowiednie nawodnienie organizmu, jest niezbędne w diecie antynowotworowej, osoby dorosłe powinny wypijać każdego dnia około 1,5-2 litry wody niegazowanej oraz niesłodzonych napojów jak słabe napary herbat, kompoty owocowe, koktajle mleczno-owocowe – należy pamiętać o odpowiedniej temperaturze napojów,
posiłki powinny być urozmaicone, estetycznie podane, o atrakcyjnym smaku i zapachu, powinny zachęcać chorego do ich spożycia,
chorzy przechodzący chemioterapię, hormonoterapię czy przyjmujący leki przeciwnowotworowe nie powinny spożywać grejpfrutów i soku grejpfrutowego, ponieważ zawarte w nich związki wchodzą w interakcje z lekami stosowanymi w trakcie leczenia chorób nowotworowych, zaburzając ich działanie;
w przypadku niedożywienia (braku apetytu, nudności, bólu, przed operacją chirurgiczną) dietę tradycyjną należy uzupełniać specjalnymi preparatami odżywczymi dla osób zagrożonych niedożywieniem,
chorzy poddani naświetlaniom okolic jamy brzusznej (rak jelita grubego, prostaty, macicy, jajników), mogą źle tolerować mleko lub przetwory mleczne, w takim przypadku należy ich unikać w trakcie leczenia, natomiast zakończeniu radioterapii nalezy stopniowo włączać je do diety. W czasie radioterapii produkty mleczne można zastąpić produktami roślinnymi (mleko/jogurt/przetwory owsiane, migdałowe, kokosowe, sojowe, ryżowe),
w trakcie terapii przeciwnowotworowej przeciwwskazane jest spożywanie alkoholu oraz palenie wyrobów tytoniowych.
Dlaczego i kiedy należy zastosować dietę antynowotworową?
W chorobie nowotworowej, na co dzień musimy pamiętać o przestrzeganiu diety i związanych z nią zaleceń żywieniowych, gdyż jest to najważniejszy element wspomagający podczas terapii onkologicznej. Prawidłowo odżywiony organizm ma siłę walczyć z chorobą, lepiej znosi zastosowane leczenie.
W przypadku dobrze odżywionego pacjenta efektywność stosowanych terapii przynosi lepsze rezultaty. Niedożywienie obniża skuteczność wchłaniania stosowanych leków. Może powodować nieskuteczność radioterapii lub chemioterapii oraz gorszą regenerację pooperacyjną.
Odpowiednio dobraną dietą wspomagamy organizm chorego, aby miał siłę walczyć z nowotworem. Należy pamiętać, że połowa pacjentów leczonych onkologicznie jest niedożywionych, a niedożywienie w efekcie może doprowadzić do wyniszczenia organizmu i gorszej odpowiedzi na podjęte leczenie.
Gdy chory ma dobre samopoczucie, nie odczuwa dolegliwości ze strony układu pokarmowego, nie ma problemów z apetytem i jego masa ciała jest na stałym poziomie, powinien stosować się do zasad prawidłowego żywienia, które są tożsame z dietą antynowotworową.
Pojawienie się choroby nie niesie ze sobą konieczności radykalnej zmiany diety, ponieważ nie istnieją odgórne zalecenia żywieniowe dla pacjentów onkologicznych.
Jak dieta w chorobie nowotworowej wpływa na chorego?
Dlaczego właściwe odżywianie w czasie trwania choroby nowotworowej jest tak istotne dla organizmu chorego? Ponieważ:
zapobiega niedożywieniu i wyniszczeniu organizmu,
wspomaga i poprawia efekty terapii nowotworowych,
ma istotny wpływ na wyniki badań,
wpływa na jakość życia, znacznie poprawiając samopoczucie chorego podczas występowania skutków ubocznych leczenia (nudności, wymiotów, biegunek, zaparć, jadłowstrętu)
zmniejsza ryzyko występowanie powikłań pooperacyjnych oraz infekcji,
zwiększa efektywność leczenia i regeneracji przez co skraca się długość pobytu w szpitalu oraz szybszy powrót pacjenta do zdrowia.
Należy pamiętać, że żywienie chorych nawet z takim samym typem nowotworu nie musi być jednakowe. Składa się na to kilka czynników, a mianowicie: wiek chorego, tryb życia, aktywność fizyczna, choroby współistniejące. Dlatego przed rozpoczęciem diety bardzo ważna jest indywidualna konsultacja dietetyczna.
Co jeść na diecie przeciwnowotworowej? Produkty zalecane
Złotym środkiem w diecie nowotworowej jest zalecenie, aby spożywać dwa razy więcej produktów roślinnych niż zwierzęcych.
Wieloletnie badania i obserwacje populacyjne pozwoliły wywnioskować, że osoby opierające swoją dietę głównie na produktach pochodzenia roślinnego (warzywa, owoce, zboża, nasiona roślin strączkowych, ziarna i orzechy) zdecydowanie rzadziej chorują na nowotwory w porównaniu z tymi, u których w diecie dominują produkty zwierzęce.
Na tej podstawie Światowa Fundacja Badań nad Rakiem opracowała rekomendacje dotyczące żywienia, które pomagają uniknąć zachorowania na nowotwory.
Uwzględnij nasiona roślin strączkowych w codziennej diecie:
Groch, fasola, soja, soczewica, bób, ciecierzyca. Są one dobrym źródłem energii i zawierają cenny błonnik pokarmowy, niezbędny w diecie antynowotworowej.
Wybieraj tłuszcze roślinne:
Szczególnie ważne są wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT), zwłaszcza z rodziny n-3, które mają zdolność hamowania rozwoju nowotworu i wywierają silny efekt immunomodulacyjny. Dobrym źródłem WNKT są olej rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek, orzechy, siemię lniane, ziarna słonecznika i dyni, awokado, kakao, oliwki.
Aby uzyskać efekt przeciwnowotworowy, żywność pochodzenia roślinnego – warzywa, owoce, produkty zbożowe z pełnego ziarna i nasiona roślin strączkowych – powinna stanowić co najmniej 2/3 lub więcej naszej codziennej diety.
Pozostałą część, 1/3 lub mniej, można uzupełniać produktami zwierzęcymi, spośród których najlepiej wybierać ryby morskie, jaja, mleko i przetwory mleczne oraz chude mięso.
Warto włączać je do diety, gdyż dla ludzkiego organizmu są źródłem pełnowartościowego białka zawierającego niezbędne aminokwasy egzogenne.
Komponując dietę nowotworową, należy bezwzględnie pamiętać, że warzywa, owoce, zboża, nasiona roślin strączkowych, ziarna i orzechy mają wysoką wartość odżywczą, są źródłem wielu witamin i minerałów, błonnika pokarmowego, białka, węglowodanów oraz różnych substancji bioaktywnych.
Produkty te mają właściwości antyrakowe. Nie zastąpią ich żadne suplementy diety. Największy potencjał przeciwnowotworowy wykazują obecne w żywności pochodzenia roślinnego antyoksydanty, polifenole, fitosterole, izotiocyjaniny oraz błonnik pokarmowy.
Czego nie jeść na diecie antyrakowej? Produkty niewskazane
Z diety antynowotworowej należy wykluczyć potrawy zawierające czynniki kancerogenne.
Produkty przeciwwskazane w profilaktyce nowotworowej:
mięsa konserwowane przy użyciu saletry,
potrawy wędzone (ze względu na substancje smoliste),
alkohol,
sól w nadmiarze,
produkty nieświeże i np. z pleśnią,
potrawy grillowane na węglu drzewnym,
potrawy smażone na tłuszczu przypalonym,
zjełczałe tłuszcze,
produkty bogate w azotany i azotyny,
tłuszcze w nadmiarze, zwłaszcza zwierzęce,
cukier i słodycze.
Ograniczenie wskazanych produktów i substancji może zmniejszać ryzyko zachorowania na nowotwór.
Dieta w chorobach nowotworowych – przykładowy jadłospis
Śniadanie
Płatki owsiane z jogurtem naturalnym z owocami (truskawki, banan) do tego nasiona chia i orzechy włoskie.
II śniadanie
Pieczywo żytnie pełnoziarniste z wędliną z udźca indyka (własnego wypieku) z sałatką z: sałaty, pomidora, papryki żółtej, rzodkiewki polaną dressingiem z oleju rzepakowego, z dodatkiem ulubionych ziół. Wierzch posypujemy sprażonymi pestkami słonecznika i kiełkami brokułu.
Obiad
Łosoś pieczony w folii, z odrobiną soli, skropiony cytryną i olejem rzepakowym. Do tego ryż dziki oraz mizeria z ogórków gruntowych polanych jogurtem naturalnym z koperkiem.
Podwieczorek
Warzywa surowe – kalafior i brokuł (różyczki), papryka pomarańczowa, pomidorki koktajlowe. Warzywa umyte, pokrojone w słupki, różyczki brokułu i kalafiora oraz pomidorki maczamy w dressingu przygotowanym z jogurtu naturalnego, pomieszanego z wyciśniętym ząbkiem czosnku, odrobiną soli i pieprzu.
Kolacja
Jajka na miękko, podane z pieczywem graham. Do tego pomidor pokrojony w plasterki, ułożony na dowolnej sałacie, na nim położone półksiężyce dojrzałego awokado. Warzywa przyprawiamy ulubionymi ziołami. Wierzch posypujemy sprażonymi pestkami dyni, kropimy lekko olejem lnianym.
W profilaktyce chorób nowotworowych pomocne może być wprowadzenie modelu odżywiania typowego dla obszarów Morza Śródziemnego. Uważa się, że znacznie zmniejszyłoby to liczbę zachorowań.
Dieta śródziemnomorska jest dietą z niewielkim udziałem mięsa i tłuszczów zwierzęcych. Bogata jest za to w produkty zbożowe, owoce i warzywa, olej i oliwę z oliwek, witaminę D.
Podkreśla się, że żywienie bogate w węglowodany skrobiowe, błonnik pokarmowy, antyoksydanty, flawonoidy tu warzywa i owoce przy niedużym spożyciu tłuszczów oraz białka zwierzęcego i cukrów prostych, może chronić przed nowotworami.
Bibliografia
H.Ciborowska, A.Rudnicka „Dietetyk”, Żywienie w chorobach nowotworowych u dorosłych – H.Ciborowska s 465-470. PZWL, Warszawa 2014
Arends J., Bachman P., Baracos V., et al., ESPEN guidelines on nutrition in cancer patients, Clinical Nutrition, 2016.
Fuchs-Tarlovsky V., Role of antioxidants in cancer therapy. Nutrition, 2013, 29(1), 15-21.
Jarosz J., Chmielarczyk W., Problemy z odżywianiem w chorobie nowotworowej. Praktyczne wskazówki w utrzymaniu możliwie najlepszego odżywiania u chorych na nowotwory. Medipress Onkologia, Warszawa, 2006.
Jarosz M., Sajór I.: Nowotwory złośliwe [w:] Jarosz (red.): Praktyczny Podręcznik Dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2010. 400-433.
León-González A.J., Auger C., Schini-Kerth V.B., Pro-oxidant activity of polyphenols and its implication on cancer chemoprevention and chemotherapy. Biochemical Pharmacology, 2015.
Specjaliści jednoznacznie podkreślają, że nie istnieje specjalna „dieta matki karmiącej”. Niemniej, odpowiednie żywienie w tym czasie jest istotne dla zdrowia kobiety – prawidłowego stanu jej odżywienia oraz dobrego samopoczucia psychofizycznego. Należy odżywiać się zdroworozsądkowo i nie eliminować wartościowych produktów bez wskazań lekarskich, aby nie doprowadzić do niedoborów pokarmowych w organizmie.
W okresie karmienia piersią zwiększa się zapotrzebowanie na wartość energetyczną diety, makroskładniki oraz na niektóre witaminy i składniki mineralne.
Laktacja to ogromny wysiłek energetyczny i zgodnie z wytycznymi należy zwiększyć wartość energetyczną w czasie pierwszych 6 miesięcy karmienia piersią o dodatkowe 505 kcal/dobę do zapotrzebowania sprzed ciąży (dotyczy to kobiet, które przed zajściem w ciążę miały prawidłową masę ciała, tj. BMI 18,5 – 24,9 kg/m2).
Zaznaczyć należy jednak, że na wydatek energetyczny wpływają czas i intensywność karmienia (wyłączne lub częściowe), jak również aktywność fizyczna (PAL). Oznacza to, że zapotrzebowanie w tym czasie może wahać się nawet między 2305, a 3355 kcal.
W kolejnych miesiącach laktacji, kiedy dziecko otrzymuje produkty uzupełniające, a intensywność i czas trwania karmienia są bardzo zróżnicowane, zapotrzebowanie energetyczne jest nieco mniejsze.
Co jeść, karmiąc piersią? Makroskładniki w diecie młodej mamy
Podczas karmienia piersią wzrasta również zapotrzebowanie na makroskładniki. Zgodnie z wytycznymi należy zwiększyć spożycie białka w dieciedo 1,45 g na każdy kilogram aktualnej masy ciała na dobę. Ilość białka wyrażona jako procent energii podczas laktacji powinna być taka sama jak u kobiet niekarmiących, tj. 10-20%.
Przykład: Kobieta karmiąca piersią o masie ciała 57 kg powinna spożyć w ciągu dnia 83 g białka (57 kg x 1,45 g = 82,65 g), czyli np. szklankę mleka 2% (220 ml) + opakowanie jogurtu naturalnego typu islandzkiego skyr (150 g) + 2 jaja + niecała pierś z kurczaka (120 g) + 3 plastry sera mozzarella (60 g).
Tłuszcz powinien dostarczać nie więcej niż 35% energii z diety matki karmiącej. Rekomendowana podaż tłuszczu ogółem dla kobiet karmiących piersią jest o 17-20 g/dobę wyższa w stosunku do okresu przed ciążą.
Wartość ta jest zależna od procentowego udziału tego makroskładnika w całkowitej wartości energetycznej diety. W przypadku kobiet karmiących warto jednak skupić się na ich jakości, zwłaszcza zapewnienia odpowiedniej podaży kwasu tłuszczowego omega-3 DHA (więcej informacji na ten temat znajduje się poniżej).
Bezcennymi ze względu na zawartość pożądanych w diecie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych są olej lniany, oliwa z oliwek oraz olej rzepakowy.
Węglowodany powinny dostarczyć matce karmiącej piersią 45-65% energii z diety w ciągu dnia – tyle samo co kobietom niekarmiącym. Zgodnie z zaleceniami zdrowego żywienia warto wybierać pieczywo razowe, grube kasze (np. gryczana, jaglana, jęczmienna), ryż brązowy, makaron razowy oraz płatki owsiane.
Dodatkowo ze względu na wysoką wartość odżywczą produktów oraz dla urozmaicenia można przygotować od czasu do czasu dania na bazie ryżu czerwonego lub dzikiego, komosy ryżowej lub śniadania z płatków gryczanych lub jaglanych.
Co jeść karmiąc piersią? Przykłady produktów
Gdy karmisz piersią, masz większe zapotrzebowanie na konkretne składniki odżywcze. Poniżej znajdziesz listę produktów, które warto jeść, karmiąc piersią. O jakie składniki powinnaś szczególnie zadbać w swojej diecie?
DHA
Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Położnych (2014) należy spożywać 1–2 porcje tłustych ryb morskich w tygodniu oraz dodatkowe 200 mg DHA. W przypadku niskiego spożycia ryb należy uwzględnić dodatkową podaż 400–600 mg DHA/dobę, aby utrzymać optymalne jego stężenie w mleku.
Udowodniono, że przyjmowanie dodatkowego DHA codziennie przez matkę karmiącą ma korzystny wpływ nie tylko na jej organizm, ale również na prawidłowy rozwój mózgu i oczu u dziecka.
Zalecanymi (bezpiecznymi w kontekście metylortęci i dioksyn) gatunkami ryb i owoców morza są przede wszystkim: łosoś norweski hodowlany, szprot, sardynki, sum, pstrąg hodowlany, flądra, krewetki, ostrygi, dorsz, krab, ryba maślana, makrela atlantycka, morszczuk.
Woda
Zapotrzebowanie organizmu na wodę zależy od wielu czynników, tj. składu diety, temperatury otoczenia, klimatu, aktywności fizycznej, czy właśnie stanu fizjologicznego jakim jest ciąża i laktacja.
Podczas karmienia piersią zapotrzebowanie na wodę jest większe ze względu na zwiększoną wartość energetyczną diety i wodę zawartą w wydzielanym mleku. Szacuje się, że zapotrzebowanie na wodę w tym czasie wynosi średnio 2,7 l na dzień.
Obejmuje to spożycie wody w postaci czystej, a także wody pochodzącej z innych napojów i produktów spożywczych (około 20% zapotrzebowania pokrywa pożywienie). Zaleca się przede wszystkim wodę niskozmineralizowaną oraz źródlaną.
Witamina D
Zalecane dzienne spożycie witaminy D w okresie laktacji jest takie samo, jak w przypadku kobiet niekarmiących. Jednak kobiety karmiące znajdują się w grupie ryzyka niedoboru ze względu na wzmożoną utratę wapnia z kości.
Dodatkowo ryzyko to jest zwiększone w okresie jesienno-zimowym i przy braku wystarczającej ekspozycji na promieniowanie słoneczne latem (15 minut w godzinach południowych).
Suplementacja powinna być prowadzona pod kontrolą 25(OH)D w surowicy, tak aby utrzymać odpowiednie stężenie. Jeżeli nie ma możliwości wykonana badań, w trakcie laktacji zaleca się podaż witaminy D w dawce 2000 IU/dobę.
Jod
Podczas ciąży wzrasta również zapotrzebowanie na jod z uwagi na konieczność uzupełnienia jego ilości wraz z wydzielanym mlekiem. Zapotrzebowanie na jod wzrasta aż do 290 µg/dobę (o 140 µg/dobę więcej niż u kobiet niekarmiących).
Ilość jodu w mleku matki jest zależna od zawartości jodu w jej diecie, jak również od puli zapasowej uwalnianej w tarczycy. Największa zawartość jodu występuje w rybach (dorsz, halibut), soli jodowanej, mleku i jego przetworach oraz w jajach.
Warto również wspomnieć, że po porodzie coraz częściej zaleca się kobietom diagnostykę laboratoryjną czynności tarczycy, ponieważ u 5-10% kobiet może wystąpić poporodowe zapalenie tarczycy (w 1. roku po porodzie).
Wapń
Zapotrzebowanie na wapń dla kobiet karmiących jest również nieco większe ze względu na zwiększoną utratę wapnia z kości (proces ten ustępuje po zaprzestaniu karmienia). Zaleca się zatem większą podaż wapnia w tym czasie:
do 1300 mg/ dobę w przypadku kobiet poniżej 19. roku życia;
1000 mg/dobę w przypadku kobiet w wieku 19 lat i starszych.
Najbogatszym źródłem dobrze przyswajalnego wapnia jest mleko i jego przetwory (sery, jogurty, kefir, maślanka). Bardzo duże ilości tego składnika zawierają również mak oraz konserwy rybne z ościami, np. szproty.
Ciekawostką jest, że zapotrzebowanie na żelazo jest niższe dla kobiet karmiących niż niekarmiących i wynosi 10 mg/dobę. Wynika to z braku cyklu menstruacyjnego w tym czasie (jedną z głównych przyczyn start żelaza). Niemniej, zapotrzebowanie na żelazo zależy od wrażliwości organizmu kobiety na hormony.
Większość kobiet nie ma miesiączki przez cały czas karmienia piersią, ale są kobiety, u których może pojawić się ona już po kilku tygodniach pomimo laktacji.
W przypadku kobiet, które miały problemy z gospodarką żelazową jeszcze przed zajściem w ciążę, warto podejść w sposób indywidualny. Należy wykonać odpowiednie badania laboratoryjne (oznaczyć ferrytynę i stężenie żelaza) i skonsultować się z lekarzem.
Czego nie jeść karmiąc piersią? Czy są produkty zakazane?
Już wiesz, które składniki odżywcze są szczególnie ważne dla Twojego organizmu podczas laktacji. A czego nie jeść, karmiąc piersią? Oto lista produktów niewskazanych:
Alkohol
Alkohol przenika do mleka matki i nie należy go spożywać. Pod koniec laktacji, kiedy dziecko ma już wprowadzone produkty uzupełniające, warto zachować ostrożność. Nie wiadomo bowiem do końca, jaka dawka jest bezpieczna.
Na przykład, alkohol zawarty w małej lampce wina (150 ml) znika średnio po 2 godzinach i taki odstęp należy zachować od ostatniego karmienia.
Warto również wspomnieć o jednym z popularnych mitów: piwo wspomaga laktację. Pomimo, że piwo w swoim składzie zawiera słód jęczmienny (tak samo jak żywność specjalnego przeznaczenia medycznego o udowodnionym działaniu klinicznym pobudzającym laktację), to alkohol w nim zawarty hamuje wytwarzanie oksytocyny i z tego powodu jego działanie jest wręcz przeciwne – hamuje laktację.
Kofeina
Zdaniem Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności bezpieczny poziom spożycia kofeiny przez kobiety w okresie laktacji to 200 mg/dzień. Według Amerykańskiej Akademii Pediatrii spożycie kofeiny przez kobietę karmiącą może być wyższe – do 300 mg dziennie.
Przy założeniu, że filiżanka kawy 160 ml zawiera średnio 80-199 mg kofeiny, kobieta karmiąca piersią może wypić 2-3 filiżanki kawy dziennie. Dlatego nie ma powodów, aby całkowicie rezygnować z kawy.
Jednak nie należy przesadzać z ilością – według niektórych badań większe ilości mogą wywoływać zaburzenia snu i rozdrażnienie u dziecka, według innych nie mają żadnego negatywnego wpływu.
Produkty wysoko przetworzone
W okresie karmienia piersią można jeść wszystko… prawie wszystko, ponieważ są produkty, które każdy dla zdrowia powinien ograniczyć. To przede wszystkim kupne fast-foody, produkty wysoko przetworzone czy wyroby cukiernicze.
Są one źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych, tzn. kwasów tłuszczowych trans, których spożycie powinno być tak niskie, jak to jest możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej właściwą wartość żywieniową.
Również produkty ciężkostrawne i smażone nie są zakazane, ale warto je ograniczyć dla własnego zdrowia oraz na rzecz produktów wartościowych dla organizmu.
Ich zbyt wysokie spożycie może prowadzić do nieprawidłowego lipidogramu. Świetną alternatywą są domowe fast foody oraz wypieki o przemyślanym składzie.
Niektóre ryby
Coraz więcej kobiet zwraca uwagę na to, że ryby mogą być zanieczyszczone metalami ciężkimi. Z tego powodu ogranicza się ich spożycie do 1-2 porcji tygodniowo, szczególnie przez kobiety w ciąży i karmiące piersią. Ryby bezpieczne do spożycia wymieniono powyżej.
Natomiast ryby niezalecane kobietom z grup ryzyka to m.in.: rekin, makrela królewska, tuńczyk, węgorz amerykański, łosoś bałtycki wędzony, szprotki wędzone, szczupak, panga, tilapia.
Przy niepożądanych reakcjach organizmu dziecka po spożyciu niektórych pokarmów lekarz specjalista może zalecić kobiecie karmiącej tymczasową (najczęściej trwającą 6 tygodni) dietę eliminacyjną i po ewentualnym ustąpieniu objawów prowokację (ponownego ich wprowadzenia).
Postępowanie takie należy wykonać we współpracy z lekarzem prowadzącym. Nie należy eliminować pokarmów na własną rękę, „na wszelki wypadek” i przez cały okres karmienia – może to doprowadzić do niedoborów w organizmie kobiety.
Kobieta powinna czerpać energię ze zbilansowanej diety, dostarczającej węglowodany, tłuszcze i białka w odpowiedniej ilości i w odpowiednich proporcjach oraz zadbać o urozmaicenie diety, tak aby dostarczyć odpowiednią ilość witamin i składników mineralnych.
Warto również zajrzeć do poradnika karmienia piersią według zaleceń Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, w którym rozprawiono się z mitami na temat diety podczas karmienia piersią.
Piśmiennictwo
Jarosz M. (red.), Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, NIZP-PZH, 2020
Szostak-Węgierek D. (red.), Żywienie kobiet w czasie ciąży i karmienia piersią, POLSPEN, Warszawa, 2021
Jouanne M, Oddoux S, Noël A, Voisin-Chiret AS. Nutrient Requirements during Pregnancy and Lactation. Nutrients. 2021 Feb 21;13(2):692. doi: 10.3390/nu13020692. PMID: 33670026; PMCID: PMC7926714.
Czajkowski K., Czerwionka-Szaflarska M., Charzewska J. i wsp., Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie suplementacji kwasu dokozaheksaenowego i innych kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji kobiet ciężarnych, karmiących piersią oraz niemowląt i dzieci do lat 3, Pediatr. Pol., 2010, 85, 6, 597–603.
Karowicz-Bilińska A., Nowak-Markwitz E., Opala T. i wsp., Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących, Ginekol. Pol., 2014, 85, 5, 395–399.
Borszewska-Kornacka M.K., Rachtan-Janicka J., Wesołowska A. i wsp., Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń żywieniowych dla kobiet w okresie laktacji, Stand. Med. Pediatr., 2013, 10, 265–279.
McCreedy A. i wsp. Effects of maternal caffeine consumption on the breastfed child: a systematic review. Swiss Med Wkly., 2018;148: doi: smw.2018.14665.
Durka A., Rachtan-Janicka J., Wietrak E., Nehring-Gugulska M.: Odżywianie kobiet karmiących piersią. (W:) Nehring-Gugulska M., Żukowska-Rubik M., Pietkiewicz A. (red.): Karmienie piersią w teorii i praktyce. Wyd. 2. Kraków, Medycyna Praktyczna, 2017: 129.
Wiele chorób jest skutkiem nieprawidłowego żywienia lub przyczynia się do niego. W grupie podwyższonego ryzyka znajdują się osoby starsze. Według badań w Polsce niedostateczny stopień odżywienia dotyczy ok. 40% kobiet i 30% mężczyzn w wieku powyżej 75 lat (badanie WOBASZ-SENIOR). Dowiedz się, jak rozpoznać niedożywienie.
Niedożywienie według European Society for Clinical Nutrition and Metabolism (ESPEN) to „stan wynikający z braku wchłaniania lub braku spożywania substancji żywieniowych, prowadzący do zmiany składu ciała, upośledzenia fizycznej i mentalnej funkcji organizmu oraz wpływający niekorzystnie na wynik leczenia choroby podstawowej”. Rozróżnia się niedożywienie niewielkiego stopnia lub niedożywienie ciężkie (wyniszczenie).
Wyróżnia się 3 typy niedożywienia:
niedożywienie typu marasmus (białkowo-kaloryczne) – jest spowodowane przyjmowaniem niewystarczającej ilości białka i energii. Występuje przy długotrwałym głodzeniu (m.in. u pacjentów z anoreksją), urazach oraz stanach pooperacyjnych;
niedożywienie typu kwashiorkor (białkowe) – występuje najczęściej u pacjentów z otyłością* w przebiegu ostrej choroby, w następstwie ciężkiego urazu, wypadku lub nagłej operacji (dużego katabolizmu).;
niedożywienie typu mieszanego – jest połączeniem nieodżywienia typu marasmus i kwashiorkor. Występuje m.in. u osób z ciężką postacią choroby Leśniowskiego–Crohna, po urazach wielonarządowych i niedostarczających składników odżywczych przez ≥ 7 dni od wstrzymania przyjmowania pokarmów drogą doustną.
*Pacjent z chorobą otyłościową wbrew pozorom jest pacjentem z podwyższonym ryzykiem niedożywienia. W powyższych sytuacjach pacjent zużywać będzie białko zawarte w mięśniach (których ma mniej niż osoby o prawidłowej masie ciała), a nie z tkanki tłuszczowej, której ma za dużo.
Jakie są przyczyny nieodżywienia?
Najczęstszymi przyczynami niedożywienia są:
niedostateczna podaż składników odżywczych (spowodowana najczęściej brakiem łaknienia wynikającego z choroby przewlekłej),
zwiększona utrata substancji odżywczych (spowodowana zaburzeniami wchłaniania, trawienia, przetokami lub biegunką),
zwiększone zapotrzebowanie na składniki odżywcze (spowodowane chorobą i jednoczesnym hiperkatabolizmem).
Niedożywienie najczęściej występuje:
u chorych na choroby przewlekłe,
u osób nieprzyjmujących pożywienia dłużej niż 3 dni,
u osób przyjmujących pożywienie w ilości mniejszej niż 50% zapotrzebowania dłużej niż 10 dni,
u chorych pozostający w trakcie płynoterapii dłużej niż 7 dni,
u osób w wieku > 70 lat,
u osób o niskim statusie socjoekonomicznym (spożywający produkty niskiej jakości i ubogie w składniki odżywcze).
Objawy w zależności od rodzaju nieodżywienia mogę być różne.
Głównymi objawami niedożywia organizmu typu marasmus są spadek masy ciała, ubytek masy mięśniowej, osłabienie, niedokrwistość, jak również pogorszenie funkcji wszystkich narządów i układów (w tym objawy psychiczne). Najczęściej dotyczy osób chorych przewlekle, którzy sami zauważają postępujące zmiany (chudnięcie, brak apetytu, ubytek sił).
W typie kwashiorkor rozwój niedożywienia postępuje szybko, a zły stan pogłębia się gwałtownie. Cechą charakterystyczną jest spadek stężenia białek i albumin. Mogą wystąpić obrzęki (możliwy wzrost masy ciała), wodobrzusze, hepatomegalia, zmiany skórne.
W niedożywieniu typu mieszanego następuje poważna, długotrwała, niezamierzona i postępująca utrata masy ciała prowadząca do wyniszczenia. Cechuje się niskimi stężeniami albuminy i prealbuminy w osoczu, upośledzeniem odporności, zaburzeniem wodno-elektrolitowym oraz nasilonym stanem zapalnym.
Jak diagnozuje się niedożywienie?
Kryteria rozpoznania niedożywienia GLIM 2018 (Global Leadership Conversation: Addressing Malnutrition) obejmują: badanie przesiewowe, ocenę (fenotypową i etiologiczną), rozpoznanie, jak również stopnia zaawansowania.
Przy przyjęciu na oddział szpitalny powinno wykonywać się – według wytycznych ESPEN – przesiewową ocenę stanu odżywienia (SGA lub NRS 2002). Uzupełnia się ją wykonując badania laboratoryjne takie jak albumina, prealbumina, transferryna i stężenie fosforanów.
Kryteria fenotypowe obejmują niezamierzoną utratę masy ciała, niski wskaźnik BMI oraz zmniejszenie masy mięśniowej (oceniane przy użyciu oceny składu ciała np. bioimpedencja elektryczna).
Kryteria etiologiczne to zmniejszenie podaży i/lub wchłaniania, obciążenie chorobą i/lub stan zapalny (wynikający z ostrej lub przewlekłej choroby lub urazu).
Rozpoznanie niedożywienia następuje, jeśli stwierdza się którekolwiek z powyższych kryteriów (co najmniej 1 fenotypowe i 1 etiologiczne). Następnie ustala się stopnień ciężkości niedożywienia.
Jak leczyć niedożywienie?
Niedożywienie wymaga leczenia w postaci kompleksowego leczenia choroby przewlekłej z uwzględnieniem leczenia żywieniowego. Postępowanie przy niedożywieniu lub ryzyku jego wystąpienia zależy od stanu zdrowia i obejmuje żywienie dojelitowe (drogą przewodu pokarmowego) lub pozajelitowe (drogą dożylną).
Żywienie doustne pacjentów niedożywionych w zależności od sytuacji klinicznej może odbywać się poprzez:
zwiększenie gęstości odżywczej posiłków,
wzbogacanie pokarmu przemysłowymi dietami cząstkowymi zawierającymi jeden składnik odżywczy,
Przyczyny, objawy i leczenie niedożywienia – podsumowanie
W grupie ryzyka nieodżywienia są osoby starsze, z niskim wskaźnikiem BMI oraz z chorobą otyłościową. Diagnozuje się je m.in. na podstawie wywiadu zdrowotno-żywieniowego, badań przesiewowych, wyników badań laboratoryjnych oraz analizy składu ciała. Niedożywienie wymaga ustalenia przyczyny oraz specjalnego postępowania dietetycznego pod nadzorem lekarskim.
Bibliografia
Waśkiewicz A., Synowska E., Broda G.: Ocena stanu zdrowia i odżywienia osób w wieku powyżej 75 lat w populacji polskiej. Badanie WOBASZ-SENIOR. Bromat. Chem. Toksykol., 2012; 3: 614–618
Wojszel Z.B.: Niedożywienie i dylematy leczenia żywieniowego w geriatrii. Postępy Nauk Medycznych, 2011; 8: 649–657
Kondrup J., Allison S.P., Elia M. i wsp: ESPEN guidelines for nutritional screening. Clin. Nutr., 2003; 22: 415–421
Niedożywienie i ocena stanu odżywienia pacjenta | Dieta i ruch – mp.pl
Niedożywienie – rozpoznanie i postępowanie w ramach praktyki lekarza rodzinnego – Praktyka kliniczna – Medycyna Rodzinna – Medycyna Praktyczna dla lekarzy (mp.pl)
Lochs H., Allison S.P., Meier R i wsp: Introductory to the ESPEN guidelines on enteral nutrition: terminology, definitions and general topics. Clin. Nutr., 2006; 25: 180–186
Obecność białka w moczu to częste odchylenie laboratoryjne zarówno u osób dorosłych, jak i w populacji pediatrycznej. Czym jest białkomocz i o jakich chorobach może świadczyć? Czy białko w moczu w ciąży to prawidłowe zjawisko? Przeczytaj artykuł i dowiedz się, w jaki sposób interpretuje się wyniki oznaczenia białka w moczu.
Białkomoczem nazywamy nieprawidłowe, nadmierne wydalanie białek wraz z moczem. Wartość odcięcia dla białkomoczu zależy przede wszystkim od wieku pacjenta – inny poziom będzie prawidłowy u osoby dorosłej, inny zaś u dziecka. Białkomocz może być oceniany w pojedynczej próbce moczu, ale również w dobowej jego zbiórce, jako białkomocz dobowy. Wyróżnia się kilka typów białkomoczu, w zależności od jego przyczyny, o czym więcej można przeczytać w kolejnych akapitach.
W prawidłowych warunkach dobowe wydalanie białka z moczem nie powinno przekraczać 150 mg. Wśród białek, które są wydalane wraz z moczem, na uwagę zasługują przede wszystkim albuminy. Fizjologiczne ich wydalanie nie przekracza około 10 mg na dobę, a klinicznie istotne jest wydalanie tych białek w ilości przekraczającej 30 mg na dobę – w tym momencie możemy mówić już o mikroalbuminurii.
Normy stężenia białka w moczu ciężarnych
Górna wartość prawidłowa stężenia białka w moczu u kobiet ciężarnych wynosi 300 mg/dobę. W czasie ciąży w obrębie układu wydalniczego zachodzą fizjologiczne zmiany, które prowadzą do przekroczenia zdolności cewek nerkowych do zwrotnego wchłaniania białek. Sprawia to, że białko w moczu w ciąży pojawia się w większej ilości niż w ogólnej populacji.
Normy stężenia białka w moczu dziecka
Za górną wartość prawidłową stężenia białka w moczu u dzieci i młodzieży uznaje się 250 mg na dobę.
Warto zaznaczyć, że wartość ta może być jeszcze wyższa u noworodków, co wynika z niedojrzałości cewek nerkowych i ograniczonej zdolności do zwrotnego wchłaniania białek. Sprawia to, że wartość prawidłowa białka moczu u noworodków wynosi do 300 mg/m2/dobę.
Białkomocz kłębuszkowy wynika z uszkodzenia kłębuszków nerkowych, czyli naczyń krwionośnych, wchodzących w skład ciałka nerkowego. Uszkodzenie kłębuszków prowadzi do wzrostu przepuszczalności naczyń krwionośnych między innymi dla białek, co skutkuje pojawieniem się białkomoczu.
Białkomocz cewkowy
Ten rodzaj białkomoczu wynika z uszkodzenia nerek na poziomie cewkowo-śródmiąższowym. W tym przypadku na skutek uszkodzenia cewek nerkowych dochodzi do zaburzenia procesu zwrotnego wchłaniania białek, co prowadzi do białkomoczu.
Białkomocz czynnościowy
Białkomocz czynnościowy to przejściowy rodzaj białkomoczu, za który najczęściej odpowiada wysiłek fizyczny. Inne przyczyny białkomoczu czynnościowego, o których warto wspomnieć, to schorzenia przebiegające z gorączką i niewydolność serca.
Białkomocz przednerkowy
Ten rodzaj białkomoczu nazywany jest również białkomoczem z przeładowania. Jego przyczyną jest obecność nadmiernej ilości białek o małej masie cząsteczkowej w osoczu, co prowadzi do ograniczonej zdolności do ich zwrotnego wchłaniania na poziomie cewek nerkowych.
Białkomocz pozanerkowy-sekrecyjny
W tym przypadku za białkomocz odpowiada nadmierne wydzielanie pewnych białek w cewkach nerkowych. Białkomocz sekrecyjny może towarzyszyć między innymi śródmiąższowemu zapaleniu nerek.
Wysoki poziom białek w moczu – objawy
W większości przypadków białkomocz jest stanem bezobjawowym i jest wykrywany przypadkowo, w czasie wykonywania badania moczu. Jeżeli jednak obecności białka w moczu towarzyszą objawy kliniczne, to jest to najczęściej:
pojawienie się obrzęków – głównie w okolicy kostek, narządów płciowych, a także powiek,
Nieprawidłowy poziom białek w moczu – jak zapobiegać białkomoczowi?
W wielu przypadkach można zapobiec uszkodzeniu nerek i pojawieniu się białkomoczu. Warto w tym miejscu podkreślić ogromną rolę zdrowego stylu życia, w tym zróżnicowanej diety i regularnej aktywności fizycznej, co ma wpływ na przykład na ryzyko rozwoju cukrzycy, która jest częstą przyczyną nefropatii i białkomoczu. Kolejnym zaleceniem jest przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów – przynajmniej 1,5-2 litrów na dobę. Warto również regularnie wykonywać badanie ogólne moczu i oznaczenie stężenia kreatyniny, by wykryć ewentualne nieprawidłowości na wczesnym etapie.
Białko w moczu – powikłania wynikające z białkomoczu
Jeżeli białkomocz wynika z choroby nerek lub innego schorzenia natury internistycznej, to nieleczenie przyczyny białkomoczu może doprowadzić do stopniowego pogarszania się funkcji nerek, a w konsekwencji nawet do ich niewydolności. Z tego powodu białkomocz wymaga podjęcia diagnostyki, która w zależności od przypadku obejmuje wykonanie badań, w tym posiewu moczu, oznaczenia stężenia kreatyniny, CRP, PSA i badań obrazowych.
Podsumowując, białkomocz może być skutkiem wielu schorzeń, jednak trzeba też podkreślić, że nie zawsze świadczy o chorobie. Niemniej jednak regularne wykonywanie badania moczu pozwala na szybkie wychwycenie nieprawidłowości i tym samym wczesne włączenie odpowiedniego leczenia. Odchylenia w badaniach laboratoryjnych, w tym w badaniu moczu, powinno skłonić do wizyty w gabinecie lekarskim.
Bibliografia
P. Topham, Choroby nerek przebiegające z białkomoczem, Proteinuric Renal Disease Clinical Medicine 2009; 9(3): 284-287,
Alexander K.C. i inni, Proteinuria in children: evaluation and differential diagnosis, American Family Physician, 2017; 95 (4): 248–254,
P. Gajewski, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019/2020,
K. Ciechanowski, Ocena czynności nerek, Podręcznik Wielka Interna, Wydawnictwo Medical Tribune 2009.
