Hormony steroidowe w organizmie człowieka to ważne elementy reakcji na stres, są również istotne dla procesów dojrzewania płciowego, prawidłowego funkcjonowania gruczołów płciowych i układu rozrodczego. Jednym z takich hormonów jest androstendion, któremu poświęcamy artykuł. Jakie funkcje pełni ten hormon, jak powstaje w organizmie, w jakich sytuacjach bada się jego poziom i o czym mogą świadczyć nieprawidłowe poziomy androstendionu? Zapraszamy.
Spis treści:
- Co to jest androstendion?
- Za co odpowiada androstendion?
- Kiedy należy badać androstendion?
- Czynniki wpływające na wynik badania androstendionu
- Podwyższony androstendion – interpretacja wyników
- Co oznacza za niski poziom androstendionu?
- FAQ – Androstendion – co to za hormon – najczęściej zadawane pytania
- Podsumowanie
Co to jest androstendion?
Androstendion, jest endogennym – czyli produkowanym przez organizm człowieka – hormonem steroidowym. Jest dosyć słabym androgenem, zasadniczo służy jako prekursor w biosyntezie testosteronu i estrogenów, takich jak estron. Stwierdzono, że androstendion posiada również pewną aktywność estrogenową, jednak jest ona bardzo niska.
Produkcja androstendionu u mężczyzny odbywa się głównie w nadnerczach (2-3 mg/dziennie), mniejsza część powstaje w jądrach (0,5 mg/dziennie). U kobiet przed menopauzą, nadnercza i jajniki wytwarzają po około połowie całkowitej ilości androstendionu (około 3 mg/dobę).
Synteza androstendionu w nadnerczach jest regulowana przez hormon adrenokortykotropowy (ACTH). Natomiast w gonadach (jądrach i jajnikach) androstendion wytwarzany jest z DHEA-S pod kontrolą gonadotropin.
Ilość syntetyzowanego androstendionu zależy od wieku. Stężenie androstendionu u płodu rośnie aż do momentu urodzenia się dziecka. Poziom tego hormonu u noworodków jest zbliżony do poziomu młodych dorosłych, w pierwszym roku życia gwałtownie spada. Ponownie zaczyna wzrastać u dzieci w wieku 6-8 lat, w czasie adrenarche, gdy następuje wzrost wydzielania androstendionu i DHEA. Szczyt wydzielania androgenów to ok. 25 -30 r.ż, po tym czasie obserwuje się powolne obniżanie ich poziomu. U kobiet po menopauzie produkcja androstendionu zmniejsza się o około połowę, mimo to, androstendion jest głównym steroidem produkowanym przez jajnik po menopauzie.
| WAŻNE! Stężenie androstendionu u kobiet w wieku reprodukcyjnym jest wyższe niż u mężczyzn. |
Za co odpowiada androstendion?
Androstendion jest hormonem odpowiadającym za wykształcanie się cech męskich, takich jak owłosienie, obniżony głos, budowa ciała. Z tego powodu nieprawidłowy poziom androstendionu u nastolatków będzie przyspieszał lub opóźniał proces dojrzewania. U kobiet będzie odpowiedzialny za hiperandrogenizację, czyli rozwój cech męskich.
Ponadto uważa się, iż androgeny to hormony odgrywające ważną rolę w nauce umiejętności społecznych oraz rozumieniu pociągu seksualnego. U chłopców obserwuje się dodatnią korelację pomiędzy poziomem androstendionu oraz agresji i rywalizacji. Z kolei u dziewczynek, z genetycznym przerostem nadnerczy, a co za tym idzie narażonych na wysokie poziomy androgenów w okresie prenatalnym, obserwuje się większe preferencje dla zabawek i aktywności zwykle wybieranych przez chłopców oraz mniejsze preferencje dla zabawek i aktywności zazwyczaj wybieranych przez dziewczynki.
>> Może Cię zainteresować: Krótkie kompendium wiedzy o dojrzewaniu płciowym
Kiedy należy badać androstendion?
Poziom androstendionu bada się, gdy występują objawy podwyższonego stężenia tego hormonu, czyli hiperandrogenizacja.
Przedwczesne adrenarche lub przedwczesne dojrzewanie
Jeśli u dziewczynek w wieku poniżej 7-8 lat lub chłopców poniżej 8-9 lat zauważa się wczesny rozwój owłosienia łonowego, a u chłopców także powiększenie prącia, może to świadczyć o przedwczesnym adrenarche lub przedwczesnym dojrzewaniu. W takich sytuacjach rekomendowane jest oznaczenie poziomu androstendionu wraz z innymi hormonami.
- Przedwczesne adrenarche – podwyższony androstendion i DHEA. Poziomy innych hormonów płciowych (testosteronu i estradiolu) oraz gonadotropin (LH/FSH) pozostają zazwyczaj w normie
- Przedwczesne dojrzewanie – podwyższone poziomy androstendionu, DHEA-S, testosteronu i estradiolu, gonadotropin (LH/FSH), spadek spadek stężenia globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG).
>> Przeczytaj też: SHBG – co to za badanie? Wartości referencyjne u kobiet i mężczyzn, interpretacja wyników
Badanie androstendionu u kobiet – objawy wirylizacji
Badanie jest wskazane, jeśli u kobiet obserwuje się rozwój cech męskich:
- nadmierne owłosienie,
- łysienie typu męskiego,
- cechy męskiej budowy ciała,
- obniżenie głosu,
- przerost łechtaczki.
Ponadto zaburzenia cyklu miesiączkowego, nieprawidłowe krwawienia miesięczne, skrzepy krwi, trądzik, niepłodność.
Badanie androstendionu – trądzik
Hiperandrogenizm, czyli podwyższony poziom androgenów – testosteronu, DHEA-S i androstendionu – może sprzyjać rozwojowi trądziku. Ciekawy jest mechanizm tego wpływu – badania pokazują, iż dzieje się to głównie poprzez zmianę profilu lipidowego sebum, nie tylko poprzez zwiększenie jego produkcji.
Trądzik w wieku dojrzewania występuje częściej niż u osób dorosłych, ale jest mniej skorelowany z nadmiarem androgenów. Badania sugerują, iż zależy on od szybkich zmian i wzrostów w produkcji androgenów, co skutkuje zwiększonym wydzielaniem sebum.
Natomiast przewlekły trądzik u dorosłych kobiet, który rozpoczął się w okresie dojrzewania i trwa do dorosłości, jest bardziej związany z hiperandrogenizmem niż trądzik pojawiający się dopiero w późniejszym wieku.
W trądziku dorosłych kobiet stwierdzono zwiększenie metabolitu androstendionu – glukuronidu androsteronu. Co ciekawe, u 60% pacjentów z prawidłowym poziomem androgenów obserwuje się zwiększone stężenie glukuronidu androsteronu, co zinterpretowano jako oznakę zwiększonej wrażliwości na androgeny.
>> Może Cię zainteresować: Wpływ diety na trądzik. Co jeść a czego unikać?
Badanie androstendionu u mężczyzn
Mężczyźni zazwyczaj nie mają objawów podwyższonego poziomu tego hormonu. Jednakże z powodu obwodowej konwersji androgenów w estrogeny mogą czasami doświadczać łagodnych objawów nadmiaru estrogenów, takich jak ginekomastia.
Wskazaniem do badania u mężczyzny może być również niepłodność.
>> Przeczytaj też: Niepłodność u mężczyzn: najczęstsze przyczyny, objawy i rozpoznanie. Leczenie niepłodności
Pozostałe wskazania
Pozostałe wskazania do oznaczenia poziomu androstendionu to podejrzenie wrodzonego przerostu nadnerczy w celu postawienia diagnozy oraz monitorowanie leczenia pacjentów z wrodzonym przerostem nadnerczy, zwłaszcza w niedoborze 21α-hydroksylazy.
Czynniki wpływające na wynik badania androstendionu
Androstendion jest hormonem, którego wynik może być zniekształcony przez kilka czynników. Należą do nich:
- pora dnia – powodu znaczących wahań dobowych tego hormonu (zależnych od ACTH) powinno się go badać w godzinach porannych.
- faza cyklu menstruacyjnego – u kobiet miesiączkujących wyższe wartości – ok. 10-15 % – notuje się w okresie okołowoulacyjnym i fazie folikularnej, dlatego badanie powinno być wykonywane między 2-5 dniem cyklu.
- wysiłek fizyczny – nadmierny wysiłek fizyczny może podwyższać stężenie tego hormonu, dlatego przed jego badaniem należy się powstrzymać od wyczerpującego treningu.
- ciąża – w przebiegu ciąży wzrasta produkcja i poziom androstendionu w surowicy krwi, nie jest to zjawisko do końca wyjaśnione.
- niektóre leki – np. spironolakton.
| WAŻNE! Wydzielanie androstendionu podlega rytmowi dobowemu – wyższe wartości notuje się w godzinach porannych. |
Podwyższony androstendion – interpretacja wyników
Nieznacznie podwyższony poziom androstendionu ma zazwyczaj charakter idiopatyczny, co oznacza iż nie do końca możliwe jest ustalenie jego przyczyny, może być również symptomem choroby Cushinga.
Natomiast znaczne podwyższenie androstendionu może wskazywać na nowotwory nadnerczy lub gonad.
| WAŻNE! Poziomy androstendionu w surowicy większe lub równe 500 ng/dL mogą wskazywać na obecność guza nadnercza lub gonady. U ponad 90% pacjentów, z łagodnymi nowotworami nadnerczy produkującymi androgeny, androstendion znacznie przekracza poziom 500 ng/dL. |
>> Warto sprawdzić także: Gruczolak nadnercza: objawy, przyczyny, badania i leczenie
Podwyższone stężenie androstendionu w nowotworach
Większość nowotworów gonad – jąder lub jajników – wydzielających androgeny produkuje androstendion, nadmiernie produkują również testosteron. Obydwa hormony mogą być również wydzielane w nadmiarze np. w zespole policystycznych jajników. Jeśli wyniki badań wskazują, iż stosunek testosteronu do androstendionu jest wyższy niż 1,5, jest to silnym wskaźnikiem istnienia guza nowotworowego produkującego androgeny.
>> Więcej o nowotworach u kobiet i mężczyzn przeczytasz w artykułach: Nowotwór jądra: objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie oraz Rak jajnika – objawy, czynniki ryzyka, diagnostyka laboratoryjna
Podwyższone stężenie androstendionu u kobiet
Wysokie stężenie androstendionu odnotowuje się u kobiet w:
- guzach jajników,
- zespole policystycznych jajników (PCOS, zespół Steina-Leventhala),
- guzach kory nadnerczy,
- wrodzonym przeroście nadnerczy.
Nieznacznie podwyższony androstendion występuje w zespół Cushinga.
Podwyższone stężenie androstendionu u mężczyzn
Wysoki androstendion u płci męskiej może być powiązany z:
- przedwczesnym dojrzewaniem,
- guzem jąder,
- wrodzonym przerostem nadnerczy,
- zespołem Cushinga.
Co oznacza za niski poziom androstendionu?
Niskie poziomy androstendionu, zarówno u kobiety, jak i u mężczyzny, świadczą o niewydolności hormonalnej gonad – jąder lub jajników.
Druga przyczyna zbyt niskiego poziomu androstendionu może leżeć w pierwotnej lub wtórnej niewydolności nadnerczy albo przysadki mózgowej.
Niski androstendion u kobiet po menopauzie
Obniżenie poziomu tego hormonu po menopauzie jest zjawiskiem fizjologicznym. Przed menopauzą 50% androstendionu syntetyzowane jest w jajnikach, drugie 50 w nadnerczach. Po menopauzie poziom syntezy jajnikowej spada do ok. 20%, głównym źródłem pozostaje produkcja nadnerczowa.
FAQ – Androstendion – co to za hormon – najczęściej zadawane pytania
Objawy podwyższonego androstendionu są zależne od płci wieku. U dzieci obserwowane jest przedwczesne dojrzewanie. U dorosłych – zaburzenia hormonalne, które wywołują różne objawy kliniczne. U kobiet obserwuje się wirylizację, czyli wykształcanie się męskich cech. U mężczyzn objawy są mniej zauważalne.
Podwyższony poziom androstendionu nie jest chorobą, dlatego nie leczy się „podwyższonego androstendionu”, natomiast wdraża się postępowanie odpowiednie dla przyczyny tego stanu rzeczy. Podwyższony poziom androstendionu jest zazwyczaj skorelowany z innymi zaburzeniami hormonalnymi.
Podsumowanie
Androstendion to jeden z hormonów androgenowych, produkowany w dwóch miejscach w organizmie – nadnerczach oraz gonadach. Jego zbyt wysoki poziom powoduje u kobiet wirylizację, czyli wykształcenie cech męskich. Oznaczanie hormonu ma również znaczenie u dzieci i nastolatków, które zaczęły dojrzewać zbyt wcześnie lub zbyt późno. Androstendion jest hormonem oznaczanym najczęściej w pakietach z innymi hormonami, testosteronem i DHEA-S.
PIŚMIENNICTWO
- Badawy MT, Sobeh M, Xiao J, Farag MA. Androstenedione (a Natural Steroid and a Drug Supplement): A Comprehensive Review of Its Consumption, Metabolism, Health Effects, and Toxicity with Sex Differences. Molecules. 2021 Oct 14;26(20):6210. doi: 10.3390/molecules26206210. PMID: 34684800; PMCID: PMC8539210.
- https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/androstenedione
- https://www.mayocliniclabs.com/test-catalog/overview/9709#Clinical-and-Interpretive
- Pagana K., Pagana T., Testy laboratoryjne i badania diagnostyczne w medycynie, Elsevier Urban&Partner, Wrocław, 2013, s.42-43.
- Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, pod red. A. Dembińskiej-Kieć, J. Naskalskiego i B. Solnicy, wyd. IV, Wrocław 2018, s. 716
- Hines M. Sex steroids and human behavior: prenatal androgen exposure and sex-typical play behavior in children. Ann N Y Acad Sci. 2003 Dec;1007:272-82. doi: 10.1196/annals.1286.026. PMID: 14993060.
- https://podyplomie.pl/ginekologia/38767,wplyw-androgenow-na-zdrowie-kobiet-kiedy-powinnismy-pomyslec-o-ich-niedoborze
