Sklep
Strona główna Blog Strona 5

Wymioty u dziecka – możliwe przyczyny. Co robić, gdy dziecko wymiotuje?

Damian Matusiak
-
0
Wymioty u dziecka – możliwe przyczyny. Co robić, gdy dziecko wymiotuje?

Wymioty u dziecka to jedna z najczęstszych i jednocześnie najbardziej stresujących dla rodziców dolegliwości. Najczęściej są jedynie objawem typowych chorób wieku dziecięcego, jednak są sytuacje, w których absolutnie nie wolno ich ignorować. Znajomość potencjalnych przyczyn wymiotów, od tych najłagodniejszych po zwiastujące poważne choroby, to abecadło każdego rodzica.

Spis treści:

  1. Przyczyny wymiotów u dziecka
  2. O czym świadczy kolor wymiotów u dzieci?
  3. Jakie objawy towarzyszą wymiotom u dziecka?
  4. Jak powstrzymać wymioty u dziecka?
  5. Wymioty u dzieci a dieta
  6. Wymioty u dziecka – kiedy skonsultować się z lekarzem?
  7. Wymioty u dzieci: niezbędne badania
  8. Wymioty u dziecka – najczęściej zadawane pytania (FAQ)
  9. Wymioty u dzieci – podsumowanie

Przyczyny wymiotów u dziecka

Wymioty to gwałtowny wyrzut treści żołądkowej przez usta, który jest wynikiem skoordynowanej reakcji ośrodka wymiotnego w mózgu, przepony oraz mięśni brzucha. Zrozumienie potencjalnego podłoża jest kluczowe dla dalszego postępowania.

Przyczyny wymiotów u dziecka w zależności od wieku

Przyczyny wymiotów u dzieci często korelują z ich wiekiem, co może zawęzić pole diagnostyczne:

  • noworodki i niemowlęta:
    • w tym okresie częste są niegroźne ulewania, związane z niedojrzałością dolnego zwieracza przełyku — są one mylone z wymiotami;
    • gwałtowne, chlustające wymioty po każdym karmieniu mogą wskazywać na przerostowe zwężenie odźwiernika — stan wymagający pilnej interwencji chirurgicznej;
    • inne przyczyny to alergie pokarmowe (np. na białko mleka krowiego), wady wrodzone przewodu pokarmowego lub błędy w technice karmienia.
  • dzieci starsze (2. – 6. rż.): najczęstszą przyczyną są wirusowe zakażenia przewodu pokarmowego oraz inne infekcje (np. układu moczowego, oddechowego),
Pamiętaj:
W tej grupie wiekowej częste są także zatrucia pokarmowe oraz przypadkowe połknięcia ciał obcych.
  • dzieci w wieku szkolnym i nastolatkowie: obok infekcji, na pierwszy plan wysuwają się przyczyny związane z dietą (nieświeży pokarm, przejedzenie) oraz tło psychogenne (stres, lęk np. przed egzaminem).
Pamiętaj:
U każdego dziecka, które wymiotuje i zgłasza, że boli je głowa lub – w przypadku niemowląt – wymiotom towarzyszy gorączka i pogarszający się stan ogólny, wymagana jest pilna ocena pediatryczna! W opisywanych przypadkach zachodzi podejrzenie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

>> Przeczytaj: Refluks i zgaga u dzieci: objawy, przyczyny, leczenie i dieta

Problemy z funkcjonowaniem układu pokarmowego

Różnego rodzaju problemy z funkcjonowaniem układu pokarmowego to bardzo szeroka grupa schorzeń, których wspólnym objawem są wymioty. Należą do nich:

Nieprawidłowa dieta jako jedna z przyczyn wymiotów u dziecka

Przejedzenie, spożycie zbyt tłustych, ciężkostrawnych lub słodkich pokarmów może przeciążyć delikatny żołądek dziecka i wywołać odruch wymiotny. Podobnie działa zbyt szybkie jedzenie lub picie. Zatrucie pokarmowe, spowodowane spożyciem pokarmu skażonego toksynami bakteryjnymi, również objawia się gwałtownymi wymiotami, często w krótkim czasie od zjedzenia posiłku.

Alergie pokarmowe a wymioty u dziecka

Wymioty są jednym z natychmiastowych objawów alergii pokarmowej IgE-zależnej. Pojawiają się zwykle w ciągu kilku minut do dwóch godzin od spożycia alergenu.

Wymioty u dziecka na tle psychogennym

Stres, silne emocje (lęk, ekscytacja), presja lub trauma mogą być przyczyną tzw. wymiotów psychogennych. Często obserwuje się je rano, przed wyjściem do szkoły lub przedszkola.

Niewydolność nerek

Przewlekła lub ostra niewydolność nerek prowadzi do podrażnienia ośrodka wymiotnego w mózgu. Wymioty u dziecka często są w tym przypadku uporczywe i mogą być jednym z wielu objawów, takich jak osłabienie, brak apetytu czy obrzęki.

Przeziębienie i infekcje

Nawet banalna infekcja górnych dróg oddechowych może powodować wymioty. Dzieje się tak na skutek połykania wydzieliny spływającej po tylnej ścianie gardła, która podrażnia żołądek, a także przez odruch wymiotny towarzyszący silnemu, męczącemu kaszlowi. Wymioty są również częstym objawem zapalenia ucha środkowego, płuc, a także zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Wymioty u dzieci jako symptom poważnych chorób

Rzadziej, wymioty mogą zwiastować poważne schorzenia wymagające natychmiastowej interwencji:

  • zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych: wymioty są gwałtowne, często „chlustające”, towarzyszy im silny ból głowy, sztywność karku, światłowstręt i gorączka;
  • wstrząśnienie mózgu i urazy głowy: wymioty po upadku lub uderzeniu w głowę są wskazaniem do pilnej konsultacji lekarskiej;
  • cukrzycowa kwasica ketonowa: stan zagrożenia życia w przebiegu cukrzycy; wymiotom towarzyszy silne pragnienie, wielomocz, osłabienie i zapach acetonu z ust;
  • wgłobienie jelita: nagły stan, w którym fragment jelita wsuwa się w inny, powodując niedrożność; dodatkowo obecne są napadowe, bardzo silne bóle, a stolec może przypominać wyglądem galaretkę malinową.
Pakiet profilaktyka ogólny (10 badań) banerek

O czym świadczy kolor wymiotów u dzieci?

Kolor i charakter wymiocin mogą dostarczyć cennych wskazówek diagnostycznych.

Żółte wymioty

Żółte wymioty u dzieci wskazują na obecność żółci. Jest to częsta sytuacja, gdy żołądek jest już pusty (np. przy wielokrotnych wymiotach w trakcie infekcji), a treść dwunastnicza, zawierająca żółć, cofa się do żołądka. Samoistnie nie jest to zwykle objaw niepokojący, ale jeśli się utrzymuje, wymaga konsultacji.

Zielone wymioty u dziecka

Zielone, a zwłaszcza ciemnozielone wymioty (tzw. „fusowate” lub przypominające zieloną maź) są stanem alarmowym. Mogą świadczyć o niedrożności jelit, szczególnie w ich dalszym odcinku. Konieczna jest natychmiastowa wizyta na szpitalnym oddziale ratunkowym.

Wymioty żółcią u dziecka

Podobnie jak żółte – wynikają z obecności żółci w pustym żołądku. Jeśli są pojedynczym epizodem w trakcie infekcji, nie muszą budzić niepokoju. Natomiast ich uporczywość lub towarzyszący im silny ból brzucha wymagają pilnej diagnostyki w kierunku niedrożności.

Jakie objawy towarzyszą wymiotom u dziecka?

Obserwacja objawów współwystępujących jest kluczowa dla oceny stanu dziecka. Do najważniejszych należą:

  • gorączka: wskazuje najczęściej na podłoże zakaźne;
  • biegunka: typowy objaw wirusowego zapalenia żołądkowo-jelitowego lub zatrucia pokarmowego;
  • ból brzucha: lokalizacja i charakter są bardzo istotne w ocenie potencjalnej przyczyny; przykładowo silny, stały ból może sugerować zapalenie wyrostka, a napadowy – wgłobienie;
  • objawy odwodnienia: suchość śluzówek i języka, płacz bez łez, zapadnięte gałki oczne, zmniejszona ilość moczu (suche pieluchy przez ponad 6 godzin), apatia lub nadmierne pobudzenie;
  • ból głowy, sztywność karku, zaburzenia świadomości, światłowstręt.

>> Zobacz: Co podawać dziecku do jedzenia, gdy jest chore?

Jak powstrzymać wymioty u dziecka?

Celem jest złagodzenie dolegliwości i zapobieganie powikłaniom, głównie odwodnieniu.

Czy można podać dziecku leki?

Absolutnie zabronione jest podawanie dzieciom (zwłaszcza poniżej 12. roku życia) jakichkolwiek leków przeciwwymiotnych bez konsultacji z lekarzem. Jedynie lekarz może w uzasadnionych przypadkach zalecić bezpieczny preparat, np. ondansetron w postaci tabletek musujących, który skutecznie redukuje odruch wymiotny w ciężkich infekcjach.

Domowe sposoby na wymioty u dzieci

Rodzicu, zapamiętaj kilka najważniejszych elementów postępowania z wymiotującym dzieckiem:

  • nawadnianie: absolutna podstawa; należy podawać małe porcje (1-2 łyżeczki) chłodnych płynów co 5-10 minut; optymalne są doustne płyny nawadniające (tzw. elektrolity), unikaj soków i słodkich napojów;
  • odpoczynek: zapewnienie dziecku spokoju – warunków, w których czuje się ono komfortowo;
  • chłodny okład na czoło i kark: może złagodzić nudności i poprawić komfort dziecka.
Pakiet elektrolity (4 badania) banerek

Wymioty u dzieci a dieta

Gdy wymioty ustaną, dietę należy wprowadzać stopniowo:

  • faza pierwsza (nawadnianie): wyłącznie doustne płyny nawadniające, ewentualnie chłodna woda lub słaba herbatka rumiankowa;
  • faza druga (lekka dieta): gdy dziecko jest już w stanie przyjąć płyny bez wymiotów przez kilka godzin, można zaproponować lekkostrawne posiłki;
  • powrót do normalnej diety: następuje stopniowo, w miarę poprawy samopoczucia dziecka.

>> To również może Cię zainteresować: Co jeść po zatruciu pokarmowym, a czego unikać?

Wymioty u dziecka – kiedy skonsultować się z lekarzem?

Konsultacji lekarskiej wymaga każdy przypadek, który budzi niepokój rodzica. Bezwzględnie i pilnie skontaktuj się z lekarzem, jeśli:

  • wymioty są bardzo silne, chlustające lub trwają dłużej niż 24 godziny,
  • w wymiocinach pojawiła się krew lub fusowata treść,
  • wymioty są zielone,
  • występują oznaki odwodnienia,
  • dziecko jest apatyczne, trudne do wybudzenia, ma zaburzenia świadomości,
  • wymiotom towarzyszy silny ból brzucha lub głowy, sztywność karku,
  • wymioty nastąpiły po urazie głowy,
  • dziecko ma mniej niż 6 miesięcy i wymiotuje wielokrotnie.

Wymioty u dzieci: niezbędne badania

Diagnostyka zależy od podejrzewanej przyczyny. Lekarz zaczyna od szczegółowego wywiadu i badania fizykalnego (w tym oceny stopnia odwodnienia). W razie potrzeby może zlecić:

  • badania laboratoryjne krwi: morfologia z rozmazem (ocena odwodnienia, stanu zapalnego), elektrolity (ocena zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej), parametry funkcji nerek (kreatynina, mocznik), CRP i/lub PCT (wskaźniki stanu zapalnego);
  • badanie ogólne moczu: Przydatne przy podejrzeniu infekcji układu moczowego lub odwodnienia;
  • badania obrazowe: USG jamy brzusznej (przy podejrzeniu niedrożności, wgłobienia, zapalenia wyrostka), RTG jamy brzusznej, tomografia komputerowa głowy (przy urazach).

Wymioty u dziecka – najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Kiedy wymioty u dziecka powinny niepokoić?

Wymioty powinny niepokoić, gdy są bardzo gwałtowne, trwają dłużej niż dobę, towarzyszy im silny ból brzucha lub głowy, występują oznaki odwodnienia, a także gdy w wymiocinach pojawi się krew lub mają one zieloną barwę. Wymioty u niemowląt poniżej 6. miesiąca życia zawsze wymagają konsultacji.

Dlaczego dziecko wymiotuje bez innych objawów?

Przyczyną pojedynczych epizodów wymiotów bez gorączki czy biegunki bywa często przejedzenie, stres, choroba lokomocyjna lub podrażnienie żołądka przez jakiś pokarm. Jeśli jednak wymioty się powtarzają, mogą wskazywać na refluks, alergię pokarmową, a nawet na rozwijającą się infekcję, gdzie inne objawy pojawią się później.

Kiedy należy zabrać dziecko do lekarza z powodu wymiotów?

Należy to zrobić pilnie, jeśli wymioty są uporczywe i uniemożliwiają nawodnienie, dziecko wykazuje oznaki odwodnienia, jest apatyczne, wymioty mają zielony kolor lub zawierają krew, towarzyszy im silny ból lub wystąpiły po urazie głowy. U niemowląt konsultacja jest konieczna praktycznie zawsze.

Wymioty u dzieci – podsumowanie

Wymioty u dziecka to objaw, a nie choroba. Ich przyczyny są wielorakie – od łagodnych, dietetycznych, po zagrażające życiu stany. Kluczowe jest zachowanie spokoju, umiejętna obserwacja dziecka (kolor wymiocin, objawy towarzyszące, oznaki odwodnienia) oraz wiedza, kiedy należy niezwłocznie szukać pomocy medycznej. Podstawą postępowania w domu jest ostrożne, systematyczne nawadnianie małymi porcjami. Jednak w sytuacjach wątpliwych nie zwlekaj – Twoja czujność może być kluczowa dla zdrowia, a nawet życia Twojej pociechy. W razie jakichkolwiek wątpliwości, skonsultuj się z pediatrą.

Źródła

  1. Lo Vecchio A, Dias JA, Berkley JA, Boey C, Cohen MB, Cruchet S, Liguoro I, Salazar Lindo E, Sandhu B, Sherman P, Shimizu T, Guarino A. Comparison of Recommendations in Clinical Practice Guidelines for Acute Gastroenteritis in Children. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2016 Aug;63(2):226-35. doi: 10.1097/MPG.0000000000001133. PMID: 26835905; PMCID: PMC6858859., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6858859 (dostęp: 15.10.2025).
  2. Hartman S, Brown E, Loomis E, Russell HA. Gastroenteritis in Children. Am Fam Physician. 2019 Feb 1;99(3):159-165. Erratum in: Am Fam Physician. 2019 Jun 15;99(12):732. PMID: 30702253., https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2019/0201/p159.html (dostęp: 15.10.2025).
  3. Guarino A, Aguilar J, Berkley J, Broekaert I, Vazquez-Frias R, Holtz L, Lo Vecchio A, Meskini T, Moore S, Rivera Medina JF, Sandhu B, Smarrazzo A, Szajewska H, Treepongkaruna S. Acute Gastroenteritis in Children of the World: What Needs to Be Done? J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2020 May;70(5):694-701. doi: 10.1097/MPG.0000000000002669. PMID: 32079974; PMCID: PMC7613312., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7613312 (dostęp: 15.10.2025).

Test PAPP-A – na czym polega, co wykrywa i kiedy się go wykonuje?

Damian Matusiak
-
0
Test PAPP-A – na czym polega, co wykrywa i kiedy się go wykonuje?

Współczesna diagnostyka prenatalna oferuje skuteczne i bezpieczne metody oceny ryzyka wystąpienia najczęstszych wad genetycznych płodu. Jednym z kluczowych badań w tym zakresie jest test PAPP-A, który stanowi integralną część przesiewowego badania ultrasonograficznego w pierwszym trymestrze ciąży. Na czym polega to badanie? Jakie schorzenia pomaga wykryć? W którym tygodniu ciąży powinno się je przeprowadzić? Jak interpretować wyniki? Jeśli spodziewasz się dziecka lub planujesz ciążę, ten artykuł dostarczy Ci kompleksowej wiedzy – zapraszamy do lektury.
 

Spis treści:

  1. Co to jest test PAPP-A?
  2. Test PAPP-A: zakres chorób, jakie może wykryć?
  3. Wskazania do testu PAPP-A: kiedy zrobić badanie?
  4. Na czym polega test PAPP-A?
  5. Jak przygotować się do testu PAPP-A?
  6. Interpretacja wyników testu PAPP-A?
  7. Test PAPP-A: podsumowanie najważniejszych informacji

Co to jest test PAPP-A?

Test PAPP-A to test przesiewowy wykonywany w pierwszym trymestrze ciąży. Polega na oznaczeniu białka PAPP-A, beta-HCG oraz wykonaniu badania ultrasonograficznego i poziom tzw. przezierności karkowej u płodu. Poziom PAPP-A we krwi matki systematycznie rośnie w trakcie prawidłowo rozwijającej się ciąży. Odchylenia od oczekiwanych wartości, w połączeniu z innymi parametrami, mogą wskazywać na podwyższone ryzyko wystąpienia określonych wad genetycznych u płodu. Test PAPP-A nie jest badaniem diagnostycznym, które daje jednoznaczną odpowiedź „tak” lub „nie” dotyczącą choroby. Jego celem jest statystyczne oszacowanie prawdopodobieństwa, z jakim u rozwijającego się dziecka może wystąpić dana wada.

>> Sprawdź: Badania prenatalne – dlaczego warto je robić?

Test PAPP-A: zakres chorób, jakie może wykryć

Podstawowym celem testu PAPP-A jest ocena ryzyka wystąpienia najczęstszych trisomii, czyli wad polegających na obecności dodatkowego chromosomu:

  • zespołu Downa (trisomia 21); niepełnosprawność intelektualna, charakterystyczne cechy dysmorfii, wady serca;
  • zespołu Edwardsa (trisomia 18); dzieci, które urodzą się żywe, mają liczne, ciężkie wady wrodzone i zwykle przeżywają jedynie kilka miesięcy;
  • zespołu Patau (trisomia 13); poważne deformacje twarzoczaszki, wady ośrodkowego układu nerwowego, wady serca. Przeżywalność noworodków jest bardzo niska.

Warto podkreślić, że test PAPP-A ocenia także ryzyko innych nieprawidłowości. W mniejszym stopniu szacuje ryzyko:

  • triploidii – stanu, w którym płód ma kompletny dodatkowy zestaw chromosomów;
  • powikłań ciąży – bardzo niski poziom PAPP-A w pierwszym trymestrze bywa skorelowany ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia wpóźniejszym okresie ciąży stanu przedrzucawkowego, wewnątrzmacicznego ograniczenia wzrostu płodu (IUGR) czy nawet porodu przedwczesnego. Pamiętaj jednak, że omawiany test nie służy do rutynowego przewidywania tych powikłań.
Pakiet kobiety w ciąży (16 badań) banerek

Wskazania do testu PAPP-A: kiedy zrobić badanie?

Test PAPP-A — kiedy najlepiej go zrobić? Obecnie polskie i międzynarodowe towarzystwa ginekologiczne rekomendują wykonanie nieinwazyjnego testu przesiewowego, jakim jest test PAPP-A, każdej kobiecie ciężarnej. Badanie to wykonuje się między 11. a 14. tygodniem ciąży. Połączenie wyniku USG z wynikami badań biochemicznych z krwi matki (PAPP-A i wolnej podjednostki beta-hCG) pozwala na obliczenie tzw. łącznego ryzyka, które charakteryzuje się bardzo wysoką czułością (sięgającą ponad 90% w przypadku zespołu Downa) i niskim odsetkiem wyników fałszywie dodatnich.

Na czym polega test PAPP-A?

Procedura wykonania testu PAPP-A jest prosta i bezpieczna zarówno dla matki, jak i dla płodu. Składa się z następujących, równolegle wykonywanych elementów:

  • pobranie krwi żylnej;
  • oznaczenie stężenia PAPP-A (w zespołach Downa i Edwardsa obserwuje się obniżone stężenie tego białka) oraz wolnej podjednostki beta-hCG (w zespole Downa podwyższony, natomiast w zespole Edwardsa obniżony);
  • badanie ultrasonograficzne (USG); kluczowym elementem tego badania jest pomiar przezierności karkowej (NT), czyli zbiorniczka płynu na karku płodu; zwiększona koreluje z wyższym ryzykiem wystąpienia wad.

Elementy te – wyniki badań biochemicznych z krwi oraz pomiary z USG – są wprowadzane do specjalnego programu komputerowego wraz z danymi matki (wiek, waga, palenie tytoniu, ewentualne choroby jak cukrzyca). Algorytm oblicza indywidualne, skorygowane ryzyko wystąpienia u płodu zespołu Downa, Edwardsa i Patau, wyrażane najczęściej w postaci ułamka (np. 1:1000).

>> Sprawdź także: Badania laboratoryjne dla kobiet w ciąży – okiem ginekologa

Jak przygotować się do testu PAPP-A?

Przygotowanie do testu PAPP-A jest minimalne. Nie jest wymagane bycie na czczo. Badanie można wykonać o dowolnej porze dnia. Zaleca się jednak, aby na badanie USG przyjść z pełnym pęcherzem, co może ułatwić wizualizację macicy i płodu we wczesnej ciąży, zwłaszcza, gdy jest wykonywane przez powłoki brzuszne. Przed badaniem warto również poinformować lekarza o przyjmowanych na stałe lekach, przebytych chorobach i innych istotnych czynnikach, takich jak nałóg palenia tytoniu, ponieważ mogą one wpływać na stężenie markerów biochemicznych.

Pakiet do testu PAPP-A wg FMF (PAPP-A, F-BHCG) - Badania biochemiczne do testu fmf (papp-a, f-bhcg) banerek

Interpretacja wyników testu PAPP-A?

Wynik testu PAPP-A nie jest wartością liczbową stężeń PAPP-A i beta-hCG, lecz wspomnianym już prawdopodobieństwem, wyrażonym jako ułamek:

  • wynik prawidłowy (negatywny): obliczone ryzyko jest niskie, zazwyczaj mniejsze niż 1:300 (np. 1:500, 1:1000, 1:10000),
Pamiętaj:
Niski wynik nie daje 100% gwarancji, że dziecko jest zdrowe, ale oznacza, że nie ma wskazań do inwazyjnej diagnostyki prenatalnej ze względu na te konkretne wady. Ciąża jest dalej prowadzona w standardowy sposób.
  • wynik nieprawidłowy (dodatni): ryzyko wysokie, równe lub większe niż 1:300 (np. 1:50, 1:100).
Pamiętaj:
Nie jest to rozpoznanie, a jedynie sygnał alarmowy! Około 5% wszystkich badanych kobiet otrzymuje wynik dodatni, ale jedynie u niewielkiego odsetka z nich, płód faktycznie jest obciążony wadą.

Co może wpływać na wynik testu PAPP-A?

Na końcowy wynik testu wpływa wiele czynników, które są uwzględniane przez algorytm obliczeniowy. Do najważniejszych należą:

  • wiek matki,
  • wiek ciążowy,
  • masa ciała matki,
  • palenie tytoniu,
  • ciąża bliźniacza,
  • pochodzenie etniczne,
  • cukrzyca insulinozależna,
  • zapłodnienie in vitro (IVF).

O czym świadczy negatywny wynik testu PAPP-A?

Negatywny, czyli prawidłowy wynik testu PAPP-A, jest dla większości przyszłych rodziców uspokajający. Świadczy on o niskim, mniejszym niż próg odcięcia (np. 1:300), ryzyku wystąpienia u płodu zespołu Downa, Edwardsa i Patau.

Warto wiedzieć:
Pomimo negatywnego wyniku testu PAPP-A, ciąża powinna być dalej prowadzona i monitorowana zgodnie ze standardowymi procedurami.

>> Przeczytaj również: Badania prenatalne – wszystko, co należy wiedzieć

Test PAPP-A: podsumowanie najważniejszych informacji

Test PAPP-A to nieinwazyjne, bezpieczne i niezwykle wartościowe badanie przesiewowe, które stanowi złoty standard w opiece prenatalnej pierwszego trymestru. Wynik „dodatni” nie jest równoznaczny z rozpoznaniem, a jedynie wskazaniem do pogłębionej, inwazyjnej diagnostyki prenatalnej. Dzięki wysokiej czułości i swoistości, test ten pozwala uspokoić zdecydowaną większość przyszłych rodziców, a tej niewielkiej grupie z podwyższonym ryzykiem – dać szansę na wczesne rozpoznanie i świadome przygotowanie się do dalszego postępowania.

Źródła

  1. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników oraz Polskiego Towarzystwa Genetyki Człowieka dotyczące badań przesiewowych oraz diagnostycznych badań genetycznych wykonywanych w okresie prenatalnym, https://www.ptgin.pl/rekomendacjestanowiska-ptgip (dostęp: 14.10.2025).
  2. Shiefa S, Amargandhi M, Bhupendra J, Moulali S, Kristine T. First Trimester Maternal Serum Screening Using Biochemical Markers PAPP-A and Free β-hCG for Down Syndrome, Patau Syndrome and Edward Syndrome. Indian J Clin Biochem. 2013 Jan;28(1):3-12. doi: 10.1007/s12291-012-0269-9. Epub 2012 Oct 12. PMID: 24381414; PMCID: PMC3547446., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3547446/ (dostęp: 14.10.2025).
  3. Kirkegaard I, Uldbjerg N, Oxvig C. Biology of pregnancy-associated plasma protein-A in relation to prenatal diagnostics: an overview. Acta Obstet Gynecol Scand. 2010 Sep;89(9):1118-25. doi: 10.3109/00016349.2010.505639. PMID: 20804336., https://obgyn.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.3109/00016349.2010.505639 (dostęp: 14.10.2025).
  4. Papamichail M, Fasoulakis Z, Daskalakis G, Theodora M, Rodolakis A, Antsaklis P. Importance of Low Pregnancy Associated Plasma Protein-A (PAPP-A) Levels During the First Trimester as a Predicting Factor for Adverse Pregnancy Outcomes: A Prospective Cohort Study of 2636 Pregnant Women. Cureus. 2022 Nov 8;14(11):e31256. doi: 10.7759/cureus.31256. PMID: 36505175; PMCID: PMC9731607., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9731607/ (dostęp: 14.10.2025).

Adrenarche – czym jest i jak się objawia?

Damian Matusiak
-
0
Adrenarche – czym jest i jak się objawia?

Adrenarche to jeden z etapów ludzkiego rozwoju, który często bywa mylony z prawdziwym dojrzewaniem płciowym. To proces, który ujawnia się subtelnymi, lecz niekiedy niepokojącymi dla rodziców oznakami. Jeśli obserwujesz u swojego dziecka w wieku wczesnoszkolnym pojawienie się owłosienia łonowego lub zmianę zapachu potu i zastanawiasz się, czy to norma, ten artykuł jest dla Ciebie.

Spis treści:

  1. Co to jest adrenarche?
  2. Czym jest przedwczesne adrenarche i czy może być groźne?
  3. Jakie są przyczyny adrenarche?
  4. Jak objawia się adrenarche?
  5. Diagnostyka adrenarche
  6. Adrenarche – podsumowanie artykułu

        Co to jest adrenarche?

        Adrenarche jest fizjologicznym etapem rozwoju, który stanowi część procesu dojrzewania nadnerczy – niewielkich gruczołów zlokalizowanych nad nerkami. Nie jest to równoznaczne z inicjacją dojrzewania płciowego. Głównym przejawem tego procesu jest znaczący wzrost produkcji hormonów nadnerczowych zwanych androgenami – czyli substancjami, które pobudzają do rozwoju cech męskich.

        Adrenarche typowo rozpoczyna się między 6. a 8. rokiem życia u dziewczynek i między 7. a 9. rokiem życia u chłopców, poprzedzając o około 2-3 lata właściwe dojrzewanie płciowe. Jest to zatem proces całkowicie odrębny, choć często współwystępujący w czasie z późniejszymi etapami pokwitania.

        Czym jest przedwczesne adrenarche i czy może być groźne?

        Przedwczesne adrenarche to pojawienie się klinicznych objawów nadmiernej aktywności androgenów nadnerczowych u dziewczynek przed 8. rokiem życia i u chłopców przed 9. rokiem życia. W zdecydowanej większości przypadków jest to stan łagodny, izolowany i nie pociąga za sobą poważnych konsekwencji zdrowotnych. Dzieci z przedwczesnym adrenarche rozwijają się prawidłowo, a ich ostateczny wzrost i dojrzewanie płciowe przebiegają typowo. Jednakże, w pewnym odsetku przypadków, przedwczesne adrenarche może być nie tyle chorobą samą w sobie, co objawem innych, poważniejszych zaburzeń.

        >> To może Cię zainteresować: Hiperandrogenizm (nadmiar androgenów): objawy, przyczyny, badania, leczenie

        Jakie są przyczyny adrenarche?

        Bezpośrednia przyczyna uruchomienia procesu adrenarche pozostaje przedmiotem intensywnych badań i nie jest w pełni poznana. Istotny jest czynnik genetyczny – obserwuje się rodzinne występowanie zarówno prawidłowego, jak i przedwczesnego adrenarche. Na czas jego wystąpienia mogą również wpływać czynniki środowiskowe, takie jak masa ciała. Dzieci z wyższą masą urodzeniową oraz te z nadwagą lub otyłością w dzieciństwie mają tendencję do wcześniejszego rozpoczęcia zarówno adrenarche, jak i całego procesu dojrzewania. Stres w okresie wczesnego dzieciństwa jest również brany pod uwagę jako potencjalny modulator czasu wystąpienia tego zjawiska.

        Jak objawia się adrenarche?

        Objawy adrenarche są stosunkowo dyskretne i wynikają bezpośrednio z działania słabych androgenów nadnerczowych na skórę i jej przydatki. Nie obejmują one rozwoju cech płciowych zależnych od gonad. Głównymi manifestacjami klinicznymi są:

        • pojawienie się owłosienia łonowego (pubarche) oraz pachowego;
        • zmiana zapachu potu na bardziej intensywny, „dorosły”;
        • przetłuszczanie się skóry i włosów;
        • pojawienie się trądziku, zwykle o łagodnym nasileniu (zaskórniki, grudki).
        Warto wiedzieć:
        Warto podkreślić, że adrenarche nie powoduje u chłopców powiększenia jąder ani prącia, a u dziewczynek – rozwoju piersi (thelarche) ani krwawień miesięcznych. Pojawienie się tych objawów świadczy już o rozpoczęciu prawdziwego dojrzewania płciowego.

        Objawy u dziewczynek

        U dziewczynek objawy adrenarche mogą być wyraźniejsze niż u chłopców i częściej zwracają uwagę rodziców. Typowo obserwuje się pojawienie się pojedynczych, cienkich, prostych włosów na wargach sromowych (adrenarche nie powoduje owłosienia typu żeńskiego – trójkątnego). Równolegle może wystąpić owłosienie pach oraz charakterystyczna zmiana zapachu potu, wymagająca wprowadzenia codziennych zabiegów higienicznych. Częstsze jest także łojotok i trądzik na twarzy, szczególnie w strefie T (czoło, nos, broda).

        Objawy u chłopców

        U chłopców objawy adrenarche są często mniej spektakularne i mogą zostać przeoczone lub uznane za wczesny przejaw dojrzewania. Podstawowym objawem jest pojawienie się owłosienia łonowego u nasady prącia, które początkowo jest delikatne i pojedyncze. Podobnie jak u dziewczynek, występuje owłosienie pach i zmiana zapachu potu. Może również pojawić się łagodny trądzik.

        >> Przeczytaj: Nadmierna potliwość (nadpotliwość) – przyczyny, badania i leczenie

        Diagnostyka adrenarche

        Diagnostyka adrenarche, zwłaszcza gdy występuje w typowym wieku, opiera się głównie na wywiadzie i badaniu fizykalnym. Lekarz ocenia występowanie wyżej opisanych objawów, a przede wszystkim wyklucza obecność cech prawdziwego dojrzewania płciowego. Kluczowym elementem jest ocena stopnia dojrzałości owłosienia łonowego w skali Tannera oraz — u chłopców — pomiar objętości jąder przy pomocy orchidometru Pradera. W przypadku wątpliwości lub przy podejrzeniu przedwczesnego adrenarche, wdraża się diagnostykę laboratoryjną i obrazową.

        Jakie badania są niezbędne w diagnozie przedwczesnego adrenarche?

        Podstawowym badaniem laboratoryjnym, które pozwala potwierdzić rozpoznanie i ocenić stopień zaawansowania adrenarche, jest oznaczenie stężenia siarczanu dehydroepiandrosteronu (DHEA-S) we krwi. Jego podwyższony poziom, odpowiadający wczesnym stadiom pokwitania (tzw. stadium II-III wg Tannera), przy jednoczesnym prawidłowym lub nieznacznie podwyższonym poziomie testosteronu, potwierdza rozpoznanie. Dodatkowo, w przypadku przedwczesnego adrenarche, standardem jest wykonanie zdjęcia rentgenowskiego dłoni i nadgarstka (tzw. ocena wieku kostnego). Wiek kostny w łagodnym, izolowanym przedwczesnym adrenarche jest zwykle nieznacznie przyspieszony (o 1-2 lata) w stosunku do wieku kalendarzowego. Znaczne przyspieszenie (powyżej 2,5 roku) nasuwa podejrzenie innych, poważniejszych zaburzeń.

        Kiedy potrzebna jest pogłębiona diagnostyka adrenarche?

        Pogłębiona diagnostyka jest konieczna, gdy w obrazie klinicznym występują tzw. „czerwone flagi” (red flags). Należą do nich:

        • objawy prawdziwego, przedwczesnego dojrzewania płciowego: powiększenie piersi u dziewczynek, powiększenie jąder u chłopców;
        • szybka progresja objawów: gwałtowny przyrost owłosienia, nasilenie trądziku, zmiana barwy głosu;
        • znaczne przyspieszenie tempa wzrostu i wieku kostnego;
        • objawy tzw. wirylizacji (nadmiernego działania androgenów) u dziewczynek: przerost łechtaczki, obniżenie barwy głosu, trądzik o dużym nasileniu, pojawienie się owłosienia na twarzy;
        • nadciśnienie tętnicze.

        >> Zobacz: Co to są estrogeny, za co odpowiadają i kiedy je badać?

        Adrenarche – podsumowanie artykułu

        Adrenarche to naturalny i nieodłączny etap rozwoju każdego człowieka, oznaczający dojrzewanie kory nadnerczy i związany z nim wzrost produkcji słabych androgenów. Jego główne objawy to pojawienie się owłosienia łonowego i pachowego oraz zmiana zapachu potu, które nie powinny budzić niepokoju, gdy występują u dzieci po 8.-9. roku życia. Kluczowe jest odróżnienie tego procesu od właściwego dojrzewania płciowego, które angażuje gonady i prowadzi do rozwoju drugorzędowych cech płciowych. Szczególną uwagę należy zwrócić na przedwczesne adrenarche, czyli pojawienie się tych objawów u młodszych dzieci. Choć często jest ono łagodne, w niektórych przypadkach może być sygnałem zaburzeń endokrynologicznych lub metabolicznych. Pamiętaj – specjalistyczna ocena i ewentualna diagnostyka mogą dać pewność, że rozwój Twojego dziecka przebiega prawidłowo.

        Źródła

        1. Witchel SF, Pinto B, Burghard AC, Oberfield SE. Update on adrenarche. Curr Opin Pediatr. 2020 Aug;32(4):574-581. doi: 10.1097/MOP.0000000000000928. PMID: 32692055; PMCID: PMC7891873., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7891873 (dostęp: 14.10.2025).
        2. Rosenfield RL. Normal and Premature Adrenarche. Endocr Rev. 2021 Nov 16;42(6):783-814. doi: 10.1210/endrev/bnab009. PMID: 33788946; PMCID: PMC8599200., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8599200 (dostęp: 14.10.2025).
        3. Farello G, Altieri C, Cutini M, Pozzobon G, Verrotti A. Review of the Literature on Current Changes in the Timing of Pubertal Development and the Incomplete Forms of Early Puberty. Front Pediatr. 2019 May 8;7:147. doi: 10.3389/fped.2019.00147. PMID: 31139600; PMCID: PMC6519308., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6519308 (dostęp: 14.10.2025).

        Szmery w sercu u dzieci i noworodków – co mogą oznaczać, czy są groźne

        Damian Matusiak
        -
        0
        Szmery w sercu u dzieci i noworodków – co mogą oznaczać, czy są groźne

        Szmer w sercu u dziecka to temat, który wzbudza niepokój u wielu rodziców. Taka informacja niejednokrotnie sprawia, że wyobrażają sobie najgorsze scenariusze. Niniejszy artykuł ma na celu wyjaśnienie, czym tak naprawdę są szmery serca, jakie mogą mieć podłoże i czy zawsze oznaczają poważną chorobę. Dowiesz się, jak przebiega diagnostyka różnicowa, jakie są możliwości leczenia oraz kiedy szmery wymagają jedynie obserwacji. Głodny wiedzy? Przeczytaj i nasyć się cennymi dla każdego rodzica informacjami.

        Spis treści:

        1. Czym są szmery nad sercem?
        2. Szmery a wiek: charakterystyczne objawy
        3. Czy szmery w sercu u dziecka zawsze oznaczają wadę serca?
        4. Czy szmery serca u dziecka są groźne — ścieżka diagnostyczna
        5. Jak przebiega leczenie szmerów serca u dziecka?
        6. Rola diety w profilaktyce szmerów serca u dziecka
        7. Szmery w sercu u dziecka: podsumowanie
        8. Szmery w sercu dziecka — zakończenie
        9. Szmery w sercu u dziecka – sekcja FAQ

          Czym są szmery nad sercem?

          Szmery serca to dźwięki, które lekarz słyszy podczas osłuchiwania klatki piersiowej przy pomocy stetoskopu. Są efektem burzliwego przepływu krwi przez struktury serca i naczynia krwionośne. Można je porównać do dźwięku, jaki wydaje woda płynąca przez wąż ogrodowy – gdy strumień jest swobodny, przepływ jest cichy, ale jeśli napotka na zwężenie lub ostry zakręt, staje się głośny i słyszalny. Szmery klasyfikuje się na podstawie ich głośności (w 6-stopniowej skali Levine’a), lokalizacji, promieniowania, czasu występowania w cyklu pracy serca (skurczowe, rozkurczowe, ciągłe) oraz tonu. Kluczowe jest rozróżnienie między szmerami niewinnymi (fizjologicznymi, czynnościowymi) a organicznymi, które są spowodowane wadą serca.

          Szmery a wiek: charakterystyczne objawy

          Charakter i prawdopodobieństwo występowania różnych typów szmerów zmieniają się wraz z wiekiem dziecka. Szmery niewinne są często związane z okresami szybkiego wzrostu i są słyszalne u nawet 90% dzieci na danym etapie życia.

          Szmery serca u noworodka

          U noworodków szmery serca zawsze wymagają szczególnej uwagi. W tym wieku często ujawniają się wrodzone wady serca, które mogły nie być widoczne w życiu płodowym. Szmer może być pierwszym objawem poważnych schorzeń, takich jak ubytek przegrody międzykomorowej (VSD), przetrwały przewód tętniczy (PDA) czy zwężenie zastawki płucnej. Jednakże, u noworodków występują również szmery przejściowe, związane z adaptacją układu krążenia do życia pozamacicznego.

          Szmery serca u niemowlaka

          W okresie niemowlęcym nadal mogą ujawniać się wrodzone wady serca. Jednocześnie jest to wiek, w którym bardzo często pojawiają się szmery niewinne, np. szmer Still’a. Charakteryzuje się on dźwiękiem „wibrującym” lub „nutą strunową”, najlepiej słyszalnym w okolicy lewego mostka i nie towarzyszą mu żadne inne niepokojące objawy. Jeśli niemowlę rozwija się prawidłowo, dobrze przybiera na masie, jest aktywne i nie występują u niego sinica czy duszność, szmer najprawdopodobniej ma charakter łagodny.

          Szmery serca u nastolatków

          W wieku nastoletnim szmery niewinne są również powszechne, często związane z szybkim skokiem wzrostu i zmianami w budowie klatki piersiowej. Mogą się nasilać podczas wysiłku fizycznego, gorączki lub w stanach pobudzenia. W tej grupie wiekowej należy również wziąć pod uwagę nabyte wady zastawkowe, chociaż są one znacznie rzadsze.

          Czy szmery w sercu u dziecka zawsze oznaczają wadę serca?

          Absolutnie nie. Szacuje się, że nawet 90% szmerów wykrywanych u dzieci to szmery niewinne. Oznacza to, że serce jest budowane prawidłowo i funkcjonuje bez zarzutu, a szmer jest jedynie „dźwiękiem towarzyszącym” zdrowemu, dynamicznemu krążeniu krwi.

          Szmery u dziecka w czasie infekcji

          Jednym z kluczowych czynników, które mogą uwidocznić lub nasilić szmer niewinny, jest gorączka. Podwyższona temperatura ciała przyspiesza akcję serca i zmniejsza lepkość krwi, co prowadzi do zwiększonej turbulencji i głośniejszego szmeru. Podobny efekt może wywołać niedokrwistość u dziecka. Dlatego szmer wykryty podczas choroby nie musi oznaczać patologii serca, ale jeśli nie zanika po ustąpieniu infekcji, wymaga kontroli.

          Czy szmery serca u dziecka są groźne — ścieżka diagnostyczna

          Groźność szmeru w sercu dziecka zależy od jego przyczyny. Szmery niewinne są niegroźne. Szmery organiczne, wynikające z wad strukturalnych serca, mogą być groźne i wymagać interwencji. Ścieżka diagnostyczna zawsze zaczyna się od szczegółowego wywiadu lekarskiego i badania fizykalnego. Lekarz ocenia nie tylko charakter szmeru, ale także ogólny stan dziecka: obecność sinicy, duszności, słaby przyrost masy ciała, męczliwość podczas karmienia czy opóźnienia rozwojowe.

          Jakie badania pozwalają stwierdzić przyczyny szmerów serca u dziecka?

          Podstawowym i całkowicie nieinwazyjnym badaniem, które pozwala odróżnić szmer niewinny od organicznego, jest echokardiogram. Badanie to w czasie rzeczywistym pokazuje budowę wszystkich struktur serca (zastawki, przegrody, mięsień), ocenia kierunek przepływu krwi i pozwala zmierzyć jego prędkość. Inne pomocnicze badania to:

          • EKG : ocenia rytm i częstość pracy serca, może wykryć pośrednie oznaki przerostu jam serca;
          • RTG klatki piersiowej: ocenia wielkość i kształt sylwetki serca;
          • pulsoksymetria: bezbolesny pomiar wysycenia krwi tlenem, ważny w diagnostyce wad siniczych.

          Szmery w sercu u dziecka a anemia: niezbędne badania laboratoryjne

          Niedokrwistość jest częstą, pozasercową przyczyną szmerów, stąd lekarz może zlecić morfologię krwi, stężenie ferrytyny i CRP (to ostatnie pomaga w interpretacji drugiego parametru). W anemii zmniejsza się liczba czerwonych krwinek lub stężenie hemoglobiny, co upośledza zdolność krwi do przenoszenia tlenu. Aby dostarczyć odpowiednią ilość tlenu do tkanek, serce musi przepompowywać krew szybciej, co prowadzi do zwiększonego, turbulentnego przepływu i powstawania szmeru.

          Pakiet anemii(4 badania) banerek

          Jak interpretować wyniki badań i kiedy skonsultować się z lekarzem?

          Interpretacją wyników zawsze powinien zająć się lekarz – pediatra lub kardiolog dziecięcy. Konsultacja jest pilnie konieczna, jeśli u dziecka, oprócz szmeru, zaobserwujesz którykolwiek z następujących objawów:

          • sinica (sine zabarwienie skóry, zwłaszcza warg i okolic ust),
          • duszność, szybkie męczenie się podczas karmienia lub zabawy,
          • słaby przyrost masy ciała,
          • nadmierna potliwość,
          • ograniczona tolerancja wysiłku.

          Brak tych objawów przy prawidłowym wyniku echokardiogramu z dużym prawdopodobieństwem pozwala stwierdzić, że szmer jest niewinny.

          Jak przebiega leczenie szmerów serca u dziecka?

          Leczenie szmerów serca u dziecka dotyczy nie szmeru samego w sobie, ale jego przyczyny. Szmery niewinne nie wymagają żadnego leczenia, ograniczenia aktywności ani specjalistycznej diety. Dziecko może normalnie żyć, uprawiać sport i rozwijać się. W przypadku szmerów organicznych, leczenie zależy od rodzaju i ciężkości wady serca. Może ono obejmować:

          • obserwację: małe ubytki przegród często zamykają się samoistnie;
          • leczenie farmakologiczne: leki wspomagające pracę serca, kontrolujące niewydolność lub obniżające ciśnienie płucne;
          • zabiegi przezskórne lub operacje kardiochirurgiczne.

          Rola diety w profilaktyce szmerów serca u dziecka

          Dieta nie ma bezpośredniego wpływu na powstawanie lub zanikanie szmerów niewinnych ani na powstawanie wrodzonych wad serca. Jednakże, prawidłowe odżywianie odgrywa kluczową rolę w ogólnym zdrowiu układu krążenia i może zapobiegać anemii, która jest jedną z przyczyn szmerów. Dieta w anemii powinna być bogata w żelazo (czerwone mięso, żółtko jaj, zielone warzywa liściaste, rośliny strączkowe), witaminy z grupy B oraz inne mikroelementy.

          Pakiet sercowy (10 badań) banerek

          Szmery w sercu u dziecka: podsumowanie

          Większość szmerów u dzieci to szmery niewinne, które są niegroźne i nie wymagają leczenia. Kluczowe badanie to echokardiogram, które różnicuje rodzaj szmeru. Objawy alarmowe to sinica, duszność, słaby przyrost masy ciała i męczliwość. Leczenie dotyczy wyłącznie wad serca, a nie szmerów niewinnych.

          Szmery w sercu dziecka — zakończenie

          Szmery w sercu u dziecka to powszechne zjawisko, które w ogromnej większości przypadków nie powinno być powodem do niepokoju. Kluczowe jest podejście oparte na rzetelnej diagnostyce, głównie za pomocą badania echokardiograficznego, które daje ostateczną odpowiedź co do charakteru szmeru. Pamiętaj, że rolą rodzica jest obserwacja ogólnego stanu dziecka, a rolą lekarza – postawienie trafnej diagnozy.

          Szmery w sercu u dziecka – sekcja FAQ

          Kiedy należy martwić się szmerem serca u dziecka?

          Należy się martwić, jeśli szmerowi towarzyszą niepokojące objawy, takie jak: sine zabarwienie skóry (sinica), duszność, problemy z przybieraniem na wadze, nadmierna potliwość, znaczna męczliwość podczas karmienia lub zabawy oraz ograniczona tolerancja wysiłku w porównaniu do rówieśników.

          Co się dzieje, jeśli dziecko urodzi się ze szmerem serca?

          Jeśli noworodek rodzi się ze szmerem, jest on zawsze traktowany z należytą uwagą. Część szmerów u noworodków ma charakter przejściowy i wynika z adaptacji krążenia do życia pozamacicznego.

          Ile dzieci rodzi się ze szmerami serca?

          Szacuje się, że nawet 1-2% wszystkich noworodków może mieć słyszalny szmer serca w pierwszych dniach życia. Jednak zdecydowana większość z nich (około 90%) to szmery niewinne lub przejściowe, nie związane z poważną wadą strukturalną.

          Czy szmery serca są częste u wcześniaków?

          Tak, u wcześniaków szmery serca są statystycznie częstsze.

          Źródła

          1. Mejia E, Dhuper S. Innocent Murmur. [Updated 2023 Sep 4]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-.
            https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507849/
          2. Yoon SA, Hong WH, Cho HJ. Congenital heart disease diagnosed with echocardiogram in newborns with asymptomatic cardiac murmurs: a systematic review. BMC Pediatr. 2020 Jun 30;20(1):322. doi: 10.1186/s12887-020-02212-8. PMID: 32605548; PMCID: PMC7325562.
            https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7325562
          3. Ford B, Lara S, Park J. Heart Murmurs in Children: Evaluation and Management. Am Fam Physician. 2022 Mar 1;105(3):250-261. PMID: 35289571.
            https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2022/0300/p250.html
          4. Begic E, Begic Z. Accidental Heart Murmurs. Med Arch. 2017 Aug;71(4):284-287. doi: 10.5455/medarh.2017.71.284-287. PMID: 28974851; PMCID: PMC5585808.
            https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5585808

          Biegunka bakteryjna – jak ją rozpoznać? Objawy, przyczyny i leczenie

          Maria Wydra
          -
          0
          Biegunka bakteryjna – jak ją rozpoznać? Objawy, przyczyny i leczenie

          Nagły ból brzucha, gorączka i wodniste stolce – to może być biegunka bakteryjna. Warto wiedzieć, jak ją rozpoznać, bowiem potrafi błyskawicznie odwodnić i osłabić organizm. Poznaj najczęstsze objawy i zalecane metody diagnostyczne.

          Z tego artykułu dowiesz się:
          – czym jest biegunka bakteryjna i jakie są jej przyczyny,
          – jak odróżnić biegunkę bakteryjną od wirusowej,
          – jakie objawy powinny skłonić do konsultacji lekarskiej,
          – na czym polega diagnostyka,
          – jak wygląda leczenie i co pomaga w regeneracji.

          Spis treści:

          1. Biegunka bakteryjna: przyczyny dolegliwości
          2. Biegunka bakteryjna a wirusowa: różnice
          3. Czy biegunka bakteryjna jest zaraźliwa?
          4. Bakteryjna biegunka: objawy towarzyszące
          5. Diagnostyka biegunki bakteryjnej: jakie badania wykonać?
          6. Biegunka bakteryjna: leczenie. Co pomaga przy biegunce bakteryjnej?
          7. Biegunka bakteryjna: najczęstsze pytania (FAQ)
          8. Podsumowanie informacji o biegunce bakteryjnej

          Biegunka bakteryjna: przyczyny dolegliwości

          Biegunka bakteryjna (w klasyfikacji ICD-10 kody z zakresu A04) rozwija się w wyniku zakażenia przewodu pokarmowego bakteriami chorobotwórczymi, które najczęściej trafiają do organizmu drogą pokarmową przez spożycie skażonej wody lub żywności (surowe mięso, jaja, drób, niepasteryzowane mleko). O biegunce mówimy przy ≥3 wypróżnieniach dziennie i zmianie konsystencji stolca na luźną lub wodnistą.

          Najczęściej odpowiedzialne są bakterie Salmonella spp., Campylobacter jejuni, Shigella spp., Yersinia enterocolitica oraz toksynotwórcze szczepy Escherichia coli (ETEC, EHEC, EAEC), często odpowiedzialne za biegunkę podróżnych. U osób po antybiotykoterapii częstą przyczyną jest także Clostridioides difficile, prowadząca do rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego.

          Zakażenie najczęściej obejmuje jelito grube, powodując stan zapalny i uszkodzenie błony śluzowej, co tłumaczy obecność śluzu lub krwi w stolcu.

          >> Przeczytaj: Biegunka z krwią – możliwe przyczyny. Co mogą oznaczać krwawe biegunki?

          Biegunka bakteryjna a wirusowa: różnice

          W tabeli przedstawiono najważniejsze różnice pomiędzy biegunkami bakteryjnymi a wirusowymi:

          CechaBiegunka bakteryjnaBiegunka wirusowa
          PatogenBakterie (Salmonella, Campylobacter, Shigella, Yersinia, Escherichia coli)Wirusy (rotawirusy, norowirusy, adenowirusy)
          PoczątekNagły, gwałtownyZwykle łagodniejszy, często poprzedzony złym samopoczuciem, objawami grypopodobnymi
          StolecPółpłynny, papkowaty, częste, małe ilości, często ze śluzem/ropą/krwiąObfity, wodnisty
          WymiotyZnacznie rzadziejCzęste (dominujący objaw u dzieci)
          GorączkaWysoka (często >38°C), dreszczeZwykle umiarkowana lub brak
          Czas trwaniaKilka dni (3-7 dni), do 2 tyg.Zwykle krócej (2-4 dni)
          ZakaźnośćMniejsza (wymaga dużej dawki patogenu)Bardzo wysoka (wystarczy niewielka ilość wirusa)

          Czy biegunka bakteryjna jest zaraźliwa?

          Biegunka bakteryjna jest zaraźliwa i przenosi się głównie drogą fekalno-oralną: przez skażoną wodę, żywność lub brudne ręce.

          Choć nie rozprzestrzenia się tak łatwo jak biegunka wirusowa, również wymaga ostrożności. Nawet po ustąpieniu objawów bakterie mogą być wciąż wydalane z kałem, dlatego utrzymanie rygoru higienicznego (dokładnego mycia rąk, bezpiecznego przygotowywania posiłków) jest kluczowe, by zapobiec dalszemu szerzeniu zakażenia.

          Bakteryjna biegunka: objawy towarzyszące

          Bakteryjnej biegunce często towarzyszą objawy ogólnoustrojowe: gorączka, dreszcze, osłabienie i bóle mięśni. Typowe są także skurczowe bóle brzucha i parcie na stolec, wynikające ze stanu zapalnego jelita grubego. Mogą wystąpić nudności i wymioty, choć jest to rzadsze niż przy zakażeniach wirusowych.

          Ponadto, może wystąpić szybkie odwodnienie, zwłaszcza u dzieci, osób starszych i osłabionych, przejawiające się suchością w ustach, zawrotami głowy, sennością i zmniejszonym oddawaniem moczu. U dzieci sygnałem alarmowym są brak łez podczas płaczu i zapadnięcie ciemiączka. W ciężkich przypadkach może dojść do drgawek lub zaburzeń świadomości. Przy takich objawach natychmiast należy szukać pomocy lekarskiej.

          Diagnostyka biegunki bakteryjnej: jakie badania wykonać?

          Punktem wyjścia w diagnostyce każdej ostrej biegunki powinna być ocena stanu nawodnienia, równowagi elektrolitowej i prawdopodobieństwa ciężkiego przebiegu. Należy wziąć pod uwagę czas trwania dolegliwości, tolerancję pokarmów, choroby współistniejące oraz czynniki ryzyka (np. antybiotykoterapię, podróże).

          Większość łagodnych przypadków biegunek, szczególnie u dzieci, ma podłoże wirusowe i nie wymaga diagnostyki laboratoryjnej.

          Badanie posiew kału banerek

          Badania wykonuje się u pacjentów, u których podejrzewa się zakażenie bakteryjne mogące wymagać leczenia przyczynowego, w zależności od wieku, stanu zdrowia, układu odpornościowego, ciężkości objawów:

          • Posiew kału z antybiogramem: hodowla bakterii z próbki kału lub wymazu z odbytu i ocena ich oporności na antybiotyki.
          • Testy molekularne (panele PCR): szybkie, czułe badania wykrywające materiał genetyczny wielu patogenów z jednej próbki. Rekomendowane przy ciężkim lub nietypowym przebiegu, ale nie zastępują hodowli przy konieczności oceny oporności bakterii.
          • Testy na toksyny Shiga (STEC/EHEC): wykonywane metodą immunoenzymatyczną lub PCR, zlecane przy biegunce krwistej lub silnych skurczach brzucha, a wynik ma wpływ na decyzję terapeutyczną. Niektóre szczepy są przeciwwskazaniem do antybiotykoterapii ze względu na ryzyko zespołu hemolityczno‑mocznicowego (HUS).
          • Badania w kierunku Clostridioides difficile: zalecane u pacjentów z biegunką rozwijającą się ≥3 dni po hospitalizacji lub niedawno po antybiotykoterapii. Diagnostyka opiera się na wykrywaniu antygenu GDH i toksyn A/B w kale (testy immunoenzymatyczne, EIA) oraz (w razie niejednoznacznych wyników) potwierdzeniu obecności genów toksyn metodą PCR.

          Uzupełnieniem diagnostyki mogą być: morfologia, CRP i oznaczenie elektrolitów. Pomagają ocenić stopień odwodnienia, nasilenie stanu zapalnego oraz ryzyko zaburzeń metabolicznych, co ma szczególne znaczenie u pacjentów starszych oraz pediatrycznych.

          Biegunka bakteryjna: leczenie. Co pomaga przy biegunce bakteryjnej?

          Podstawą leczenia każdej ostrej biegunki jest nawodnienie i uzupełnianie elektrolitów. W łagodnych przypadkach wystarcza nawadnianie doustne, w cięższych konieczna może być dożylna podaż płynów.

          Warto wiedzieć:
          Biegunka bakteryjna w znacznej większości przypadków nie wymaga podania antybiotyków.

          Antybiotykoterapię stosuje się tylko w wybranych sytuacjach, m.in. gdy potwierdzono patogen wymagający leczenia (np. Shigella, Campylobacter), u pacjentów z grup ryzyka (np. z immunosupresją, niemowląt < 3 msc.), przy braku poprawy i umiarkowanym/ciężkim nasileniu oraz podejrzeniu sepsy.

          W zakażeniach wywołanych przez szczepy Escherichia coli wytwarzające toksynę Shiga (tzw. STEC/EHEC) antybiotyki są przeciwwskazane, ponieważ mogą zwiększać ryzyko groźnych powikłań.

          Stosowanie probiotyków nie jest rutynowo zalecane z uwagi na niewystarczające potwierdzenie korzyści klinicznych.

          Leki przeciwbiegunkowe, takie jak loperamid, może być rozważony u dorosłych w łagodnych przypadkach bez objawów infekcji inwazyjnej. Jednak jego stosowanie powinno być ograniczone i nadzorowane przez lekarza, ponieważ może maskować objawy i opóźniać eliminację drobnoustrojów.

          Czy biegunka bakteryjna przejdzie sama?

          W większości przypadków tak. Niepowikłana biegunka bakteryjna trwa zwykle 3-7 dni i ustępuje samoistnie. Jednakże przy infekcji C. difficile czy toksynotwórczym E. coli (EHEC) objawy mogą utrzymywać się nawet do 2 tygodni.

          Jak odbudować florę bakteryjną po biegunce bakteryjnej?

          Po przebytej biegunce mikrobiota jelitowa może być osłabiona, zwłaszcza jeśli leczenie obejmowało antybiotykoterapię. Proces regeneracji jest indywidualny i może trwać od kilku dni do kilku tygodni. Jego najważniejszym elementem jest zbilansowana dieta bogata w błonnik, warzywa, fermentowane produkty mleczne (jogurt naturalny, kefir) oraz kiszonki, które wspierają namnażanie korzystnych bakterii jelitowych.

          >> Sprawdź: Co jeść po zatruciu pokarmowym, a czego unikać?

          Probiotyki mogą być pomocne w krótkoterminowym wspomaganiu odbudowy mikroflory, jednak nie zastępują roli diety.

          Biegunka bakteryjna: najczęstsze pytania (FAQ)

          Odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące biegunki bakteryjnej.

          Jaka bakteria może powodować biegunkę?

          Najczęściej biegunkę wywołują Salmonella, Shigella, Campylobacter jejuni, Yersinia enterocolitica, toksynotwórcze szczepy Escherichia coli oraz Clostridioides difficile (zwłaszcza po antybiotykoterapii).

          Jaki kolor ma biegunka bakteryjna?

          Stolec mieć kolor żółtawy, zielonkawy lub brązowy, niekiedy z domieszką śluzu lub krwi.

          Co brać na biegunkę bakteryjną?

          Podstawą leczenia jest nawodnienie i odpoczynek. Decyzję o ewentualnej antybiotykoterapii podejmuje lekarz, wyłącznie w uzasadnionych przypadkach.

          Ile dni trwa biegunka bakteryjna?

          Niepowikłana biegunka bakteryjna ustępuje samoistnie zwykle w ciągu 3-7 dni.

          Podsumowanie informacji o biegunce bakteryjnej

          • Biegunka bakteryjna rozwija się na skutek zakażenia drogą pokarmową. Zwykle ma nagły początek, towarzyszy jej gorączka, ból brzucha oraz obecność śluzu lub krwi w stolcu.
          • Najczęstsze patogeny to Salmonella, Shigella, Campylobacter, toksynotwórcze E. coli i Clostridioides difficile.
          • Diagnostykę laboratoryjną wykonuje się w uzasadnionych przypadkach, np. przy ciężkim przebiegu lub u osób z grup ryzyka.
          • Podstawą leczenia jest nawodnienie i odpoczynek. Antybiotyki stosuje się wyłącznie w wybranych sytuacjach.
          • Odbudowę mikrobioty jelitowej po biegunce wspiera dieta bogata w błonnik i fermentowane produkty.

          Bibliografia

          1. Kotloff K.L. Bacterial diarrhoea. Current Opinion in Pediatrics, 2022; 34: 147–155. Komentarz: dr hab. n. med. Ewa Majda-Stanisławska, prof. UM. Tłumaczenie: lek. Paulina Sieniawska. Medycyna Praktyczna – Artykuły i wytyczne. [dostęp: 11.10.2025].
          2. Bociąga‑Jasik M., Eder P. Biegunka – przyczyny, rozpoznawanie i leczenie. Medycyna Praktyczna, 2024; 2: 111–117.
          3. Riddle M.S. Aktualne postępowanie w ostrych biegunkach infekcyjnych u dorosłych. Medycyna Praktyczna, 2019; 6: 41–55.
          4. LaRocque R.C., Harris J.B. Approach to the adult with acute diarrhea in resource-abundant settings. In: Calderwood S.B. (Ed), Baron E.L. (Deputy Ed). UpToDate, Waltham, MA. Literature review current through: September 2025. Topic last updated: May 20, 2025. [dostęp: 11.10.2025].
          5. Guerrant R.L., Van Gilder T. Acute Infectious Diarrhea. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan–. Dostępne na: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK551643/ [dostęp: 11.10.2025].

          Przygryzanie policzków od środka – przyczyny i możliwe skutki

          Maria Wydra
          -
          0
          Przygryzanie policzków od środka – przyczyny i możliwe skutki

          Z pozoru niewinny odruch – przygryzanie policzków czy warg – może przerodzić się w uporczywy nawyk, prowadzący do bólu, stanów zapalnych i trudnych do wyleczenia zmian w jamie ustnej. Sprawdź, skąd się bierze i jak skutecznie sobie z nim poradzić.

          Z tego artykułu dowiesz się:
          – czym jest przygryzanie policzków i obgryzanie warg,
          – czy to nawyk, czy już problem zdrowotny,
          – jakie zmiany w jamie ustnej mogą być jego skutkiem,
          – kiedy zgłosić się do lekarza,
          – jak oduczyć się przygryzania i leczyć jego następstwa.

          Spis treści:

          1. Na czym polega przygryzanie policzków od środka i warg?
          2. Narośle w jamie ustnej od przygryzania: przyczyny powstawania
          3. Objawy towarzyszące przygryzaniu policzków od wewnątrz i ust
          4. Skutki gryzienia policzków i obgryzania warg
          5. Narośle w jamie ustnej od przygryzania (i nie tylko): diagnostyka źródła problemu
          6. Jak przestać przygryzać policzki i wargi?
          7. Jak leczyć narośle w jamie ustnej od przygryzania?
          8. Przygryzanie policzków i warg od środka: podsumowanie informacji

          Na czym polega przygryzanie policzków od środka i warg?

          Przygryzanie policzków od środka oraz obgryzanie warg to nawykowe, powtarzalne zachowania polegające na uszkadzaniu tkanek jamy ustnej zębami. W stomatologii zjawisko to określa się jako morsicatio buccarum (dla policzków) i morsicatio labiorum (dla warg).

          Najczęściej występują nieświadomie: podczas stresu, skupienia, monotonnych czynności lub nawet w nocy, w czasie snu. U części osób mogą mieć charakter kontrolowany i celowy. Z biegiem czasu u niektórych osób nawyk ten może się utrwalić i być trudny do wyeliminowania.

          >> Zobacz: Syndrom supermarketu – na czym polega i jak się objawia?

          Czy przygryzanie policzków od środka to medyczny problem?

          Jednorazowe przygryzienie błony śluzowej policzków od środka nie jest powodem do niepokoju, lecz jeśli powtarza się regularnie i prowadzi do uszkodzeń tkanek, może być uznane za problem medyczny.

          W międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10 nagryzanie policzka i wargi znajduje się w kategorii „inne choroby śluzówki warg i jamy ustnej” i jest oznaczone kodem K13.1.

          W nowszej klasyfikacji ICD-11, a także w DSM-5 (amerykańskim systemie diagnozowania zaburzeń psychicznych), przewlekłe przygryzanie tkanek jamy ustnej jest rozważane jako forma zaburzeń nawykowych czynności ukierunkowanych na ciało (body-focused repetitive behaviors) – zachowań o charakterze kompulsywnym, które mogą wymagać specjalistycznej terapii.

          Ponadto, przygryzanie policzków może również prowadzić do innych problemów medycznych: mikrourazów, nadżerek, narośli, przewlekłych stanów zapalnych błony śluzowej, a nawet stanów przedrakowych (np. leukoplakii).

          Narośle w jamie ustnej od przygryzania: przyczyny powstawania

          Długotrwałe przygryzanie policzków lub warg powoduje powtarzające się urazy błony śluzowej, które mogą prowadzić do miejscowego rozrostu tkanek i powstania narośli. Najczęściej są to tzw. włókniaki rzekome (fibroma): łagodne zgrubienia rozwijające się w odpowiedzi na przewlekłe drażnienie mechaniczne, zwykle wzdłuż linii zgryzu.

          Przyczyną powstawania takich zmian jest reakcja obronna organizmu: tkanka łączna namnaża się w miejscu wielokrotnie uszkadzanym przez zęby. Jeśli drażnienie utrzymuje się, może dojść również do keratozy (nadmiernego rogowacenia) lub (rzadziej) do rozwoju leukoplakii (białej, nieścieralnej plamy na błonie śluzowej jamy ustnej).

          U części osób obserwuje się też przewlekłe nadżerki, owrzodzenia lub ziarniniaki urazowe. Każda utrzymująca się narośl powinna być oceniona przez stomatologa.

          >> Sprawdź: Wygląd języka a choroby. Jakie zmiany na języku powinny niepokoić?

          Czy przygryzanie policzków od środka oznacza chorobę?

          Niekoniecznie, ale w niektórych przypadkach może być jej objawem. Przewlekły nawyk przygryzania bywa związany ze stresem, napięciem emocjonalnym lub stanami lękowymi.

          W niektórych sytuacjach przygryzanie może być związane z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi (OCD), zaburzeniami adaptacyjnymi lub spektrum autyzmu, szczególnie u dzieci. Utrwalony nawyk, który prowadzi do regularnych uszkodzeń błony śluzowej, zmian zapalnych czy bólu, powinien być traktowany jako problem zdrowotny, wymagający konsultacji: nie tylko stomatologicznej, ale czasem również psychologicznej lub psychiatrycznej.

          Objawy towarzyszące przygryzaniu policzków od wewnątrz i ust

          Objawy zależą od częstotliwości oraz intensywności nawyku i obejmują:

          • zaczerwienienie, podrażnienie błony śluzowej jamy ustnej,
          • białawe zgrubienia (keratoza),
          • nadżerki, drobne owrzodzenia,
          • uczucie bólu lub pieczenia przy jedzeniu,
          • krwawienie z uszkodzonego miejsca,
          • obecność narośli,
          • szorstkość, grudkowatość lub „poszarpanie” śluzówki,
          • wtórne zakażenia (bakteryjne lub grzybicze).

          Mogą występować też dolegliwości natury psychicznej: dyskomfort, poczucie wstydu, napięcia lub trudności z opanowaniem odruchu przygryzania.

          >> To może Cię zainteresować: Tiki nerwowe i ich przyczyny. Co mogą oznaczać i jak się ich pozbyć?

          Skutki gryzienia policzków i obgryzania warg

          Długotrwałe gryzienie policzków i warg może prowadzić do szeregu powikłań:

          • przewlekłe stany zapalne błony śluzowej,
          • pogłębianie się mikrourazów i ich trudniejsze gojenie,
          • powstawanie narośli (np. włókniaków),
          • rozwój keratozy lub leukoplakii (stanu przedrakowego),
          • ból i trudności w jedzeniu,
          • zwiększone ryzyko infekcji jamy ustnej,
          • zaburzenia zgryzu (przy długotrwałym, jednostronnym gryzieniu),
          • współwystępowanie z innymi nawykami parafunkcyjnymi, np. bruksizmem.

          W ujęciu psychologicznym, nieleczony nawyk może pogłębiać napięcie emocjonalne i prowadzić do obniżonego komfortu psychicznego.

          Narośle w jamie ustnej od przygryzania (i nie tylko): diagnostyka źródła problemu

          Każda zmiana w jamie ustnej utrzymująca się dłużej niż 10-14 dni wymaga konsultacji stomatologicznej. Dentysta oceni lokalizację, charakter i możliwą przyczynę narośli. Jeśli zmiana budzi wątpliwości, może być zalecone jej usunięcie i badanie histopatologiczne.

          Diagnostyka powinna obejmować także analizę nawyków pacjenta, mechanizmów radzenia sobie z napięciem i stresem, ewentualne zaburzenia psychiczne oraz czynniki mechaniczne (np. ostre krawędzie zębów, wady zgryzu). W razie potrzeby wskazana jest konsultacja psychologiczna, psychiatryczna lub ortodontyczna.

          Pakiet stres podstawowy stan zdrowia (10 badań) banerek

          Jak przestać przygryzać policzki i wargi?

          W leczeniu nawyku ważne jest kompleksowe podejście. Pomocne mogą być:

          • techniki redukcji stresu i napięcia (np. trening relaksacyjny, ćwiczenia oddechowe),
          • zwiększenie świadomości nawyku (np. prowadzenie dziennika, prośba o informację zwrotną od bliskich),
          • zajęcie ust alternatywną czynnością (np. żuciem gumy bez cukru),
          • stosowanie ochronnych nakładek na zęby (np. szyn relaksacyjnych),
          • wsparcie psychoterapeutyczne (np. terapia poznawczo-behawioralna),
          • farmakoterapia (w przypadku współistniejących zaburzeń lękowych lub OCD).

          Kluczowe jest też wyeliminowanie ewentualnych drażniących czynników mechanicznych w jamie ustnej, takich jak ostre krawędzie zębów, nieprawidłowe wypełnienia.

          >> Przeczytaj: Spuchnięty język – co może oznaczać? Możliwe przyczyny obrzęku języka

          Jak leczyć narośle w jamie ustnej od przygryzania?

          Leczenie zależy od rodzaju zmiany. Małe włókniaki rzekome mogą być obserwowane, o ile nie powodują dolegliwości. Najczęściej jednak zaleca się ich chirurgiczne usunięcie, zwłaszcza jeśli przeszkadzają, są drażnione mechanicznie lub nie goją się. Zabieg wykonywany jest zazwyczaj w znieczuleniu miejscowym, a usunięta zmiana kierowana do badania histopatologicznego.

          W przypadku zmian rogowaciejących (keratozy), kluczowe jest wyeliminowanie drażniącego czynnika. Natomiast leukoplakia zawsze wymaga kontroli lekarskiej – niektóre zmiany mogą wymagać biopsji i ścisłej obserwacji.

          >> Sprawdź: Żółty nalot na języku – co może oznaczać? Przyczyny żółtego języka

          Przygryzanie policzków i warg od środka: podsumowanie informacji

          • Przygryzanie policzków i obgryzanie warg to nawykowe działania, które mogą prowadzić do mikrourazów, bólu i zmian w jamie ustnej.
          • W przewlekłej formie nawyk ten może wymagać leczenia stomatologicznego, psychologicznego, czasem psychiatrycznego.
          • Skutkiem mogą być m.in. włókniaki, keratoza, nadżerki, a nawet leukoplakia – stan przedrakowy.
          • Diagnostyka obejmuje ocenę jamy ustnej, czynników psychicznych i mechanicznych.
          • Leczenie polega zarówno na kontroli powstałych zmian, eliminacji urazów i zaadresowaniu przyczyny niepożądanego zachowania – w tym pracę nad stresem, nawykami i ewentualnymi zaburzeniami psychicznymi.

          Bibliografia

          1. Grant, J. E., Stein, D. J., Woods, D. W., & Keuthen, N. J. (Eds.). (2012). Trichotillomania, skin picking, and other body-focused repetitive behaviors. American Psychiatric Publishing.
          2. Azrin, N. H., Nunn, R. G., & Frantz-Renshaw, S. E. (1982). Habit reversal vs negative practice treatment of self-destructive oral habits (biting, chewing or licking of the lips, cheeks, tongue or palate). Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 13(1), 49–54.
          3. Neville, B. W., Damm, D. D., Allen, C. M., & Chi, A. C. (2016). Oral and Maxillofacial Pathology (5th ed.). Elsevier.
          4. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). DSM-5®. American Psychiatric Publishing.

          Azoospermia, czyli brak plemników w nasieniu. Przyczyny, diagnostyka i leczenie

          Maria Wydra
          -
          0
          Azoospermia, czyli brak plemników w nasieniu. Przyczyny, diagnostyka i leczenie

          Brak plemników w nasieniu (azoospermia) to rozpoznanie, które budzi niepokój i pytania o szanse na ojcostwo. Czy zawsze oznacza bezpłodność? Wyjaśniamy, czym jest azoospermia, jak przebiega jej diagnostyka i jakie są możliwości leczenia.

          Z tego artykułu dowiesz się:
          – czym jest azoospermia i jakie są jej przyczyny,
          – jakie objawy mogą na nią wskazywać,
          – jak przebiega diagnostyka i leczenie,
          – czy azoospermia jest odwracalna,
          – czy przy azoospermii można zostać ojcem.

          Spis treści:

          1. Azoospermia: co to za przypadłość?
          2. Brak plemników w nasieniu: przyczyny azoospermii
          3. Azoospermia: objawy towarzyszące
          4. Diagnostyka azoospermii: jak przebiega?
          5. Brak plemników w nasieniu: co dalej?
          6. Azoospermia: podsumowanie informacji

          Azoospermia: co to za przypadłość?

          Azoospermia to brak plemników w ejakulacie i w osadzie po jego odwirowaniu. To jedna z najpoważniejszych przyczyn męskiej niepłodności. Występuje u około 1% populacji oraz 10-20% niepłodnych mężczyzn.

          Azoospermia nie jest jednoznaczna z nieodwracalną bezpłodnością. W wielu przypadkach możliwe jest leczenie lub uzyskanie plemników do zapłodnienia.

          Brak plemników w nasieniu: przyczyny azoospermii

          Azoospermia może mieć różnorodne przyczyny, które klasyfikuje się w zależności od miejsca zaburzenia. Wyróżnia się przyczyny:

          • Przedjądrowe: zaburzenia hormonalne osi podwzgórze–przysadka (np. w przebiegu zespołu Kallmanna, guzów przysadki, urazów czaszkowo-mózgowych),
          • Jądrowe: niewydolność jąder spowodowana ich zanikiem, uszkodzeniem lub nieprawidłowym rozwojem (wskutek wad genetycznych: np. zespołu Klinefeltera, stanów zapalnych, urazów, leczenia onkologicznego, czynników toksycznych),
          • Pozajądrowe: mechaniczna przeszkoda w odpływie nasienia mimo prawidłowej produkcji plemników (np. wskutek wrodzonych wad anatomicznych, urazów, zabiegów chirurgicznych).

          Podział ten ma charakter etiologiczny – wskazuje, na jakim poziomie układu rozrodczego doszło do nieprawidłowości i pozwala zrozumieć źródło problemu.

          Azoospermia obturacyjna i nieobturacyjna

          W praktyce klinicznej azoospermię dzieli się na: obturacyjną, gdy plemniki są produkowane, ale nie mogą wydostać się z jąder z powodu mechanicznej przeszkody w drogach wyprowadzających nasienie, oraz nieobturacyjną (sekrecyjną), gdy plemniki nie powstają lub ich liczba jest zbyt mała, by pojawiły się w ejakulacie.

          Azoospermia obturacyjna może być skutkiem np. wad wrodzonych, stanów zapalnych, urazów czy wazektomii. Typ nieobturacyjny może natomiast wynikać z zaburzeń hormonalnych, uszkodzenia jąder (np. po leczeniu onkologicznym) lub wad genetycznych.

          Ta klasyfikacja ma znaczenie praktyczne – pomaga ocenić, czy przywrócenie obecności plemników w nasieniu jest możliwe i jaką ścieżkę diagnostyczno-terapeutyczną obrać.

          >> To może Cię zainteresować: Kolor spermy – od czego zależy i jaki jest prawidłowy?

          Azoospermia: objawy towarzyszące

          Większość mężczyzn z azoospermią nie odczuwa niepokojących objawów. Stan ten często wykrywany jest przypadkowo podczas diagnostyki niepłodności. Objawy, jeśli występują, zależą od przyczyny:

          • Zaburzenia hormonalne (np. niedobór testosteronu lub nadmiar prolaktyny): mogą prowadzić do obniżonego popędu płciowego, problemów z erekcją, przewlekłego zmęczenia, spadku masy mięśniowej, obniżenia nastroju, ginekomastii.
          • Zaburzenia genetyczne (np. zespół Klinefeltera): mogą wiązać się z małymi, twardymi jądrami, wysokim wzrostem, osłabionym owłosieniem, nieprawidłowym rozwojem cech płciowych.
          • Azoospermia obturacyjna: zazwyczaj przebiega bezobjawowo, przy prawidłowej funkcji hormonalnej i wielkości jąder oraz zachowanych funkcjach seksualnych.

          Objawy te są jednak niespecyficzne, a samo rozpoznanie azoospermii zawsze wymaga potwierdzenia w badaniu laboratoryjnym.

          Badanie ogólne nasienia banerek

          Diagnostyka azoospermii: jak przebiega?

          W diagnostyce azoospermii istotne jest podejście etapowe, rozpoczynające się od potwierdzenia rozpoznania i prowadzące do ustalenia przyczyny.

          • Badanie nasienia (seminogram): podstawowe badanie, które należy wykonać dwukrotnie, po 2-7 dniach wstrzemięźliwości seksualnej. Azoospermię rozpoznaje się dopiero przy braku plemników również w osadzie po odwirowaniu próbki.
          • Profil hormonalny: wykonywany u każdego pacjenta z potwierdzoną azoospermią w seminogramie. Oznaczenie FSH, LH, testosteronu i prolaktyny pozwala wstępnie odróżnić przyczynę jądrową od przedjądrowej. Poziom Inhibiny B bywa stosowany pomocniczo, ale nie jest obowiązkowy według wytycznych Europejskiego Towarzystwa Urologicznego.
          • Badania obrazowe: mają charakter uzupełniający. USG moszny ocenia strukturę jąder i najądrzy, natomiast TRUS (przezodbytnicze USG) przydaje się przy podejrzeniu niedrożności przewodów wytryskowych.
          • Diagnostyka genetyczna: wskazana u części pacjentów. Obejmuje kariotyp i badanie mikrodelecji regionu AZF chromosomu Y. U pacjentów z obustronnym brakiem nasieniowodów należy wykonać test w kierunku mutacji genu CFTR, związanego z mukowiscydozą.
          • Biopsja jąder: nie jest badaniem pierwszego wyboru w diagnostyce azoospermii. Rozważana u pacjentów z azoospermią nieobturacyjną, po zakończeniu pełnej diagnostyki hormonalnej i genetycznej, jeśli planowane jest leczenie metodą zapłodnienia pozaustrojowego (ICSI). Umożliwia wykrycie obecnych w kanalikach plemników oraz ich pozyskanie do procedury in vitro.

          Ważnym elementem diagnostyki jest także dokładne badanie fizykalne jąder i struktur moszny.

          >> Sprawdź też: Badanie histopatologiczne – co to jest, co wykrywa i kiedy się je przeprowadza?

          Brak plemników w nasieniu: co dalej?

          Potwierdzenie azoospermii otwiera kolejny etap postępowania: ocenę możliwości leczenia i szans na ojcostwo. Kolejne kroki zależą od przyczyny oraz typu azoospermii.

          W azoospermii obturacyjnej, jeśli przyczyna jest odwracalna (np. zarośnięcie nasieniowodów), możliwe jest leczenie chirurgiczne. Gdy niedrożność jest nieodwracalna, rozważa się pobranie plemników z najądrzy (PESA/MESA) lub jąder (TESA/micro-TESE) do zapłodnienia pozaustrojowego metodą docytoplazmatycznej iniekcji plemnika (ICSI).

          W azoospermii nieobturacyjnej dalsze postępowanie zależy od wyników badań hormonalnych, genetycznych i (jeśli wykonywano) biopsji. Czasem możliwe jest odnalezienie niewielkich ognisk czynnej spermatogenezy w jądrach i pozyskanie plemników do ICSI. W pozostałych przypadkach, przy braku szans na uzyskanie własnych plemników, należy rozważyć skorzystanie z nasienia dawcy.

          Postępowanie i leczenie ustala się indywidualnie, w porozumieniu ze specjalistami.

          >> Sprawdź: Niepłodność i jej możliwe przyczyny. Badania i leczenie

          Czy azoospermia może się cofnąć?

          Azoospermia może być odwracalna, jeśli wynika z czynnika przejściowego lub dającego się leczyć, np. zaburzeń hormonalnych, stanów zapalnych, działania leków lub toksyn. Po wyeliminowaniu przyczyny i zastosowaniu odpowiedniego leczenia może dojść do przywrócenia produkcji plemników.

          Azoospermia wynikająca z trwałych uszkodzeń jąder lub nieodwracalnej niedrożności zwykle nie ustępuje samoistnie. W takich przypadkach stosuje się techniki wspomaganego rozrodu lub (gdy nie można uzyskać własnych plemników) korzysta z nasienia dawcy.

          Czy przy azoospermii można zostać ojcem?

          Tak – azoospermia nie zawsze wyklucza ojcostwo biologiczne. W przypadku typu obturacyjnego możliwe jest pobranie plemników z najądrzy lub jąder do zapłodnienia pozaustrojowego metodą ICSI. Przy azoospermii nieobturacyjnej, jeśli w jądrze występują ogniska spermatogenezy, plemniki również można pozyskać podczas biopsji. Jednak gdy ich brak, pozostaje skorzystanie z nasienia dawcy.

          >> Zobacz: Najczęstsze przyczyny problemów z zajściem w ciążę

          Azoospermia: podsumowanie informacji

          • Azoospermia to brak plemników w nasieniu i w osadzie pozostałym po jego odwirowaniu.
          • Może mieć charakter obturacyjny (niedrożność) lub nieobturacyjny (zaburzenia produkcji plemników).
          • Rozpoznanie wymaga dwukrotnego badania nasienia i dalszej diagnostyki (hormonalnej, genetycznej, obrazowej).
          • Azoospermia nie zawsze oznacza bezpłodność. Szanse na ojcostwo zależą od przyczyny i dostępnych metod leczenia.

          Bibliografia

          1. European Association of Urology (EAU). EAU Guidelines on Male Infertility. 2025. https://uroweb.org/guidelines
          2. World Health Organization. WHO laboratory manual for the examination and processing of human semen, 6th ed. Geneva: WHO; 2021.
          3. Anawalt BD. Approach to the male with infertility. In: UpToDate, Martin KA (Ed), UpToDate, Waltham, MA. [Dostęp: październik 2025].
          4. Cegłowska A, Słowikowska-Hilczer J. Azoospermia – przyczyny, diagnostyka, leczenie. Postępy Andrologii Online. 2017;4(1):22–33.
          5. Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine in collaboration with the Society for Male Reproduction and Urology. Evaluation of the azoospermic male: a committee opinion. Fertil Steril. 2018;109(5):777–782.

          Depresja oddechowa – czym jest i jak się objawia? Przyczyny i postępowanie

          Kacper Staniszewski
          -
          0
          Depresja oddechowa – czym jest i jak się objawia? Przyczyny i postępowanie

          Depresja oddechowa to stan bezpośredniego zagrożenia życia, w którym dochodzi do spowolnienia i spłycenia oddechu wskutek upośledzenia pracy ośrodka oddechowego w mózgu. W rezultacie organizm przestaje być prawidłowo wentylowany, a we krwi gromadzi się dwutlenek węgla, prowadząc do kwasicy oddechowej i niedotlenienia. Zjawisko to może wystąpić zarówno u osób leczonych opioidami lub benzodiazepinami, jak i u pacjentów z chorobami neurologicznymi, po znieczuleniu ogólnym czy w przebiegu otyłości.

          W odróżnieniu od typowej duszności, depresja oddechowa często pozostaje niezauważona aż do momentu wystąpienia objawów zagrażających życiu. Stan ten wymaga szybkiej diagnostyki i odpowiedniego leczenia, czasami nawet natychmiastowej interwencji medycznej i wentylacji mechanicznej.

          Kluczowe informacje:
          – Depresja oddechowa to upośledzenie regulacji ośrodkowego układu oddechowego, skutkujące hipowentylacją i wzrostem dwutlenku węgla we krwi.
          – Najczęstsze przyczyny tego stanu to stosowanie opioidów, benzodiazepin, anestetyków, alkoholu, a także uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.
          – Objawy obejmują spłycony, wolny oddech, senność, sinicę i obniżoną saturację.
          – W ciężkich przypadkach konieczna jest hospitalizacja i leczenie na oddziale intensywnej terapii.
          – Leczenie polega przede wszystkim na przywróceniu prawidłowego oddychania. w zależności od przyczyny może być konieczne podanie tlenu, wspomaganie oddechu respiratorem, a przy zatruciach lekami – zastosowanie odtrutek, np. naloksonu w przypadku opioidów.

          Spis treści:

          1. Depresja oddechowa – co to za przypadłość?
          2. Czy depresja oddechowa wymaga hospitalizacji?
          3. Depresja oddechowa – przyczyny hipowentylacji
          4. Depresja oddechowa – objawy
          5. Ile może trwać depresja oddechowa?
          6. Diagnostyka i leczenie depresji oddechowej. Co robić?
          7. Depresja oddechowa: co robić, jeśli wystąpi?
          8. Depresja oddechowa – najczęstsze pytania (FAQ)
          9. Depresja oddechowa: podsumowanie informacji o hipowentylacji

          Depresja oddechowa – co to za przypadłość?

          Depresja oddechowa to stan, w którym mózg przestaje prawidłowo sterować oddychaniem. Ośrodek oddechowy znajdujący się w rdzeniu przedłużonym (czyli części mózgu odpowiedzialnej za automatyczne, rytmiczne ruchy oddechowe) ulega zmniejszeniu swojej aktywności. W efekcie oddech staje się coraz wolniejszy i płytszy, a do płuc trafia zbyt mało powietrza.

          Organizm nie jest w stanie utrzymać prawidłowej wymiany gazowej: we krwi gromadzi się dwutlenek węgla, a poziom tlenu zaczyna spadać. To zaburza równowagę kwasowo-zasadową, prowadząc do tzw. kwasicy oddechowej. W zdrowym organizmie nawet niewielki wzrost stężenia CO₂ pobudza ośrodek oddechowy do szybszej pracy. W depresji oddechowej ten naturalny mechanizm zostaje „wyciszony”. Mózg nie reaguje prawidłowo na sygnały z chemoreceptorów, a oddech nie przyspiesza mimo rosnącego stężenia dwutlenku węgla.

          Zaburzenie to może rozwinąć się nagle, np. po przedawkowaniu opioidów, benzodiazepin lub innych leków działających hamująco na ośrodkowy układ nerwowy. Może też mieć postać przewlekłą obserwowaną u osób z otyłością, przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP) czy z chorobami nerwowo-mięśniowymi.

          >> Przeczytaj: Kwasica – co to za choroba i jakie są jej objawy? Rodzaje, przyczyny i leczenie kwasicy organizmu

          Depresja oddechowa a duszności: czym się różnią?

          Duszność to subiektywne uczucie braku powietrza. Nie zawsze jednak oznacza rzeczywiste niedotlenienie. Można odczuwać duszność przy prawidłowej saturacji (np. w stanach lękowych), tak jak można nie czuć jej wcale mimo groźnego spadku tlenu we krwi. Właśnie to drugie zjawisko jest charakterystyczne dla depresji oddechowej. W tym stanie mózg przestaje właściwie reagować na niedotlenienie – oddech zwalnia, a pacjent nie ma poczucia, że „brakuje mu powietrza”. Zewnętrznie może wyglądać spokojnie, nawet sennie, podczas gdy poziom tlenu w jego organizmie gwałtownie spada.

          Dzieje się tak dlatego, że problem nie leży w płucach ani w mięśniach oddechowych, ale w samym centrum sterowania oddechem, czyli w strukturach pnia mózgu.

          Czy depresja oddechowa wymaga hospitalizacji?

          Tak. Każdy przypadek podejrzenia depresji oddechowej wymaga obserwacji szpitalnej. U pacjentów z głęboką hipowentylacją lub utratą przytomności konieczna jest natychmiastowa interwencja medyczna, czyli udrożnienie dróg oddechowych, tlenoterapia lub wentylacja mechaniczna.

          Hospitalizacja jest szczególnie istotna w przypadku zatrucia lekami działającymi depresyjnie na ośrodek oddechowy (opioidy, benzodiazepiny, barbiturany, alkohol, syntetyczne kannabinoidy), ponieważ objawy mogą nawracać po okresie poprawy.

          >> Sprawdź: Zatrucie alkoholowe: objawy, przebieg, leczenie

          Depresja oddechowa – przyczyny hipowentylacji

          Najczęstsze przyczyny depresji oddechowej obejmują:

          • Leki i substancje psychoaktywne: opioidy, benzodiazepiny i barbiturany, anestetyki wziewne i dożylne, alkohol etylowy czy syntetyczne kannabinoidy.
          • Choroby układu nerwowego: urazy mózgu, udary, guzy pnia mózgu, stwardnienie zanikowe boczne, zespół Guillaina-Barrégo.
          • Zaburzenia metaboliczne i endokrynologiczne: ciężka hipoglikemia, kwasica metaboliczna, niedoczynność tarczycy (zwłaszcza w śpiączce hipometabolicznej).
          • Zespół hipowentylacji otyłych: przewlekłe obniżenie aktywności ośrodka oddechowego związane z otyłością i zwiększonym oporem w górnych drogach oddechowych.

          >> To może Cię zainteresować: Nadwaga a otyłość – czym się różnią? Klasyfikacja, leczenie i konsekwencje otyłości

          Depresja oddechowa – objawy

          Objawy zależą od nasilenia hipowentylacji i tempa jej narastania. Najczęstsze objawy kliniczne to:

          • spłycony, wolny oddech (poniżej 8-10/min),
          • sinica warg i opuszek palców,
          • nadmierna senność lub utrata przytomności,
          • zwężenie źrenic (szczególnie w zatruciu opioidami),
          • spadek saturacji (SaO₂ < 90%),
          • wzrost stężenia dwutlenku węgla we krwi,
          • bradykardia i spadek ciśnienia tętniczego.

          >> Zobacz: Środki psychoaktywne – definicja, rodzaje, wykrywanie w organizmie

          Depresja oddechowa: pierwsze objawy

          Depresja oddechowa rozpoczyna się zazwyczaj od spowolnienia oddechu, narastającej senności i obniżenia saturacji, często z towarzyszącym zasinieniem warg.

          Ile może trwać depresja oddechowa?

          Czas trwania zależy od przyczyny. W przypadku działania leków od kilku minut (krótkodziałające opioidy) do kilku godzin (metadon, buprenorfina).

          Depresja oddechowa wywołana uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego lub zespołem hipowentylacji otyłych może mieć charakter przewlekły. W efekcie wymaga długotrwałego leczenia i monitorowania.

          Diagnostyka i leczenie depresji oddechowej. Co robić?

          Rozpoznanie depresji oddechowej wymaga szybkiej oceny stanu pacjenta oraz ustalenia przyczyny zaburzeń wentylacji. Kluczowe jest jednoczesne działanie diagnostyczne i terapeutyczne, ponieważ opóźnienie w przywróceniu prawidłowej wymiany gazowej może prowadzić do niedotlenienia mózgu i zatrzymania krążenia.

          >> Przeczytaj: Omdlenia u dorosłych i dzieci – przyczyny, objawy, rodzaje. Jakie badania wykonać?

          Pierwszym krokiem jest ocena parametrów życiowych: częstości i głębokości oddechu, poziomu świadomości, tętna i ciśnienia tętniczego. W badaniu fizykalnym uwagę zwracają: spłycony oddech, sinica, zwężenie źrenic (szczególnie w zatruciu opioidami) oraz senność lub utrata przytomności. Podstawowe badania diagnostyczne obejmują:

          • pulsoksymetrię,
          • gazometrię krwi tętniczej,
          • badania toksykologiczne,
          • badania obrazowe (gdy istnieje podejrzenie przyczyny ośrodkowej np. udaru, urazu pnia mózgu).

          W depresji oddechowej liczy się każda minuta. Leczenie polega na przywróceniu prawidłowego oddychania i usunięciu przyczyny zaburzeń.

          Depresja oddechowa: co robić, jeśli wystąpi?

          Najpierw należy udrożnić drogi oddechowe, usuwając ewentualne przeszkody i zapewniając swobodny przepływ powietrza. Następnie wdraża się tlenoterapię lub, w cięższych przypadkach, wentylację zastępczą przy użyciu respiratora.

          Jeśli przyczyną są opioidy, podaje się nalokson, który znosi ich działanie, natomiast w zatruciu benzodiazepinami – flumazenil (z zachowaniem ostrożności). W innych sytuacjach leczy się chorobę podstawową, np. udar, hipoglikemię czy zaburzenia metaboliczne.

          Pacjent wymaga stałego monitorowania i zwykle hospitalizacji, często na oddziale intensywnej terapii. Gdy mimo leczenia oddech nie wraca do normy, konieczna jest intubacja i wentylacja mechaniczna, a u osób z przewlekłą hipowentylacją nieinwazyjna wentylacja dodatnim ciśnieniem.

          >> Sprawdź: Co to jest fentanyl i jak działa na organizm? Dlaczego jest tak silnie uzależniający?

          Depresja oddechowa – najczęstsze pytania (FAQ)

          Depresja oddechowa budzi wiele obaw. Poniżej zebrano najczęściej zadawane pytania dotyczące rozpoznawania, przyczyn i postępowania w tym stanie.

          Jak rozpoznać depresję oddechową?

          Na depresję oddechową wskazują: spowolniony oddech, niska saturacja, senność, sinica i bradykardia.

          Jakie leki mogą powodować depresję oddechową?

          Najczęściej depresję oddechową wywołują opioidy (morfina, fentanyl, oksykodon), benzodiazepiny (diazepam, midazolam), barbiturany, a także niektóre anestetyki i substancje psychoaktywne, takie jak alkohol czy syntetyczne kannabinoidy.

          Co zrobić przy depresji oddechowej?

          Natychmiast wezwać pomoc medyczną, zapewnić drożność dróg oddechowych, ułożyć chorego w pozycji bezpiecznej, a w razie zatrzymania oddechu rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową.

          Czy depresja oddechowa boli?

          Nie. W odróżnieniu od duszności, pacjent z depresją oddechową zwykle nie odczuwa bólu ani uczucia braku powietrza, co czyni stan szczególnie podstępnym.

          Jak zaczyna się depresja oddechowa?

          Początkowo pojawia się senność, spowolnienie oddechu i spadek saturacji. W miarę postępu dochodzi do utraty przytomności i zatrzymania oddechu.

          Depresja oddechowa: podsumowanie informacji o hipowentylacji

          Depresja oddechowa to poważny stan, który może rozwinąć się nagle często u osób pozornie zdrowych, po podaniu leków działających hamująco na ośrodkowy układ nerwowy. Choć jej objawy bywają niepozorne, konsekwencje mogą być dramatyczne. Kluczowe znaczenie ma czujność i szybka reakcja, a spowolnienie oddechu, senność czy spadek saturacji nigdy nie powinny być bagatelizowane.

          W praktyce klinicznej szczególną ostrożność należy zachować u pacjentów po znieczuleniu, leczonych opioidami, a także u osób z chorobami neurologicznymi lub otyłością. Depresja oddechowa jest stanem nagłym, ale w większości przypadków w pełni odwracalnym, jeśli zostanie rozpoznana i leczona na czas.

          Bibliografia

          1. Nagappa M., Weingarten TN., Montandon G. et al. Opioids, respiratory depression, and sleep-disordered breathing. Best Pract Res Clin Anaesthesiol. 2017 Dec;31(4):469-485.
          2. Baldo BA., Rose MA. Mechanisms of opioid-induced respiratory depression. Arch Toxicol. 2022 Aug;96(8):2247-2260.
          3. Liu S., Kim D., Oh TG. et al. Neural basis of opioid-induced respiratory depression and its rescue.  Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 118 (23).
          4. Laporta ML., Sprung J., Weingarten TN. Respiratory depression in the post-anesthesia care unit: Mayo Clinic experience. Bosn J Basic Med Sci. 2021 Apr 1;21(2):221-228.
          5. Alon MH., Saint-Fleur MO. Synthetic cannabinoid induced acute respiratory depression: Case series and literature review. Respir Med Case Rep. 2017 Jul 29;22:137-141.

          Zapalenie tętnicy skroniowej – objawy, przyczyny, badania i leczenie

          Katarzyna Ciepłucha
          -
          0
          Zapalenie tętnicy skroniowej – objawy, przyczyny, badania i leczenie

          Silny ból głowy w okolicy skroni, pogrubiała tętnica pod skórą i zaburzenia widzenia – to tylko niektóre objawy zapalenia tętnicy skroniowej, znanego też jako olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic. Choroba ta dotyka głównie osoby starsze i może prowadzić do ślepoty lub udaru mózgu. Sprawdź, jakie symptomy powinny Cię zaniepokoić, jak wygląda diagnostyka oraz na czym polega skuteczne leczenie.

          Z tego artykułu dowiesz się:

          • czym jest zapalenie tętnicy skroniowej i kogo najczęściej dotyka;
          • jak groźna jest ta choroba, co ją wywołuje i do jakich powikłań prowadzi;
          • jakie badania pomagają w rozpoznaniu choroby;
          • na czym polega leczenie i jak można zapobiegać powikłaniom;
          • do jakiego specjalisty zgłosić się po pomoc

          Spis treści:

          1. Czym jest zapalenie tętnicy skroniowej?
          2. Czy zapalenie tętnicy skroniowej jest niebezpieczne?
          3. Przyczyny zapalenia tętnicy skroniowej
          4. Diagnostyka zapalenia tętnicy skroniowej
          5. Jak leczyć zapalenie tętnicy skroniowej?
          6. Zapalenie tętnicy skroniowej – możliwe powikłania
          7. Zapalenie tętnicy skroniowej: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
          8. Podsumowanie

          Czym jest zapalenie tętnicy skroniowej?

          Zapalenie tętnicy skroniowej to postać olbrzymiokomórkowego zapalenia tętnic (w klasyfikacji ICD-10 oznaczone kodem M31.6) – choroby autoimmunologicznej dużych naczyń krwionośnych. Najczęściej dotyczy osób po 50. roku życia, znacznie częściej kobiet. Do typowych objawów należą:

          • nowy, silny ból głowy w okolicy skroniowej,
          • tkliwość skóry głowy,
          • pogrubiała, bolesna tętnica skroniowa,
          • przejściowe lub trwałe zaburzenia widzenia,
          • chromanie żuchwy,
          • a także objawy ogólne: gorączka, spadek masy ciała, osłabienie.

          U części pacjentów współwystępuje polimialgia reumatyczna – ból i sztywność barków lub bioder. Objawy mogą być niespecyficzne, dlatego każdy przypadek wymaga dokładnej diagnostyki.

          >> Zobacz również: Migrena: objawy, przyczyny i diagnoza. Jakie badania wykonać?

          Czy zapalenie tętnicy skroniowej jest niebezpieczne?

          Tak – zapalenie tętnicy skroniowej to choroba, która może prowadzić do poważnych i trwałych konsekwencji zdrowotnych. Dlatego uznaje się ją za stan nagły w reumatologii. Kluczowe znaczenie ma szybkie rozpoznanie i natychmiastowe wdrożenie leczenia, co pozwala ograniczyć ryzyko powikłań i poprawić rokowanie.

          Przyczyny zapalenia tętnicy skroniowej

          Najważniejszym czynnikiem ryzyka pozostaje jednak wiek powyżej 50. roku życia – zapalenie tętnicy skroniowej niemal nie występuje u młodszych osób.

          Przyczyna choroby nie została do końca poznana, ale wiadomo, że kluczową rolę odgrywa nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego. W jej wyniku w ścianie naczynia rozwija się przewlekły stan zapalny, z udziałem wyspecjalizowanych komórek układu immunologicznego – między innymi limfocytów T i tzw. komórek olbrzymich. Podejrzewa się, że za uruchomienie tej reakcji może odpowiadać czynnik środowiskowy lub zakaźny, szczególnie u osób z genetyczną predyspozycją.

          Diagnostyka zapalenia tętnicy skroniowej

          Rozpoznanie zapalenia tętnicy skroniowej opiera się na połączeniu wywiadu klinicznego, badania fizykalnego oraz wyników badań laboratoryjnych i obrazowych. Testy pozwalają potwierdzić rozpoznanie i zaplanować leczenie. Do najczęściej wykonywanych badań należą:

          Badania laboratoryjne:

          • OB (odczyn Biernackiego) – znacznie przyspieszony (zwykle powyżej 50 mm/h) może świadczyć o silnym stanie zapalnym.
          • CRP (białko C‑reaktywne) – jego podwyższony poziom potwierdza obecność aktywnego stanu zapalnego.
          • Morfologia krwi – może wykazać niedokrwistość typową dla chorób przewlekłych oraz zwiększoną liczbę płytek krwi.
          Badanie OB (odczyn Biernackiego) banerek

          Badania obrazowe:

          • Ultrasonografia tętnic skroniowych z funkcją Dopplera – pozwala ocenić przepływ krwi i wykryć charakterystyczny objaw „halo” wokół zmienionego naczynia.
          • W przypadku trudności diagnostycznych wykonuje się dodatkowo: angio-TK, MRI lub PET-CT
          Badanie CRP - (białko C-reaktywne) banerek

          Biopsja tętnicy skroniowej – mimo że jest to badanie inwazyjne, nadal odgrywa ważną rolę w potwierdzeniu rozpoznania, zwłaszcza przy niejednoznacznych wynikach obrazowania.

          Jak leczyć zapalenie tętnicy skroniowej?

          Leczenie należy rozpocząć natychmiast po postawieniu rozpoznania klinicznego – nie czekamy na wyniki wszystkich badań. Szybka interwencja może zapobiec groźnym powikłaniom, takim jak utrata wzroku czy udar. Główne elementy terapii to:

          • Leki przeciwzapalne – podstawą leczenia są glikokortykosteroidy, które szybko hamują proces zapalny w naczyniach. Najczęściej stosuje się prednizon lub metyloprednizolon. Terapia jest długotrwała i wymaga stopniowego zmniejszania dawki pod kontrolą lekarza.
          • Leki immunosupresyjne – u niektórych pacjentów włącza się dodatkowe leki, takie jak metotreksat lub tocilizumab, które zmniejszają ryzyko nawrotu i pozwalają ograniczyć dawki sterydów.
          • Profilaktyka powikłań – leczenie uzupełnia się witaminą D, wapniem i lekami przeciw osteoporozie. W uzasadnionych przypadkach lekarz może zalecić kwas acetylosalicylowy.

          Leczenie prowadzi zwykle reumatolog i jest dostosowane indywidualnie do przebiegu choroby i stanu pacjenta.

          >> Przeczytaj również: Choroby autoimmunologiczne – czym są? Objawy, diagnostyka i leczenie

          Zapalenie tętnicy skroniowej – możliwe powikłania

          Bez odpowiedniego leczenia zapalenie tętnicy skroniowej może prowadzić do poważnych uszkodzeń tkanek w wyniku niedokrwienia. Oto najczęstsze powikłania:

          • trwała utrata wzroku – zwykle w wyniku niedokrwienia nerwu wzrokowego;
          • udar mózgu – zwłaszcza w układzie kręgowo‑podstawnym, który odpowiada m.in. za równowagę i koordynację;
          • tętniak lub rozwarstwienie aorty – osłabienie ściany dużych naczyń może prowadzić do ich poszerzenia lub pęknięcia;
          • chromanie żuchwy – ból mięśni podczas żucia związany z niedokrwieniem;
          • polimialgia reumatyczna – zapalna choroba mięśni, objawiająca się bólem i sztywnością obręczy barkowej i biodrowej.

          Zapalenie tętnicy skroniowej: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)

          Gdzie boli tętnica skroniowa?

          Ból najczęściej lokalizuje się w okolicy skroni, ale może promieniować na potylicę lub całą głowę.

          Jak objawia się zapalenie tętnicy skroniowej?

          Typowe są nowy, silny ból głowy, tkliwość skóry głowy, pogrubiała tętnica skroniowa, gorączka i zaburzenia widzenia.

          Jaki lekarz leczy zapalenie tętnicy skroniowej?

          W diagnostyce i terapii biorą udział przede wszystkim reumatolog, angiolog lub okulista (przy objawach ocznych). Lekarz rodzinny kieruje do specjalisty w trybie pilnym.

          Jakie badania na zapalenie tętnicy skroniowej?

          Podstawą są OB, CRP i USG Doppler. Uzupełniająco stosuje się angio‑TK/MRI i biopsję tętnicy skroniowej.

          Jakie CRP przy zapaleniu tętnicy skroniowej?

          CRP zwykle przekracza 10 mg/L i często osiąga znacznie wyższe wartości. Należy jednak pamiętać, że wynik mieszczący się w normie nie wyklucza choroby.

          Gdzie przebiega tętnica skroniowa?

          Gałęzie tętnicy skroniowej powierzchownej biegną od kości jarzmowej w górę, tuż pod skórą, dlatego mogą być wyczuwalne i widoczne.

          Podsumowanie

          • Zapalenie tętnicy skroniowej to autoimmunologiczne zapalenie dużych naczyń, które dotyczy głównie osób po 50. roku życia.
          • Nieleczone może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak utrata wzroku, udar mózgu czy tętniaki aorty.
          • Kluczowe w diagnostyce są badania laboratoryjne (OB, CRP) i ultrasonografia Doppler .
          • Podstawą terapii są glikokortykosteroidy, a w niektórych przypadkach także leki immunosupresyjne (np. tocilizumab).
          • Stała kontrola stanu zapalnego oraz monitorowanie zmian w aorcie pozwalają ograniczyć ryzyko powikłań w przyszłości.

          Bibliografia

          1. Milchert M. i wsp. Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic, Interna Szczeklika, mp.pl.
          2. Masłowski L. Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic, Interna Szczeklika – Podręcznik chorób wewnętrznych 2014.
          3. Salvarani C., Muratore F. Clinical manifestations of giant cell arteritis, UpToDate, aktualizacja 2025.
          4. American College of Rheumatology / European Alliance of Associations for Rheumatology. Classification and Management of Giant Cell Arteritis: 2022 Guideline, update 2024.

          Jak wygląda badanie nasienia? Przygotowanie do seminogramu i interpretacja wyników

          Maria Wydra
          -
          0
          Jak wygląda badanie nasienia? Przygotowanie do seminogramu i interpretacja wyników

          Badanie nasienia (seminogram) to podstawowe narzędzie w diagnostyce męskiej płodności. Choć bywa źródłem stresu, jest szybkie i bezbolesne. Dowiedz się, jak przebiega, jak się przygotować i jak interpretować wynik.

          Z tego artykułu dowiesz się:
          >> na czym polega badanie nasienia i jak przebiega,
          >> jak przygotować się do badania,
          >> jakie są aktualne normy WHO i jak interpretować wynik,
          >> kiedy wykonać seminogram i jakie badania uzupełniające może zlecić lekarz.

          Spis treści:

          1. Jak wygląda badanie nasienia?
          2. Seminogram, czyli badanie nasienia. Jak się przygotować?
          3. Interpretacja wyników badania nasienia: normy WHO
          4. Jakie jeszcze badania wykonać oprócz seminogramu?
          5. Kiedy wykonać badanie nasienia?
          6. Badanie nasienia (seminogram): najczęstsze pytania (FAQ)
          7. Jak wygląda badanie nasienia: podsumowanie informacji

          Jak wygląda badanie nasienia?

          Seminogram polega na laboratoryjnej analizie próbki ejakulatu pod kątem jego cech makroskopowych i mikroskopowych, w celu oceny potencjału płodności mężczyzny.

          Makroskopowo ocenia się m.in. objętość, czas upłynnienia, lepkość, barwę i pH nasienia. Mikroskopowo – liczbę plemników w mililitrze i w całym ejakulacie, ich ruchliwość (postępową i ogólną), żywotność oraz morfologię.

          Badanie jest nieinwazyjne: polega na oddaniu próbki do jałowego pojemnika. Analiza odbywa się w laboratorium. Wynik zazwyczaj dostępny jest tego samego lub następnego dnia.

          >> Zobacz: Plemnik – budowa i funkcje. Jak długo żyją plemniki?

          Jak pobierana jest próbka do badania nasienia?

          Próbkę najczęściej pobiera się w intymnym pomieszczeniu laboratorium do jałowego pojemnika. Ważne, by cała objętość ejakulatu, szczególnie pierwsza frakcja (najbogatsza w plemniki), trafiła do pojemnika. W razie utraty części próbki należy poinformować personel.

          Możliwe jest także pobranie nasienia w domu, pod warunkiem dostarczenia go w ciągu 30-60 minut w temperaturze ciała (np. przenosząc próbkę blisko ciała). Nie należy używać zwykłych prezerwatyw, ponieważ mogą zawierać środki plemnikobójcze. W razie trudności z uzyskaniem próbki drogą masturbacji, niektóre placówki oferują specjalne prezerwatywy do stosunku.

          Najbardziej wiarygodny wynik uzyskuje się jednak przy oddaniu próbki na miejscu w laboratorium lub klinice, gdzie trafia ona od razu do analizy.

          >> Przeczytaj: Wazektomia – na czym polega zabieg i czy jest odwracalny?

          Seminogram, czyli badanie nasienia. Jak się przygotować?

          Prawidłowe przygotowanie do seminogramu ma kluczowe znaczenie dla uzyskania wiarygodnych wyników. Oto najważniejsze zasady:

          • Abstynencja seksualna: Przed badaniem należy powstrzymać się od aktywności seksualnej (wytrysku) przez co najmniej 2 i nie więcej niż 7 dni. Przy powtórnym badaniu warto zachować taki sam okres wstrzemięźliwości.
          • Unikanie czynników mogących wpłynąć na nasienie: alkoholu, papierosów, używek, intensywnego wysiłku oraz przegrzewania jąder (w saunie, kąpieli) na kilka dni przed badaniem.
          • Stan zdrowia: po infekcji z gorączką powyżej 38°C należy odczekać kilka tygodni, a po antybiotykoterapii minimum 2 tygodnie. Choroba i leki mogą czasowo zaburzyć jakość nasienia.
          • Higiena i przygotowanie do badania: przed oddaniem próbki należy oddać mocz i umyć okolice intymne samą wodą. Próbkę należy oddać do jałowego pojemnika.

          Przestrzeganie tych zasad zwiększa szansę na uzyskanie wyniku, który realnie odzwierciedla kondycję plemników.

          Pamiętaj:
          Przed badaniem warto poinformować lekarza o przyjmowanych lekach. Leki hormonalne (testosteron, finasteryd), przeciwdepresyjne czy sterydy anaboliczne mogą zaburzać spermatogenezę.

          Badanie nasienia. Ile dni abstynencji seksualnej?

          Rekomendowany przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) oraz większość towarzystw naukowych zakres abstynencji seksualnej przed badaniem wynosi 2-7 dni.

          Zbyt krótka abstynencja może obniżyć objętość i liczbę plemników, a zbyt długa – ich ruchliwość i jakość.

          Badanie nasienia a alkohol: czy można go spożywać?

          Spożywanie alkoholu przed badaniem nasienia nie jest wskazane. Może on obniżać ruchliwość plemników i zaburzać ich dojrzewanie, zwłaszcza w większych ilościach.

          Rekomenduje się 3-5 dni abstynencji alkoholowej przed oddaniem próbki (niektóre kliniki zalecają nawet tydzień).

          >> Sprawdź: Alkohol a zdrowie. Jak wpływa na proces starzenia się?

          Warto wiedzieć:
          Regularne nadużywanie alkoholu wpływa negatywnie na płodność. Jego ograniczenie poprawia nie tylko wynik seminogramu, ale i ogólną jakość nasienia.

          Interpretacja wyników badania nasienia: normy WHO

          Interpretacja seminogramu opiera się na porównaniu wyników pacjenta z referencyjnymi wartościami WHO, wyznaczonymi na podstawie 5. percentyla u mężczyzn o zachowanej płodności:

          • Objętość ejakulatu: ≥ 1,4 ml.
          • Liczba plemników w ejakulacie: ≥ 39 mln.
          • Koncentracja plemników/ml: ≥ 16 mln/ml.
          • Ruchliwość całkowita: ≥ 42%.
          • Ruchliwość postępowa: ≥ 30%.
          • Żywotność: ≥ 54%.
          • Odsetek plemników o prawidłowej morfologii: ≥ 4%.
          • pH: 7,2-8,0.
          • Czas upłynnienia: do 60 minut (zwykle 20-30 min).

          Ocenie podlega także obecność komórek innych niż plemniki, np. leukocytów (nadmiar może wskazywać na stan zapalny lub zaburzenia spermatogenezy).

          Należy pamiętać, że wyniki poniżej wartości referencyjnych nie muszą oznaczać niepłodności, a jedynie świadczyć o obniżonej jakości nasienia. W przypadku nieprawidłowości zaleca się powtórzenie badania, najlepiej 2-3 razy, aby uzyskać wiarygodny obraz płodności mężczyzny.

          Badanie ogólne nasienia banerek

          Jakie jeszcze badania wykonać oprócz seminogramu?

          Podstawowy seminogram to punkt wyjścia w diagnostyce męskiej płodności. W przypadku nieprawidłowych wyników, lekarz może zlecić dodatkowe badania:

          • Badania hormonalne (FSH, LH, testosteronu, prolaktyny, TSH): wykonywane m.in. przy azoospermii lub znacznie obniżonej liczbie plemników, pozwalają ocenić wpływ gospodarki hormonalnej na spermatogenezę.
          • Badania genetyczne: zalecane przy bardzo niskiej liczbie plemników lub ich braku. Obejmują kariotyp, mikrodelecje chromosomu Y, analizę genu CFTR (przy podejrzeniu wrodzonego braku nasieniowodów).
          • Posiew nasienia: wykrywa infekcje bakteryjne lub grzybicze (szczególnie przy leukocytospermii >1 mln/ml). Wynik umożliwia wdrożenie celowanej antybiotykoterapii.
          • USG układu moczowo-płciowego: ocenia jądra, nasieniowody i pęcherzyki nasienne. Pomocne w diagnostyce żylaków powrózka nasiennego, torbieli, niedrożności nasieniowodów czy zmian w prostacie.
          • Test MAR (Mixed Antiglobulin Reaction): wykrywa przeciwciała przeciwplemnikowe, które znacząco obniżają zdolność plemników do zapłodnienia. Zlecany przy aglutynacji i obniżonej ruchliwości plemników.
          • Badania rozszerzone, testy funkcjonalne plemników: dostarczają szczegółowych informacji o potencjale zapłodnieniowym nasienia. Obejmują:
          • Test HBA (Hyaluronan Binding Assay): ocenia dojrzałość plemników poprzez ich zdolność wiązania się z hialuronianem (składnikiem otoczki komórki jajowej).
          • Test fragmentacji DNA: wykrywa uszkodzenia materiału genetycznego.
          • MSOME/IMSI: mikroskopowa ocena morfologii w dużym powiększeniu.
          • Test HOS (Hypo-Osmotic Swelling): ocenia żywotność plemników.
          • Test ROS (Reactive Oxygen Species): wykrywa nadmiar reaktywnych form tlenu mogących uszkadzać plemniki i utrudniać zapłodnienie.

          Zakres badań uzupełniających zależy od decyzji lekarza, który uwzględnia wyniki seminogramu, wywiad i ogólny stan zdrowia pacjenta.

          >> Przeczytaj także: Niepłodność u mężczyzn: najczęstsze przyczyny, objawy i rozpoznanie. Leczenie niepłodności

          Kiedy wykonać badanie nasienia?

          Badanie nasienia zaleca się, gdy para bezskutecznie stara się o dziecko przez 12 miesięcy regularnych stosunków bez zabezpieczenia. U kobiet powyżej 35. roku życia lub w przypadku obecności innych czynników ryzyka, diagnostykę warto rozpocząć już po 6 miesiącach.

          Seminogram wykonuje się także profilaktycznie przed planowaną procedurą in vitro, wazektomią lub jej odwróceniem, po leczeniu onkologicznym czy operacjach w obrębie moszny. Wskazaniem może być również podejrzenie zaburzeń hormonalnych lub nieprawidłowości w budowie narządów płciowych.

          Badanie nasienia (seminogram): najczęstsze pytania (FAQ)

          Poniżej odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące seminogramu.

          Czego nie wolno przed badaniem nasienia?

          Nie wolno współżyć ani doprowadzać do wytrysku przez 2-7 dni przed badaniem. Należy unikać alkoholu, palenia, przegrzewania jąder oraz stosowania lubrykantów i środków drażniących w okolicach intymnych.

          Co wykaże badanie nasienia?

          Seminogram ocenia liczbę, ruchliwość, żywotność i budowę plemników oraz objętość i skład ejakulatu. Pozwala wykryć nieprawidłowości mogące wpływać na płodność.

          Jakie są najczęstsze błędy w interpretacji wyników nasienia?

          Błędne jest ocenianie płodności na podstawie pojedynczego parametru lub jednego wyniku. Wyniki trzeba interpretować całościowo i w kontekście klinicznym z lekarzem.

          Po co robi się posiew nasienia?

          Posiew wykonuje się, gdy podejrzewa się infekcję układu moczowo-płciowego. Pozwala wykryć drobnoustroje i dobrać celowane leczenie.

          Jak długo nie należy palić przed badaniem nasienia?

          Co najmniej 3-5 dni. Najlepiej ograniczyć lub całkowicie odstawić papierosy na czas przygotowań do badania, by nie zafałszować wyniku.

          Jak wygląda badanie nasienia: podsumowanie informacji

          • Seminogram (badanie nasienia) to podstawowe badanie oceniające męską płodność. Analizuje liczbę, ruchliwość, żywotność i budowę plemników. Odbywa się w warunkach zapewniających dyskrecję i prywatność, jest nieinwazyjne oraz bezbolesne.
          • Przygotowanie do badania obejmuje 2-7 dni abstynencji seksualnej, unikanie alkoholu, papierosów i przegrzewania jąder.
          • Próbkę nasienia pobiera się do jałowego pojemnika, najlepiej na miejscu, w intymnym pokoju w laboratorium lub klinice.
          • Wynik interpretuje się w odniesieniu do norm WHO. Dla pewności warto powtórzyć badanie 2–3 razy.
          • Nieprawidłowy wynik nie zawsze oznacza bezpłodność. Dalsze postępowanie i ewentualne badania dodatkowe ustala lekarz.

          Bibliografia

          1. World Health Organization. WHO laboratory manual for the examination and processing of human semen, 6th ed. Geneva: WHO; 2021.
          2. European Association of Urology (EAU). EAU Guidelines on Male Infertility. 2025. https://uroweb.org/guidelines [dostęp: październik 2025].
          3. Anawalt BD. Approach to the male with infertility. In: UpToDate, Martin KA (Ed), UpToDate, Waltham, MA. [dostęp: październik 2025].
          4. Vasconcelos A i wsp. WHO 2021 and 2030 reference values for semen assessment: three challenges for andrology in the journey ahead. Reproductive BioMedicine Online, 2022; 45(2):187–190.
          5. Brannigan RE i wsp. Updates to male infertility: AUA/ASRM guideline (2024). J Urol, 2024.
          Page 5 of 166
          1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166
          1...456...166Strona 5 z 166

          Zadbaj z nami o zdrowie - zapisz się na newsletter!

          Otrzymuj praktyczne informacje na temat profilaktyki i badań laboratoryjnych, dzięki którym poszerzysz swoją wiedzę na temat świadomej troski o zdrowie. Zapisz się na newsletter i odbierz -20% zniżki na kolejny zakup w e-sklepie.

          O nas

          Firma ALAB laboratoria to ogólnopolska sieć najnowocześniejszych laboratoriów diagnostycznych w Polsce oferująca najszerszą ofertę ponad 3 500 badań diagnostycznych.

          Nasz adres

          ul. Stępińska 22/30, 00-739 Warszawa (22) 349 60 12 info@alab.com.pl © ALAB laboratoria Sp. z o.o.