Sklep
Strona główna Blog

Zakażenie Clostridioides difficile (dawn. Clostridium difficile) – objawy, przebieg, diagnostyka i leczenie

Elwira Zawidzka
-
0
Zakażenie Clostridioides difficile (dawn. Clostridium difficile) – objawy, przebieg, diagnostyka i leczenie

Artykuł przybliża zagadnienie infekcji bakterią Clostidioides difficile, która jest w Polsce najczęstszą przyczyną zakażeń szpitalnych. Do zakażenia może dojść również w środowisku pozaszpitalnym. Kto jest najbardziej narażony na chorobę? Jak ją zdiagnozować? Czy możliwe jest całkowite wyleczenie infekcji? Zachęcamy do lektury tekstu, który daje odpowiedź na powyższe pytania.

Kluczowe informacje:
>> C.difficile jest bakterią beztlenową, powodującą infekcje jelitowe o różnym nasileniu.
>> Głównym objawem klinicznym infekcji C.difficile jest wodnista biegunka.
>> Najczęstszą przyczyną biegunki o etiologii C.difficile jest antybiotykoterapia.
>> Najcięższą postacią zakażenia C.difficile jest pseudobłoniaste zapalenie okrężnicy, które może prowadzić do niedrożności jelit i rozdęcia okrężnicy.
>> Badania laboratoryjne w kierunku C.difficile należy wykonać u pacjentów z biegunką, którzy w ostatnim czasie przyjmowali antybiotyki, byli hospitalizowani lub wcześniejsze badania w kierunku różnych innych enteropatogenów dały wynik ujemny.
>> Dla uzyskania wiarygodnego potwierdzenia zakażenia C.difficile należy wykonać kompleksowe badanie laboratoryjne kału biegunkowego obejmujące wykrycie bakterii i potwierdzenie wytwarzania przez nie toksyny.
>> Choroba wywoływana przez C.difficile jest uleczalna, a metoda terapii dobierana jest przez lekarza w zależności od postaci i przebiegu infekcji.
>> Profilaktyka zakażenia C.difficile obejmuje izolację chorych, utrzymywanie reżimu sanitarnego w ich otoczeniu, dbanie o higienę osobistą (częste mycie rąk mydłem).  

Spis treści:

  1. Czym jest Clostridioides difficile?
  2. Jakie są przyczyny zakażenia Clostridioides difficile?
  3. W jakiś sposób można zarazić się Clostridioides difficile?
  4. Jak przebiega zarażenie Clostridioides difficile?
  5. Clostridioides difficile – objawy
  6. Jak rozpoznać Clostridioides difficile? Niezbędne badania laboratoryjne
  7. Jakie badania pozwalają zdiagnozować Clostridioides difficile?
  8. Jak przygotować próbkę kału do badania?
  9. Wynik ujemny lub dodatni badania – interpretacja wyników badań
  10. Clostridioides difficile – leczenie: przebieg, wytyczne i czas trwania
  11. Dieta przy Clostridioides difficile: co jeść, a czego unikać?
  12. Jak uniknąć zakażenia Clostridioides difficile? Wskazówki dotyczące profilaktyki
  13. Clostridioides difficile – sekcja FAQ

Czym jest Clostridioides difficile?

Clostridioides difficile to nowa nazwa gatunkowa bakterii Clostridium difficile. Zmianę nazwy wprowadzono w 2016 roku ze względu na różnice taksonomiczne z innymi drobnoustrojami z rodzaju Clostridium. Obecnie w powszechnym użyciu są obie formy oraz ich skrótowa nazwa C.difficile.

Drobnoustroje z gatunku C.difficile są bezwzględnymi beztlenowcami (nie rosną w obecności tlenu) zdolnymi do wytwarzania spor. Spory są oporne na działanie wysokich temperatur, kwasów, alkoholowych środków dezynfekcyjnych oraz na działanie większości antybiotyków. W naturalnych warunkach bakterie bytują w wodzie, glebie i przewodzie pokarmowym ludzi i zwierząt. Bezobjawowe nosicielstwo C.difficile u ludzi zdrowych jest rzadkie (ok. 3%), wyjątek stanowią niemowlęta, u których kolonizacja może sięgać powyżej 50%.

Bakterie w określonych warunkach mogą stać się przyczyną uszkodzenia jelita grubego, którego efektem jest biegunka o różnym nasileniu (CDAD – ang. Clostridium difficile associated disease).

>> Może Cię zainteresować: Biegunka bakteryjna – jak ją rozpoznać? Objawy, przyczyny i leczenie

Jakie są przyczyny zakażenia Clostridioides difficile?

Czynnikami ryzyka rozwoju zakażenia Clostridioides difficile są:

  • antybiotykoterapia – główny czynnik ryzyka, szczególnie przy wydłużonej terapii oraz stosowaniu antybiotyków o szerokim spektrum działania (np. fluorochinolonów, cefalosporyn III generacji, aminopenicylin z inhibitorami). Objawy infekcji mogą wystąpić przy aktualnym, albo niedawno zakończonym leczeniu.
  • wiek – prawdopodobieństwo choroby wzrasta z wiekiem, często infekcja dotyczy osób po 65. r.ż.
  • hospitalizacja– ryzyko kolonizacji u chorych przebywających co najmniej 5 dni w szpitalu wzrasta do 50%.
  • pobyt w DPS (Domu Pomocy Społecznej) lub ZOL (Zakładzie Opiekuńczo-Leczniczym).
  • współistniejące ciężkie choroby podstawowe, w tym mające wpływ na spadek odporności.
  • stosowanie inhibitorów pompy protonowej (IPP), hamujących wydzielanie kwasu solnego w żołądku.
  • sondy dożołądkowe.
  • zabiegi chirurgiczne w obrębie jamy brzusznej.

Za wirulencję (zjadliwość) laseczek C.difficile odpowiadają dwie toksyny. Toksyna A wykazuje działanie enterotoksyczne, toksyna B działa cytotoksycznie. Dodatkowo niewielki procent szczepów wytwarza toksynę binarną (CDT), która zwiększa ryzyko ciężkiego przebiegu zakażenia.

W Polsce toksynotwórcze szczepy Clostridioides difficile znalazły się na liście patogenów alarmowych. Szczególnie niebezpieczne są hiperepidemiczne szczepy NAP1/BI/027 charakteryzujące się zwiększoną produkcją toksyn A i B, wytwarzaniem toksyny binarnej, dużą zdolnością sporulacji oraz zmniejszoną wrażliwością na metronidazol i opornością na fluorochinolony.

Szczepy nie wytwarzające toksyn nie są przyczyną choroby.

Badanie w kierunku C. difficile – antygen GDH oraz toksyny A i B baner

W jakiś sposób można zarazić się Clostridioides difficile?

Rezerwuarem C.difficile są:

  • środowisko człowieka: woda, gleba,
  • zwierzęta domowe, dzikie, ptactwo,
  • zdrowe noworodki i niemowlaki do 1 r.ż. (nosicielstwo u ok. 50%) – liczba bakterii i stężenie toksyn w kale noworodka jest porównywalna z wartościami w ciężkich przypadkach zakażenia u dorosłych,
  • zdrowi dorośli (nosicielstwo u ok. 3%),
  • chorzy po antybiotykoterapii bez biegunki,
  • chorzy z biegunką poantybiotykową.

Do zakażenia Clostridioides difficile dochodzi drogą fekalno-oralną. Zakażeniu sprzyja nieprzestrzeganie zasad higieny osobistej i brak dbałości o czystość otoczenia.

W warunkach szpitalnych wpływ na pojawienie się infekcji ma:

  • zagęszczenie pacjentów,
  • wspólne toalety,
  • długi okres hospitalizacji,
  • brak izolatek,
  • występowanie szczepów hiperwirulentnych,
  • brak stosowania właściwych środków dezynfekcyjnych.

Zakażenia szpitalne szerzą się poprzez kontakt z zakażonym pacjentem (objawowym i bezobjawowym), zanieczyszczone przedmioty i sprzęt medyczny oraz poprzez ręce personelu.

Jak przebiega zarażenie Clostridioides difficile?

Bezpośrednią przyczyną nadmiernego namnażania się C.difficile w przewodzie pokarmowym jest zaburzenie równowagi mikrobioty jelitowej, np. na skutek antybiotykoterapii bądź zabiegów wykonywanych w obrębie jamy brzusznej.

Zniszczenie naturalnej bariery ochronnej jelit jest szansą dla rozrostu opornych na większość antybiotyków laseczek C.difficile. Objawy kliniczne infekcji występują jedynie w przypadku zakażenia szczepami toksynotwórczymi. Okres wylęgania choroby wynosi ok. 2-3 dni, może być wydłużony. Wytwarzana przez bakterie enterotoksyna stymuluje neutrofile do uwalniania cytokin prozapalnych i indukuje wzrost przepuszczalności bariery nabłonka, czego następstwem jest biegunka.

Cytotoksyna uszkadza komórki nabłonkowe, prowadząc do ich śmierci. Biegunka poantybiotykowa u wielu chorych przebiega łagodnie z samoistnym ustąpieniem po 5-10 dniach od zakończenia kuracji antybiotykiem. U ok. 25% pacjentów obserwowane są nawroty choroby. U pacjentów z grupy ryzyka może dojść do rozwoju rzekomobłoniastego zapalenia okrężnicy.

Clostridioides difficile (Clostridium difficile) – objawy

Zakażenie C.difficile może przebiegać bezobjawowo lub może dawać objawy biegunki o różnym nasileniu. Kał jest płynny, rzadko obecna jest w nim krew i śluz. Wypróżnienia mogą pojawiać się nawet do 30 x na dobę. Biegunce towarzyszą kurczowe bóle brzucha, gorączka, leukocytoza.

Najcięższą postacią zakażenia C.difficile (Clostridium difficile) jest rzekomobłoniaste zapalenie okrężnicy, które może prowadzić do niedrożności jelit i rozdęcia okrężnicy (toxic megacolon).

Objawy w przebiegu rzekomobłoniastego zapalenia okrężnicy obejmują (w nawiasach częstość występowania):

  • biegunkę wodnistą (90-95%),
  • biegunkę krwotoczną (5-10%),
  • gorączkę (80%),
  • leukocytozę (80%),
  • ból brzucha (80-90%),
  • objaw Blumberga (10-20%).

>> Może Cię zainteresować: Bulgotanie (przelewanie) w brzuchu i wodnista biegunka – przyczyny i zapobieganie

Jak rozpoznać Clostridioides difficile? Niezbędne badania laboratoryjne

Rozpoznanie zakażenia C.difficile opiera się na:

  1. stwierdzeniu objawów klinicznych, tj. biegunki (w ciągu 24 godzin ≥3 luźnych stolców, dopasowujących się kształtem do pojemnika lub odpowiadających typom 5-7 w skali Bristol) potwierdzonych wynikami badań mikrobiologicznych
  2. wykryciu megacolon toxicum (okrężnica olbrzymia – patologiczne poszerzenie jelita grubego potwierdzone radiologicznie) bez innej ustalonej przyczyny,
  3. spełnieniu co najmniej jednego z poniższych kryteriów:
  4. stwierdzenie obecności toksyn A i/lub B w stolcu lub wykazanie obecności szczepu C. difficile produkującego toksynę/y w posiewie kału lub przy zastosowaniu innych metod (np. wykrycie w kale genów kodujących toksyny A, B lub toksynę binarną C. difficile metodami amplifikacji kwasów nukleinowych NAAT, ang. Nucleic Acid Amplification Tests),
  5. stwierdzenie rzekomobłoniastego zapalenia jelit (colitis pseudomembranosa) w badaniu endoskopowym lub w trakcie zabiegu,
  6. stwierdzenie rzekomobłoniastego zapalenia jelit w badaniu histopatologicznym.
Badanie – wykrywanie DNA C. difficile w kale baner

Jakie badania pozwalają zdiagnozować Clostridioides difficile?

Podstawowym badaniem laboratoryjnym w kierunku diagnozowania CDAD jest badanie próbki kału na obecność bakterii C.difficile i ich toksyn. Stosowane są testy antygenowe (np. szybki test kasetkowy), testy molekularne oraz posiew mikrobiologiczny. Istotne jest wykonanie kompleksowego badania, które wykaże zarówno obecność komórek bakteryjnych jak i potwierdzi ich zdolność do wytwarzania toksyn. W szybkich testach antygenowych potwierdzeniem obecności bakterii jest dodatni test w kierunku enzymu GDH (dehydrogenaza glutaminianowa), który jest wytwarzany przez wszystkie szczepy C.difficile.

Metoda posiewu mikrobiologicznego umożliwia wyhodowanie bakterii. Dodatni wynik GDH i posiewu mikrobiologicznego musi być uzupełniony testem w kierunku wytwarzania toksyn, ponieważ szczepy nietoksyczne nie są chorobotwórcze. Z epidemiologicznego punktu widzenia ważne jest wykonanie badania w kierunku wykrycia szczepów hiperepidemicznych. (Schemat postępowania przedstawiono na rys.2. w dalszej części artykułu)

Wskazania do wykonania badań:

  • Pacjent z biegunką , który jest lub był leczony antybiotykami 2-10 tyg. wcześniej.
  • Pacjent z luźnymi stolcami o potencjalnie infekcyjnych przyczynach, u którego diagnostyka w kierunku innych enteropatogenów jest ujemna (niezależnie od wieku, stosowania antybiotyków, schorzeń towarzyszących)
  • Wszyscy pacjenci, u których wystąpiła biegunka >48h od przyjęcia do szpitala.
  • Pacjenci z biegunką, którzy byli hospitalizowani w ciągu ostatnich 3 miesięcy.

Jak przygotować próbkę kału do badania?

Kał biegunkowy należy pobierać jest do sterylnego naczynka kałowego i przekazać bez zbędnej zwłoki do laboratorium. Nie należy pobierać stolca uformowanego ani wykonywać wymazów z odbytu, gdyż taki materiał nie nadaje się do oceny. Kał kwalifikujący się do badania opisany jest jako typ 5-7 w skali Bristol rys 1.

bristolska-skala-uformowania-stolca-sama-tabelka
Rys. 1 Bristolska skala uformowania stolca

Wynik ujemny lub dodatni badania – interpretacja wyników badań

Prawidłowa interpretacja wyniku badania w kierunku wykrycia zakażenia C.difficile (Clostridium difficile) wymaga wykonania kompleksowego badania diagnostycznego. Schemat postępowania z interpretacją wyniku przedstawiono na rys. 2.

Clostridioides_difficile_schemat
Rys. 2 Schemat diagnostyki laboratoryjnej z interpretacją wyniku

Clostridioides difficile – leczenie: przebieg, wytyczne i czas trwania

Metoda leczenie zakażenia C.difficile (Clostridium difficile) zależna jest od postaci choroby. Przy lekkiej biegunce poantybiotykowej w pierwszej kolejności odstawiany jest lek, który był najprawdopodobniej przyczyną nadmiernego namnożenia toksynotwórczych szczepów C.difficile.

Jeżeli konieczna jest w dalszym ciągu terapia pierwotnej choroby zakaźnej najczęściej następuje zamiana antybiotyku na inny, o którym wiadomo, że przy jego zastosowaniu ryzyko wystąpienia rzekomobłoniastego zapalenia jelit jest mniejsze. W cięższych przypadkach CDAD stosowane jest leczenie celowane. Podawany jest metronidazol, wankomycyna i fidaksomycyna. Standardowe leczenie trwa 10-14 dni. Przy nawrotach infekcji można rozważyć przeszczep mikrobioty jelitowej od osoby zdrowej.

Dieta przy Clostridioides difficile: co jeść, a czego unikać?

Przy zakażeniu C.difficile należy unikać produktów niekorzystnie wpływających na perystaltykę jelit, takich jak:

  • potrawy smażone,
  • tłuste,
  • ostro przyprawione,
  • słodycze,
  • napoje gazowane,
  • alkohol,
  • mocna kawa i herbata,
  • produkty mleczne z laktozą,
  • pieczywo pełnoziarniste,
  • nasiona roślin strączkowych,
  • kasze,
  • surowe warzywa.

W diecie powinny pojawić się potrawy lekkostrawne: chude mięso drobiowe, gotowane warzywa, kleiki ryżowe, ziemniaki, makaron.

Posiłki należy spożywać regularnie – 5-6 x dziennie, w małych porcjach, dokładnie przeżuwając pokarm. Dietę trzeba uzupełniać odpowiednią objętością płynów (minimum 2 litry dziennie). Probiotyki należy stosować pod kontrolą lekarza.

>> Sprawdź też: Leniwe jelita – jak poprawić perystaltykę jelit?

Jak uniknąć zakażenia Clostridioides difficile? Wskazówki dotyczące profilaktyki

Profilaktyka zakażeń C.difficile obejmuje:

  • unikanie niepotrzebnego przyjmowania antybiotyków,
  • dbanie o higienę rąk (częste i dokładne mycie mydłem),
  • izolację osób chorych,
  • unikanie w warunkach domowych wspólnego używania przedmiotów osobistych (np. gąbki, ręczniki),
  • utrzymywanie reżimu sanitarnego w otoczeniu chorego.

Clostridioides difficile – sekcja FAQ

Czego nie wolno jeść przy Clostridioides?

Z diety powinny być wykluczone potrawy niekorzystnie wpływających na perystaltykę jelit. Są to: potrawy smażone, tłuste, ostro przyprawione, pieczywo pełnoziarniste, kasze, mocna kawa i herbata, napoje gazowane, alkohol, produkty zawierające laktozę, surowe warzywa, nasiona roślin strączkowych.

Jak wygląda stolec przy Clostridioides?

Stolec jest płynny lub półpłynny, z reguły nie zawiera krwi i śluzu. Przy ciężkich zakażeniach śluz jest obecny.

Czy przy Clostridioides jest wysokie CRP?

CRP jest markerem stanu zapalnego. W przypadku zakażeń C.difficile poziom CRP jest podwyższony, a jego wartość ma związek z ciężkością zakażenia. Pacjenci z ciężkim przebiegiem choroby mają statystycznie wyższe stężenie CRP niż pacjenci z łagodną postacią choroby.

Ile trwa leczenie Clostridioides?

Standardowe leczenie trwa 10-14 dni.

Czy Clostridioides to sepsa?

Nie, infekcja C.difficile wiąże się ze stanem zapalnym jelit, sepsa to stan zagrażający życiu, który spowodowany jest niewłaściwą (rozregulowaną) reakcją ustroju na zakażenie.

Piśmiennictwo

  1. Prof. dr hab. med. Gajane Martirosian i inni „Zakażenia Clostridioides (Clostridium) difficile:epidemiologia, diagnostyka,terapia, profilaktyka” 2018 Rekomendacje Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków na lata 2016-2020”.
  2. Prof. dr hab. med. Witold Bartnik „Zakażenie Clostridioides difficile” https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitogrube/80812,zakazenie-clostridium-difficile (dostęp 19.10.2025 r.).
  3. M. Jagielski, Etiologia, obraz kliniczny i diagnostyka ostrych zakażeń i zarażeń przewodu pokarmowego oraz zatruć pokarmowych; Biblioteka Diagnosty Laboratoryjnego; Fundacja Pro Futura; Warszawa 2010.
  4. „Etiologia, obraz kliniczny i diagnostyka zakażeń przewodu pokarmowego i zatruć pokarmowych  – wykłady”; Kurs dla diagnostów laboratoryjnych 28-30 maja 2014 r.; Kierownik naukowy kursu dr n.med. Jolanta Szych.

Dieta odchudzająca przy niedoczynności tarczycy

Magdalena Konowrocka
-
0
Dieta odchudzająca przy niedoczynności tarczycy

Problemy z tarczycą często utrudniają utratę wagi, powodując spowolnienie metabolizmu, uczucie zmęczenia i brak efektów spadku masy ciała, mimo włożonego wysiłku. Dobrze zaplanowana dieta odchudzająca, dostosowana do niedoczynności tarczycy lub zapalenia Hashimoto, może znacząco poprawić samopoczucie, wspomóc leczenie i ułatwić kontrolę masy ciała.

Z niniejszego artykułu dowiesz się:

  • jak wygląda dieta odchudzająca w niedoczynności tarczycy – na czym polega umiarkowany deficyt kaloryczny i dlaczego liczy się jakość, a nie ilość jedzenia.
  • jak odżywianie wpływa na naszą tarczycę w chorobie Hashimoto – poznasz najważniejsze zasady przeciwzapalnej diety wspierającej metabolizm i działanie hormonów.
  • jak powinien wyglądać przykładowy jadłospis – dowiesz się, co jeść, by utrata wagi była zdrowa i trwała.
  • jakie badania warto wykonać przed rozpoczęciem diety – poznasz kluczowe testy hormonalne, metaboliczne i mikroelementowe, które pomagają dobrać dietę i monitorować efekty zdrowotne.
  • jakie suplementy są potrzebne w chorobach tarczycy – m.in. rola jodu, selenu, witaminy D, żelaza i witaminy B12 oraz czy ich potrzebujesz.
  • jak uniknąć błędów – dowiesz się, jakie produkty i nawyki żywieniowe, mogą osłabiać działanie leków i spowalniać efekty odchudzania.

Jeśli chcesz schudnąć mądrze i bez ryzyka dla zdrowia – ten tekst jest dla Ciebie!

Spis treści:

  1. Niedoczynność tarczycy – dieta odchudzająca, główne zalecenia
  2. Jak dieta odchudzająca przy Hashimoto wpływa na pracę tarczycy i wagę?
  3. Dieta odchudzająca przy niedoczynności tarczycy – jadłospis
  4. Niedoczynność tarczycy: dieta odchudzająca i niezbędne badania diagnostyczne
  5. Niedoczynność tarczycy – dieta odchudzająca a suplementacja
  6. Niedoczynność tarczycy – dieta odchudzająca: podsumowanie

Niedoczynność tarczycy – dieta odchudzająca, główne zalecenia

Dieta redukcyjna w niedoczynności tarczycy powinna łączyć umiarkowany deficyt kaloryczny (najczęściej 10–20% poniżej zapotrzebowania) z wysoką jakością produktów (warzywa, owoce, pełne ziarna, strączki, ryby, orzechy) i odpowiednią podażą białka, dla ochrony beztłuszczowej masy ciała. Kluczowe jest także optymalne leczenie L-tyroksyną (LT4) i właściwe przyjmowanie leku.

Lek przyjmujemy na czczo, popijając niewielką ilością wody. Po 30-45 minutach należy zjeść śniadanie. Należy zachować 2h odstęp, między połknięciem leku a suplementacją żelaza, wapnia, spożyciem soi i kawy – wszystkie te czynniki mogą pogarszać wchłanianie leku (LT4) i utrudniać normalizację TSH, co pośrednio hamuje redukcję masy ciała.

Jak dieta odchudzająca przy Hashimoto wpływa na pracę tarczycy i wagę?

Choroba Hashimoto to przewlekłe zapalenie tarczycy o podłożu autoimmunologicznym. Układ odpornościowy atakuje komórki tarczycy, przez co gruczoł stopniowo traci zdolność do produkcji hormonów. Skutkiem może być niedoczynność tarczycy, a więc spowolnienie metabolizmu, uczucie zmęczenia i trudności z utratą wagi. Odpowiednia dieta może jednak znacząco wspierać leczenie i pomóc w redukcji masy ciała.

>> Przeczytaj również: Objawy choroby Hashimoto – skórne, kardiologiczne, psychiczne, neurologiczne. Nietypowe objawy Hashimoto

Na czym polega dieta przy Hashimoto?

Dieta odchudzająca przy Hashimoto nie polega na restrykcjach, lecz na zbilansowanym, przeciwzapalnym odżywianiu, które wspiera działanie hormonów tarczycy i łagodzi stan zapalny w organizmie.

Ważne jest dostarczanie odpowiedniej ilości:

a) białka, które pomaga utrzymać masę mięśniową i wspiera metabolizm,

b) błonnika, który reguluje pracę jelit i sprzyja uczuciu sytości.

c) spożywanie produktów takich jak – warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, ryby, orzechy i zdrowe tłuszcze roślinne może korzystnie wpływać na wrażliwość tkanek na hormony tarczycy.

d) badania wykazują, że niektóre składniki odżywcze – szczególnie selen i witamina D – mogą dodatkowo wspierać funkcjonowanie tarczycy i odporność.

>> Sprawdź też: Selen a tarczyca – kiedy suplementować?

Wbrew popularnym opiniom, dieta bezglutenowa nie jest wskazana dla wszystkich osób z zapaleniem Hashimoto. Zaleca się ją tylko wtedy, gdy współistnieją choroby takie jak celiakia, nietolerancja lub nadwrażliwość na gluten, potwierdzona badaniami.

W każdym przypadku kluczowe jest utrzymanie równowagi kalorycznej – zbyt duży deficyt może pogłębiać zmęczenie i zaburzać gospodarkę hormonalną.

Podsumowując, dobrze zaplanowana dieta odchudzająca przy niedoczynności tarczycy i zapaleniu Hashimoto może pomóc ustabilizować poziom hormonów tarczycy, poprawić metabolizm i ułatwić kontrolę masy ciała, a co za tym idzie korzystnie wpływać na samopoczucie i poziom energii pacjenta.

Dieta odchudzająca przy niedoczynności tarczycy – jadłospis

  • I śniadanie (WAŻNE: jemy w odstępie 30–45 min od połknięcia leku LT4)

Owsianka (zalana wrzątkiem, nie gotujemy, bo wzrasta IG posiłku) z jogurtem 2% z dodatkiem borówki amerykańskiej, nasion chia i orzechów włoskich.

  • II śniadanie

Chleb żytni pełnoziarnisty posmarowany awokado, do tego chuda szynka z kurczaka.

Pomidor pokrojony w plastry posypany szczypiorkiem.

  • Obiad

Pieczony łosoś i kasza gryczana. Do tego mizeria – górek zielony wymieszany z jogurtem naturalnym.

  • Kolacja

Pasta jajeczno-pieczarkowa z pełnoziarnistym pieczywem. Papryka (dowolny kolor) i garść kiełków, brokuł.

Przekąski między posiłkami – warzywa surowe lub na parze: marchew, papryka, rzodkiewki, ogórki zielone czy kiszone

Niedoczynność tarczycy: dieta odchudzająca i niezbędne badania diagnostyczne

Pakiet badań przy niedoczynności tarczycy

  1. Potwierdzenie i ocena wyrównania tarczycy
  • TSH – podstawowe badanie przesiewowe i do monitorowania dawki L-tyroksyny.
  • FT4 (ew. FT3) – ocena „wolnych” hormonów; pomocne przy modyfikacji leczenia.
  • Przeciwciała anty-TPO i anty-Tg

Kiedy powtarzać?

  • Po zmianie dawki L-tyroksyny: TSH/FT4 wg wskazań lekarza lub po 6-8 tyg.
  • Przy stabilnym leczeniu: co 6–12 miesięcy lub wg zaleceń lekarza.
  1. Profil metaboliczny (dla bezpieczeństwa redukcji masy ciała)
  • Lipidogram: cholesterol całkowity, LDL-C, HDL-C, trójglicerydy.
  • Glukoza na czczo ± insulina (lub HbA1c) – przesiew w kierunku insulinooporności/cukrzycy.
  • Kwas moczowy – szczególnie przy diecie wysokobiałkowej/ redukcji masy.
  • Kreatynina – obserwacja pracy nerek

Kiedy powtarzać?

  • Co 3–6 mies. w trakcie aktywnej redukcji masy ciała lub przy nieprawidłowościach zdrowotnych,
  1. Ocena ogólna i wykluczenie niedoborów
  • Morfologia krwi – anemia, stan ogólny,
  • Ferrytyna + żelazo (ew. TIBC) – częste niedobory, wpływają na energię i wchłanianie leku (LT4),
  • Witamina B12 – zwłaszcza przy diecie ograniczającej produkty pochodzenia zwierzęcego lub podejrzeniu autoimmunologicznego zapalenia żołądka,
  • 25-OH witamina D – niedobór jest częsty w chorobach tarczycy,
  • Elektrolity (Na, K), wapń, magnez – ważne przy zmianach diety/aktywności,
  • Próby wątrobowe (ALT, AST) i kreatynina – bezpieczeństwo metaboliczne,

Kiedy powtarzać?

  • Niedobory: kontrola po 8–12 tyg. Suplementacji/diety, potem wg zaleceń lekarza,
  • Pozostałe: zwykle co 6–12 mies. lub częściej przy odchyleniach od normy,
  1. Choroby towarzyszące i czynniki wpływające na leczenie
  • Celiakia – p-tTG IgA + całkowite IgA (ew. p-tTG IgG, DGP), zwłaszcza przy biegunkach/wzdęciach/niedoborach lub słabej kontroli TSH mimo leczenia.
  • USG tarczycy – jednorazowo przy rozpoznaniu/nieprawidłowych palpacyjnie zmianach, dalej wg zaleceń lekarza,

Znaczenie badań diagnostycznych przy komponowaniu diety odchudzającej przy Hashimoto

Wyniki badań pozwalają dobrać interwencje celowane, takie jak:

a) korekta dawki LT4 (normalizacja TSH ułatwia kontrolę masy ciała),

b) suplementacja wit. D, żelaza, B12 w przypadku niedoborów (częstszych u pacjentów z AITD i/lub współistniejącą autoimmunologiczną gastropatią)

c) identyfikację CeD, gdzie dieta bezglutenowa ma znaczenie kliniczne i może poprawić wchłanianie LT4.

Niedoczynność tarczycy – dieta odchudzająca a suplementacja

Suplementacja w niedoczynności tarczycy powinna zawsze uzupełniać leczenie hormonalne (L-tyroksyną), a nie je zastępować. Jej głównym celem jest wsparcie prawidłowej pracy tarczycy, wyrównanie niedoborów i poprawa samopoczucia w trakcie odchudzania.

Oto najważniejsze składniki, na które warto zwrócić uwagę:

  • Jod – jest potrzebny do produkcji hormonów tarczycy, ale jego nadmiar może szkodzić, szczególnie u osób z Hashimoto. Wystarczająca ilość pochodzi z soli jodowanej i ryb morskich. Nie należy przyjmować dodatkowych suplementów z jodem bez zaleceń lekarza.
  • Selen – wspiera prawidłowe działanie tarczycy i może pomagać zmniejszać stan zapalny u osób z Hashimoto. Badania pokazują, że u części pacjentów suplementacja selenem obniża poziom przeciwciał przeciwtarczycowych. Najlepiej dostarczać go z diety – np. z orzechów brazylijskich, ryb i jaj – a suplementy stosować tylko po konsultacji ze specjalistą.
  • Witamina D – niedobór bardzo często występuje u pacjentów z chorobami tarczycy. Odpowiedni poziom witaminy D wspiera odporność i może pomagać w regulacji masy ciała. Warto regularnie badać jej poziom i suplementować, jeśli wynik jest niski.
  • Żelazo i witamina B12 – ich niedobory często występują u osób z chorobami tarczycy, zwłaszcza przy współistniejącej anemii lub celiakii. Niski poziom żelaza czy niedobór witaminy B12 może nasilać zmęczenie i zwalniać metabolizm. Witaminy D lub B12, należy przyjmować w odstępie co najmniej 4 godzin od przyjęcia leku na tarczycę (L-tyroksyny), aby nie zaburzać jej wchłaniania.
  • Myo-inozytol – to składnik, który w połączeniu z selenem może dodatkowo wspierać funkcjonowanie tarczycy i poprawiać wyniki hormonów (TSH). Jego stosowanie warto omówić z endokrynologiem.

Niedoczynność tarczycy – dieta odchudzająca: podsumowanie

Dieta odchudzająca przy niedoczynności tarczycy i zapaleniu Hashimoto, to nie chwilowa restrykcja. Jest to sposób na poprawę metabolizmu i wsparcie leczenia. Odpowiedni dobór kalorii, regularne posiłki bogate w białko i błonnik, właściwe przyjmowanie leku L-tyroksyny oraz uzupełnianie niedoborów witamin i minerałów – to klucz do sukcesu i zdrowia. Pamiętajmy jednak, że każdy organizm jest inny. Zanim rozpoczniesz dietę, wykonaj podstawowe badania tarczycy i metaboliczne – dzięki nim lekarz lub dietetyk pomoże Ci dobrać plan dopasowany do Twoich indywidualnych potrzeb.
Zadbaj o swoje zdrowie już dziś – umów się na badania, skonsultuj wyniki i rozpocznij redukcję w sposób, który przyniesie trwałe efekty i da ci lepsze samopoczucie.

Bibliografia

  1. Farebrother, J., Zimmermann, M. B., & Andersson, M. (2019). Excess iodine intake: Sources, assessment, and effects on thyroid function. Annals of the New York Academy of Sciences, 1446(1), 44–65.
  2. Huwiler, V. V., Maissen-Abgottspon, S., Stanga, Z., Mühlebach, S., Trepp, R., Bally, L., & Bano, A. (2024). Selenium supplementation in patients with Hashimoto thyroiditis: A systematic review and meta-analysis of randomized clinical trials. Thyroid, 34(2), 123–137.
  3. Tang, J., Shan, S., Li, F., & Yun, P. (2023). Effects of vitamin D supplementation on autoantibodies and thyroid function in patients with Hashimoto’s thyroiditis: A systematic review and meta-analysis. Medicine, 102(1), e36759.
  4. Jonklaas, J., Bianco, A. C., Bauer, A. J., Burman, K. D., Cappola, A. R., Celi, F. S., Cooper, D. S., Kim, B. W., Peeters, R. P., Rosenthal, M. S., & Sawka, A. M. (2014). Guidelines for the treatment of hypothyroidism: Prepared by the American Thyroid Association task force on thyroid hormone replacement. Thyroid, 24(12), 1670–1751.
  5. Ihnatowicz, P., Wątor, P., Gębski, J., Frąckiewicz, J., & Drywień, M. E. (2021). Are nutritional patterns among Polish Hashimoto thyroiditis patients differentiated internally and related to ailments and other diseases? Nutrients, 13(11), 4060.

Witamina D – występowanie i źródła w diecie

Magdalena Konowrocka
-
0
Witamina D – występowanie i źródła w diecie

Witamina D, często nazywana „witaminą słońca” — jej głównym źródłem jest synteza skórna, która zachodzi pod wpływem promieniowania słonecznego. Czy dieta może być źródłem witaminy D w organizmie człowieka? Co włączyć do codziennego jadłospisu, aby wspierać zdrowie i zapobiegać niedoborom.

Z tego artykułu dowiesz się:

  • jakie produkty żywnościowe zawierają witaminę D
  • czy dieta jest wystarczającym źródłem tej witaminy
  • jak zadbać o jej właściwy poziom.

Spis treści:

  1. W czym jest witamina D? Główne źródła
  2. Witamina D w produktach pochodzenia zwierzęcego
  3. Witamina D w produktach pochodzenia roślinnego
  4. Witamina D: z czym się wchłania najlepiej?
  5. Witamina D ze słońca czy diety: jak sprawdzić poziom witaminy D?
  6. W czym jest witamina D? Podsumowanie najważniejszych informacji
  7. W czym jest witamina D? Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

W czym jest witamina D? Główne źródła

Witamina D jest witaminą rozpuszczalną w tłuszczach. W żywności występuje w dwóch formach chemicznych: jako:

  • witamina D2 – ergokalcyferol, pochodzenia roślinnego;
  • witamina D3 – cholekalcyferol, pochodzenia zwierzęcego.

Niestety witamina D ma ograniczoną dostępność w żywności, występuje w stosunkowo małej ilości produktów. Człowiek może zaspokoić do 20% całkowitego zapotrzebowania na witaminę D z diety, pozostała część pochodzi z syntezy skórnej.

Głównym źródłem witaminy D w diecie są produkty pochodzenia zwierzęcego, np. tłuste ryby i jaja. Witamina D praktycznie nie występuje w warzywach i owocach. Badania wskazują, iż dieta osób jedzących mięso dostarcza większych ilości witaminy D niż diety wegańskie lub wegetariańskie bez suplementacji.

Dodatkowym źródłem witaminy D w Polsce jest żywność wzbogacana w tę witaminę. Są to tłuszcze do smarowania pieczywa, np. margaryna. Wzbogaca się również produkty żywnościowe dla dzieci, np. mleko modyfikowane dla niemowląt.

>> Przeczytaj również: Z czym nie łączyć witamin D, C i innych? Interakcje witamin z lekami

Jednostki witaminy D

Zawartość witaminy D podawana jest w IU – międzynarodowych jednostkach. Można również spotkać dane wyrażone w mikrogramach (ug). Jak przeliczamy te jednostki? Poniżej odpowiedź:

1 ug cholekalcyferolu = 40 IU (jednostek międzynarodowych) witaminy D

Witamina D w produktach pochodzenia zwierzęcego

Najwięcej cholekalcyferolu (witaminy D3) zawierają tłuste ryby morskie, takie jak: węgorz, śledź, łosoś, sardynki i makrele.

Witamina D występuje również w:

  • innych rybach,
  • żółtku jaja kurzego,
  • mięsie z indyka i kurczaka,
  • wątrobie wołowej i wieprzowej,
  • nerkach wieprzowych,
  • w mniejszych ilościach w mleku i produktach mlecznych.

Ryby jako źródło witaminy D w diecie

Zawartość witaminy D w rybach przedstawia się następująco:

  • świeży węgorz – 1200 IU/100 g,
  • łosoś dziki świeży – 600 – 1000 IU/100 g,
  • śledź w oleju – 800 IU/100 g,
  • łosoś gotowany lub pieczony – 540 IU/100 g,
  • śledź marynowany – 480 IU/100 g,
  • łosoś świeży hodowlany – 100 – 250 IU/100 g,
  • tuńczyk, sardynki z puszki – 200 IU/100 g,
  • halibut świeży – 200 IU/100 g,
  • makrela gotowana lub pieczona – 152 IU/100 g,
  • dorsz świeży – 40 IU/100 g.

Jaja i nabiał jako źródło witaminy D

Źródłami witaminy D są także jaja oraz nabiał:

  • margaryna miękka 80% tłuszczu – 200 IU/100 g,
  • żółtko jaja kurzego – 55 – 180 IU/100 g,
  • jajo kurze całe – 68 IU/100 g,
  • masło ekstra – 30 IU/100 g,
  • sery żółte – 7,6 – 28 IU/100 g,
  • mleko krowie – 0,4 – 1,2 IU/ 100 ml.

Mięso i jego przetwory jako źródło witaminy D w diecie

Naturalnymi źródłami witaminy D są również:

  • wątroba wieprzowa – 44 IU/100 g,
  • wątroba cielęca – 13 IU/100 g,
  • wątroba wołowa – 4 IU/100 g.

Witamina D w produktach pochodzenia roślinnego

W roślinach witamina D nie występuje, poza bardzo nielicznymi wyjątkami. Potencjalnym jej źródłem są grzyby jadalne, zawierające ergokalcyferol (witaminę D2). Jest ona przez nie wytwarzana pod wpływem promieniowania słonecznego, dlatego dziko rosnące grzyby zawierają jej więcej niż grzyby uprawne. Najwięcej witaminy D2 znajduje się w częściach najbardziej wyeksponowanych na słońce, czyli w kapeluszach.

Przykładowa zawartość witaminy D2 w grzybach:

  • borowik – 280 IU/100 g,
  • kurka – 240 IU/100 g,
  • pieczarki uprawne – 80 – 160 IU/100 g,
  • grzyby shiitake – 100 IU/100 g.

Witamina D: z czym się wchłania najlepiej?

Witamina D wchłania się w jelicie cienkim, w obecności kwasów tłuszczowych, kwasów żółciowych, triglicerydów. Wchłonięta z przewodu pokarmowego witamina D dostaje się do wątroby, gdzie powstaje metabolit witaminy D – 25(OH)D. Ten z kolei jest następnie transportowany do nerek, gdzie ulega dalszym przemianom do aktywnego metabolitu. Warunkiem sprawnych przemian jest prawidłowa funkcja wątroby — zaburzenia pracy tego narządu zmniejszają aktywność witaminy D.

Witamina D ze słońca czy diety: jak sprawdzić poziom witaminy D?

Zaopatrzenie w witaminę D w naszej szerokości geograficznej nie jest łatwe, dlatego wymagana jest suplementacja. Aby dobrać odpowiednią dawkę, konieczne jest jednak badanie poziomu witaminy D we krwi. Należy pamiętać, iż często rekomendowana dawka profilaktyczna, 2 000 IU na dobę, jest dla osób bez niedoborów. Dlatego zanim zaczniemy suplementację witaminy D, należy sprawdzić jaki jest nasz poziom tej witaminy we krwi, dzięki czemu suplementacja będzie efektywna i bezpieczna.

To również może Cię zainteresować:

>> Witamina D metodą HPLC. Co to oznacza i dlaczego wybrać tę metodę?
>> Przedawkowanie witaminy D – objawy, przyczyny, badania laboratoryjne, leczenie

badanie witaminy D

W czym jest witamina D? Podsumowanie najważniejszych informacji

W przypadku witaminy D, dieta jest tylko uzupełnieniem głównego źródła jej pochodzenia, czyli syntezy skórnej. Witamina D jest dostępna w ograniczonej liczbie produktów, praktycznie zawierają ją tylko artykuły pochodzenia zwierzęcego. Warzywa i owoce są jej pozbawione. Dlatego osoby na dietach wegańskich i wegetariańskich szczególnie powinny zwracać uwagę na właściwe zaopatrzenie w witaminę D.

>> Sprawdź także: Czy suplementację witaminy D należy przeprowadzać tylko w okresie zimowym?

W czym jest witamina D? Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Gdzie jest najwięcej witaminy D?

Najwięcej witaminy D zawierają tłuste ryby, takie jak węgorz lub łosoś.

W jakich owocach jest witamina D?

Owoce i warzywa nie zawierają witaminy D.

Czy nabiał ma witaminę D?

Tak. Produkty takie jak mleko, sery, jaja zawierają witaminę D.

Czy w maśle jest witamina D?

Tak. W maśle jest witamina D.

Czy jogurt naturalny ma witaminę D?

Jogurt naturalny zawiera ograniczone ilości witaminy D. Na rynku dostępne są jogurty wzbogacane w witaminę D.

Ile witaminy D jest w żółtym serze?

W zależności od rodzaju sera może to być od 8 do 28 IU/100 g produktu. Więcej witaminy D zawierają tłuste sery.

Bibliografia

  1. https://www.mp.pl/pytania/pediatria/table/B25.QA.1.3.2.
  2. Crowe FL, Steur M, Allen NE, Appleby PN, Travis RC, Key TJ. Plasma concentrations of 25-hydroxyvitamin D in meat eaters, fish eaters, vegetarians and vegans: results from the EPIC–Oxford study. Public Health Nutrition. 2011;14(2):340-346. doi:10.1017/S1368980010002454
  3. Vin Tangpricha, Vitamin D in food and supplements12,The American Journal of Clinical Nutrition, Volume 95, Issue 6, 2012,Pages 1299-1300,ISSN 0002-9165, https://doi.org/10.3945/ajcn.112.039818.
  4. Jarosz, M., Rychlik, E., Stoś, K., & Charzewska, J. (2020). Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie (Vol. 83). Warsaw, Poland: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny.
  5. Płudowski P., Kos-Kudła B., Walczak M.i wsp.: Guidelines for Preventing and Treating Vitamin D Deficiency: A 2023 Update in Poland. Nutrients. 2023; 15(3): 695. https://doi.org/10.3390/nu15030695
  6. Kochan, Z., Jędrzejewska, K., & Karbowska, J. (2019). Witamina D w grzybach jadalnych–biosynteza, zawartość, biodostępność i znaczenie w żywieniu. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 73, 662-673.
  7. Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
  8. Gertig H., Przysławski J., Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.

Przegląd diet odchudzających. Jak wybrać najlepszą i o czym pamiętać?

Matylda Konowrocka
-
0
Przegląd diet odchudzających. Jak wybrać najlepszą i o czym pamiętać?

Skuteczne odchudzanie to nie tylko liczenie kalorii, ale przede wszystkim świadome podejście do odżywiania i troska o zdrowie. Wybór odpowiedniej diety powinien być oparty na wiedzy, badaniach diagnostycznych i dopasowany do indywidualnych potrzeb naszego organizmu.

Z tego artykułu dowiesz się:

  • jak przygotować się do rozpoczęcia diety odchudzającej,
  • jakie badania warto wykonać przed jej rozpoczęciem,
  • poznasz najważniejsze zasady zdrowegoodżywiania
  • poznasz trzy najskuteczniejsze modele diet redukcyjnych: śródziemnomorską, DASH oraz dietę o niskim indeksie glikemicznym.

Sprawdź, która z nich będzie najlepsza dla Ciebie i zacznij odchudzanie w sposób bezpieczny i trwały!

Spis treści:

  1. Dieta na odchudzanie – dieta śródziemnomorska
  2. Dieta odchudzająca – dieta DASH
  3. Dieta na odchudzanie – dieta z niskim indeksem glikemicznym
  4. Jak wybrać najlepszą dietę odchudzającą?
  5. Badania diagnostyczne – ich rola w diecie odchudzającej
  6. Podstawowe zasady zdrowego odżywiania
  7. Dieta na odchudzanie: podsumowanie informacji w pigułce

Dieta na odchudzanie – dieta śródziemnomorska

Dieta śródziemnomorska jest dietą zbilansowaną, o urozmaiconym składzie produktów. W zależności od szerokości geograficznej i dostępności naturalnych produktów spożywczych dieta śródziemnomorska będzie się różniła.

Opiera się ona głównie na poniższych założeniach:

  • Źródłem tłuszczu w diecie śródziemnomorskiej powinna być oliwa z oliwek, która jest bogatym źródłem witaminy E, beta- karotenu i jednonienasyconych kwasów tłuszczowych.
  • Dieta powinna zawierać duże ilości warzyw, owoców, nasion roślin strączkowych i orzechów.
  • Źródłem produktów zbożowych powinny być produkty z pełnego przemiału. Są one źródłem energii niezbędnej do codziennego funkcjonowania. Jest to dobre źródło błonnika pokarmowego, witamin i soli mineralnych.
  • Najlepiej wybierać produkty sezonowe – będące najlepszym źródłem pod względem zawartości składników odżywczych.
  • Produkty spożywcze nie powinny być poddane procesom przetwarzania – najlepiej spożywać świeże produkty.
  • Należy ograniczyć spożycie mięsa, zwłaszcza czerwonego i przetworzonych produktów mlecznych.
  • Najlepiej wybierać pieczenie, gotowanie czy przyrządzane potraw na parze, a także duszenie jako obróbkę kulinarną.
  • Ryby należy spożywać minimum 1 lub 2 razy w tygodniu, zwłaszcza tłuste ryby morskie.
  • Ważne jest, aby prowadzić aktywny styl życia.

Zalety diety śródziemnomorskiej

Dieta śródziemnomorska uznawana jest za jeden z najzdrowszych modeli żywienia i jednocześnie skuteczny sposób wspomagania redukcji masy ciała. Jej odchudzające działanie wynika przede wszystkim z wysokiej zawartości błonnika pochodzącego z warzyw, owoców, roślin strączkowych i pełnoziarnistych produktów zbożowych, który pobudza perystaltykę jelit, wydłuża uczucie sytości i obniża gęstość energetyczną diety.

Głównym źródłem tłuszczu w tej diecie jest oliwa z oliwek, bogata w jednonienasycone kwasy tłuszczowe i antyoksydanty, które wspomagają metabolizm lipidów i poprawiają wrażliwość na insulinę. Ograniczenie spożycia czerwonego mięsa i produktów wysoko przetworzonych sprzyja mniejszemu spożyciu kalorii i lepszej jakości diety. Duża ilość warzyw i produktów roślinnych dostarcza przeciwutleniaczy i polifenoli, które działają przeciwzapalnie i wspierają prawidłową gospodarkę metaboliczną. Badania potwierdzają, że osoby przestrzegające zasad diety śródziemnomorskiej łatwiej utrzymują prawidłową masę ciała i rzadziej doświadczają efektu jo-jo. Dodatkowo dieta ta, w połączeniu z aktywnym stylem życia, sprzyja trwałej poprawie składu ciała i zdrowia metabolicznego.

Pakiet otyłość i kontrola masy ciała podstawowy (10 badań) banerek

Dieta odchudzająca – dieta DASH

Dieta DASH uznawana jest za jeden z najskuteczniejszych modeli żywienia wspomagających redukcję masy ciała oraz poprawę zdrowia metabolicznego. Jej odchudzające działanie wynika przede wszystkim z wysokiej zawartości błonnika pochodzącego z warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych i orzechów, który zwiększa uczucie sytości, reguluje pracę jelit i ogranicza ilość spożytych kalorii. Ograniczenie cukrów prostych i sodu sprzyja zmniejszeniu retencji wody w organizmie i stabilizacji poziomu glukozy we krwi, co ułatwia kontrolę apetytu. Dieta oparta na produktach niskotłuszczowych, szczególnie chudych źródłach białka i tłuszczach roślinnych, zmniejsza kaloryczność posiłków przy jednoczesnym zachowaniu wysokiej wartości odżywczej. Zwiększona podaż potasu, magnezu i wapnia wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i mięśniowego oraz sprzyja regulacji ciśnienia tętniczego. Badania wykazują, że przestrzeganie zasad diety DASH prowadzi nie tylko do obniżenia masy ciała, ale także do poprawy profilu lipidowego i glikemicznego. Dzięki różnorodności i braku rygorystycznych ograniczeń dieta ta jest łatwa do utrzymania długoterminowo, co czyni ją skuteczną i bezpieczną metodą wspierania redukcji masy ciała.

Dieta na odchudzanie – dieta z niskim indeksem glikemicznym

Dieta o niskim indeksie glikemicznym (IG) może być korzystną strategią wspierającą redukcję masy ciała, choć dowody naukowe są mieszane. Dieta taka opiera się na wybieraniu takich węglowodanów, które powodują wolniejszy i mniejszy wzrost poziomu glukozy we krwi co może przekładać się na łagodniejszą odpowiedź insulinową, mniejszą skłonność do wahań energii i uczucia głodu oraz stabilniejszy apetyt. Badania wskazują, że w krótkim okresie stosowania, diety o niskim IG mogą prowadzić do spadku poziomu glukozy i insuliny na czczo, redukcji stężenia triglicerydów i poprawy ciśnienia krwi. Dzięki temu mogą one sprzyjać utrzymaniu mniejszej podaży kalorii i wspierać proces spalania tłuszczu.

Wybieranie produktów o niskim IG — takich jak pełnoziarniste zboża, warzywa nieskrobiowe, rośliny strączkowe, owoce i orzechy — może być wartościowym elementem jadłospisu redukcyjnego, szczególnie gdy wiąże się to z wysoką zawartością błonnika, dużą objętością i niższą gęstością energetyczną. Podkreślić jednak trzeba, że efektywność tej strategii zależy od ogólnej podaży kalorii, bilansu energetycznego i stylu życia — sama tylko zmiana indeksu glikemicznego nie gwarantuje sukcesu w odchudzaniu.

Jak wybrać najlepszą dietę odchudzającą?

Wybór skutecznej diety odchudzającej powinien być oparty na indywidualnych potrzebach organizmu, stanie zdrowia oraz wynikach badań diagnostycznych. Najlepsza dieta to taka, która sprzyja redukcji masy ciała w sposób bezpieczny, długotrwały i zgodny z zasadami zdrowego żywienia. Współczesne badania podkreślają, że zamiast restrykcyjnych diet eliminacyjnych, najskuteczniejsze są dobrze zbilansowane modele żywienia — takie jak dieta śródziemnomorska, dieta DASH czy dieta o niskim indeksie glikemicznym, które wspierają zdrowie metaboliczne i są łatwe do utrzymania długoterminowo.

Badania diagnostyczne – ich rola w diecie odchudzającej

Zanim rozpocznie się dietę redukcyjną, należy wykonać podstawowe badania diagnostyczne. Pomagają one ocenić ogólny stan zdrowia, funkcjonowanie narządów oraz ewentualne przeciwwskazania do stosowania określonych modeli żywienia. Badania umożliwiają też identyfikację zaburzeń hormonalnych, metabolicznych czy niedoborów składników odżywczych, które mogą utrudniać skuteczne odchudzanie. Właściwa interpretacja wyników pozwala dobrać dietę dopasowaną do indywidualnych potrzeb organizmu, minimalizując ryzyko pogorszenia stanu zdrowia.

Pakiet otyłość i kontrola masy ciała (15 badań) banerek

Podstawowe badania przed dietą odchudzającą

Przed rozpoczęciem diety zaleca się wykonanie badań takich jak:

Wskazane może być również oznaczenie poziomu:

Badania te dostarczają informacji o stanie układu krążenia, metabolizmu glukozy i lipidów, a także o funkcjonowaniu tarczycy, której zaburzenia często wpływają na masę ciała.

Kontrola stanu zdrowia podczas diety odchudzającej

Podczas stosowania diety redukcyjnej warto regularnie monitorować podstawowe parametry zdrowotne takie jak: ciśnienie krwi, poziom glukozy, masę ciała i skład ciała (np. zawartość tłuszczu i masy mięśniowej). Kontrole laboratoryjne, wykonywane co kilka miesięcy, pozwalają ocenić efektywność diety oraz wcześnie wykryć ewentualne niepożądane zmiany metaboliczne. Dzięki temu proces odchudzania przebiega bezpiecznie i skutecznie.

Podstawowe zasady zdrowego odżywiania

Zdrowa dieta odchudzająca powinna być zbilansowana i dostarczać wszystkich niezbędnych składników odżywczych przy umiarkowanym deficycie kalorycznym. Kluczowe jest spożywanie dużej ilości warzyw, owoców, produktów pełnoziarnistych, chudego białka oraz zdrowych tłuszczów roślinnych. Należy unikać żywności wysoko przetworzonej, nadmiaru cukrów prostych, tłuszczów trans i nadmiernej ilości soli. Istotne znaczenie ma także regularność posiłków i odpowiednie nawodnienie organizmu. Połączenie właściwego żywienia z aktywnością fizyczną i higieną snu daje najlepsze efekty w redukcji masy ciała i poprawie zdrowia ogólnego

Dieta na odchudzanie: podsumowanie informacji w pigułce

Podsumowując, skuteczna dieta odchudzająca to taka, która łączy zdrowe nawyki żywieniowe, regularną aktywność fizyczną i świadome podejście do własnego zdrowia. Zarówno dieta śródziemnomorska, DASH, jak i dieta o niskim indeksie glikemicznym są poparte licznymi badaniami naukowymi, które potwierdzają ich skuteczność w redukcji masy ciała i poprawie parametrów metabolicznych. Pamiętaj jednak, że każdy organizm reaguje inaczej, dlatego zanim rozpoczniesz odchudzanie, wykonaj podstawowe badania diagnostyczne i skonsultuj wyniki z lekarzem lub dietetykiem. To pierwszy krok do bezpiecznej, skutecznej i trwałej zmiany stylu życia.

Zadbaj o siebie umów się na badania i wybierz dietę, która będzie najlepsza właśnie dla Ciebie.

Bibliografia

  1. Martínez-González, M. A., Gea, A., & Ruiz-Canela, M. (2019). The Mediterranean diet and cardiovascular health. Circulation Research, 124(5), 779–798.
  2. Razquin, C., & Martínez-González, M. A. (2019). A traditional Mediterranean diet effectively reduces inflammation and improves cardiovascular health. Nutrients, 11(8), 1842.
  3. Estruch, R., Ros, E., Salas-Salvadó, J., Covas, M.-I., Corella, D., Arós, F., Gómez-Gracia, E., et al. (2018). Primary prevention of cardiovascular disease with a Mediterranean diet supplemented with extra-virgin olive oil or nuts. The New England Journal of Medicine, 378(25), e34.
  4. Radulian, G., Rusu, E., Dragomir, A., & Posea, M. (2009). Metabolic effects of low glycaemic index diets. Nutrition Journal, 8, 5.
  5. World Health Organization. (2003). Diet, nutrition and the prevention of chronic diseases: Report of a joint WHO/FAO expert consultation (WHO Technical Report Series No. 916). World Health Organization.

Anemia (niedokrwistość) aplastyczna: objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Sara Aszkiełowicz
-
0
Anemia (niedokrwistość) aplastyczna: objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Anemia aplastyczna to poważne schorzenie krwi, które wymaga szybkiej diagnozy i odpowiedniego leczenia. Choroba rozwija się w szpiku kostnym, gdzie produkcja krwinek jest niewystarczająca. W artykule omówimy aktualne metody diagnostyczne, nowoczesne strategie leczenia oraz kwestie związane z codziennym życiem pacjentów.

Z tego artykułu dowiesz się, że:
>> anemia aplastyczna, w odróżnieniu od innych niedokrwistości, wynika z niewydolności szpiku, a nie z niedoboru żelaza czy utraty krwi.
>> przyczyną choroby mogą być: czynniki chemiczne, wirusy, autoimmunologia i predyspozycje genetyczne uszkadzają szpik kostny.
>> powinny zaniepokoić Cię następujące objawy: zmęczenie, łatwe siniaki, infekcje, bladość skóry i błon śluzowych.
>> w diagnostyce anemii aplastycznej wykorzystuje się takie badania jak: morfologię krwi, badanie szpiku, testy genetyczne i immunologiczne.
>> dostępne są różne opcje leczenia choroby: leczenie przyczynowe (przeszczep szpiku, immunosupresja) oraz wspomagające (transfuzje, czynniki wzrostu krwinek, antybiotyki).
>> wczesne wykrycie anemii aplastycznej i dostęp do leczenia poprawiają szanse na długotrwałe przeżycie i powrót do normalnej aktywności.

Spis treści:

  1. Anemia aplastyczna: co to za rodzaj niedokrwistości?
  2. Czy anemia aplastyczna to nowotwór?
  3. Niedokrwistość aplastyczna: przyczyny rozwoju
  4. Anemia aplastyczna: objawy niedokrwistości
  5. Diagnostyka anemii aplastycznej: badania przy niedokrwistości aplastycznej
  6. Niedokrwistość aplastyczna: leczenie anemii
  7. Życie z anemią aplastyczną: rokowania

Anemia aplastyczna: co to za rodzaj niedokrwistości?

Anemia aplastyczna (ICD-10 D61) jest ciężką postacią niedokrwistości, w której dochodzi do niewydolności szpiku kostnego i zmniejszenia liczby wszystkich rodzajów krwinek – erytrocytów, leukocytów i płytek krwi. To różni ją od innych niedokrwistości, które zwykle dotyczą tylko erytrocytów lub wynikają z niedoborów mikroelementów. W anemii aplastycznej dochodzi do pancytopenii, co zwiększa ryzyko infekcji, krwawień i powikłań związanych z niedotlenieniem tkanek.

>> Warto przeczytać: Anemia – jakie są jej objawy i przyczyny? Diagnostyka i leczenie niedokrwistości

Czy anemia aplastyczna to nowotwór?

Choroba nie jest klasycznym nowotworem. W anemii aplastycznej nie dochodzi do klonalnego namnażania komórek jak w białaczce, lecz do niewydolności szpiku kostnego. W niektórych przypadkach mogą jednak pojawić się zmiany przednowotworowe lub rozwój białaczki, co wymaga ścisłego monitorowania pacjenta.

Pakiet anemii(4 badania) banerek

Niedokrwistość aplastyczna: przyczyny rozwoju

Patogeneza anemii aplastycznej jest złożona i obejmuje:

  • Czynniki autoimmunologiczne: limfocyty T atakują komórki macierzyste szpiku.
  • Czynniki chemiczne i leki: narażenie na benzen, niektóre leki cytotoksyczne, antybiotyki i NLPZ.
  • Infekcje wirusowe: wirusy hepatotropowe, EBV, HIV, parwowirus B19.
  • Predyspozycje genetyczne: np. wrodzona aplazja szpiku (zespół Fanconiego).

>> Zobacz też: Zespół Fanconiego (anemia Fanconiego) – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Kto najczęściej choruje na anemię aplastyczną?

Choroba może wystąpić w każdym wieku, ale najczęściej diagnozuje się:

  • u młodych dorosłych (15-25 lat);
  • u osób starszych (>60 lat).

Czynniki ryzyka to przewlekła ekspozycja na toksyny, stosowanie leków cytotoksycznych, choroby autoimmunologiczne w rodzinie oraz wrodzone predyspozycje genetyczne.

Anemia aplastyczna: objawy niedokrwistości

Objawy są wynikiem pancytopenii i obejmują:

>> To może Cię zainteresować: Białaczka u dzieci – co powinien wiedzieć każdy rodzic?

Diagnostyka anemii aplastycznej: badania przy niedokrwistości aplastycznej

Rozpoznanie anemii aplastycznej wymaga kompleksowej oceny klinicznej i badań laboratoryjnych. Pierwszym krokiem jest morfologia krwi obwodowej, która zwykle wykazuje pancytopenię i obniżoną liczbę retikulocytów. Ważne jest też oznaczenie gospodarki żelazem, witaminy B12 i kwasu foliowego, aby wykluczyć inne przyczyny niedokrwistości.

Podstawowym badaniem jest aspiracja i trepanobiopsja szpiku kostnego, które pozwala ocenić liczbę komórek hematopoetycznych. W anemii aplastycznej szpik jest hipoplastyczny, a liczba komórek tłuszczowych często zwiększona. Badanie to pozwala też wykluczyć białaczki i mielodysplazję.

Badania molekularne i genetyczne są istotne w celu wykrycia wrodzonych zespołów niewydolności szpiku (np. zespół Fanconiego). Dodatkowo wykonuje się testy wirusologiczne, immunologiczne oraz cytogenetyczne, jeśli istnieje podejrzenie infekcji lub nieprawidłowości chromosomalnych.

Niedokrwistość aplastyczna: leczenie anemii

Leczenie obejmuje dwie strategie: przyczynowe i wspomagające.

Leczenie przyczynowe anemii aplastycznej

Przeszczepienie szpiku kostnego to najskuteczniejsza metoda, szczególnie u młodszych pacjentów z ciężką postacią choroby. Zabieg pozwala na odbudowę produkcji krwinek, ale wymaga immunosupresji i monitorowania powikłań, takich jak choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi (GVHD).

Terapia immunosupresyjna stosowana jest u pacjentów bez dawcy lub starszych. Leki hamują aktywność limfocytów T niszczących szpik, co pozwala przywrócić produkcję krwinek.

Leczenie wspomagające przy anemii aplastycznej

Leczenie wspomagające kontroluje objawy i zapobiega powikłaniom:

  • Transfuzje krwi i płytek – uzupełniają niedobory i zmniejszają ryzyko krwawień.
  • Czynniki wzrostu krwinek (G-CSF) – stymulują produkcję granulocytów i zmniejszają ryzyko infekcji.
  • Leczenie i profilaktyka infekcji – antybiotyki, leki przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze oraz środki aseptyczne u pacjentów z neutropenią.

Życie z anemią aplastyczną: rokowania

Anemia aplastyczna jest obecnie możliwa do wyleczenia dzięki przeszczepieniu allogenicznemu u 80% dzieci i 40% dorosłych, a terapia immunosupresyjna może wywołać długotrwałą remisję u większości dorosłych. Rokowanie zależy od wieku, przyczyny choroby i dostępności leczenia – wczesna diagnostyka, dostęp do przeszczepu i terapia immunosupresyjna znacząco poprawiają przeżycie oraz jakość życia pacjentów.

Bibliografia

  1. Killick SB et al.; British Society for Standards in Haematology. Guidelines for the diagnosis and management of adult aplastic anaemia. Br J Haematol. 2016
  2. Young NS. Aplastic Anemia. N Engl J Med. 2018

Mrowienie i drętwienie twarzy – czego może być objawem? Możliwe przyczyny i diagnostyka

Sara Aszkiełowicz
-
0
Mrowienie i drętwienie twarzy – czego może być objawem? Możliwe przyczyny i diagnostyka

Mrowienie lub drętwienie twarzy to dość częsty objaw, który może być zwiastunem wielu różnych problemów zdrowotnych. W tym artykule dowiesz się, jakie są najczęstsze przyczyny tych objawów oraz jakie badania diagnostyczne należy wykonać, aby ustalić ich przyczynę.

Z tego artykułu dowiesz się m. in.:

  • Jakie są najczęstsze przyczyny mrowienia i drętwienia twarzy?
  • Jak łączy się lokalizacja drętwienia twarzy z jego możliwymi przyczynami?
  • Jakie badania wykonać w przypadku mrowienia twarzy?
  • Jak leczyć mrowienie twarzy?
  • Jakie są odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące mrowienia i drętwienia twarzy?

Spis treści:

  1. Najczęstsze przyczyny mrowienia i drętwienia twarzy
  2. Lokalizacja drętwienia twarzy a możliwe przyczyny
  3. Mrowienie twarzy – jakie badania wykonać?
  4. Jak leczyć mrowienie twarzy?
  5. Mrowienie i drętwienie twarzy: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
  6. Mrowienie i drętwienie twarzy – podsumowanie

Najczęstsze przyczyny mrowienia i drętwienia twarzy

Mrowienie (parestezja) lub drętwienie (niedoczulica) (w klasyfikacji ICD-10 oznaczone kodem R20.2) twarzy może być skutkiem podrażnienia lub uszkodzenia nerwów czuciowych (najczęściej nerwu trójdzielnego) albo nerwu twarzowego, ale też – innych przyczyn ogólnoustrojowych.

Do typowych przyczyn należą:

  • neuropatie (np. zapalenie nerwu trójdzielnego)
  • ucisk naczyniowy na nerw
  • zmiany zwyrodnieniowe lub dyskopatia w odcinku szyjnym
  • choroby ogólnoustrojowe (cukrzyca, stwardnienie rozsiane)
  • zmiany w obrębie czaszki lub mózgu (guzy, udary)
  • infekcje (np. półpasiec, borelioza)
  • zespoły psychosomatyczne/lękowe
  • zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej, hipokalcemia

>> Warto przeczytać: Zapalenie nerwu trójdzielnego – czym jest i jak się objawia? Przyczyny i leczenie

Mrowienie twarzy a nerwica

U osób z przewlekłym stresem, zaburzeniami lękowymi lub nerwicą mogą pojawiać się objawy parestezji, w tym mrowienia twarzy. Mechanizm bywa złożony: napięcie mięśni, zmiany w krążeniu czy przewodnictwie nerwowym. Jednak takie objawy nie zastępują diagnostyki. Trzeba wykluczyć organiczne przyczyny przed uznaniem ich za objaw wyłącznie psychiczny.

Pakiet stres podstawowy stan zdrowia (10 badań) banerek

>> Przeczytaj także: Nerwica – objawy, rodzaje, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Drętwienie twarzy od kręgosłupa szyjnego

Zmiany zwyrodnieniowe w kręgosłupie szyjnym (dyskopatia, osteofity) mogą prowadzić do ucisku korzeni nerwowych lub struktur nerwowych przemieszczających się na drodze sygnału. Choć częściej powodują objawy w obrębie karku, szyi, ramion, to czasem może dojść do promieniowania do twarzy — zwłaszcza gdy zaangażowany jest nerw błędny, nerwy czaszkowe lub czuciowe gałęzie z okolicy szyi.

Refluks a mrowienie twarzy

Choć mniej typowe, u niektórych osób refluks żołądkowo-przełykowy (GERD) może prowadzić do odruchowych reakcji nerwowych, drażnienia nerwów czuciowych w jamie ustnej lub gardle, co może promieniować jako mrowienie twarzy (zwłaszcza okolica ust, wargi). Mechanizm bywa pośredni — poprzez podrażnienie nerwów błędnego, nerwu językowo-gardłowego lub gałęzi nerwu trójdzielnego.

Drętwienie twarzy a udar

Silne, nagłe drętwienie połowy twarzy stanowi objaw alarmowy. Może świadczyć o udarze mózgu lub przemijającym niedokrwieniu (TIA). W tej sytuacji natychmiastowe wezwanie pomocy medycznej jest konieczne. Często objawowi mogą towarzyszyć zaburzenia mowy, osłabienie kończyn, zawroty głowy.

>> Zobacz również: Mrowienie i drętwienie lewej ręki – co oznacza i jak leczyć te objawy?

Lokalizacja drętwienia twarzy a możliwe przyczyny

Drętwienie lewej strony twarzy

Jeśli odczuwasz objaw po lewej stronie, rozważ: zmiany w obrębie lewej gałęzi nerwu trójdzielnego, udar w obszarze prawej półkuli mózgu (uszkodzenia przeciwstronne), stan zapalny, guz, neuralgia po stronie lewej.

Drętwienie prawej strony twarzy

Analogicznie: procesy patologiczne po prawej stronie (np. neuralgia, uraz, guz), lub ogólne choroby mogące manifestować się jednostronnie. W przypadku objawów kompleksowych rozważ także możliwe zmiany w pniu mózgu (wielonarządowe objawy).

Lokalizacja pomaga neurologowi wskazać, którą część układu nerwowego zbadać i w którym obszarze wykonać obrazowanie.

Mrowienie twarzy – jakie badania wykonać?

Podstawę stanowi badanie neurologiczne: ocena czucia (dotyk, ból, temperatura), siły mięśniowej, funkcji nerwu trójdzielnego i nerwu twarzowego oraz innych nerwów czaszkowych.

Warto wykonać badania laboratoryjne:

Pakiet profilaktyka ogólny (10 badań) banerek

Badania elektrofizjologiczne takie jak elektromiografia (EMG), która analizuje aktywność mięśniową czy badania obrazowe MRI (z kontrastem i bez) głowy, twarzoczaszki, pnia mózgu będąca metodą lub łatwiej dostępne CT (np. twarzoczaszki z kontrastem) będące alternatywą lub uzupełnieniem, zwłaszcza gdy MRI jest niemożliwe lub celem jest ocena struktur kostnych

Badania należy wykonywać bezzwłocznie, gdy pojawiają się objawy alarmowe (np. jednostronne nagłe drętwienie twarzy).

Jak leczyć mrowienie twarzy?

Leczenie zależy od przyczyny. Istnieją jednak ogólne zasady, które stosuje się w praktyce:

  • Jeżeli objaw wynika z działania infekcji wirusowej (np. w porażeniu typu Bell’a), podaje się kortykosteroidy — najlepiej w pierwszych 72 godzinach od pojawienia się objawu.
  • W wybranych sytuacjach dodaje się leki przeciwwirusowe (np. acyklowir) zgodnie z zaleceniami i ryzykiem pacjenta.
  • Leczenie objawowe: leki przeciwbólowe, przeciwzapalne, fizjoterapia nerwów twarzowych.
  • W przypadkach ucisku mechanicznego – rozważenie zabiegów chirurgicznych (dekompresja) lub interwencji (np. u guza).
  • W stanach przewlekłych – neuromodulacja, leczenie objawowe, rehabilitacja.

Mrowienie i drętwienie twarzy: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)

Czego objawem jest drętwienie twarzy?

Może być objawem uszkodzenia nerwu, ucisku, stanu zapalnego, zaburzeń ogólnoustrojowych, udaru lub chorób neurologicznych.

Czy mrowienie twarzy to udar?

Nie zawsze — ale nagłe jednostronne drętwienie twarzy może być objawem udaru i wymaga pilnej oceny neurologicznej.

Czy mrowienie twarzy może być od kręgosłupa?

Tak — zmiany w odcinku szyjnym mogą powodować promieniowanie objawów do twarzy, zwłaszcza w połączeniu z uciskiem nerwów lub struktur sąsiednich.

Czy przy nerwicy jest mrowienie twarzy?

Tak — w zaburzeniach psychicznych i socjopsychogennych mogą występować objawy parestezji. Ale nie można rezygnować z badań diagnostycznych.

Co pomaga na drętwienie twarzy?

Pomocna bywa terapia przyczynowa (gdy przyczyna jest znana), leczenie objawowe, fizjoterapia, unikanie napięcia mięśniowego, leczenie chorób ogólnoustrojowych.

Czy od stresu może drętwieć twarz?

Tak — stres może prowokować objawy neurologiczne pośrednio, przez napięcie mięśni, zaburzenia krążenia, reakcje somatyczne. Ale nie zastępuje diagnostyki organicznej.

Mrowienie i drętwienie twarzy – podsumowanie

  • Mrowienie/drętwienie twarzy może mieć wiele przyczyn: neurologicznych, kręgowych, naczyniowych, psychogennych.
  • Lokalizacja objawu (lewa/prawa strona) może naprowadzić na konkretny proces chorobowy.
  • Kluczowe są badania: neurologiczne, elektrofizjologia (ENoG, EMG), obrazowanie (MRI, CT) oraz badania laboratoryjne.
  • Leczenie dobiera się do przyczyny: może to być terapia przeciwzapalna, przeciwwirusowa, chirurgia lub rehabilitacja.
  • W przypadku nagłych, jednostronnych objawów (zwłaszcza z towarzyszącymi deficytami neurologicznymi) – działaj natychmiast.

Bibliografia

  1. Baugh RF., et al. Clinical practice guideline: Bell’s palsy. Otolaryngol Head Neck Surg. 2013
  2. Błażejewska-Hyżorek B., et al. Wytyczne postępowania w udarze mózgu. Polski Przegląd Neurologiczny. 2019

Neuroblastoma u dzieci i dorosłych – objawy, przyczyny i leczenie  

Sara Aszkiełowicz
-
0
Neuroblastoma u dzieci i dorosłych – objawy, przyczyny i leczenie  

Neuroblastoma, czyli nerwiak zarodkowy, to nowotwór wywodzący się z niedojrzałych komórek układu nerwowego. Choć najczęściej dotyka dzieci, coraz częściej opisywane są przypadki występujące u dorosłych. Wczesne rozpoznanie i wykonanie odpowiednich badań odgrywa kluczową rolę w skutecznym leczeniu tej choroby.

Z tego artykułu dowiesz się:

  • czym jest neuroblastoma i jakie ma stopnie zaawansowania oraz rokowania,
  • poznasz jej najczęstsze objawy – u dzieci i dorosłych – oraz przyczyny powstawania,
  • jakie badania należy wykonać, by potwierdzić rozpoznanie,
  • na czym polega leczenie tej choroby,
  • czy neuroblastoma jest uleczalna, czy widać ją w morfologii i gdzie daje przerzuty.

Spis treści:

  1. Neuroblastoma – co to za choroba?
  2. Stopnie zaawansowania i rokowania w neuroblastomie
  3. Neuroblastoma – jakie daje objawy?
  4. Neuroblastoma – przyczyny powstawania
  5. Diagnostyka neuroblastomy – jakie badania wykonać?
  6. Jak leczyć neuroblastomę?
  7. Czy neuroblastoma jest uleczalna?
  8. Neuroblastoma u dzieci i dorosłych: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)

Neuroblastoma – co to za choroba?

Neuroblastoma (w klasyfikacji ID-10 oznaczona kodem C74.9), inaczej nerwiak zarodkowy, to nowotwór złośliwy rozwijający się z niedojrzałych komórek układu współczulnego. Najczęściej pojawia się w przestrzeni zaotrzewnowej, w nadnerczach, ale może też występować w klatce piersiowej, szyi czy wzdłuż kręgosłupa. Choroba najczęściej dotyka dzieci do 5. roku życia i stanowi jeden z najczęstszych nowotworów złośliwych wieku dziecięcego. U dorosłych występuje rzadko, co utrudnia szybkie rozpoznanie i ustalenie jednolitych standardów terapii.

Stopnie zaawansowania i rokowania w neuroblastomie

Stopień zaawansowania choroby oraz wiek pacjenta są najważniejszymi czynnikami rokowniczymi. Wyróżnia się trzy główne grupy ryzyka: niskiego, pośredniego i wysokiego. Ocenia się je na podstawie lokalizacji guza, obecności przerzutów i zmian genetycznych, takich jak amplifikacja genu MYCN.

  • Niskie ryzyko – guz ograniczony, bez niekorzystnych cech biologicznych.
  • Pośrednie ryzyko – guz miejscowo zaawansowany lub częściowo złośliwy.
  • Wysokie ryzyko – obecne przerzuty lub niekorzystne zmiany genetyczne.

W grupie niskiego ryzyka całkowite wyleczenie osiąga się nawet u 90% pacjentów. W przypadkach wysokiego ryzyka rokowanie jest gorsze, jednak nowoczesne terapie poprawiają wyniki przeżycia.

Neuroblastoma – jakie daje objawy?

Neuroblastoma u dzieci

Objawy neuroblastomy są bardzo zróżnicowane. Zależą od umiejscowienia guza, jego wielkości i obecności przerzutów. Często choroba długo przebiega bez wyraźnych symptomów. Do najczęstszych należą:

  • guz w jamie brzusznej, wyczuwalny jako twarde zgrubienie,
  • utrata apetytu i masy ciała, regres rozwoju,
  • gorączka i ogólne osłabienie,
  • bóle kości i kulawizna (w przypadku przerzutów),
  • obrzęki wokół oczu i zasinienie powiek,
  • zaburzenia oddawania moczu lub stolca przy ucisku na drogi moczowe.

>> Zobacz też: Gorączka u dziecka – kiedy budzi niepokój?

Neuroblastoma u dorosłych

U dorosłych objawy bywają mniej charakterystyczne. Najczęściej są to bóle brzucha, uczucie ucisku, guz w okolicy nadnerczy, bóle kostne lub objawy uciskowe. Choroba może rozwijać się skrycie przez wiele miesięcy, dlatego regularne badania obrazowe i laboratoryjne mają kluczowe znaczenie dla wczesnego wykrycia.

Neuroblastoma – przyczyny powstawania

Przyczyny neuroblastomy nie są w pełni poznane. U części pacjentów występują zmiany genetyczne, takie jak:

  • amplifikacja genu MYCN,
  • delecja fragmentów chromosomów (1p, 11q),
  • mutacje genu ALK.

Nie stwierdzono związku między występowaniem choroby a czynnikami środowiskowymi. Z tego powodu badania genetyczne i molekularne guza są dziś obowiązkowym elementem diagnostyki, pozwalającym dobrać właściwą terapię.

Diagnostyka neuroblastomy – jakie badania wykonać?

Rozpoznanie neuroblastomy wymaga kilku etapów badań, które pozwalają potwierdzić obecność guza, określić jego zasięg oraz dobrać odpowiednie leczenie. Zgodnie z najnowszymi wytycznymi NCCN 2024, diagnostykę należy rozpocząć natychmiast po podejrzeniu choroby – to nie „warto zrobić”, lecz obowiązek.

  1. Badanie lekarskie i podstawowa ocena

Pierwszym krokiem jest dokładny wywiad i badanie fizykalne. Lekarz ocenia objawy ogólne (osłabienie, gorączka, utrata masy ciała) i miejscowe – np. obecność guza w jamie brzusznej czy objawy ucisku nerwów.

  1. Badania laboratoryjne

Kluczowe znaczenie ma oznaczenie katecholamin i ich metabolitów – kwasu wanilomigdałowego (VMA) i homowanilinowego (HVA) w moczu lub krwi. Ich podwyższony poziom silnie wskazuje na neuroblastomę, choć wynik prawidłowy jej nie wyklucza. Dodatkowo wykonuje się oznaczenie NSE oraz morfologię, próby wątrobowe i ocenę funkcji nerek, by przygotować pacjenta do dalszego leczenia.

Badanie katecholamin w moczu (DZM) banerek
  1. Badania obrazowe

Aby ustalić lokalizację i stopień zaawansowania guza, wykonuje się:

  • Tomografię komputerową (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI) – pokazują położenie guza i jego relację do narządów.
  • Scyntygrafię MIBG – najważniejsze badanie w wykrywaniu ognisk neuroblastomy w całym ciele.
  • PET/CT – stosowane, gdy MIBG jest niedostępne lub ujemne.

Te badania służą nie tylko rozpoznaniu, ale też planowaniu leczenia chirurgicznego i ocenie przerzutów.

  1. Biopsja i badania histopatologiczne

Potwierdzenie diagnozy wymaga pobrania fragmentu guza. Biopsja (igłowa lub chirurgiczna) pozwala na ocenę rodzaju komórek, ich dojrzałości oraz indeksu mitotyczno-kariotycznego (MKI).

  1. Badania genetyczne i molekularne

Nowoczesna diagnostyka obejmuje ocenę cech biologicznych guza:

  • Amplifikacja genu MYCN – najważniejszy marker złego rokowania.
  • Delecje chromosomów 1p, 11q, analiza ploidalności i mutacji ALK.

W ośrodkach referencyjnych stosuje się też profilowanie NGS, które pomaga dobrać terapię celowaną.

  1. Badanie szpiku kostnego

W celu wykluczenia przerzutów wykonuje się aspirację i biopsję szpiku. Materiał bada się cytologicznie i immunohistochemicznie.

>> Warto przeczytać: Katecholaminy – funkcje, właściwości, badania

Jak leczyć neuroblastomę?

Leczenie zależy od stopnia zaawansowania i grupy ryzyka. Współczesne schematy oparte są na rekomendacjach NCCN 2024 i obejmują leczenie skojarzone: chirurgiczne, farmakologiczne i wspomagające.

Niskie ryzyko: wystarczająca bywa resekcja chirurgiczna i obserwacja.

Pośrednie ryzyko: stosuje się chemioterapię przedoperacyjną, a następnie zabieg chirurgiczny.

Wysokie ryzyko: wymaga intensywnej chemioterapii, radioterapii, przeszczepienia komórek macierzystych oraz immunoterapii (np. przeciwciała anty-GD2).

W niektórych przypadkach wykorzystuje się nowoczesne terapie celowane (np. inhibitory ALK) oraz radioizotopowe (¹³¹I-MIBG). Leczenie dorosłych opiera się na zmodyfikowanych protokołach dziecięcych z indywidualnym doborem dawek i zakresu terapii.

Czy neuroblastoma jest uleczalna?

Tak, choć rokowanie zależy od stadium choroby i wieku pacjenta. W grupie niskiego i pośredniego ryzyka całkowite wyleczenie uzyskuje się u większości chorych. W przypadkach zaawansowanych skuteczność leczenia wzrasta dzięki nowym metodom – immunoterapii, transplantacji i terapiom celowanym.

Kluczem do sukcesu jest szybka diagnostyka – im wcześniej choroba zostanie rozpoznana, tym większe szanse na całkowite wyleczenie.

Neuroblastoma u dzieci i dorosłych: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)

Jakie są pierwsze objawy neuroblastoma?

Najczęściej to bóle brzucha, utrata apetytu, gorączka lub zmiany w zachowaniu dziecka. W dorosłych – uczucie ucisku i bóle brzucha.

Czy neuroblastoma wyjdzie w morfologii?

Nie. Morfologia krwi rzadko pokazuje zmiany charakterystyczne dla neuroblastomy. Kluczowe są badania moczu, obrazowe i genetyczne.

Gdzie daje przerzuty neuroblastoma?

Najczęściej do kości, węzłów chłonnych, wątroby i szpiku kostnego.

Bibliografia

  1. Bagatell R, et al. Neuroblastoma, Version 2.2024, NCCN Clinical Practice Guidelines in Oncology. J Natl Compr Canc Netw. 2024
  2. Persaud NV, et al. High-Risk Neuroblastoma Challenges and Opportunities for Antibody-Based Cellular Immunotherapy. J Clin Med. 2024
  3. Balwierz W, et al. Standardy postępowania diagnostycznego w nerwiaku zarodkowym współczulnym u dzieci (Standards of diagnostics management in neuroblastoma in children). Przegląd Pediatryczny. 2019

Najczęstsze choroby serca – objawy i diagnostyka

Angelika Janowicz
-
0
Najczęstsze choroby serca – objawy i diagnostyka

Choroby serca należą do najczęstszych przyczyn zgonów na całym świecie. Mogą rozwijać się powoli i dawać niespecyficzne objawy albo mieć gwałtowny przebieg, stanowiąc bezpośrednie zagrożenie życia. Wczesne wykrycie problemu kardiologicznego znacząco zwiększa szanse na skuteczne leczenie i powrót do zdrowia. Dlatego warto wiedzieć, jakie są choroby serca, ich objawy i dostępne metody diagnostyczne.

Z tego artykułu dowiesz się:
– Choroby serca są jedną z głównych przyczyn zgonów na świecie. Do najczęstszych należą: choroba niedokrwienna serca, niewydolność serca, kardiomiopatia, arytmie, wady zastawkowe serca, zapalenie mięśnia sercowego.
– Objawy chorób serca mogą być typowe (np. ból w klatce piersiowej, duszność, zmniejszenie tolerancji wysiłku) lub nietypowe (np. zawroty głowy, zmiana wyglądu paznokci).
– Diagnostyka chorób serca obejmuje m.in. EKG, echo serca, testy wysiłkowe oraz badania laboratoryjne z krwi.

Spis treści:

  1. Jakie są choroby serca?
  2. Jak rozpoznać chorobę serca?
  3. Diagnostyka chorób kardiologicznych: jakie badania zrobić?
  4. Czy można zapobiec chorobom serca?
  5. Najczęstsze choroby serca. Najczęstsze pytania (FAQ)

Jakie są choroby serca?

Choroby serca to szeroka grupa schorzeń, które mogą dotyczyć zarówno samego mięśnia sercowego, jak i naczyń wieńcowych, zastawek oraz układu przewodzącego impulsy elektryczne. Do najczęstszych należą:

  • choroba niedokrwienna serca,
  • niewydolność serca,
  • zaburzenia rytmu serca,
  • wady zastawkowe serca,
  • zapalenie mięśnia sercowego,
  • kardiomiopatia.

>> Zobacz: Serce człowieka — budowa, położenie i funkcje w organizmie

Choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa)

Choroba niedokrwienna serca (ICD-10: I20–I25) obejmuje wszystkie stany, w których dochodzi do niedotlenienia mięśnia sercowego. Choroba wieńcowa odnosi się natomiast do zmian w tętnicach wieńcowych. Wyróżnia się:

  • przewlekłe zespoły wieńcowe,
  • ostre zespoły wieńcowe (niestabilna dławica piersiowa, zawał serca z uniesieniem odcinka ST, zawał serca bez uniesienia odcinka ST, zawał serca nieokreślony, nagły zgon sercowy)

Najczęściej choroba niedokrwienna serca rozwija się na skutek zwężenia lub całkowitego zamknięcia tętnic wieńcowych przez blaszki miażdżycowe. W efekcie serce otrzymuje mniej tlenu i substancji odżywczych niż potrzebuje do prawidłowej pracy. Innymi przyczynami mogą być m.in. skurcz tętnicy wieńcowej czy zapalenie tętnic wieńcowych.

Niewydolność serca

Niewydolność serca (ICD-10: I50) to stan, w którym serce nie jest w stanie pompować odpowiedniej ilości krwi, aby pokryć zapotrzebowanie organizmu. Może mieć przebieg ostry lub przewlekły, a w zależności od zajętej części serca wyróżnia się niewydolność lewokomorową, prawokomorową lub obukomorową.

Przyczyną niewydolności serca może być każda choroba układu krążenia. Najczęściej jest to choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, kardiomiopatia lub wady zastawkowe serca. Wśród czynników ryzyka wymienia się także cukrzycę, otyłość i przewlekłe nadużywanie alkoholu.

Warto wiedzieć:
Szacuje się, że niewydolność serca dotyczy 600-800 tysięcy osób w Polsce, chociaż według niektórych źródeł choruje nawet milion Polaków.

Zaburzenia rytmu serca (arytmie)

Arytmie to zaburzenia przewodzenia impulsów elektrycznych prowadzące do zbyt szybkiej, zbyt wolnej lub nieregularnej pracy serca. Mogą być wywołane m.in. przez zaburzenia hormonalne (np. nadczynność tarczycy), niewydolność serca, zapalenie mięśnia sercowego, wady zastawek, zakażenia.

Ze względu na miejsce powstawania arytmie dzieli się na:

  • nadkomorowe (np. migotanie przedsionków, trzepotanie przedsionków, napadowa tachykardia nadkomorowa),
  • komorowe (np. migotanie komór, częstoskurcz komorowy).

Niektóre arytmie są niegroźne, inne mogą prowadzić do poważnych powikłań – w tym zatrzymania krążenia i nagłej śmierci sercowej.

Pakiet sercowy (10 badań) banerek

Wady zastawkowe serca

Zastawki serca to błoniaste przegrody w sercu, które kontrolują jednokierunkowy przepływ krwi, zapobiegając jej cofaniu się. W sercu człowieka znajdują się cztery zastawki:

  • przedsionkowo-komorowe – dwudzielna i trójdzielna,
  • półksiężycowate – aortalna i pnia płucnego.

Wady zastawek serca (ICD-10: I34–I39) przyjmują postać zwężeń (stenoz) bądź niedomykalności. Mogą być wrodzone lub nabyte – np. w przebiegu chorób zapalnych, chorób tkanki łącznej, urazów klatki piersiowej, infekcyjnego zapalenia wsierdzia czy zmian degeneracyjnych.

Pamiętaj:
Najczęstszymi wadami zastawkowymi serca są zwężenie zastawki aortalnej i niedomykalność zastawki mitralnej spowodowane zmianami degeneracyjnymi.

Zapalenie mięśnia sercowego

Zapalenie mięśnia sercowego (ICD-10: I40) to ostry lub przewlekły proces zapalny toczący się w mięśniu sercowym, którego przyczyną w większości przypadków są infekcje wirusowe (np. parwowirus B19, adenowirusy, enterowirusy), ale też bakterie, grzyby, pasożyty, niektóre leki, choroby autoimmunologiczne (np. reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy), toksyny, promieniowanie. Choroba prowadzi do bezpośredniego uszkodzenia i martwicy kardiomiocytów, wywołując zaburzenia funkcji skurczowej i rozkurczowej serca.

Zapalenie mięśnia sercowego może przebiegać bezobjawowo lub z dolegliwościami zależnymi od przyczyny i nasilenia procesu zapalnego. Choroba jest niebezpieczna, ponieważ może doprowadzić do trwałego uszkodzenia serca.

Kardiomiopatia

Kardiomiopatie (ICD-10: I42) to grupa chorób, których istotą są strukturalne lub czynnościowe dysfunkcje mięśnia sercowego niezwiązane z chorobą wieńcową, nadciśnieniem tętniczym, wadą zastawkową lub wrodzoną wadą serca. Wyróżnia się:

  • kardiomiopatię przerostową,
  • kardiomiopatię rozstrzeniową,
  • kardiomiopatię restrykcyjną,
  • kardiomiopatię niescalająca (LVNC),
  • arytmogenną kardiomiopatię prawej komory.

Kardiomiopatia może być wrodzona lub nabyta – np. na skutek zapalenia mięśnia sercowego, przewlekłej tachyarytmii, chorób tkanki łącznej, działania substancji toksycznych.

>> Przeczytaj: Czym jest wstrząs kardiogenny i jakie daje objawy? Pierwsza pomoc i leczenie

Jak rozpoznać chorobę serca?

Najczęstsze objawy choroby serca to:

  • dyskomfort lub ból w klatce piersiowej (ucisk, gniecenie lub pieczenie za mostkiem),
  • duszność w spoczynku lub podczas wysiłku,
  • kołatanie serca i uczucie niemiarowej pracy serca,
  • łatwa męczliwość,
  • zasłabnięcia i omdlenia,
  • obrzęki kostek i podudzi,
  • przewlekły kaszel.

Należy pamiętać, że objawy różnią się w zależności od rodzaju choroby serca. Zdarza się także, że bywają niespecyficzne i mogą imitować dolegliwości pochodzące z innych układów.

Warto pamiętać:
Zdarza się, że pierwszym objawem choroby serca jest nagłe zatrzymanie krążenia.

Choroby serca: objawy skórne

Objawy skórne chorób serca mogą obejmować sinicę, czyli niebieskawe zabarwienie ust, opuszek palców czy płatków uszu, świadczące o niedotlenieniu tkanek. Natomiast przy niewydolności serca częstym objawem są obrzęki podudzi i kostek oraz widoczne poszerzenie żył szyjnych.

Choroby serca: objawy neurologiczne

Objawy neurologiczne, które mogą wskazywać na choroby kardiologiczne, to przede wszystkim zawroty głowy, omdlenia i utraty przytomności związane z zaburzeniami rytmu serca. U niektórych pacjentów pojawiają się także zaburzenia koncentracji, problemy z pamięcią czy uczucie splątania, będące skutkiem niedotlenienia mózgu

Warto wiedzieć:
Wygląd paznokci a choroby serca – czy jest między nimi zależność?
U pacjentów z przewlekłą niewydolnością serca czy chorobą wieńcową mogą występować charakterystyczne zmiany: sinica łożyska paznokciowego, pogrubienie i zaokrąglenie płytki (tzw. paznokcie pałeczkowate), wklęśnięcie i ścieńczenie płytki paznokciowej (koilonychia) lub wolniejszy wzrost paznokci.

Diagnostyka chorób kardiologicznych: jakie badania zrobić?

Diagnostyka chorób serca zawsze rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu lekarskiego oraz badania fizykalnego – w tym osłuchiwania serca oraz pomiaru tętna i ciśnienia tętniczego krwi. Następnie zlecane są dodatkowe testy – np.:

  • elektrokardiogram (EKG) w spoczynku,
  • próba wysiłkowa,
  • holter EKG,
  • USG serca (echo serca),
  • RTG klatki piersiowej,
  • rezonans magnetyczny,
  • biopsja serca,
  • angio-TK lub koronarografia.

W diagnostyce chorób serca zastosowanie mają również badania laboratoryjne z krwi – w tym m.in. morfologia krwi, OB, CRP, lipidogram, badania enzymów sercowych (troponina i kinaza kreatynowa), peptyd natriuretyczny typu B (BNP), NT-proBNP, ocena stężenia elektrolitów.

Czy można zapobiec chorobom serca?

Chociaż nie zawsze można uniknąć chorób serca, zmniejszenie ryzyka ich wystąpienia jest możliwe dzięki prowadzeniu zdrowego stylu życia oraz profilaktyce i odpowiedniemu leczeniu schorzeń, które są czynnikami predysponującymi do problemów kardiologicznych.

Profilaktyka chorób serca obejmuje:

  1. Utrzymanie prawidłowej masy ciała, ponieważ otyłość (a zwłaszcza otyłość brzuszna) jest obciążeniem dla układu krążenia.
  2. Regularną aktywność fizyczna, dostosowaną do wieku i możliwości. Ruch wzmacnia mięsień sercowy, poprawia elastyczność naczyń krwionośnych i pomaga kontrolować masę ciała oraz ciśnienie tętnicze.
  3. Zdrową i dobrze zbilansowaną dietę ubogą w tłuszcze nasycone, tłuszcze trans i sól, a bogatą w warzywa, owoce, strączki, orzechy, pełnoziarniste produkty oraz zdrowe tłuszcze (np. te zawarte w oliwie z oliwek czy rybach morskich).
  4. Ograniczenie spożycia wolnych cukrów prostych (mniej niż 10% energii pochodzących z wolnych cukrów).
  5. Ograniczenie spożycia alkoholu i zaprzestanie palenia tytoniu.
  6. Kontrolę zdrowia poprzez regularne badania oraz systematyczne przyjmowanie zleconych leków.

>> To może Cię zainteresować: Dieta śródziemnomorska – zasady, produkty, przykładowy jadłospis i przepisy

Najczęstsze choroby serca. Najczęstsze pytania (FAQ)

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące chorób serca i ich objawów.

Jakie są pierwsze objawy choroby serca?

Do pierwszych objawów choroby serca mogą należeć m.in. łatwe męczenie się i duszność podczas wykonywania czynności, które wcześniej nie sprawiały problemów (np. wejście po schodach). Pacjenci często zgłaszają lekki, nawracający dyskomfort lub uczucie ucisku w klatce piersiowej, kołatanie serca, obrzęki wokół kostek lub zawroty głowy.

Jakie choroby serca są powodowane przez stres?

Stres nie jest bezpośrednią przyczyną chorób serca, ale istotnym czynnikiem ryzyka ich wystąpienia. Może prowadzić do rozwoju nadciśnienia tętniczego, zaburzeń rytmu serca, choroby niedokrwiennej serca czy zawału mięśnia sercowego.

Jak wyglądają paznokcie przy chorym sercu?

Paznokcie u osób z chorobami serca mogą być zasinione, pogrubione, o zaokrąglonym kształcie lub wklęśnięte i ścieńczałe.

Jakie są nietypowe objawy chorób serca?

Do nietypowych objawów chorób serca należą m.in. przewlekły kaszel, nocne duszności, ból zlokalizowany w nadbrzuszu czy objawy neurologiczne (np. zawroty głowy czy problemy z pamięcią). Niekiedy pierwszym sygnałem problemów kardiologicznych bywa nagła utrata przytomności.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha

Bibliografia

  1. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.2.5. (dostęp 08.10.2025)
  2. B. Kowalczyk i in., Niewydolność serca – definicja, klasyfikacja, epidemiologia, objawy i leczenie, Journal of Education, Health and Sport. 2016;6(11):352-367
  3. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-ukladu-krazenia/choroby/191351,niewydolnosc-serca (dostęp 08.10.2025)
  4. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.2.6. (dostęp 08.10.2025)
  5. Z. Gąsior, J. Stępińska (red.), Postępy w diagnostyce i leczeniu nabytych zastawkowych wad serca, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego Warszawa 2011
  6. N. Wiligórska i in., Zapalenie mięśnia sercowego, Kardiol. Inwazyjna 2017; 12 (3), 47–58
  7. Wytyczne ESC 2023 dotyczące postępowania w kardiomiopatiach
  8. S. Gregoriou i in., Schorzenia paznokci a choroby układowe — o czym mówi nam wygląd paznokci?, Forum Medycyny Rodzinnej 2009, t. 3, nr 2, 129–135
  9. Wytyczne ESC 2021 dotyczące prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego w praktyce klinicznej

Lekomania – przyczyny, objawy i leczenie uzależnienia od leków

Agnieszka Kościelniak
-
0
Lekomania – przyczyny, objawy i leczenie uzależnienia od leków

Lekomania, czyli uzależnienie od leków to poważny problem zdrowotny, który dotyka coraz więcej osób. Poniższy artykuł wyjaśnia, czym jest lekomania: co to za przypadłość, czym się objawia, jak diagnozować oraz jak leczyć uzależnienie od leków przeciwbólowych, nasennych i uspokajających. Przeczytaj artykuł i poznaj odpowiedzi na najważniejsze pytania.

Z tego artykułu dowiesz się:
>> Czym jest lekomania i jak ją rozpoznać.
>> Jakie są objawy psychiczne, poznawcze i fizyczne uzależnienia od leków.
>> Co powoduje lekomanię i jakie leki najczęściej uzależniają.
>> Jakie badania pomagają zdiagnozować problem.
>> Jak wygląda leczenie lekomanii i jakie są skutki nadużywania leków.

Spis treści:

  1. Lekomania – co to za przypadłość?
  2. Lekomania: objawy uzależnienia od leków
  3. Lekomania: przyczyny rozwoju uzależnienia od leków
  4. Jakie badania wykonać przy podejrzeniu lekomanii?
  5. Lekomania: leczenie
  6. Lekomania. Najczęstsze pytania (FAQ)
  7. Podsumowanie informacji o lekomanii

Lekomania – co to za przypadłość?

Lekomania (uzależnienie od leków) to stan, w którym osoba regularnie przyjmuje leki w sposób niekontrolowany – często w większych dawkach niż zalecane lub w ogóle bez wskazań medycznych. Problem ten dotyczy zarówno leków na receptę, jak i dostępnych bez recepty. Uzależnienie dotyczy najczęściej leków przeciwbólowych, nasennych i uspokajających, ale również pobudzających.

Substancje o wysokim potencjale uzależniającym oddziałują na chemię mózgu – w szczególności na ośrodki odpowiedzialne za odczuwanie nagrody i przyjemności. Regularne przyjmowanie sprawia, że mózg stopniowo przyzwyczaja się do ich działania, co skutkuje koniecznością zwiększania dawki w celu osiągnięcia dotychczasowego efektu. Jednocześnie odstawienie leku może prowadzić do wystąpienia objawów abstynencyjnych wynikających z zaburzenia równowagi neurochemicznej.

Uzależnienie od leków może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych i społecznych.

>> Sprawdź: Środki psychoaktywne – definicja, rodzaje, wykrywanie w organizmie

Lekomania: objawy uzależnienia od leków

Jeśli chodzi o uzależnienie od leków, objawymogą przyjmować bardzo zróżnicowaną formę i zależą zarówno od rodzaju przyjmowanych substancji, jak i indywidualnych predyspozycji danej osoby.

Wspólne objawy lekomanii to przede wszystkim wyraźne zmiany w zachowaniu. Osoba uzależniona koncentruje swoją aktywność wokół zdobywania i stosowania leków. Tak jak w przypadku uzależnienia od alkoholu czy innych substancji, myśli o przyjęciu kolejnej dawki stają się dominujące. Nawet jeśli osoba uzależniona zdaje sobie sprawę z negatywnych skutków, takich jak pogorszenie zdrowia, problemy zawodowe czy rodzinne, nadal kontynuuje przyjmowanie substancji. Wraz z postępującym uzależnieniem dochodzi również do utraty zainteresowań i rezygnacji z czynności, które wcześniej przynosiły satysfakcję.

>> Zobacz: Badania wspierające leczenie alkoholizmu

W miarę pogłębiania się choroby dochodzi do zmian w codziennym funkcjonowaniu i stylu życia. Lekomani izolują się od otoczenia, unikają spotkań rodzinnych i towarzyskich, z czasem mogą też popadać w trudności finansowe. Typowy objaw uzależnienia od leków przeciwbólowych czy nasennych to także ukrywanie rzeczywistej ilości zażywanych leków lub zaprzeczanie istnieniu uzależnienia.

Objawy psychiczne lekomanii

Objawy natury psychicznej w przypadku lekomanii obejmują trudności ze snem, które mogą przyjmować postać bezsenności lub nadmiernej senności, a także wyraźne wahania nastroju – od euforii po stany depresyjne. Lekomani często doświadczają przygnębienia, spadku motywacji do działania i zobojętnienia wobec codziennych obowiązków. Charakterystyczne jest również występowanie lęku, napięcia i niepokoju, niezwiązanych z realnymi czynnikami zewnętrznymi.

Zaburzenia w funkcjonowaniu poznawczym przy lekomanii

Objawy uzależnienia od leków nasennych lub przeciwbólowych obejmują również zaburzenia procesów poznawczych: trudności z koncentracją i problemy z orientacją w czasie lub przestrzeni. Uzależnienie od leków uspokajających lub nasennych może powodować także spowolnienie procesów myślowych.

Objawy fizyczne uzależnienia od leków

Jeśli chodzi o objawy somatyczne lekomanii, do najczęściej występujących zalicza się:

  • drżenie rąk.
  • nadmierne pocenie się.
  • bóle głowy i mięśni.
  • wahania ciśnienia tętniczego.
  • kołatanie serca.
  • bezsenność.
  • zaburzenia łaknienia.
  • utrata lub przyrost masy ciała.
  • w cięższych przypadkach – występowanie drgawek.

Odstawienie leku często prowadzi do rozwoju zespołu abstynencyjnego.

Lekomania: przyczyny rozwoju uzależnienia od leków

Przyczyny lekomanii są złożone i mogą obejmować czynniki biologiczne, psychologiczne oraz społeczne. Czynniki biologiczne to przede wszystkim uwarunkowania genetyczne. Skłonność do uzależnień może być dziedziczna, dlatego osoby, w których rodzinach występowały wcześniej problemy z nałogami, są bardziej narażone na rozwój lekomanii. U niektórych osób leki oddziałują szczególnie silnie na ośrodkowy układ nerwowy, zwiększając ryzyko rozwoju nałogu. Uzależnieniu sprzyjają także zmiany w obrębie układu nagrody w mózgu.

Jeśli chodzi o czynniki psychologiczne, do lekomanii może prowadzić na przykład samoleczenie zaburzeń psychicznych i problemów emocjonalnych. Zbadano także zależność pomiędzy określonymi cechami osobowości, takimi jak impulsywność, potrzeba silnych wrażeń czy trudności w radzeniu sobie ze stresem, a częstszym niekontrolowanym zażywaniem leków – szczególnie jeśli stają się one sposobem na złagodzenie napięcia psychicznego.

Uzależnienie od leków a czynniki środowiskowe, społeczne i związane z leczeniem

Istotną kwestią są również czynniki społeczne i środowiskowe, a także związane z leczeniem. Obecnie łatwy dostęp do leków – również przepisywanych na receptę – ułatwia ich nadużywanie. Presja otoczenia, trudności rodzinne, brak wsparcia społecznego czy stresujące warunki życia – wszystko to może wpływać na rozwój lekomanii.

Co ważne, w wielu przypadkach jedną z przyczyn może być niewystarczająca świadomość zagrożeń. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że uzależnienie od leków przeciwbólowych to realny problem, który może dotknąć także ich samych lub ich bliskich. Każda terapia powinna być prowadzona pod nadzorem lekarza, ponieważ brak kontroli dawkowania, samodzielne zwiększanie dawek lub odstawianie leków może doprowadzić do uzależnienia.

>> Przeczytaj także: Co to jest fentanyl i jak działa na organizm? Dlaczego jest tak silnie uzależniający?

Jakie badania wykonać przy podejrzeniu lekomanii?

Diagnoza lekomanii wymaga współpracy specjalistów i obejmuje wywiad lekarski, ocenę stanu psychicznego, badania laboratoryjne (np. Screening substancji psychoaktywnych oraz monitorowanie poziomu danych substancji we krwi). Ważna jest także konsultacja psychiatryczna, by ocenić stopień uzależnienia i zaplanować leczenie. Oprócz testów toksykologicznych należy wykonać badania krwi i wątroby, by ocenić wpływ leków na organizm. Jeśli podejrzewasz u siebie lub bliskiej osoby lekomanię, skonsultuj się z lekarzem, który pomoże ustalić plan diagnostyki i leczenia.

>> Sprawdź: Markery uszkodzenia wątroby i dróg żółciowych – enzymy wątrobowe

Lekomania: leczenie

Leczenie lekomanii to złożony, wieloetapowy proces, który wymaga indywidualnego podejścia. Najczęściej obejmuje detoksykację, czyli stopniowe odstawianie leku pod kontrolą lekarza (często w warunkach szpitalnych) oraz psychoterapię indywidualną i grupową. Zalecanym nurtem terapeutycznym jest terapia poznawczo-behawioralna, która pomaga zmienić nawyki i radzić sobie z pokusą sięgnięcia po leki.

Lekomania: skutki uzależnienia

Do czego prowadzi lekomania? Skutki dotyczą zarówno sfery fizycznej, jak i psychicznej oraz społecznej. Do najpoważniejszych konsekwencji zalicza się:

  • uszkodzenie narządów wewnętrznych, np. wątroby czy nerek
  • problemy psychiczne, w tym depresja i stany lękowe
  • izolacja społeczna i trudności w relacjach z bliskimi
  • ryzyko przedawkowania, które może być śmiertelne

>> To może być interesujące: Monitorowanie stężenia leku we krwi

Lekomania. Najczęstsze pytania (FAQ)

Poniżej znajdziesz krótkie odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania odnośnie lekomanii.

Czy lekomania to choroba psychiczna?

Lekomania, tak jak inne zaburzenia związane z nadużywaniem substancji, klasyfikowana jest jako choroba psychiczna.

Jak zachowuje się lekoman?

Osoba uzależniona często wykazuje niepokój, jest rozdrażniona, gdy brakuje jej leku i koncentruje się na zdobyciu kolejnej dawki. Może kłamać odnośnie przyjmowania leków, izolować się i ukrywać swoje uzależnienie, np. kupując leki w różnych aptekach.

Jakie leki najczęściej uzależniają?

Najczęściej uzależniające leki to:
>> leki przeciwbólowe (opioidowe),
>> leki nasenne i uspokajające (benzodiazepiny, leki Z-pochodne),
>> efedryna.

Czym grozi nadużywanie leków?

Nadużywanie leków może prowadzić do uzależnienia, uszkodzenia zdrowia fizycznego (np. uszkodzenia wątroby i nerek) i psychicznego, a nawet do zagrażających życiu zatruć, a w skrajnych przypadkach – do przedawkowania i śmierci.

Jakie są objawy uzależnienia od leków psychotropowych?

Typowe symptomy to zmiany nastroju, trudności w zasypianiu, nadmierna senność lub pobudzenie oraz problemy z koncentracją. Objawy obejmują także silną potrzebę w przyjmowaniu leku, tolerancję (potrzebę większych dawek) oraz zespół odstawienny – lęk, bezsenność czy drgawki.

Podsumowanie informacji o lekomanii

Lekomania to poważne zaburzenie, które wymaga szybkiej interwencji. Kluczowe jest rozpoznanie objawów – psychicznych, poznawczych i fizycznych – oraz podjęcie leczenia, które obejmuje detoksykację i terapię. Ważne jest również zrozumienie przyczyn i świadomość ryzyka nadużywania leków, szczególnie psychotropowych. Jeśli podejrzewasz problem, nie zwlekaj – skonsultuj się ze specjalistą.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha

Bibliografia

  1. Herman, Z. S. Mechanizmy lekozależności. Archivum Medycyny Sądowej i Kryminologii, Supl. 1, 2000, L, s. 25–33.
  2. Jędrzejko, M. Z., Chmielewska, M. Uzależnienia – choroba XXI wieku. Zjawisko – mechanizmy – przyczyny – terapia. Kwartalnik Policyjny, 2020, nr 04.
  3. Pęksa, J. W., Dembe, K. Leczenie uzależnienia od leków nasennych i uspokajających w podstawowej opiece zdrowotnej — współpraca lekarza i psychologa. Psychoterapia, 2020, 4(195), s. 37–48. DOI: 10.12740/PT/127511.
  4. Sterna, W. Nadużywanie leków psychiatrycznych bez typowego potencjału uzależniającego. Psychiatria Spersonalizowana, 2022, 1(1), s. 74–81.
  5. Ulman, P. Społeczne i rodzinne uwarunkowania uzależnień u dzieci i młodzieży. Kwartalnik Naukowy, 2011, 4(8). ISSN 2082-7067.
  6. Vetulani, J. Uzależnienia lekowe: mechanizmy neurobiologiczne i podstawy farmakoterapii. Alkoholizm i Narkomania, 1998, 14(1), s. 13–58.
  7. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO). Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych – ICD-10. Wydanie polskie. Warszawa: Światowa Organizacja Zdrowia, 2015.

Trądzik niemowlęcy i noworodkowy – co go powoduje i ile trwa? Rozpoznanie i leczenie

Sylwia Brodniewska
-
0
Trądzik niemowlęcy i noworodkowy – co go powoduje i ile trwa? Rozpoznanie i leczenie

Trądzik niemowlęcy i noworodkowy to stosunkowo rzadkie schorzenia. Ich patogeneza jest złożona i wieloczynnikowa. Dowiedz się, jak wygląda ta odmiana trądziku i na czym polega jej leczenie.

Z tego artykułu dowiesz się:
>> jak wygląda trądzik niemowlęcy i noworodkowy,
>> kto jest na niego najbardziej narażony,
>> na czym polega leczenie trądziku niemowlęcego i noworodkowego,
>> z czym jest często mylony.

Spis treści:

  1. Trądzik niemowlęcy – czym jest?
  2. Trądzik niemowlęcy i noworodkowy: objawy
  3. Trądzik niemowlęcy: przyczyny zmian skórnych u dzieci
  4. Badania przy trądziku niemowlęcym: diagnostyka choroby
  5. Trądzik niemowlęcy: leczenie
  6. Trądzik niemowlęcy i noworodkowy. Najczęstsze pytania (FAQ)
  7. Podsumowanie informacji o trądziku niemowlęcym

Trądzik niemowlęcy – czym jest?

Trądzik niemowlęcy i noworodkowy to rzadka choroba skóry wieku dziecięcego. Dokładna etiologia nie została jeszcze ustalona, jednak podejrzewa się, że do jego powstawania przyczyniają się czynniki genetyczne oraz wzmożona aktywność gruczołów łojowych w odpowiedzi na androgeny pochodzenia matczynego. Niekiedy, choć bardzo rzadko, występowanie trądziku niemowlęcego może być objawem schorzeń nadnerczy, dlatego znalezienie przyczyny i prawidłowa diagnostyka są bardzo istotne.

Trądzik niemowlęcy dotyka mniej niż 2% dzieci i może dotyczyć obu płci, jednak częściej jest on diagnozowany u chłopców niż u dziewcząt. Z kolei trądzik noworodkowy może dotyczyć aż co 5. malucha.

Trądzik niemowlęcy a potówki: różnice

Czy łatwo jest odróżnić trądzik niemowlęcy od potówek? Główną różnicą jest wygląd zmian. Klasyczne potówki mają postać jasnych pęcherzyków. Zlokalizowane są głównie na szyi, karku, plecach, pośladkach lub zgięciach łokciowych i kolanowych. Pojawiają się w wyniku przegrzewania organizmu dziecka i nieprawidłowej pielęgnacji skóry.

Wygląd trądziku niemowlęcego jest zdecydowanie inny. Pojawiają się bowiem zaskórniki, które są charakterystycznymi zmianami trądzikowymi.

>> Zobacz: Trądzik – choroba o wielu obliczach

Trądzik niemowlęcy i noworodkowy: objawy

Trądzik noworodkowy pojawia się zazwyczaj w pierwszych 4 tygodniach życia dziecka. Objawia się zaskórnikami zlokalizowanymi najczęściej na czole i policzkach. Towarzyszy im zwiększona praca gruczołów łojowych. Zmiany te mogą być niekiedy mylone z zakażeniami wirusowymi, bakteryjnymi i grzybiczymi, prosakami, toksycznym rumieniem noworodków lub krostkową melanozą.

Trądzik niemowlęcy dotyczy dzieci w wieku od ukończenia pierwszego miesiąca życia do 12. miesiąca. Przebieg choroby jest poważniejszy niż w przypadku trądziku noworodkowego, dlatego postępowanie lecznicze może się nieco różnić.

Warto wiedzieć:
Zmiany w trądziku noworodkowym i niemowlęcym mogą przypominać inne choroby i schorzenia, jak potówki,, krostkowa melanoza czy prosaki.

>> Sprawdź: Łuszczyca krostkowa – objawy, przyczyny, badania i leczenie

Jak wygląda trądzik niemowlęcy?

Trądzik niemowlęcy częściej dotyczy chłopców niż dziewcząt. Na ich skórze pojawiają się zaskórniki i zmiany zapalne, takie jak grudki, krostki i torbiele, które najczęściej obejmują policzki. Mogą również pojawić się na podbródku i szyi.

Ile trwa trądzik niemowlęcy?

Choroba powinna być prawidłowo rozpoznana, aby włączone leczenie przynosiło pożądane efekty. Pomimo tego, że wielu lekarzy wie, jak wygląda trądzik niemowlęcy, to niestety jego objawy często są mylone z innymi chorobami wieku dziecięcego, co może utrudniać leczenie. U większości dzieci wykwity ustępują w ciągu 1-3 miesięcy. Rzadko utrzymują się do okresu dojrzewania. Zmiany mogą niekiedy powodować powstawanie blizn, dlatego może być konieczne zastosowanie odpowiednich leków.

>> Przeczytaj: Adrenarche – czym jest i jak się objawia?

Badanie testosteronu wolnego banerek

Trądzik niemowlęcy: przyczyny zmian skórnych u dzieci

U podłoża tego schorzenia leżą zmiany hormonalne – a dokładniej podwyższone stężenie  androgenów pochodzenia matczynego (hormony mogą przedostać się drogą łożyska w trakcie życia płodowego dziecka). Są to tak zwane męskie hormony płciowe. Do pojawienia się trądziku noworodkowego i niemowlęcego może predysponować również nieprawidłowa pielęgnacja skóry, na przykład z wykorzystaniem olejów mineralnych.

Badania przy trądziku niemowlęcym: diagnostyka choroby

W większości przypadków trądzik noworodkowy i niemowlęcy rozpoznawany jest na podstawie obrazu klinicznego i badania przedmiotowego. Jednak w niektórych sytuacjach możemy mieć do czynienia z wyjątkowo nasilonymi zmianami skórnymi i obecnością dodatkowych symptomów, wskazujących na zaburzenia natury endokrynologicznej.

Jest to wówczas uzasadniony powód do skorzystania z pomocy endokrynologa dziecięcego. Diagnostyka endokrynologiczna może wymagać wykonania takich oznaczeń laboratoryjnych jak na przykład: :

  • stężenie siarczanu dehydroepiandrosteronu (DHEAS),
  • stężenie hormonu luteinizującego (LH),
  • stężenie hormonu folikulotropowego (FSH),
  • stężenie kortyzolu, test z deksametazonem,
  • stężenie TSH, fT3, fT4,
  • stężenie 17-OH-progesteronu,
  • wolnego testosteronu,
  • ocena dobowego wydalania 17-ketosteroidów i/lub 17-OH-kortykosteroidów w moczu.

Na podstawie wyników badań lekarz zadecyduje o dalszym postępowaniu diagnostyczno-leczniczym.

Badanie luteotropiny (LH) banerek

Trądzik niemowlęcy: leczenie

U większości dzieci nie ma konieczności włączenia leczenia farmakologicznego. Zmiany skórne zazwyczaj ustępują samoistnie w ciągu kilku miesięcy od momentu wystąpienia pierwszych objawów. W przypadku ostrego przebiegu choroby leczenie opiera się na tych samych założeniach co w przypadku trądziku pospolitego u starszych dzieci lub dorosłych.

Łagodna postać trądziku niemowlęcego może być leczona, środkami miejscowymi na bazie retinoidów, miejscowych antybiotyków lub nadtlenku benzoilu. Procedurę ustala lekarz na podstawie ilości i nasilenia zmian. Substancje te mogą być stosowane w monoterapii lub skojarzeniu. W przypadku umiarkowanych lub ciężkich zmian z ryzykiem bliznowacenia rozwiązaniem może być doustne podanie leków, w tym antybiotyków.

Czym smarować trądzik niemowlęcy?

Bardzo istotne jest stosowanie dermokosmetyków  które będą wspierać barierę hydrolipidową skóry, łagodzić podrażnienia i nawilżać. Powinny mieć one lekką konsystencję, a także być pozbawione substancji komedogennych. Pielęgnacja może być uzupełnieniem leczenia farmakologicznego.

Badanie FSH (folikulotropiny) banerek

Trądzik niemowlęcy i noworodkowy. Najczęstsze pytania (FAQ)

Poznaj odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania dotyczące trądziku niemowlęcego i noworodkowego.

Jak odróżnić trądzik niemowlęcy od skazy białkowej?

Trądzik niemowlęcy może być mylony z tak zwaną skazą białkową (są to zmiany skórne towarzyszące alergii pokarmowej), jednak warto wiedzieć, że te zmiany różnią się od siebie. W trądziku podstawowymi wykwitami są zaskórniki , a w przypadku skazy białkowej mogą występować zmiany rumieniowo-złuszczające, wypryskowe.

Czym myć buzię niemowlaka z trądzikiem?

Skórę z trądzikiem niemowlęcym należy odpowiednio pielęgnować. Zalecane są delikatne środki myjące będące dermokosmetykami , które będą oczyszczać bez podrażniania. Należy unikać substancji potencjalnie alergizujących i komedogennych, takich jak wazelina, parafina i oleje mineralne.

Kiedy znika trądzik niemowlęcy?

Czas trwania choroby jest kwestią indywidualną, jednak zmiany trądzikowe u niemowląt najczęściej znikają po kilku miesiącach. Im szybciej zostanie włączone odpowiednie leczenie i pielęgnacja , tym lepiej.

Co pogarsza trądzik niemowlęcy?

Do zaostrzenia trądziku niemowlęcego może dojść w wyniku zbyt agresywnej pielęgnacji, przegrzewania organizmu dziecka czy też nieodpowiedniej higieny. Należy pamiętać o regularnej wymianie pościeli oraz ręcznika.

Czy trądzik niemowlęcy nawraca?

Trądzik niemowlęcy zazwyczaj mija samoistnie, ale u niektórych może on nawracać. Nie ma jednak powtarzalnej reguły. Trądzik pojawiający się u starszych dzieci, młodzieży lub dorosłych nie jest nazywany trądzikiem niemowlęcym i może się różnić wyglądem zmian.

Podsumowanie informacji o trądziku niemowlęcym

Trądzik niemowlęcy:

  • może przypominać inne choroby i problemy skórne.
  • częściej pojawia się u chłopców niż u dziewcząt.
  • w większości przypadków mija samoistnie.
  • leczenie polega na stosowaniu odpowiedniej pielęgnacji, leków miejscowych, rzadziej leków ogólnoustrojowych.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk

Bibliografia

  1. M. Filo-Rogulska, D. Wcisło-Dziadecka, L.Brzezińska-Wcisło, Neonatal and infantile acne – ethiopathogenesis, clinical presentation and treatment possibilities „Postępy Nauk Medycznych”, 1a/2018, s. 45-48.
  2. C. Serna-Tamayo, MD; C. K. Janniger, MD; G. Micali, MD; R. A. Schwartz, MD, MPH, Neonatal and Infantile Acne Vulgaris: An Update „Petriadic Dermatology” VOLUME 94, JULY 2014 s. 13-16.
  3. Infantile Acne. Poole CN, McNair V. [W]: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing 2024.
Page 1 of 166
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166
123...166Strona 1 z 166

Zadbaj z nami o zdrowie - zapisz się na newsletter!

Otrzymuj praktyczne informacje na temat profilaktyki i badań laboratoryjnych, dzięki którym poszerzysz swoją wiedzę na temat świadomej troski o zdrowie. Zapisz się na newsletter i odbierz -20% zniżki na kolejny zakup w e-sklepie.

O nas

Firma ALAB laboratoria to ogólnopolska sieć najnowocześniejszych laboratoriów diagnostycznych w Polsce oferująca najszerszą ofertę ponad 3 500 badań diagnostycznych.

Nasz adres

ul. Stępińska 22/30, 00-739 Warszawa (22) 349 60 12 info@alab.com.pl © ALAB laboratoria Sp. z o.o.