Prostata, czyli męski narząd układu moczowo-płciowego położony pod pęcherzem moczowym i otaczający cewkę moczową, spełnia wiele ważnych funkcji, które mają kluczowe znaczenie dla płodności mężczyzny. Choć jest niewielka – rozmiarem przypomina orzech włoski – jej wpływ na organizm jest ogromny.

Spis treści:

1. Prostata – co to takiego?
   • Jak wygląda prostata?
   • Gdzie znajduje się gruczoł krokowy?
2. Za co odpowiada prostata: funkcje gruczołu krokowego
3. Jak rozpoznać problemy z gruczołem krokowym u mężczyzn?
   • Problemy z prostatą. Jaki lekarz może pomóc?
4. Jakie badania wykonać przy podejrzeniu problemów z prostatą?
   • Oznaczanie poziomu antygenu PSA we krwi – na czym polega badanie?
5. Jak dbać o gruczoł krokowy?
6. Prostata: podsumowanie informacji

Prostata – co to takiego?

Prostata, znana również jako gruczoł krokowy lub stercz, to niewielki, lecz niezwykle istotny narząd wchodzący w skład męskiego układu moczowo-płciowego. To właśnie dzięki niej możliwe jest prawidłowe funkcjonowanie układu rozrodczego.

Prostata jest gruczołem cewkowo-pęcherzykowym otoczonym mięśniowym zębem. Jej głównym zadaniem jest produkcja płynu stanowiącego część nasienia – substancji, w której zawieszone są plemniki. Płyn ten odgrywa kluczową rolę w procesie zapłodnienia, zapewniając plemnikom odpowiednie środowisko do przeżycia i poruszania się.

>> Przeczytaj: Kolor spermy – od czego zależy i jaki jest prawidłowy?

Jak wygląda prostata?

Jeżeli chodzi o budowę prostaty, warto zapamiętać, że:

• przypomina orzech włoski; objętość prostaty ma mniej niż 25 ml, a jej waga u zdrowego mężczyzny wynosi ok. 30 gramów;
• składa się z dwóch płatów (prawego i lewego), połączonych tzw. węziną, które zbudowane są z licznych drobnych płacików;
• całość otacza elastyczna torebka zawierająca naczynia krwionośne i nerwy, odpowiedzialne m.in. za kontrolę erekcji;
• tworzą ją trzy rodzaje tkanek: gruczołowa (wydzielnicza), mięśniowa (umożliwia skurcze podczas ejakulacji) oraz włóknista (scala cały narząd).

>> Przeczytaj także: Azoospermia, czyli brak plemników w nasieniu. Przyczyny, diagnostyka i leczenie

Gdzie znajduje się gruczoł krokowy?

Prostata położona jest w miednicy mniejszej, tuż pod pęcherzem moczowym, otaczając początkowy odcinek cewki moczowej. Takie położenie sprawia, że gruczoł krokowy pełni rolę swoistego zaworu, który podczas wytrysku zapobiega dostawaniu się nasienia do pęcherza moczowego. Tylna powierzchnia prostaty przylega bezpośrednio do odbytnicy, co umożliwia jej palpacyjne badanie podczas wizyty u urologa – tzw. badanie per rectum.

Ważne: Położenie gruczołu krokowego w tak strategicznym miejscu sprawia, że wszelkie zmiany w jego strukturze – np. rozrost lub stan zapalny – mogą powodować charakterystyczne objawy ze strony układu moczowego, takie jak częste oddawanie moczu, czy uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza.

>> Sprawdź: Przerost prostaty – jakie są objawy? Przyczyny i leczenie przerostu gruczołu krokowego

Za co odpowiada prostata: funkcje gruczołu krokowego

Do najważniejszych funkcji prostaty należą:

• utrzymywanie optymalnego środowiska dla plemników – płyn prostaty ma lekko zasadowy odczyn, dzięki czemu neutralizuje kwaśne środowisko pochwy, chroniąc plemniki i zwiększając szanse na zapłodnienie;
• udział w ejakulacji – podczas wytrysku mięśnie prostaty kurczą się, pomagając w wypchnięciu nasienia przez cewkę moczową oraz zapobiegając jego cofaniu się do pęcherza;
• przemiana hormonów płciowych – w obrębie prostaty testosteron przekształcany jest w jego aktywniejszy metabolit – dihydrotestosteron (DHT), który wpływa na funkcjonowanie układu rozrodczego i cechy płciowe mężczyzny.

Jak rozpoznać problemy z gruczołem krokowym u mężczyzn?

Zdrowa prostata zwykle nie daje o sobie znać, jednak gdy zaczyna działać nieprawidłowo – wysyła wyraźne sygnały ostrzegawcze. Problemy z gruczołem krokowym pojawiają się najczęściej po 45.-50. roku życia i mogą mieć różne podłoże – od łagodnego rozrostu, przez stany zapalne, aż po nowotwór złośliwy.

Wczesne rozpoznanie objawów ma ogromne znaczenie, ponieważ wiele chorób prostaty rozwija się powoli i przez długi czas nie powoduje bólu ani innych dolegliwości. Warto więc zwrócić uwagę na wszelkie zmiany w codziennym funkcjonowaniu układu moczowego i rozrodczego.

>> To może Cię zainteresować: Badania laboratoryjne w diagnostyce nowotworu prostaty

Do najczęstszych objawów, które mogą świadczyć o nieprawidłowościach w obrębie gruczołu krokowego, należą:

• trudności w oddawaniu moczu – wąski, przerywany strumień, uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza, konieczność parcia;
• zwiększona częstotliwość oddawania moczu, zwłaszcza w nocy (nokturia);
• pieczenie lub ból podczas mikcji (tj. oddawania moczu);
• ból w okolicy krocza, podbrzusza lub dolnej części pleców, nasilający się podczas siedzenia i/lub wytrysku;
• krew w nasieniu lub moczu – objaw wymagający natychmiastowej konsultacji lekarskiej;
• zaburzenia erekcji i spadek libido;
• gorączka, dreszcze, złe samopoczucie – mogące towarzyszyć ostrym stanom zapalnym prostaty.

>> Zobacz również: Rak jąder i prostaty – wczesne wykrywanie oraz profilaktyka nowotworów męskich narządów płciowych

Problemy z prostatą. Jaki lekarz może pomóc?

W przypadku jakichkolwiek niepokojących objawów ze strony układu moczowo-płciowego pierwszym specjalistą, do którego należy się zgłosić, jest urolog. To właśnie on zajmuje się diagnostyką, profilaktyką i leczeniem schorzeń prostaty oraz całego układu moczowo-płciowego.

Jakie badania wykonać przy podejrzeniu problemów z prostatą?

Wizyta u urologa pozwala na ocenę stanu gruczołu krokowego, wykonanie niezbędnych badań, takich jak:

• badanie per rectum (palcem przez odbyt);
• USG przezodbytnicze;
• oznaczenie poziomu antygenu PSA we krwi – jednego z kluczowych markerów raka prostaty.

Oznaczanie poziomu antygenu PSA we krwi – na czym polega badanie?

Oznaczanie poziomu PSA, czyli swoistego antygenu sterczowego (ang. Prostate Specific Antigen), to jedno z najważniejszych badań diagnostycznych w profilaktyce i wczesnym wykrywaniu chorób gruczołu krokowego. PSA jest białkiem wytwarzanym przez komórki prostaty – zarówno zdrowe, jak i nowotworowe – dlatego jego podwyższony poziom we krwi może świadczyć o nieprawidłowościach w obrębie tego narządu. Badanie polega na pobraniu próbki krwi z żyły, najczęściej ze zgięcia łokciowego, a następnie oznaczeniu stężenia PSA w surowicy.

Warto jednak pamiętać, że podwyższony poziom PSA nie zawsze oznacza nowotwór. Wynik może wzrosnąć również w przypadku łagodnego przerostu prostaty (BPH), zapalenia gruczołu krokowego, po ejakulacji czy intensywnym wysiłku fizycznym.

Jak dbać o gruczoł krokowy?

Aby zadbać o zdrowie gruczołu krokowego, warto:

• regularnie się badać – po 50. roku życia warto raz w roku wykonywać oznaczenie PSA oraz badanie urologiczne. W przypadku mężczyzn z obciążeniem rodzinnym – rozpocząć profilaktykę już wcześniej;
• stawiać na zdrową, zbilansowaną dietę – w codziennym jadłospisie powinny dominować warzywa (szczególnie pomidory bogate w likopen), owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, ryby morskie i zdrowe tłuszcze roślinne. Należy ograniczyć tłuszcze zwierzęce, czerwone mięso i żywność wysoko przetworzoną;
• być aktywnym fizycznie – regularne ćwiczenia poprawiają krążenie w obrębie miednicy i pomagają utrzymać prawidłową masę ciała, co zmniejsza ryzyko przerostu prostaty. Wystarczy 30 minut ruchu dziennie – spacer, pływanie, jazda na rowerze (z odpowiednim siodełkiem) czy ćwiczenia ogólnorozwojowe;
• unikać używek – zarówno nadmierne spożycie alkoholu, jak i palenie tytoniu zwiększają ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych, w tym raka prostaty;
• pamiętać o nawodnieniu i higienie układu moczowego – picie odpowiedniej ilości wody wspiera prawidłową pracę pęcherza i prostaty, a unikanie długiego wstrzymywania moczu zmniejsza ryzyko infekcji;
• dbać o regularne życie seksualne – ejakulacja wspomaga naturalne oczyszczanie gruczołu krokowego i może zmniejszać ryzyko zastojów wydzieliny, sprzyjających stanom zapalnym.

>> Sprawdź: Jakie mogą być przyczyny bólu jąder?

Prostata: podsumowanie informacji

• Prostata to niewielki, ale niezwykle ważny gruczoł męskiego układu moczowo-płciowego – odpowiada m.in. Za produkcję płynu, w którym zawieszone są plemniki;
• Choroby prostaty (takie jak łagodny przerost, zapalenie czy rak prostaty) mogą rozwijać się powoli i początkowo nie dawać wyraźnych objawów, dlatego tak istotna jest profilaktyka;
• Objawy ostrzegawcze to przede wszystkim: trudności w oddawaniu moczu, ból krocza, pieczenie, uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza, krew w moczu lub nasieniu;
• Oznaczenie PSA we krwi to podstawowe badanie pozwalające wcześnie wykryć nieprawidłowości w obrębie gruczołu krokowego – szczególnie ważne po 50. roku życia;
• Urolog to specjalista, do którego warto zgłaszać się profilaktycznie raz w roku – nawet jeśli nie występują żadne objawy.

Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski

Bibliografia

1. Radziszewski P., Badania diagnostyczne w urologii, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2014.
2. Wiercińska M., Prostata (gruczoł krokowy, stercz), Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2023.
3. Bukowska B., Prostata – co to jest i gdzie się znajduje? Budowa, funkcje, choroby, wylecz.to, 2024.
4. Sekhoacha M, Riet K, Motloung P, Gumenku L, Adegoke A, Mashele S. Prostate Cancer Review: Genetics, Diagnosis, Treatment Options, and Alternative Approaches. Molecules. 2022 Sep 5;27(17):5730.
5. https://pacjent.gov.pl/zapobiegaj/jak-badac-prostate (dostęp: 15.10.2025).

Po ukończeniu 50. roku życia wzrasta ryzyko wielu chorób przewlekłych. Dlatego obowiązkowym elementem dbania o zdrowie stają się regularne badania profilaktyczne. Wczesne wykrycie nieprawidłowości pozwala nie tylko na skuteczniejsze leczenie, ale także na zapobieganie poważnym powikłaniom. Dowiedz się, jakie są badania krwi po 50. roku życia dla kobiet i mężczyzn oraz jak często je wykonywać.

Spis treści:

1. Jakie badania kontrolne po 50.?
   • Morfologia
   • Badanie poziomu glukozy
   • Lipidogram
   • Próby wątrobowe
   • Poziom kwasu moczowego
   • Diagnostyka chorób tarczycy
2. Jakie jeszcze badania po 50. wykonać?
   • Badanie ogólne moczu
   • Badanie na krew utajoną w kale
3. Jakie badania po 50. roku życia: mężczyźni
4. Jakie badania po 50. roku życia: kobiety
5. Co ile badania okresowe po 50. roku życia?
6. Jak przygotować się do badań 50+?

Jakie badania kontrolne po 50.?

Wraz z wiekiem wzrasta ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, nowotworów, zaburzeń metabolicznych i problemów z funkcjonowaniem narządów wewnętrznych. Regularne badania laboratoryjne i obrazowe pozwalają wykryć zmiany, zanim pojawią się wyraźne objawy.

Podstawą każdej profilaktyki zdrowotnej są testy laboratoryjne z krwi, które dostarczają lekarzowi rodzinnemu cennych informacji o funkcjonowaniu całego organizmu. Najważniejsze badania dla osób 50 plus to:

• morfologia krwi,
• lipidogram,
• ocena stężenia glukozy we krwi,
• TSH (kobiety),
• antygen PSA (mężczyźni).

Rekomendowane badania krwi po 50. roku życia dla kobiet i mężczyzn to również:

• poziom witaminy D,
• kwas moczowy,
• kreatynina i eGFR,
• enzymy wątrobowe,
• elektrolity,
• ocena poziomu hormonów płciowych,
• wapń i fosfor,
• żelazo i ferrytyna.

Badania te są szczególnie istotne u osób z czynnikami ryzyka, takimi jak nadwaga, nadciśnienie, cukrzyca czy obciążający wywiad rodzinny. Częstotliwość oraz zakres diagnostyki powinny być zawsze ustalane indywidualnie przez lekarza, w zależności od stanu zdrowia pacjenta.

Morfologia

Morfologia krwi to podstawowe badanie, które dostarcza informacji o głównych elementach komórkowych krwi: erytrocytach (czerwonych krwinkach), leukocytach (białych krwinkach) i trombocytach (płytkach krwi). Analiza parametrów morfologii pozwala ocenić ogólną kondycję organizmu oraz wykryć m.in. niedokrwistość.

>> Zobacz: Morfologia krwi – badanie, które może uratować życie!

Badanie poziomu glukozy

Systematyczna kontrola stężenia glukozy we krwi po 50. roku życia jest bardzo ważna w kontekście wczesnego wykrycia zaburzeń gospodarki węglowodanowej – stanu przedcukrzycowego czy cukrzycy typu 2 – które przez wiele lat mogą rozwijać się bez żadnych objawów. W niektórych przypadkach lekarz może zalecić również test obciążenia glukozą (OGTT) lub badanie hemoglobiny glikowanej (HbA1c).

Lipidogram

Na lipidogram, czyli pełny profil lipidowy, składają się:

• cholesterol całkowity,
• cholesterol frakcji HDL,
• cholesterol frakcji LDL,
• trójglicerydy,
• cholesterol nie-HDL.

Lipidogram pozwala ocenić ryzyko rozwoju miażdżycy, choroby wieńcowej czy udaru mózgu.

Próby wątrobowe

Panel badań wątrobowych, nazywany potocznie „próbami wątrobowymi”, obejmuje przede wszystkim pomiar enzymów wątrobowych: ALT (aminotransferazy alaninowej), AST (aminotransferazy asparaginianowej), GGTP (gamma-glutamylotranspeptydazy) oraz ALP (fosfatazy alkalicznej), a także bilirubiny. Enzymy te, gdy komórki wątroby (hepatocyty) są uszkadzane, przedostają się do krwiobiegu, a ich podwyższony poziom jest sygnałem toczącego się procesu chorobowego.

Poziom kwasu moczowego

Kwas moczowy jest produktem metabolizmu puryn w organizmie. Podwyższony poziom może świadczyć o dnie moczanowej, kamicy nerkowej oraz o zwiększonym ryzyku chorób sercowo-naczyniowych.

Diagnostyka chorób tarczycy

Po 50. roku życia, szczególnie u kobiet, częściej występują zaburzenia pracy tarczycy, takie jak niedoczynność czy choroba Hashimoto. Zaleca się przynajmniej jednorazowe oznaczenie hormonu tyreotropowego (TSH) i ponowną kontrolę w razie nieprawidłowego wyniku, objawów lub obecności czynników ryzyka.

TSH jest hormonem przysadki mózgowej, który stymuluje tarczycę do produkcji jej własnych hormonów. Podwyższony poziom zazwyczaj sugeruje niedoczynność tarczycy, natomiast obniżony – jej nadczynność. W przypadku nieprawidłowego wyniku lekarz zwykle rozszerza diagnostykę o badania wolnych hormonów tarczycy (FT3 i FT4) oraz o oznaczenie przeciwciał przeciwtarczycowych (przede wszystkim anty-TPO).

Jakie jeszcze badania po 50. wykonać?

Inne zalecane kontrolne badania 50 plus to:

• badanie ogólne moczu,
• USG jamy brzusznej,
• EKG,
• RTG klatki piersiowej,
• kolonoskopia,
• densytometria,
• pomiar ciśnienia tętniczego,
• pomiar masy ciała,
• badanie okulistyczne z badaniem dna oka i pomiarem ciśnienia śródgałkowego,
• test na obecność krwi utajonej w kale,
• ocena znamion i pieprzyków,
• badanie stomatologiczne.

Oprócz tego należy regularnie zgłaszać się na ogólne badanie do lekarza internisty.

Badanie ogólne moczu

Badanie ogólne moczu może wykazać nieprawidłowości w pracy nerek i dróg moczowych. Pozwala wykryć obecność białka, glukozy, krwi czy bakterii. Dzięki temu możliwe jest wczesne rozpoznanie m.in. infekcji układu moczowego, kamicy nerkowej czy chorób nerek.

Badanie na krew utajoną w kale

Badanie kału na krew utajoną jest prostym i nieinwazyjnym testem, który pozwala wykryć niewielkie ilości krwi niewidoczne gołym okiem. Ma ono szczególne znaczenie w profilaktyce raka jelita grubego, którego ryzyko rośnie po 50. roku życia.

Jakie badania po 50. roku życia: mężczyźni

U mężczyzn po 50. roku życia szczególną uwagę należy zwrócić na profilaktykę chorób prostaty. Zaleca się regularne wizyty u urologa, obejmujące badanie per rectum oraz oznaczanie poziomu PSA (antygenu swoistego dla prostaty). Podwyższony wynik może świadczyć o łagodnym przeroście gruczołu krokowego, ale także o raku prostaty, dlatego nie należy go bagatelizować. Dodatkowo wskazane są regularne badania jąder – zarówno podczas wizyt lekarskich, jak i w formie comiesięcznego samobadania.

Jakie badania po 50. roku życia: kobiety

Kobiety w wieku 50+ powinny pamiętać o regularnych badaniach ginekologicznych, obejmujących cytologię oraz USG narządów rodnych. Raz na kilka lat warto skontrolować również poziom hormonów płciowych. Profilaktyka raka piersi obejmuje mammografię wykonywaną co 2 lata, a także comiesięczne samobadanie piersi.

Co ile badania okresowe po 50. roku życia?

Częstotliwość wykonywania badań kontrolnych po 50. roku życia powinna być zawsze ustalana indywidualnie z lekarzem rodzinnym, który weźmie pod uwagę ogólny stan zdrowia, obciążenia rodzinne oraz wyniki poprzednich badań. Przyjmuje się jednak, że podstawowe badania laboratoryjne, takie jak morfologia, glukoza, lipidogram i badanie moczu, należy powtarzać raz w roku. Również raz w roku należy zmierzyć ciśnienie tętnicze krwi, skontrolować masę ciała, zgłosić się na ogólne badanie do internisty oraz wykonać badanie kału na krew utajoną, EKG, USG jamy brzusznej, badanie okulistyczne i kontrolę znamion.

>> Zobacz: Czym jest wiek biologiczny i jak go sprawdzić?

Raz na 10 lat należy wykonać kolonoskopię (co 5 lat, jeżeli występuje wywiad rodzinny raka jelita grubego, stwierdzono polipy lub dodatni test FIT). RTG klatki piersiowej wykonuje się zgodnie z zaleceniem lekarza, ale u wieloletnich palaczy warto rozważyć coroczną diagnostykę obrazową. Densytometrię (DXA) zaleca się po 65. r.ż., a kolejne badanie co 2-5 lat, zależnie od wyniku i czynników ryzyka.

Kobiety powinny co roku zgłosić się na badanie ginekologiczne wraz z cytologią i USG narządów rodnych, a co 2 lata wykonać mammografię. Natomiast mężczyznom zaleca się:

• co 2 lata zgłosić się do urologa na badanie per rectum,
• co 3 lata zgłosić się do lekarza na badanie jąder,
• co rok oznaczyć stężenie antygenu PSA.

Ponadto kobiety nie powinny zapominać o comiesięcznym samobadaniu piersi, a mężczyźni o samobadaniu jąder.

Jak przygotować się do badań 50+?

Aby wyniki kontrolnych badań były miarodajne, konieczne jest odpowiednie przygotowanie. Większość testów laboratoryjnych z krwi wymaga pozostania na czczo. Oznacza to, że na 12 godzin przed pobraniem krwi nie należy spożywać żadnych pokarmów ani napojów – poza niesłodzoną wodą. Ostatni posiłek powinien być lekkostrawny.

>> Sprawdź: Jak przygotować się do badań laboratoryjnych?

Na 24 godziny przed badaniami należy powstrzymać się od:

• picia alkoholu,
• picia kawy,
• picia napojów energetycznych,
• intensywnego wysiłku fizycznego.

Kwestię przyjęcia leków w dniu badania należy omówić indywidualnie z lekarzem.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha

Bibliografia

1. https://www.mp.pl/pacjent/w-praktyce/pierwszy-kontakt/136164,zeby-nie-zachorowac (dostęp 06.10.2025).
2. https://www.zwrotnikraka.pl/kalendarz-badan-profilaktycznych-kobieta-mezczyzna/ (dostęp 06.10.2025).
3. M. Kamińska, Profilaktyka, Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Warszawie
4. M. Banach i in., Wytyczne PTL/KLRWP/PTK/PTDL/PTD/PTNT diagnostyki i leczenia zaburzeń lipidowych w Polsce 2021, Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce Rok 2021, t. 7, nr 3, s. 113–222

Badanie ogólne moczu jest jednym z najczęściej wykonywanych badań laboratoryjnych, a przy tym prostym, tanim i bardzo czułym na zmiany w stanie zdrowia. Pozwala ocenić funkcję nerek, obecność stanu zapalnego, zaburzeń metabolicznych czy chorób ogólnoustrojowych. Aby jednak wynik był wiarygodny, konieczne jest właściwe przygotowanie pacjenta i prawidłowe pobranie próbki. U kobiet jednym z częstych czynników mogących wpłynąć na wynik jest miesiączka. Domieszka krwi menstruacyjnej, wydzieliny z dróg rodnych czy złuszczonego nabłonka może powodować zafałszowanie wyników. Warto wiedzieć, w jaki sposób cykl menstruacyjny wpływa na analizę moczu, które parametry są najbardziej wrażliwe oraz jak postąpić, jeśli badanie trzeba wykonać właśnie w tym czasie.

Z tego artykułu dowiesz się:

• kiedy miesiączka może zafałszować wynik badania ogólnego moczu i które wskaźniki są najbardziej wrażliwe,
• czy i w jakich sytuacjach można wykonać badanie moczu w trakcie krwawienia,
• jak prawidłowo pobrać próbkę podczas okresu, aby ograniczyć ryzyko kontaminacji,
• jakich badań (nie tylko z moczu) lepiej nie wykonywać w czasie miesiączki.

Spis treści:

1. Badanie moczu a okres – czy miesiączka wpływa na wyniki?
   • Parametry moczu, które są najbardziej wrażliwe na okres
2. Czy można robić badanie moczu podczas okresu?
3. Jak pobrać mocz do badania podczas okresu?
4. Jakich badań nie można robić podczas miesiączki?

Badanie moczu a okres – czy miesiączka wpływa na wyniki?

Tak. Obecność krwi i wydzieliny pochwowej może zanieczyścić próbkę, prowadząc do wyników fałszywie dodatnich lub trudnych do interpretacji. Polskie Towarzystwo Diagnostyki Laboratoryjnej (PTDL) zaleca, aby w przypadku braku pilnej potrzeby nie wykonywać badania ogólnego moczu w trakcie miesiączki oraz 2–3 dni przed i po krwawieniu. To jedna z najprostszych metod prewencji błędów przedanalitycznych.

W praktyce diagnostycznej widzimy, że nawet prawidłowo pobrana próbka w czasie obfitego krwawienia częściej wymaga powtórzenia, bo nie pozwala wiarygodnie odróżnić hematurii (krwiomoczu) od zwykłej domieszki krwi menstruacyjnej. Dlatego jeśli badanie nie jest pilne najlepiej zaplanować je po zakończeniu krwawienia.

>> Warto wiedzieć: Mocz – jak powstaje, kiedy zrobić badanie i jak się przygotować?

Parametry moczu, które są najbardziej wrażliwe na okres

Podczas miesiączki do próbki moczu może przedostać się krew, wydzielina pochwowa lub śluz. Elementy te w sposób bezpośredni wpływają na obraz mikroskopowy i biochemiczny moczu, prowadząc do wyników trudnych do interpretacji. Nawet u zdrowej kobiety mogą pojawić się zaburzenia parametrów sugerujące chorobę nerek lub zakażenie układu moczowego.

Do najczęściej spotykanych nieprawidłowości należą:

• Erytrocyty (fałszywy krwiomocz) – krew menstruacyjna zwiększa liczbę erytrocytów w próbce, co może być błędnie interpretowane jako objaw uszkodzenia nerek lub dróg moczowych.

>> Przeczytaj także: Erytrocyty w moczu – co to oznacza, jak postępować w przypadku podwyższonych wartości?

• Leukocyty i bakterie (pozorne zakażenie) – wydzielina z pochwy może zawierać komórki zapalne i bakterie, które po przedostaniu się do moczu dają obraz fałszywego ZUM.

>> Dowiedz więcej: Leukocyty w moczu – co oznaczają, jakie są normy i wskazania do badania?

• Nabłonki płaskie i śluz (mętność próbki) – ich obecność wynika z kontaminacji materiałem z dróg rodnych, powodując zmętnienie moczu.

>> Warto wiedzieć: Nabłonki płaskie w moczu – co oznaczają? Liczne i nieliczne – jak interpretować wynik?

• Białko (fałszywie dodatni wynik) – białko pochodzące z krwi menstruacyjnej może być mylnie uznane za objaw białkomoczu.

>> Przeczytaj także: Białko w moczu – badanie, normy, przyczyny. Jak leczyć białkomocz?

• Barwa i pH moczu – zmieniają się pod wpływem krwi i wydzieliny; mocz może stać się ciemniejszy, a jego odczyn bardziej zasadowy.

Parametry takie jak glukoza, ciała ketonowe czy ciężar właściwy są mniej podatne na zafałszowanie, jednak interpretacja całego wyniku i tak bywa utrudniona.

Wszystkie te czynniki sprawiają, że wynik badania w czasie miesiączki często wymaga ponownego potwierdzenia po zakończeniu krwawienia, zanim zostanie wykorzystany do decyzji klinicznej.

>> Dowiedz się więcej: Kolor moczu – co oznacza i kiedy zwiastuje problemy ze zdrowiem? Jakie badania wykonać?

Czy można robić badanie moczu podczas okresu?

W sytuacjach planowych badanie warto odłożyć do czasu zakończenia miesiączki. Jeśli jednak istnieje potrzeba pilnej diagnostyki np. podejrzenie ostrego zakażenia dróg moczowych, gorączki niewiadomego pochodzenia lub kolki nerkowej można je wykonać, z zachowaniem odpowiednich środków ostrożności.

W takim przypadku należy poinformować laboratorium, że próbka została pobrana w trakcie miesiączki. Informacja ta umożliwia diagnostom właściwą interpretację wyniku i ewentualne zalecenie powtórzenia badania po zakończeniu krwawienia.

Jak pobrać mocz do badania podczas okresu?

Jeśli wykonanie badania jest konieczne, zaleca się szczególne przestrzeganie zasad higieny i właściwej techniki pobrania:

1. Pobierz poranny mocz po co najmniej 4–8 godzinach przerwy; pobierz środkowy strumień do jałowego pojemnika. 
2. Przygotowanie krocza: dokładne umycie wodą (bez środków antyseptycznych), osuszenie jednorazowym ręcznikiem; mycie zawsze od przodu ku tyłowi. 
3. Zabezpieczenie pochwy: załóż tampon albo przyłóż jałowy gazik do przedsionka pochwy, by ograniczyć napływ krwi/wydzieliny. 
4. Poinformuj laboratorium, że próbka pochodzi z okresu (adnotacja na skierowaniu/pojemniku). 
5. Dostarczenie próbki w ≤2 h (lub przechowywanie w chłodzie do czasu transportu). 

Jakich badań nie można robić podczas miesiączki?

Miesiączka może wpływać nie tylko na wyniki badania moczu, ale także na wiele innych testów diagnostycznych. Obecność krwi i zmian hormonalnych w tym czasie potrafi zafałszować wyniki lub utrudnić ich interpretację. Wśród badań, które warto odroczyć do zakończenia krwawienia, znajdują się:

• Cytologia szyjki macicy – nie zaleca się jej wykonywania w czasie miesiączki, ponieważ krew utrudnia ocenę komórek i zwiększa ryzyko wyników niejednoznacznych. Najlepszy moment to okres między 10. a 20. dniem cyklu.
• Badanie kału na krew utajoną – krwawienie miesiączkowe może dać wynik fałszywie dodatni, dlatego test najlepiej wykonać co najmniej 3 dni po zakończeniu miesiączki.
• Wymazy z pochwy lub szyjki macicy (mikrobiologiczne, ginekologiczne) – obecność krwi może utrudniać ocenę preparatu i zaburzać wyniki. W większości przypadków zaleca się pobranie materiału poza okresem krwawienia, chyba że lekarz zadecyduje inaczej.
• Niektóre badania hormonalne – choć wiele z nich wykonuje się właśnie w określonych dniach cyklu, warto pamiętać, że miesiączka może wpływać na stężenie niektórych parametrów, np. żelaza, ferrytyny czy hemoglobiny. W przypadku wątpliwości warto zapytać lekarza lub diagnostę, kiedy najlepiej wykonać oznaczenie.

>> Przeczytaj też: Jakie badania krwi można wykonać w trakcie miesiączki?

Miesiączka to naturalny proces fizjologiczny, który jednak może istotnie wpłynąć na wyniki badań laboratoryjnych. W przypadku badania moczu nawet niewielka domieszka krwi menstruacyjnej może spowodować wyniki fałszywie dodatnie, sugerujące krwiomocz lub zakażenie. Dlatego, jeśli nie ma wskazań nagłych, pobranie próbki najlepiej odłożyć do czasu, gdy krwawienie całkowicie ustąpi.

Najważniejsze zalecenia:

• Nie wykonuj badania moczu podczas miesiączki, jeśli nie ma takiej potrzeby.
• Unikaj również 2–3 dni przed i po krwawieniu.
• Jeśli badanie jest pilne – pobierz mocz po dokładnym umyciu krocza i zabezpieczeniu pochwy.
• W czasie okresu nie wykonuj cytologii, posiewu moczu ani badania kału na krew utajoną.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk

Bibliografia

1. Morimoto M., Yanai H., Matsuno K. Morphologic changes in urine particles during the menstrual cycle. Clin Chem. 2005 Jun;51(6):1081-2.
2. Morimoto M., Yanai H., Shukuya K. et al. Effects of midstream collection and the menstrual cycle on urine particles and dipstick urinalysis among healthy females. Clin Chem. 2003 Jan;49(1):188-90. 
3. https://ptdl.pl/index.php/strefa-pacjenta/przygotowanie-pacjenta-do-badania-ogolnego-moczu/?utm_source=chatgpt.com
4. Plebani M. Errors in clinical laboratories or errors in laboratory medicine? Clin Chem Lab Med. 2006;44(6):750-9.