Sklep
Strona główna Blog Strona 13

Szmery w sercu u dzieci i noworodków – co mogą oznaczać, czy są groźne

Damian Matusiak
-
0
Szmery w sercu u dzieci i noworodków – co mogą oznaczać, czy są groźne

Szmer w sercu u dziecka to temat, który wzbudza niepokój u wielu rodziców. Taka informacja niejednokrotnie sprawia, że wyobrażają sobie najgorsze scenariusze. Niniejszy artykuł ma na celu wyjaśnienie, czym tak naprawdę są szmery serca, jakie mogą mieć podłoże i czy zawsze oznaczają poważną chorobę. Dowiesz się, jak przebiega diagnostyka różnicowa, jakie są możliwości leczenia oraz kiedy szmery wymagają jedynie obserwacji. Głodny wiedzy? Przeczytaj i nasyć się cennymi dla każdego rodzica informacjami.

Spis treści:

  1. Czym są szmery nad sercem?
  2. Szmery a wiek: charakterystyczne objawy
  3. Czy szmery w sercu u dziecka zawsze oznaczają wadę serca?
  4. Czy szmery serca u dziecka są groźne — ścieżka diagnostyczna
  5. Jak przebiega leczenie szmerów serca u dziecka?
  6. Rola diety w profilaktyce szmerów serca u dziecka
  7. Szmery w sercu u dziecka: podsumowanie
  8. Szmery w sercu dziecka — zakończenie
  9. Szmery w sercu u dziecka – sekcja FAQ

    Czym są szmery nad sercem?

    Szmery serca to dźwięki, które lekarz słyszy podczas osłuchiwania klatki piersiowej przy pomocy stetoskopu. Są efektem burzliwego przepływu krwi przez struktury serca i naczynia krwionośne. Można je porównać do dźwięku, jaki wydaje woda płynąca przez wąż ogrodowy – gdy strumień jest swobodny, przepływ jest cichy, ale jeśli napotka na zwężenie lub ostry zakręt, staje się głośny i słyszalny. Szmery klasyfikuje się na podstawie ich głośności (w 6-stopniowej skali Levine’a), lokalizacji, promieniowania, czasu występowania w cyklu pracy serca (skurczowe, rozkurczowe, ciągłe) oraz tonu. Kluczowe jest rozróżnienie między szmerami niewinnymi (fizjologicznymi, czynnościowymi) a organicznymi, które są spowodowane wadą serca.

    Szmery a wiek: charakterystyczne objawy

    Charakter i prawdopodobieństwo występowania różnych typów szmerów zmieniają się wraz z wiekiem dziecka. Szmery niewinne są często związane z okresami szybkiego wzrostu i są słyszalne u nawet 90% dzieci na danym etapie życia.

    Szmery serca u noworodka

    U noworodków szmery serca zawsze wymagają szczególnej uwagi. W tym wieku często ujawniają się wrodzone wady serca, które mogły nie być widoczne w życiu płodowym. Szmer może być pierwszym objawem poważnych schorzeń, takich jak ubytek przegrody międzykomorowej (VSD), przetrwały przewód tętniczy (PDA) czy zwężenie zastawki płucnej. Jednakże, u noworodków występują również szmery przejściowe, związane z adaptacją układu krążenia do życia pozamacicznego.

    Szmery serca u niemowlaka

    W okresie niemowlęcym nadal mogą ujawniać się wrodzone wady serca. Jednocześnie jest to wiek, w którym bardzo często pojawiają się szmery niewinne, np. szmer Still’a. Charakteryzuje się on dźwiękiem „wibrującym” lub „nutą strunową”, najlepiej słyszalnym w okolicy lewego mostka i nie towarzyszą mu żadne inne niepokojące objawy. Jeśli niemowlę rozwija się prawidłowo, dobrze przybiera na masie, jest aktywne i nie występują u niego sinica czy duszność, szmer najprawdopodobniej ma charakter łagodny.

    Szmery serca u nastolatków

    W wieku nastoletnim szmery niewinne są również powszechne, często związane z szybkim skokiem wzrostu i zmianami w budowie klatki piersiowej. Mogą się nasilać podczas wysiłku fizycznego, gorączki lub w stanach pobudzenia. W tej grupie wiekowej należy również wziąć pod uwagę nabyte wady zastawkowe, chociaż są one znacznie rzadsze.

    Czy szmery w sercu u dziecka zawsze oznaczają wadę serca?

    Absolutnie nie. Szacuje się, że nawet 90% szmerów wykrywanych u dzieci to szmery niewinne. Oznacza to, że serce jest budowane prawidłowo i funkcjonuje bez zarzutu, a szmer jest jedynie „dźwiękiem towarzyszącym” zdrowemu, dynamicznemu krążeniu krwi.

    Szmery u dziecka w czasie infekcji

    Jednym z kluczowych czynników, które mogą uwidocznić lub nasilić szmer niewinny, jest gorączka. Podwyższona temperatura ciała przyspiesza akcję serca i zmniejsza lepkość krwi, co prowadzi do zwiększonej turbulencji i głośniejszego szmeru. Podobny efekt może wywołać niedokrwistość u dziecka. Dlatego szmer wykryty podczas choroby nie musi oznaczać patologii serca, ale jeśli nie zanika po ustąpieniu infekcji, wymaga kontroli.

    Czy szmery serca u dziecka są groźne — ścieżka diagnostyczna

    Groźność szmeru w sercu dziecka zależy od jego przyczyny. Szmery niewinne są niegroźne. Szmery organiczne, wynikające z wad strukturalnych serca, mogą być groźne i wymagać interwencji. Ścieżka diagnostyczna zawsze zaczyna się od szczegółowego wywiadu lekarskiego i badania fizykalnego. Lekarz ocenia nie tylko charakter szmeru, ale także ogólny stan dziecka: obecność sinicy, duszności, słaby przyrost masy ciała, męczliwość podczas karmienia czy opóźnienia rozwojowe.

    Jakie badania pozwalają stwierdzić przyczyny szmerów serca u dziecka?

    Podstawowym i całkowicie nieinwazyjnym badaniem, które pozwala odróżnić szmer niewinny od organicznego, jest echokardiogram. Badanie to w czasie rzeczywistym pokazuje budowę wszystkich struktur serca (zastawki, przegrody, mięsień), ocenia kierunek przepływu krwi i pozwala zmierzyć jego prędkość. Inne pomocnicze badania to:

    • EKG : ocenia rytm i częstość pracy serca, może wykryć pośrednie oznaki przerostu jam serca;
    • RTG klatki piersiowej: ocenia wielkość i kształt sylwetki serca;
    • pulsoksymetria: bezbolesny pomiar wysycenia krwi tlenem, ważny w diagnostyce wad siniczych.

    Szmery w sercu u dziecka a anemia: niezbędne badania laboratoryjne

    Niedokrwistość jest częstą, pozasercową przyczyną szmerów, stąd lekarz może zlecić morfologię krwi, stężenie ferrytyny i CRP (to ostatnie pomaga w interpretacji drugiego parametru). W anemii zmniejsza się liczba czerwonych krwinek lub stężenie hemoglobiny, co upośledza zdolność krwi do przenoszenia tlenu. Aby dostarczyć odpowiednią ilość tlenu do tkanek, serce musi przepompowywać krew szybciej, co prowadzi do zwiększonego, turbulentnego przepływu i powstawania szmeru.

    Pakiet anemii(4 badania) banerek

    Jak interpretować wyniki badań i kiedy skonsultować się z lekarzem?

    Interpretacją wyników zawsze powinien zająć się lekarz – pediatra lub kardiolog dziecięcy. Konsultacja jest pilnie konieczna, jeśli u dziecka, oprócz szmeru, zaobserwujesz którykolwiek z następujących objawów:

    • sinica (sine zabarwienie skóry, zwłaszcza warg i okolic ust),
    • duszność, szybkie męczenie się podczas karmienia lub zabawy,
    • słaby przyrost masy ciała,
    • nadmierna potliwość,
    • ograniczona tolerancja wysiłku.

    Brak tych objawów przy prawidłowym wyniku echokardiogramu z dużym prawdopodobieństwem pozwala stwierdzić, że szmer jest niewinny.

    Jak przebiega leczenie szmerów serca u dziecka?

    Leczenie szmerów serca u dziecka dotyczy nie szmeru samego w sobie, ale jego przyczyny. Szmery niewinne nie wymagają żadnego leczenia, ograniczenia aktywności ani specjalistycznej diety. Dziecko może normalnie żyć, uprawiać sport i rozwijać się. W przypadku szmerów organicznych, leczenie zależy od rodzaju i ciężkości wady serca. Może ono obejmować:

    • obserwację: małe ubytki przegród często zamykają się samoistnie;
    • leczenie farmakologiczne: leki wspomagające pracę serca, kontrolujące niewydolność lub obniżające ciśnienie płucne;
    • zabiegi przezskórne lub operacje kardiochirurgiczne.

    Rola diety w profilaktyce szmerów serca u dziecka

    Dieta nie ma bezpośredniego wpływu na powstawanie lub zanikanie szmerów niewinnych ani na powstawanie wrodzonych wad serca. Jednakże, prawidłowe odżywianie odgrywa kluczową rolę w ogólnym zdrowiu układu krążenia i może zapobiegać anemii, która jest jedną z przyczyn szmerów. Dieta w anemii powinna być bogata w żelazo (czerwone mięso, żółtko jaj, zielone warzywa liściaste, rośliny strączkowe), witaminy z grupy B oraz inne mikroelementy.

    Pakiet sercowy (10 badań) banerek

    Szmery w sercu u dziecka: podsumowanie

    Większość szmerów u dzieci to szmery niewinne, które są niegroźne i nie wymagają leczenia. Kluczowe badanie to echokardiogram, które różnicuje rodzaj szmeru. Objawy alarmowe to sinica, duszność, słaby przyrost masy ciała i męczliwość. Leczenie dotyczy wyłącznie wad serca, a nie szmerów niewinnych.

    Szmery w sercu dziecka — zakończenie

    Szmery w sercu u dziecka to powszechne zjawisko, które w ogromnej większości przypadków nie powinno być powodem do niepokoju. Kluczowe jest podejście oparte na rzetelnej diagnostyce, głównie za pomocą badania echokardiograficznego, które daje ostateczną odpowiedź co do charakteru szmeru. Pamiętaj, że rolą rodzica jest obserwacja ogólnego stanu dziecka, a rolą lekarza – postawienie trafnej diagnozy.

    Szmery w sercu u dziecka – sekcja FAQ

    Kiedy należy martwić się szmerem serca u dziecka?

    Należy się martwić, jeśli szmerowi towarzyszą niepokojące objawy, takie jak: sine zabarwienie skóry (sinica), duszność, problemy z przybieraniem na wadze, nadmierna potliwość, znaczna męczliwość podczas karmienia lub zabawy oraz ograniczona tolerancja wysiłku w porównaniu do rówieśników.

    Co się dzieje, jeśli dziecko urodzi się ze szmerem serca?

    Jeśli noworodek rodzi się ze szmerem, jest on zawsze traktowany z należytą uwagą. Część szmerów u noworodków ma charakter przejściowy i wynika z adaptacji krążenia do życia pozamacicznego.

    Ile dzieci rodzi się ze szmerami serca?

    Szacuje się, że nawet 1-2% wszystkich noworodków może mieć słyszalny szmer serca w pierwszych dniach życia. Jednak zdecydowana większość z nich (około 90%) to szmery niewinne lub przejściowe, nie związane z poważną wadą strukturalną.

    Czy szmery serca są częste u wcześniaków?

    Tak, u wcześniaków szmery serca są statystycznie częstsze.

    Źródła

    1. Mejia E, Dhuper S. Innocent Murmur. [Updated 2023 Sep 4]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-.
      https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507849/
    2. Yoon SA, Hong WH, Cho HJ. Congenital heart disease diagnosed with echocardiogram in newborns with asymptomatic cardiac murmurs: a systematic review. BMC Pediatr. 2020 Jun 30;20(1):322. doi: 10.1186/s12887-020-02212-8. PMID: 32605548; PMCID: PMC7325562.
      https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7325562
    3. Ford B, Lara S, Park J. Heart Murmurs in Children: Evaluation and Management. Am Fam Physician. 2022 Mar 1;105(3):250-261. PMID: 35289571.
      https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2022/0300/p250.html
    4. Begic E, Begic Z. Accidental Heart Murmurs. Med Arch. 2017 Aug;71(4):284-287. doi: 10.5455/medarh.2017.71.284-287. PMID: 28974851; PMCID: PMC5585808.
      https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5585808

    Biegunka bakteryjna – jak ją rozpoznać? Objawy, przyczyny i leczenie

    Maria Wydra
    -
    0
    Biegunka bakteryjna – jak ją rozpoznać? Objawy, przyczyny i leczenie

    Nagły ból brzucha, gorączka i wodniste stolce – to może być biegunka bakteryjna. Warto wiedzieć, jak ją rozpoznać, bowiem potrafi błyskawicznie odwodnić i osłabić organizm. Poznaj najczęstsze objawy i zalecane metody diagnostyczne.

    Z tego artykułu dowiesz się:
    – czym jest biegunka bakteryjna i jakie są jej przyczyny,
    – jak odróżnić biegunkę bakteryjną od wirusowej,
    – jakie objawy powinny skłonić do konsultacji lekarskiej,
    – na czym polega diagnostyka,
    – jak wygląda leczenie i co pomaga w regeneracji.

    Spis treści:

    1. Biegunka bakteryjna: przyczyny dolegliwości
    2. Biegunka bakteryjna a wirusowa: różnice
    3. Czy biegunka bakteryjna jest zaraźliwa?
    4. Bakteryjna biegunka: objawy towarzyszące
    5. Diagnostyka biegunki bakteryjnej: jakie badania wykonać?
    6. Biegunka bakteryjna: leczenie. Co pomaga przy biegunce bakteryjnej?
    7. Biegunka bakteryjna: najczęstsze pytania (FAQ)
    8. Podsumowanie informacji o biegunce bakteryjnej

    Biegunka bakteryjna: przyczyny dolegliwości

    Biegunka bakteryjna (w klasyfikacji ICD-10 kody z zakresu A04) rozwija się w wyniku zakażenia przewodu pokarmowego bakteriami chorobotwórczymi, które najczęściej trafiają do organizmu drogą pokarmową przez spożycie skażonej wody lub żywności (surowe mięso, jaja, drób, niepasteryzowane mleko). O biegunce mówimy przy ≥3 wypróżnieniach dziennie i zmianie konsystencji stolca na luźną lub wodnistą.

    Najczęściej odpowiedzialne są bakterie Salmonella spp., Campylobacter jejuni, Shigella spp., Yersinia enterocolitica oraz toksynotwórcze szczepy Escherichia coli (ETEC, EHEC, EAEC), często odpowiedzialne za biegunkę podróżnych. U osób po antybiotykoterapii częstą przyczyną jest także Clostridioides difficile, prowadząca do rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego.

    Zakażenie najczęściej obejmuje jelito grube, powodując stan zapalny i uszkodzenie błony śluzowej, co tłumaczy obecność śluzu lub krwi w stolcu.

    >> Przeczytaj: Biegunka z krwią – możliwe przyczyny. Co mogą oznaczać krwawe biegunki?

    Biegunka bakteryjna a wirusowa: różnice

    W tabeli przedstawiono najważniejsze różnice pomiędzy biegunkami bakteryjnymi a wirusowymi:

    CechaBiegunka bakteryjnaBiegunka wirusowa
    PatogenBakterie (Salmonella, Campylobacter, Shigella, Yersinia, Escherichia coli)Wirusy (rotawirusy, norowirusy, adenowirusy)
    PoczątekNagły, gwałtownyZwykle łagodniejszy, często poprzedzony złym samopoczuciem, objawami grypopodobnymi
    StolecPółpłynny, papkowaty, częste, małe ilości, często ze śluzem/ropą/krwiąObfity, wodnisty
    WymiotyZnacznie rzadziejCzęste (dominujący objaw u dzieci)
    GorączkaWysoka (często >38°C), dreszczeZwykle umiarkowana lub brak
    Czas trwaniaKilka dni (3-7 dni), do 2 tyg.Zwykle krócej (2-4 dni)
    ZakaźnośćMniejsza (wymaga dużej dawki patogenu)Bardzo wysoka (wystarczy niewielka ilość wirusa)

    Czy biegunka bakteryjna jest zaraźliwa?

    Biegunka bakteryjna jest zaraźliwa i przenosi się głównie drogą fekalno-oralną: przez skażoną wodę, żywność lub brudne ręce.

    Choć nie rozprzestrzenia się tak łatwo jak biegunka wirusowa, również wymaga ostrożności. Nawet po ustąpieniu objawów bakterie mogą być wciąż wydalane z kałem, dlatego utrzymanie rygoru higienicznego (dokładnego mycia rąk, bezpiecznego przygotowywania posiłków) jest kluczowe, by zapobiec dalszemu szerzeniu zakażenia.

    Bakteryjna biegunka: objawy towarzyszące

    Bakteryjnej biegunce często towarzyszą objawy ogólnoustrojowe: gorączka, dreszcze, osłabienie i bóle mięśni. Typowe są także skurczowe bóle brzucha i parcie na stolec, wynikające ze stanu zapalnego jelita grubego. Mogą wystąpić nudności i wymioty, choć jest to rzadsze niż przy zakażeniach wirusowych.

    Ponadto, może wystąpić szybkie odwodnienie, zwłaszcza u dzieci, osób starszych i osłabionych, przejawiające się suchością w ustach, zawrotami głowy, sennością i zmniejszonym oddawaniem moczu. U dzieci sygnałem alarmowym są brak łez podczas płaczu i zapadnięcie ciemiączka. W ciężkich przypadkach może dojść do drgawek lub zaburzeń świadomości. Przy takich objawach natychmiast należy szukać pomocy lekarskiej.

    Diagnostyka biegunki bakteryjnej: jakie badania wykonać?

    Punktem wyjścia w diagnostyce każdej ostrej biegunki powinna być ocena stanu nawodnienia, równowagi elektrolitowej i prawdopodobieństwa ciężkiego przebiegu. Należy wziąć pod uwagę czas trwania dolegliwości, tolerancję pokarmów, choroby współistniejące oraz czynniki ryzyka (np. antybiotykoterapię, podróże).

    Większość łagodnych przypadków biegunek, szczególnie u dzieci, ma podłoże wirusowe i nie wymaga diagnostyki laboratoryjnej.

    Badanie posiew kału banerek

    Badania wykonuje się u pacjentów, u których podejrzewa się zakażenie bakteryjne mogące wymagać leczenia przyczynowego, w zależności od wieku, stanu zdrowia, układu odpornościowego, ciężkości objawów:

    • Posiew kału z antybiogramem: hodowla bakterii z próbki kału lub wymazu z odbytu i ocena ich oporności na antybiotyki.
    • Testy molekularne (panele PCR): szybkie, czułe badania wykrywające materiał genetyczny wielu patogenów z jednej próbki. Rekomendowane przy ciężkim lub nietypowym przebiegu, ale nie zastępują hodowli przy konieczności oceny oporności bakterii.
    • Testy na toksyny Shiga (STEC/EHEC): wykonywane metodą immunoenzymatyczną lub PCR, zlecane przy biegunce krwistej lub silnych skurczach brzucha, a wynik ma wpływ na decyzję terapeutyczną. Niektóre szczepy są przeciwwskazaniem do antybiotykoterapii ze względu na ryzyko zespołu hemolityczno‑mocznicowego (HUS).
    • Badania w kierunku Clostridioides difficile: zalecane u pacjentów z biegunką rozwijającą się ≥3 dni po hospitalizacji lub niedawno po antybiotykoterapii. Diagnostyka opiera się na wykrywaniu antygenu GDH i toksyn A/B w kale (testy immunoenzymatyczne, EIA) oraz (w razie niejednoznacznych wyników) potwierdzeniu obecności genów toksyn metodą PCR.

    Uzupełnieniem diagnostyki mogą być: morfologia, CRP i oznaczenie elektrolitów. Pomagają ocenić stopień odwodnienia, nasilenie stanu zapalnego oraz ryzyko zaburzeń metabolicznych, co ma szczególne znaczenie u pacjentów starszych oraz pediatrycznych.

    Biegunka bakteryjna: leczenie. Co pomaga przy biegunce bakteryjnej?

    Podstawą leczenia każdej ostrej biegunki jest nawodnienie i uzupełnianie elektrolitów. W łagodnych przypadkach wystarcza nawadnianie doustne, w cięższych konieczna może być dożylna podaż płynów.

    Warto wiedzieć:
    Biegunka bakteryjna w znacznej większości przypadków nie wymaga podania antybiotyków.

    Antybiotykoterapię stosuje się tylko w wybranych sytuacjach, m.in. gdy potwierdzono patogen wymagający leczenia (np. Shigella, Campylobacter), u pacjentów z grup ryzyka (np. z immunosupresją, niemowląt < 3 msc.), przy braku poprawy i umiarkowanym/ciężkim nasileniu oraz podejrzeniu sepsy.

    W zakażeniach wywołanych przez szczepy Escherichia coli wytwarzające toksynę Shiga (tzw. STEC/EHEC) antybiotyki są przeciwwskazane, ponieważ mogą zwiększać ryzyko groźnych powikłań.

    Stosowanie probiotyków nie jest rutynowo zalecane z uwagi na niewystarczające potwierdzenie korzyści klinicznych.

    Leki przeciwbiegunkowe, takie jak loperamid, może być rozważony u dorosłych w łagodnych przypadkach bez objawów infekcji inwazyjnej. Jednak jego stosowanie powinno być ograniczone i nadzorowane przez lekarza, ponieważ może maskować objawy i opóźniać eliminację drobnoustrojów.

    Czy biegunka bakteryjna przejdzie sama?

    W większości przypadków tak. Niepowikłana biegunka bakteryjna trwa zwykle 3-7 dni i ustępuje samoistnie. Jednakże przy infekcji C. difficile czy toksynotwórczym E. coli (EHEC) objawy mogą utrzymywać się nawet do 2 tygodni.

    Jak odbudować florę bakteryjną po biegunce bakteryjnej?

    Po przebytej biegunce mikrobiota jelitowa może być osłabiona, zwłaszcza jeśli leczenie obejmowało antybiotykoterapię. Proces regeneracji jest indywidualny i może trwać od kilku dni do kilku tygodni. Jego najważniejszym elementem jest zbilansowana dieta bogata w błonnik, warzywa, fermentowane produkty mleczne (jogurt naturalny, kefir) oraz kiszonki, które wspierają namnażanie korzystnych bakterii jelitowych.

    >> Sprawdź: Co jeść po zatruciu pokarmowym, a czego unikać?

    Probiotyki mogą być pomocne w krótkoterminowym wspomaganiu odbudowy mikroflory, jednak nie zastępują roli diety.

    Biegunka bakteryjna: najczęstsze pytania (FAQ)

    Odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące biegunki bakteryjnej.

    Jaka bakteria może powodować biegunkę?

    Najczęściej biegunkę wywołują Salmonella, Shigella, Campylobacter jejuni, Yersinia enterocolitica, toksynotwórcze szczepy Escherichia coli oraz Clostridioides difficile (zwłaszcza po antybiotykoterapii).

    Jaki kolor ma biegunka bakteryjna?

    Stolec mieć kolor żółtawy, zielonkawy lub brązowy, niekiedy z domieszką śluzu lub krwi.

    Co brać na biegunkę bakteryjną?

    Podstawą leczenia jest nawodnienie i odpoczynek. Decyzję o ewentualnej antybiotykoterapii podejmuje lekarz, wyłącznie w uzasadnionych przypadkach.

    Ile dni trwa biegunka bakteryjna?

    Niepowikłana biegunka bakteryjna ustępuje samoistnie zwykle w ciągu 3-7 dni.

    Podsumowanie informacji o biegunce bakteryjnej

    • Biegunka bakteryjna rozwija się na skutek zakażenia drogą pokarmową. Zwykle ma nagły początek, towarzyszy jej gorączka, ból brzucha oraz obecność śluzu lub krwi w stolcu.
    • Najczęstsze patogeny to Salmonella, Shigella, Campylobacter, toksynotwórcze E. coli i Clostridioides difficile.
    • Diagnostykę laboratoryjną wykonuje się w uzasadnionych przypadkach, np. przy ciężkim przebiegu lub u osób z grup ryzyka.
    • Podstawą leczenia jest nawodnienie i odpoczynek. Antybiotyki stosuje się wyłącznie w wybranych sytuacjach.
    • Odbudowę mikrobioty jelitowej po biegunce wspiera dieta bogata w błonnik i fermentowane produkty.

    Bibliografia

    1. Kotloff K.L. Bacterial diarrhoea. Current Opinion in Pediatrics, 2022; 34: 147–155. Komentarz: dr hab. n. med. Ewa Majda-Stanisławska, prof. UM. Tłumaczenie: lek. Paulina Sieniawska. Medycyna Praktyczna – Artykuły i wytyczne. [dostęp: 11.10.2025].
    2. Bociąga‑Jasik M., Eder P. Biegunka – przyczyny, rozpoznawanie i leczenie. Medycyna Praktyczna, 2024; 2: 111–117.
    3. Riddle M.S. Aktualne postępowanie w ostrych biegunkach infekcyjnych u dorosłych. Medycyna Praktyczna, 2019; 6: 41–55.
    4. LaRocque R.C., Harris J.B. Approach to the adult with acute diarrhea in resource-abundant settings. In: Calderwood S.B. (Ed), Baron E.L. (Deputy Ed). UpToDate, Waltham, MA. Literature review current through: September 2025. Topic last updated: May 20, 2025. [dostęp: 11.10.2025].
    5. Guerrant R.L., Van Gilder T. Acute Infectious Diarrhea. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan–. Dostępne na: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK551643/ [dostęp: 11.10.2025].

    Przygryzanie policzków od środka – przyczyny i możliwe skutki

    Maria Wydra
    -
    0
    Przygryzanie policzków od środka – przyczyny i możliwe skutki

    Z pozoru niewinny odruch – przygryzanie policzków czy warg – może przerodzić się w uporczywy nawyk, prowadzący do bólu, stanów zapalnych i trudnych do wyleczenia zmian w jamie ustnej. Sprawdź, skąd się bierze i jak skutecznie sobie z nim poradzić.

    Z tego artykułu dowiesz się:
    – czym jest przygryzanie policzków i obgryzanie warg,
    – czy to nawyk, czy już problem zdrowotny,
    – jakie zmiany w jamie ustnej mogą być jego skutkiem,
    – kiedy zgłosić się do lekarza,
    – jak oduczyć się przygryzania i leczyć jego następstwa.

    Spis treści:

    1. Na czym polega przygryzanie policzków od środka i warg?
    2. Narośle w jamie ustnej od przygryzania: przyczyny powstawania
    3. Objawy towarzyszące przygryzaniu policzków od wewnątrz i ust
    4. Skutki gryzienia policzków i obgryzania warg
    5. Narośle w jamie ustnej od przygryzania (i nie tylko): diagnostyka źródła problemu
    6. Jak przestać przygryzać policzki i wargi?
    7. Jak leczyć narośle w jamie ustnej od przygryzania?
    8. Przygryzanie policzków i warg od środka: podsumowanie informacji

    Na czym polega przygryzanie policzków od środka i warg?

    Przygryzanie policzków od środka oraz obgryzanie warg to nawykowe, powtarzalne zachowania polegające na uszkadzaniu tkanek jamy ustnej zębami. W stomatologii zjawisko to określa się jako morsicatio buccarum (dla policzków) i morsicatio labiorum (dla warg).

    Najczęściej występują nieświadomie: podczas stresu, skupienia, monotonnych czynności lub nawet w nocy, w czasie snu. U części osób mogą mieć charakter kontrolowany i celowy. Z biegiem czasu u niektórych osób nawyk ten może się utrwalić i być trudny do wyeliminowania.

    >> Zobacz: Syndrom supermarketu – na czym polega i jak się objawia?

    Czy przygryzanie policzków od środka to medyczny problem?

    Jednorazowe przygryzienie błony śluzowej policzków od środka nie jest powodem do niepokoju, lecz jeśli powtarza się regularnie i prowadzi do uszkodzeń tkanek, może być uznane za problem medyczny.

    W międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10 nagryzanie policzka i wargi znajduje się w kategorii „inne choroby śluzówki warg i jamy ustnej” i jest oznaczone kodem K13.1.

    W nowszej klasyfikacji ICD-11, a także w DSM-5 (amerykańskim systemie diagnozowania zaburzeń psychicznych), przewlekłe przygryzanie tkanek jamy ustnej jest rozważane jako forma zaburzeń nawykowych czynności ukierunkowanych na ciało (body-focused repetitive behaviors) – zachowań o charakterze kompulsywnym, które mogą wymagać specjalistycznej terapii.

    Ponadto, przygryzanie policzków może również prowadzić do innych problemów medycznych: mikrourazów, nadżerek, narośli, przewlekłych stanów zapalnych błony śluzowej, a nawet stanów przedrakowych (np. leukoplakii).

    Narośle w jamie ustnej od przygryzania: przyczyny powstawania

    Długotrwałe przygryzanie policzków lub warg powoduje powtarzające się urazy błony śluzowej, które mogą prowadzić do miejscowego rozrostu tkanek i powstania narośli. Najczęściej są to tzw. włókniaki rzekome (fibroma): łagodne zgrubienia rozwijające się w odpowiedzi na przewlekłe drażnienie mechaniczne, zwykle wzdłuż linii zgryzu.

    Przyczyną powstawania takich zmian jest reakcja obronna organizmu: tkanka łączna namnaża się w miejscu wielokrotnie uszkadzanym przez zęby. Jeśli drażnienie utrzymuje się, może dojść również do keratozy (nadmiernego rogowacenia) lub (rzadziej) do rozwoju leukoplakii (białej, nieścieralnej plamy na błonie śluzowej jamy ustnej).

    U części osób obserwuje się też przewlekłe nadżerki, owrzodzenia lub ziarniniaki urazowe. Każda utrzymująca się narośl powinna być oceniona przez stomatologa.

    >> Sprawdź: Wygląd języka a choroby. Jakie zmiany na języku powinny niepokoić?

    Czy przygryzanie policzków od środka oznacza chorobę?

    Niekoniecznie, ale w niektórych przypadkach może być jej objawem. Przewlekły nawyk przygryzania bywa związany ze stresem, napięciem emocjonalnym lub stanami lękowymi.

    W niektórych sytuacjach przygryzanie może być związane z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi (OCD), zaburzeniami adaptacyjnymi lub spektrum autyzmu, szczególnie u dzieci. Utrwalony nawyk, który prowadzi do regularnych uszkodzeń błony śluzowej, zmian zapalnych czy bólu, powinien być traktowany jako problem zdrowotny, wymagający konsultacji: nie tylko stomatologicznej, ale czasem również psychologicznej lub psychiatrycznej.

    Objawy towarzyszące przygryzaniu policzków od wewnątrz i ust

    Objawy zależą od częstotliwości oraz intensywności nawyku i obejmują:

    • zaczerwienienie, podrażnienie błony śluzowej jamy ustnej,
    • białawe zgrubienia (keratoza),
    • nadżerki, drobne owrzodzenia,
    • uczucie bólu lub pieczenia przy jedzeniu,
    • krwawienie z uszkodzonego miejsca,
    • obecność narośli,
    • szorstkość, grudkowatość lub „poszarpanie” śluzówki,
    • wtórne zakażenia (bakteryjne lub grzybicze).

    Mogą występować też dolegliwości natury psychicznej: dyskomfort, poczucie wstydu, napięcia lub trudności z opanowaniem odruchu przygryzania.

    >> To może Cię zainteresować: Tiki nerwowe i ich przyczyny. Co mogą oznaczać i jak się ich pozbyć?

    Skutki gryzienia policzków i obgryzania warg

    Długotrwałe gryzienie policzków i warg może prowadzić do szeregu powikłań:

    • przewlekłe stany zapalne błony śluzowej,
    • pogłębianie się mikrourazów i ich trudniejsze gojenie,
    • powstawanie narośli (np. włókniaków),
    • rozwój keratozy lub leukoplakii (stanu przedrakowego),
    • ból i trudności w jedzeniu,
    • zwiększone ryzyko infekcji jamy ustnej,
    • zaburzenia zgryzu (przy długotrwałym, jednostronnym gryzieniu),
    • współwystępowanie z innymi nawykami parafunkcyjnymi, np. bruksizmem.

    W ujęciu psychologicznym, nieleczony nawyk może pogłębiać napięcie emocjonalne i prowadzić do obniżonego komfortu psychicznego.

    Narośle w jamie ustnej od przygryzania (i nie tylko): diagnostyka źródła problemu

    Każda zmiana w jamie ustnej utrzymująca się dłużej niż 10-14 dni wymaga konsultacji stomatologicznej. Dentysta oceni lokalizację, charakter i możliwą przyczynę narośli. Jeśli zmiana budzi wątpliwości, może być zalecone jej usunięcie i badanie histopatologiczne.

    Diagnostyka powinna obejmować także analizę nawyków pacjenta, mechanizmów radzenia sobie z napięciem i stresem, ewentualne zaburzenia psychiczne oraz czynniki mechaniczne (np. ostre krawędzie zębów, wady zgryzu). W razie potrzeby wskazana jest konsultacja psychologiczna, psychiatryczna lub ortodontyczna.

    Pakiet stres podstawowy stan zdrowia (10 badań) banerek

    Jak przestać przygryzać policzki i wargi?

    W leczeniu nawyku ważne jest kompleksowe podejście. Pomocne mogą być:

    • techniki redukcji stresu i napięcia (np. trening relaksacyjny, ćwiczenia oddechowe),
    • zwiększenie świadomości nawyku (np. prowadzenie dziennika, prośba o informację zwrotną od bliskich),
    • zajęcie ust alternatywną czynnością (np. żuciem gumy bez cukru),
    • stosowanie ochronnych nakładek na zęby (np. szyn relaksacyjnych),
    • wsparcie psychoterapeutyczne (np. terapia poznawczo-behawioralna),
    • farmakoterapia (w przypadku współistniejących zaburzeń lękowych lub OCD).

    Kluczowe jest też wyeliminowanie ewentualnych drażniących czynników mechanicznych w jamie ustnej, takich jak ostre krawędzie zębów, nieprawidłowe wypełnienia.

    >> Przeczytaj: Spuchnięty język – co może oznaczać? Możliwe przyczyny obrzęku języka

    Jak leczyć narośle w jamie ustnej od przygryzania?

    Leczenie zależy od rodzaju zmiany. Małe włókniaki rzekome mogą być obserwowane, o ile nie powodują dolegliwości. Najczęściej jednak zaleca się ich chirurgiczne usunięcie, zwłaszcza jeśli przeszkadzają, są drażnione mechanicznie lub nie goją się. Zabieg wykonywany jest zazwyczaj w znieczuleniu miejscowym, a usunięta zmiana kierowana do badania histopatologicznego.

    W przypadku zmian rogowaciejących (keratozy), kluczowe jest wyeliminowanie drażniącego czynnika. Natomiast leukoplakia zawsze wymaga kontroli lekarskiej – niektóre zmiany mogą wymagać biopsji i ścisłej obserwacji.

    >> Sprawdź: Żółty nalot na języku – co może oznaczać? Przyczyny żółtego języka

    Przygryzanie policzków i warg od środka: podsumowanie informacji

    • Przygryzanie policzków i obgryzanie warg to nawykowe działania, które mogą prowadzić do mikrourazów, bólu i zmian w jamie ustnej.
    • W przewlekłej formie nawyk ten może wymagać leczenia stomatologicznego, psychologicznego, czasem psychiatrycznego.
    • Skutkiem mogą być m.in. włókniaki, keratoza, nadżerki, a nawet leukoplakia – stan przedrakowy.
    • Diagnostyka obejmuje ocenę jamy ustnej, czynników psychicznych i mechanicznych.
    • Leczenie polega zarówno na kontroli powstałych zmian, eliminacji urazów i zaadresowaniu przyczyny niepożądanego zachowania – w tym pracę nad stresem, nawykami i ewentualnymi zaburzeniami psychicznymi.

    Bibliografia

    1. Grant, J. E., Stein, D. J., Woods, D. W., & Keuthen, N. J. (Eds.). (2012). Trichotillomania, skin picking, and other body-focused repetitive behaviors. American Psychiatric Publishing.
    2. Azrin, N. H., Nunn, R. G., & Frantz-Renshaw, S. E. (1982). Habit reversal vs negative practice treatment of self-destructive oral habits (biting, chewing or licking of the lips, cheeks, tongue or palate). Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 13(1), 49–54.
    3. Neville, B. W., Damm, D. D., Allen, C. M., & Chi, A. C. (2016). Oral and Maxillofacial Pathology (5th ed.). Elsevier.
    4. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). DSM-5®. American Psychiatric Publishing.

    Azoospermia, czyli brak plemników w nasieniu. Przyczyny, diagnostyka i leczenie

    Maria Wydra
    -
    0
    Azoospermia, czyli brak plemników w nasieniu. Przyczyny, diagnostyka i leczenie

    Brak plemników w nasieniu (azoospermia) to rozpoznanie, które budzi niepokój i pytania o szanse na ojcostwo. Czy zawsze oznacza bezpłodność? Wyjaśniamy, czym jest azoospermia, jak przebiega jej diagnostyka i jakie są możliwości leczenia.

    Z tego artykułu dowiesz się:
    – czym jest azoospermia i jakie są jej przyczyny,
    – jakie objawy mogą na nią wskazywać,
    – jak przebiega diagnostyka i leczenie,
    – czy azoospermia jest odwracalna,
    – czy przy azoospermii można zostać ojcem.

    Spis treści:

    1. Azoospermia: co to za przypadłość?
    2. Brak plemników w nasieniu: przyczyny azoospermii
    3. Azoospermia: objawy towarzyszące
    4. Diagnostyka azoospermii: jak przebiega?
    5. Brak plemników w nasieniu: co dalej?
    6. Azoospermia: podsumowanie informacji

    Azoospermia: co to za przypadłość?

    Azoospermia to brak plemników w ejakulacie i w osadzie po jego odwirowaniu. To jedna z najpoważniejszych przyczyn męskiej niepłodności. Występuje u około 1% populacji oraz 10-20% niepłodnych mężczyzn.

    Azoospermia nie jest jednoznaczna z nieodwracalną bezpłodnością. W wielu przypadkach możliwe jest leczenie lub uzyskanie plemników do zapłodnienia.

    Brak plemników w nasieniu: przyczyny azoospermii

    Azoospermia może mieć różnorodne przyczyny, które klasyfikuje się w zależności od miejsca zaburzenia. Wyróżnia się przyczyny:

    • Przedjądrowe: zaburzenia hormonalne osi podwzgórze–przysadka (np. w przebiegu zespołu Kallmanna, guzów przysadki, urazów czaszkowo-mózgowych),
    • Jądrowe: niewydolność jąder spowodowana ich zanikiem, uszkodzeniem lub nieprawidłowym rozwojem (wskutek wad genetycznych: np. zespołu Klinefeltera, stanów zapalnych, urazów, leczenia onkologicznego, czynników toksycznych),
    • Pozajądrowe: mechaniczna przeszkoda w odpływie nasienia mimo prawidłowej produkcji plemników (np. wskutek wrodzonych wad anatomicznych, urazów, zabiegów chirurgicznych).

    Podział ten ma charakter etiologiczny – wskazuje, na jakim poziomie układu rozrodczego doszło do nieprawidłowości i pozwala zrozumieć źródło problemu.

    Azoospermia obturacyjna i nieobturacyjna

    W praktyce klinicznej azoospermię dzieli się na: obturacyjną, gdy plemniki są produkowane, ale nie mogą wydostać się z jąder z powodu mechanicznej przeszkody w drogach wyprowadzających nasienie, oraz nieobturacyjną (sekrecyjną), gdy plemniki nie powstają lub ich liczba jest zbyt mała, by pojawiły się w ejakulacie.

    Azoospermia obturacyjna może być skutkiem np. wad wrodzonych, stanów zapalnych, urazów czy wazektomii. Typ nieobturacyjny może natomiast wynikać z zaburzeń hormonalnych, uszkodzenia jąder (np. po leczeniu onkologicznym) lub wad genetycznych.

    Ta klasyfikacja ma znaczenie praktyczne – pomaga ocenić, czy przywrócenie obecności plemników w nasieniu jest możliwe i jaką ścieżkę diagnostyczno-terapeutyczną obrać.

    >> To może Cię zainteresować: Kolor spermy – od czego zależy i jaki jest prawidłowy?

    Azoospermia: objawy towarzyszące

    Większość mężczyzn z azoospermią nie odczuwa niepokojących objawów. Stan ten często wykrywany jest przypadkowo podczas diagnostyki niepłodności. Objawy, jeśli występują, zależą od przyczyny:

    • Zaburzenia hormonalne (np. niedobór testosteronu lub nadmiar prolaktyny): mogą prowadzić do obniżonego popędu płciowego, problemów z erekcją, przewlekłego zmęczenia, spadku masy mięśniowej, obniżenia nastroju, ginekomastii.
    • Zaburzenia genetyczne (np. zespół Klinefeltera): mogą wiązać się z małymi, twardymi jądrami, wysokim wzrostem, osłabionym owłosieniem, nieprawidłowym rozwojem cech płciowych.
    • Azoospermia obturacyjna: zazwyczaj przebiega bezobjawowo, przy prawidłowej funkcji hormonalnej i wielkości jąder oraz zachowanych funkcjach seksualnych.

    Objawy te są jednak niespecyficzne, a samo rozpoznanie azoospermii zawsze wymaga potwierdzenia w badaniu laboratoryjnym.

    Badanie ogólne nasienia banerek

    Diagnostyka azoospermii: jak przebiega?

    W diagnostyce azoospermii istotne jest podejście etapowe, rozpoczynające się od potwierdzenia rozpoznania i prowadzące do ustalenia przyczyny.

    • Badanie nasienia (seminogram): podstawowe badanie, które należy wykonać dwukrotnie, po 2-7 dniach wstrzemięźliwości seksualnej. Azoospermię rozpoznaje się dopiero przy braku plemników również w osadzie po odwirowaniu próbki.
    • Profil hormonalny: wykonywany u każdego pacjenta z potwierdzoną azoospermią w seminogramie. Oznaczenie FSH, LH, testosteronu i prolaktyny pozwala wstępnie odróżnić przyczynę jądrową od przedjądrowej. Poziom Inhibiny B bywa stosowany pomocniczo, ale nie jest obowiązkowy według wytycznych Europejskiego Towarzystwa Urologicznego.
    • Badania obrazowe: mają charakter uzupełniający. USG moszny ocenia strukturę jąder i najądrzy, natomiast TRUS (przezodbytnicze USG) przydaje się przy podejrzeniu niedrożności przewodów wytryskowych.
    • Diagnostyka genetyczna: wskazana u części pacjentów. Obejmuje kariotyp i badanie mikrodelecji regionu AZF chromosomu Y. U pacjentów z obustronnym brakiem nasieniowodów należy wykonać test w kierunku mutacji genu CFTR, związanego z mukowiscydozą.
    • Biopsja jąder: nie jest badaniem pierwszego wyboru w diagnostyce azoospermii. Rozważana u pacjentów z azoospermią nieobturacyjną, po zakończeniu pełnej diagnostyki hormonalnej i genetycznej, jeśli planowane jest leczenie metodą zapłodnienia pozaustrojowego (ICSI). Umożliwia wykrycie obecnych w kanalikach plemników oraz ich pozyskanie do procedury in vitro.

    Ważnym elementem diagnostyki jest także dokładne badanie fizykalne jąder i struktur moszny.

    >> Sprawdź też: Badanie histopatologiczne – co to jest, co wykrywa i kiedy się je przeprowadza?

    Brak plemników w nasieniu: co dalej?

    Potwierdzenie azoospermii otwiera kolejny etap postępowania: ocenę możliwości leczenia i szans na ojcostwo. Kolejne kroki zależą od przyczyny oraz typu azoospermii.

    W azoospermii obturacyjnej, jeśli przyczyna jest odwracalna (np. zarośnięcie nasieniowodów), możliwe jest leczenie chirurgiczne. Gdy niedrożność jest nieodwracalna, rozważa się pobranie plemników z najądrzy (PESA/MESA) lub jąder (TESA/micro-TESE) do zapłodnienia pozaustrojowego metodą docytoplazmatycznej iniekcji plemnika (ICSI).

    W azoospermii nieobturacyjnej dalsze postępowanie zależy od wyników badań hormonalnych, genetycznych i (jeśli wykonywano) biopsji. Czasem możliwe jest odnalezienie niewielkich ognisk czynnej spermatogenezy w jądrach i pozyskanie plemników do ICSI. W pozostałych przypadkach, przy braku szans na uzyskanie własnych plemników, należy rozważyć skorzystanie z nasienia dawcy.

    Postępowanie i leczenie ustala się indywidualnie, w porozumieniu ze specjalistami.

    >> Sprawdź: Niepłodność i jej możliwe przyczyny. Badania i leczenie

    Czy azoospermia może się cofnąć?

    Azoospermia może być odwracalna, jeśli wynika z czynnika przejściowego lub dającego się leczyć, np. zaburzeń hormonalnych, stanów zapalnych, działania leków lub toksyn. Po wyeliminowaniu przyczyny i zastosowaniu odpowiedniego leczenia może dojść do przywrócenia produkcji plemników.

    Azoospermia wynikająca z trwałych uszkodzeń jąder lub nieodwracalnej niedrożności zwykle nie ustępuje samoistnie. W takich przypadkach stosuje się techniki wspomaganego rozrodu lub (gdy nie można uzyskać własnych plemników) korzysta z nasienia dawcy.

    Czy przy azoospermii można zostać ojcem?

    Tak – azoospermia nie zawsze wyklucza ojcostwo biologiczne. W przypadku typu obturacyjnego możliwe jest pobranie plemników z najądrzy lub jąder do zapłodnienia pozaustrojowego metodą ICSI. Przy azoospermii nieobturacyjnej, jeśli w jądrze występują ogniska spermatogenezy, plemniki również można pozyskać podczas biopsji. Jednak gdy ich brak, pozostaje skorzystanie z nasienia dawcy.

    >> Zobacz: Najczęstsze przyczyny problemów z zajściem w ciążę

    Azoospermia: podsumowanie informacji

    • Azoospermia to brak plemników w nasieniu i w osadzie pozostałym po jego odwirowaniu.
    • Może mieć charakter obturacyjny (niedrożność) lub nieobturacyjny (zaburzenia produkcji plemników).
    • Rozpoznanie wymaga dwukrotnego badania nasienia i dalszej diagnostyki (hormonalnej, genetycznej, obrazowej).
    • Azoospermia nie zawsze oznacza bezpłodność. Szanse na ojcostwo zależą od przyczyny i dostępnych metod leczenia.

    Bibliografia

    1. European Association of Urology (EAU). EAU Guidelines on Male Infertility. 2025. https://uroweb.org/guidelines
    2. World Health Organization. WHO laboratory manual for the examination and processing of human semen, 6th ed. Geneva: WHO; 2021.
    3. Anawalt BD. Approach to the male with infertility. In: UpToDate, Martin KA (Ed), UpToDate, Waltham, MA. [Dostęp: październik 2025].
    4. Cegłowska A, Słowikowska-Hilczer J. Azoospermia – przyczyny, diagnostyka, leczenie. Postępy Andrologii Online. 2017;4(1):22–33.
    5. Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine in collaboration with the Society for Male Reproduction and Urology. Evaluation of the azoospermic male: a committee opinion. Fertil Steril. 2018;109(5):777–782.

    Depresja oddechowa – czym jest i jak się objawia? Przyczyny i postępowanie

    Kacper Staniszewski
    -
    0
    Depresja oddechowa – czym jest i jak się objawia? Przyczyny i postępowanie

    Depresja oddechowa to stan bezpośredniego zagrożenia życia, w którym dochodzi do spowolnienia i spłycenia oddechu wskutek upośledzenia pracy ośrodka oddechowego w mózgu. W rezultacie organizm przestaje być prawidłowo wentylowany, a we krwi gromadzi się dwutlenek węgla, prowadząc do kwasicy oddechowej i niedotlenienia. Zjawisko to może wystąpić zarówno u osób leczonych opioidami lub benzodiazepinami, jak i u pacjentów z chorobami neurologicznymi, po znieczuleniu ogólnym czy w przebiegu otyłości.

    W odróżnieniu od typowej duszności, depresja oddechowa często pozostaje niezauważona aż do momentu wystąpienia objawów zagrażających życiu. Stan ten wymaga szybkiej diagnostyki i odpowiedniego leczenia, czasami nawet natychmiastowej interwencji medycznej i wentylacji mechanicznej.

    Kluczowe informacje:
    – Depresja oddechowa to upośledzenie regulacji ośrodkowego układu oddechowego, skutkujące hipowentylacją i wzrostem dwutlenku węgla we krwi.
    – Najczęstsze przyczyny tego stanu to stosowanie opioidów, benzodiazepin, anestetyków, alkoholu, a także uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.
    – Objawy obejmują spłycony, wolny oddech, senność, sinicę i obniżoną saturację.
    – W ciężkich przypadkach konieczna jest hospitalizacja i leczenie na oddziale intensywnej terapii.
    – Leczenie polega przede wszystkim na przywróceniu prawidłowego oddychania. w zależności od przyczyny może być konieczne podanie tlenu, wspomaganie oddechu respiratorem, a przy zatruciach lekami – zastosowanie odtrutek, np. naloksonu w przypadku opioidów.

    Spis treści:

    1. Depresja oddechowa – co to za przypadłość?
    2. Czy depresja oddechowa wymaga hospitalizacji?
    3. Depresja oddechowa – przyczyny hipowentylacji
    4. Depresja oddechowa – objawy
    5. Ile może trwać depresja oddechowa?
    6. Diagnostyka i leczenie depresji oddechowej. Co robić?
    7. Depresja oddechowa: co robić, jeśli wystąpi?
    8. Depresja oddechowa – najczęstsze pytania (FAQ)
    9. Depresja oddechowa: podsumowanie informacji o hipowentylacji

    Depresja oddechowa – co to za przypadłość?

    Depresja oddechowa to stan, w którym mózg przestaje prawidłowo sterować oddychaniem. Ośrodek oddechowy znajdujący się w rdzeniu przedłużonym (czyli części mózgu odpowiedzialnej za automatyczne, rytmiczne ruchy oddechowe) ulega zmniejszeniu swojej aktywności. W efekcie oddech staje się coraz wolniejszy i płytszy, a do płuc trafia zbyt mało powietrza.

    Organizm nie jest w stanie utrzymać prawidłowej wymiany gazowej: we krwi gromadzi się dwutlenek węgla, a poziom tlenu zaczyna spadać. To zaburza równowagę kwasowo-zasadową, prowadząc do tzw. kwasicy oddechowej. W zdrowym organizmie nawet niewielki wzrost stężenia CO₂ pobudza ośrodek oddechowy do szybszej pracy. W depresji oddechowej ten naturalny mechanizm zostaje „wyciszony”. Mózg nie reaguje prawidłowo na sygnały z chemoreceptorów, a oddech nie przyspiesza mimo rosnącego stężenia dwutlenku węgla.

    Zaburzenie to może rozwinąć się nagle, np. po przedawkowaniu opioidów, benzodiazepin lub innych leków działających hamująco na ośrodkowy układ nerwowy. Może też mieć postać przewlekłą obserwowaną u osób z otyłością, przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP) czy z chorobami nerwowo-mięśniowymi.

    >> Przeczytaj: Kwasica – co to za choroba i jakie są jej objawy? Rodzaje, przyczyny i leczenie kwasicy organizmu

    Depresja oddechowa a duszności: czym się różnią?

    Duszność to subiektywne uczucie braku powietrza. Nie zawsze jednak oznacza rzeczywiste niedotlenienie. Można odczuwać duszność przy prawidłowej saturacji (np. w stanach lękowych), tak jak można nie czuć jej wcale mimo groźnego spadku tlenu we krwi. Właśnie to drugie zjawisko jest charakterystyczne dla depresji oddechowej. W tym stanie mózg przestaje właściwie reagować na niedotlenienie – oddech zwalnia, a pacjent nie ma poczucia, że „brakuje mu powietrza”. Zewnętrznie może wyglądać spokojnie, nawet sennie, podczas gdy poziom tlenu w jego organizmie gwałtownie spada.

    Dzieje się tak dlatego, że problem nie leży w płucach ani w mięśniach oddechowych, ale w samym centrum sterowania oddechem, czyli w strukturach pnia mózgu.

    Czy depresja oddechowa wymaga hospitalizacji?

    Tak. Każdy przypadek podejrzenia depresji oddechowej wymaga obserwacji szpitalnej. U pacjentów z głęboką hipowentylacją lub utratą przytomności konieczna jest natychmiastowa interwencja medyczna, czyli udrożnienie dróg oddechowych, tlenoterapia lub wentylacja mechaniczna.

    Hospitalizacja jest szczególnie istotna w przypadku zatrucia lekami działającymi depresyjnie na ośrodek oddechowy (opioidy, benzodiazepiny, barbiturany, alkohol, syntetyczne kannabinoidy), ponieważ objawy mogą nawracać po okresie poprawy.

    >> Sprawdź: Zatrucie alkoholowe: objawy, przebieg, leczenie

    Depresja oddechowa – przyczyny hipowentylacji

    Najczęstsze przyczyny depresji oddechowej obejmują:

    • Leki i substancje psychoaktywne: opioidy, benzodiazepiny i barbiturany, anestetyki wziewne i dożylne, alkohol etylowy czy syntetyczne kannabinoidy.
    • Choroby układu nerwowego: urazy mózgu, udary, guzy pnia mózgu, stwardnienie zanikowe boczne, zespół Guillaina-Barrégo.
    • Zaburzenia metaboliczne i endokrynologiczne: ciężka hipoglikemia, kwasica metaboliczna, niedoczynność tarczycy (zwłaszcza w śpiączce hipometabolicznej).
    • Zespół hipowentylacji otyłych: przewlekłe obniżenie aktywności ośrodka oddechowego związane z otyłością i zwiększonym oporem w górnych drogach oddechowych.

    >> To może Cię zainteresować: Nadwaga a otyłość – czym się różnią? Klasyfikacja, leczenie i konsekwencje otyłości

    Depresja oddechowa – objawy

    Objawy zależą od nasilenia hipowentylacji i tempa jej narastania. Najczęstsze objawy kliniczne to:

    • spłycony, wolny oddech (poniżej 8-10/min),
    • sinica warg i opuszek palców,
    • nadmierna senność lub utrata przytomności,
    • zwężenie źrenic (szczególnie w zatruciu opioidami),
    • spadek saturacji (SaO₂ < 90%),
    • wzrost stężenia dwutlenku węgla we krwi,
    • bradykardia i spadek ciśnienia tętniczego.

    >> Zobacz: Środki psychoaktywne – definicja, rodzaje, wykrywanie w organizmie

    Depresja oddechowa: pierwsze objawy

    Depresja oddechowa rozpoczyna się zazwyczaj od spowolnienia oddechu, narastającej senności i obniżenia saturacji, często z towarzyszącym zasinieniem warg.

    Ile może trwać depresja oddechowa?

    Czas trwania zależy od przyczyny. W przypadku działania leków od kilku minut (krótkodziałające opioidy) do kilku godzin (metadon, buprenorfina).

    Depresja oddechowa wywołana uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego lub zespołem hipowentylacji otyłych może mieć charakter przewlekły. W efekcie wymaga długotrwałego leczenia i monitorowania.

    Diagnostyka i leczenie depresji oddechowej. Co robić?

    Rozpoznanie depresji oddechowej wymaga szybkiej oceny stanu pacjenta oraz ustalenia przyczyny zaburzeń wentylacji. Kluczowe jest jednoczesne działanie diagnostyczne i terapeutyczne, ponieważ opóźnienie w przywróceniu prawidłowej wymiany gazowej może prowadzić do niedotlenienia mózgu i zatrzymania krążenia.

    >> Przeczytaj: Omdlenia u dorosłych i dzieci – przyczyny, objawy, rodzaje. Jakie badania wykonać?

    Pierwszym krokiem jest ocena parametrów życiowych: częstości i głębokości oddechu, poziomu świadomości, tętna i ciśnienia tętniczego. W badaniu fizykalnym uwagę zwracają: spłycony oddech, sinica, zwężenie źrenic (szczególnie w zatruciu opioidami) oraz senność lub utrata przytomności. Podstawowe badania diagnostyczne obejmują:

    • pulsoksymetrię,
    • gazometrię krwi tętniczej,
    • badania toksykologiczne,
    • badania obrazowe (gdy istnieje podejrzenie przyczyny ośrodkowej np. udaru, urazu pnia mózgu).

    W depresji oddechowej liczy się każda minuta. Leczenie polega na przywróceniu prawidłowego oddychania i usunięciu przyczyny zaburzeń.

    Depresja oddechowa: co robić, jeśli wystąpi?

    Najpierw należy udrożnić drogi oddechowe, usuwając ewentualne przeszkody i zapewniając swobodny przepływ powietrza. Następnie wdraża się tlenoterapię lub, w cięższych przypadkach, wentylację zastępczą przy użyciu respiratora.

    Jeśli przyczyną są opioidy, podaje się nalokson, który znosi ich działanie, natomiast w zatruciu benzodiazepinami – flumazenil (z zachowaniem ostrożności). W innych sytuacjach leczy się chorobę podstawową, np. udar, hipoglikemię czy zaburzenia metaboliczne.

    Pacjent wymaga stałego monitorowania i zwykle hospitalizacji, często na oddziale intensywnej terapii. Gdy mimo leczenia oddech nie wraca do normy, konieczna jest intubacja i wentylacja mechaniczna, a u osób z przewlekłą hipowentylacją nieinwazyjna wentylacja dodatnim ciśnieniem.

    >> Sprawdź: Co to jest fentanyl i jak działa na organizm? Dlaczego jest tak silnie uzależniający?

    Depresja oddechowa – najczęstsze pytania (FAQ)

    Depresja oddechowa budzi wiele obaw. Poniżej zebrano najczęściej zadawane pytania dotyczące rozpoznawania, przyczyn i postępowania w tym stanie.

    Jak rozpoznać depresję oddechową?

    Na depresję oddechową wskazują: spowolniony oddech, niska saturacja, senność, sinica i bradykardia.

    Jakie leki mogą powodować depresję oddechową?

    Najczęściej depresję oddechową wywołują opioidy (morfina, fentanyl, oksykodon), benzodiazepiny (diazepam, midazolam), barbiturany, a także niektóre anestetyki i substancje psychoaktywne, takie jak alkohol czy syntetyczne kannabinoidy.

    Co zrobić przy depresji oddechowej?

    Natychmiast wezwać pomoc medyczną, zapewnić drożność dróg oddechowych, ułożyć chorego w pozycji bezpiecznej, a w razie zatrzymania oddechu rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową.

    Czy depresja oddechowa boli?

    Nie. W odróżnieniu od duszności, pacjent z depresją oddechową zwykle nie odczuwa bólu ani uczucia braku powietrza, co czyni stan szczególnie podstępnym.

    Jak zaczyna się depresja oddechowa?

    Początkowo pojawia się senność, spowolnienie oddechu i spadek saturacji. W miarę postępu dochodzi do utraty przytomności i zatrzymania oddechu.

    Depresja oddechowa: podsumowanie informacji o hipowentylacji

    Depresja oddechowa to poważny stan, który może rozwinąć się nagle często u osób pozornie zdrowych, po podaniu leków działających hamująco na ośrodkowy układ nerwowy. Choć jej objawy bywają niepozorne, konsekwencje mogą być dramatyczne. Kluczowe znaczenie ma czujność i szybka reakcja, a spowolnienie oddechu, senność czy spadek saturacji nigdy nie powinny być bagatelizowane.

    W praktyce klinicznej szczególną ostrożność należy zachować u pacjentów po znieczuleniu, leczonych opioidami, a także u osób z chorobami neurologicznymi lub otyłością. Depresja oddechowa jest stanem nagłym, ale w większości przypadków w pełni odwracalnym, jeśli zostanie rozpoznana i leczona na czas.

    Bibliografia

    1. Nagappa M., Weingarten TN., Montandon G. et al. Opioids, respiratory depression, and sleep-disordered breathing. Best Pract Res Clin Anaesthesiol. 2017 Dec;31(4):469-485.
    2. Baldo BA., Rose MA. Mechanisms of opioid-induced respiratory depression. Arch Toxicol. 2022 Aug;96(8):2247-2260.
    3. Liu S., Kim D., Oh TG. et al. Neural basis of opioid-induced respiratory depression and its rescue.  Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 118 (23).
    4. Laporta ML., Sprung J., Weingarten TN. Respiratory depression in the post-anesthesia care unit: Mayo Clinic experience. Bosn J Basic Med Sci. 2021 Apr 1;21(2):221-228.
    5. Alon MH., Saint-Fleur MO. Synthetic cannabinoid induced acute respiratory depression: Case series and literature review. Respir Med Case Rep. 2017 Jul 29;22:137-141.

    Zapalenie tętnicy skroniowej – objawy, przyczyny, badania i leczenie

    Katarzyna Ciepłucha
    -
    0
    Zapalenie tętnicy skroniowej – objawy, przyczyny, badania i leczenie

    Silny ból głowy w okolicy skroni, pogrubiała tętnica pod skórą i zaburzenia widzenia – to tylko niektóre objawy zapalenia tętnicy skroniowej, znanego też jako olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic. Choroba ta dotyka głównie osoby starsze i może prowadzić do ślepoty lub udaru mózgu. Sprawdź, jakie symptomy powinny Cię zaniepokoić, jak wygląda diagnostyka oraz na czym polega skuteczne leczenie.

    Z tego artykułu dowiesz się:

    • czym jest zapalenie tętnicy skroniowej i kogo najczęściej dotyka;
    • jak groźna jest ta choroba, co ją wywołuje i do jakich powikłań prowadzi;
    • jakie badania pomagają w rozpoznaniu choroby;
    • na czym polega leczenie i jak można zapobiegać powikłaniom;
    • do jakiego specjalisty zgłosić się po pomoc

    Spis treści:

    1. Czym jest zapalenie tętnicy skroniowej?
    2. Czy zapalenie tętnicy skroniowej jest niebezpieczne?
    3. Przyczyny zapalenia tętnicy skroniowej
    4. Diagnostyka zapalenia tętnicy skroniowej
    5. Jak leczyć zapalenie tętnicy skroniowej?
    6. Zapalenie tętnicy skroniowej – możliwe powikłania
    7. Zapalenie tętnicy skroniowej: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
    8. Podsumowanie

    Czym jest zapalenie tętnicy skroniowej?

    Zapalenie tętnicy skroniowej to postać olbrzymiokomórkowego zapalenia tętnic (w klasyfikacji ICD-10 oznaczone kodem M31.6) – choroby autoimmunologicznej dużych naczyń krwionośnych. Najczęściej dotyczy osób po 50. roku życia, znacznie częściej kobiet. Do typowych objawów należą:

    • nowy, silny ból głowy w okolicy skroniowej,
    • tkliwość skóry głowy,
    • pogrubiała, bolesna tętnica skroniowa,
    • przejściowe lub trwałe zaburzenia widzenia,
    • chromanie żuchwy,
    • a także objawy ogólne: gorączka, spadek masy ciała, osłabienie.

    U części pacjentów współwystępuje polimialgia reumatyczna – ból i sztywność barków lub bioder. Objawy mogą być niespecyficzne, dlatego każdy przypadek wymaga dokładnej diagnostyki.

    >> Zobacz również: Migrena: objawy, przyczyny i diagnoza. Jakie badania wykonać?

    Czy zapalenie tętnicy skroniowej jest niebezpieczne?

    Tak – zapalenie tętnicy skroniowej to choroba, która może prowadzić do poważnych i trwałych konsekwencji zdrowotnych. Dlatego uznaje się ją za stan nagły w reumatologii. Kluczowe znaczenie ma szybkie rozpoznanie i natychmiastowe wdrożenie leczenia, co pozwala ograniczyć ryzyko powikłań i poprawić rokowanie.

    Przyczyny zapalenia tętnicy skroniowej

    Najważniejszym czynnikiem ryzyka pozostaje jednak wiek powyżej 50. roku życia – zapalenie tętnicy skroniowej niemal nie występuje u młodszych osób.

    Przyczyna choroby nie została do końca poznana, ale wiadomo, że kluczową rolę odgrywa nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego. W jej wyniku w ścianie naczynia rozwija się przewlekły stan zapalny, z udziałem wyspecjalizowanych komórek układu immunologicznego – między innymi limfocytów T i tzw. komórek olbrzymich. Podejrzewa się, że za uruchomienie tej reakcji może odpowiadać czynnik środowiskowy lub zakaźny, szczególnie u osób z genetyczną predyspozycją.

    Diagnostyka zapalenia tętnicy skroniowej

    Rozpoznanie zapalenia tętnicy skroniowej opiera się na połączeniu wywiadu klinicznego, badania fizykalnego oraz wyników badań laboratoryjnych i obrazowych. Testy pozwalają potwierdzić rozpoznanie i zaplanować leczenie. Do najczęściej wykonywanych badań należą:

    Badania laboratoryjne:

    • OB (odczyn Biernackiego) – znacznie przyspieszony (zwykle powyżej 50 mm/h) może świadczyć o silnym stanie zapalnym.
    • CRP (białko C‑reaktywne) – jego podwyższony poziom potwierdza obecność aktywnego stanu zapalnego.
    • Morfologia krwi – może wykazać niedokrwistość typową dla chorób przewlekłych oraz zwiększoną liczbę płytek krwi.
    Badanie OB (odczyn Biernackiego) banerek

    Badania obrazowe:

    • Ultrasonografia tętnic skroniowych z funkcją Dopplera – pozwala ocenić przepływ krwi i wykryć charakterystyczny objaw „halo” wokół zmienionego naczynia.
    • W przypadku trudności diagnostycznych wykonuje się dodatkowo: angio-TK, MRI lub PET-CT
    Badanie CRP - (białko C-reaktywne) banerek

    Biopsja tętnicy skroniowej – mimo że jest to badanie inwazyjne, nadal odgrywa ważną rolę w potwierdzeniu rozpoznania, zwłaszcza przy niejednoznacznych wynikach obrazowania.

    Jak leczyć zapalenie tętnicy skroniowej?

    Leczenie należy rozpocząć natychmiast po postawieniu rozpoznania klinicznego – nie czekamy na wyniki wszystkich badań. Szybka interwencja może zapobiec groźnym powikłaniom, takim jak utrata wzroku czy udar. Główne elementy terapii to:

    • Leki przeciwzapalne – podstawą leczenia są glikokortykosteroidy, które szybko hamują proces zapalny w naczyniach. Najczęściej stosuje się prednizon lub metyloprednizolon. Terapia jest długotrwała i wymaga stopniowego zmniejszania dawki pod kontrolą lekarza.
    • Leki immunosupresyjne – u niektórych pacjentów włącza się dodatkowe leki, takie jak metotreksat lub tocilizumab, które zmniejszają ryzyko nawrotu i pozwalają ograniczyć dawki sterydów.
    • Profilaktyka powikłań – leczenie uzupełnia się witaminą D, wapniem i lekami przeciw osteoporozie. W uzasadnionych przypadkach lekarz może zalecić kwas acetylosalicylowy.

    Leczenie prowadzi zwykle reumatolog i jest dostosowane indywidualnie do przebiegu choroby i stanu pacjenta.

    >> Przeczytaj również: Choroby autoimmunologiczne – czym są? Objawy, diagnostyka i leczenie

    Zapalenie tętnicy skroniowej – możliwe powikłania

    Bez odpowiedniego leczenia zapalenie tętnicy skroniowej może prowadzić do poważnych uszkodzeń tkanek w wyniku niedokrwienia. Oto najczęstsze powikłania:

    • trwała utrata wzroku – zwykle w wyniku niedokrwienia nerwu wzrokowego;
    • udar mózgu – zwłaszcza w układzie kręgowo‑podstawnym, który odpowiada m.in. za równowagę i koordynację;
    • tętniak lub rozwarstwienie aorty – osłabienie ściany dużych naczyń może prowadzić do ich poszerzenia lub pęknięcia;
    • chromanie żuchwy – ból mięśni podczas żucia związany z niedokrwieniem;
    • polimialgia reumatyczna – zapalna choroba mięśni, objawiająca się bólem i sztywnością obręczy barkowej i biodrowej.

    Zapalenie tętnicy skroniowej: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)

    Gdzie boli tętnica skroniowa?

    Ból najczęściej lokalizuje się w okolicy skroni, ale może promieniować na potylicę lub całą głowę.

    Jak objawia się zapalenie tętnicy skroniowej?

    Typowe są nowy, silny ból głowy, tkliwość skóry głowy, pogrubiała tętnica skroniowa, gorączka i zaburzenia widzenia.

    Jaki lekarz leczy zapalenie tętnicy skroniowej?

    W diagnostyce i terapii biorą udział przede wszystkim reumatolog, angiolog lub okulista (przy objawach ocznych). Lekarz rodzinny kieruje do specjalisty w trybie pilnym.

    Jakie badania na zapalenie tętnicy skroniowej?

    Podstawą są OB, CRP i USG Doppler. Uzupełniająco stosuje się angio‑TK/MRI i biopsję tętnicy skroniowej.

    Jakie CRP przy zapaleniu tętnicy skroniowej?

    CRP zwykle przekracza 10 mg/L i często osiąga znacznie wyższe wartości. Należy jednak pamiętać, że wynik mieszczący się w normie nie wyklucza choroby.

    Gdzie przebiega tętnica skroniowa?

    Gałęzie tętnicy skroniowej powierzchownej biegną od kości jarzmowej w górę, tuż pod skórą, dlatego mogą być wyczuwalne i widoczne.

    Podsumowanie

    • Zapalenie tętnicy skroniowej to autoimmunologiczne zapalenie dużych naczyń, które dotyczy głównie osób po 50. roku życia.
    • Nieleczone może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak utrata wzroku, udar mózgu czy tętniaki aorty.
    • Kluczowe w diagnostyce są badania laboratoryjne (OB, CRP) i ultrasonografia Doppler .
    • Podstawą terapii są glikokortykosteroidy, a w niektórych przypadkach także leki immunosupresyjne (np. tocilizumab).
    • Stała kontrola stanu zapalnego oraz monitorowanie zmian w aorcie pozwalają ograniczyć ryzyko powikłań w przyszłości.

    Bibliografia

    1. Milchert M. i wsp. Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic, Interna Szczeklika, mp.pl.
    2. Masłowski L. Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic, Interna Szczeklika – Podręcznik chorób wewnętrznych 2014.
    3. Salvarani C., Muratore F. Clinical manifestations of giant cell arteritis, UpToDate, aktualizacja 2025.
    4. American College of Rheumatology / European Alliance of Associations for Rheumatology. Classification and Management of Giant Cell Arteritis: 2022 Guideline, update 2024.

    Jak wygląda badanie nasienia? Przygotowanie do seminogramu i interpretacja wyników

    Maria Wydra
    -
    0
    Jak wygląda badanie nasienia? Przygotowanie do seminogramu i interpretacja wyników

    Badanie nasienia (seminogram) to podstawowe narzędzie w diagnostyce męskiej płodności. Choć bywa źródłem stresu, jest szybkie i bezbolesne. Dowiedz się, jak przebiega, jak się przygotować i jak interpretować wynik.

    Z tego artykułu dowiesz się:
    >> na czym polega badanie nasienia i jak przebiega,
    >> jak przygotować się do badania,
    >> jakie są aktualne normy WHO i jak interpretować wynik,
    >> kiedy wykonać seminogram i jakie badania uzupełniające może zlecić lekarz.

    Spis treści:

    1. Jak wygląda badanie nasienia?
    2. Seminogram, czyli badanie nasienia. Jak się przygotować?
    3. Interpretacja wyników badania nasienia: normy WHO
    4. Jakie jeszcze badania wykonać oprócz seminogramu?
    5. Kiedy wykonać badanie nasienia?
    6. Badanie nasienia (seminogram): najczęstsze pytania (FAQ)
    7. Jak wygląda badanie nasienia: podsumowanie informacji

    Jak wygląda badanie nasienia?

    Seminogram polega na laboratoryjnej analizie próbki ejakulatu pod kątem jego cech makroskopowych i mikroskopowych, w celu oceny potencjału płodności mężczyzny.

    Makroskopowo ocenia się m.in. objętość, czas upłynnienia, lepkość, barwę i pH nasienia. Mikroskopowo – liczbę plemników w mililitrze i w całym ejakulacie, ich ruchliwość (postępową i ogólną), żywotność oraz morfologię.

    Badanie jest nieinwazyjne: polega na oddaniu próbki do jałowego pojemnika. Analiza odbywa się w laboratorium. Wynik zazwyczaj dostępny jest tego samego lub następnego dnia.

    >> Zobacz: Plemnik – budowa i funkcje. Jak długo żyją plemniki?

    Jak pobierana jest próbka do badania nasienia?

    Próbkę najczęściej pobiera się w intymnym pomieszczeniu laboratorium do jałowego pojemnika. Ważne, by cała objętość ejakulatu, szczególnie pierwsza frakcja (najbogatsza w plemniki), trafiła do pojemnika. W razie utraty części próbki należy poinformować personel.

    Możliwe jest także pobranie nasienia w domu, pod warunkiem dostarczenia go w ciągu 30-60 minut w temperaturze ciała (np. przenosząc próbkę blisko ciała). Nie należy używać zwykłych prezerwatyw, ponieważ mogą zawierać środki plemnikobójcze. W razie trudności z uzyskaniem próbki drogą masturbacji, niektóre placówki oferują specjalne prezerwatywy do stosunku.

    Najbardziej wiarygodny wynik uzyskuje się jednak przy oddaniu próbki na miejscu w laboratorium lub klinice, gdzie trafia ona od razu do analizy.

    >> Przeczytaj: Wazektomia – na czym polega zabieg i czy jest odwracalny?

    Seminogram, czyli badanie nasienia. Jak się przygotować?

    Prawidłowe przygotowanie do seminogramu ma kluczowe znaczenie dla uzyskania wiarygodnych wyników. Oto najważniejsze zasady:

    • Abstynencja seksualna: Przed badaniem należy powstrzymać się od aktywności seksualnej (wytrysku) przez co najmniej 2 i nie więcej niż 7 dni. Przy powtórnym badaniu warto zachować taki sam okres wstrzemięźliwości.
    • Unikanie czynników mogących wpłynąć na nasienie: alkoholu, papierosów, używek, intensywnego wysiłku oraz przegrzewania jąder (w saunie, kąpieli) na kilka dni przed badaniem.
    • Stan zdrowia: po infekcji z gorączką powyżej 38°C należy odczekać kilka tygodni, a po antybiotykoterapii minimum 2 tygodnie. Choroba i leki mogą czasowo zaburzyć jakość nasienia.
    • Higiena i przygotowanie do badania: przed oddaniem próbki należy oddać mocz i umyć okolice intymne samą wodą. Próbkę należy oddać do jałowego pojemnika.

    Przestrzeganie tych zasad zwiększa szansę na uzyskanie wyniku, który realnie odzwierciedla kondycję plemników.

    Pamiętaj:
    Przed badaniem warto poinformować lekarza o przyjmowanych lekach. Leki hormonalne (testosteron, finasteryd), przeciwdepresyjne czy sterydy anaboliczne mogą zaburzać spermatogenezę.

    Badanie nasienia. Ile dni abstynencji seksualnej?

    Rekomendowany przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) oraz większość towarzystw naukowych zakres abstynencji seksualnej przed badaniem wynosi 2-7 dni.

    Zbyt krótka abstynencja może obniżyć objętość i liczbę plemników, a zbyt długa – ich ruchliwość i jakość.

    Badanie nasienia a alkohol: czy można go spożywać?

    Spożywanie alkoholu przed badaniem nasienia nie jest wskazane. Może on obniżać ruchliwość plemników i zaburzać ich dojrzewanie, zwłaszcza w większych ilościach.

    Rekomenduje się 3-5 dni abstynencji alkoholowej przed oddaniem próbki (niektóre kliniki zalecają nawet tydzień).

    >> Sprawdź: Alkohol a zdrowie. Jak wpływa na proces starzenia się?

    Warto wiedzieć:
    Regularne nadużywanie alkoholu wpływa negatywnie na płodność. Jego ograniczenie poprawia nie tylko wynik seminogramu, ale i ogólną jakość nasienia.

    Interpretacja wyników badania nasienia: normy WHO

    Interpretacja seminogramu opiera się na porównaniu wyników pacjenta z referencyjnymi wartościami WHO, wyznaczonymi na podstawie 5. percentyla u mężczyzn o zachowanej płodności:

    • Objętość ejakulatu: ≥ 1,4 ml.
    • Liczba plemników w ejakulacie: ≥ 39 mln.
    • Koncentracja plemników/ml: ≥ 16 mln/ml.
    • Ruchliwość całkowita: ≥ 42%.
    • Ruchliwość postępowa: ≥ 30%.
    • Żywotność: ≥ 54%.
    • Odsetek plemników o prawidłowej morfologii: ≥ 4%.
    • pH: 7,2-8,0.
    • Czas upłynnienia: do 60 minut (zwykle 20-30 min).

    Ocenie podlega także obecność komórek innych niż plemniki, np. leukocytów (nadmiar może wskazywać na stan zapalny lub zaburzenia spermatogenezy).

    Należy pamiętać, że wyniki poniżej wartości referencyjnych nie muszą oznaczać niepłodności, a jedynie świadczyć o obniżonej jakości nasienia. W przypadku nieprawidłowości zaleca się powtórzenie badania, najlepiej 2-3 razy, aby uzyskać wiarygodny obraz płodności mężczyzny.

    Badanie ogólne nasienia banerek

    Jakie jeszcze badania wykonać oprócz seminogramu?

    Podstawowy seminogram to punkt wyjścia w diagnostyce męskiej płodności. W przypadku nieprawidłowych wyników, lekarz może zlecić dodatkowe badania:

    • Badania hormonalne (FSH, LH, testosteronu, prolaktyny, TSH): wykonywane m.in. przy azoospermii lub znacznie obniżonej liczbie plemników, pozwalają ocenić wpływ gospodarki hormonalnej na spermatogenezę.
    • Badania genetyczne: zalecane przy bardzo niskiej liczbie plemników lub ich braku. Obejmują kariotyp, mikrodelecje chromosomu Y, analizę genu CFTR (przy podejrzeniu wrodzonego braku nasieniowodów).
    • Posiew nasienia: wykrywa infekcje bakteryjne lub grzybicze (szczególnie przy leukocytospermii >1 mln/ml). Wynik umożliwia wdrożenie celowanej antybiotykoterapii.
    • USG układu moczowo-płciowego: ocenia jądra, nasieniowody i pęcherzyki nasienne. Pomocne w diagnostyce żylaków powrózka nasiennego, torbieli, niedrożności nasieniowodów czy zmian w prostacie.
    • Test MAR (Mixed Antiglobulin Reaction): wykrywa przeciwciała przeciwplemnikowe, które znacząco obniżają zdolność plemników do zapłodnienia. Zlecany przy aglutynacji i obniżonej ruchliwości plemników.
    • Badania rozszerzone, testy funkcjonalne plemników: dostarczają szczegółowych informacji o potencjale zapłodnieniowym nasienia. Obejmują:
    • Test HBA (Hyaluronan Binding Assay): ocenia dojrzałość plemników poprzez ich zdolność wiązania się z hialuronianem (składnikiem otoczki komórki jajowej).
    • Test fragmentacji DNA: wykrywa uszkodzenia materiału genetycznego.
    • MSOME/IMSI: mikroskopowa ocena morfologii w dużym powiększeniu.
    • Test HOS (Hypo-Osmotic Swelling): ocenia żywotność plemników.
    • Test ROS (Reactive Oxygen Species): wykrywa nadmiar reaktywnych form tlenu mogących uszkadzać plemniki i utrudniać zapłodnienie.

    Zakres badań uzupełniających zależy od decyzji lekarza, który uwzględnia wyniki seminogramu, wywiad i ogólny stan zdrowia pacjenta.

    >> Przeczytaj także: Niepłodność u mężczyzn: najczęstsze przyczyny, objawy i rozpoznanie. Leczenie niepłodności

    Kiedy wykonać badanie nasienia?

    Badanie nasienia zaleca się, gdy para bezskutecznie stara się o dziecko przez 12 miesięcy regularnych stosunków bez zabezpieczenia. U kobiet powyżej 35. roku życia lub w przypadku obecności innych czynników ryzyka, diagnostykę warto rozpocząć już po 6 miesiącach.

    Seminogram wykonuje się także profilaktycznie przed planowaną procedurą in vitro, wazektomią lub jej odwróceniem, po leczeniu onkologicznym czy operacjach w obrębie moszny. Wskazaniem może być również podejrzenie zaburzeń hormonalnych lub nieprawidłowości w budowie narządów płciowych.

    Badanie nasienia (seminogram): najczęstsze pytania (FAQ)

    Poniżej odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące seminogramu.

    Czego nie wolno przed badaniem nasienia?

    Nie wolno współżyć ani doprowadzać do wytrysku przez 2-7 dni przed badaniem. Należy unikać alkoholu, palenia, przegrzewania jąder oraz stosowania lubrykantów i środków drażniących w okolicach intymnych.

    Co wykaże badanie nasienia?

    Seminogram ocenia liczbę, ruchliwość, żywotność i budowę plemników oraz objętość i skład ejakulatu. Pozwala wykryć nieprawidłowości mogące wpływać na płodność.

    Jakie są najczęstsze błędy w interpretacji wyników nasienia?

    Błędne jest ocenianie płodności na podstawie pojedynczego parametru lub jednego wyniku. Wyniki trzeba interpretować całościowo i w kontekście klinicznym z lekarzem.

    Po co robi się posiew nasienia?

    Posiew wykonuje się, gdy podejrzewa się infekcję układu moczowo-płciowego. Pozwala wykryć drobnoustroje i dobrać celowane leczenie.

    Jak długo nie należy palić przed badaniem nasienia?

    Co najmniej 3-5 dni. Najlepiej ograniczyć lub całkowicie odstawić papierosy na czas przygotowań do badania, by nie zafałszować wyniku.

    Jak wygląda badanie nasienia: podsumowanie informacji

    • Seminogram (badanie nasienia) to podstawowe badanie oceniające męską płodność. Analizuje liczbę, ruchliwość, żywotność i budowę plemników. Odbywa się w warunkach zapewniających dyskrecję i prywatność, jest nieinwazyjne oraz bezbolesne.
    • Przygotowanie do badania obejmuje 2-7 dni abstynencji seksualnej, unikanie alkoholu, papierosów i przegrzewania jąder.
    • Próbkę nasienia pobiera się do jałowego pojemnika, najlepiej na miejscu, w intymnym pokoju w laboratorium lub klinice.
    • Wynik interpretuje się w odniesieniu do norm WHO. Dla pewności warto powtórzyć badanie 2–3 razy.
    • Nieprawidłowy wynik nie zawsze oznacza bezpłodność. Dalsze postępowanie i ewentualne badania dodatkowe ustala lekarz.

    Bibliografia

    1. World Health Organization. WHO laboratory manual for the examination and processing of human semen, 6th ed. Geneva: WHO; 2021.
    2. European Association of Urology (EAU). EAU Guidelines on Male Infertility. 2025. https://uroweb.org/guidelines [dostęp: październik 2025].
    3. Anawalt BD. Approach to the male with infertility. In: UpToDate, Martin KA (Ed), UpToDate, Waltham, MA. [dostęp: październik 2025].
    4. Vasconcelos A i wsp. WHO 2021 and 2030 reference values for semen assessment: three challenges for andrology in the journey ahead. Reproductive BioMedicine Online, 2022; 45(2):187–190.
    5. Brannigan RE i wsp. Updates to male infertility: AUA/ASRM guideline (2024). J Urol, 2024.

    Zespół Noonan – czym jest i jak się objawia? Przyczyny, diagnostyka i leczenie

    Damian Matusiak
    -
    0
    Zespół Noonan – czym jest i jak się objawia? Przyczyny, diagnostyka i leczenie

    Zespół Noonan to złożona, genetycznie uwarunkowana choroba. Niestety, nie jest powszechnie znana. W niniejszym artykule szczegółowo wyjaśniamy, czym dokładnie jest zespół Noonan, jakie są jego przyczyny, charakterystyczne objawy oraz na czym polega diagnostyka i leczenie. Jeśli chcesz zdobyć kompleksową wiedzę na temat tego schorzenia, koniecznie przeczytaj poniższy tekst – to wiedza, która może pomóc Tobie lub Twoim bliskim.

    Kluczowe informacje:
    >> Zespół Noonan to złożone, wieloukładowe zaburzenie genetyczne, którego obraz kliniczny jest niezwykle zróżnicowany.
    >> Charakterystyczne objawy to wady serca, dysmorfia twarzy, niski wzrost oraz problemy z krzepnięciem krwi czy rozwojem narządów płciowych.
    >> Kluczem do skutecznego zarządzania chorobą jest jej wczesne i prawidłowe rozpoznanie, oparte na ocenie klinicznej i potwierdzone badaniem genetycznym.
    >> Dzięki wielospecjalistycznej, skoordynowanej opiece medycznej, obejmującej kardiologię, endokrynologię, rehabilitację i wsparcie rozwojowe, osoby z zespołem Noonan mają szansę na długie i satysfakcjonujące życie.  

    Spis treści:

    1. Co to jest zespół Noonan?
    2. Z czego wynika zespół Noonan? Przyczyny choroby
    3. Zespół Noonan – objawy
    4. Diagnostyka zespołu Noonan
    5. Zakres badań niezbędnych w diagnostyce zespołu Noonan
    6. Wskazania do badań prenatalnych w zespole Noonan
    7. Badania genetyczne i ich rola w diagnozie zespołu Noonan
    8. Przebieg leczenia chorych z zespołem Noonan
    9. Zespół Noonan – podsumowanie

    Co to jest zespół Noonan?

    Zespół Noonan (ZN) jest rzadkim zaburzeniem genetycznym, dziedziczonym w sposób autosomalny dominujący, charakteryzującym się szerokim spektrum anomalii w obrębie wielu narządów i układów. Kluczową cechą zespołu jest jego zmienna ekspresja, co oznacza, że nawet w obrębie tej samej rodziny objawy i ich nasilenie mogą się diametralnie różnić – od postaci łagodnych, niemal niezauważalnych, po ciężkie, wymagające kompleksowej, wielospecjalistycznej opieki medycznej.

    >> Warto sprawdzić: Choroby genetyczne u dzieci – jakie występują i jak je diagnozować

    Z czego wynika zespół Noonan? Przyczyny choroby

    Podstawą zespołu Noonan są mutacje w genach pełniących funkcję w regulacji procesów komórkowych, takich jak wzrost, podział, różnicowanie i programowana śmierć komórki. Zaburzenie funkcji tego szlaku prowadzi do nieprawidłowego rozwoju tkanek i narządów. Zespół Noonan może być dziedziczony od rodzica, który jest nosicielem zmutowanego genu (z częstością 50% dla każdej ciąży), jednak w wielu przypadkach do mutacji dochodzi spontanicznie u dziecka, którego rodzice są zdrowi.

    Zespół Noonan – objawy

    Spektrum objawów zespołu Noonan jest niezwykle szerokie i zróżnicowane. Nie każdy pacjent prezentuje pełen wachlarz możliwych cech, a ich intensywność bywa różna.

    Wady serca u osób z zespołem Noonan

    Choroba serca jest jednym z najpoważniejszych i najczęstszych problemów w zespole Noonan, dotykającym nawet 80% pacjentów. Najbardziej charakterystyczną wadą jest zwężenie zastawki płucnej. Drugim w kolejności, pod względem częstości, jest kardiomiopatia przerostowa, polegająca na pogrubieniu mięśnia sercowego, co może utrudniać przepływ krwi. Częste są również ubytki w przegrodzie międzyprzedsionkowej lub międzykomorowej oraz anomalie tętnic wieńcowych.

    Wygląd twarzy w zespole Noonan

    U noworodków i niemowląt obserwuje się często szeroko rozstawione oczy (hiperteloryzm oczny), opadające powieki, skośne w dół szpary powiekowe oraz nisko osadzone, zdeformowane małżowiny uszne. Charakterystyczny jest również wysoko sklepiony łuk podniebienny.

    U starszych dzieci i dorosłych twarz wydłuża się, nasada nosa staje się szersza, a szyja często jest krótka i płetwiasta lub o pozornie muskularnym wyglądzie.

    Objawy skórne zespołu Noonan

    Problemy dermatologiczne są powszechne. Należą do nich rogowacenie mieszkowe (szorstka, „gęsia” skóra, szczególnie na ramionach i udach), bladość, a także nadmierna elastyczność skóry. Często występują blaszki skórno-łojowe, które są żółtawo-brunatnymi, zgrubiałymi zmianami zlokalizowanymi głównie w okolicy pach i pachwin. Włosy bywają rzadkie, szorstkie i kręcone.

    Obrzęk limfatyczny w zespole Noonan

    Zaburzenia rozwoju układu limfatycznego mogą prowadzić do obrzęku, który jest szczególnie widoczny u noworodków i niemowląt w okolicy grzbietu rąk i stóp. W późniejszym życiu obrzęk limfatyczny może dotyczyć kończyn dolnych, a rzadziej narządów wewnętrznych. Może to również objawiać się jako wrodzony obrzęk płynu w jamach ciała, np. wodobrzusze lub płyn w opłucnej.

    Nieprawidłowy rozwój narządów płciowych u chłopców

    U chłopców z zespołem Noonan bardzo często (nawet w 60-80% przypadków) stwierdza się wnętrostwo, czyli niezstąpienie jednego lub obu jąder do moszny. Może to wiązać się z opóźnionym dojrzewaniem płciowym, a w życiu dorosłym – z zaburzeniami płodności spowodowanymi obniżoną produkcją plemników. Dziewczynki zazwyczaj przechodzą dojrzewanie płciowe prawidłowo i mają zwykle zachowaną płodność.

    >> Warto przeczytać również: Krótkie kompendium wiedzy o dojrzewaniu płciowym

    Zaburzenia funkcji poznawczych – jeden z objawów zespołu Noonan

    Chociaż większość chorych ma iloraz inteligencji w normie, to częstość występowania łagodnego opóźnienia rozwoju intelektualnego jest wyższa niż w populacji ogólnej. Szacuje się, że około 25-35% pacjentów może mieć niepełnosprawność intelektualną w stopniu lekkim.

    Niska masa urodzeniowa u dzieci

    Wiele dzieci z zespołem Noonan rodzi się z masą i długością ciała w dolnych granicach normy, pomimo donoszonej ciąży. Po urodzeniu często obserwuje się problemy z karmieniem, co w połączeniu z potencjalnymi wadami serca może prowadzić do wolniejszego przybierania na masie w okresie niemowlęcym.

    Długość życia z zespołem Noonan

    Rokowania i długość życia osób z zespołem Noonan w dużej mierze zależą od rodzaju i ciężkości towarzyszących wad, przede wszystkim serca. W przypadku łagodnych postaci choroby, bez poważnych wad kardiologicznych, średnia długość życia jest zbliżona do populacji ogólnej, a dorośli mogą prowadzić samodzielne i produktywne życie.

    W sytuacji, gdy występują złożone wady serca lub ciężka, oporna na leczenie kardiomiopatia przerostowa, rokowanie może być poważniejsze, a długość życia ulega skróceniu. Kluczowe jest zatem wczesne wdrożenie specjalistycznej opieki kardiologicznej i regularne monitorowanie stanu zdrowia.

    Diagnostyka zespołu Noonan

    Postawienie prawidłowej diagnozy jest niezwykle ważne z kilku powodów. Pozwala ono na:

    • wdrożenie ukierunkowanych badań przesiewowych (np. regularnych badań kardiologicznych),
    • wczesne rozpoczęcie niezbędnych terapii (np. leczenia nieprawidłowości wzrostu),
    • zapewnia rodzinie poradnictwo genetyczne dotyczące ryzyka powtórzenia się choroby w kolejnych ciążach.

    >> Sprawdź: Bilans zdrowia dziecka – czy jest istotny?

    Zakres badań niezbędnych w diagnostyce zespołu Noonan

    Diagnostyka jest wielospecjalistyczna i obejmuje:

    • szczegółową ocenę kliniczną przez genetyka klinicznego,
    • badania obrazowe, przede wszystkim echokardiografię,
    • badania laboratoryjne, w tym morfologię krwi (ze względu na rzadko występującą skazę krwotoczną i skłonność do zaburzeń krzepnięcia),
    • badanie okulistyczne, słuchu oraz ocenę rozwoju kostnego.
    Badanie genetyczne - zespół Noonan analiza eksonów_ 2-4, 7-9, 12, 13 genu PTPN11 banerek

    Wskazania do badań prenatalnych w zespole Noonan

    Badania prenatalne mogą być rozważane w rodzinach, gdzie u jednego z rodziców zdiagnozowano zespół Noonan. Wskazaniami do pogłębionej diagnostyki u płodu są również nieprawidłowości stwierdzone w badaniu USG, takie jak zwiększenie przezierności karku, wysięk w jamach opłucnowych lub osierdziu, wady serca oraz obrzęk uogólniony.

    >> Warto zobaczyć również: Wady letalne – czym są? Przyczyny, rodzaje, diagnostyka

    Badania genetyczne i ich rola w diagnozie zespołu Noonan

    Badanie genetyczne jest jedynym narzędziem pozwalającym na potwierdzenie klinicznego rozpoznania zespołu Noonan. Standardem jest oznaczenie panelu genów związanych z zespołem Noonan. W przypadku, gdy badanie nie wykaże nieprawidłowości, można rozważyć badania całego egzomu. Identyfikacja konkretnej mutacji ma kluczowe znaczenie dla potwierdzenia diagnozy, ustalenia rokowania i zapewnienia rodzinie precyzyjnego poradnictwa genetycznego.

    Przebieg leczenia chorych z zespołem Noonan

    Leczenie zespołu Noonan ma charakter objawowy i wspomagający, ponieważ nie istnieje terapia przyczynowa. Koncentruje się na korygowaniu konkretnych nieprawidłowości i jest prowadzone przez zespół specjalistów. Obejmuje:

    • opiekę kardiologiczną (leczenie wad serca),
    • leczenie zaburzeń wzrostu (można rozważyć terapię rekombinowanym hormonem wzrostu),
    • terapię wspomagającą rozwój (wczesne wdrożenie fizjoterapii, terapii zajęciowej i logopedycznej),
    • leczenie chirurgiczne, np. korekta wnętrostwa, w niektórych przypadkach – chirurgia plastyczna w zakresie cech twarzy.

    Zespół Noonan – podsumowanie

    Jeśli zaobserwowałeś u swojego dziecka jakiekolwiek niepokojące objawy wymienione w artykule, nie zwlekaj i skonsultuj się z lekarzem genetykiem – wczesna diagnostyka to pierwszy krok do skutecznej pomocy.

    Źródła

    1. Zenker M, Edouard T, Blair JC, Cappa M. Noonan syndrome: improving recognition and diagnosis. Arch Dis Child. 2022 Dec;107(12):1073-1078. doi: 10.1136/archdischild-2021-322858. Epub 2022 Mar 4. PMID: 35246453; PMCID: PMC9685729. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9685729 (dostęp: 10.10.2025).
    2. Roberts AE, Allanson JE, Tartaglia M, Gelb BD. Noonan syndrome. Lancet. 2013 Jan 26;381(9863):333-42. doi: 10.1016/S0140-6736(12)61023-X. Epub 2013 Jan 10. PMID: 23312968; PMCID: PMC4267483. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4267483 (dostęp: 10.10.2025).
    3. Stagi S, Ferrari V, Ferrari M, Priolo M, Tartaglia M. Inside the Noonan „universe”: Literature review on growth, GH/IGF axis and rhGH treatment: Facts and concerns. Front Endocrinol (Lausanne). 2022 Aug 18;13:951331. doi: 10.3389/fendo.2022.951331. PMID: 36060964; PMCID: PMC9434367. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9434367 (dostęp: 10.10.2025).
    4. Reynolds G, Gazzin A, Carli D, Massuras S, Cardaropoli S, Luca M, Defilippi B, Tartaglia M, Ferrero GB, Mussa A. Update on the Clinical and Molecular Characterization of Noonan Syndrome and Other RASopathies: A Retrospective Study and Systematic Review. Int J Mol Sci. 2025 Apr 9;26(8):3515. doi: 10.3390/ijms26083515. PMID: 40332000; PMCID: PMC12027154. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC12027154 (dostęp: 10.10.2025).

    Nykturia, czyli częstomocz w nocy. Przyczyny u kobiet i mężczyzn, badania, leczenie

    Agata Strukow
    -
    0
    Nykturia, czyli częstomocz w nocy. Przyczyny u kobiet i mężczyzn, badania, leczenie

    Nykturia, czyli częste oddawanie moczu w nocy jest dolegliwością, która obniża jakość życia. Czym może być spowodowana, jakie badania powinno się wykonać, czy można leczyć nykturię? Zapraszamy do artykułu.

    Z tego artykułu dowiesz się:
    >> czym jest nykturia,
    >> ile razy można wstawać w nocy do toalety,
    >> kiedy nykturia jest powodem do niepokoju,
    >> jakim chorobom może towarzyszyć,
    >> czym może być spowodowana nykturia u kobiet, mężczyzn o i osób starszych,
    >> w jaki sposób diagnozuje się nykturię i jakie są jej sposoby leczenia.

    Spis treści:

    1. Co to jest nykturia?
    2. Nykturia – przyczyny
    3. Częste oddawanie moczu w nocy przez kobietę
    4. Częste oddawanie moczu w nocy przez mężczyzn
    5. Nykturia – najważniejsze czynniki ryzyka
    6. Nykturia – objawy
    7. Kiedy oddawanie moczu w nocy powinno zaniepokoić?
    8. Nykturia – jakie badania należy wykonać?
    9. Nykturia – leczenie
    10. Nykturia – podsumowanie
    11. Sekcja FAQ: Nykturia – najczęściej zadawane pytania

    Co to jest nykturia?

    Nykturia to termin medyczny oznaczający potrzebę obudzenia się w nocy, aby oddać mocz.

    Nykturia nie jest chorobą, lecz objawem towarzyszący innym stanom zdrowotnym lub wynika ona ze stylu życia i nawyków.

    Definicja International Continence Society (ICS) (1), międzynarodowego stowarzyszenia zajmującego się badaniami i edukacją na temat nietrzymania moczu i stolca, mówi, iż już jednokrotne przebudzenie się w celu skorzystania z toalety w nocy jest kwalifikowane jako nykturia.

    W praktyce klinicznej za istotny problem uważa się jednak najczęściej dopiero występowanie dwóch lub więcej mikcji nocnych. Taka częstotliwość wyraźnie wpływa na pogorszenie jakości snu i obniża komfort życia pacjentów.

    Aby epizod wstawania w nocy do toalety był uznany za nykturię, musi być poprzedzony snem, a po oddaniu moczu pacjent znów idzie spać. Poranne wybudzenie się z powodu parcia na mocz, po którym pacjent zaczyna dzienną aktywność, nie jest nykturią.

    Pamiętaj:
    Prawidłowy sen w nocy powinien trwać nieprzerwanie, bez konieczności oddawania moczu.

    Nykturia – przyczyny

    Nykturia może być spowodowana przez kilka czynników:

    • styl życia
    • leki
    • choroby

    >> Może Cię zainteresować: Częstomocz, wielomocz i oddawanie moczu w nocy – jakie są przyczyny?

    Nykturia a styl życia

    Częstą przyczyną nykturii jest picie wieczorem zbyt dużej ilości płynów. Dotyczy to wody, ale zwłaszcza alkoholu, kawy, herbaty, napojów gazowanych. Dlatego zaleca się, aby ograniczyć płyny 2-3 godziny przed udaniem się na nocny wypoczynek.

    Inną przyczyną nocnej potrzeby oddania moczu jest pójście spać z nieopróżnionym pęcherzem.

    Do nykturii i poliurii przyczynia się również niewłaściwa dieta, z wysoką zawartością soli.

    Nykturia a leki

    Inną przyczyną nocnego wybudzania się z powodu konieczności oddania moczu jest przyjmowanie leków moczopędnych, czyli diuretyków.

    Diuretyki to ważna i skuteczna grupa leków stosowanych w leczeniu np. nadciśnienia tętniczego czy niewydolności serca. Jeśli powodem nykturii są leki, należy skonsultować z lekarzem porę ich przyjmowania (nie powinny być przyjmowane na noc), ewentualną korektę dawki.

    Do powstawania nykturii mogą się również przyczyniać inne leki, w tym beta-blokery, leki antycholinergiczne, inhibitory cholinoesterazy oraz leki z efektem moczopędnym (np. lit).

    Czego objawem jest nykturia?

    Nykturia może być objawem wielu chorób związanych nie tylko z układem moczowo-płciowym.

    • Choroby serca – nadciśnienie tętnicze i niewydolność serca to choroby, w których następuje retencja (zatrzymywanie) płynów. W dzień płyny gromadzą się w okolicach kostek, powodując ich obrzęki. Pozycja leżąca w nocy sprzyja ich przesuwaniu się z kończyn do innych części ciała i nasilaniu filtracji nerkowej.
    • Cukrzyca i stan przedcukrzycowy – zaburzenia gospodarki węglowodanowej sprzyjają zwiększonemu oddawaniu moczu, również w nocy.
    • Obturacyjny bezdech senny – nykturia występuje u ok.50% pacjentów. Objaw jest tak częsty, iż niektórzy sugerują, iż bezdech senny powinien być rozważany jako diagnoza u wszystkich pacjentów z nykturią, zwłaszcza u mężczyzn poniżej 50 r.ż. Jeśli nykturii towarzyszy chrapanie, to są to bardzo silne czynniki prognostyczne bezdechu sennego z czułością wynoszącą 97,4%.
    • Choroby nerek – nykturia towarzyszy nefropatiom czy mikroalbuminurii.
    • Zakażenia układu moczowego – parcie na mocz i częstsze oddawanie moczu towarzyszy zakażeniom układu moczowego (pęcherza moczowego lub cewki moczowej), parcie na mocz w tych schorzeniach występuje również w nocy.
    • Moczówka prosta – niedobór wazopresyny (hormonu antydiuretycznego), powoduje upośledzenie zagęszczania moczu i wydalanie bardzo dużych ilości niezagęszczonego, bezbarwnego moczu.
    • Pęcherz nadreaktywny – schorzenie, w którym występuje nagłe, niekontrolowane parcie na mocz, pojawiające się również w nocy.

    >> Przeczytaj: Mocz – jak powstaje, kiedy zrobić badanie i jak się przygotować?

    pakiet ryzyko cukrzycy (2 badania) banerek

    Częste oddawanie moczu w nocy przez kobietę

    Młodsze kobiety cierpią częściej na nykturię niż ich męscy rówieśnicy. Jest to częsty objaw występujący w ciąży, który w większości przypadków samoistnie ustępuje ok. 3 miesiące po porodzie.

    Nykturia jest również częstym objawem menopauzy. Spadek poziomu estrogenów w tym okresie życia kobiety osłabia mięśnia dna miednicy oraz pęcherza moczowego. Prowadzi to do nietrzymania moczu i podrażnienia pęcherza. Objawy pojawiają się zwłaszcza podczas kaszlu czy kichania, ale objawiają się również jako nykturia, czyli częste oddawanie moczu w nocy.

    Częste oddawanie moczu w nocy przez mężczyzn

    U mężczyzn częstą przyczyną nykturii jest przerost prostaty, który utrudnia odpływ moczu z pęcherza moczowego, powodując jego zaleganie oraz częstomocz i nykturię. Z tego powodu starsi mężczyźni są bardziej narażeni na nykturię niż ich rówieśniczki – około 50% mężczyzn w wieku 70-79 lat wstaje w nocy do toalety co najmniej dwa razy i częściej.

    Nykturia – najważniejsze czynniki ryzyka

    Częstość występowania nykturii rośnie z wiekiem, a przy szybko starzejącym się społeczeństwie problem będzie narastał. Czynnikiem sprzyjającym nykturii u starszych mężczyzn jest przerost prostaty, u starszych kobiet menopauza. Młode kobiet częściej cierpią na nykturię w ciąży.

    Niezależnym czynnikiem ryzyka wystąpienia częstomoczu w nocy jest otyłość. Zwiększa częstość występowania nykturii 2-3 razy.

    Pakiet hormony kobiece menopauza (3 badania) banerek

    Nykturia – objawy

    Ponieważ nykturia może być objawem wielu schorzeń rzadko jest pojedynczym symptomem. Zwykle towarzyszy jej częstomocz również w ciągu dnia czy objawy dolegliwości podstawowej. Mogą to być:

    • bolesne parcie na mocz, ból w czasie oddawania moczu – wskazuje na infekcję układu moczowego,
    • uczucie niepełnego opróżniania pęcherza, oddawania niewielkich ilości moczu, nagła potrzeba jego oddania – pęcherz nadreaktywny,
    • przerywany strumień moczu u mężczyzn, dłuższe oczekiwanie na rozpoczęcie mikcji – przerost prostaty,
    • silne pragnienie – cukrzyca, moczówka prosta,
    • chrapanie – bezdech senny,
    • obrzęki kostek – niewydolność serca.

    >> Przeczytaj: Opuchnięte nogi i kostki. Możliwe przyczyny opuchlizny nóg

    Kiedy oddawanie moczu w nocy powinno zaniepokoić?

    Nykturia to objaw, który zawsze wymaga wyjaśnienia. U osób poniżej 50 r.ż. już jedna nocna wizyta w toalecie wymaga diagnostyki. U pacjentów powyżej 65 r.ż. jedna nocna mikcja jest akceptowalna. Konieczność wstawania dwa razy do toalety wymaga diagnostyki, natomiast trzy razy jest sygnałem do pilnego działania.

    Poza częstotliwością mikcji powodem do niepokoju mogą być objawy towarzyszące nykturii. Pilnej interwencji wymagają epizody nykturii, którym towarzyszy:

    • ból w lędźwiach,
    • gorączka, dreszcze,
    • duszność występująca w nocy,
    • krwiomocz,
    • szybko postępujące obrzęki,
    • przyrost masy ciała spowodowany obrzękami.

    Nykturia – jakie badania należy wykonać?

    W zależności od objawów towarzyszących konieczne może być wykonanie następujących badań:

    U kobiet lekarz może również zlecić wymaz z kanału szyjki macicy w kierunku chlamydia, badanie biocenozy pochwy.

    Przydatne będą również badania obrazowe, np. USG nerek i pęcherza moczowego. Przy podejrzeniu bezdechu sennego rekomendowana jest polisomnografia.

    Pakiet zakażenie układu moczowego (2 badania) banerek

    Nykturia – leczenie

    Nykturia nie jest chorobą, dlatego leczenie zawsze jest zależny od przyczyny występowania tego objawu. Natomiast niezależnie od przyczyny, polecane jest wprowadzenie zmian w stylu życia, które mogą przynosić poprawę.

    Domowe sposoby na często oddawanie moczu w nocy

    Ważną zmianą u pacjentów z nykturią powinno być ograniczenie płynów na 2-3 godziny przed snem. Zdarza się, że przynosi to radykalną poprawę i całkowicie uwalnia od problemu. Należy również ograniczyć spożycie kofeiny i alkoholu w godzinach popołudniowych.

    Zalecenie, które przynosi realne korzyści, jest także oddawanie moczu przed snem, nawet jeśli nie odczuwa się silnej potrzeby. Na nocny wypoczynek należy się kłaść z uczuciem pustego pęcherza.

    U pacjentów z obrzękami kostek lub nóg, ważną rolę w walce z nykturią przynosi trzymanie ich wyżej. Po konsultacji z lekarzem warto również nosić uciskowe pończochy.

    Sposobem skutecznym w zapobieganiu nykturii są również popołudniowe drzemki. Pozwalają one na redystrybucję płynów, ewentualną konieczność skorzystania z toalety tuż po drzemce a tym samym zmniejszenie potrzeby mikcji w nocy.

    Ostatnią rekomendacją do zastosowania w domu jest ograniczenie spożycia soli kuchennej.

    Leczenie przyczynowe – sposoby niefarmakologiczne

    Do niefarmakologicznych sposobów leczenia nykturii należy:

    • modyfikacja godzin przyjmowania diuretyków – po konsultacji z lekarzem optymalne byłoby zażywanie leków moczopędnych co najmniej 6 godzin przed snem.
    • ćwiczenia mięśni dna miednicy, fizjoterapia uroginekologiczna.
    • redukcja masy ciała – leczenie otyłości.

    Częstomocz w nocy – leczenie farmakologiczne lub operacyjne

    Farmakoterapia i przyjmowanie leków antymuskarynowych czy desmopresyny łagodzi objawy nykturii, jednak nie leczy przyczyny jej występowania. Dlatego stosowanie tych leków powinno być połączone z leczeniem choroby podstawowej, np. niewydolności serca, przerostu prostaty i zmianą stylu życia.

    W przypadku znacznego przerostu prostaty, gdy farmakoterapie nie przynosi rezultatów, konieczne może być leczenie operacyjne.

    Nykturia – podsumowanie

    Nykturia oznaczająca konieczność oddawania moczu w nocy, co kwalifikuje się jako problem medyczny, gdy zdarza się dwa lub więcej razy, znacząco pogarszając jakość snu. Nie jest to choroba, lecz objaw wynikający ze stylu życia (np. picie płynów przed snem, dieta wysokosolna), stosowanych leków (np. diuretyki) lub schorzeń, takich jak niewydolność serca, cukrzyca, bezdech senny czy przerost prostaty u mężczyzn. Nykturia zawsze wymaga diagnostyki, a leczenie polega na wprowadzeniu zmian w stylu życia (ograniczenie płynów wieczorem, zmniejszenie soli) oraz leczeniu przyczyny podstawowej.

    Sekcja FAQ: Nykturia – najczęściej zadawane pytania

    Ile razy w nocy powinno się oddawać mocz?

    Osoba do 50 r.ż. w ogóle nie powinna się budzić w nocy w celu oddania moczu. Po 65 r.ż. dopuszcza się jednorazową wizytę w toalecie.

    Czy nykturia jest niebezpieczna?

    Nykturia nie zagraża życiu, ale schorzenia z których wynika mogą być poważne. Dlatego nie należy ignorować konieczności wstawania w nocy w celu oddania moczu.

    Piśmiennictwo

    1. Leslie SW, Sajjad H, Singh S. Nocturia. [Updated 2024 Feb 17]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK518987/ [dostęp: 10.10.2025].
    2. National Society for Incontinence. What is Nocturia? (https://nafc.org/nocturia/) [dostęp: 10.10.2025].
    3. https://podyplomie.pl/medycyna/35651,nykturia-diagnostyka-roznicowa-i-leczenie. [dostęp: 10.10.2025].

    (1) https://www.ics.org/ [dostęp: 10.10.2025].

    Ząbkowanie – jakie są objawy, kiedy się zaczyna i jak rozpoznać?

    Damian Matusiak
    -
    0
    Ząbkowanie – jakie są objawy, kiedy się zaczyna i jak rozpoznać?

    Ząbkowanie to jedno z kilku nieuchronnych fizjologicznych dolegliwości w życiu małego dziecka. Często wiąże się z niepokojem i płaczem u malucha oraz bezsilnością rodziców. Jakie są objawy ząbkowania? Kiedy pojawiają się po raz pierwszy? Jak ulżyć dziecko w przykrych dolegliwościach?

    Spis treści:

    1. Kiedy wychodzą zęby u dziecka? Początek ząbkowania
    2. Jak rozpoznać ząbkowanie u dziecka?
    3. Jak odróżnić ząbkowanie od przeziębienia?
    4. Leczenie objawów ząbkowania
    5. Kiedy objawy ząbkowania należy skonsultować z lekarzem?
    6. Rutynowe badania diagnostyczne przy ząbkowaniu
    7. Ząbkowanie: podsumowanie
    8. Ząbkowanie – najczęściej zadawane pytania (FAQ)

    Kiedy wychodzą zęby u dziecka? Początek ząbkowania

    Ząbkowanie, czyli proces wyrzynania się mlecznych zębów, jest procesem fizjologicznym, który charakteryzuje się dużą indywidualnością. U większości niemowląt pierwszy ząb pojawia się między 4. a 7. miesiącem życia. Normy są znacznie szersze – u niektórych mogą pojawić się już w 3. miesiącu, a u innych dopiero około 12. Opóźnienie nie powinno być powodem do niepokoju, jeśli mieści się w widełkach rozwojowych. Zazwyczaj jako pierwsze pojawiają się dolne jedynki, następnie górne jedynki, a potem kolejno dwójki, kły i trzonowce.

    Jak długo trwa ząbkowanie?

    Ząbkowanie nie jest jednorazowym wydarzeniem, lecz procesem trwającym nawet 2-3 lata. Pełny zestaw 20 zębów mlecznych powinien być obecny u dziecka około 3. roku życia. Samo wyrzynanie się pojedynczego zęba jest również rozłożone w czasie. Etap przecinania się korony zęba przez dziąsło, który jest zwykle najbardziej bolesny, trwa od kilku dni do kilku tygodni. Aktywne, objawowe okresy ząbkowania często przeplatają się z fazami spokoju, kiedy to dziecko nie odczuwa dolegliwości.

    Jak rozpoznać ząbkowanie u dziecka?

    Rozpoznanie ząbkowania bywa wyzwaniem, ponieważ jego objawy mogą naśladować infekcje. Kluczowa jest obserwacja dziecka. Pierwszym, często niezauważalnym gołym okiem sygnałem, jest obrzęk i zaczerwienienie dziąseł w miejscu, gdzie ma się pojawić ząb. Dziąsła stają się rozpulchnione i wrażliwe na dotyk. Maluch instynktownie zaczyna wkładać do buzi rączki i różne przedmioty, próbując złagodzić swędzenie i ucisk.

    Pamiętaj:
    Nasilenie objawów jest różne u różnych dzieci – niektóre przechodzą ząbkowanie niemal bezboleśnie, podczas gdy dla innych jest to bardzo trudny okres.

    Typowe objawy ząbkowania

    Do powszechnie uznawanych i najczęściej występujących objawów ząbkowania należą:

    • nadmierne ślinienie,
    • wkładanie rąk i przedmiotów do ust,
    • obrzęk i bolesność dziąseł,
    • rozdrażnienie i płaczliwość,
    • trudności z zasypianiem i//lub wybudzanie się w nocy,
    • lekko podwyższona temperatura ciała.
    Uwaga:
    Ząbkowanie może powodować stan podgorączkowy (do 38°C), ale nie gorączkę.

    Niepokojące objawy ząbkowania

    Przez wiele lat ząbkowaniu przypisywano szereg poważnych dolegliwości. Współczesne badania naukowe wyraźnie oddzielają typowe objawy od tych, które nie są z nim bezpośrednio związane. Do objawów alarmowych należą:

    • gorączka powyżej 38°C,
    • wymioty i biegunka,
    • wysypka na ciele (nie tylko wokół ust; miejscowe podrażnienie od śliny jest typowe, z kolei zmiany skórne na tułowiu lub kończynach sugerują inną przyczynę),
    • kaszel,
    • znaczne osłabienie i apatia.

    >> Sprawdź też: Wysypka u dzieci – możliwe przyczyny, diagnostyka i leczenie

    Pakiet małego dziecka (6 badań) banerek

    Jak odróżnić ząbkowanie od przeziębienia?

    Różnicowanie bywa kluczowe dla podjęcia właściwych działań. Poniższa tabela przedstawia główne różnice:

    ObjawZąbkowanieInfekcja
    TemperaturaStan podgorączkowy (do 38°C)Często gorączka (powyżej 38°C)
    KatarBrakObecny
    KaszelSporadyczny, spowodowany ślinąCzęsty, suchy lub mokry
    ApetytNieznacznie zmniejszonyNiekiedy brak lub zmniejszony
    NastrójDziecko drażliwe, ale dające się uspokoićDziecko płaczliwe, apatyczne, wyraźnie chore
    WysypkaBrakMoże być obecna

    Leczenie objawów ząbkowania

    Głównym celem postępowania podczas ząbkowania jest złagodzenie bólu i dyskomfortu dziecka. Metody można podzielić na farmakologiczne i niefarmakologiczne (domowe).

    Farmakologiczne metody łagodzenia bólu przy ząbkowaniu

    Najczęstsze i najbardziej skuteczne są:

    • żele na ząbkowanie zawierające substancje miejscowo znieczulające (np. lidokaina) lub środki przeciwzapalne i odkażające; należy stosować je z umiarem i zawsze według zaleceń lekarza lub ulotki,
    • leki przeciwbólowe, głównie paracetamol lub ibuprofen (dla dzieci powyżej 3. miesiąca życia) w dawkach dostosowanych do masy ciała dziecka.

    Domowe sposoby na ząbkowanie

    To często pierwsza i wystarczająca „linia obrony”:

    • gryzaki, szczególnie te schłodzone w lodówce; gryzak powinien być wykonany z bezpiecznego, nietoksycznego materiału,
    • masaż dziąseł; delikatny masaż czystym palcem owiniętym w gazik nasączony zimnym rumiankiem lub specjalną silikonową nakładką z wypustkami może przynieść dużą ulgę,
    • chłodne pokarmy; dla dzieci, które już otrzymują stałe pokarmy, dobrym rozwiązaniem są schłodzone w lodówce przeciery owocowe lub jogurty.

    Kiedy objawy ząbkowania należy skonsultować z lekarzem?

    Konsultacji z pediatrą wymagają wszystkie sytuacje budzące wątpliwości, a w szczególności:

    • gorączka (powyżej 38°C),
    • pojawienie się biegunki, wymiotów lub wysypki,
    • znaczne osłabienie dziecka, apatia, trudności z wybudzeniem,
    • brak pierwszych zębów po ukończeniu 18. miesiąca życia (co może, ale nie musi, wskazywać na inne problemy rozwojowe).

    >> Warto przeczytać również: Gorączka u dziecka – kiedy budzi niepokój?

    Rutynowe badania diagnostyczne przy ząbkowaniu

    Ząbkowanie samo w sobie nie wymaga żadnych rutynowych badań diagnostycznych. Pediatra rozpoznaje je na podstawie wywiadu i badania fizykalnego dziecka.

    Badania krwi, moczu i kału: profilaktyka przy ząbkowaniu

    Nie ma medycznego uzasadnienia dla zlecania badań laboratoryjnych w celach profilaktycznych w okresie ząbkowania. Jeśli dziecko jest zdrowe, a objawy są typowe dla ząbkowania, takie badania są zbędne. Lekarz może je zlecić tylko wtedy, gdy istnieje podejrzenie, że dolegliwości (np. przedłużająca się gorączka, biegunka) mają inną, ukrytą przyczynę. W tym przypadku można oznaczyć (jako wstępną diagnostykę):

    • szybki test antygenowy lub strep-test (w przypadku podejrzenia paciorkowcowego zapalenia gardła),
    • morfologię z rozmazem,
    • badanie ogólne moczu.
    Pakiet małego dziecka rozszerzony (9 badań) banerek

    Ząbkowanie: podsumowanie

    Ząbkowanie to naturalny, choć często wymagający etap w rozwoju dziecka. Kluczowe jest, aby rodzice potrafili rozpoznać jego typowe objawy, takie jak ślinienie, obrzęk dziąseł i drażliwość, oraz odróżnić je od symptomów infekcji, do których należą gorączka, kaszel i biegunka. Ulgę maluchowi można przynieść za pomocą chłodnych gryzaków, masażu oraz – w razie potrzeby – bezpiecznych leków przeciwbólowych.

    Pamiętaj, że w razie jakichkolwiek wątpliwości dotyczących stanu zdrowia Twojego dziecka, zawsze należy zasięgnąć porady pediatry.

    Ząbkowanie – najczęściej zadawane pytania (FAQ)

    W którym miesiącu wychodzą ząbki?

    U większości dzieci pierwszy ząb pojawia się między 4. a 7. miesiącem życia.

    Ile trwa bolesne ząbkowanie?

    Bolesna faza przy wyrzynaniu się pojedynczego zęba trwa zwykle od kilku dni do kilku tygodni.

    Jak odróżnić ząbkowanie od przeziębienia?

    Ząbkowaniu może towarzyszyć stan podgorączkowy, ale nie gorączka powyżej 38°C, katar czy mokry kaszel, które są typowe dla przeziębienia.

    Ile wyżyna się ząb u niemowlaka?

    Sam proces przecinania się zęba przez dziąsło trwa kilka dni, ale cały proces jego przemieszczania się w kości jest rozłożony w czasie.

    Jakie są nietypowe objawy ząbkowania?

    Nietypowymi, a często błędnie przypisywanymi objawami są: wysoka gorączka, obfita biegunka, wymioty i wysypka na ciele.

    Źródła:

    1. Memarpour M, Soltanimehr E, Eskandarian T. Signs and symptoms associated with primary tooth eruption: a clinical trial of nonpharmacological remedies. BMC Oral Health. 2015 Jul 28;15:88. doi: 10.1186/s12903-015-0070-2. PMID: 26215351; PMCID: PMC4517507. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4517507/ (dostęp: 10.10.2025).
    2. Noor-Mohammed R, Basha S. Teething disturbances; prevalence of objective manifestations in children under age 4 months to 36 months. Med Oral Patol Oral Cir Bucal. 2012 May 1;17(3):e491-4. doi: 10.4317/medoral.17487. PMID: 22143712; PMCID: PMC3476083. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3476083/ (dostęp: 10.10.2025).
    3. Dodo M, Ota C, Ishikawa M, Koseki I, Sugawara J, Tatsuta N, Arima T, Yaegashi N, Koseki T. Timing of Primary Tooth Eruption in Infants Observed by Their Parents. Children (Basel). 2023 Oct 25;10(11):1730. doi: 10.3390/children10111730. PMID: 38002821; PMCID: PMC10670756. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10670756/ (dostęp: 10.10.2025).
    4. A Nemezio M, Mh De Oliveira K, C Romualdo P, M Queiroz A, Wg Paula-E-Silva F, Ab Silva R, C Küchler E. Association between Fever and Primary Tooth Eruption: A Systematic Review and Meta-analysis. Int J Clin Pediatr Dent. 2017 Jul-Sep;10(3):293-298. doi: 10.5005/jp-journals-10005-1453. Epub 2017 Feb 27. PMID: 29104392; PMCID: PMC5661046. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5661046/ (dostęp: 10.10.2025).
    Page 13 of 173
    1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173
    1...121314...173Strona 13 z 173

    Zadbaj z nami o zdrowie - zapisz się na newsletter!

    Otrzymuj praktyczne informacje na temat profilaktyki i badań laboratoryjnych, dzięki którym poszerzysz swoją wiedzę na temat świadomej troski o zdrowie. Zapisz się na newsletter i odbierz -20% zniżki na kolejny zakup w e-sklepie.

    O nas

    Firma ALAB laboratoria to ogólnopolska sieć najnowocześniejszych laboratoriów diagnostycznych w Polsce oferująca najszerszą ofertę ponad 3 500 badań diagnostycznych.

    Nasz adres

    ul. Stępińska 22/30, 00-739 Warszawa (22) 349 60 12 info@alab.com.pl © ALAB laboratoria Sp. z o.o.