Zgrzytanie zębami, czyli bruksizm, to częsty problem u dzieci, który może niepokoić rodziców. Choć często ma charakter przejściowy, w niektórych przypadkach wymaga interwencji specjalisty.
W artykule omówimy, na czym polega bruksizm u dzieci, jakie są jego przyczyny, jak wygląda diagnostyka oraz jakie metody leczenia są skuteczne. Dowiesz się również, czy można zapobiec zgrzytaniu zębami i kiedy warto zgłosić się do lekarza. Przeczytaj, aby zrozumieć, jak pomóc swojemu dziecku.
Bruksizm to niekontrolowane zaciskanie lub zgrzytanie zębami, występujące głównie w nocy (bruksizm senny). U dzieci objawia się charakterystycznym dźwiękiem tarcia zębów, który może prowadzić do ich ścierania, nadwrażliwości, a nawet bólu mięśni żuchwy.
Bruksizm u najmłodszych często ma charakter epizodyczny i ustępuje samoistnie, ale w niektórych przypadkach wymaga leczenia.
Warto wiedzieć: Badania wskazują, że nawet do 30% dzieci doświadcza bruksizmu w pewnym momencie rozwoju, najczęściej między 5. a 11. rokiem życia. Warto obserwować, czy problem nie nasila się i czy nie towarzyszą mu inne objawy, np. bóle głowy lub zaburzenia snu.
Zgrzytanie zębami u dzieci w nocy – przyczyny
Przyczyny bruksizmu u dzieci są złożone i mogą obejmować wiele różnych czynników, z których najczęstsze to:
stres i emocje – lęk, nerwowość, zmiany w życiu (np. pójście do szkoły) mogą nasilać zgrzytanie,
wady zgryzu i nieprawidłowości w budowie szczęki – np. przodozgryz lub nieprawidłowe ustawienie zębów,
problemy laryngologiczne – przerost migdałków, alergie lub zaburzenia oddychania podczas snu (np. obturacyjny bezdech senny),
czynniki genetyczne – jeśli u rodziców występował w przeszłości bruksizm, ryzyko u dziecka wzrasta,
nieprawidłowa dieta – niedobory magnezu, wapnia lub nadmiar kofeiny (np. w czekoladzie).
Warto wiedzieć: Dawniej uważano – co więcej, ten mit jest obecny także i dziś – że bruksizm u dzieci może być związany z pasożytami (np. owsikami), ale badania naukowe nie potwierdzają tej zależności.
Bruksizm u dziecka – leczenie
Leczenie bruksizmu u dzieci, jeśli jest wymagane, zależy od przyczyny. Oto najczęstsze metody:
szyna relaksacyjna – ochraniacz na zęby (stosowany głównie u starszych dzieci),
psychoterapia – techniki relaksacyjne, rozmowa z psychologiem, redukcja napięcia,
korekta wad zgryzu – wizyta u ortodonty w przypadku nieprawidłowości w uzębieniu,
leczenie chorób towarzyszących, np. usunięcie przerośniętych migdałków w przypadku bezdechu sennego,
W większości przypadków bruksizm u dzieci ustępuje samoistnie, ale jeśli problem utrzymuje się długo, warto skonsultować się ze stomatologiem lub pediatrą.
Czy można zapobiegać bruksizmowi u dzieci?
Profilaktyka bruksizmu u dzieci obejmuje:
redukcję stresu – zapewnienie dziecku spokojnego środowiska wzrostu i rozwoju,
regularne wizyty u dentysty – kontrola stanu uzębienia i zgryzu,
odpowiednią higienę snu – stałe pory zasypiania, wyciszenie przed snem,
zbilansowaną dietę – ograniczenie cukru i kofeiny, zapewnienie odpowiedniej podaży magnezu i wapnia.
Pamiętaj: Badania sugerują, że aktywność fizyczna i ograniczenie czasu przed ekranem przed snem mogą zmniejszać ryzyko bruksizmu. Rodzicu, pamiętaj – aktywne dziecko to zdrowe dziecko.
Zgrzytanie zębami u dzieci – podsumowanie
Bruksizm u dzieci jest częstym zjawiskiem, zwykle łagodnym i przemijającym. Jeśli jednak zgrzytaniu towarzyszą bóle głowy, uszkodzenia zębów lub zaburzenia snu, warto skonsultować się ze specjalistą. Wczesna interwencja może zapobiec powikłaniom, takim jak ścieranie szkliwa czy problemy ze stawami skroniowo-żuchwowymi.
Zapamiętaj kilka kluczowych informacji:
bruksizm to zgrzytanie lub zaciskanie zębów, głównie w nocy,
bruksizm u dzieci najczęściej występuje między 5. a 11. rokiem życia,
główne przyczyny to stres, wady zgryzu i problemy z oddychaniem,
leczenie obejmuje szyny relaksacyjne, terapię stresu i korektę zgryzu,
w większości przypadków bruksizm ustępuje samoistnie,
jeśli zgrzytanie utrzymuje się długo, warto zgłosić się do lekarza.
Zgrzytanie zębami u dziecka – często zadawane pytania
Co zrobić, gdy dziecko zgrzyta zębami?
Obserwuj, czy problem nie nasila się. Jeśli trwa dłużej niż kilka miesięcy lub powoduje uszkodzenia zębów, skonsultuj się z dentystą.
Czy zgrzytanie zębami oznacza pasożyty?
Nie, badania nie potwierdzają związku bruksizmu z pasożytami.
Czy zgrzytanie zębami jest problemem sensorycznym?
Czasami może wynikać z nadwrażliwości sensorycznej, ale częściej związane jest ze stresem lub wadami zgryzu.
Źródła
Bulanda S, Ilczuk-Rypuła D, Nitecka-Buchta A, Nowak Z, Baron S, Postek-Stefańska L. Sleep Bruxism in Children: Etiology, Diagnosis, and Treatment-A Literature Review. Int J Environ Res Public Health. 2021 Sep 10;18(18):9544. doi: 10.3390/ijerph18189544. PMID: 34574467; PMCID: PMC8471284. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8471284/ (dostęp 26.05.2025 r.)
Storari M, Serri M, Aprile M, Denotti G, Viscuso D. Bruxism in children: What do we know? Narrative Review of the current evidence. Eur J Paediatr Dent. 2023 Sep 1;24(3):207-210. doi: 10.23804/ejpd.2023.24.03.02. PMID: 37668461. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37668461/ (dostęp 26.05.2025 r.)
Restrepo-Serna C, Winocur E. Sleep bruxism in children, from evidence to the clinic. A systematic review. Front Oral Health. 2023 May 11;4:1166091. doi: 10.3389/froh.2023.1166091. PMID: 37252006; PMCID: PMC10213965. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10213965/ (dostęp 26.05.2025 r.)
Emodi-Perlman A, Shreiber-Fridman Y, Kaminsky-Kurtz S, Eli I, Blumer S. Sleep Bruxism in Children-What Can Be Learned from Anamnestic Information. J Clin Med. 2023 Mar 29;12(7):2564. doi: 10.3390/jcm12072564. PMID: 37048648; PMCID: PMC10094879. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10094879/ (dostęp 26.05.2025 r.)
Tętno u dzieci to ważny wskaźnik zdrowia, który zmienia się wraz z wiekiem. Wartości prawidłowe różnią się u niemowląt, przedszkolaków i nastolatków. W artykule wyjaśniamy, jakie są normy tętna u dzieci, jak prawidłowo je mierzyć oraz kiedy podwyższony lub obniżony puls powinien niepokoić.
Dowiesz się także, jak aktywność fizyczna wpływa na pracę serca i jak dbać o prawidłowe tętno u dziecka. Przeczytaj, aby lepiej zrozumieć sygnały wysyłane przez organizm Twojego malucha.
Puls (tętno) to rytmiczne falowanie tętnic, które odzwierciedla pracę serca. U dzieci można go zmierzyć na trzy sposoby:
na nadgarstku – przykładając palce (nie kciuk!) do wewnętrznej strony nadgarstka, w okolicy kciuka,
na szyi – delikatnie uciskając tętnicę szyjną (niezalecane dla niewykwalifikowanych osób),
za pomocą pulsoksymetru – urządzenia zakładanego na palec, które pokazuje wysycenie krwi tlenem, a także częstość pracy serca.
Najlepiej mierzyć puls w spoczynku, gdy dziecko jest zrelaksowane. U niemowląt tętno można ocenić także przez przyłożenie ucha do klatki piersiowej.
Prawidłowe tętno u dzieci i młodzieży
Normy tętna różnią się w zależności od wieku:
Wiek dziecka
Tętno spoczynkowe (uderzeń/min)
Noworodek (0-1 miesiąc)
120-190
Niemowlę (1-12 miesięcy)
100-160
1-2 lata
80-130
3-4 lata
80-120
5-6 lat
75-115
7-9 lat
70-110
10-15 lat
60-100
Powyżej 15 lat
50-90
Powyższe wartości mogą się nieco różnić w zależności od źródła, wszędzie jednak jest widoczna następująca zasada: wraz z wiekiem maleje średnia częstość pracy serca.
Jakie powinno być tętno spoczynkowe u dzieci?
Tętno spoczynkowe to puls mierzony po co najmniej 10 minutach odpoczynku. U zdrowych dzieci powinno mieścić się w przedziałach podanych powyżej. Niższe wartości obserwuje się u dzieci wysportowanych, wyższe u tych z nadwagą lub w okresach wzmożonego wzrostu.
Warto wiedzieć: Tętno podczas snu może być o 10-20% niższe niż w ciągu dnia. Jeśli dziecko nie ma żadnych objawów i śpi jak zwykle, to nie ma powodu do niepokoju.
Pamiętaj: Niepokój powinien wzbudzić puls przekraczający 200 u niemowląt lub 180 u starszych dzieci, szczególnie jeśli towarzyszą mu duszność, bladość czy omdlenia – w tym przypadku pilnie udaj się po pomoc lekarską!
Podczas aktywności fizycznej tętno może wzrosnąć nawet do:
220 u niemowląt,
210 u przedszkolaków,
200 u dzieci szkolnych.
Powinno wrócić do normy w ciągu 2 minut po lekkim wysiłku, 10 minut po intensywnym treningu. Wolniejszy powrót do tętna spoczynkowego może wskazywać na słabą kondycję lub problemy kardiologiczne.
Jak zadbać o prawidłowe tętno u dzieci?
O układ krążenia należy dbać całe życie – jest to jedna z najlepszych inwestycji – dlatego należy pamiętać o:
regularnej aktywności fizycznej – minimum 60 minut dziennie,
odpowiednim nawodnieniu – szczególnie w upały i podczas uprawiania sportu,
tętno u dzieci jest wyższe niż u dorosłych i stopniowo spada z wiekiem,
prawidłowe wartości zależą od wieku i aktywności dziecka,
chwilowe podwyższenie pulsu jest normalne podczas emocji czy wysiłku,
utrzymujące się zaburzenia tętna wymagają konsultacji lekarskiej,
aktywność fizyczna i dieta wpływają na pracę serca.
Nie bagatelizuj nieprawidłowości! Jeśli masz wątpliwości co do tętna swojego dziecka, zgłoś się do pediatry lub kardiologa dziecięcego.
Tętno u dzieci – często zadawane pytania
Jaki powinien być prawidłowy puls u dziecka?
Zależy od wieku – patrz normy podane w pkt. 2.
Czy puls 150 u dziecka jest niebezpieczny?
U niemowląt – norma. U starszych dzieci może wskazywać na wysiłek, stres lub chorobę – należy ocenić kontekst.
Jakie są normy tętna u dzieci?
Patrz tabela w sekcji 2. Najwyższe u noworodków (do 190), najniższe u nastolatków (od 60).
Jakie tętno podczas snu u dziecka?
Zwykle o 10-20% niższe niż w ciągu dnia, u niemowląt może spać nawet do 70 uderzeń/min.
Źródła
Fleming S, Thompson M, Stevens R, Heneghan C, Plüddemann A, Maconochie I, Tarassenko L, Mant D. Normal ranges of heart rate and respiratory rate in children from birth to 18 years of age: a systematic review of observational studies. Lancet. 2011 Mar 19;377(9770):1011-8. doi: 10.1016/S0140-6736(10)62226-X. PMID: 21411136; PMCID: PMC3789232., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3789232/ (dostęp 26.05.2025)
Latorre-Román PÁ, Martínez-Redondo M, Salas-Sánchez J, Consuegra-González PJ, Sarabia-Cachadiña E, Aragón-Vela J, Párraga-Montilla JA. Cardiac Evaluation of Exercise Testing in a Contemporary Population of Preschool Children: A New Approach Providing Reference Values. Children (Basel). 2022 May 3;9(5):654. doi: 10.3390/children9050654. PMID: 35626831; PMCID: PMC9139640., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9139640/ (dostęp 26.05.2025)
Escudero CA, Tan RBM, Beach CM, Dalal AS, LaPage MJ, Hill AC. Approach to Wide Complex Tachycardia in Paediatric Patients. CJC Pediatr Congenit Heart Dis. 2022 Feb 25;1(2):60-73. doi: 10.1016/j.cjcpc.2022.02.003. PMID: 37969244; PMCID: PMC10642107., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10642107/ (dostęp 26.05.2025)
Ataíde Silva R, Mingas O, Martins D, Morgado FB. Fascicular tachycardia in a child: striking features that improve emergency management. BMJ Case Rep. 2020 Oct 30;13(10):e239657. doi: 10.1136/bcr-2020-239657. PMID: 33127718; PMCID: PMC7604816., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7604816/ (dostęp 26.05.2025)
Współautorką artykułu jest Matylda Konowrocka, studentka SGGW Wydziału Żywienia Człowieka, kierunek Żywienie człowieka i ocena żywności.
Czosnek to nie tylko aromatyczny dodatek do potraw, ale również naturalny skarb o potężnych właściwościach leczniczych. W niniejszym artykule przyjrzymy się dokładnie wartościom odżywczym czosnku, jego wpływowi na zdrowie, zastosowaniom w profilaktyce i leczeniu chorób oraz potencjalnym przeciwwskazaniom. Dowiesz się, kto może czerpać z niego najwięcej korzyści, a kto powinien zachować ostrożność. Przeczytaj, by w pełni świadomie korzystać z prozdrowotnego potencjału tej niezwykłej rośliny!
Czosnek (Allium sativum) to roślina o wyjątkowych właściwościach zdrowotnych i wartościach odżywczych. Jest niskokaloryczny – 100 g czosnku dostarcza ok. 149 kcal. Zawiera białko (6,4 g), węglowodany (33 g, głównie skrobia i błonnik), a także śladowe ilości tłuszczu.
Czosnek jest bogaty w witaminy i minerały, w tym witaminę C, witaminy z grupy B (B1, B6), mangan, selen, wapń, fosfor i żelazo. Najbardziej ceniony jest jednak za zawartość związków siarkowych, zwłaszcza allicyny – związku powstającego po rozgnieceniu lub posiekaniu czosnku.
Czy czosnek jest zdrowy?
Czosnek jest uznawany za bardzo zdrowy składnik diety. Od wieków wykorzystywany jest zarówno w kuchni, jak i w medycynie naturalnej, głównie ze względu na swoje właściwości lecznicze.
Właściwości lecznicze czosnku
Jednym z najważniejszych związków aktywnych zawartych w czosnku jest allicyna, która powstaje po rozgnieceniu lub posiekaniu świeżego czosnku. Allicyna ma silne działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze, dzięki czemu wspomaga organizm w walce z różnymi infekcjami. Właściwości te sprawiają, że czosnek może być naturalnym wsparciem w okresie przeziębień i grypy.
Właściwości przeciwzapalne czosnku
Czosnek działa również przeciwzapalnie, co może pomóc w łagodzeniu stanów zapalnych w organizmie, a tym samym wspierać leczenie chorób przewlekłych, takich jak choroby serca czy stany zapalne stawów. Ponadto wspomaga obniżanie ciśnienia krwi i poziomu cholesterolu, co czyni go korzystnym dla układu sercowo-naczyniowego.
Dodatkowo, czosnek zawiera antyoksydanty, które chronią komórki przed stresem oksydacyjnym i opóźniają procesy starzenia. Regularne spożywanie czosnku może także wzmacniać odporność i wspierać ogólną kondycję organizmu.
Czosnek to nie tylko popularny dodatek kulinarny, ale także roślina o szerokim spektrum właściwości prozdrowotnych. Dzięki zawartości allicyny oraz innych związków siarkowych i przeciwutleniających, wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze i przeciwzapalne.
Wspomaga odporność, korzystnie wpływa na serce i naczynia krwionośne, a także może pomagać w regulacji poziomu cukru i cholesterolu we krwi. Czosnek znajduje zastosowanie zarówno w profilaktyce, jak i wspomaganiu leczenia wielu dolegliwości – od przeziębienia, przez nadciśnienie, aż po wspieranie funkcji wątroby czy zdrowie kobiet w ciąży
Czosnek na odporność
Czosnek od wieków stosowany jest jako naturalny środek wzmacniający układ odpornościowy. Zawiera związki siarkowe (m.in. allicynę) oraz antyoksydanty, które pomagają organizmowi w walce z infekcjami i wolnymi rodnikami. Regularne spożywanie czosnku może skrócić czas trwania przeziębienia i zmniejszyć ryzyko zachorowania na infekcje wirusowe i bakteryjne.
Badania wykazują, że czosnek może pomagać w obniżaniu poziomu całkowitego cholesterolu i frakcji LDL, nie wpływając negatywnie na poziom HDL. Działanie to wynika głównie z obecności allicyny i innych bioaktywnych związków siarkowych, które wspierają zdrowie naczyń krwionośnych.
Czosnek a cukrzyca
Czosnek może wspierać kontrolę poziomu glukozy we krwi, szczególnie u osób z cukrzycą typu 2. Związki zawarte w czosnku mogą poprawiać wrażliwość na insulinę oraz zmniejszać stan zapalny, który często towarzyszy tej chorobie. Może być pomocnym elementem diety, natomiast nie zastępuje leków przeciwcukrzycowych.
Czosnek a homocysteina
Podwyższony poziom homocysteiny we krwi jest czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Czosnek może przyczyniać się do jej obniżenia, dzięki zawartości związków siarkowych i wspomaganiu przemian metabolicznych, w których homocysteina jest rozkładana do mniej szkodliwych związków.
Czosnek na podwyższone ciśnienie krwi
Czosnek ma udowodnione działanie hipotensyjne – obniżające ciśnienie tętnicze krwi. Allicyna poprawia elastyczność naczyń krwionośnych i wspomaga ich rozszerzanie, co sprzyja obniżeniu ciśnienia. Regularne spożycie czosnku może być pomocne w leczeniu łagodnego i umiarkowanego nadciśnienia.
Czosnek a arytmia
Niektóre badania sugerują, że czosnek może korzystnie wpływać na rytm serca, głównie poprzez działanie antyoksydacyjne i poprawę funkcji śródbłonka naczyń. Może wspierać stabilizację pracy serca, choć w przypadku poważnych zaburzeń rytmu nie zastąpi leczenia farmakologicznego.
Czosnek jest „naturalnym antybiotykiem”. Jego właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze pomagają w walce z infekcjami górnych dróg oddechowych. Może łagodzić objawy przeziębienia, skracać jego czas trwania oraz zmniejszać ryzyko ponownych infekcji.
Czosnek na wątrobę
Czosnek wspiera funkcjonowanie wątroby dzięki działaniu detoksykacyjnemu. Zawiera związki, które mogą wspomagać usuwanie toksyn z organizmu oraz chronić komórki wątroby przed uszkodzeniami oksydacyjnymi.
Czosnek może być spożywany w ciąży w umiarkowanych ilościach jako element zdrowej diety, ze względu na działanie przeciwwirusowe i wspierające krążenie. Może również pomóc w obniżeniu ciśnienia krwi. Jednak ze względu na możliwe działanie rozrzedzające krew, jego suplementację warto skonsultować z lekarzem.
Przeciwwskazania do spożywania czosnku
Czosnek jest bardzo ceniony za swoje liczne właściwości i prozdrowotne działania na organizm człowieka. Jednakże w niektórych sytuacjach jego spożycie jest przeciwwskazane bądź może być ograniczone z różnych powodów.
Interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi: Czosnek wykazuje działanie przeciwzakrzepowe, co może nasilać efekty leków takich jak warfaryna, acenokumarol czy kwas acetylosalicylowy (aspiryna). Może to prowadzić do zwiększonego ryzyka krwawień. Pacjenci stosujący terapię przeciwkrzepliwą powinni skonsultować się z lekarzem przed spożywaniem czosnku lub jego suplementów.
Wpływ na metabolizm leków: Związki zawarte w czosnku mogą wpływać na aktywność enzymów odpowiedzialnych za metabolizm leków. Może to prowadzić do zmiany skuteczności niektórych leków, w tym sakwinawiru stosowanego w leczeniu HIV.
Problemy żołądkowo-jelitowe: Spożywanie dużych ilości czosnku może powodować dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takie jak zgaga, wzdęcia, bóle brzucha czy refluks żołądkowo-przełykowy. Osoby z chorobami żołądka, jelit czy wątroby powinny ograniczyć spożycie czosnku.
Niskie ciśnienie krwi (hipotensja): Czosnek może obniżać ciśnienie krwi, co jest korzystne dla osób z nadciśnieniem, ale może być niebezpieczne dla osób z hipotensją. Osoby z niskim ciśnieniem powinny spożywać czosnek z umiarem i monitorować swoje samopoczucie i stan zdrowia.
Kobiety w ciąży i karmiące piersią: Kobiety w ciąży mogą spożywać czosnek w umiarkowanych ilościach, ale powinny unikać nadmiernego spożycia, zwłaszcza w pierwszym trymestrze. U kobiet karmiących piersią czosnek może wpływać na smak mleka, co może nie odpowiadać dziecku.
Reakcje alergiczne: U niektórych osób czosnek może wywoływać reakcje alergiczne, takie jak wysypka, swędzenie, obrzęk ust czy trudności w oddychaniu. Osoby z alergią na czosnek lub inne rośliny z rodziny amarylkowatych powinny unikać jego spożycia.
Działania drażniące: Spożywanie dużych ilości surowego czosnku może prowadzić do podrażnień błony śluzowej jamy ustnej, gardła i przełyku, a także do poparzeń skóry przy bezpośrednim kontakcie. Osoby z wrażliwą skórą lub błonami śluzowymi powinny zachować ostrożność.
Czosnek i jego właściwości – najczęściej zadawane pytania
Jakie choroby leczy czosnek?
Czosnek wspomaga leczenie i profilaktykę: przeziębienia, grypy, nadciśnienia, podwyższonego cholesterolu, cukrzycy typu 2, chorób serca, infekcji bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych, a także może wspierać funkcje wątroby i odporność.
Jakie skutki uboczne ma czosnek?
Może powodować: zgagę, wzdęcia, bóle brzucha, podrażnienia śluzówek, nieprzyjemny zapach ciała i oddechu, a w nadmiarze – zaburzenia żołądkowo-jelitowe lub reakcje alergiczne.
Z jakimi lekami nie należy łączyć czosnku?
Nie zaleca się łączenia czosnku z:
lekami przeciwzakrzepowymi (np. warfaryna, aspiryna),
lekami na cukrzycę (ryzyko hipoglikemii),
niektórymi lekami przeciwwirusowymi (np. sakwinawir),
lekami metabolizowanymi przez enzymy wątrobowe CYP3A4 i CYP2E1.
Osoby przyjmujące leki przeciwzakrzepowe, osoby z chorobami układu pokarmowego, osoby z hipotensją, kobiety w ciąży i karmiące – w nadmiarze, osoby uczulone na czosnek.
Bezpieczna dawka to 1-2 ząbki czosnku dziennie (około 3-6 g). Większe ilości mogą powodować działania niepożądane.
Czy czosnek można jeść na noc?
Tak, ale u niektórych może wywołać zgagę lub dyskomfort żołądkowy. Najlepiej jeść go wcześniej w ciągu dnia, szczególnie surowy.
Czy można łączyć czosnek z lekami na nadciśnienie?
Tak, ale ostrożnie. Czosnek może nasilać działanie leków obniżających ciśnienie, dlatego warto skonsultować jego spożycie z lekarzem.
Czy czosnek może uszkodzić nerki?
Nadmiar czosnku może obciążać organizm, zwłaszcza przy chorobach nerek – warto zachować umiar natomiast nie ma dowodów na bezpośrednie toksyczne działanie czosnku na nerki.
Czy przy zapaleniu wątroby można jeść czosnek?
W małych ilościach – tak, ponieważ czosnek ma działanie ochronne na wątrobę. W przypadku ostrego zapalenia wątroby należy jednak skonsultować dietę z lekarzem.
Czosnek: podsumowanie
Czosnek to roślina o niezwykłych właściwościach – zawiera cenne związki siarkowe (jak allicyna), witaminy i minerały, które wspierają odporność, obniżają ciśnienie krwi i cholesterol, a także wykazują działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwzapalne.
Może być pomocny w profilaktyce chorób serca, cukrzycy, a nawet infekcji. Codzienne, umiarkowane spożycie czosnku może korzystnie wpłynąć na ogólną kondycję organizmu. Jednak, mimo licznych zalet, jego spożycie nie zawsze jest wskazane – szczególnie w połączeniu z niektórymi lekami lub przy schorzeniach przewodu pokarmowego.
Dlatego warto poznać zarówno zalety, jak i ograniczenia czosnku. Jeśli chcesz maksymalnie wykorzystać jego właściwości, nie zapomnij skonsultować jego stosowania z lekarzem – zwłaszcza jeśli przyjmujesz leki lub chorujesz przewlekle.
Dbaj o zdrowie z głową – zacznij od codziennej diety!
Bibliografia
Healthline.com – Written by Joe Leech, MS ,,11 Proven Health Benefits of Garlic” – https://www.healthline.com/nutrition/11-proven-health-benefits-of-garlic
WebMD- ,,Garlic- Uses, Side Effects, and More” – https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-300/garlic?utm_source=chatgpt.com
Verywellhealth- ,, Health Benefits of Garlic” , By Kathi Valeii
WP abcZdrowie- ,, Czosnek może szkodzić. Kto nie powinien go spożywać?” Katarzyna Gałązkiewicz https://zywienie.abczdrowie.pl/czosnek-moze-szkodzic-kto-nie-powinien-go-spozywac?utm_source=chatgpt.com
Kwas foliowy, inaczej witamina B9, to ważny składnik diety człowieka. Niedobór tego składnika wywołuje niedokrwistość megaloblastyczną. Wiadomo również, iż jest krytycznie ważny dla prawidłowego rozwoju ciąży. Od pewnego czasu zwraca się uwagę na zabezpieczenie w kwas foliowy mężczyzn, którzy starają się o dziecko. Jaką rolę spełnia kwas foliowy u mężczyzn i czy warto go suplementować?
Kwas foliowy odgrywa taką samą rolę zarówno w organizmie mężczyzny, jak i kobiety. Uważany jest za jedną z witamin niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu każdego człowieka. Jego biologiczna funkcja związana jest przede wszystkim z wpływem na przemiany aminokwasów oraz kwasów nukleinowych, co przekłada się na optymalną pracę układu nerwowego i układu sercowo-naczyniowego.
Kwas foliowy bierze udział w przemianach następujących aminokwasów:
Kwas foliowy jest aktywnym uczestnikiem metabolizmu homocysteiny, dzięki temu wpływa na funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego:
podwyższone stężenie homocysteiny jest czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych
remetylacja homocysteiny (zachodząca przy udziale kwasu foliowego i witaminy B12) obniża jej poziom
Kwas foliowy bierze również udział w metylacji DNA, nieprawidłowości tego procesu mogą prowadzić do przyspieszenia rozwoju miażdżycy.
Wpływ kwasu foliowego na układ nerwowy
Witamina B9 to również ważny uczestnik przemian histydyny do kwasu glutaminowego. Ten ostatni aminokwas to jeden z podstawowych neuroprzekaźników – substancji umożliwiających przekazywanie impulsów nerwowych. Z tego powodu niedobór kwasu foliowego wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego.
Dodatkowym elementem wpływu kwasu foliowego na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, jest jego udział w przemianach homocysteiny. Badania wskazują, iż wysoki poziom tego aminokwasu jest niezależnym czynnikiem ryzyka chorób neurodegeneracyjnych, takich jak demencja czy choroba Alzheimera.
Wpływ kwasu foliowego na układ krwiotwórczy
Niedobór witamina z grupy B – witaminy B12 lub kwasu foliowego – powoduje powstawanie erytrocytów o dużych rozmiarach, tzw. megaloblastów – niedojrzałych krwinek czerwonych. Są to erytrocyty, które nie spełniają prawidłowo swoich funkcji i nie przenoszą wystarczającej ilości tlenu. Efektem tego jest anemia, nazywana niedokrwistością megaloblastyczną.
Wpływ kwasu foliowego na stres oksydacyjny
Udział kwasu foliowego w syntezie kwasu glutaminowego powoduje, iż jest to witamina biorąca udział w niwelowaniu stresu oksydacyjnego. Kwas glutaminowy jest jednym z trzech składników glutationu, który jest kluczowym antyoksydantem naszego organizmu.
Wpływ kwasu foliowego na jakość plemników – kwasy nukleinowe i potencjał
Opisane wyżej funkcje kwasu foliowego są takie same u kobiet i u mężczyzn. Specyficznym wpływem kwasu foliowego na organizm mężczyzny jest jego udział w prawidłowej budowie i prawidłowym funkcjonowaniu plemników.
Kwas foliowy jest niezbędny do prawidłowej syntezy kwasów nukleinowych i DNA, dzięki czemu wpływa na prawidłową budowę plemników, ich ruchliwość oraz zdolność do zapłodnienia.
Kwas foliowy wpływa na jakość materiału genetycznego w plemnikach, dzięki czemu poprawia jakość nasienia.
Kwas foliowy ma potencjał antyoksydacyjny – m.in. dzięki możliwości odbudowywania zapasów glutationu. Neutralizowanie wolnych rodników (reaktywnych form tlenu) ma również wpływ na prawidłowe funkcjonowanie plemników i ich jakość.
Czy suplementacja kwasem foliowym u mężczyzn ma wpływ na jakość nasienia i płodność?
Wpływ kwasu foliowego na jakość i funkcjonowanie plemników powoduje, że bywa on zalecany jako suplement dla mężczyzn, którzy starają się o dziecko. Badania jednak nie potwierdzają zasadności takiego postępowania.
W jednym z badań u mężczyzn po wazektomii zalecano doustne przyjmowanie jednej kapsułki witaminy B9 przez 6 miesięcy po zabiegu. W grupie przyjmującej kwas foliowy zaobserwowano znaczący wzrost poziomu hormonu inhibiny B, która jest miernikiem funkcjonowania komórek Sertoliego, odpowiedzialnych za proces spermatogenezy.
Inne badanie – prowadzone w grupie 2370 mężczyzn – nie wykazało jednak, aby suplementacja miała wpływ na męską płodność.
Badanie trwało 6 miesięcy, a badacze zaobserwowali iż:
odsetek żywych urodzeń nie różnił się w sposób istotny statystycznie pomiędzy grupą kwasu foliowego i placebo;
parametry nasienia (liczba plemników, ruchliwość, morfologia) nie różniły się znacząco pomiędzy obydwoma grupami;
suplementacja kwasem foliowym miała istotny wpływ na fragmentację DNA;
w grupie suplementującej kwas foliowy dwukrotnie częściej niż w grupie placebo, występowały działania niepożądane, taki jak dyskomfort lub ból brzucha, nudności, wymioty.
Dane z tego badania potwierdzają inne – wcześniej prowadzone – badania i sugerują, iż suplementacja kwasem foliowym u mężczyzny nie ma wpływu na podstawowe parametry nasienia czy urodzenie żywego dziecka.
Gdzie występuje witamina B9? Zapotrzebowanie na kwas foliowy u mężczyzn
Wobec przedstawionych powyżej wyników badań, wydaje się, iż to zrównoważona dieta jest najlepszym źródłem kwasu foliowego i na niej właśnie powinien się skupić mężczyzna w każdym wieku, a w szczególności ten w wieku rozrodczym.
Zapotrzebowanie na kwas foliowy u mężczyzny w każdym wieku jest takie samo i wynosi 400 μg dziennie.
Najlepszym źródłem witaminy B9 w diecie są produkty roślinne, w tym:
Kwas foliowy obecny jest również w produktach pochodzenia zwierzęcego (jaja, wątróbka, niektóre ryby) jednak w mniejszych ilościach.
Należy pamiętać, naturalnie występujące w diecie foliany są wrażliwe na światło, wysoką temperaturę. Dlatego zaleca się, aby warzywa dostarczające kwasu foliowego przechowywać w ciemnych miejscach oraz – w miarę możliwości – spożywać na surowo.
Kiedy mężczyźni powinni badać poziom kwasu foliowego?
Badania wskazują, iż stosowanie suplementacji kwasem foliowym wśród partnerów płci męskiej w populacji ogólnej nie wpływa na jakość nasienia i zwiększenie prawdopodobieństwa urodzenia żywego dziecka.
Niestety badania pomijają wątek optymalnego stężenia kwasu foliowego we krwi jako elementu skutecznego leczenia. Biorąc pod uwagę wyniki można wnioskować, iż suplementacja była prowadzona u osób bez niedoborów tej witaminy. Dlatego interwencja nie przyniosła skutków.
Jest to kolejny element wskazujący na to, iż w przypadku podejrzewania niedoborów, w pierwszej kolejności należy oznaczyć poziom kwasu foliowego we krwi i – jeśli jest niewielki niedobór – zmodyfikować dietę, dokładając odpowiednie produkty.
Jeśli nie jesteśmy pewni czy nasza dieta jest odpowiednio zrównoważona, warto umówić się na dietetyczną konsultację.
Kwas foliowy u mężczyzn – podsumowanie
Kwas foliowy u mężczyzny spełnia taką samą rolę jak u kobiety – partycypując w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego, układu krążenia, układu krwiotwórczego oraz zwalczaniu stresu oksydacyjnego. Specyficzną funkcją kwasu foliowego u mężczyzny jest udział w zapewnieniu jakości nasienia i prawidłowym funkcjonowaniu plemników.
Badania wskazują, iż dla ujawnienia wszystkich korzyści kwasu foliowego, krytyczny jest jego prawidłowy
poziom w diecie. Niedobory witaminy B9 mogą być niekorzystne, jednak nie ma dowodów na to, że suplementacja kwasu foliowego u mężczyzn wspomaga płodność.
Bibliografia
Schisterman EF, Sjaarda LA, Clemons T, Carrell DT, Perkins NJ, Johnstone E, Lamb D, Chaney K, Van Voorhis BJ, Ryan G, Summers K, Hotaling J, Robins J, Mills JL, Mendola P, Chen Z, DeVilbiss EA, Peterson CM, Mumford SL. Effect of Folic Acid and Zinc Supplementation in Men on Semen Quality and Live Birth Among Couples Undergoing Infertility Treatment: A Randomized Clinical Trial. JAMA. 2020 Jan 7;323(1):35-48. doi: 10.1001/jama.2019.18714. Erratum in: JAMA. 2020 Mar 24;323(12):1194. doi: 10.1001/jama.2020.2066. PMID: 31910279; PMCID: PMC6990807.
Banyś K., Knopczyk M., Bobrowska-Korczak B., Znaczenie kwasu foliowego dla zdrowia organizmu człowieka, Farm Pol, 2020, 76 (2): 79–87
Jenkins T, Aston K, Carrell D, DeVilbiss E, Sjaarda L, Perkins N, Mills JL, Chen Z, Sparks A, Clemons T, Chaney K, Peterson CM, Emery B, Hotaling J, Johnstone E, Schisterman E, Mumford SL. The impact of zinc and folic acid supplementation on sperm DNA methylation: results from the folic acid and zinc supplementation randomized clinical trial (FAZST). Fertil Steril. 2022 Jan;117(1):75-85. doi: 10.1016/j.fertnstert.2021.09.009. Epub 2021 Oct 14. PMID: 34656303.
Singh K, Jaiswal D. One-carbon metabolism, spermatogenesis, and male infertility. Reprod Sci. 2013 Jun;20(6):622-30. doi: 10.1177/1933719112459232. Epub 2012 Nov 8. PMID: 23138010.
Kaltsas A. Oxidative Stress and Male Infertility: The Protective Role of Antioxidants. Medicina (Kaunas). 2023 Oct 4;59(10):1769. doi: 10.3390/medicina59101769. PMID: 37893487; PMCID: PMC10608597.
Borelioza z Lyme to obecnie najbardziej rozpowszechniona w Polsce choroba odkleszczowa. W 2024 roku zdiagnozowano 29 347 przypadków boreliozy z Lyme, co oznacza o ponad 4 000 zachorowań więcej, niż w 2023 roku. Jedyny pewny objaw choroby to rumień wędrujący. Jakie mogą być inne objawy boreliozy, jak ją diagnozować, jak się leczy boreliozę i czy mamy już szczepionkę? Zapraszamy do artykułu.
Borelioza z Lyme jest chorobą zakaźną przenoszoną przez kleszcze.
Aktywność kleszczy w Polsce rozpoczyna się zazwyczaj wiosną, kiedy temperatura gleby osiąga 5-7 stopni Celsjusza – dzieje się to zwykle między marcem a kwietniem. Ich populacja jest największa w maju i czerwcu, zmniejsza się latem, a następnie wzrasta ponowie jesienią, we wrześniu i październiku.
Choć tradycyjnie kleszcze żerują do listopada, coraz cieplejsze zimy sprawiają, że można je spotkać w również poza tym typowym okresem ich żerowania.
Ukąszenie przez kleszcza nie oznacza zakażenia bakterią, nie każdy kleszcz jest nosicielem bakterii. Ponadto usunięcie pajęczaka w ciągu 24 godzin znacząco zmniejsza ryzyko zachorowania.
W Europie przyczyną boreliozy są trzy gatunki bakterii: B. garinii, B. afzelii, B. burgdorferi sensu stricto, łącznie nazywane Borrelia burgdorferi sensu lato.
Więcej o tym jakie jeszcze choroby przenoszą kleszcze i jak prawidłowo usunąć kleszcza w artykule: Sezon na kleszcze
Borelioza – objawy
Borelioza jest chorobą, której typowym objawem jest występujący w początkowym stadium objaw skórny – rumień wędrujący. Niewykryta w tym okresie i nieleczona borelioza może prowadzić do poważnych skutków, takich jak zaburzenia neurologiczne – neuroborelioza czy zapalenie stawów – borelioza stawowa. Skutkiem boreliozy mogą być również problemy kardiologiczne, takie jak zapalenie mięśnia sercowego.
Wczesne objawy boreliozy
Pierwsze stadium boreliozy – borelioza wczesna miejscowa – objawia się rumieniem wędrującym. Występuje u ok. 60-80% chorych i jest zmianą skórną powstającą wokół miejsca ukąszenia kleszcza, o średnicy powyżej 5 cm z tendencją do powiększania się – stąd nazwa rumień wędrujący.
Uwidacznia się w ciągu 3-30 dni i jest tak charakterystycznym objawem, iż jego obecność wystarcza do rozpoznania choroby, bez konieczności wykonywania badań krwi.
Objaw skórny boreliozy może być jedynym jej symptomem, może również współistnieć z objawami grypopodobnymi, takimi jak: zmęczenie, bóle głowy, bóle mięśni i bóle stawów.
Czym objawia się borelioza wczesna rozsiana
Stadium 2 (borelioza wczesna rozsiana) to okres, w którym może dochodzić do zakażenia wielu narządów i układów w organizmie – w ciągu kilku tygodni krętki za pośrednictwem krwi i naczyń limfatycznych rozsiewają się, dając różnorodne objawy. Mogą przyjmować postać:
rumienia mnogiego – licznych wtórnych rumieni wędrujących.
Występuje zwykle po upływie około 6 miesięcy od momentu zakażenia. Jest to uogólnione zapalenie stawów, mogą występować zaburzenia mowy, czucia, pamięci – stanowiące objawy późnych zmian neurologicznych. Dochodzi do zapalenia mózgu i rdzenia. W płynie mózgowo-rdzeniowym obecne są przeciwciała w klasie IgG. Objawy trzeciego stadium boreliozy mogą wystąpić nawet do kilkunastu miesięcy od ukąszenia przez kleszcza.
Diagnostyka boreliozy
W przypadku gdy rumień wędrujący nie pojawia się, podstawą do rozpoznania choroby jest współistnienie opisanych objawów klinicznych z dodatnimi wynikami badań laboratoryjnych.
Diagnostyka choroby jest dwuetapowa, pierwszym krokiem jest zrobienie badań BORELIOZA – PAKIET PRZESIEWOWY. Zawiera badania przeciwciał w klasie IgM oraz IgG. Ich wykrycie jest możliwe dopiero po kilku tygodniach od zakażenia. Przeciwciała pojawiają się:
klasa IgM po ok. 2-4 tygodniach od wniknięcia bakterii.
klasa IgG po ok. 4-6 tygodniach.
Dlatego pierwszy etap diagnostyki można wykonać po ok. 4 tygodniach od ukąszenia przez kleszcza.
Ujemny wynik badania w obydwu klasach wyklucza chorobę. Natomiast wynik dodatni lub wątpliwy, przynajmniej w jednej z klas, wymaga potwierdzenia. Należy wówczas wykonać drugi etap diagnostyki – BORELIOZA PAKIET POTWIERDZENIA, zawierający również dwa badania:
borelioza – p/c IgG met. Immunoblot.
borelioza – p/c IgM met. Immunoblot.
Dodatni wynik chociaż jednego z badań w pakiecie upoważnia do rozpoznania boreliozy.
Leczenie boreliozy polega na stosowaniu jednego z czterech rekomendowanych antybiotyków. Mogą to być, w zależności stadium choroby, wieku i potencjalnych przeciwskazań u pacjenta:
doksycylina,
amoksycylina,
cefuroksym,
ceftriakson.
Antybiotyki stosuje się przez 14-28 dni, w zależności od nasilenia i rodzaju objawów. W przypadku rumienia antybiotyk należy zażywać przez 14-21 dni.
Nie należy przekraczać zalecanego czasu stosowania leków. Dłuższy czas ich stosowania jest przyczyną działań niepożądanych, nie powoduje lepszego efektu terapeutycznego i poprawy dolegliwości.
WAŻNE! Objawy boreliozy mogą utrzymywać się jeszcze po zakończeniu leczenia. Nawet 25% chorych odczuwa łagodne objawy zapalenia stawów przez kilka miesięcy po terapii, pomimo całkowitego wyleczenia choroby.
Borelioza a profilaktyka
Profilaktyka boreliozy polega na minimalizowaniu ryzyka ukąszenia przez kleszcza, ponieważ na razie nie istnieje szczepienie przeciwko boreliozie.
Dlatego wyruszając na spacer, zwłaszcza na tereny gdzie mogą występować kleszcze, należy pamiętać o:
zakrywaniu tych obszarów ciała, do których może przyssać się kleszcz – należy zadbać o długie spodnie, skarpety i buty osłaniające kostki. Zakrywamy ręce, kark, u dzieci powinna być również zakryta głowa.
używaniu repelentów, które odstraszają pajęczaki i owady.
po powrocie ze spaceru należy bardzo uważnie obejrzeć skórę całego ciała, ze szczególnym uwzględnieniem okolic pod kolanami, pod pachami, szyi, karku i skóry głowy.
jak najszybszym usunięciu kleszcza – jeśli znajdziemy go na skórze.
Tak. Warunkiem wyleczenia choroby jest prawidłowo dobrany antybiotyk stosowany przez odpowiedni czas. Pacjent powinien mieć świadomość, że łagodne dolegliwości mogą się utrzymywać pomimo całkowitego wyleczenia. Ich obecność nie świadczy o niepowodzeniu terapii.
Czy borelioza jest zaraźliwa?
Nie, boreliozą nie można się zarazić od innego chorego.
Czy rumień wędrujący zawsze oznacza boreliozę?
Tak, rumień wędrujący jest pewną oznaką boreliozy i stanowi podstawę do wdrożenia leczenia antybiotykiem.
Jakie są objawy boreliozy?
Objawy boreliozy obejmują: rumień wędrujący, objawy grypopodobne – ból głowy, osłabienie, zmęczenie, gorączka, bóle mięśniowe. Może wystąpić ból jednego z dużych stawów, zaburzenia pracy serca, objawy neurologiczne.
Czy borelioza to groźna choroba?
W zdecydowanej większości przypadków borelioza jest chorobą o łagodnym przebiegu i nie pozostawia ubytków zdrowotnych. Groźna może być u pacjentów, u których dochodzi do zapalenia mózgu i rdzenia.
Po jakim czasie pojawiają się objawy boreliozy?
Rumień wędrujący pojawia się pomiędzy 3 a 30 dniem od ukąszenia przez kleszcza. Rumień występujący wcześniej niż 3 dni i później niż 30 nie jest objawem boreliozy. Stadium 2 choroby – borelioza wczesna rozsiana może pojawić się w ciągu kilku tygodni, borelioza późna – po 6 miesiącach od ukąszenia przez kleszcza.
Jak długo żyje się z boreliozą?
Borelioza jest chorobą o dobrym rokowaniu, u ponad 90% pacjentów jest skutecznie leczona i nie wpływa na długość życia.
Jakie są skutki boreliozy po latach?
Borelioza jest chorobą w pełni uleczalną. Prawidłowo dobrane leczenie – rodzaj antybiotyki i czas terapii – umożliwiają pełen powrót do zdrowia.
Co boli przy boreliozie?
Borelioza może powodować bóle głowy. Jeśli pojawi się borelioza stawowa pacjent odczuwa wędrujące bóle okołostawowe i mięśniowe. Zazwyczaj zajęty jest jeden ze stawów: skokowy, kolanowy, barkowy lub skroniowo-żuchwowy.
Czy organizm sam zwalczy boreliozę?
Borelioza to choroba wywoływana przez bakterie, dlatego należy ją leczyć antybiotykiem, zazwyczaj nie ustępuje samoistnie. Objawy boreliozy, np. rumień wędrujący, bóle stawów lub zaburzenia pracy serca mogą zanikać w ciągu kilku tygodni, jednak nie oznacza to zwalczenia infekcji i samowyleczenia.
Jak długo należy brać antybiotyk na boreliozę?
Wskazane jest aby kuracja antybiotykiem trwała 14-28 dni – w zależności od dobranego leku oraz stanu pacjenta i nasilenia objawów.
Ile trwa kuracja antybiotykiem przy boreliozie?
Kuracja trwa 14-28 dni. Czas kuracji uzależniony jest od rodzaju antybiotyku i nasilenia objawów. Nie należy skracać terapii, ponieważ może to spowodować niecałkowitą eliminację bakterii. Nie należy jej również przedłużać, ponieważ nie wpływa to na lepszy efekt terapeutyczny. Łagodne dolegliwości mogą się utrzymywać nawet po zakończeniu leczenia antybiotykiem. Nie świadczy to o braku efektywności terapii, jest spowodowane tym, iż organizm potrzebuje więcej czasu na powrót do pełnego zdrowia niż na eliminację bakterii.
Kiedy wiadomo, że borelioza jest wyleczona?
Antybiotyk stosowany przez zalecany czas i w zalecanej dawce powoduje eliminację bakterii B. burgdorferi z organizmu. U większości pacjentów w tym samym czasie ustępują również objawy kliniczne. Jednak u niektórych osób łagodne dolegliwości mogą się utrzymywać pomimo zakończonego leczenia – jest to normalne zjawisko, ponieważ organizm potrzebuje więcej czasu na poradzenie sobie ze skutkami stanu zapalnego niż na eliminację samej bakterii przy pomocy antybiotyków.
Do oceny skuteczności leczenia nie stosuje się badań krwi, u wielu osób przeciwciała utrzymują się w organizmie przez dłuższy czas, nawet przez wiele lat.
Czy po antybiotyku borelioza znika?
W ponad 90% przypadków, odpowiednio dobrane i stosowane antybiotyki prowadzą do całkowitego wyeliminowania bakterii B. burgdorferi z organizmu.
Jakie badania należy wykonać na boreliozę?
Diagnostyka boreliozy obejmuje dwa etapy badań. W pierwszym etapie należy zrobić BORELIOZA – PAKIET PRZESIEWOWY. Jeśli wynik jest ujemny oznacza to, iż pacjent nie ma boreliozy. Jeśli jest dodatni lub wątpliwy należy zrobić BORELIOZA – PAKIET POTWIERDZENIA, który ostatecznie potwierdzi lub wykluczy chorobę.
Jak sprawdzić, czy ma się boreliozę?
Borelioza jest rozpoznawana na podstawie objawów klinicznych i badań laboratoryjnych. Dodatni wynik testów serologicznych bez obecności objawów nie świadczy o chorobie, lecz o styczności organizmu z patogenem. Pewnym objawem boreliozy jest rumień wędrujący.
Czy borelioza wyjdzie w morfologii?
Nie, morfologia w przypadku boreliozy jest zazwyczaj prawidłowa.
Jakie są skutki nieleczonej boreliozy?
Nieleczona lub niewłaściwie leczona borelioza może powodować powikłania pod postacią zanikowego zapalenia skóry, zapalenia stawów lub neuroboreliozy.
Jakie organy atakuje borelioza?
Borelioza może atakować stawy, serce, układ nerwowy. Pewnym objawem boreliozy jest rumień wędrujący na skórze.
Borelioza: objawy, badania, skutki i leczenie – podsumowanie najważniejszych informacji
Z roku na rok rośnie w Polsce liczba osób chorych na boreliozę. Choroba w porę zdiagnozowana jest w pełni uleczalna. Profilaktyka boreliozy na dziś obejmuje minimalizowanie ryzyka ukąszenia przez kleszcze, nie jest dostępna szczepionka na boreliozę, chociaż prace nad nią są już zaawansowane.
Bibliografia
Zachorowania na wybrane choroby zakaźne w Polsce od 1 stycznia do 31 grudnia 2024 r. oraz w porównywalnym okresie 2023 r. Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZP PZH – PIB Departament Zapobiegania i Kontroli Chorób Zakaźnych GIS.
Moniuszko-Malinowska A, Pancewicz S, Czupryna P, wsp. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych dotyczące diagnostyki i leczenia boreliozy z Lyme Przegląd Epidemiologiczny – Epidemiological Review. 2023;77(3):261-278. doi:10.32394/pe.77.25.
Czarnecki M., Borelioza – najczęstsze błędy diagnostyczne i terapeutyczne, wykład online „Choroby odkleszczowe” Naczelna Izba Lekarska, 18.04.2024.
Odbijanie bywa krępujące, ale jest zupełnie naturalnym odruchem. Jednak zdarza się, że ulega nasileniu i pojawia się nie tylko po jedzeniu – może świadczyć to o tym, że nie jest już fizjologicznym odruchem a objawem choroby. Przeczytaj nasz artykuł, aby dowiedzieć się, co oznacza puste odbijanie?
Odbijanie to odruch fizjologiczny, który polega na wydalaniu przez usta połkniętego powietrza, które znajduje się w przełyku lub żołądku. Dlaczego tak się dzieje? Podczas spożywania posiłków człowiek połyka nie tylko kęsy jedzenia, ale i powietrze. W tym czasie dochodzi też do obniżenia napięcia dolnego zwieracza przełyku (mięśnia zlokalizowanego mniej więcej 2-3 cm powyżej wpustu żołądka), a także nasilenia motoryki żołądka i zwiększenia napięcia jego ścian. Wszystko to powoduje odbijanie po jedzeniu – jest to normalny i zdrowy odruch, który zapobiega nadmiernemu rozdęciu żołądka przez powietrze.
Problem pojawia się, gdy obserwuje się tzw. puste odbijanie, czyli nadmierne “odbijanie powietrzem” po jedzeniu, piciu lub na czczo. Może być ono krępujące, ale czy groźne?
dyspepsja (objawy ze strony przewodu pokarmowego spowodowane; upośledzeniem trawienia, które może wynikać z innej choroby np. przewlekłego zapalenia trzustki);
zapalenie żołądka wywołane przez H.pylori;
nerwica.
Rzadką przyczyną odbijania powietrzem jest przetoka okrężniczo-żołądkowa, która powoduje przedostawanie się gazu z jelita grubego do żołądka.
Puste odbijanie na tle nerwowym – rola stresu i nerwicy
Wbrew pozorom, ta dolegliwość nie zawsze świadczy o chorobie przewodu pokarmowego. Zdarza się, że występuje na tle emocjonalnym. Mówi się nawet o “nerwicy żołądka”, która objawia się m.in. pustym odbijaniem, bólem brzucha czy uczuciem ściskania w brzuchu, nasilającymi się w sytuacjach stresowych.
Odrębnym zagadnieniem jest odbijanie powietrzem, które towarzyszy nerwicy będącej zaburzeniem lękowym. Objawia się ona lękiem o charakterze uogólnionym lub napadowym, a także różnymi objawami imitującymi choroby neurologiczne (m.in. uczuciem odrealnienia, wrażeniem “mgły mózgowej”, zawrotami głowy) i somatycznymi (m.in. pustym odbijaniem, bólami brzucha, kołataniem serca).
Refluks, helicobacter, inne choroby żołądka a puste odbijanie
W niektórych przypadkach puste odbijanie jest jednym z objawów choroby przewodu pokarmowego. Przykładem jest zapalenie żołądka wywołane przez zakażenie bakterią Helicobacter pylori(szacuje się, że w Polsce jest nią zakażonych około 80% osób dorosłych). Daje ono objawy takie, jak m.in. puste odbijanie, nudności, ból w nadbrzuszu czy uczucie ciężkości po posiłku.
Jedną z przyczyn nadmiernego odbijania jest również choroba refluksowa przełyku, w której przebiegu dochodzi do nieprawidłowego zarzucania treści żołądkowej do przełyku. Powoduje to nieprzyjemne dolegliwości – w tym puste, kwaśne odbijanie i uczucie cofania się pokarmu z żołądka do przełyku. Charakterystycznym objawem jest również tzw. pieczenie za mostkiem.
Wśród innych przyczyn wymienia się m.in. zaburzenia motoryki żołądka, niedrożność przewodu pokarmowego, zwężenie przełyku, dyspepsję czynnościową czy chorobę nowotworową.
Puste odbijanie po jedzeniu i na czczo – co może oznaczać?
Puste odbijanie po jedzeniu może być spowodowane jedzeniem w pośpiechu czy żuciem gumy, które powodują połykanie nadmiernych ilości powietrza. Jednak, jeśli problem utrzymuje się przez dłuższy czas, nie znika po zmianie nawyków żywieniowych, a dodatkowo towarzyszą mu inne niepokojące dolegliwości (np. pieczenie w żołądku), warto poszukać przyczyny gdzie indziej.
Puste odbijanie na czczo może świadczyć nie tylko o chorobie przewodu pokarmowego, ale i nerwicy czy problemach z sercem. W związku z tym należy zwracać uwagę na towarzyszące mu objawy (np. niezamierzoną utratę masy ciała, brak apetytu, uczucie lęku, rozdrażnienie czy ból w klatce piersiowej zlokalizowany za mostkiem) i poddać się diagnostyce, która pozwala ustalić przyczynę.
Puste odbijanie a serce – czy to objaw choroby kardiologicznej?
Należy pamiętać, że puste odbijanie rzadko jest jedynym objawem problemów ze strony układu sercowo-naczyniowego. Zazwyczaj pojawiają się również inne niepokojące sygnały, np. ból w klatce piersiowej za mostkiem, kołatanie serca czy duszności.
Puste odbijanie – kiedy jest powodem do niepokoju?
Odbijanie jest odruchem fizjologicznym, ale jeśli staje się bardziej nasilone niż zwykle, występuje również na czczo i towarzyszą mu inne objawy, warto wykonać badania diagnostyczne. Sygnałami alarmowymi są m.in. niezamierzona utrata masy ciała, krwawienie z przewodu pokarmowego, nocne bóle brzucha, anemia i zaburzenia połykania.
Co oznacza częste odbijanie? Diagnostyka i leczenie
Jak ustalić, co oznacza puste odbijanie? Aby znaleźć przyczynę, należy skonsultować się z lekarzem, który przeprowadzi szczegółowy wywiad lekarski i zleci odpowiednie badania. Pomocne mogą być np. gastroskopia, pH-metria przełyku, USG jamy brzusznej czy test pozwalający wykryć zakażenie H.pylori.
Przebieg leczenia zależy od przyczyny dolegliwości. W niektórych przypadkach okazuje się, że jest nią jedzenie w pośpiechu czy inne błędy dietetyczne i wystarczą zmiany w stylu życia. W innych sytuacjach, gdy odbijanie jest spowodowane chorobą, lekarz zleca nie tylko modyfikację diety (jest ona niezbędna m.in. przy chorobie refluksowej przełyku czy zapaleniu żołądka), ale i farmakoterapię. Ciężkie przypadki spowodowane chorobą nowotworową mogą wymagać również leczenia operacyjnego lub radio- czy chemioterapii.
Puste odbijanie po jedzeniu może być spowodowane spożywaniem posiłków w pośpiechu.
Nadmierne odbijanie powietrzem, które występuje nie tylko po jedzeniu, ale i na czczo, warto skonsultować z lekarzem. Może być ono jednym z objawów choroby przewodu pokarmowego, nerwicy a nawet schorzenia kardiologicznego.
Do najczęstszych przyczyn pustego odbijania zaliczają się m.in. zapalenie żołądka wywołane przez H.pylori, choroba refluksowa przełyku i dyspepsja czynnościowa.
Puste odbijanie może występować również na tle emocjonalnym i być jednym z objawów nerwicy.
Diagnostyka pustego odbijania obejmuje m.in. szczegółowy wywiad lekarski, gastroskopię i USG jamy brzusznej.
Leczenie zależy od przyczyny dolegliwości. Często konieczna jest zmiana diety na lekkostrawną, ale nie zawsze to wystarczy – lekarz może zdecydować również o wprowadzeniu farmakoterapii, a w cięższych przypadkach również leczenia chirurgicznego.
Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski
Bibliografia
Kiciak, Adam, and Krzysztof Bielecki. „Odbijanie-patomechanizm i leczenie.” Przewodnik Lekarza/Guide for GPs 5.5 (2001): 49-53.
Sawada, Akinari, and Yasuhiro Fujiwara. „Belching disorders and rumination syndrome: a literature review.” Digestion 105.1 (2024): 18-25.
Choroba refluksowa przełyku jest jednym z częstszych problemów przewodu pokarmowego wymagających konsultacji w gabinetach lekarskich. Występuje niemal w każdej grupie wiekowej. Dotyka także bardzo często kobiet spodziewających się dziecka. Czy istnieją różnice między zgagą i refluksem u ciężarnych? W jaki sposób można zapobiec jednym z najbardziej uciążliwych dolegliwości w tak ważnym dla kobiety czasie oczekiwania na potomstwo?
Efektem cofania się treści pokarmowej z żołądka do przełyku w przebiegu choroby refluksowej jest m. in. zgaga, odbijanie, nudności, dyskomfort i ból w okolicy nadbrzusza i pieczenie w okolicy zamostkowej.
Sama choroba refluksowa ma przewlekły charakter, z tendencją do nawrotów dolegliwości, z sezonowymi epizodami zaostrzeń w okresie jesiennym i wiosennym.
Ciąża może stanowić istotny czynnik wpływający na nasilenie objawów chorobowych z uwagi na szereg zmian, które zachodzą w organizmie przyszłej mamy przez okres 9 miesięcy.
Objawy ze strony przewodu pokarmowego pojawiające się w okresie ciąży niczym nie różnią się od objawów dyspeptycznych, niepowiązanych konkretnie z okresem przygotowującym kobiety do przyszłego macierzyństwa.
Refluks i zgaga w ciąży: czynniki wywołujące
Objawy ze strony przewodu pokarmowego, których często doświadczają kobiety oczekujące dziecka, zależne są od wielu czynników. Przede wszystkim jest to wpływ stężenia progesteronu w trakcie ciąży, który powoduje:
wzrost rozluźnienia zwieracza przełyku i cofanie się treści pokarmowej po posiłkach;
kwaśny posmak w jamie ustnej;
dyskomfort trawienny w gardle, w okolicy zamostkowej.
Objawy związane z aktywnością hormonalną obserwowane są głównie w pierwszym trymestrze ciąży.
Kiedy pojawia się zgaga w ciąży? Od którego trymestru?
Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Każda kobieta jak i każda ciąża jest inna, stąd nasilenie objawów związanych z refluksem może pojawić się w każdym momencie u ciężarnej. U niektórych kobiet dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego zaczynają być dokuczliwe już na początku pierwszego trymestru, inne zauważają nasilenie dyskomfortu trawiennego w połowie ciąży, a inne panie już przed porodem.
W trakcie trzeciego trymestru ciąży objawy mogą ulec nasileniu z uwagi na ww. czynniki:
powiększanie się macicy i wzrost ciśnienia w jamie brzusznej;
zwiększającą się masę ciała;
utrzymujące się zmniejszone ciśnienie w obrębie dolnego zwieracza przełyku (zapoczątkowane w pierwszym trymestrze ciąży).
Zgaga w ciąży – jak zdiagnozować przyczynę?
W chwili, gdy pojawiające się w ciąży dolegliwości zaczynają być coraz bardziej dokuczliwe, coraz mniej podatne na naturalne sposoby łagodzenia objawów, wskazana jest wizyta w gabinecie lekarskim. Sporo informacji o stanie zdrowia ciężarnej można uzyskać na podstawie właściwie zebranego wywiadu. Zdarza się jednak, że zaostrzenie objawów prowadzących w ciąży do uporczywych wymiotów , utraty masy ciała w przebiegu choroby refluksowej u ciężarnej, stanowi sygnał do pogłębienia dodatkowej diagnostyki.
Wskazane jest wówczas skierowanie na dodatkowe badania laboratoryjne i endoskopowe (gastroskopia) lub konsultacja gastroenterologiczna.
W leczeniu refluksu i zgagi w ciąży stosowane są zarówno metody niefarmakologiczne z uwzględnieniem zasad zdrowego żywienia jak i preparaty lecznicze o udokumentowanym bezpieczeństwie przyjmowania w tym okresie.
Podstawą leczenia zgagi i dolegliwości dyspeptycznych w ciąży jest prawidłowo zbilansowana dieta przyszłej matki.
Wskazane jest regularne spożywanie posiłków w postaci małych, ale częstych porcji o ustalonych stałych porach. Kolacja powinna być przyjmowana około 3 godziny przed planowanym snem. Zaleca się także dokładne i powolne przeżuwanie posiłków i gryzienie (w celu ograniczenia aspirowania nadmiaru powietrza i odbijania). Nie powinno się korzystać z drzemek po spożytym posiłku w ciągu dnia, a także ubierać luźne, wygodne ubrania, nie krępujące ruchów.
duża ilość warzyw (pietruszka, marchew, buraki, ziemniaki, szpinak);
posiłki przygotowane na parze, duszone, gotowane;
stosowanie ziół mających wpływ na prawidłowe trawienie jak: bazylia, oregano, estragon, szałwia;
wypijanie odpowiedniej ilości płynów.
Nie zaleca się z kolei spożywania dużych ilości pomidorów i ich przetworów, warzyw cebulowych (por, czosnek, szczypior), selera, rzodkiewki, warzyw strączkowych, kapusty, papryki (także w postaci duszonej i grillowanej).
Napoje zawierające miętę, herbata, kawa, soki cytrusowe mogą nasilać objawy refluksu także u ciężarnych.
Na liście produktów niewskazanych znajdziemy m.in. : zbożowe jak kasza manna, kluski, pierogi a także czekoladę, słodycze czy ciastka i torty, pączki.
Spośród preparatów farmakologicznych dostępnych w leczeniu zgagi ciężarnych stosowane są preparaty zobojętniające treść pokarmową jak wodorowęglan sodu, węglan wapnia i magnezu, nie są zaś zalecane preparaty zawierające w swoim składzie sole glinu. W uzasadnionych sytuacjach medycznie do leczenia włącza się również antagonistów receptowa H2 jak famotydyna, a w okresie zaostrzenia objawów, także niektóre spośród inhibitorów pompy protonowej.
Kiedy mija zgaga w ciąży?
Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Objawy refluksu mogą mieć różne nasilenie w każdym z trymestrów. W przypadku stosowania prawidłowych zasad dietetycznych dolegliwości mogą ulec osłabieniu w trakcie ciąży. W sytuacjach, gdy przyczyną dolegliwości jest powiększająca się macica, kobiety odczuwają zmniejszenie objawów dopiero w okresie połogu.
Zgaga w ciąży: podsumowanie
Choroba refluksowa w ciąży może pojawić się w każdym momencie jej trwania.
Głównymi przyczynami refluksu w ciąży są wahania hormonów płciowych jak i powiększające się wymiary macicy przyszłej mamy.
Celem nadrzędnym łagodzenia objawów pod postacią zgagi i refluksu jest odpowiednio zbilansowana dieta.
W przypadkach uzasadnionych klinicznie poza modyfikacją spożywanych posiłków dopuszcza się niektóre preparaty farmakologiczne przyjmowane pod kontrolą lekarza po przeprowadzonej wcześniej diagnostyce.
Objawy związane ze zgagą i refluksem często mijają dopiero po narodzinach dziecka.
Bibliografia:
dostęp online 10.05.2025 https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/choroba-refluksowa-przelyku-zalecenia-i-jadlospis/
dostęp online 8.05.2025 https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/przelyk/50731,choroba-refluksowa-przelyku-refluks-przyczyny-objawy-i-leczenie
M. Korzonek, A. Dziergas, M. Kuczyńska; Choroba refluksowa przełyku (GERD) — problem wciąż aktualny; Forum Medycyny Rodzinnej 2014, tom 8, nr 5, 201–210
Oliguria, czyli skąpomocz, to stan, który może budzić niepokój – zarówno u dorosłych, jak i dzieci. Zmniejszona ilość wydalanego moczu może mieć wiele przyczyn, od przemijającego odwodnienia po poważne schorzenia nerek. W artykule wyjaśniamy, czym dokładnie jest skąpomocz, jakie badania warto wykonać i jakie metody leczenia są dostępne. Zadbaj o swoje zdrowie – sprawdź, co może oznaczać zmniejszona ilość moczu i kiedy zgłosić się do lekarza.
Skąpomocz, znany również pod terminem oliguria, to stan, w którym ilość wydalanego moczuspada poniżej 500 ml na dobę u osoby dorosłej (lub mniej niż 0,5 ml/kg/h u dzieci). To objaw, a nie choroba sama w sobie, i może wskazywać na wiele różnych zaburzeń. Oliguria może pojawić się nagle lub rozwijać się stopniowo. Może być przejściowa lub stanowić objaw poważnej choroby, dlatego nigdy nie powinna być ignorowana.
Jaka jest różnica między skąpomoczem a bezmoczem?
Bezmocz (anuria) to stan jeszcze poważniejszy niż oliguria – oznacza całkowity brak wydalania moczu lub ilość mniejszą niż 100 ml/dobę. Skąpomocz to sytuacja, gdy mocz nadal się pojawia, ale jego ilość jest znacznie zmniejszona. Oba stany wymagają pilnej diagnostyki, ale anuria zazwyczaj świadczy o bardziej zaawansowanej patologii.
Może to świadczyć o zatrzymaniu płynów w organizmie (np. w niewydolności serca) lub o uszkodzeniu nerek. To sygnał, by zgłosić się do lekarza.
Czy skąpomocz jest groźny?
Tak – zwłaszcza jeśli trwa długo lub towarzyszą mu inne objawy (obrzęki, wysokie ciśnienie, bóle brzucha, senność). Może być objawem ostrej niewydolności nerek.
Oliguria: podsumowanie informacji o skąpomoczu
Skąpomocz (oliguria) to wydalanie mniej niż 500 ml moczu na dobę.
Może mieć przyczyny przednerkowe, nerkowe i pozanerkowe.
Wymaga dokładnej diagnostyki, m.in. morfologii, badań nerkowych i elektrolitów.
Leczenie zależy od przyczyny – od nawodnienia po dializy.
Czynniki ryzyka to m.in. wiek, choroby przewlekłe i niektóre leki.
Stan może być groźny i prowadzić do niewydolności nerek.
Bibliografia
Gajewski P, Szczeklik A. (2024) Interna Szczeklika 2024. Medycyna Praktyczna.
Ostermann M et al. (2023). Management of oliguria. Intensive Care Med.
Płusa T. (2021) Choroby wewnętrzne. Repetytorium. PZWL.
Hiperandrgogenizm to stan, w którym organizm mężczyzny lub kobiety produkuje nadmierne ilości hormonów androgenowych, nazywanych męskimi hormonami płciowymi, chociaż są one obecne w niższych stężeniach również u kobiet. Czym z medycznego punktu widzenia jest hiperandrogenizm? Jakie są jego przyczyny i objawy, jak wygląda diagnostyka i leczenie tego stanu? Dowiesz się z artykułu!
Androgeny u mężczyzn, przede wszystkim testosteron, produkowane są w jądrach. Niewielka część DHEA powstaje również w nadnerczach. Natomiast u kobiet źródłem androgenów są przede wszystkim nadnercza.
Androgeny wydzielane przez nadnercza wykazują słabą aktywność biologiczną, dlatego przekształcane są w bardziej aktywne hormony. Ok. 40-60 % testosteronu w organizmie kobiecym jest pochodną DHEA, u mężczyzn do testosteronu przekształca się tylko 5% DHEA, dlatego jego znaczenie klinicznie jest niewielkie.
Androgeny u mężczyzn są odpowiedzialne za kształtowanie tzw. drugorzędowych cech płciowych, czyli np. narządów płciowych, owłosienia. Androgeny u obydwu płci wpływają m.in. na libido.
CIEKAWOSTKA Słowo androgen pochodzi od dwóch greckich słów andros – mężczyzna i genao – produkować, tworzyć.
Hiperandrogenizm – definicja
Hiperandrogenizm to podwyższony poziom androgenów w organizmie, który może być spowodowany:
nadmiernym ich wydzielaniem przez gonady – jądra, jajniki
nadmiernym wydzielaniem przez nadnercza
nasilonym przekształcaniem androgenów w tkankach obwodowych do testosteronu i DHEA.
Efektem nadmiernego poziomu męskich hormonów płciowych jest rozwój męskich cech płciowych, przede wszystkim:
Objawy hiperandrogenizmu w zależności od płci i wieku
Objawy hiperandrogenizmu zależą do płci i wieku. Ponieważ androgeny są hormonami płciowymi, inne będą konsekwencje ich nadmiaru w okresie przed dojrzewaniem płciowym, a inne w czasie pokwitania i po nim.
Najczęściej występują:
wirylizacja – zespół objawów związany z nadmiernym wydzielaniem androgenów u kobiet, jego efektem jest pojawienie lub nasilenie się cech męskich u kobiety. Są to: hirsutyzm, powiększenie łechtaczki, zmniejszenie piersi i/lub macicy. Poza tym obniżenie tonu głosu, zwiększenie masy mięśniowej, trądzik, łysienie typu męskiego;
hirsutyzm – pojawienie się u kobiety owłosienia typu męskiego: włosów w obrębie górnej wargi, klatki piersiowej, wewnętrznych powierzchni ud, pleców i brzucha.
Nadmierna androgenizacja przed pokwitaniem – zaburzenia dojrzewania
Podwyższona sekrecja androgenów u chłopców w okresie przedpokwitaniowym może wywoływać przyspieszenie dojrzewania: powiększenie narządów płciowych, wystąpienie owłosienia w obszarach zależnych od androgenów, pogrubienie głosu, nadmierne zwiększenie masy mięśniowej.
Podwyższony poziom androgenów u dziewczynek w okresie przedpokwitaniowym może wywoływać nadmierny trądzik, powiększenie łechtaczki i hirsutyzm.
Nadmierna androgenizacja w okresie dojrzewania płciowego
Chłopcy w okresie dojrzewania płciowego odczuwają następujące konsekwencje nadmiaru androgenów: trądzik, wczesny rozwój masy mięśniowej i męskiej sylwetki, nasilony rozwój owłosienia, mała objętość jąder w stosunku do zaawansowania rozwoju drugorzędowych i trzeciorzędowych cech płciowych
Dziewczynki odczuwają zaburzenia miesiączkowania, w postaci skąpych miesiączek, zaniku miesiączkowania lub braku miesiączek w ogóle, rozwijają się również objawy wirylizacji.
Objawy hiperandrogenizmu po okresie dojrzewania płciowego
Hiperandrogenizm może być również efektem działania niektórych leków:
hormonów: androgeny, sterydy anaboliczne
danazol
doustne środki antykoncepcyjne z androgennym progestagenem
kwas walproinowy
metoklopramid
fenotiazyna
rezerpina.
WAŻNE! Nagłe pojawienie się i szybkie narastanie objawów wirylizacji sugeruje guza złośliwego jajnika lub nadnerczy.
Diagnostyka hiperandrogenizmu
W diagnostyce przyczyn hiperandrogenizmu wykorzystuje się badania laboratoryjne oraz obrazowe.
W badaniach laboratoryjnych oznacza się stężenie:
testosteronu
DHEA-S
prolaktyny.
W zależności od wyników dalsza diagnostyka prowadzona jest w kierunku znalezienia przyczyny podwyższonego poziomu prolaktyny, lub źródła podwyższonego stężenia androgenów. Wykonuje się tomografię komputerową nadnerczy, USG jajników lub TK jajników.
Badaniem przydatnym w tej diagnostyce jest również test hamowania z deksametazonem. Badanie polega na podawaniu deksametazonu przez 2 lub 5 dni, a następnie oznaczeniu poziomu testosteronu i DHEA-S. Pod wpływem deksametazonu może nastąpić zahamowanie wydzielania tych hormonów, co sugeruje potrzebę diagnostyki w kierunku nieklasycznego przerostu nadnerczy. Brak spadku stężenia testosteronu i DHEA-S wskazuje na przerost nadnerczy lub guz nadnerczy.
Natomiast spadek stężenia tylko DHEA-S u kobiet jest wskazówką, iż źródłem testosteronu są jajniki i należy pogłębić diagnostykę w kierunku guza nadnerczy.
Jeśli u pacjentki podejrzewa się PCOS oprócz badań testosteronu i DHEA-S oznacza się poziom AMH i SHBG.
Leczenie hiperandrogenizmu
Hiperandrogenizm nie jest chorobą, dlatego nie leczy się samego objawu, lecz przyczynę, a szczegółowe postępowanie jest uzależnione od rodzaju choroby.
Celem leczenia jest wyrównanie zaburzeń hormonalnych i usunięcie źródła zwiększonej sekrecji androgenów, np. guza.
W leczeniu hirsutyzmu wykorzystuje się antyandrogeny. Z powodu długiego cyklu wzrostu włosów efekt leczenia jest odłożony w czasie i potrzeba ok. 6 miesięcy, aby pojawiły się efekty terapii hormonalnej i ok. 9 miesięcy, aby osiągnąć optymalny efekt.
Podsumowanie
Hiperandrogenizm to stan charakteryzujący się nadmiernym poziomem męskich hormonów, czyli androgenów. Główną przyczyną takiego stanu u kobiet jest PCOS, chociaż może być wynikiem innych schorzeń. Diagnostyka hiperandrogenizmu obejmuje badania hormonalne i/lub obrazowe, a leczenie zależy od przyczyny.
Sharma A, Welt CK. Practical Approach to Hyperandrogenism in Women. Med Clin North Am. 2021 Nov;105(6):1099-1116. doi: 10.1016/j.mcna.2021.06.008. Epub 2021 Sep 8. PMID: 34688417; PMCID: PMC8548673.
Inkretyny rewolucjonizują podejście do leczenia cukrzycy. Artykuł przybliża, czym są hormony inkretynowe, czym jest efekt inkretynowy, jak inkretyny działają w cukrzycy i czy wykazują działania pozatrzustkowe.
Hormony inkretynowe, zwane też inkretynami, to hormony produkowane przez komórki błony śluzowej jelit. Mechanizm ich działania polega na tym, iż po spożyciu pokarmu pobudzają trzustkę (komórki β trzustki) do uwalniania insuliny, dzięki czemu obniża się poziom cukru we krwi. Ponadto blokują wydzielanie glukagonu, hamują opróżnianie żołądka i ograniczają łaknienie oraz pobieranie pokarmu.
Głównymi hormonami inkretynowymi są:
glukagonopodobny peptyd 1 (GLP-1)
glukozozależny polipeptyd insulinotropowy (GIP, ang. glucose-dependent insulinotropic peptide).
GLP-1 i GIP są hormonami, które działają w sposób współzależny i wzmacniają wzajemnie swoje efekty.
U zdrowych osób uwalnianie GLP-1 w odpowiedzi na posiłek następuje bardzo szybko (poniżej 10 minut) i jest skorelowane z wydzielaniem insuliny do układu krążenia wrotnego. U osób chorujących na cukrzycę typu 2, lub wykazujących nieprawidłową tolerancję glukozy, odpowiedź ta jest nieprawidłowa i prowadzi do obniżenia poposiłkowego stężenia GLP-1 oraz zmniejszonego wydzielania insuliny po jedzeniu.
Efekt działania tych hormonów na metabolizm glukozy – tzw. efekt inkretynowy – jest kluczowy w regulacji gospodarki węglowodanowej u osób zdrowych, odpowiada za ok. 50-70% insulinowej reakcji na posiłek.
WAŻNE Hormony inkretynowe stymulują wydzielanie insuliny, zapobiegając zbyt dużemu wzrostowi glikemii poposiłkowej. Ponadto spowalniają opróżnianie żołądka i przyczyniają się do zmniejszenia apetytu, co również pomaga w kontrolowaniu poziomu cukru we krwi.
Hormony inkretynowe – wydzielanie
Oba hormony inkretynowe (inkretyny) są wytwarzane i wydzielane w jelicie cienkim. Stężenie GLP-1 i GIP wzrasta gwałtownie podczas posiłku. Ich okres półtrwania jest bardzo krótki, nie przekracza 2 minut, dlatego są bardzo szybko usuwane z krążenia, w czym uczestniczy enzym dipeptydylopeptydazę IV (DPP-4). Tkanką docelową obydwu hormonów jest trzustka, jednak ich receptory można znaleźć również poza nią.
Receptory GIP: znajdują się przede wszystkim na komórkach beta trzustki, ale także w tkance tłuszczowej i ośrodkowym układzie nerwowym.
Receptory GLP-1: są obecne na komórkach alfa i beta wysp trzustkowych, w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym, sercu, płucach, przewodzie pokarmowym oraz nerkach.
Insulinotropowe działanie GLP-1 jest zależne od poziomu glukozy – wymaga stężeń glukozy przekraczających 90 mg/dl (5 mmol/l), aby nasilić wydzielanie insuliny i zahamować wydzielanie glukagonu. Ważne jest, iż organizm zachowuje pełną zdolność do uwalniania glukagonu w odpowiedzi na hipoglikemię, nawet w obecności GLP-1.
Enzym dipeptydylopeptydaza IV (DPP-4) rozkłada GLP-1 do amidu GLP-1, co całkowicie inaktywuje jego aktywność w stosunku do stymulacji wydzielania insuliny. Jednak wspomniany amid GLP-1 może mieć korzystne działanie kardiologiczne, w którym pośredniczą mechanizmy niezwiązane z receptorem GLP-1.
Funkcje hormonów inkretynowych
Kluczowe znaczenie inkretyn to ich działania insulinotropowe, czyli udział w kontroli glikemii, nie jest to jednak jedyny wpływ na funkcje organizmu.
Wpływ na apetyt
GLP-1 odgrywa kluczową rolę w regulacji apetytu i sytości. Jego działanie obejmuje:
zmniejszenie łaknienia – ogranicza chęć do jedzenia,
zwiększenie uczucia sytości – przedłuża czas, w którym pacjent czuje się najedzony,
spowolnienie opróżniania żołądka – dzięki temu pokarm dłużej pozostaje w żołądku, co dodatkowo wzmacnia uczucie sytości.
W przeciwieństwie do GLP-1, GIP nie wydaje się mieć istotnego wpływu na odczuwanie głodu i sytości.
GLP-1 ma również korzystny wpływ na metabolizm tłuszczów – efekt inkretynowy u osób otyłych jest zmniejszony, nawet jeśli nie występują zaburzenia tolerancji glukozy. Badania wskazują, że podawanie agonistów receptora GLP-1 (GLP-1RA) może zmniejszać grubość białej tkanki tłuszczowej, a także redukować zawartość niebezpiecznej tkanki tłuszczowej trzewnej. Istnieją także obserwacje sugerujące jego wpływ na „brązowienie” białej tkanki tłuszczowej, co mogłoby zwiększać wydatek energetyczny organizmu, choć potrzebne są dalsze badania w tym zakresie.
Rola GIP w kontekście masy ciała jest nadal badana. Wyniki z modeli zwierzęcych sugerują, że myszy pozbawione receptora GIP (GIPR) nie rozwijają otyłości, nawet przy diecie wysokotłuszczowej, co wskazuje na związek GIP z gromadzeniem tkanki tłuszczowej.
Hormony inkretynowe (GIP i GLP-1) odgrywają ważną rolę w kontoli glikemii, w cukrzycy typu 2 poprzez przeciwdziałanie na:
zmniejszony lub całkowicie wyłączony efekt inkretynowy, który jest jednym z czynników patofizjologicznych tego procesu,
pogorszenie poposiłkowej kontroli glikemii w wyniku, która wpływa na progresję i rozwój choroby.
Potencjał terapeutyczny GLP-1 został z powodzeniem wykorzystany w opracowaniu agonistów receptora GLP-1. Efektem tych badań było opracowanie leków hipoglikemizujących opartych na:
selektywnych agonistach receptorów GLP-1 – substancjach wybiórczo stymulujących tylko receptory GLP-1, należy do nich semaglutyd. Ich działanie polega na naśladowaniu działania naturalnego GLP-1,
koagonistach – substancjach stymulujących zarówno receptory GLP-1 jak GIP, należy do nich tirzepatyd. Wykazują jeszcze skuteczniejsze działanie w redukcji poziomu HbA1c (wskaźnika długoterminowej kontroli cukrzycy) oraz masy ciała w porównaniu do selektywnych agonistów GLP-1.
CIEKAWOSTKA Na działanie inkretyn znacząco wpływają operacje bariatryczne, np. wyłączenie żołądkowo-jelitowe na pętli Roux-en-Y (RYGB). Jest to zabieg chirurgiczny, w którym część żołądka i dwunastnicy zostaje ominięta, a jelito cienkie zostaje przyłączone do małego zbiornika żołądka, tworząc kształt litery „Y”. Po RYGB obserwuje się wzrost stężenia GLP-1, co przyczynia się do poprawy kontroli glikemii i przywrócenia efektu inkretynowego u pacjentów z cukrzycą typu 2.
Leki inkretynowe zarejestrowane w leczeniu cukrzycy dzielą się na:
GLP-1RA – analogi receptora peptydu glukagonopodobnego 1 (GLP-1) – zwiększają kontrolę gkliemii oraz zmniejszają masę ciała,
inhibitory DPP-4 – kontrolują glikemię, nie mają wpływu na masę ciała.
Do grupy leków GLP-1 należą:
semaglutyd – obecny w preparacie Ozempic – podawany raz w tygodniu, w postaci iniekcji, zarejestrowany w leczeniu cukrzycy typu 2, oraz w leku Rybelsus (dostępny w postaci tabletek). Semaglutyd jako substancja aktywna może być również stosowany w leczeniu otyłości,
liraglutyd – obecny w preparacie Saxenda – podawany raz w tygodniu w postaci iniekcji, zarejestrowany w leczeniu otyłości,
liksysenatyd – obecny w preparacie Suliqua, który zawiera również insulinę, podawany we wstrzyknięciach,
duaglutyd,
eksenatyd.
Inhibitory DPP-4 to:
sitagliptina,
saksagliptyna,
linagliptyna,
alogliptyna,
wildagliptyna.
Podsumowanie
Wiedza o hormonach inkretynowych oraz wykorzystanie ich potencjału terapeutycznego zrewolucjonizowało leczenie cukrzycy. Niestety efekt w postaci obniżania masy ciała, spowodował, iż leki GLP-1 są nadużywane, co może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Długoterminowe konsekwencje niekontrolowanego stosowania tych preparatów nie są jeszcze w pełni poznane.
Michałowska J., Bogdański P., Rola hormonów i leków inkretynowych w terapii otyłości i wybranych zaburzeń, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2021, vol. 12, no 2, 61–69
M.A. Nauck, T.D. Müller: Incretin hormones and type 2 diabetes, Diabetologia 2023,66.(Review)
