Skoro mikroplastik znajduje się w powietrzu, którym oddychamy, i wodzie, którą pijemy, jego unikanie staje się praktycznie niemożliwe. Medycyna staje przed wyzwaniem zrozumienia, jakie konsekwencje może mieć jego długotrwała obecność w naszych tkankach. Czym jest mikroplastik i jak go unikać?
Spis treści:
- Co to jest mikroplastik?
- Gdzie znajduje się mikroplastik?
- Jak usunąć mikroplastik z organizmu?
- Czy mikroplastik jest szkodliwy?
- FAQ. Szkodliwość mikroplastiku – często zadawane pytania
- Szkodliwość mikroplastiku – podsumowanie
Co to jest mikroplastik?
Mikroplastikiem określa się drobne fragmenty tworzyw sztucznych – syntetycznych polimerów – których średnica nie przekracza 5 mm, a w przypadku najmniejszych cząstek może być wręcz mikroskopijna. Choć wciąż brak jednej, uniwersalnej definicji, badacze zgodnie opisują go jako zanieczyszczenie o złożonym pochodzeniu.
Wyróżnia się mikroplastik pierwotny, produkowany celowo i dodawany do wyrobów przemysłowych czy kosmetyków, oraz wtórny, powstający w wyniku rozpadu większych odpadów plastikowych pod wpływem światła, temperatury czy działania fal.
Z kolei nanoplastik to bardzo drobne cząstki tworzyw sztucznych, których rozmiar mieści się w zakresie od 1 do 100 nanometrów (niektóre definicje rozszerzają tę granicę do 1000 nm). W porównaniu z mikroplastikami (cząstkami o większych rozmiarach), nanoplastiki cechują się odmiennymi właściwościami fizykochemicznymi i większą reaktywnością biologiczną, co może prowadzić do silniejszego oddziaływania na organizmy żywe.
>> Zobacz: Pierwiastki śmierci – kadm, rtęć, ołów
Gdzie znajduje się mikroplastik?
Największe jego ilości gromadzą się w morzach i oceanach, gdzie trafia m.in. ze ściekami komunalnymi, a następnie przedostaje się do łańcucha pokarmowego poprzez ryby, owoce morza czy plankton.
Jednak to nie jedyne źródło narażenia. Naukowcy wykrywają mikroplastik również w wodzie pitnej – zarówno kranowej, jak i butelkowanej – w miodzie, piwie, soli morskiej, mleku, a nawet w herbacie parzonej w plastikowych torebkach. Wstrząsające są odkrycia pokazujące jego obecność w ludzkim stolcu, a nawet w łożyskach kobiet w ciąży, co wskazuje, że przenika on przez naturalne bariery ochronne organizmu.
>> To ciekawe: Wpływ promieni słonecznych na skórę
Mikroplastik w wodzie
Mikroplastik w wodzie to problem, który – choć niewidoczny gołym okiem – rozgrywa się w skali globalnej i na poziomie komórkowym. Te drobiny, często mniejsze niż jeden mikrometr, przedostają się do wód z pranych tkanin syntetycznych, ścierających się opon, kosmetyków czy plastikowych opakowań, a następnie wraz ze ściekami i spływami powierzchniowymi trafiają do rzek, jezior i oceanów.
Nawet najbardziej zaawansowane oczyszczalnie nie są w stanie całkowicie ich usunąć, dlatego mikroplastik obecny jest zarówno w wodzie kranowej, jak i butelkowanej – w tej drugiej często w znacznie większych stężeniach, pochodzących bezpośrednio z samego opakowania. Wnikając do organizmu wraz z wodą, cząstki te mogą migrować poza przewód pokarmowy, pokonując bariery biologiczne, w tym łożysko, i akumulować się w narządach takich jak mózg, wątroba czy nerki.
>> Morfologia krwi, poziom żelaza i ferrytyny, pełen lipidogram – te i inne badania znajdują się w Pakiecie kobiety 40+ w ALAB laboratoria <<
Mikroplastik w jedzeniu
Mikroplastik w jedzeniu trafia na nasze talerze różnymi drogami, często w sposób niezauważalny. Jego obecność jest skutkiem globalnego zanieczyszczenia środowiska oraz procesów produkcji i pakowania żywności. Do głównych źródeł należą:
- organizmy morskie – ryby, małże, krewetki i inne zwierzęta wodne połykają mikroplastik obecny w morzach i oceanach, a następnie trafiają do naszej diety.
- warzywa i owoce – gleba zanieczyszczona osadami ściekowymi, pyłem z tworzyw sztucznych czy rozkładającymi się foliami rolniczymi może przekazywać cząstki plastiku roślinom. Warzywa korzeniowe, jak marchew czy rzodkiewka, akumulują go szczególnie dużo.
- mięso i nabiał – mikroplastik wykrywano w tkankach zwierząt hodowlanych, a nawet w mleku ludzkim, co potwierdza, że kontakt z nim zaczyna się bardzo wcześnie.
- opakowania i proces przetwarzania – plastikowe pojemniki, zwłaszcza w kontakcie z gorącymi lub tłustymi potrawami, mogą uwalniać mikroskopijne drobiny do żywności.
- inne produkty – sól morska i kamienna, miód, cukier, piwo, herbata czy woda pitna także mogą zawierać mikroplastik, pochodzący z surowców lub procesu produkcji.
>> Sprawdź: Wpływ diety na tempo starzenia się organizmu. Czym jest dieta anti-aging?
Mikroplastik w organizmie
Najnowsze badania sekcyjne wykazały obecność nanoplastiku w mózgu, wątrobie, nerkach, naczyniach krwionośnych, a nawet w jądrach, przy czym jego stężenie w mózgu potrafi być aż 30-krotnie wyższe niż w innych organach. Szacuje się, że tkanka mózgowa w badanych próbkach może zawierać około 0,5% mikroplastiku, a ilość tych cząstek w naszym ciele wzrosła w ostatnich ośmiu latach o blisko 50%. Najczęściej wykrywany jest polietylen – polimer znany z opakowań, kosmetyków, tekstyliów i wielu produktów codziennego użytku.
Mikroplastik w kosmetykach
Mikroplastik w kosmetykach obecny jest od lat 60. XX wieku, kiedy producenci zaczęli wykorzystywać jego niezwykłą wszechstronność w tworzeniu produktów do pielęgnacji skóry oraz do makijażu. Można go zatem znaleźć w peelingach, pastach do zębów, szamponach, odżywkach, podkładach, pomadkach czy kremach. Nadaje on kosmetykom gładką, jedwabistą konsystencję, poprawia ich rozprowadzanie, działa okluzyjnie, zatrzymując wilgoć w skórze, a w formach ścierających usuwa martwy naskórek i polerują powierzchnię skóry. Problem w tym, że po użyciu mikroplastik spłukiwany jest do kanalizacji, przedostaje się do rzek i oceanów, gdzie nie ulega biodegradacji.
>> Zobacz: Korneoterapia: pielęgnacja skóry na poziomie komórkowym
Jak usunąć mikroplastik z organizmu?
Choć nie istnieje jedna skuteczna metoda, która pozwoliłaby całkowicie pozbyć się mikroplastiku, można wspierać naturalne procesy jego eliminacji oraz ograniczać dalszą ekspozycję. Do podstawowych tego typu działań należą:
- minimalizowanie źródeł narażenia – wybieraj wodę filtrowaną zamiast butelkowanej, unikaj podgrzewania posiłków w plastikowych pojemnikach, ogranicz użycie jednorazowych opakowań.
- dieta bogata w błonnik – warzywa, owoce i pełnoziarniste produkty wspierają perystaltykę jelit, co może przyspieszać usuwanie niestrawnych cząstek.
- odpowiednie nawodnienie – regularne picie wody ułatwia procesy detoksykacyjne i wspomaga funkcje wydalnicze organizmu.
- wzmacnianie mikrobioty jelitowej – probiotyki i prebiotyki pomagają utrzymać zdrowy układ pokarmowy, wspierając eliminację niepożądanych substancji.
- regularna aktywność fizyczna – poprawia krążenie, metabolizm i pracę układu limfatycznego, sprzyjając naturalnemu oczyszczaniu organizmu.
>> Sprawdź: Odwodnienie i nawodnienie organizmu – fakty i mity
Czy mikroplastik jest szkodliwy?
Badania nad wpływem mikroplastiku na zdrowie człowieka wciąż trwają, jednak coraz więcej dowodów wskazuje, że jego obecność w organizmie może wywoływać niepożądane skutki biologiczne. Mechanizmy potencjalnej szkodliwości obejmują:
- przenoszenie toksyn – mikroplastik działa jak gąbka, adsorbując na swojej powierzchni pestycydy, dioksyny czy metale ciężkie, a po wniknięciu do organizmu może je stopniowo uwalniać;
- zawartość szkodliwych związków – w tworzywach sztucznych obecne są m.in. ftalany i bisfenol A (BPA), które działają jak disruptory endokrynne, zaburzając gospodarkę hormonalną i potencjalnie wpływając na płodność;
- uszkodzenia komórek – badania wykazały, że określone stężenia mikroplastiku mogą prowadzić do śmierci komórki, uszkodzenia jej błony lub wywoływać reakcję alergiczną;
- stany zapalne – wdychane lub połknięte cząsteczki mogą podrażniać tkanki i wywoływać przewlekły stan zapalny, zwiększający ryzyko chorób przewlekłych;
- wpływ na układ pokarmowy – drobiny mogą zaburzać mikrobiom jelitowy, utrudniać wchłanianie składników odżywczych i podrażniać błonę śluzową przewodu pokarmowego;
- ryzyko przenikania do narządów – nanoplastik, dzięki mikroskopijnym rozmiarom, może przekraczać barierę jelitową i krew-mózg, osadzając się w wątrobie, mózgu czy naczyniach krwionośnych.
>> Jako profilaktyka, diagnostyka wstępna, podczas budowania formy w sporcie – sprawdź Pakiet mężczyzny 40+ w ALAB laboratoria <<
FAQ. Szkodliwość mikroplastiku – często zadawane pytania
Mikroplastik może przenosić toksyny, zaburzać gospodarkę hormonalną, powodować stany zapalne i – w przypadku nanoplastiku – przenikać do narządów, w tym mózgu. Jego obecność w tkankach wiązana jest ze stresem oksydacyjnym i uszkodzeniami komórek.
Większe cząstki nie przenikają przez zdrową skórę, jednak nanoplastik może wnikać przez uszkodzony naskórek lub błony śluzowe.
Znajduje się w owocach morza, rybach, warzywach, owocach, soli, cukrze, miodzie, piwie i herbacie, a także w wodzie pitnej – zarówno kranowej, jak i butelkowanej. Jego obecność wynika z zanieczyszczenia środowiska i kontaktu z plastikowymi opakowaniami.
Brak jednoznacznych dowodów, jednak można mówić o zwiększaniu ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, zaburzeń hormonalnych, problemów metabolicznych, a także wpływać na układ nerwowy i potencjalnie sprzyjać rozwojowi nowotworów.
Nie ma jednej metody, ale pomocne są błonnik, odpowiednie nawodnienie, probiotyki i aktywność fizyczna. Najważniejsze jest jednak ograniczanie kontaktu z mikroplastikiem, np. rezygnacja z wody butelkowanej i plastiku jednorazowego użytku.
Szkodliwość mikroplastiku – podsumowanie
Mikroplastik:
- to mikroskopijne cząstki tworzyw sztucznych, które powstają w wyniku degradacji większych odpadów lub są produkowane celowo, np. w kosmetykach czy przemyśle.
- trafia do środowiska wodnego, gleby i powietrza, a następnie – poprzez łańcuch pokarmowy – także do organizmu człowieka.
- może gromadzić się w tkankach, wywołując reakcje zapalne, stres oksydacyjny i zaburzenia pracy narządów.
Ponadto:
- cząstki mikroplastiku mogą przenosić toksyczne substancje chemiczne, metale ciężkie oraz drobnoustroje chorobotwórcze;
- badania sugerują możliwy wpływ mikroplastiku na układ hormonalny, odpornościowy i nerwowy, choć pełen zakres skutków zdrowotnych wciąż jest analizowany.
Pamiętaj, że świadomość to pierwszy krok do ochrony zdrowia – badania dostępne w ALAB pomogą wykryć niepokojące zmiany we wczesnym etapie, dając szansę na szybkie podjęcie działań i skuteczną profilaktykę.
Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski
Bibliografia
- Jun-Li Xu, et al. A review of potential human health impacts of micro- and nanoplastics exposure,Science of the Total Environment, Volume 851, Part 1, 2022, 158111.
- Zimin Yu, Jia-Jia Wang, Liang-Ying Liu, Zhanjun Li, Eddy Y. Zeng „Drinking Boiled Tap Water Reduces Human Intake of Nanoplastics and Microplastics”, 2024, Environmental Science and Technology Letters.
- Nihart, A.J., Garcia, M.A., El Hayek, E. et al. Bioaccumulation of microplastics in decedent human brains. Nat Med (2025)
- https://uksw.edu.pl/badania-i-nauka/mikroplastik-jest-wszedzie/ [dostęp: 11.08.2025]
- https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C94408%2Cbadaczka-co-tydzien-zjadamy-nawet-5-gramow-mikroplastiku.html [dostęp: 11.08.2025]
- https://dietetycy.org.pl/mikroplastik/ [dostęp: 11.08.2025]
