Uciążliwe pęcherze, swędzenie, nadżerki w jamie ustnej lub na skórze, które nie ustępują mimo leczenia? To mogą być objawy autoimmunologicznych chorób pęcherzowych skóry, takich jak pęcherzyce czy pemfigoidy. Ich wspólną cechą jest to, że organizm – zamiast bronić się przed zagrożeniami – zaczyna atakować własną skórę i błony śluzowe. Są to schorzenia, które nie tylko powodują duży dyskomfort, ale mogą także prowadzić do powikłań, zwłaszcza jeśli nie zostaną rozpoznane i odpowiednio leczone.
Autoimmunologiczne choroby pęcherzowe (AIBD) – co to za choroby
Autoimmunologiczne choroby pęcherzowe (ang. autoimmune blistering disorders, AIBD) to grupa rzadkich, ale poważnych chorób skóry, do których zaliczamy m.in. pęcherzycę, pemfigoidy i opryszczkowate zapalenie skóry. Ich przyczyną jest nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego – organizm zaczyna atakować własną skórę, wytwarzając autoprzeciwciała skierowane przeciwko jej strukturom.
To właśnie te autoprzeciwciała powodują uszkodzenia połączeń między komórkami skóry, co prowadzi do powstawania pęcherzy, ran i nadżerek. Diagnostyka tych chorób bywa trudna, a prawidłowe rozpoznanie może zająć wiele miesięcy. Dlatego badanie autoprzeciwciał jest dziś kluczowym narzędziem w wykrywaniu AIBD. Odpowiednia diagnostyka ma kluczowe znaczenie zarówno dla skutecznego ich leczenia, jak i oceny rokowania pacjenta.
Choroby te dzielą się na trzy główne grupy, różniące się lokalizacją pęcherzy, objawami oraz rodzajem autoprzeciwciał:
Pęcherzyce (łac. pemphigus)
W pęcherzycach autoprzeciwciała atakują białka odpowiedzialne za łączenie komórek skóry. Skutkiem są miękkie, wiotkie pęcherze i nadżerki – często bolesne, szczególnie w jamie ustnej. Do tej grupy należą:
pęcherzyca zwykła (łac. pemphigus vulgaris, PV),
pęcherzyca liściasta (łac. pemphigus foliaceus, PF),
pęcherzyca paraneoplastyczna (łac. paraneoplastic pemphigus, PNP),
pęcherzyca IgA (łac. IgA-pemphigus).
Pemfigoidy (łac. pemphigoid)
W tej grupie chorób autoprzeciwciała atakują struktury leżące głębiej – u podstawy naskórka – co prowadzi do powstawania napiętych pęcherzy, które często bardzo swędzą.
Do najczęstszych typów pemfigoidów należą:
pemfigoid pęcherzowy (ang. bullous pemphigoid, BM),
pemfigoid błon śluzowych (ang. Mucous membrane pemphigoid, MMP),
pemfigoid ciężarnych (łac. pemphigoid gestationis, PG),
nabyte pęcherzowe oddzielanie się naskórka (łac. epidermolysis bullosa acquisita, EBA),
Opryszczkowate zapalenie skóry (ang. dermatitis herpetiformis, DH)
To skórna manifestacja celiakii – choroby związanej z nietolerancją glutenu. Powoduje drobne, swędzące pęcherzyki i grudki, najczęściej na łokciach, kolanach, pośladkach i dolnej części pleców. Chorobie tej towarzyszy obecność autoprzeciwciał przeciwko transglutaminazom – głównie transglutaminazie tkankowej (TG2) i transglutaminazie naskórkowej (TG3).
Objawy różnią się w zależności od rodzaju choroby, ale do najczęstszych należą:
Pęcherzyce – miękkie pęcherze i bolesne nadżerki na skórze i błonach śluzowych (najczęściej w jamie ustnej), naskórek oddziela się łatwo przy tarciu.
Pemfigoidy – napięte, swędzące pęcherze; początkowo zmiany mogą przypominać egzemę lub pokrzywkę. Często zajmują także błony śluzowe i mogą prowadzić do bliznowacenia.
Opryszczkowate zapalenie skóry – bardzo swędzące, symetryczne grudki i pęcherzyki w typowych lokalizacjach. Zmiany często ustępują po zastosowaniu diety bezglutenowej.
Dlaczego diagnostyka AIBD jest tak ważna
Autoimmunologiczne choroby pęcherzowe mają przewlekły i niekiedy ciężki przebieg. Ich leczenie wymaga precyzyjnego rozpoznania typu choroby. Terapia może obejmować m.in. leki sterydowe, immunosupresyjne, immunoglobuliny, plazmaferezę czy nowoczesne leki biologiczne. Dobór odpowiedniego leczenia możliwy jest tylko wtedy, gdy znane jest dokładne rozpoznanie – a to opiera się m.in. na wykrywaniu autoprzeciwciał.
Rozpoznanie chorób z grupy AIBD ustala się na podstawie analizy objawów klinicznych oraz specjalistycznych badań laboratoryjnych i histopatologicznych. Kluczową rolę odgrywa wykrywanie autoprzeciwciał – zarówno tych obecnych bezpośrednio w skórze, jak i krążących we krwi.
1. Bezpośrednia immunofluorescencja (DIF)
To podstawowe badanie w diagnostyce AIBD. Polega na analizie próbki skóry pobranej z okolic zmiany skórnej. W laboratorium sprawdza się, czy na granicy naskórka i skóry właściwej obecne są złogi autoprzeciwciał. Jeśli tak, wskazuje to na autoimmunologiczne tło choroby. DIF charakteryzuje się wysoką czułością i swoistością i bywa nazywana złotym standardem diagnostycznym.
2. Pośrednia immunofluorescencja (IIF)
To badanie, w którym wykrywa się autoprzeciwciała krążące we krwi pacjenta. Obecnie stosuje się należące do tej metody nowoczesne testy biochipowe. Testy te pozwalają na równoczesne i jednoczesne badanie autoprzeciwciał przeciwko wielu antygenom w jednej próbce krwi pobranej od pacjenta. Badania wykazały, że metoda ta osiąga skuteczność porównywalną z tradycyjnymi, wieloetapowymi technikami, umożliwiając serologiczne rozpoznanie ponad 90% przypadków AIBD.
3. Testy ELISA
To testy z krwi, które pozwalają nie tylko na wykrycie, ale również na dokładne oznaczenie poziomu autoprzeciwciał przeciwko konkretnym antygenom. Dzięki temu możliwe jest monitorowanie aktywności choroby i skuteczności leczenia.
4. Badanie histopatologiczne
Niezależnie od zaawansowanych badań immunologicznych istotną rolę w diagnostyce AIBD odgrywa również badanie histopatologiczne skóry pobranej z obszaru zmiany. Analiza mikroskopowa umożliwia ocenę lokalizacji pęcherzy – czy są one umiejscowione wewnątrz naskórka (typowe dla pęcherzycy), czy pod nim (jak w pemfigoidzie lub opryszczkowatym zapaleniu skóry). Dodatkowo ocenia się charakter zapalnego nacieku komórkowego, co wspomaga diagnostykę różnicową. Badanie histopatologiczne pozostaje szczególnie ważne w sytuacjach, gdy wyniki bezpośredniej immunofluorescencji i badań serologicznych są niejednoznaczne lub negatywne.
Podsumowanie
Autoimmunologiczne choroby pęcherzowe to rzadkie, ale poważne choroby skóry, w których układ odpornościowy atakuje własne komórki i tkanki. Objawiają się bolesnymi pęcherzami, nadżerkami i uporczywym świądem. Należy do nich m.in. pęcherzyca, pemfigoid i opryszczkowate zapalenie skóry. Ich rozpoznanie opiera się m.in. na wykrywaniu autoprzeciwciał.
Jeśli zauważasz u siebie przewlekłe, nawracające zmiany skórne – pęcherze, nadżerki, silny świąd – skonsultuj się z lekarzem i zapytaj o badania w kierunku autoprzeciwciał. Wczesna diagnostyka daje szansę na skuteczne leczenie i poprawę jakości życia.
Piśmiennictwo
Hashimoto T. et al., Classification and Antigen Molecules of Autoimmune Bullous Diseases,Biomolecules 2023, 13, 703, https://doi.org/10.3390/ biom13040703
Daniel B.S. et al., Review of autoimmune blistering diseases: the Pemphigoid diseases,European Academy of Dermatology and Venereology 2019, 1–10
van Beek N. et al., State-of-art diagnosis of autoimmune blistering diseases 2024, Frontiers in Immunology 2024, 15: 1363032, doi: 10.3389/fimmu.2024.1363032
Ból owulacyjny dotyka znaczną część populacji kobiecej w wieku rozrodczym. Dla niektórych jest to jedynie krótkotrwałe, łagodne uczucie, dla innych natomiast może stanowić powtarzający się, uciążliwy problem, wpływający na codzienne funkcjonowanie. Zrozumienie przyczyn, objawów i metod radzenia sobie z bólem owulacyjnym jest kluczowe dla poprawy komfortu życia wielu kobiet i lepszego zrozumienia własnego ciała. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej temu zjawisku, analizując jego mechanizmy, typowe symptomy oraz dostępne strategie łagodzenia dolegliwości. Dowiedz się, jakie objawy powinny Cię zaniepokoić i skłonić do konsultacji z lekarzem.
Ból owulacyjny występuje u około 40% kobiet w wieku rozrodczym. Jest to charakterystyczny dyskomfort (czasem ostry ból) zlokalizowany w podbrzuszu, pojawiający się mniej więcej w połowie cyklu menstruacyjnego. Jest bezpośrednio związany z owulacją – momentem cyklu, w którym jajnik uwalnia komórkę jajową. U kobiety, która ma 28-dniowe cykle menstruacyjne ból owulacyjny występuje około 14 dnia cyklu – licząc od pierwszego dnia miesiączki.
Kobiety doświadczające tego rodzaju dolegliwości często potrafią precyzyjnie określić, na podstawie rodzaju bólu i czasu jego trwania, że jest to właśnie ból owulacyjny. Warto podkreślić, że w większości przypadków jest to zjawisko nieszkodliwe i nie wymaga interwencji lekarza.
Ponieważ jednak wiele kobiet doświadcza bardzo nasilonych dolegliwości, ból międzymiesiączkowy i ból owulacyjny wpisany jest do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 z kodem N94.0.
Bolesna owulacja – przyczyny
Ból owulacyjny i bolesna owulacja to zjawisko fizjologiczne, będące częścią cyklu miesięcznego. Owulacja to proces poprzedzony wzrostem komórki jajowej, polegający na jej uwolnieniu z pęcherzyka – struktury w której komórka dojrzewa.
Ból owulacyjny, odczuwany przez niektóre kobiety, jest prawdopodobnie związany zarówno z rozciąganiem ścianek pęcherzyka w miarę jego wzrostu, jak i z samym momentem jego pęknięcia i uwolnienia komórki jajowej. Te mechaniczne czynniki mogą wywoływać charakterystyczny dyskomfort w podbrzuszu.
Ponadto z pękniętego pęcherzyka uwalnia się płyn lub krew, powodując podrażnienie wyściółki jamy brzusznej, co również może być przyczyną bólu. Wreszcie wzrost stężenia hormonu LH na tym etapie cyklu zwiększa kurczliwość mięśni gładkich, mogąc nasilać dyskomfort i ból.
Ból owulacyjny – ile dni przed owulacją występuje?
Jak wyjaśniono wyżej, mechanizm powstawania bólu owulacyjnego jest ściśle związany z fizjologią tego zjawiska. Dlatego ocenia się, iż występuje on 12-24 godziny przed owulacją, zazwyczaj kilka godzin przed uwolnieniem pęcherzyka. Może również występować w trakcie owulacji, a także już po uwolnieniu komórki jajowej.
Ból owulacyjny a zapłodnienie. Ból owulacyjny a zajście w ciążę
Obecność bólu owulacyjnego może być dla niektórych kobiet sygnałem ich płodności i czasu, w którym mają największe szanse na zajście w ciążę. Świadomość występowania bólu owulacyjnego może pomóc w planowaniu współżycia w celu zwiększenia prawdopodobieństwa zapłodnienia.
Warto jednak pamiętać, że:
brak bólu nie oznacza braku owulacji. Wiele kobiet doświadcza owulacji bez odczuwania jakiegokolwiek bólu, dlatego jego brak nie jest wskaźnikiem niepłodności ani braku jajeczkowania;
ból nie precyzuje momentu uwolnienia komórki. Ból owulacyjny może trwać od kilku minut do kilku dni, a sam moment uwolnienia komórki jajowej jest stosunkowo krótki (około 24 godzin żywotności komórki), dlatego ból jest jedynie orientacyjnym wskaźnikiem płodności;
ból w podbrzuszu w środku cyklu może mieć inne podłoże, nie zawsze musi być bólem owulacyjnym, dlatego nie można się nim kierować jako wskaźnikiem wyznaczającym optymalny moment zapłodnienia.
Ból owulacyjny – objawy
Jak rozpoznać ból owulacyjny i jak się objawia? Jest to ból o różnym nasileniu, zazwyczaj odczuwany w dolnej części brzucha, w okolicy miednicy. Większość kobiet ma dwa jajniki, owulacja zazwyczaj odbywa się na zmianę, co oznacza ból może być odczuwany również naprzemiennie – raz po lewej stronie jamy brzusznej, raz po prawej.
Bólowi owulacyjnemu mogą towarzyszyć inne objawy owulacji, do których należą:
wydzielanie śluzu szyjkowego,
plamienie owulacyjne – lekkie krwawienie z pochwy,
Ból owulacyjny może trwać kilka minut, kilka godzin lub nawet cały dzień, czy przez cały czas trwania owulacji. Czas trwania tego bólu może być zmienny nawet u tej samej kobiety, w niektórych miesiącach może ona odczuwać niewielkie, krótkie dolegliwości, w innych mogą one być bardzo nasilone.
Ból owulacyjny – kiedy się niepokoić?
Typowy ból owulacyjny jest zazwyczaj łagodny do umiarkowanego, trwa krótko (od kilku minut do maksymalnie jednego dnia) i nie towarzyszą mu objawy ogólne, takie jak gorączka, czy problemy z oddawaniem moczu. Jeśli takie dodatkowe objawy są obecne, jest to powód do niepokoju.
Niepokojące objawy owulacji
gorączka powyżej 38°C – jest oznaką infekcji lub stanu zapalnego, nie jest związana z fizjologicznym bólem owulacyjnym;
ból podczas oddawania moczu – sugeruje infekcję dróg moczowych, która nie ma związku z owulacją;
zaczerwienienie lub pieczenie skóry na skórze brzucha, w miejscu bólu – może wskazywać na infekcję skóry lub inne problemy dermatologiczne, niezwiązane z cyklem menstruacyjnym;
silne nudności lub wymioty – nudności o niewielkim nasileniu mogą towarzyszyć różnym fazom cyklu, jednak silne nudności i wymioty nie są typowe dla bólu owulacyjnego i mogą świadczyć o infekcji czy problemach żołądkowo-jelitowych;
obfite krwawienie z pochwy między miesiączkami – krwawienie międzymiesiączkowe nie jest typowe dla owulacji, chociaż u niektórych kobiet występują niewielkie plamienia owulacyjne. Krwawienia obfite zawsze wymagają konsultacji lekarskiej, gdyż mogą świadczyć o wielu różnych problemach ginekologicznych;
bardzo bolesna owulacja – nasilenie bólu owulacyjnego jest sprawą indywidualną, jednak bardzo silny ból owulacyjny i brak reakcji na standardowe leki przeciwbólowe może wskazywać na ból o innym, niż owulacja, podłożu;
kilkudniowy ból owulacyjny – typowy ból owulacyjny jest krótkotrwały. Długotrwały (np. ból owulacyjny trwający 5 dni) lub nawracający co miesiąc silny ból wymaga diagnostyki, aby wykluczyć inne przyczyny, takie jak endometrioza, torbiele jajników, zrosty lub schorzenia narządów miednicy.
bóle owulacyjne przy tabletkach antykoncepcyjnych – tabletki antykoncepcyjne uniemożliwiają owulację, jej brak jest głównym powodem, dla którego ból owulacyjny nie występuje podczas ich stosowania. Jeśli kobieta regularnie i prawidłowo przyjmuje tabletki antykoncepcyjne, owulacja nie występuje, a co za tym idzie, nie ma przyczyny pojawienia się bólu owulacyjnego. Jeśli podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej pojawia się ból w środku cyklu, nie jest to ból owulacyjny i może mieć inne przyczyny.
W przypadku występowania objawów, które nie są typowe dla owulacji, lekarz zarekomenduje badania, które będą pomocne w znalezieniu ich przyczyny. Może to być USG jamy brzusznej lub pochwy. Mogą to być badania laboratoryjne, w tym wymaz z szyjki macicy w celu sprawdzenia, czy nie ma infekcji (np. Chlamydia trachomatis).
Ból owulacyjny – leczenie
U większości kobiet doświadczających bólu owulacyjnego nie jest konieczne żadne leczenie, ponieważ dolegliwości zwykle ustępują w ciągu jednego dnia.
Aby złagodzić objawy, można zastosować powszechnie dostępne leki przeciwbólowe, takie jak ibuprofen, naproksen czy paracetamol. Pomocne mogą być również metody niefarmakologiczne, np. zastosowanie ciepła w postaci poduszki grzewczej, ciepłego okładu lub gorącej kąpieli.
Jeśli ból owulacyjny jest wyjątkowo silny i kobieta nie stara się o dziecko, warto omówić z lekarzem możliwość stosowania tabletek antykoncepcyjnych. Hormonalne środki antykoncepcyjne zapobiegają uwalnianiu komórki jajowej, co eliminuje przyczynę występowania bólu owulacyjnego.
PODSUMOWANIE
Ból owulacyjny to zazwyczaj łagodny dyskomfort w podbrzuszu, występujący w połowie cyklu menstruacyjnego w wyniku uwalniania komórki jajowej. Jest zjawiskiem fizjologicznym, u większości kobiet nie wymaga leczenia i ustępuje samoistnie. Jeśli bólowi owulacyjnemu towarzyszą nietypowe dla jajeczkowania objawy, lub jest on bardzo silny, koniecznie należy skonsultować się z lekarzem.
PIŚMIENNICTWO
https://www.nhs.uk/conditions/ovulation-pain/
Brott NR, Le JK. Mittelschmerz. [Updated 2023 May 1]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK549822/
W dzisiejszym świecie, gdzie zdrowie i dobre samopoczucie stają się priorytetem, coraz częściej szukamy naturalnych sposobów wspierania organizmu. Wśród liczonych związków chemicznych o potencjale prozdrowotnym duże zainteresowanie budzą flawonoidy. Te naturalne barwniki, odpowiedzialne m.in. za intensywne kolory owoców, warzyw i kwiatów, to znacznie więcej niż tylko estetyczny dodatek. Artykuł przybliża informacje na temat flawonoidów, czym są, gdzie występują, i jak ich obecność w naszym codziennym menu może przyczynić się do lepszego zdrowia i witalności. Dowiedz się, jakie jest działanie i właściwości flawonoidów.
Flawonoidy są związkami polifenolowymi pochodzenia roślinnego. Wiemy, że w przyrodzie występuje blisko 10 tys. takich związków. Występują w liściach, kwiatach, owocach – głównie w skórce, łodygach, łupinach zbóż. Na dziś zidentyfikowano ok. 10 tys. flawonoidów (sic!).
Mnogość związków flawonoidowych przekłada się na mnogość spełnianych przez nie funkcji.
Pełnią rolę antyoksydantów, naturalnych antybiotyków, fungicydów – środków grzybobójczych oraz herbicydów. Chronią rośliny przed promieniowaniem UV, a nadając roślinom intensywne barwy – żółtą, czerwoną, niebieską, fioletową – oraz smak, pomagają w przywabianiu owadów.
Jakie są rodzaje flawonoidów?
Różnice w budowie chemicznej pozwalają podzielić tę grupę związków na sześć klas:
antocyjany,
flawonole,
flawanole,
izoflawonoidy,
flawony i flawanony.
Działanie i właściwości flawonoidów w dużej mierze zależą od ich budowy chemicznej i przynależności do odpowiedniej grupy związków.
Antocyjanidyny – antocyjany
Antocyjany to najbardziej intensywnie zabarwione flawonoidy, należą do nich barwniki kwiatów, owoców i liści, odpowiedzialne za barwy od różowej, przez czerwoną, do niebieskiej i fioletowej.
Wszyscy wiemy, że im dojrzalszy owoc, tym intensywniej wybarwiony – pozostaje to w związku ze stężeniem antocyjanów, które rośnie w miarę dojrzewania owoców.
Ta klasa flawonoidów to również naturalne filtry UV dla roślin, chronią ich tkanki przed szkodliwym wpływem promieniowania słonecznego.
Antocyjany to związki zawarte w owocach i warzywach, wielu z nich nadając intensywną barwę, dzięki temu są również wykorzystywane jako barwniki do żywności (napojów, deserów, słodyczy) i leków. Na etykietach produktów oznaczane są jako E163.
Cyjanidyna – barwa czerwona – E163A
Delfinidyna – barwa niebieska – E163B
Malwidyna – barwa fioletowa – E163C
Pelargonidyna – barwa pomarańczowa – E163D
Peonidyna – barwa czerwono-brązowa – E163E
Petunidyna – barwa ciemnoczerwona – E163F
Antocyjany – gdzie występują?
Antocyjany są bogato reprezentowane w owocach i warzywach o zabarwieniu fioletowym. Należą do nich: aronia, bakłażan, czarny bez, czarne winogrona, czarna porzeczka, borówka, borówka brusznica, jeżyna.
Owoce i warzywa z czerwonym barwnikiem to: czereśnia, wiśnia, malina, truskawka, rabarbar, czerwona kapusta, żurawina.
Flawonole
Flawonole są klasą flawonoidów nadającą kwiatom barwę żółtą. Głównym przedstawicielem flawonoli w naszej strefie geograficznej jest kwercetyna, oprócz niej kempferol, mirycetyna i izoramnetyna.
Kwercetyna wchłania się w jelicie cienkim. Co ciekawe, niewchłonięta część kwercetyny, wydalana jest następnie z żółcią, a po dalszych przemianach pod wpływem mikrobioty jelitowej, jest wchłaniana w dalszych odcinkach przewodu pokarmowego.
Kwercetyna dostępna jest w wielu owocach i warzywach (np. w cebuli i jabłkach), a stopień jej absorpcji w przewodzie pokarmowym zależy od źródła w diecie.
Flawonole – gdzie występują?
Owoce i warzywa będące źródłem flawonoli to: jeżyna, żurawina, jagody, czarny bez.
Kwercetyna występuje w największych ilościach w jabłkach i w cebuli, przy czym wchłanianie tego związku z cebuli jest nawet trzy razy większe niż z jabłek.
Źródłem kwercetyny jest również zielona herbata, czerwone wino, niewielkie ilości zawiera kawa i białe wino.
Flawanole
Flawanole, nazywane także katechinami, to: katechina, galokatechina, epikatechina; epigalokatechina, leukopelargonidyna, leukocyjanidyna, leukopelargonidyna, leukocyjanidyna.
Katechina i epikatechina występują w największych ilościach w: jabłkach, morelach, owocach pigwowca, natomiast galokatechina i epigalokatechina w nasionach roślin bobowatych, winogronach i herbacie.
Najbogatszym źrodłem flawanoli jest herbata, czyli suszone i odpowiednio preparowane liście Camelia sinensis. Podczas fermentacji suszu liści herbacianych flawanole i ich skład ulegają znaczącym zmianom, tylko 10% flawanoli pozostaje w formie niezmienionej. Dlatego lepszym źródłem katechin jest napar z zielonej herbaty, która nie jest poddawana fermentacji, niż herbata czarna.
Katechina to stosunkowo dobrze absorbowany związek, wykazujący potencjał prozdrowotny. Niektóre badania pokazują przeciwnowotworowe działanie katechin, chociaż nie wszystkie to potwierdzają. Zbyt wysokie spożycie katechin (zielonej herbaty) nie jest wskazane dla kobiet w ciąży.
Związki izoflawonoidowe to genisteina i daidzeina.
Pochodząca z soi i produktów sojowych genisteina wykazuje działanie estrogenowe. Z tego powodu znajduje zastosowanie w suplementach zmniejszających objawy niedoboru estrogenów u kobiet po menopauzie.
Izoflawony obecne są również w roślinach strączkowych.
Flawony i flawanony
Do klasy flawonów należą apigenina i luteolina. Ich źródłem są seler czy czerwona papryka. Oprócz tego flawony zawarte są w czerwonym pieprzu, pietruszce, cytrynach i tymianku.
Flawanony to hesperetyna i narygenina, zawarte w pomarańczach i grejpfrutach – z tego powodu bywają określane jako flawonoidy cytrusowe.
Właściwości i działanie flawonoidów
Flawonoidy to ogromna grupa związków, dlatego działanie, które wykazują jest różnorodne i wielokierunkowe. Poniżej opisujemy kilka najważniejszych działań tych związków.
Działanie antyoksydacyjne
Najczęściej wymienia się działanie antyoksydacyjne flawonoidów, zdolność do zmiatania wolnych rodników i hamowanie ich wytwarzania.
Uczestniczą również w regulacji enzymów biorących w procesach antyoksydacji oraz mechanizmach rozszerzania naczyń krwionośnych. Działanie antyoksydacyjne wykazuje np. rutyna – flawonoid używany w lekach, jako składnik regulujący przepuszczalność naczyń włosowatych i poprawiający krążenie obwodowe.
Flawonoidy mają również zdolność do chelatowania, czyli wiązania jonów niektórych metali – miedzi, żelaza – blokując je i zapobiegając możliwości generowania wolnych rodników. Takie działanie wykazuje np. rutyna, kwercetyna czy mirycetyna. Jest to również mechanizm wspomagający działanie innych antyoksydantów, np. witaminy C i witaminy E.
Flawonoidy, np. genisteina, przyczyniają się także do stabilizacji błon komórkowych sprawiając, że stają się one bardziej odporne na działanie czynników utleniających.
Działanie peroksydacyjne – chroniące lipidy przed przyłączaniem wolnych rodników – wykazuje również sylimaryna – mieszanka flawonoidów i lignanów – wykorzystywany w lekach wspomagających pracę wątroby.
Należy podkreślić, iż biologiczna aktywność flawonoidów zależy w dużej mierze od stężenia, w jakim występują: niskie stężenie flawonoli (0,4–1,6 μM) związane jest z ich własnościami antyoksydacyjnymi, podczas gdy wysokie stężenie tych związków (25–100 μM) może zadziałać w przeciwny sposób.
Działanie przeciwzapalne
Działanie przeciwzapalne flawonoidów polega na hamowaniu aktywności enzymów biorących udział w kaskadzie zapalenia, w produkcji mediatorów odpowiedzi zapalnej, zmniejszając odczyn zapalny. Substancje wykazujące takie działanie to m.in.:
kwercetyna,
galangina,
apegenina,
naryngeina,
baikaleina.
CIEKAWOSTKA Często wykorzystywana w przeziębieniach cebula swoje właściwości prozdrowotne zawdzięcza m.in. kwercetynie.
Działanie przeciwalergiczne
Niektóre flawonoidy wykazują również właściwości przeciwalergiczne. Ich działanie polega na hamowaniu nadmiernej odpowiedzi immunologicznej, m.in. syntezy komórek IgE. Kwercetyna i luteolina dodatkowo hamują uwalnianie histaminy.
Flawonoidy o właściwościach przeciwalergicznych to również rutyna, bajkalina, mirycetyna, apigenina. Ich obecność potwierdzono w wielu ziołach, np. rdeście ptasim Herba polygoni avicularis i skrzypie polnym Herba equiseti.
Niektóre flawonoidy, zwłaszcza z grupy izoflawonów, np. genisteina czy daidzeina, wykazują podobieństwo do estrogenów. To sprawia, że mogą działać na receptory estrogenowe α, występujące głównie w gruczole sutkowym, endometrium macicy czy jajnikach, i receptory estrogenowe β obecne w:
mózgu,
nerkach,
naczyniach krwionośnych,
płucach,
kościach.
Ich korzystne, estrogenne działanie wykorzystywane jest w łagodzeniu objawów menopauzy.
Pozostałe możliwe właściwości flawonoidów
Flawonoidy i ich potencjał zdrowotny są ciągle obszarem badania. Poza już opisanymi właściwościami, wykazują również działanie ochronne przed promieniowaniem UV i znajdują zastosowanie jako naturalne filtry przeciwsłoneczne. Wykazują działanie hipoglikemiczne, uszczelniają i wzmacniają ścianki naczyń krwionośnych, wpływają na aktywność wielu enzymów.
Flawonoidy – występowanie i źródła w diecie
Flawonoidy są wszechobecne w roślinach: warzywach, owocach, nasionach, ziołach. Stanowią istotny element diety człowieka, zależny jednak od zwyczajów żywieniowych. Społeczeństwa zachodnie spożywają od 50-800 mg flawonoidów dziennie, natomiast wschodnie nawet do 2 g. Większe spożycie flawonoidów wiąże się ze spożywaniem żywności nieprzetworzonej oraz większym spożyciem produktów roślinnych, głównie strączkowych.
czekolada – 8,5% (bogata w te związki jest gorzka czekolada, zawierająca > 70% kakao),
herbata – ok. 3,5%.
Zawartość tych związków w spożywanych pokarmach zależy od gatunku, odmiany i stopnia dojrzałości rośliny, a także od stopnia ich przetworzenia. Np. te zawarte w nasionach są tracone przy produkcji mąki.
Poziom zalecanego dziennego spożycia dla żadnego związku z tej grupy nie został ustalony, ale spożycie polifenoli na poziomie 250-500 mg zapewnia poprawne funkcjonowanie organizmu.
Jakie produkty zawierają najwięcej flawonoidów i są ich najlepszym źródłem? Informacja o zawartości danej substancji w przeliczeniu na masę produktu ma ograniczoną przydatność.
Wiemy np. że natka pietruszki zawiera więcej flawonoidów niż jabłka, jednak to jabłka są ważnym ich źródłem w polskiej diecie, ponieważ zjadamy ich więcej niż liści pietruszki.
Ponadto nawet w obrębie danego gatunku mogą istnieć różnice, spowodowane np. odmianą, sposobem przechowywania czy przetwarzania.
Dlatego – zgodnie z zaleceniami – spożywajmy 5 porcji warzyw i owoców dziennie, a nasza dieta będzie odpowiednio zasobna we flawonoidy.
Produkty wysoko przetworzone praktycznie nie zawierają flawonoidów.
Napar kawy, napar herbaty, sok pomarańczowy, gorzka czekolada, czerwone wino
Suplementacja flawonoidów – czy warto?
Suplementacja flawonoidów w profilaktyce zdrowotnej nie jest rekomendowana i nie ma udowodnionych korzyści z jej stosowania.
Należy zdawać sobie sprawę z tego, iż w suplementach zawarte są wyselekcjonowane, pojedyncze związki, o właściwościach zmodyfikowanych przez ich przetwarzanie w postaci farmaceutyczne. Tymczasem na ich aktywność oraz możliwości przyswajania przez organizm ma wpływ wiele czynników, w tym ich rodzaj, właściwości chemiczne i fizyczne, a także obecność innych związków i grup funkcyjnych.
Ponadto aktywność biologiczna flawonoidów w dużym stopniu zależy od ich stężenia. Np. właściwości antyoksydacyjne związane są z niższą zawartością flawonoli (0,4–1,6 μM), podczas gdy ich wysoka zawartość ((25–100 μM) może zadziałać w sposób nasilający stres oksydacyjny.
Wielkie bogactwo tych związków w naszej żywności powoduje, iż sposobem dostarczania ich dla organizmu powinna być zróżnicowana i kolorowa dieta. W suplemencie mamy zazwyczaj jeden związek, tymczasem natura nie bez powodu obdarowała rośliny wieloma tysiącami związków flawonoidowych, które mamy na wyciągnięcie ręki.
Ponadto dostarczanie dodatkowych ilości flawonoidów nie przynosi dużych korzyści osobom, które ich nie potrzebują. W roku 2024 ukazało się badanie, w którym przeanalizowano wpływ flawonoidów na ryzyko wystąpienia demencji. W próbie wzięło udział ponad 120 tys. Uczestników, a jej efektem był wniosek, iż spożywanie diety bogatej we flawonoidy związane jest z niższym ryzykiem wystąpienia tej choroby.
Okazało się, że osoby spożywające 6 porcji żywności bogatej we flawonoidy dziennie korzystały z ich ochronnego efektu, przy czym ważne w tym badaniu są dwie rzeczy:
spożywane flawonoidy pochodziły z modyfikacji diety, która w grupie z największymi korzyściami prozdrowotnymi zawierała 5 porcji herbaty dziennie, porcję czerwonego wina (standardowa porcja to 150 ml) i porcję czarnych jagód, a najsilniejsze zależności wykazywała herbata
redukcja ryzyka demencji była najbardziej widoczna u osób z wysokim ryzykiem genetycznym, nadciśnieniem i objawami depresyjnymi.
Podobne wyniki uzyskano w innych badaniach, gdzie wykazano związek picia herbaty z opóźnieniem występowania choroby Alzheimera u osób z genotypem APOE, czy spożywaniem bogatych we flawonoidy warzyw i owoców w populacji nie obciążonej wyższym ryzykiem genetycznym.
Wyniki te sugerują, że proste zmiany w diecie, polegające na zwiększeniu spożycia powszechnie spożywanych produktów i napojów bogatych we flawonoidy, mogą obniżyć ryzyko demencji.
Nie warto dodatkowo suplementować flawonoidów. Spożywanie przetworzonej żywności uszczupla zasoby wielu cennych witamin, minerałów, a także flawonoidów. Nie ulegajmy paradoksowi, który polega na tym, iż kupując przetworzoną żywność, chcemy posiłkować się kolejnym przetworzonym produktem, czyli suplementem. Zamiast tego, lepiej zmieńmy nawyki żywieniowe.
Flawonoidy – często zadawane pytania
Na co pomagają flawonoidy?
Działanie flawonoidów jest bardzo szerokie, mają silne działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwalergiczne. Dzięki temu wspierają układ krążenia, układ immunologiczny, uszczelniają naczynia krwionośne, chronią przed promieniowaniem UV.
Co ma najwięcej flawonoidów? Gdzie znaleźć flawonoidy?
W największych stężeniach występują w warzywach i owocach, zwłaszcza w produktach świeżych i surowych. Największa ilość występuje w aronii, owocach czarnego bzu, natce pietruszki, zielonej herbacie.
W polskich warunkach bogatym źródłem tych związków są cebula i jabłka. Ich stężenie w tych produktach nie jest najwyższe, jednak ich spożycie jest na tyle wysokie, iż są ważną częścią diety.
Jakie są naturalne flawonoidy?
Wszystkie flawonoidy są naturalnymi związkami pochodzenia roślinnego.
Jaka herbata ma najwięcej flawonoidów?
Najwięcej flawonoidów zawiera zielona herbata.
Jakie zioła zawierają flawonoidy?
Bardzo wiele ziół zawiera flawonoidy, jednak znacznie różnią się miedzy sobą składem i stężeniem tych substancji. Należą do nich głóg, czarny bez, skrzyp polny, mięta pieprzowa, tymianek, liście pietruszki, ostropest plamisty, pokrzywa, ruta i wiele innych.
Czy czarna herbata zawiera flawonoidy?
Czarna herbata zawiera flawonoidy, choć ich profil i ilość różni się w porównaniu z zieloną herbatą.
PIŚMIENNICTWO
Małgorzata Białek, Marian Czauderna, Budowa chemiczna oraz funkcje fizjologiczne wybranych antyoksydantów, Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt im. Jana Kielanowskiego Polskiej Akademii Nauk, Jabłonna 2016, s. 68-89.
Malińska D., Kiersztan A., Flawonoidy – charakterystyka i znaczenie w terapii, „Postępy Biochemii”, t. 50, 2004, nr 2, s. 182–196.
Maria Kapiszewska, Małgorzata Kalemba-Drożdż, OCENA STANU ODŻYWIENIA ORGANIZMU Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Kraków 2014, s. 103-108
Wangensteen H., Bräunlich M., Nikolic V., Malterud K.E., Slimestad R., Barsett H., Anthocyanins, proanthocyanidins and total phenolics in four cultivars of aronia: Antioxidant and enzyme inhibitory effects. Journal of Functional Foods, Volume 7, March 2014, Pages 746-752
Monika Majewska, Hanna Czeczot, Flawonoidy w profilaktyce i terapii, Farm Pol, 2009, 65(5): 369-377
Jennings A, Thompson AS, Tresserra-Rimbau A, O’Neill JK, Hill C, Bondonno NP, Kühn T, Cassidy A. Flavonoid-Rich Foods, Dementia Risk, and Interactions With Genetic Risk, Hypertension, and Depression. JAMA Netw Open. 2024 Sep 3;7(9):e2434136. doi: 10.1001/jamanetworkopen.2024.34136. PMID: 39292460; PMCID: PMC11411383
Zgaga to częsta i uciążliwa dolegliwość, która może znacząco obniżać komfort życia. Na szczęście odpowiednio dobrana dieta może skutecznie złagodzić jej objawy i zapobiegać nawrotom. W tym artykule dowiesz się, co warto jeść przy zgadze, jakich produktów unikać oraz jak komponować codzienne posiłki, by wspierać prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego. Przeczytaj dalej, aby poznać praktyczne wskazówki i przykładowy jadłospis, które pomogą Ci poczuć ulgę już po kilku dniach ich stosowania.
Dieta przy zgadze ma na celu złagodzenie objawów refluksu żołądkowo-przełykowego poprzez eliminację produktów nasilających dolegliwości oraz wprowadzenie pokarmów łagodzących podrażnienia błony śluzowej.
Co jeść, by unikać zgagi po jedzeniu?
Aby skutecznie unikać zgagi po posiłkach, warto sięgać po produkty, które nie tylko nie podrażniają żołądka, ale również pomagają neutralizować nadmiar kwasu solnego. Dieta łagodząca zgagę powinna opierać się na lekkostrawnych i niskotłuszczowych składnikach, które nie wywołują nadmiernego wydzielania kwasu żołądkowego i nie osłabiają dolnego zwieracza przełyku.
Produkty polecane w walce ze zgagą to:
Chude mięsa: takie jak indyk, kurczak bez skóry oraz chude ryby – są lekkostrawne i nie obciążają układu pokarmowego.
Warzywa o niskiej kwasowości: np. brokuły, marchew, kalafior czy ziemniaki – nie fermentują w żołądku i są delikatne dla przewodu pokarmowego.
Wybrane owoce: banany, gruszki, jabłka (najlepiej pieczone), maliny, awokado – mają neutralne pH i działają łagodząco na błonę śluzową żołądka.
Chudy nabiał: jogurt naturalny, mleko o niskiej zawartości tłuszczu, chudy twaróg, serek wiejski, kefir, maślanka – mogą pomagać w zobojętnianiu nadmiaru kwasu.
Produkty zbożowe lekkostrawne: jasne pieczywo lub typu graham, jasny ryż, makaron, kasza manna i jęczmienna – nie powodują nadmiernego wydzielania soków trawiennych.
Łagodne napoje: herbaty ziołowe (np. rumianek, koper włoski), woda niegazowana oraz kawa zbożowa – nie podrażniają przełyku i żołądka, a niektóre z nich mają działanie osłaniające i rozkurczowe.
Produkty te nie tylko nie nasilają objawów zgagi, ale często wspomagają proces trawienia oraz działają kojąco na układ pokarmowy. Dodatkowo warto spożywać posiłki w małych porcjach, jeść powoli i unikać jedzenia na krótko przed snem.
Dodatkowe wskazówki – jak jeść, aby uniknąć zgagi
Unikanie zgagi zależy nie tylko od doboru produktów, ale również od sposobu spożywania posiłków. Nawet zdrowe jedzenie może wywoływać dyskomfort, jeśli jemy w nieodpowiedni sposób.
Oto zasady, które warto wdrożyć na co dzień:
Zamiast dużych porcji, jedz częściej i mniej – lepiej rozłożyć jedzenie na 4–5 niewielkich posiłków, co zmniejsza nacisk na żołądek.
Nie spiesz się przy stole – dokładne gryzienie i spokojne tempo jedzenia sprzyjają łagodnemu trawieniu i ograniczają ryzyko cofania się treści pokarmowej.
Ogranicz płyny podczas jedzenia – popijanie dużych ilości napojów w trakcie posiłku może nadmiernie rozciągać żołądek, sprzyjając refluksowi. Lepiej pić między posiłkami.
Zadbaj o przerwę przed snem – ostatni posiłek powinien być spożyty minimum 2–3 godziny przed położeniem się do łóżka, by dać żołądkowi czas na opróżnienie.
Wybieraj lekkie metody przygotowywania potraw – zrezygnuj ze smażenia na rzecz gotowania, pieczenia, duszenia lub gotowania na parze, co zmniejsza ryzyko podrażnień żołądka.
Jakich produktów unikać na diecie przy zgadze?
Pewne produkty mogą nasilać objawy zgagi poprzez relaksację dolnego zwieracza przełyku (LES) lub zwiększenie produkcji kwasu żołądkowego.
Oto lista najczęstszych „produktów wyzwalających”:
Tłuste i smażone potrawy: spowalniają opróżnianie żołądka i mogą osłabiać LES.
Czekolada: zawiera teobrominę, która relaksuje LES.
Mięta pieprzowa: może osłabiać LES, prowadząc do refluksu.
Kofeina: obecna w kawie, herbacie i napojach energetycznych, może zwiększać produkcję kwasu żołądkowego.
Alkohol: relaksuje LES i zwiększa produkcję kwasu.
Napoje gazowane: zwiększają ciśnienie w żołądku, co może prowadzić do refluksu.
Cytrusy i soki cytrusowe: mogą podrażniać przełyk.
Pomidory i produkty pomidorowe: są kwaśne i mogą nasilać objawy.
Czosnek i cebula: mogą zwiększać objawy refluksu.
Ostre przyprawy: takie jak chili, mogą podrażniać przełyk.
Dieta przy zgadze w ciąży
Zgaga jest powszechnym objawem w ciąży, szczególnie w trzecim trymestrze, głównie z powodu zmian hormonalnych i mechanicznych. Progesteron relaksuje LES, a rosnąca macica zwiększa ciśnienie na żołądek.
Jeśli gotowany na chudym mięsie (np. indyk), bez tłuszczu i przypraw – tak. Tłusty rosół i z cebulą – nie.
Co jeść na kolację przy zgadze?
Lekkie dania: np. zupa krem, chude mięso z warzywami gotowanymi, twarożek, jogurt naturalny, pieczywo graham.
Co na obiad na zgagę?
Gotowany drób, ryż, ziemniaki, warzywa na parze, pieczone jabłko. Unikać smażonego i ciężkostrawnego.
Jaka zupa na zgagę?
Krem z marchewki, brokułów, kalafiora, ziemniaków. Bez cebuli, czosnku i śmietany.
Czy jogurt jest dobry na zgagę?
Tak, szczególnie naturalny, niskotłuszczowy. Może łagodzić objawy dzięki neutralnemu pH i probiotykom.
Czy kiszonki są dobre na zgagę?
Nie. Kiszonki (np. kapusta kiszona) są kwaśne i mogą nasilać refluks.
Czy jabłko pomaga na zgagę?
Pieczone lub słodkie odmiany (np. Gala) mogą łagodzić objawy. Surowe, kwaśne odmiany – mogą podrażniać.
Czy ser żółty powoduje zgagę?
Tak, może – zawiera tłuszcz i sól, które mogą zwiększać refluks. Lepiej wybierać chudy twaróg.
Dieta przy zgadze – podsumowanie
Dieta przy zgadze nie musi być restrykcyjna – kluczem jest świadomy dobór produktów, unikanie potraw drażniących oraz przestrzeganie zasad lekkostrawnego odżywiania. Regularne, niewielkie posiłki, gotowane lub pieczone potrawy i eliminacja produktów takich jak czekolada, tłuste mięsa czy kawa mogą znacząco poprawić komfort trawienia. Pamiętaj, że jeśli zgaga występuje często, warto skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem w celu dokładnej diagnozy i dostosowania planu żywieniowego do indywidualnych potrzeb. Zadbaj o swoje zdrowie – już dziś wprowadź zmiany, które mogą przynieść ulgę!
Bibliografia
Verywellhealth ,,Hiatal Hernia Diet: What to Eat to Help Manage Symptoms” By Sherry Christiansen – https://www.verywellhealth.com/hiatal-hernia-diet-4773046?utm_source=chatgpt.com
Richter JE. Review article: the management of heartburn in pregnancy. Aliment Pharmacol Ther. 2005 Nov 1;22(9):749-57. doi: 10.1111/j.1365-2036.2005.02654.x. PMID: 16225482. – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16225482/
Helicid max ,, Dieta w zgadze – co i jak jeść, żeby uniknąć zgagi” – https://helicidmax.pl/blog/dieta-w-zgadze-co-i-jak-jesc-zeby-uniknac-zgagi/?utm_source=chatgpt.com
Choroba refluksowa przełyku [w] Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych 2014. Talar-Wojnarowska R., Gąsiorowska A., Małecka-Panas E. Gajewski P. (red.), Medycyna Praktyczna. Kraków, 2014.
Rola diety i stylu życia w leczeniu choroby refluksowej przełyku, Robert Dudkowiak, E. Poniewierka, Zakład Dietetyki przy Katedrze Gastroenterologii i Hepatologii Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, Family Medicine & Primary Care Review 2012, 14, 4: 586–591.
Nowoczesne leki na cukrzycę typu 2, takie jak semaglutyd, zdobywają coraz większą popularność nie tylko w leczeniu choroby metabolicznej, ale także jako wsparcie w redukcji masy ciała. Czy jednak są bezpieczne? Jakie badania warto wykonać, zanim zdecydujemy się na terapię? W artykule znajdziesz najważniejsze informacje o właściwościach tych leków, działaniach niepożądanych oraz zaleceniach dla pacjentów. Dowiedz się więcej, zanim rozpoczniesz leczenie – dla zdrowia warto być świadomym!
Semaglutyd to substancja czynna z grupy analogów GLP-1 (glukagonopodobny peptyd-1), stosowana pierwotnie w leczeniu cukrzycy typu 2. Z czasem odkryto jej wpływ na redukcję masy ciała, co doprowadziło do wykorzystania semaglutydu również w leczeniu otyłości. Preparaty lecznicze zawierające tę substancję aktywną dostępne są na receptę i podlegają ścisłym zaleceniom stosowania.
Semaglutyd działa poprzez naśladowanie naturalnego hormonu GLP-1, wpływając na regulację poziomu glukozy we krwi, opóźnia opróżnianie żołądka i zmniejsza łaknienie. To właśnie ta ostatnia cecha sprawia, że coraz częściej po lek sięgają osoby bez cukrzycy, kierując się wyłącznie chęcią utraty wagi.
Jak działa semaglutyd?
Semaglutyd wiąże się z receptorami GLP-1 w organizmie, stymulując wydzielanie insuliny oraz hamując glukagon, co obniża poziom cukru we krwi. Jednocześnie wpływa na ośrodkowy układ nerwowy, zmniejszając apetyt i uczucie głodu, co prowadzi do spadku masy ciała.
Lek podawany jest zazwyczaj raz w tygodniu w formie iniekcji podskórnej. Dawkę zwiększa się stopniowo, by zminimalizować działania niepożądane. Efekty terapeutyczne pojawiają się po kilku tygodniach stosowania.
Leki na odchudzanie z semaglutydem: kto powinien je stosować?
Semaglutyd może być stosowany w dwóch głównych wskazaniach: leczeniu dorosłych pacjentów z cukrzycą typu 2 w celu poprawy kontroli glikemii (szczególnie, gdy inne leki nie przynoszą wystarczających efektów), oraz jako wsparcie w redukcji masy ciała u dorosłych z otyłością (BMI ≥ 30) lub nadwagą (BMI ≥ 27) i co najmniej jednym schorzeniem związanym z nadmierną masą ciała, takim jak nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe czy obturacyjny bezdech senny.
Leczenie semaglutydem powinno być zawsze elementem kompleksowego programu redukcji masy ciała, obejmującego zmianę stylu życia, dietę i aktywność fizyczną. Terapia tym lekiem wymaga nadzoru lekarza i regularnych kontroli parametrów metabolicznych.
Nie powinny stosować tego leku osoby zdrowe, które nie spełniają kryteriów wskazań medycznych, a jedynie dążą do szybkiej utraty kilku kilogramów. Niestety, tego rodzaju nadużycia obserwuje się coraz częściej w mediach społecznościowych, gdzie semaglutyd promowany jest jako środek „na szybkie odchudzanie”, co może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych – zwłaszcza przy stosowaniu bez właściwego nadzoru medycznego i bez wcześniejszej diagnostyki.
Pamiętaj: Leki zawierające semaglutyd powinny być stosowane wyłącznie pod ścisłą kontrolą lekarza, który monitoruje przebieg terapii oraz dostosowuje leczenie w celu zapewnienia bezpieczeństwa i skuteczności.
Remedium na za wysoką wagę: dlaczego w social mediach semaglutyd to popularny sposób na ochudzanie?
Leki z semaglutydem zyskały ogromną popularność w mediach społecznościowych, zwłaszcza na TikToku i Instagramie, gdzie prezentowane są jako „magiczne zastrzyki na odchudzanie”. Celebryci i influencerzy chwalą się spektakularnymi efektami, często nie wspominając o wymaganiach medycznych, działaniach niepożądanych czy konieczności badań kontrolnych.
To niebezpieczne uproszczenie. Pomijanie kontekstu medycznego prowadzi do nadużyć, a nawet zakupów leków z nielegalnych źródeł, co grozi poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi, w tym uszkodzeniem trzustki lub nerek.
Stosowanie semaglutydu w ciąży: czy jest bezpieczne?
Semaglutyd jest przeciwwskazany w ciąży – brak jest odpowiednich badań klinicznych u kobiet ciężarnych. Zaleca się zaprzestanie stosowania leku co najmniej 2 miesiące przed planowaną ciążą, ze względu na długi okres półtrwania substancji. W trakcie terapii kobieta powinna stosować skuteczną metodę antykoncepcji. Warto podkreślić, że test ciążowy nie jest częścią standardowego pakietu badań, dlatego pacjentka powinna poinformować lekarza o wszelkich podejrzeniach ciąży.
lipazę, amylazę trzustkową – w celu monitorowania czynności trzustki, ze względu na ryzyko zapalenia tego narządu jako jednego z możliwych działań niepożądanych,
morfologię krwi, która daje ogólny obraz stanu zdrowia i pozwala wykrywać wczesne objawy ewentualnych powikłań,
W związku z częstymi działaniami niepożądanymi ze strony przewodu pokarmowego, wskazane może być oznaczenie przeciwciał IgA i IgG przeciwko Helicobacter pylori. Infekcja tą bakterią może być czynnikiem ryzyka rozwoju choroby wrzodowej żołądka lub dwunastnicy, a objawy mogą być maskowane przez działania niepożądane semaglutydu.
Niezwykle ważne są także regularne pomiary masy ciała, obwodu talii oraz kontrola ciśnienia tętniczego. Regularne wizyty u lekarza – diabetologa, endokrynologa, internisty lub lekarza rodzinnego – pozwalają nie tylko na bieżąco oceniać skuteczność leczenia, ale również wcześnie wykrywać potencjalne powikłania.
Najnowsze leki na cukrzycę 2 i odchudzanie: podsumowanie informacji o semaglutydzie
Semaglutyd to bez wątpienia przełomowy lek w leczeniu cukrzycy typu 2 i wspomaganiu terapii otyłości. Jego skuteczność potwierdzają liczne badania kliniczne, ale nie powinien być stosowany bez wskazań medycznych. Skutki uboczne, ryzyko w ciąży oraz konieczność regularnych kontroli lekarskich sprawiają, że to leczenie wymaga świadomego i odpowiedzialnego podejścia.
Zadbaj o swoje zdrowie – zanim rozpoczniesz terapię semaglutydem, wykonaj odpowiednie badania i skonsultuj się z lekarzem. Wybieraj bezpieczne leczenie, poparte nauką, a nie trendami z internetu.
Bibliografia
Tan HC, Dampil OA, Marquez MM. Efficacy and Safety of Semaglutide for Weight Loss in Obesity Without Diabetes: A Systematic Review and Meta-Analysis. J ASEAN Fed Endocr Soc. 2022.
Chao AM, Tronieri JS, Amaro A, Wadden TA. Semaglutide for the treatment of obesity. Trends Cardiovasc Med. 2023.
Skov K, Mandic IN, Nyborg KM. Semaglutide and pregnancy. Int J Gynaecol Obstet. 2023.
Castellana E, Chiappetta MR. Semaglutide: a gendered phenomenon-women’s increased vulnerability to adverse drug reactions in the global weight loss trend. Ther Adv Drug Saf. 2025.
Bostonka jest chorobą wirusową dłoni, stóp i jamy ustnej. Mimo że infekcja dotyczy głównie dzieci, zachorowanie może dotknąć również dorosłych z osłabionym układem immunologicznym. Zakażenie bostonką w okresie ciąży w większości wypadków przebiega łagodnie, ale sporadycznie może być przyczyną poronienia, zapalenia mięśnia sercowego płodu lub wystąpienia wad wrodzonych płodu.
Termin bostonka jest powszechnie przyjętą w Polsce potoczną nazwą choroby dłoni, stóp i jamy ustnej (ang. Hand, Foot and Mouth Disease – HFMD) przebiegającej z charakterystycznymi zmianami pęcherzykowymi i plamisto-grudkowymi na skórze i błonach śluzowych. Jest to choroba wirusowa, wywoływana przez różne enterowirusy, najczęściej Coxsackie A16 i enterowirusa 71 (EV71).Jedynym rezerwuarem wirusów wywołujących bostonkę jest człowiek.
Do zakażenia bostonką dochodzi:
drogą powietrzno-kropelkową w trakcie kaszlu i kichania,
poprzez bezpośredni kontakt z wydzielinami zakażonego (wydzielina z gardła/nosa, płyn z pękających pęcherzyków) lub wydalinami (np. kał z pieluszki),
drogą fekalno-oralną poprzez przenoszenie wirusów do ust z powierzchni/przedmiotów (np. zabawek, blatów, klamek) zanieczyszczonych wydzielinami i wydalinami zakażonego (choroba brudnych rąk),
drogą pokarmową poprzez spożycie wody lub pokarmów skażonych fekaliami (np. wspólne napoje, kąpiel w basenie).
Bostonka jest bardzo zaraźliwa, zakażenie rozprzestrzenia się bardzo szybko. Sprzyja temu przebywanie w dużych skupiskach ludzi (żłobki, przedszkola, szkoły, akademiki). Okres wylęgania choroby wynosi zazwyczaj 3-5 dni. Pęcherzyki pojawiają się w 2-3 dniu choroby i ustępują po ok. 1 tygodniu. Zakaźność jest najwyższa w czasie występowania wysypki, ale chory wydala wirusy wraz z kałem nawet do kilku tygodni.
Bostonkę charakteryzuje sezonowość. W strefie klimatu umiarkowanego do zakażeń dochodzi głównie w okresie wiosennym, letnim i wczesną jesienią, ze szczytem zachorowań przypadającym na późne lato.
Jak przebiega bostonka w ciąży?
Bostonka jest zazwyczaj chorobą dotykającą małe dzieci (głównie do 5 r.ż.), ale choroba bostońska może dotyczyć również dorosłych z obniżoną odpornością. Układ odpornościowy kobiety w ciąży jest fizjologicznie osłabiony, stąd jest ona bardziej podatna na infekcje. Częstą przyczyną zakażenia przyszłej mamy bostonką jest opieka nad chorymi dziećmi w wieku niemowlęcym lub przedszkolnym. Infekcja HFMD przebiega u ciężarnych zazwyczaj bezobjawowo lub łagodnie, ciężkie postaci choroby występują niezwykle rzadko.
Czy bostonka jest niebezpieczna dla kobiet w ciąży?
Bostonka nie stanowi dużego zagrożenia dla przyszłej mamy i dziecka. Choroba przebiega w zdecydowanej większości przypadków bezobjawowo lub łagodnie. Ciężkie postaci infekcji zdarzają się niezwykle rzadko i wiążą się z nasilonymi objawami klinicznymi i wysoką gorączką. U ciężarnej może wystąpić odwodnienie, utrata paznokci, wtórne bakteryjne nadkażenie pękających pęcherzyków, pojawiających się w trakcie infekcji na skórze i błonach śluzowych, zaostrzenie przewlekłych chorób dermatologicznych, rzadziej infekcje narządów wewnętrznych.
Sporadycznie mogą wystąpić powikłania w ciąży, jednak ich ryzyko u zakażonej bostonką kobiety nie jest jednoznacznie oszacowane, ze względu na zbyt małą liczbę wyników badań naukowych. Potencjalnie prawdopodobieństwo wystąpienia i rodzaj powikłań zależy od stopnia zaawansowania ciąży.
Bostonka w ciąży: 1 trymestr – pojawienie się wysokiej gorączki w przebiegu choroby może być przyczyną poronienia. Sporadycznie infekcja może prowadzić do zapalenia mięśnia sercowego płodu i wad wrodzonych.
Bostonka w ciąży: 2 trymestr – małe prawdopodobieństwo wpływu na płód.
Bostonka w ciąży: 3 trymestr – infekcja może wywołać poród przedwczesny.
Zakażenie okołoporodowe – może skutkować infekcją noworodka, która zazwyczaj przebiega bezobjawowo lub łagodnie.
Diagnostyka bostonki w ciąży – badania laboratoryjne
Podstawą rozpoznania bostonki są objawy kliniczne występujące w przebiegu choroby oraz szczegółowy wywiad z pacjentką, który jest pomocny w ustaleniu prawdopodobieństwa zakażenia. W przypadku charakterystycznie umiejscowionych zmian skórnych na dłoniach i stopach oraz w jamie ustnej diagnoza nie sprawia trudności, jednak u osób dorosłych obraz kliniczny często nie jest typowy.
W przypadkach wątpliwych w diagnostyce choroby bostońskiej znajdują zastosowanie badania laboratoryjne. Do diagnozowania HFMD stosuje się testy molekularne (metoda PCR) wykrywające materiał genetyczny wirusów w próbkach pobranych od pacjenta (płyn z pęcherzyków, wymaz z gardła, kał).
Badaniami pomocniczymi są badania serologiczne wykrywające swoiste przeciwciała w klasach IgA, IgM i IgG przeciwko wirusom Coxsackie oraz przeciwciała neutralizujące wirusy. Przeciwciała w klasach IgA i IgM pojawiają się jako pierwsze na początku infekcji i z czasem zanikają. Przeciwciała w klasie IgG utrzymują się do końca życia.
Wcześniejsze przechorowanie bostonki nie daje jednak odporności na wszystkie typy wirusów wywołujących chorobę, ale może mieć wpływ na lżejszy przebieg infekcji w przypadku zakażenia innym typem.
Bostonka w ciąży – leczenie
Bostonka jest chorobą samoograniczającą, która ustępuje zazwyczaj po tygodniu. Nie istnieje leczenie przyczynowe choroby, terapia ma charakter objawowy. Leczenie ma na celu obniżenie gorączki i zmniejszenie bólu. Podawane są leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne. Zmiany skórne traktowane są preparatami antyseptycznymi.
Istotne jest odpowiednie nawadnianie organizmu, odpoczynek i spokój. W przypadku wystąpienia zmian w jamie ustnej należy unikać gorących, pikantnych i słonych pokarmów. Wskazane jest picie chłodnych napojów.
Nie istnieje szczepionka przeciwko zakażeniu bostonką. Profilaktyka ma charakter nieswoisty i obejmuje:
higienę rąk – częste i dokładne mycie dłoni, szczególnie po przewijaniu dziecka, po wyjściu z toalety, po dotykaniu przedmiotów użytkowanych przez chorego,
dezynfekcję przedmiotów i powierzchni (np. zabawek, klamek, uchwytów szafek),
unikanie kontaktu z osobami chorymi (izolacja chorych),
unikanie wspólnego użytkowania sztućców i naczyń,
używanie maseczek ochronnych w przypadku konieczności opieki nad chorym dzieckiem.
Bostonka w ciąży – podsumowanie
Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej (HFMD) powszechnie nazywana w Polsce bostonką, jest chorobą wirusową, która zazwyczaj przebiega u ciężarnych bezobjawowo lub łagodnie.
Do zakażenia bostonką dochodzi najczęściej drogą kropelkową oraz przez kontakt bezpośredni z chorym lub przedmiotami skażonymi jego wydzielinami i wydalinami.
Najbardziej na zakażenie bostonką są narażone kobiety pracujące z małymi dziećmi lub opiekujące się nimi w domu.
Objawy bostonki u ciężarnej mogą mieć nietypowy obraz kliniczny.
Ryzyko powikłań u ciężarnej i płodu po zakażeniu bostonką jest niewielkie.
Wykazano, że potencjalnie najbardziej ryzykowne dla płodu jest zakażenie ciężarnej w 1. trymestrze ciąży, a zakażenie w 3. trymestrze może być przyczyną porodu przedwczesnego.
Leczenie bostonki opiera się na terapii objawowej znoszącej gorączkę i ból, wskazana jest łagodna lekkostrawna dieta, odpoczynek i spokój.
Zapobieganiu bostonce sprzyjają właściwe zachowania higieniczne – higiena osobista i higiena otoczenia.
Piśmiennictwo
prof. dr hab. med. Leszek Szenborn Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/chorobyzakazne/79171,choroba-dloni-stop-i-jamy-ustnej (dostęp 30.04.2025 r.)
dr n. med. Patrycja Marciniak-Stępak, dr hab. n. med. Leszek Szenborn „Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej – nowe spojrzenie na znaną osutkę wirusową” https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/artykuly-przegladowe/139641,choroba-dloni-stop-i-jamy-ustnej (dostęp 30.04.2025 r.)
Mirosława Kuchciak-Brancewicz, Wojciech Bienias, Andrzej Kaszuba „Choroba bostońska” https://www.dermatologia-praktyczna.pl/a1865/Choroba-bostonska-.html/ (dostęp 01.05.2025 r.)
„Characteristics of Hand, Foot, and Mouth Disease in Adults” https://www.vinmec.com/eng/blog/characteristics-of-hand-foot-and-mouth-disease-in-adults-en (dostęp 02.05.2025 r.)
Choroby związane z glutenem, takie jak celiakia i ataksja glutenowa, są stosunkowo rzadkimi schorzeniami, dotykającymi ok. 1% populacji w Polsce. Dieta bezglutenowa u tych pacjentów jest na dziś jedynym leczeniem choroby, dlatego osoby z takimi diagnozami muszą jej przestrzegać. Jednak w ostatnich latach dieta bezglutenowa stała się stylem życia wielu zdrowych osób. Jakie mogą być zagrożenia związane z jej stosowaniem bez wskazań medycznych i na co należy zwracać uwagę? Zapraszamy do przeczytania!
Dieta bez glutenu polega na całkowitej eliminacji z diety tego naturalnego – składnika żywności zawartego w zbożach. Przeznaczona dla osób z celiakią, nieceilakalną nadwrażliwością na gluten, zyskała znaczną popularność wśród osób zdrowych i im zawdzięcza swój rozgłos.
Moda na dietę bezglutenową rozpoczęła się po badaniach przeprowadzonych w 2011 roku w Australii. Wówczas sugerowano, że gluten powoduje dolegliwości trawienne i chroniczne zmęczenie u osób bez stwierdzonej nietolerancji. Jednakże już dwa lata później ci sami naukowcy, powtarzając eksperyment, podważyli wcześniejsze wnioski. Mimo to obecnie osoby bez celiakii stanowią zdecydowaną większość populacji unikającej glutenu.
Dla kogo jest dieta bezglutenowa? Wskazania do jej stosowania na dziś obejmują:
nietolerancję glutenu – nieceilakalną nadwrażliwość na gluten,
alergię na gluten.
Badane są potencjalne korzyści ze stosowania diety bez glutenu przez osoby z innymi chorobami autoimmunologicznymi, np. chorobą Hashimoto, endometrioza.
Dieta bezglutenowa a tarczyca. Czy dieta bezglutenowa pomaga w Hashimoto?
Niektóre badania wskazują na pozytywny wpływ eliminacji glutenu u pacjentów z chorobą Hashimoto, m.in. zmniejszenie miana przeciwciał. Jednak sam poziom przeciwciał nie jest wystarczającym miernikiem poprawy i zdrowienia w chorobie Hashimoto. Dlatego obecnie nie mamy jeszcze wystarczających dowodów, aby zalecać to podejście dietetyczne wszystkim pacjentom z tą chorobą.
Unikanie glutenu jest często spotykaną w Internecie poradą dietetyczną dla pacjentek z endometriozą. Jednak spożycie glutenu ma ograniczone znacznie w etiologii tej choroby, a często cytowane badanie interwencyjne dotyczące skuteczności tej diety w endometriozie jest pozbawione grupy kontrolnej. Z tego powodu nie ma podstaw, aby pacjentki z endometriozą stosowały taką dietę i odnosiły z niej korzyści.
Na dziś wiadomo na pewno, że dieta bezglutenowa nie powinna być stosowana przez osoby zdrowe, ponieważ – co należy podkreślić – jest to dieta eliminacyjna i może być dietą niedoborową.
Dieta bezglutenowa – skutki uboczne
Potencjalne skutki uboczne eliminacji glutenu z diety obejmują niedobory:
ważnych dla zdrowia mikro i makroelementów – np. żelaza,
Dieta bez glutenu wyklucza spożywanie pełnoziarnistych produktów spożywczych, które odgrywają ważną rolę w profilaktyce wielu chorób, takich jak cukrzyca, choroby sercowo-naczyniowe, nieswoiste choroby zapalne jelit, raka jelita grubego. Zmieniony niekorzystnie skład diety może powodować różne problemy zdrowotne.
Cukrzyca typu 2
W jednym z długoterminowych badań obserwacyjnych (29 lat) wzięło udział ponad 160 tys. kobiet i blisko 42 tys. mężczyzn. Badacze zaobserwowali związek pomiędzy spożyciem glutenu a ryzykiem rozwoju cukrzycy. U osób wykluczających gluten ryzyko zachorowania na cukrzycę było o 13% wyższe w stosunku do tych, którzy spożywali go więcej. Naukowcy uważają, iż jest to związane z mniejszą podażą błonnika pokarmowego na diecie bezglutenowej.
Osoby wykluczające z diety gluten i zastępujące go żywnością z zamiennikami tego białka spożywają więcej tłuszczów, w tym tłuszczów nasyconych i trans. Dlatego w tej grupie osób istnieje większe ryzyko zaburzeń gospodarki lipidowej, podwyższonego poziomu cholesterolu oraz związanych z tym problemów zdrowotnych, takich jak miażdżyca i choroba niedokrwienna serca.
Dieta bezglutenowa wpływa niekorzystnie na skład mikrobioty jelitowej, zmniejszając ilość dobrych bakterii jelitowych z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus. Odbija się ponadto na różnorodności mikrobioty, co wpływa na zaburzenia jej funkcjonowania.
Zaburzenia odżywiania
Osoby, które unikają spożywania glutenu w diecie w trosce o swoje zdrowie zagrożone, są rozwinięciem zaburzeń łaknienia polegających na koncentracji wyłącznie na jakości spożywanych posiłków. Uzależnienie od zdrowego jedzenia – ortoreksja – jest stosunkowo nowe i prowadzi do stosowania coraz bardziej restrykcyjnych diet.
Opóźnienie właściwej diagnozy, jeśli objawy są spowodowane innymi przyczynami
Osoby z zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi często odstawiają gluten, ponieważ uważają, iż jest on główną przyczyną objawów. Jeśli cierpią na NNG, tak może rzeczywiście być, ale większość dolegliwości przewodu pokarmowego ma inne przyczyny. Odstawianie glutenu może opóźniać i utrudniać właściwą diagnostykę, niektóre osoby w ogóle nie zgłaszają się do lekarza.
W jednym z badań u pacjentek z endometriozą okazało się, iż kluczowym czynnikiem wpływającym na objawy z nią związane jest unikanie FODMAP, a nie glutenu. Kobiety zgłaszające nadwrażliwość na gluten po testach prowokacyjnych z tym składnikiem i stosowaniu diety low FODMAP zareagowały na szybko fermentujące fruktany zawarte w zbożach, a nie sam gluten.
Należy również pamiętać, że odstawienie glutenu opóźnia ewentualną diagnostykę w kierunku celiakii, ponieważ może skutkować wynikami fałszywie ujemnymi.
Czy dieta bezglutenowa jest zdrowa?
Dieta bezglutenowa nie ma walorów prozdrowotnych, dla osób bez wskazań medycznych nie jest zdrowsza od zrównoważonej diety zawierającej gluten. Eliminacja produktów z glutenem może prowadzić do problemów z jej prawidłowym zbilansowaniem. Gotowe produkty bezglutenowe są często żywnością przetworzoną, zawierają więcej tłuszczu lub cukru.
Natomiast nie będzie szkodliwa dla zdrowia, jeśli gotowe, wysoko przetworzone produkty pszenne zamieni się na produkty np. z kaszy gryczanej, jaglanej i zadba o dobre źródła wszystkich witamin i minerałów.
Dla osób z celiakią, nadwrażliwością na gluten lub alergią na pszenicę dieta bezglutenowa jest niezbędna. Stosowanie jej bez konsultacji lekarskiej niesie jednak ryzyko niedoborów pokarmowych. Zbilansowanie tej diety jest trudniejsze ze względu na ograniczony wybór bezglutenowych zbóż, wymaga starannego planowania posiłków, może utrudniać codzienne funkcjonowanie. Osoby zdrowe nie muszą rezygnować z glutenu, dla lepszego samopoczucia warto odstawiać np. białe pieczywo, biały makaron, ciasta, pieczywo cukiernicze i słodycze.
Dieta bezglutenowa – często zadawane pytania
Czy dieta bezglutenowa odchudza?
Wyeliminowanie glutenu z diety nie wiąże się ze zmniejszeniem masy ciała. Do utraty kilogramów niezbędny jest deficyt kaloryczny, sama eliminacja glutenu takiego deficytu nie zapewnia.
Czy dieta bezglutenowa tuczy?
Sama eliminacja glutenu nie jest przyczyną zwiększania masy ciała. Jednak pewne aspekty diety bezglutenowej mogą przyczyniać się do tycia, jeśli nie jest ona odpowiednio kontrolowana. Do wielu gotowych produktów bezglutenowych (pieczywo, ciasta, ciasteczka, makarony) producenci dodają więcej tłuszczu i cukru, aby poprawić ich smak i teksturę.
Z drugiej strony jeśli osoby eliminujące gluten nie zastępują go odpowiednią ilością warzyw, owoców i chudego białka, mogą nieświadomie zwiększać spożycie tłuszczu i cukru, co przyczynia się do nadwyżki kalorycznej.
Piśmiennictwo
Zong G, Lebwohl B, Hu FB, Sampson L, Dougherty LW, Willett WC, Chan AT, Sun Q. Gluten intake and risk of type 2 diabetes in three large prospective cohort studies of US men and women. Diabetologia. 2018 Oct;61(10):2164-2173. doi: 10.1007/s00125-018-4697-9. Epub 2018 Aug 3. PMID: 30074058; PMCID: PMC6182774.
Piticchio T, Frasca F, Malandrino P, Trimboli P, Carrubba N, Tumminia A, Vinciguerra F, Frittitta L. Effect of gluten-free diet on autoimmune thyroiditis progression in patients with no symptoms or histology of celiac disease: a meta-analysis. Front Endocrinol (Lausanne). 2023 Jul 24;14:1200372. doi: 10.3389/fendo.2023.1200372. PMID: 37554764; PMCID: PMC10405818.
Rybicka I. i wsp., Niedobory składników odżywczych w diecie bezglutenowej,„Nutritional Deficiencies in Gluten-Free Diet” 2016; 97 (3): 183–186.
Thompson T. Folate, iron, and dietary fiber contents of the gluten-free diet. J Am Diet Assoc. 2000 Nov;100(11):1389-96. doi: 10.1016/S0002-8223(00)00386-2.Niland B, Cash BD. Health Benefits and Adverse Effects of a Gluten-Free Diet in Non-Celiac Disease Patients. Gastroenterol Hepatol (N Y). 2018 Feb;14(2):82-91. PMID: 29606920; PMCID: PMC5866307.
van Haaps AP, Brouns F, Schreurs AMF, Keszthelyi D, Maas JWM, Mijatovic V. A gluten-free diet for endometriosis patients lacks evidence to recommend it. AJOG Glob Rep. 2024 Jun 18;4(3):100369. doi: 10.1016/j.xagr.2024.100369. PMID: 39040659; PMCID: PMC11262165.
Świnka (nagminne zapalenie przyusznic) to choroba zakaźna wywoływana przez wirusa świnki (paramyksowirus). Charakterystycznym objawem jest bolesny obrzęk ślinianek przyusznych, ale infekcja może prowadzić także do poważnych powikłań, szczególnie u dorosłych.
W artykule omówimy, jak rozpoznać świnkę, jakie są jej objawy u dzieci i dorosłych, jak wygląda leczenie oraz czy można uniknąć zarażenia. Dowiesz się również, dlaczego szczepienie jest najskuteczniejszą formą ochrony. Przeczytaj, aby zrozumieć, jak postępować w przypadku zachorowania.
Świnka to ostra choroba wirusowa, która atakuje głównie ślinianki przyuszne, powodując ich bolesne powiększenie. Wirus przenosi się drogą kropelkową (głównie przez kaszel, kichanie) lub przez kontakt ze śliną chorego (np. picie z tej samej butelki, jedzenie tymi samymi sztućcami).
Okres wylęgania wynosi 14-25 dni, a chory zaraża innych już 2 dni przed pojawieniem się objawów i do 9 dni po ich ustąpieniu.
Choroba występuje na całym świecie, ale dzięki szczepieniom liczba zachorowań znacząco spadła. W Polsce szczepienie przeciw śwince jest obowiązkowe (składnik szczepionki MMR – odra, świnka, różyczka).
Na świnkę mogą zachorować osoby w każdym wieku, ale najczęściej dotyka:
dzieci w wieku 5-9 lat – zwłaszcza nieszczepione,
młodzież i dorośli – u nich przebieg choroby jest zwykle cięższy, a ryzyko poważnych powikłań rośnie,
osoby z osłabioną odpornością – np. po chemioterapii lub z HIV.
Warto wiedzieć: Pamiętaj, że nie szczepiąc swojego dziecka, nie tylko narażasz je na zachorowanie na świnkę, ale także czynisz je wektorem choroby.
Ryzyko zachorowania zmniejsza:
szczepienie MMR (skuteczność ok. 88% po 1 dawce, 95% po 2 dawkach; szczepionka żywa, atenuowana), 1. dawka 13.-15. miesiąc życia, 2. dawka w 6. roku życia,
Świnka to zakaźna choroba wirusowa, która atakuje ślinianki. Najczęściej chorują dzieci, ale dorośli przechodzą ją ciężej. Objawy to obrzęk ślinianek, gorączka i ból przy przełykaniu. Leczenie jest objawowe – nie ma leku na wirusa świnki. Absolutnie najlepszą i najbezpieczniejszą formą ochrony jest szczepienie MMR.
Nie lekceważ świnki! Jeśli podejrzewasz chorobę u siebie lub dziecka, skonsultuj się z lekarzem.
Świnka – często zadawane pytania
Jakie są pierwsze objawy świnki?
Gorączka, ból przy żuciu, obrzęk ślinianek (zwykle po 2-3 dniach).
Czy choroba świnka jest groźna?
U dzieci zwykle łagodna, u dorosłych może powodować powikłania (np. zapalenie jąder).
Ile razy w życiu można zachorować na świnkę?
Raz – przebycie choroby daje trwałą odporność.
Czy przy śwince boli gardło?
Tak, ból pojawia się przy przełykaniu i żuciu.
Z czym można pomylić świnkę?
Z zapaleniem węzłów chłonnych, mononukleozą lub kamieniami ślinianek.
Czy świnka u dorosłych jest niebezpieczna?
Tak, może prowadzić do zapalenia jąder/jajników i niepłodności.
Czy kobiety chorują na świnkę?
Tak, ale rzadziej niż mężczyźni.
Źródła
Program Szczepień Ochronnych na rok 2025 https://www.gov.pl/web/psse-rzeszow/program-szczepien-ochronnych-na-rok-2025 (dostęp 27.05.2025 r.)
Su SB, Chang HL, Chen AK. Current Status of Mumps Virus Infection: Epidemiology, Pathogenesis, and Vaccine. Int J Environ Res Public Health. 2020 Mar 5;17(5):1686. doi: 10.3390/ijerph17051686. PMID: 32150969; PMCID: PMC7084951. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7084951/ (dostęp 27.05.2025 r.)
Lam E, Rosen JB, Zucker JR. Mumps: an Update on Outbreaks, Vaccine Efficacy, and Genomic Diversity. Clin Microbiol Rev. 2020 Feb 26;33(2):e00151-19. doi: 10.1128/CMR.00151-19. PMID: 32102901; PMCID: PMC7048016. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7048016/ (dostęp 27.05.2025 r.)
Rubin S, Eckhaus M, Rennick LJ, Bamford CG, Duprex WP. Molecular biology, pathogenesis and pathology of mumps virus. J Pathol. 2015 Jan;235(2):242-52. doi: 10.1002/path.4445. PMID: 25229387; PMCID: PMC4268314. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4268314/ (dostęp 27.05.2025 r.)
Yoo JW, Tae BS, Chang HK, Song MS, Cheon J, Park JY, Bae JH. Epidemiology of mumps, mumps complications, and mumps orchitis in Korea using the National Health Insurance Service database. Investig Clin Urol. 2023 Jul;64(4):412-417. doi: 10.4111/icu.20230064. PMID: 37417567; PMCID: PMC10330407. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10330407/ (dostęp 27.05.2025 r.)
Refluks żołądkowo-przełykowy to dość częsta dolegliwość u niemowląt i dzieci, która może powodować uciążliwe objawy, takie jak ulewanie, wymioty czy zgaga. Choć w większości przypadków ma charakter fizjologiczny i ustępuje samoistnie, czasem wymaga leczenia.
W artykule wyjaśniamy, na czym polega refluks u dzieci, jakie są jego przyczyny, jak rozpoznać objawy oraz jakie badania i metody leczenia są skuteczne. Dowiesz się również, jaką dietę stosować i jak zapobiegać dolegliwościom.
Refluks żołądkowo-przełykowy (GER, gastroesophageal reflux) to cofanie się treści żołądkowej do przełyku. U niemowląt wynika z niedojrzałości dolnego zwieracza przełyku i zwykle jest zjawiskiem fizjologicznym. U starszych dzieci jest związany z innymi zaburzeniami.
Fizjologiczny refluks występuje aż u ok. 50% niemowląt, ustępuje do 12.-18. miesiąca życia. Jeśli dziecko sporo ulewa, ale przybiera na masie ciała i rozwija się prawidłowo, wówczas nie ma powodu do niepokoju. Pochopne działania (częste zmiany mleka etc.) mogą pogorszyć sytuację, która z definicji nie wymaga jakiejkolwiek terapii.
O chorobie refluksowej (GERD) mówi się wtedy, gdy refluks powoduje powikłania, takie jak zaburzenia wzrastania, regres rozwoju, apatię, niechęć do karmień.
Warto wiedzieć: Jeśli dziecko wymiotuje krwią, ma trudności z oddychaniem lub nie przybiera na masie konieczna jest pilna konsultacja z pediatrą lub gastroenterologiem dziecięcym.
pH-metrię przełyku – mierzy kwasowość w dolnym odcinku tego narządu,
endoskopia (gastroskopia) – ocenia stan błony śluzowej,
USG jamy brzusznej – pomaga wykluczyć inne potencjalne przyczyny objawów,
testy alergiczne – jeśli podejrzewa się alergię pokarmową IgE-zależną,
RTG przełyku z doustnym podaniem kontrastu – ocenia anatomię przewodu pokarmowego; obecnie rzadziej z uwagi na dostępność innych, lepszych metod obrazowania,
H2-blokery – np. ranitydyna (rzadziej stosowane u dzieci),
leki prokinetyczne – przyspieszające opróżnianie żołądka (np. domperidon).
Pamiętaj: Leki stosuje się tylko pod kontrolą lekarza. Niektóre z leków stosowane w leczeniu GERD nie mogą być łączone z częścią innych substancji czynnych – interakcje powodują zwiększenie ryzyka zaburzeń rytmu serca.
Refluks u dzieci: dieta i dobre nawyki żywieniowe
Dieta dla niemowląt:
karmienie piersią – jeśli to możliwe (mleko matki jest najlepszym sposobem karmienia niemowląt rekomendowanym przez wszystkie towarzystwa naukowe zajmujące się żywieniem dzieci i młodzieży),
u dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym można podjąć próbę zastosowania mieszanek zagęszczonych (preparaty oznaczone jako AR),
unikanie podaży dużych objętości pokarmu w trakcie jednego posiłku.
Rodzicu, pamiętaj, aby zmniejszyć ryzyko refluksu:
unikaj kładzenia dziecka bezpośrednio po jedzeniu,
utrzymuj prawidłową masę ciała dziecka (otyłość nasila refluks),
wprowadzaj stałe pokarmy zgodnie z zaleceniami (nie za wcześnie),
unikaj palenia przy dziecku (dym tytoniowy nasila objawy) – nie tylko z uwagi na refluks.
Refluks u dzieci – podsumowanie
Refluks u niemowląt jest często fizjologiczny i ustępuje z wiekiem. U starszych dzieci może wymagać leczenia, zwłaszcza jeśli powoduje powikłania. Kluczowe są zmiany w diecie i stylu życia. W cięższych przypadkach stosuje się leki, ale tylko pod kontrolą lekarza.
Nie lekceważ uporczywego refluksu! Jeśli objawy nie ustępują, skonsultuj się z pediatrą lub gastroenterologiem.
Refluks u dzieci – najważniejsze pytania i odpowiedzi
Czy refluks u niemowląt zawsze wymaga leczenia?
Nie – większość przypadków ustępuje samoistnie. Leki stosuje się tylko przy powikłaniach.
Czy zgaga u dziecka oznacza chorobę refluksową?
Nie zawsze – może wynikać z diety lub przejedzenia. Jeśli występuje często, warto skonsultować się z lekarzem.
Jak odróżnić refluks od alergii pokarmowej?
Alergii często towarzyszą wysypka, biegunka lub krew w stolcu. Testy alergiczne oraz próby eliminacji i prowokacji mogą pomóc w diagnozie.
Źródła
Rosen R, Vandenplas Y, Singendonk M, Cabana M, DiLorenzo C, Gottrand F, Gupta S, Langendam M, Staiano A, Thapar N, Tipnis N, Tabbers M. Pediatric Gastroesophageal Reflux Clinical Practice Guidelines: Joint Recommendations of the North American Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition and the European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2018 Mar;66(3):516-554. doi: 10.1097/MPG.0000000000001889. PMID: 29470322; PMCID: PMC5958910. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5958910/ (dostęp 26.05.2025 r.)
Salvatore S, Agosti M, Baldassarre ME, D’Auria E, Pensabene L, Nosetti L, Vandenplas Y. Cow’s Milk Allergy or Gastroesophageal Reflux Disease-Can We Solve the Dilemma in Infants? Nutrients. 2021 Jan 21;13(2):297. doi: 10.3390/nu13020297. PMID: 33494153; PMCID: PMC7909757. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7909757/ (dostęp 26.05.2025 r.)
Gonzalez Ayerbe JI, Hauser B, Salvatore S, Vandenplas Y. Diagnosis and Management of Gastroesophageal Reflux Disease in Infants and Children: from Guidelines to Clinical Practice. Pediatr Gastroenterol Hepatol Nutr. 2019 Mar;22(2):107-121. doi: 10.5223/pghn.2019.22.2.107. Epub 2019 Mar 8. PMID: 30899687; PMCID: PMC6416385. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6416385/ (dostęp 26.05.2025 r.)
Badanie CRP, czyli białko C-reaktywne, od dawna jest znane jako niespecyficzny marker stanu zapalnego w organizmie. W ostatnich latach coraz więcej uwagi poświęca się jego znaczeniu diagnostycznemu w chorobach nowotworowych. Artykuł przybliża aktualny stan wiedzy na temat znaczenia poziomu CRP u pacjentów z różnymi typami nowotworów, powiązania poziomu CRP z progresją choroby, odpowiedzią na leczenie oraz rokowaniem.
Lokalny stan zapalny może być wywołany przez różne czynniki, w tym infekcje, urazy tkanek, niedokrwienie prowadzące do martwicy, a także przez obecność nowotworów.
Ten miejscowy proces zapalny może rozprzestrzenić się na cały organizm. Ogół zmian fizjologicznych stanowiących reakcję ustroju na działanie czynników uszkadzających określa się mianem odpowiedzi ostrej fazy.
Nowotwory a infekcje
Ocenia się, iż ok. 15% nowotworów złośliwych ma związek z obecnością specyficznych drobnoustrojów i obecnością przewlekłego stanu zapalnego. Udokumentowano następujące zależności pomiędzy:
infekcją bakterią Helicobacter pylori a predyspozycją do rozwoju raka żołądka,
Komórki nowotworowe wydzielają immunosupresyjne cytokiny, np. IL-10 i czynnik transformujący guza (TGF-β). W generowaniu odpowiedzi zapalnej towarzyszącej nowotworowi, a także w rozwoju guza, ważną rolę przypisuje się makrofagom TAM (Tumor Associated Macrophages), które mogą niekiedy stanowić nawet do 50% masy guza.
Powszechnie uznaje się, że w rozwoju ostrej fazy stanu zapalnego zasadniczą rolę odgrywają cytokiny prozapalne, uwalniane przez limfocyty i monocyty/makrofagi, w tym m.in.:
czynnik martwicy nowotworów (TNF-α),
interleukina 1 (IL-1),
interleukina 6 (IL-6),
interleukina 8 (IL-8),
interleukina 18 (IL-18).
Komórki nowotworowe mogą ponadto wytwarzać szereg innych cytokin zapalnych, które także mogą wpływać na wzrost nowotworu, procesy proliferacji (czyli namnażania się komórek), angiogenezy (tworzenia nowych naczyń krwionośnych w obrębie guzów nowotworowych, co jest kluczowym czynnikiem w rozwoju i postępie nowotworów). Mogą także prowadzić do uzyskania przez te komórki potencjału tworzenia odległych przerzutów.
W tym kontekście szczególne zainteresowanie budzi TNF-α, ponieważ wykazano, że miejscowa ekspresja tej cytokiny przez komórki systemu immunologicznego może mieć znaczenie terapeutyczne. Natomiast, gdy jest wytwarzana i uwalniana do krążenia przez dłuższy czas, może działać jak promotor rozwoju szeregu chorób, w tym również nowotworów.
CRP – marker stanu zapalnego
CRP jest powszechnie wykorzystywane w praktyce klinicznej do diagnozowania i monitorowania przebiegu ostrych stanów zapalnych.
W infekcjach bakteryjnych poziom CRP może gwałtownie wzrosnąć, nawet kilkaset razy w ciągu dwóch dni, podczas gdy w infekcjach wirusowych wzrost jest niewielki lub wartości pozostają w normie. Ta różnica jest wykorzystywana w diagnostyce różnicowej infekcji, szczególnie w przypadku zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Najwyższe stężenia CRP obserwuje się u pacjentów z sepsą lub ostrym zapaleniem trzustki.
Na dziś nie jest jasne, czy towarzyszący chorobie nowotworowej stan zapalny – którego przejawem jest podniesienie poziomu CRP – jest efektem działania komórek nowotworowych, które ten stan zapalny wywołują, czy raczej stanowi wykładnik reakcji obronnej organizmu na obecność nowotworu. Obydwa mechanizmy znajdują częściowe potwierdzenie w badaniach. Przykładowo podwyższone u wielu chorych stężenie interleukiny 6 (IL-6) oraz korelacja pomiędzy poziomem IL-6 i CRP jest przesłanką przemawiająca za słusznością pierwszej tezy.
CRP w chorobach nowotworowych jest wykorzystywane przede wszystkim u pacjentów z chorobą już rozpoznaną i ma znaczenie jako:
czynnik rokowniczy do oceny prawdopodobieństwa przeżycia chorego,
informacja pomocna w kwalifikacji do leczenia operacyjnego,
monitorowaniu procesu leczenia w celu wczesnego wykrycia nawrotu choroby.
Podwyższone stężenie CRP można obserwować w:
raku jelita grubego lub odbytnicy – zmiany są proporcjonalne do wielkości guza i stadium choroby. Niski poziom CRP przed operacją jest dobrym czynnikiem rokowniczym, gdzie przeżywalność po zabiegu (2 lata) obserwuje się u 90% chorych. Podwyższone CRP koreluje z 2-letnim przeżyciem 47% chorych po wycięciu guza. CRP > 8,0 mg/l wiąże się z niższym odsetkiem limfocytów, co jest uznawane za wskaźnik osłabienia układu odpornościowego, a także przerzutami do węzłów chłonnych i do wątroby. CRP > 10 mg/l przed operacją wiąże się z prawdopodobieństwem krótszego przeżycia. Należy jednak podkreślić, iż poziom CRP w przypadku jelita grubego ma ograniczoną wartość jako niezależny i jedyny czynnik prognostyczny. Wynik CRP powinien być interpretowany w połączeniu z innymi badaniami, np. CEA.
raku przełyku – u ok. 56% chorych na raka przełyku stwierdza się wyższe niż 5,0 mg/l stężenie CRP, u pozostałych pacjentów jest ono prawidłowe lub nieznacznie podwyższone. Za niekorzystny czynnik prognostyczny w tym rodzaju nowotworu uznaje się CRP > 10 mg/l.
raku gardła i krtani – skorelowane podwyższenie stężenia CRP oraz antygenu raka płaskonabłonkowego (SCC) lub obydwu tych parametrów oddzielnie, jest niekorzystnym czynnikiem rokowniczym u chorych na nowotwory gardła i krtani, leczonym napromienianiem.
raku żołądka – kontrola poziomu CRP u chorych po leczeniu operacyjnym pozwala na wykrycie nawrotu choroby we wczesnej fazie.
raku wątroby – pomiary stężenia CRP również mogą być pomocne we wczesnym wykrywaniu nawrotu choroby.
raku piersi – gdzie podwyższone stężenia CRP obserwowano tylko w stadiach zaawansowanych, szczególnie jeśli są przerzuty.
Oznaczenia CRP mogą dostarczać ważnych informacji, pomocnych w kwalifikacji pacjentów do leczenia operacyjnego lub radioterapii, a także do oceny rokowania.
Interpretacja wyników CRP u tych chorych wymaga jednak dużej ostrożności, gdyż na poziom białka ostrej fazy wpływać może szereg czynników niezwiązanych z samą chorobą nowotworową – wzrost CRP może być również efektem samej terapii onkologicznej:
zabieg operacyjny jest dla organizmu dużym urazem, generującym wzrost CRP,
radioterapia lub chemioterapia przyczynia się do powstawania stanu zapalnego błon śluzowych i ognisk martwiczych, które również mogą być przyczyną wzrostu stężenia białka C-reaktywnego.
Dlatego utrzymujące się po zakończeniu leczenia podwyższone stężenie CRP może być efektem powikłań po leczeniu, ale może być również wykładnikiem rozwoju choroby.
OB a nowotwór
Odczyn Biernackiego (OB), podobnie jak CRP, jest wskaźnikiem obecności stanu zapalnego w organizmie. Z tego powodu w praktyce klinicznej podwyższone OB również może wskazywać na istnienie choroby nowotworowej.
Dwucyfrowy wynik OB, powyżej 20 mm/godz, utrzymujący się przez dłuższy czas i nie wykazujący tendencji spadkowej, jest wskazaniem do pogłębiania diagnostyki. Poszukiwanie przyczyny podwyższonego OB powinno również uwzględniać diagnostykę w kierunku chorób nowotworowych.
Trzycyfrowe wartości OB (powyżej 100 mm/godz) z dużym prawdopodobieństwem wskazują na chorobę nowotworową. Wskaźnik OB utrzymujący się na poziomie trzycyfrowym jest charakterystyczny dla szpiczaka plazmocytowego.
OB i CRP w normie a rak
Markery stanu zapalnego – OB i CRP – mogą być podwyższone w nowotworach, jednak ich prawidłowe wartości nie wykluczają możliwości występowania raka.
Nie wszystkie nowotwory wywołują silną reakcję zapalną. Wiele typów nowotworów, zwłaszcza w początkowych stadiach lub guzy o ograniczonym charakterze, powolnym wzroście czy niektóre specyficzne typy (np. guzy mózgu), mogą rozwijać się bez znaczącego wzrostu OB i CRP.
Prawidłowe wyniki OB i CRP są korzystne i wskazują na brak aktywnego, uogólnionego stanu zapalnego w organizmie. Jednak nie można na ich podstawie wykluczyć obecności choroby nowotworowej. W przypadku występowania niepokojących objawów nawet przy prawidłowych wynikach OB i CRP, zawsze konieczna jest konsultacja z lekarzem i przeprowadzenie dalszej diagnostyki, która może obejmować bardziej specyficzne badania obrazowe, laboratoryjne (np. markery nowotworowe o wyższej swoistości dla danego typu raka) czy biopsję. OB i CRP są przydatne w ocenie ogólnego stanu zapalnego, ale nie są narzędziami do diagnozowania konkretnych typów nowotworów.
Przy jakich nowotworach jest podwyższone CRP: podsumowanie
CRP, czyli białko C-reaktywne, jest markerem stanu zapalnego, jego oznaczenie służy przede wszystkim diagnostyce ostrych stanów zapalnych – infekcji bakteryjnych i różnicowaniu ich z infekcjami wirusowymi. Ponieważ w chorobie nowotworowej również jest obecny stan zapalny, CRP jest przydatnym narzędziem diagnostycznym u pacjentów z rakiem, jako czynnik prognostyczny, w podejmowaniu decyzji dotyczących leczenia oraz w monitorowaniu efektów terapii.
FAQ – często zadawane pytania
Czy wysokie CRP świadczy o nowotworze?
Nie. Podwyższone CRP świadczy o istnieniu stanu zapalnego w organizmie. W niektórych przypadkach może on być związany z chorobą nowotworową, jednak najczęściej jest efektem infekcji bakteryjnej lub choroby autoimmunologicznej.
Jakie CRP i kiedy świadczy o nowotworze?
Bardzo wysokie i utrzymujące się CRP (powyżej 100 mm/24 godz), zwłaszcza w połączeniu z innymi niepokojącymi objawami, może wskazywać na możliwość choroby nowotworowej i wymaga dalszej, pogłębionej diagnostyki w tym kierunku.
Jednak należy podkreślić, iż w zależności o typu raka, CRP może mieć różne wartości, dlatego nie ma jednego poziomu tego markera, który może świadczyć o nowotworze.
Czy CRP wykrywa raka?
Nie. CRP wykrywa istnienie stanu zapalnego w organizmie, nie stanowi podstawy do rozpoznania nowotworu.
Jakie może być CRP przy raku jelita grubego?
CRP przy raku jelita grubego, w zależności od stadium choroby, może mieć różne wartości. Pacjenci z wynikiem CRP > 10 mg/l mają niekorzystne rokowanie.
Jakie może być CRP przy białaczce?
W przypadku białaczki CRP często jest, ale nie musi być podwyższone.
Bibliografia
1. Stasik Z., Skotnicki P., Nowak-Sadzikowska J., Kulpa J.: Białko C-reaktywne u chorych na nowotwory złośliwe, Nowotwory, Journal of Oncology, 58, 2008.
2. Leporowska E.: Związek CRP z ryzykiem wystąpienia choroby nowotworowej i czasem przeżycia chorych na nowotwory, Journal of Laboratory Diagnostics, 45, 2009.
3. Strukow A., Rozpoznawanie nowotworów a badania laboratoryjne. Co może sugerować obecność nowotworu? Centrum Wiedzy ALAB laboratoria. Dostęp 09.05.2024
