Gluten to białko obecne w ziarnach pszenicy, żyta i jęczmienia. U większości osób nie stanowi żadnego problemu. Jednak dla niektórych może być źródłem uciążliwych, a czasem groźnych dolegliwości.
W tym artykule w prosty sposób wyjaśniamy: >> czym różni się alergia na gluten od celiakii, >> jak rozpoznać jej objawy, >> jakie badania pomogą w postawieniu diagnozy, >> co jeść, a czego unikać, jeśli gluten Ci szkodzi.
W rzadkich przypadkach dochodzi do anafilaksji – gwałtownej, uogólnionej reakcji alergicznej, która wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej.
Jak sprawdzić, czy to alergia na gluten?
Pierwszy krok to wizyta u alergologa lub gastroenterologa. Ważne, by nie odstawiać glutenu przed badaniami – może to zafałszować wynik.
Najczęściej wykonywane badania:
testy skórne punktowe z alergenami pszenicy lub glutenu,
oznaczenie swoistych przeciwciał IgE we krwi,
testy prowokacji pokarmowej – wykonywane wyłącznie w warunkach szpitalnych.
Wywiad lekarski, połączony z dzienniczkiem objawów i jadłospisu, często pomaga już na wstępie zawęzić listę możliwych przyczyn dolegliwości.
>>Badanie przydatne w diagnostyce alergii na gluten jest dostępne w ALAB laboratoria<<
Alergia na gluten a celiakia – to nie to samo
Choć obie choroby wiążą się z nietolerancją glutenu, różnią się mechanizmem powstawania.
Celiakia – to choroba autoimmunologiczna. Gluten wywołuje przewlekły stan zapalny jelita cienkiego i uszkadza jego strukturę. Objawy rozwijają się stopniowo.
W obu przypadkach dieta bezglutenowa jest podstawą leczenia, ale droga do diagnozy wygląda inaczej.
>>Podejrzewasz u siebie problem ze spożywaniem glutenu? W ALAB laboratoria znajdziesz Pakiet Badań Diagnostyka chorób glutenozależnych<<
Leczenie alergii na gluten
Najważniejsze jest unikać glutenu w diecie. W przypadku ciężkich reakcji lekarz może zalecić noszenie przy sobie ampułkostrzykawki z adrenaliną.
W leczeniu stosuje się również:
leki przeciwhistaminowe – na objawy skórne i świąd,
glikokortykosteroidy – w przypadku silniejszych reakcji,
edukację w zakresie czytania etykiet i rozpoznawania „ukrytego” glutenu.
Co jeść przy alergii na gluten?
Na szczęście lista produktów bez glutenu jest długa. Można jeść:
ryż, kukurydzę, proso, grykę,
amarantus, komosę ryżową (quinoa),
ziemniaki i inne warzywa skrobiowe,
mięso, ryby, jaja, świeże owoce i warzywa.
Warto szukać produktów ze znakiem „przekreślonego kłosa” i unikać przetworzonej żywności, w której gluten bywa dodatkiem technologicznym.
Podsumowanie
Alergia na gluten może objawiać się wysypką, dolegliwościami żołądkowymi lub problemami z oddychaniem. W najcięższych przypadkach stanowi zagrożenie życia.
Jeśli podejrzewasz, że gluten Ci szkodzi – nie diagnozuj się samodzielnie. Skonsultuj się z lekarzem, wykonaj odpowiednie badania i dopiero wtedy wprowadzaj zmiany w diecie. Wczesne rozpoznanie to najlepszy sposób, by uniknąć powikłań.
Bibliografia
Gigrejas, G., Sabenca, C., Ribeiro, M., Sousa, T., Poeta, P., Bagulho, A., & Igrejas, G. (2021). Wheat: Nutritional value, health benefits and diseases related to gluten. Foods, 10(8), 1765.
Neyer, S., Pohrt, U., & Reese, I. (2025). Prevalence and clinical symptoms of wheat allergy in adults and adolescents in Germany. Clinical & Experimental Allergy. Advance online publication.
Nasr, I., Nasr, I., Al Shekeili, L., Al Wahshi, H. A., Nasr, M. H., & Ciclitira, P. J. (2016). Celiac disease, wheat allergy and non-celiac gluten sensitivity. International Food and Nutrition Medicine, 3(4), 155–162.
Elli, L., Branchi, F., Tomba, C., Villalta, D., Norsa, L., Ferretti, F., Roncoroni, L., & Bardella, M. T. (2015). Diagnosis of gluten-related disorders: Celiac disease, wheat allergy and non-celiac gluten sensitivity. World Journal of Gastroenterology, 21(23), 7110–7119.
Grzybica ucha to infekcja wywoływana przez grzyby, która często wywołuje dyskomfort i nieprzyjemne dolegliwości. Zakażenie pojawia się zwykle wtedy, gdy dojdzie do zaburzenia równowagi między środowiskiem zewnętrznym a naturalnymi mechanizmami obronnymi. Dowiedz się, czy grzybica ucha jest zaraźliwa, jakie objawy powoduje i jak rozpoznać pierwsze oznaki.
Grzybica ucha (w klasyfikacji ICD-10 oznaczona kodem H62.2) występuje rzadko – szacuje się, że dotyczy około 10% wszystkich przypadków zapalenia ucha zewnętrznego. Rozwija się, gdy naturalne mechanizmy ochronne ucha przestają działać skutecznie. Woskowina pełni funkcję bariery, skutecznie chroniąc ucho przed patogenami. Jej nadmierne usuwanie lub długotrwała wilgoć w przewodzie słuchowym mogą jednak osłabić tę ochronę i sprzyjać rozwojowi zakażenia.
Co może predysponować do rozwoju grzybicy ucha?
Na rozwój grzybicy w uchu wpływa zarówno środowisko, w jakim żyjemy, jak i indywidualne predyspozycje. Najważniejszym, zewnętrznym czynnikiem ryzyka jest ciepły, wilgotny klimat. Z kolei do czynników wewnętrznych zaliczamy:
Lekarz może stwierdzić grzybicę w uchu, oglądając przewód słuchowy otoskopem. Badanie często ujawnia rumień, grudki, łuszczące się fragmenty skóry oraz nalot, którego wygląd kolor zależy od rodzaju grzyba.
Dla prawidłowego rozpoznania infekcji lekarz dodatkowo zleca wymaz lub zeskrobiny ze skóry w obrębie ucha zewnętrznego. Badanie mykologiczne pozwala lepiej zidentyfikować gatunek grzyba odpowiedzialny za infekcję i dobrać odpowiednie leczenie.
Grzybica ucha u dziecka: jak rozpoznać?
Grzybica ucha u dzieci i młodzieży występuje rzadko. Objawy są podobne jak u dorosłych – świąd, płyn w uchu, ból. Rozpoznanie często następuje później, gdyż małe dzieci nie potrafią dokładnie opisać dolegliwości.
Czy grzybica ucha jest zaraźliwa?
Grzybica ucha zewnętrznego zazwyczaj nie przenosi się bezpośrednio między osobami, choć nie jest to niemożliwe. Należy jednak zachować ostrożność, ponieważ wspólne używanie słuchawek dousznych lub aparatu słuchowego zwiększa ryzyko zakażenia.
Jakie badania wykonać przy grzybicy ucha środkowego?
Grzybica może również dotyczyć ucha środkowego. W razie podejrzenia grzybicy wybranego odcinka ucha lekarz przeprowadza szczegółową otoskopię, a następnie pobiera wymaz z ucha, który jest badany w laboratorium. W razie potrzeby lekarz zleca dodatkowe badania, np. audiometrię lub badania obrazowe, by ocenić stan ucha.
>>Posiew z ucha zewnętrznego to badanie wykrywające bakterie i grzyby odpowiedzialne za infekcje ucha. Wykonasz je w ALAB Laboratoria:>>
Grzybica ucha: leczenie infekcji
Leczenie rozpoczyna się od dokładnego oczyszczenia przewodu słuchowego z zalegającej wydzieliny. W przypadku schorzenia takiego jak grzybica ucha – konieczne jest zastosowanie miejscowych preparatów przeciwgrzybiczych przepisanych przez lekarza, najczęściej w postaci kropli. W opornych lub rozległych postaciach grzybicy ucha lekarz zleca leczenie ogólnoustrojowe – na przykład doustne.
Grzybica ucha: domowe sposoby na łagodzenie objawów
Choć najważniejsze jest stosowanie przepisanych środków, można wspomóc leczenie grzybicy ucha domowymi sposobami:
utrzymuj ucho suche,
unikaj wkładania wacików higienicznych,
zrezygnuj ze słuchawek dousznych.
Powikłania nieleczonej grzybicy ucha
Grzybica w uchu nie ustępuje samoistnie, dlatego należy wdrożyć leczenie, aby przyspieszyć powrót do zdrowia i uniknąć dalszego rozwoju infekcji. Nieleczona może czasem prowadzić do zapalenia ucha środkowego, a w rzadkich sytuacjach – do zajęcia okolicznych tkanek.
Grzybica ucha: często zadawane pytania (FAQ)
Jeśli zmagasz się z grzybicą ucha, możesz czuć się zaniepokojony i mieć wiele pytań. Poniżej znajdziesz zbiór odpowiedzi, które pomogą Ci rozwiać wątpliwości.
Jak wygląda grzybica ucha?
Grzybica ucha zewnętrznego często objawia się jako zaczerwienienie i obrzęk przewodu słuchowego, któremu towarzyszy wydzielina. Widoczny może być również nalot przypominający mokrą watę.
Jak pozbyć się grzybicy z ucha?
Podstawą leczenia jest oczyszczenie przewodu słuchowego z zalegającej wydzieliny i wdrożenie leczenia przeciwgrzybiczego – miejscowego, a niekiedy również ogólnego.
Ile trwa leczenie grzybicy w uchu?
Długość terapii zależy od rodzaju patogenu, zaawansowania infekcji. Po ustąpieniu ostrych objawów grzybicy ucha, leczenie kontynuuje się zwykle jeszcze przez co najmniej dwa tygodnie. W przypadku grzybicy ucha wewnętrznego proces ten może trwać dłużej.
Czy usuwanie grzybicy ucha jest bolesne?
Zabieg oczyszczania przewodu słuchowego nie powinien być bolesny, choć może powodować dyskomfort.
Jaki jest lek na grzybicę ucha?
Najczęściej stosuje się miejscowe leki przeciwgrzybicze — na przykład klotrymazol lub inne preparaty dobrane do rodzaju rozpoznanego patogenu.
Czy grzybica ucha u dziecka wygląda inaczej?
Objawy grzybicy ucha u dziecka są podobne jak u dorosłych: świąd, uczucie zatkania, ból, wydzielina oraz ewentualne pogorszenie słuchu. U najmłodszych początkowo infekcja rozwija się niepozornie, dlatego każda podejrzana zmiana powinna być skonsultowana ze specjalistą.
Podsumowanie informacji o grzybicy uszu
Grzybica ucha zewnętrznego to stosunkowo rzadkie, ale uciążliwe zakażenie, wywoływane najczęściej przez grzyby z rodzaju Aspergillus lub Candida.
Do jej rozwoju przyczyniają się m.in. wilgotne środowisko, urazy w przewodzie słuchowym oraz osłabiona odporność.
Choć infekcja zwykle nie stanowi poważnego zagrożenia, to zawsze wymaga konsultacji lekarskiej i wprowadzenia leczenia.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk
Bibliografia
Maleszka R, Adamski Z, Szepietowski J, Baran E. Leczenie powierzchownych zakażeń grzybiczych – rekomendacje ekspertów Sekcji Mikologicznej Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Przegląd Dermatologiczny 2015; 102(2): 101–114.
Nowak K, Szyfter W. Problematyka zakażeń grzybiczych w obrębie ucha. Otolaryngologia Polska 2008; 62(3): 254–260.
Pajączkowska M, Iciek W, Iciek G. Otomykoza ucha zewnętrznego wywołana przez grzyby z rodzaju Aspergillus – opis 3 przypadków. Otorynolaryngologia 2017; 16(2): 62–67.
Ulotka dołączona do opakowania: Fungotac, 10 mg/ml, krople do uszu, roztwór (Clotrimazolum).
Zagor M, Czarnecka P, Janoska-Jaździk M. Zakażenia ucha zewnętrznego. mp.pl . [dostęp 10 sierpnia 2025]. Dostępny w: https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-uszu/106224%2Czakazenia-ucha-zewnetrznego
Cytryniec chiński (Schisandra chinensis), znany również jako schizandra lub „owoc pięciu smaków”, to roślina o niezwykłych właściwościach zdrowotnych, która od wieków wykorzystywana jest w tradycyjnej medycynie Dalekiego Wschodu. Obecnie, dzięki rosnącej liczbie badań naukowych, cytryniec zyskuje coraz większe uznanie także w Europie jako naturalny adaptogen wspierający kondycję fizyczną, psychiczną oraz zdrowie wątroby. W artykule omówimy najważniejsze właściwości cytryńca chińskiego, jego zastosowanie, dawkowanie oraz potencjalne przeciwwskazania.
Cytryniec chiński (schizandra) – co to za roślina i jakie wykazuje właściwości?
Cytryniec chiński to wieloletnie pnącze naturalnie występujące w północno-wschodnich Chinach i Korei. Owoce tej rośliny to drobne, czerwone jagody, łączące w sobie wszystkie pięć podstawowych smaków: słodki, kwaśny, gorzki, ostry i słony. To właśnie od tej cechy pochodzi tradycyjna nazwa schizandry: „owoc pięciu smaków”.
Owoce cytryńca są bogatym źródłem lignanów (takich jak schizandrol, schizandryna i gomisyna), flawonoidów, kwasów organicznych, witamin (szczególnie E i C) oraz antyoksydantów. Te bioaktywne związki nadają roślinie jej działanie ochronne, regenerujące i wzmacniające. Szczególnie interesujące są lignany, które wykazują silne działanie przeciwutleniające, przeciwzapalne, neuroprotekcyjne i hepatoprotekcyjne.
Cytryniec chiński – działanie i wskazania do stosowania. Na co pomaga schizandra?
Cytryniec chiński znajduje zastosowanie w wielu obszarach zdrowotnych, od wspomagania odporności i funkcji poznawczych, po ochronę wątroby i wsparcie libido. Poniżej przedstawiamy najważniejsze kierunki jego działania.
Schizandra należy do grupy adaptogenów – substancji wspomagających organizm w przystosowaniu się do sytuacji stresowych. Badania wykazały, że ekstrakty z cytryńca mogą poprawiać koncentrację, redukować zmęczenie psychiczne i fizyczne, a także poprawiać jakość snu i ogólną zdolność do radzenia sobie ze stresem.
>>Pakiet badań przy ciągłym zmęczeniu to zestaw analiz krwi i moczu, które pomagają znaleźć przyczynę przewlekłego osłabienia. Pakiety dla kobiet i mężczyzn są dostępne w ALAB laboratoria:<<
Cytryniec tradycyjnie uważany jest za roślinę wspierającą libido i funkcje seksualne. Współczesne badania sugerują, że jego składniki aktywne mogą wpływać na produkcję tlenku azotu (NO), co sprzyja rozszerzaniu naczyń krwionośnych i poprawie ukrwienia narządów płciowych. Dodatkowo, jako adaptogen, schizandra może wspomagać ogólną witalność i redukuje objawy zmęczenia, które często towarzyszą obniżonemu libido.
Jak cytryniec chiński wspomaga serce i układ krążenia?
Zawarte w cytryńcu związki wykazują działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne, co pozytywnie wpływa na funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego. Niektóre badania sugerują, że cytryniec może wspierać elastyczność naczyń, chronić komórki śródbłonka i regulować poziom lipidów we krwi. Ponadto wykazano, że wyciągi z owoców schizandry mogą zmniejszać stres oksydacyjny w mięśniu sercowym oraz poprawiać jego wydolność u zwierząt laboratoryjnych. Wstępne badania in vitro sugerują również potencjalne działanie przeciwnadciśnieniowe, choć potrzeba dalszych badań klinicznych, by potwierdzić ten efekt u ludzi. Cytryniec może być interesującym elementem fitoterapii wspomagającej profilaktykę chorób układu krążenia, zwłaszcza u osób narażonych na przewlekły stres i stany zapalne.
Cytryniec chiński wspiera pracę wątroby
Wspieranie pracy wątroby, to jedno z najlepiej udokumentowanych działań cytryńca chińskiego. Związki lignanowe, zwłaszcza schizandryna A i schizandrol B, wykazują silne działanie hepatoprotekcyjne, chroniąc komórki wątroby przed uszkodzeniem oksydacyjnym i chemicznym. Mechanizmy tego działania obejmują m.in. hamowanie peroksydacji lipidów, stabilizację błon komórkowych oraz regulację aktywności enzymów detoksykacyjnych, takich jak aminotransferazy.
W modelach zwierzęcych wykazano, że schizandra może łagodzić uszkodzenia wątroby wywołane alkoholem, paracetamolem i toksynami środowiskowymi. Dodatkowo, wspiera ona procesy regeneracyjne hepatocytów i może wpływać korzystnie na parametry biochemiczne, takie jak poziom ALT i AST, co sugeruje jej potencjalne zastosowanie jako element terapii wspomagającej w chorobach przewlekłych wątroby.
Działanie immunomodulujące schizandry opiera się głównie na aktywacji komórek NK (natural killer) i makrofagów, a także na wpływie na syntezę cytokin. W praktyce oznacza to wzmocnienie naturalnych mechanizmów obronnych organizmu, co może być szczególnie istotne w okresach osłabienia odporności lub podczas rekonwalescencji.
Jak stosować cytryniec chiński? Dawkowanie
Cytryniec dostępny jest w formie suszonych owoców, ekstraktów, kapsułek i nalewek. Typowe dawkowanie to:
suszone owoce: 1–2 g dziennie (np. jako napar),
ekstrakty standaryzowane: 250–500 mg dziennie,
nalewka: 2–3 ml dwa razy dziennie.
Preparaty najlepiej stosować rano lub w pierwszej połowie dnia ze względu na potencjalne działanie pobudzające. Kuracje nie powinny być prowadzone ciągle – zaleca się kilkutygodniowe stosowanie z przerwami.
Czy wiesz, że? Owoce cytryńca chińskiego są wykorzystywane nie tylko w celach zdrowotnych, ale również w kuchni i kosmetyce. W Azji przygotowuje się z nich dżemy, nalewki, a nawet kisiel. Ich wyciąg stosowany jest także w naturalnych tonikach do skóry, ponieważ wykazuje właściwości ściągające i przeciwstarzeniowe.
Przeciwskazania do stosowania cytryńca chińskiego
Jak każda substancja aktywna, cytryniec może wywoływać działania niepożądane i wchodzić w interakcje z lekami. Dlatego warto poznać sytuacje, w których należy zachować ostrożność.
Cytryniec chiński – interakcje z lekami i innymi preparatami
Cytryniec może wpływać na aktywność enzymów wątrobowych (cytochrom P450), co może modyfikować metabolizm niektórych leków, np. statyn, leków przeciwpadaczkowych czy immunosupresyjnych. Osoby przyjmujące leki przewlekle powinny skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem suplementacji.
Schizandry nie powinny stosować kobiety w ciąży i karmiące piersią, a także osoby z nadciśnieniem tętniczym i padaczką.
FAQ. Cytryniec chiński: jego właściwości i zastosowanie – często zadawane pytania
W tej części zebraliśmy najczęściej pojawiające się pytania dotyczące cytryńca chińskiego – jego działania, stosowania i wpływu na organizm. To szybkie kompendium wiedzy dla osób, które chcą dowiedzieć się, jak stosować schizandrę w praktyce.
Na co pomaga cytryniec chiński?
Cytryniec chiński może pomagać organizmowi radzić sobie ze stresem, wspiera koncentrację i pamięć, wzmacnia odporność, chroni wątrobę i poprawia ogólną witalność.
Kiedy brać cytryniec chiński?
Najlepiej rano lub w ciągu dnia, ponieważ schizandra może działać pobudzająco i poprawiać koncentrację.
Czy cytryniec chiński obniża ciśnienie?
Zwykle nie. W niektórych przypadkach może nawet nieznacznie podnosić ciśnienie, dlatego osoby z nadciśnieniem powinny zachować ostrożność.
Czy cytryniec chiński odchudza?
Nie jest typowym środkiem odchudzającym, ale wg doniesień naukowych może wpływać korzystnie na gospodarkę węglowodanową i poprawiać poziom energii, co pośrednio ułatwia redukcję masy ciała.
Czy cytryniec chiński pobudza?
Tak – wiele osób odczuwa poprawę energii, koncentracji i refleksu po jego zastosowaniu. Dlatego nie zaleca się przyjmowania go wieczorem.
Cytryniec chiński – podsumowanie
Cytryniec chiński to roślina o imponującym potencjale prozdrowotnym, potwierdzonym zarówno przez wielowiekową tradycję, jak i współczesne badania naukowe.
Dzięki szerokiemu spektrum działania – od ochrony wątroby, przez poprawę odporności i kondycji psychicznej, po wpływ na libido – może stanowić cenne wsparcie w codziennej profilaktyce zdrowotnej.
Jak w przypadku każdej substancji aktywnej, kluczowe jest jednak stosowanie go z rozwagą i świadomością możliwych przeciwwskazań.
Warto sięgnąć po cytryńca zwłaszcza w okresach zwiększonego obciążenia organizmu, pamiętając o zasadzie: naturalne nie znaczy bezpieczne dla każdego – ale zastosowane rozsądnie, może realnie wspierać zdrowie.
Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz
Bibliografia
Rybnikář M., Šmejkal K., Žemlička M. Schisandra chinensis and its phytotherapeutical applications. Ceska Slov Farm. 2019 Summer;68(3):95-118. English.
Kopustinskiene DM., Bernatoniene J. Antioxidant Effects of Schisandra chinensis Fruits and Their Active Constituents. Antioxidants (Basel). 2021 Apr 18;10(4):620.
Sowndhararajan K. Deepa P., Kim M. et al. An overview of neuroprotective and cognitive enhancement properties of lignans from Schisandra chinensis. Biomed Pharmacother. 2018 Jan;97:958-968.
Nowak A., Zakłos-Szyda M., Błasiak J. et al. Potential of Schisandra chinensis (Turcz.) Baill. in Human Health and Nutrition: A Review of Current Knowledge and Therapeutic Perspectives. Nutrients. 2019 Feb 4;11(2):333.
Hong BS., Baek S., Kim MR. et al. Systematic analysis of the pharmacological function of Schisandra as a potential exercise supplement. Phys Act Nutr. 2021 Dec;25(4):38-44.
Ból w okolicy nerek to sygnał alarmowy, który nie powinien być bagatelizowany. Przyczyn dolegliwości może być wiele – od kamicy moczowej i infekcji, po torbiele i zmiany nowotworowe. Brak odpowiedniego leczenia może prowadzić do zaburzeń funkcjonowania tego narządu. Sprawdź, jak rozpoznać ból nerek i jakie są sposoby leczenia.
Z artykułu dowiesz się: >> Ból nerek odczuwany jest w okolicy lędźwiowej. >> Występuje jednostronnie lub obustronnie. >> Może być ostry, kurczowy lub tępy. >> Przyczyny bólu nerek to m.in. kamica nerkowa, odmiedniczkowe zapalenie nerek, nowotwory, torbiele i urazy. >> Dolegliwości bólowe nigdy nie powinny być bagatelizowane. Wczesna diagnostyka i odpowiednie leczenie pozwalają zmniejszyć ryzyko poważnych powikłań.
Gdzie znajdują się nerki i jak rozpoznać ból nerek?
Nerki należą do układu moczowego. To parzysty narząd położony na tylnej ścianie jamy brzusznej, po obu stronach kręgosłupa– na wysokości od ostatniego kręgu piersiowego do drugiego kręgu lędźwiowego. Prawa nerka znajduje się nieco niżej niż lewa ze względu na obecność wątroby. Ponadto ułożenie nieznacznie zmienia się wraz z ruchami oddechowymi i po przyjęciu pozycji stojącej.
Ból nerek lokalizuje się zwykle w okolicy lędźwiowej i zdarza się, że promieniuje do brzucha, pachwiny, czy uda. Może występować jednostronnie lub obustronnie.
Należy pamiętać, że choroby nerek przez długi czas mogą nie powodować żadnych dolegliwości bólowych. Ból pojawia się, gdy w wyniku procesu chorobowego dojdzie do podrażnienia okolicznych struktur.
Pamiętaj: Ponieważ miąższ nerek nie ma zakończeń nerwowych odpowiedzialnych za ból, potocznie określenie „ból nerek” odnosi się do dolegliwości bólowych wynikających głównie z podrażnienia torebki nerki, układu kielichowo-miedniczkowego, moczowodu lub tkanek okołonerkowych.
Objawy bólu nerek
Ból nerek opisywany jest jako:
ostry i kurczowy w kamicy nerkowej,
stały i tępy w innych schorzeniach nerek.
Ból nerek może mieć różny stopień nasilenia – zdarza się, że znacznie utrudnia codzienną aktywność. Zwykle nie narasta podczas poruszania się, czy zmiany pozycji ciała.
Ból nerek bardzo rzadko jest jedynym objawem chorób nerek. Zwykle obecne są także dodatkowe dolegliwości (np. zmiana zabarwienia moczu, częstomocz, bolesne parcie na mocz, zatrzymanie moczu, oddawanie moczu w nocy, pieczenie podczas oddawania moczu, gorączka, obrzęki, ogólne osłabienie) oraz nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych i obrazowych.
>>Pakiet nerkowy to 7 badań z krwi i moczu, wyselekcjonowanych w celu oceny czynności nerek. Wykonasz go w ALAB laboratoria:<<
Czym różni się ból nerek od bólu pleców?
Ból w okolicy lędźwiowej nie zawsze musi oznaczać choroby nerek. Może to być również ból pochodzenia mięśniowo-stawowego, który jest spowodowany m.in. zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłupa, urazami pleców, przeciążeniem mięśni, wadami postawy czy dyskopatią.
W przeciwieństwie do bólu nerek, dolegliwości bólowe pleców nasilają się przy wykonywaniu ruchów lub zmianie pozycji ciała, a ustępują w spoczynku. Nie towarzyszą im również żadne objawy ze strony układu moczowego ani gorączka. Należy jednak pamiętać, że ostateczną diagnozę można postawić tylko po przeprowadzeniu szczegółowej diagnostyki.
Główne przyczyny bólu nerek
Najczęstsze schorzenia, które mogą powodować ból nerek to:
kamica nerkowa – to obecność złogów w układzie moczowym. Gdy kamień przemieszcza się z nerki do moczowodu, może powodować silny, jednostronny ból, promieniujący do spojenia łonowego i ud (kolka nerkowa);
ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek – to zakażenie bakteryjne będące następstwem przedostania się patogenów z pęcherza moczowego do nerek. W jego przebiegu występuje ból w okolicy lędźwiowo-krzyżowej, któremu towarzyszy gorączka i objawy dyzuryczne (pieczenie przy oddawaniu moczu, częstomocz);
kłębuszkowe zapalenie nerek – to stan zapalny kłębuszków nerkowych związany z nieprawidłową czynnością układu immunologicznego. Ból nerek i inne objawy przez długi czas mogą być nieobecne, a nieprawidłowości są wykrywane przypadkowo w badaniu moczu;
nowotwory nerek – choroba nowotworowa nerek we wczesnym stadium może nie powodować żadnych dolegliwości. Ból w okolicy lędźwiowej pojawia się dopiero, gdy guz zacznie uciskać na okoliczne tkanki.
Jednostronny ból nerki zwykle wskazuje na proces toczący się w jednej nerce, np. kamicę moczową, guz lub jednostronne zapalenie. Ból obustronny może występować w uogólnionych procesach zapalnych, chorobach metabolicznych lub w przypadku rzadziej spotykanego, obustronnego zajęcia nerek przez kamicę.
Do jakiego lekarza należy się zgłosić z podejrzeniem bólu nerki?
W pierwszej kolejności ból nerek należy skonsultować z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej, który na podstawie wywiadu i badania fizykalnego zleci odpowiednie badania diagnostyczne (m.in. badanie ogólne moczu, morfologię krwi, stężenie kreatyniny, mocznika, potasu oraz USG nerek). W razie potrzeby może również skierować na konsultację z nefrologiem lub urologiem.
Leczenie bólu nerek zależy od przyczyny dolegliwości. W przypadku infekcji stosuje się antybiotyki oraz leki przeciwzapalne. Kamica nerkowa wymaga odpowiedniego nawodnienia, leków rozkurczowych, a w niektórych przypadkach zabiegów umożliwiających usunięcie złogów. Nowotwory nerek leczone są głównie chirurgicznie, a w zaawansowanych stadiach także przy użyciu terapii celowanych, immunoterapii lub radioterapii (głównie w celu łagodzenia objawów).
Co robić w przypadku bólu nerek? Łagodzenie objawów i domowe sposoby
W celu złagodzenia bólu można zastosować paracetamol lub, po upewnieniu się, że nie ma przeciwwskazań, niesteroidowe leki przeciwzapalne (szczególnie skuteczne w kolce nerkowej).
U osób z przewlekłą chorobą nerek, odwodnieniem czy chorobami przewodu pokarmowego NLPZ należy unikać. W razie wątpliwości warto skonsultować się z lekarzem.
W bardziej zaawansowanych procesach chorobowych skuteczne są środki przepisane przez lekarza (np. opioidy, leki przeciwpadaczkowe). Niefarmakologiczne sposoby na złagodzenie przewlekłego bólu nerek to m.in. zabiegi fizjoterapeutyczne i psychoterapia.
Jak zapobiegać bólowi nerek?
Ryzyko wystąpienia chorób nerek powodujących ból można zmniejszyć poprzez:
ograniczenie spożycia soli i białka pochodzenia zwierzęcego,
Osoby z chorobami przewlekłymi (m.in. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, otyłość) powinny regularnie kontrolować funkcję nerek.
FAQ. Ból nerki – często zadawane pytania
Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące bólu nerek.
Jak sprawdzić, czy to ból nerki?
Aby potwierdzić, że ból w okolicy lędźwiowej jest spowodowany chorobami nerek, należy skonsultować się z lekarzem i wykonać badania diagnostyczne (m.in. badania laboratoryjne krwi oceniające funkcje nerek: kreatynina, eGFR, a także obrazowe – USG jamy brzusznej).
Z czym można pomylić ból nerki?
Ból w okolicy lędźwiowej może wskazywać nie tylko na problemy z nerkami, ale również schorzeniami kręgosłupa lub mięśni pleców.
Czy ból nerek przejdzie sam?
Ból nerek powinien być zawsze skonsultowany z lekarzem. Prawidłowa diagnoza i odpowiednie leczenie pozwalają na złagodzenie objawów oraz zapobiegają poważnym powikłaniom.
Dlaczego boli tylko jedna nerka?
Jednostronny ból nerki z prawej lub lewej strony najczęściej wskazuje na kamicę nerkową. Poznanie dokładnej przyczyny umożliwia szczegółowa diagnostyka.
Co przynosi ulgę w bólu nerek?
W łagodzeniu bólu nerek mają zastosowanie metody farmakologiczne (np. NLPZ, leki rozkurczowe) i niefarmakologiczne. Leczenie zależy od przyczyny dolegliwości.
Ból nerki – podsumowanie
Ból nerki w to w rzeczywistości dolegliwości bólowe będące wynikiem podrażnienia okolicznych struktur (np. torebki nerkowej), ponieważ miąższ nerek nie posiada zakończeń nerwów czuciowych.
Ból pochodzenia nerkowego lokalizuje się w okolicy lędźwiowej – jednostronnie lub obustronnie. Może promieniować do brzucha lub pachwiny.
Przyczyną może być m.in. kamica nerkowa, zapalenie nerek lub nowotwór nerki.
Opieka merytoryczna: lek. Maria Wydra
Bibliografia
W. Sylwanowicz, A. Michajlik, W. Ramotowski, Anatomia i fizjologia człowieka. Podręcznik dla średnich szkół medycznych, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich PZWL
Przywry to pasożyty, które potrafią przez długi czas rozwijać się w organizmie człowieka, często nie dając jednoznacznych objawów, a jednocześnie stopniowo wpływając na jego zdrowie. Zakażenie przywrami, choć kojarzone głównie z odległymi regionami świata, wcale nie jest problemem ograniczonym do egzotycznych podróży – w pewnych warunkach może wystąpić także w naszym otoczeniu. Czym są przywry, w jaki sposób dostają się do organizmu i co sprawia, że tak trudno je wykryć?
Przywra to pasożytniczy płaziniec o fascynująco złożonej biologii, który – mimo swoich mikroskopijnych rozmiarów w początkowych stadiach – potrafi wywrzeć ogromny wpływ na organizm żywiciela. Ten niewielki, płaski i symetryczny organizm wyposażony jest w dwie charakterystyczne przyssawki – gębową i brzuszną – dzięki którym trwale zakotwicza się w tkankach gospodarza, najczęściej w obrębie przewodu pokarmowego, wątroby, jelit lub układu krwionośnego.
Jego cykl życiowy wymaga precyzyjnej „wędrówki” między żywicielem pośrednim a ostatecznym, co czyni go mistrzem adaptacji w świecie pasożytów. Dorosłe osobniki, będące hermafrodytami, mogą przetrwać w organizmie człowieka nawet kilka lat, stopniowo osłabiając jego zdrowie i wywołując szereg chorób pasożytniczych.
Rodzaje przywr – gdzie mogą rozprzestrzeniać się przywry?
Przywra wątrobowa
Ukryta w wodnych ekosystemach, przywra wątrobowa jest pasożytem, który potrafi latami pozostawać w organizmie żywiciela, powoli wyniszczając jego zdrowie. Do zakażenia dochodzi najczęściej poprzez spożycie surowych lub niedogotowanych ryb słodkowodnych bądź roślin wodnych, na których znajdują się metacerkarie – odporne formy rozwojowe gotowe do dalszej wędrówki. Po dostaniu się do jelita cienkiego pasożyt przebija się do dróg żółciowych, gdzie dojrzewa, odżywia się i rozpoczyna produkcję jaj. Te, wydalane z żółcią i kałem, trafiają do środowiska wodnego, aby przejść kolejne etapy cyklu, często z udziałem ślimaka jako żywiciela pośredniego.
Gatunki takie jak Fasciola hepatica czy Clonorchis sinensis mogą osiągać imponujące rozmiary i przeżyć w wątrobie człowieka lub zwierzęcia nawet kilkanaście lat, wywołując przewlekłe stany zapalne i choroby, które nierzadko rozwijają się w ukryciu.
Przywra krwi, znana naukowo jako Schistosoma, to pasożyt, który zaskakuje swoją zdolnością do wnikania do organizmu człowieka bezpośrednio przez skórę. Do zakażenia dochodzi zwykle podczas kąpieli lub pracy w naturalnych zbiornikach wodnych, gdzie bytują cerkarie – larwalne formy pasożyta uwalniane przez ślimaki. Po przeniknięciu przez skórę, młode przywry przedostają się do układu krwionośnego, by ostatecznie osiedlić się w naczyniach krwionośnych wokół pęcherza moczowego lub jelit. Tam dojrzewają, żywią się ludzką krwią i rozpoczynają reprodukcję, prowadząc do rozwoju schistosomatozy – choroby, która w Afryce, Ameryce Południowej i części Azji stanowi poważny problem zdrowia publicznego.
Przywra jelitowa
Przywra jelitowa to pasożyt o zaskakująco dużych rozmiarach – dorosłe osobniki Fasciolopsis buski mogą osiągać nawet 7,5 cm długości – którego naturalnym środowiskiem jest przewód pokarmowy człowieka i zwierząt gospodarskich. Do zakażenia dochodzi najczęściej w rejonach Azji Południowo-Wschodniej i Indii, gdzie spożywanie surowych roślin wodnych, ryb słodkowodnych lub picie nieprzegotowanej wody z naturalnych zbiorników jest elementem codziennej diety. W jelicie cienkim pasożyt mocno przytwierdza się do błony śluzowej przyssawkami, pobierając składniki odżywcze z treści pokarmowej żywiciela.
Przywra trzustkowa
Przywra trzustkowa to mały, płaski pasożyt o wrzecionowatym kształcie, osiągający zaledwie 1–1,5 cm długości, który potrafi latami bytować w przewodach trzustki, a niekiedy także w drogach żółciowych człowieka i zwierząt gospodarskich. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową – najczęściej poprzez spożycie surowych warzyw, owoców lub zieleniny zanieczyszczonych metacerkariami, które mogły trafić na rośliny wraz z wodą stojącą używaną do podlewania bądź po kontakcie ze śladami ślimaków.
Cykl życiowy pasożyta obejmuje dwóch żywicieli pośrednich:
ślimaki lądowe;
koniki polne.
Sprawia to, że jest on obecny w środowisku rolniczym i naturalnym. Szczególnie interesującym faktem jest to, że przywra trzustkowa częściej występuje u osób chorych na cukrzycę, choć mechanizm tej zależności wciąż pozostaje słabo poznany.
Drogi zakażenia przywrą. Jak dochodzi do zarażenia pasożytem?
Do infekcji przywrami dochodzi najczęściej drogą pokarmową – poprzez spożycie surowych lub niedogotowanych ryb słodkowodnych, owoców morza, roślin wodnych czy zieleniny, na których znajdują się metacerkarie, czyli uśpione formy inwazyjne przywry. Czasem wystarczy wypicie wody z naturalnego zbiornika, by larwy dostały się do przewodu pokarmowego. W przypadku niektórych gatunków, takich jak przywra krwi, do zakażenia dochodzi także przez skórę – larwy potrafią samodzielnie wniknąć do organizmu podczas kąpieli w zainfekowanej wodzie.
Przywry – objawy zakażenia pasożytem
Zakażenie przywrami potrafi dawać niezwykle zróżnicowany obraz kliniczny, a pierwsze symptomy często są mylone z alergią lub niestrawnością. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że swędzenie skóry, wysypka czy przewlekłe podrażnienie oczu mogą być efektem obecności pasożyta – przywry. Objawy skórne wynikają z reakcji układu immunologicznego na toksyny produkowane przez dorosłe osobniki i ich larwy. Oprócz zmian skórnych chorzy mogą doświadczać także:
napadowego bólu wątroby, trzustki lub jelit;
stanów gorączkowych i przewlekłego zmęczenia;
nudności, biegunek, utraty apetytu;
powiększenia śledziony lub wątroby;
bólów głowy i ogólnego rozbicia.
Diagnoza zakażenia przywrami – na czym się opiera?
Podstawą diagnostyki zakażenia przywrami są:
wywiad lekarski – analiza objawów, historii podróży do regionów endemicznych, kontaktu z wodami słodkowodnymi oraz spożycia surowych ryb, owoców morza czy roślin wodnych;
badanie kału lub moczu – mikroskopowa identyfikacja jaj przywry, będąca podstawową metodą potwierdzenia inwazji;
testy molekularne (Real-Time PCR) – wykrywanie materiału genetycznego pasożyta z bardzo wysoką czułością i specyficznością, nawet przy niewielkiej liczbie osobników;
badania serologiczne – m.in. ELISA czy Western blot, wykrywające przeciwciała przeciwko pasożytowi, przydatne zwłaszcza w infekcjach przewlekłych lub utajonych;
badania krwi – morfologia ujawniająca eozynofilię, a także podwyższone enzymy wątrobowe (ALT, AST, ALP, GGT) świadczące o uszkodzeniu wątroby przez gatunki przywr wątrobowych;
techniki obrazowe (USG, TK, MRI) – ocena zmian strukturalnych i powikłań w obrębie narządów, takich jak wątroba, trzustka czy płuca.
Przywra w kale – badanie
Wykrycie jaja przywry w kale to podstawowa metoda potwierdzenia zakażenia tym pasożytem. Próbkę należy pobrać do aptecznego pojemnika z łopatką, wybierając fragmenty z różnych miejsc, zwłaszcza tam, gdzie widać śluz lub krew. Nie wolno pobierać kału z muszli klozetowej, by uniknąć kontaktu z wodą lub moczem. Pojemnik trzeba szczelnie zamknąć, opisać i szybko dostarczyć do laboratorium, a w razie opóźnienia – przechowywać w lodówce.
>>Badanie kału w kierunku pasożytów można wykonać w ALAB laboratoria:<<
Leczenie zakażenia przywrami opiera się przede wszystkim na terapii przeciwpasożytniczej, której celem jest całkowite wyeliminowanie pasożyta i zahamowanie postępu choroby. Najczęściej stosuje się prazykwantel – lek skuteczny wobec większości gatunków przywr, w tym form bytujących w jelitach, wątrobie czy naczyniach krwionośnych. W przypadku inwazji wywołanej Fasciola hepatica może być zalecany triklabendazol, wykazujący wysoką skuteczność wobec tego gatunku. Jeśli chorobie towarzyszą ciężkie objawy, leczenie uzupełnia się o nawodnienie organizmu, wyrównanie elektrolitów oraz suplementację witamin i minerałów w celu odbudowy rezerw odżywczych.
Czy można zapobiec zakażeniu przywrami?
Zapobieganie zakażeniu przywrami wymaga konsekwentnego przestrzegania zasad higieny i bezpiecznego przygotowywania żywności.
Najważniejsze środki ostrożności to:
unikanie spożywania surowych lub niedogotowanych ryb – szczególnie w regionach, gdzie przywry występują powszechnie;
picie wyłącznie przegotowanej lub filtrowanej wody – chroni przed połknięciem form inwazyjnych pasożyta obecnych w zanieczyszczonych zbiornikach;
dokładne mycie owoców i warzyw – zwłaszcza tych pochodzących z upraw nawadnianych wodą stojącą;
dbałość o higienę osobistą – mycie rąk przed posiłkami i po kontakcie z surowymi produktami.
Przywry – często zadawane pytania (FAQ)
Poniżej odpowiedzi na inne często zadawane pytania dotyczące przywr.
Skąd biorą się przywry?
Przywry rozwijają się w środowisku wodnym, a ich larwy trafiają tam wraz z odchodami zakażonych zwierząt, takich jak owce, kozy czy krowy. Do organizmu człowieka mogą dostać się poprzez picie skażonej wody, spożycie surowych lub niedogotowanych ryb słodkowodnych, skorupiaków (np. krabów, raków) czy roślin wodnych. U niektórych gatunków (np. przywr krwi – Schistosoma) zakażenie może nastąpić także przez skórę podczas kontaktu z zainfekowaną wodą.
Jakie są objawy przywry?
Objawy zależą od gatunku i lokalizacji pasożyta, ale najczęściej obejmują bóle brzucha, dyskomfort w okolicy wątroby lub trzustki, stany gorączkowe, biegunki, nudności, przewlekłe zmęczenie oraz reakcje alergiczne, takie jak wysypka czy swędzenie skóry.
Jak zbadać, czy ma się przywrę?
Diagnostyka opiera się na badaniu kału lub moczu w celu wykrycia jaj pasożyta, testach serologicznych wykrywających przeciwciała oraz metodach molekularnych (np. PCR). Dodatkowo wykonuje się morfologię krwi i, w razie potrzeby, badania obrazowe w celu oceny ewentualnych uszkodzeń narządów.
Jak pozbyć się przywry z organizmu?
Podstawą jest farmakoterapia – najczęściej stosuje się leki przeciwpasożytnicze, takie jak prazykwantel lub triklabendazol. W cięższych przypadkach wdraża się leczenie wspomagające: nawodnienie, uzupełnianie elektrolitów, suplementację witamin oraz dietę lekkostrawną.
Czy przywry są niebezpieczne?
Tak. Nieleczone mogą prowadzić do przewlekłych stanów zapalnych wątroby, trzustki czy jelit, powiększenia śledziony, zaburzeń odporności, a nawet zwiększać ryzyko chorób nowotworowych.
Czym są przywry? Podsumowanie informacji o pasożytach
Podsumowując:
przywry to pasożytnicze płazińce występujące na całym świecie, w tym w Polsce, atakujące różne narządy człowieka;
do zakażenia dochodzi głównie poprzez spożycie surowych lub niedogotowanych ryb, owoców morza, roślin wodnych lub picie skażonej wody; niektóre gatunki wnikają przez skórę;
w zależności od gatunku mogą bytować w wątrobie, jelitach, trzustce, płucach czy naczyniach krwionośnych;
objawy obejmują bóle brzucha, gorączkę, nudności, przewlekłe zmęczenie, reakcje alergiczne, a w zaawansowanych przypadkach powiększenie narządów;
diagnostyka opiera się na badaniach kału i moczu, testach serologicznych, metodach molekularnych oraz badaniach obrazowych;
leczenie polega na podawaniu leków przeciwpasożytniczych (np. prazykwantel, triklabendazol) i terapii wspomagającej;
profilaktyka obejmuje dbałość o higienę, obróbkę termiczną żywności, picie czystej wody i unikanie kontaktu z potencjalnie skażonymi zbiornikami.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha
Bibliografia
Korzeniewski K., Choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego w Polsce, Forum Medycyny Rodzinnej 2016, vol 10, no 1, 10–18, [dostęp: 10.08.2025]
Fernandes T. F. i inni, The natural interaction between Myotis nigricans (Schinz, 1821) and its trematodes: A histopathological analysis, International Journal for Parasitology: Parasites and Wildlife, tom 18., s. 112-118, 2022.
Rogalska M., Przywry: Fasciola hepatica (motylica wątrobowa) i Clonorchis sinensis. Przyczyny zakażenia, objawy i leczenie, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2023.
Rogalska M., Przywrzyce, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2017.
Nagły, przeszywający ból jądra to dla większości mężczyzn powód do niepokoju – nie bez powodu. Choć nie zawsze oznacza poważną chorobę, w niektórych przypadkach może sygnalizować stan wymagający natychmiastowej interwencji. Jądra to narządy wyjątkowo unerwione i wrażliwe na urazy, infekcje, zaburzenia naczyniowe czy schorzenia urologiczne. Nie zawsze źródło bólu tkwi bezpośrednio w jądrze – czasem to efekt promieniowania z innych struktur. W tym artykule przyjrzymy się najczęstszym przyczynom bólu jąder, sytuacjom wymagającym pilnej diagnostyki oraz badaniom, które mogą pomóc ustalić jego źródło.
Ból jądra to subiektywne odczucie bólu lokalizujące się w obrębie jednej lub obu gonad. Może być spowodowany problemem w samym jądrze, najądrzu, powrózku nasiennym, ale również w strukturach sąsiednich – takich jak prostata, cewka moczowa czy nawet kręgosłup.
Ból ostry rozwija się nagle i jest intensywny – często sugeruje stan wymagający szybkiej interwencji, np. skręt jądra czy ostre zapalenie najądrza. Ból przewlekły, trwający ponad 3 miesiące, może wynikać z przewlekłego stanu zapalnego, nerwobólu, a czasem nawet stresu i napięcia psychicznego.
Najczęstsze przyczyny bólu jąder
Ból jąder może mieć wiele źródeł. Oto najczęściej spotykane:
Skręt jądra – nagły, bardzo silny ból, często z towarzyszącym obrzękiem. Wymaga pilnej interwencji chirurgicznej (eksploracji moszny) najlepiej w ciągu 4 – 6 godzin, by zapobiec martwicy jądra.
Zapalenie najądrza i jądra – często związane z infekcjami dróg moczowo-płciowych. Ból zwykle narasta stopniowo, a jądro jest tkliwe, obrzęknięte i zaczerwienione.
Uraz mechaniczny – uderzenie w jądro może wywołać ból o różnym nasileniu, a czasem również powstanie krwiaka.
Żylaki powrózka nasiennego – tępy ból, nasilający się po wysiłku fizycznym oraz po długotrwałym staniu, zwykle zlokalizowany po lewej stronie.
Przepuklina pachwinowa – ból może promieniować do moszny, szczególnie przy kaszlu lub wysiłku.
Nowotwory jądra – niezbyt częste, ale bardzo ważne – zwykle objawiają się jako bezbolesny guz, ale u części pacjentów występuje uczucie ciągnięcia lub dyskomfort.
Przewlekły ból idiopatyczny – u części pacjentów nie udaje się ustalić przyczyny, mimo pełnej diagnostyki. Określa się go mianem zespołu przewlekłego bólu moszny.
Przyczyny psychosomatyczne – przewlekły stres, lęk, napięcie mięśniowe dna miednicy czy zaburzenia somatyzacyjne mogą objawiać się bólem jąder bez uchwytnej przyczyny organicznej. W takich przypadkach pomocna bywa fizjoterapia urologiczna oraz terapia poznawczo-behawioralna.
Czy wiesz, że? Czasem przyczyną przewlekłego bólu jądra może być dawny zabieg chirurgiczny. U części pacjentów po wazektomii lub operacji przepukliny może dojść do przewlekłego zespołu bólowego moszny, który bywa trudny w leczeniu i może wymagać zarówno terapii farmakologicznej, jak i interwencji neurochirurgicznej.
Ból jądra promieniujący do podbrzusza – co może oznaczać?
Promieniowanie bólu z jądra do podbrzusza (lub odwrotnie) może świadczyć o szerszym problemie niż tylko miejscowa patologia. Często taki ból wskazuje na:
Zapalne choroby gruczołu krokowego – ból może obejmować okolice krocza, podbrzusza, a także jądra.
Zmiany w obrębie segmentów piersiowo-lędźwiowych (Th10 – L2) kręgosłupa – zmiany zwyrodnieniowe lub ucisk nerwu mogą dawać rzutowany ból do moszny.
Kolki nerkowe i moczowodowe – ból z kamicy nerkowej może promieniować do pachwiny i jądra.
Przepuklinę pachwinową – szczególnie, gdy zawartość przepukliny przemieszcza się w kierunku moszny.
>>Badanie moczu można wykonać w ALAB laboratoria:<<
Ból jądra – kiedy i jakie badania wykonać?
W przypadku ostrego bólu jądra kluczowe jest szybkie różnicowanie pomiędzy stanami wymagającymi pilnej interwencji, a tymi mniej groźnymi. W diagnostyce stosuje się zarówno badania obrazowe, jak i laboratoryjne, zależnie od podejrzewanej przyczyny.
Pierwszym krokiem jest zawsze dokładny wywiad medyczny oraz badanie fizykalne – lekarz ocenia lokalizację bólu, wygląd moszny, obecność obrzęku, zaczerwienienia czy nadwrażliwości.
Następnie najczęściej zlecanym badaniem obrazowym jest USG moszny z kolorowym Dopplerem, które pozwala ocenić strukturę jąder oraz przepływ krwi w naczyniach. To badanie jest szczególnie ważne w przypadku podejrzenia skrętu jądra lub zmian guzowatych (nie powinno jednak opóźniać pilnej interwencji chirurgicznej, jeśli kliniczne podejrzenie skrętu jest wysokie).
W przypadku objawów infekcji wykonuje się badanie ogólne moczu, posiew oraz wymaz z cewki moczowej. Pomocne mogą być także parametry stanu zapalnego z krwi (CRP, morfologia, OB).
>>Morfologię krwi i badanie CRP można wykonać w ALAB laboratoria:<<
Przy bólu przewlekłym lub promieniującym do innych okolic rozważa się rezonans magnetyczny, badania neurologiczne (np. ocena przewodnictwa nerwowego) oraz konsultację u fizjoterapeuty urologicznego.
W wybranych przypadkach stosuje się również blokady diagnostyczne z użyciem środka znieczulającego, które pomagają potwierdzić nerwowe podłoże bólu.
Dobrze zaplanowana diagnostyka pozwala nie tylko ustalić przyczynę, ale także zapobiec niepotrzebnemu leczeniu i złagodzić niepokój pacjenta.
W niektórych przypadkach lekarz może również zlecić:
badanie per rectum – szczególnie u pacjentów z podejrzeniem zapalenia gruczołu krokowego, pozwala ocenić jego wielkość, bolesność i konsystencję,
badanie ejakulatu (nasienia) – przy podejrzeniu infekcji, zaburzeń płodności lub przewlekłego bólu bez wyraźnej przyczyny,
oznaczenie markerów nowotworowych (np. AFP, β-HCG, LDH) – jeśli w USG widoczne są zmiany sugerujące guz jądra.
Temat bólu jąder budzi wiele pytań – nie wszystkie z nich padają podczas wizyty lekarskiej, choć mogą być istotne dla pacjenta. Poniżej zebraliśmy odpowiedzi na najczęstsze wątpliwości, które pojawiają się w praktyce urologicznej i na forach medycznych.
Kiedy ból jądra powinien niepokoić?
Zawsze, gdy ból pojawia się nagle, jest silny, jednostronny i towarzyszy mu obrzęk – może to świadczyć o skręcie jądra. Wymaga to pilnej pomocy lekarskiej.
Czy jądra mogą boleć od nadmiaru ejakulatu?
Tak, długotrwała abstynencja seksualna może prowadzić do uczucia dyskomfortu w jądrach, ale nie jest to stan niebezpieczny.
Czy przy prostacie bolą jądra?
Tak, w przebiegu przewlekłego zapalenia gruczołu krokowego ból może promieniować do jąder, krocza, a nawet uda.
Jakie badania na ból jądra?
Najważniejsze to USG moszny z kolorowym dopplerem, badanie moczu, posiewy, ewentualnie badania krwi i markerów nowotworowych – zależnie od obrazu klinicznego.
Ból jądra to objaw, który może mieć bardzo zróżnicowane przyczyny – od łagodnych i samoograniczających się, po stany zagrażające zdrowiu lub płodności. Szczególnie niepokojący jest ból nagły i silny, któremu towarzyszą inne objawy ogólne, takie jak gorączka, zaczerwienienie moszny czy nudności. W takich przypadkach szybka reakcja i wizyta u lekarza mogą mieć decydujące znaczenie dla dalszego leczenia.
Najważniejsze informacje:
Skręt jądra to stan nagły wymagający pilnej interwencji chirurgicznej.
Zapalenie najądrza to częsta przyczyna bólu, zwłaszcza u młodych mężczyzn.
USG jąder z oceną przepływu (Doppler) to podstawowe badanie diagnostyczne.
Niektóre przypadki przewlekłego bólu mają podłoże neurologiczne lub psychosomatyczne.
Każdy przypadek bólu jąder, który nie ustępuje lub się nasila, wymaga konsultacji lekarskiej.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha
Bibliografia
https://www.mp.pl/pacjent/objawy/165435,bol-jadra
Granitsiotis P., Kirk D. Chronic testicular pain: an overview. Eur Urol. 2004 Apr;45(4):430-6.
Czyrak, potocznie nazywany „wrzodem”, to bolesna zmiana skórna, która często budzi niepokój zarówno ze względu na swój wygląd, jak i intensywne objawy. Choć z pozoru może przypominać niegroźną krostkę, w rzeczywistości stanowi wyraźny sygnał toczącego się w skórze zakażenia. Czy czyrak jest groźny? Jak go leczyć?
Czyrak, dawniej znany jako furunkuł (łac. furunculus), to bolesna i zapalna zmiana skórna powstająca w wyniku bakteryjnego zakażenia mieszka włosowego oraz otaczających go tkanek. Najczęściej odpowiada za nie Staphylococcus aureus, czyli gronkowiec złocisty – drobnoustrój powszechnie bytujący na skórze, który w sprzyjających warunkach może stać się przyczyną poważnego stanu zapalnego.
Czyrak to zmiana skórna, której rozwój można zaobserwować etapami — od subtelnych oznak zapalenia po wyraźną, bolesną krostę z martwiczym czopem. Początkowo przybiera postać niewielkiego, rumieniowo-naciekowego wykwitu w okolicy mieszka włosowego, który może przypominać niegroźną krostkę. Jednak w ciągu kilku dni zmiana szybko przybiera na sile – pojawia się twardy, bolesny guzek o czerwono-fioletowym zabarwieniu, wyraźnie uniesiony ponad powierzchnię skóry.
W jego centrum rozwija się charakterystyczny czop ropno-martwiczy, będący efektem nasilającego się stanu zapalnego i obumierania tkanek. Zazwyczaj po około pięciu dniach czyrak samoistnie się opróżnia, uwalniając ropną treść, co przynosi wyraźne zmniejszenie bólu. Pozostaje wtedy kraterowaty ubytek, który goi się stopniowo, często z pozostawieniem niewielkiej blizny.
Czyrak – objawy
Objawy czyraka rozwijają się etapami, a ich nasilenie zależy zarówno od lokalizacji zmiany, jak i indywidualnej odporności organizmu. Początkowo zmiana może być mylona z niewielkim zapaleniem mieszka włosowego, jednak szybko przybiera bardziej agresywny charakter. Typowy przebieg obejmuje:
wczesny etap – zaczerwienienie i bolesny naciek w obrębie mieszka włosowego, z wyczuwalnym stwardnieniem pod skórą;
rozwój zmiany – w ciągu kilku dni tworzy się twardy, czerwono-fioletowy guzek, który staje się coraz bardziej bolesny i napięty;
czop martwiczy – w centralnej części guzka pojawia się ropna krosta z charakterystycznym żółtawym czopem, świadczącym o martwicy tkanek;
samoistne pęknięcie – w większości przypadków czyrak pęka samoczynnie, co prowadzi do odpływu treści ropnej i zmniejszenia bólu;
gojenie – po opróżnieniu pozostaje kraterowaty ubytek, który może się zagoić z pozostawieniem niewielkiej blizny.
W przypadku czyraków mnogich lub głęboko osadzonych mogą dołączyć się objawy ogólne, takie jak gorączka, osłabienie czy powiększenie okolicznych węzłów chłonnych.
Gdzie mogą rozwinąć się czyraki?
Czyraki mogą rozwinąć się wszędzie tam, gdzie występują mieszki włosowe – a więc niemal na całej powierzchni skóry z wyjątkiem wewnętrznych dłoni i podeszew stóp. Jednak w praktyce klinicznej najczęściej pojawiają się w miejscach szczególnie narażonych na tarcie, pocenie się i mikrourazy, które sprzyjają wnikaniu bakterii w głąb skóry. Do najczęstszych lokalizacji należą:
twarz (szczególnie okolice nosa i wargi górnej);
kark;
pachy;
pośladki;
pachwiny;
ucho zewnętrzne.
Czyrak – przyczyny powstawania
Powstawanie czyraka to efekt złożonego procesu zapalnego, którego głównym sprawcą jest bakteria – często gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus). Choć drobnoustrój ten naturalnie bytuje na skórze, w nosie czy gardle wielu osób, zazwyczaj nie wywołuje objawów. Problem pojawia się wtedy, gdy bakteria przedostanie się do głębszych warstw skóry – najczęściej przez mikrouszkodzenia naskórka – i wywoła miejscowy stan zapalny w obrębie mieszka włosowego. Na rozwój czyraka szczególnie narażone są osoby, u których występują dodatkowe czynniki ryzyka, sprzyjające namnażaniu bakterii oraz osłabionej reakcji układu odpornościowego:
osłabienie odporności;
cukrzyca;
otyłość i niedożywienie;
nieodpowiednia pielęgnacja skóry;
urazy skóry i otarcia;
atopowe zapalenie skóry.
W wyniku aktywacji układu odpornościowego w miejscu zakażenia dochodzi do gromadzenia się granulocytów, które walcząc z bakteriami, niszczą także otaczające tkanki. Tak powstaje czop martwiczo-ropny – charakterystyczna cecha czyraka.
Rodzaje czyraków: czyrak gromadny i pojedynczy
Czyrak nie zawsze występuje jako pojedyncza, izolowana zmiana skórna — w praktyce klinicznej wyróżnia się dwie główne formy tej infekcji: czyraka pojedynczego oraz czyraka gromadnego (karbunkuł). Choć obie odmiany mają wspólne podłoże bakteryjne, ich przebieg i obraz kliniczny różnią się istotnie. Pojedynczy czyrak to miejscowe zapalenie mieszka włosowego, najczęściej ograniczone do jednego bolesnego guzka z czopem martwiczo-ropnym. Zwykle rozwija się na twarzy, szyi, pośladkach lub udach i może samoistnie się opróżnić, gojąc się bez większych powikłań.
Zupełnie inaczej przebiega czyrak gromadny (carbunculus) — jest to zaawansowana postać infekcji, w której dochodzi do zlania się wielu czyraków w jedną dużą, głęboko naciekającą zmianę skórną, często z licznymi punktami ropnymi.
Warto wiedzieć O czyraczności mówimy wtedy, gdy u pacjenta występują mnogie, nawracające czyraki, zlokalizowane w różnych miejscach ciała i będące na różnych etapach rozwoju.
Jak sprawdzić, co jest przyczyną czyraków?
Ustalenie przyczyny powstawania czyraków to kluczowy krok nie tylko w skutecznym leczeniu, ale również w zapobieganiu ich nawrotom. W przypadku pojedynczej zmiany skórnej diagnoza zwykle opiera się na badaniu fizykalnym, czyli ocenie wyglądu i lokalizacji zmiany przez lekarza. Jednak gdy czyraki pojawiają się często, są mnogie lub trudne do leczenia, konieczna staje się pogłębiona diagnostyka. W takich sytuacjach warto wykonać badanie mikrobiologiczne wymazu pobranego ze zmiany – pozwala ono zidentyfikować konkretny gatunek bakterii (najczęściej gronkowca złocistego) oraz określić jego wrażliwość na antybiotyki (tzw. antybiogram).
Dodatkowo pomocne może być badanie w kierunku nosicielstwa gronkowca, najczęściej z wymazu z nosa, co pozwala ocenić, czy bakteria stale bytująca w organizmie może być źródłem infekcji skórnych. U pacjentów z nawracającymi zmianami lekarz może również zlecić badania krwi, m.in. glukoza, w celu wykrycia cukrzycy, czy inne wskazujące na niedobory odporności lub inne zaburzenia, które mogą sprzyjać rozwojowi infekcji.
Czyrak. Jak leczyć zmiany skórne?
Leczenie czyraka zależy od jego rodzaju, lokalizacji oraz liczby i nasilenia zmian. Odpowiednio dobrana terapia pozwala nie tylko skrócić czas trwania infekcji, ale również zapobiec powikłaniom i nawrotom. W praktyce stosuje się kilka uzupełniających się metod:
leczenie miejscowe – w przypadku pojedynczego czyraka, bez objawów ogólnych, można zastosować maści z antybiotykiem oraz preparaty ichtiolowe, które przyspieszają dojrzewanie zmiany i ułatwiają jej samoistne opróżnienie;
antybiotykoterapia ogólna – wskazana, gdy zmiany są mnogie, nawracające, zlokalizowane na twarzy lub towarzyszą im objawy ogólne (np. gorączka). Najczęściej stosuje się antybiotyki z grupy penicylin lub cefalosporyn;
nacięcie chirurgiczne – wykonywane wyłącznie przez lekarza, w warunkach sterylnych i pod osłoną antybiotyku. Zabieg ten stosuje się przy czyrakach gromadnych lub w przypadku braku samoistnego opróżnienia zmiany;
W przypadku nawracającej czyraczności konieczna może być długotrwała antybiotykoterapia oraz diagnostyka w kierunku cukrzycy, niedoborów odporności czy nosicielstwa gronkowca złocistego (np. wymaz z nosa).
>>Ryzyko cukrzycy ocenisz w ALAB laboratoria. Dowiedz się, co obejmuje pakiet badań:<<
Czego nie robić, gdy ma się czyraki?
W przypadku wystąpienia czyraków kluczowe znaczenie ma nie tylko odpowiednie leczenie, ale również świadomość działań, których należy bezwzględnie unikać, aby nie pogorszyć przebiegu infekcji i nie dopuścić do groźnych powikłań. Najważniejszym błędem, który popełnia wielu pacjentów, jest samodzielne wyciskanie lub nacinanie czyraka. Taka manipulacja może prowadzić do rozsiewu bakterii, pogłębienia stanu zapalnego, a w przypadku zmian zlokalizowanych na twarzy — do przeniesienia infekcji drogą naczyń żylnych w kierunku mózgowia, co grozi rozwojem zapalenia zatoki jamistej i w konsekwencji opon mózgowo-rdzeniowych.
Możliwe powikłania związane z czyrakami
Nieleczony lub niewłaściwie leczony czyrak może prowadzić do poważnych powikłań, wynikających z głębokiego szerzenia się infekcji bakteryjnej. Wśród najgroźniejszych znajduje się zapalenie tkanki łącznej, czyli rozległa infekcja obejmująca głębsze warstwy skóry i tkanki podskórnej, mogąca wymagać hospitalizacji i intensywnej antybiotykoterapii. Szczególnie niebezpieczne są zmiany zlokalizowane w okolicy nosa i ust — z racji bliskości naczyń żylnych prowadzących do mózgowia, infekcja może się przemieścić i doprowadzić do zapalenia zatoki jamistej, opon mózgowo-rdzeniowych, a nawet mózgu.
W skrajnych przypadkach może dojść do powikłań ogólnoustrojowych, takich jak posocznica (sepsa), zapalenie wsierdzia czy zapalenie szpiku kostnego — szczególnie u osób z osłabionym układem odpornościowym.
Czyraki: często zadawane pytania (FAQ)
Poniżej odpowiedzi na inne często zadawane pytania dotyczące czyraków.
Od czego robią się czyraki?
Czyraki powstają w wyniku zakażenia mieszków włosowych bakteriami – najczęściej gronkowcem złocistym (Staphylococcus aureus). Drobnoustroje te mogą naturalnie bytować na skórze, ale w sprzyjających warunkach – np. przy mikrourazach, osłabionej odporności, cukrzycy lub – przenikają w głąb skóry, wywołując silny stan zapalny.
Czyrak – czy jest groźny?
Jednak niektóre lokalizacje, zwłaszcza na twarzy, mogą wiązać się z ryzykiem poważnych powikłań – w tym zapalenia zatoki jamistej, opon mózgowo-rdzeniowych czy nawet sepsy.
Czy czyrak zniknie sam?
Większość czyraków goi się samoistnie lub po wdrożeniu leczenia miejscowego. W przypadkach czyraków mnogich, gromadnych lub przewlekłych (czyraczność), leczenie wymaga często antybiotykoterapii i konsultacji dermatologicznej.
Z czym można pomylić czyraka?
Czyraka można pomylić z innymi zmianami skórnymi, takimi jak torbiel łojowa, ropień, trądzik ropowiczy czy zapalenie gruczołu potowego.
Czy czyrak należy wyciskać?
Zdecydowanie nie. Wyciskanie czyraka to poważny błąd, który może prowadzić do rozprzestrzenienia bakterii, nasilenia stanu zapalnego, a w skrajnych przypadkach – do zakażeń ogólnoustrojowych.
Czy czyrak jest twardy?
Tak, jednym z pierwszych objawów rozwijającego się czyraka jest powstanie twardego, bolesnego guzka o sinoczerwonym zabarwieniu. Z czasem zmiana powiększa się, staje się napięta i wyraźnie uniesiona ponad powierzchnię skóry.
Najważniejsze informacje o czyrakach: podsumowanie
Podsumowując:
czyraki to ropne zapalenia mieszków włosowych, wywoływane najczęściej przez bakterie – często Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty);
zmiany skórne najczęściej lokalizują się w miejscach narażonych na tarcie i wilgoć – m.in. na twarzy, karku, pośladkach, w pachach i pachwinach;
charakterystyczne objawy to bolesny, twardy guzek z centralnym czopem martwiczym i silnym stanem zapalnym skóry;
czyraki mogą występować pojedynczo lub mnogo (czyraczność), a zlewające się zmiany tworzą czyraka gromadnego;
czynniki ryzyka obejmują m.in. osłabienie odporności, cukrzycę, niewydolność nerek, choroby skóry;
leczenie czyraków zależy od postaci i lokalizacji zmiany – obejmuje antybiotyki (miejscowe lub doustne), a w razie potrzeby również nacięcie chirurgiczne;
w przypadku nawracających czyraków wskazana jest diagnostyka ogólnoustrojowa, np. w kierunku cukrzycy, niedobór odporności lub nosicielstwa gronkowca.
Warto wykonać odpowiednie badania diagnostyczne w ALAB laboratoria, aby poznać przyczynę zmian skórnych i wdrożyć skuteczne leczenie. Badania dostępne są bez skierowania – szybko, bezpiecznie i profesjonalnie.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk
Bibliografia
Polańska A., Czyrak, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2022.
Gołąbek K., Lasek J., Marks W., Zakażenia skóry i tkanek miękkich – złożony i aktualny problem diagnostyczny i terapeutyczny lekarza każdej specjalności medycznej, Via Medica, 2012.
Stasiak M i inni, Zakażenia skóry i tkanek miękkich—złożony i aktualny problem diagnostyczny i terapeutyczny lekarza każdej specjalności medycznej, Forum Medycyny Rodzinnej. Vol. 6. No. 4. 2012.
Plewka K., Czyrak – objawy, jak wygląda, leczenie, wyciskanie, antybiotyk, maść, powikłania, wylecz.to, 2023.
Ból z tyłu głowy może mieć wiele przyczyn. Pacjenci często opisują go jako uciskowy, pulsujący lub promieniujący w kierunku karku i szyi. Chociaż budzi niepokój, nie zawsze jest związany z poważnymi chorobami. Mimo to nigdy nie powinien być lekceważony – istotne jest dokładne przeanalizowanie jego charakteru, lokalizacji oraz okoliczności występowania. Dowiedz się, co oznacza ból z tyłu głowy i kiedy należy skonsultować go z lekarzem.
Przyczyny bólu z tyłu głowy są różne. Dolegliwość często ma charakter przemijający i niegroźny, jednak w pewnych okolicznościach może wskazywać na istotne problemy zdrowotne.
klasterowy ból głowy (w nielicznych przypadkach ból promieniuje do potylicy),
uraz.
Lokalizacja bólu z tyłu głowy – po lewej, prawej stronie, nad szyją czy u podstawy czaszki – często sugeruje konkretne podłoże.
Ból z tyłu głowy po lewej stronie
Ból z tyłu głowy po lewej stronie może być spowodowany neuralgią potyliczną związaną z podrażnieniem lub uciskiem nerwu potylicznego. Ma charakter napadowy, trwa do kilku minut. Jest silny i przeszywający.
Inną przyczyną bólu głowy z lewej strony jest migrena. Najczęściej ból ma charakter tępy i stały, a z czasem staje się pulsujący. Mogą towarzyszyć mu dodatkowe objawy – np. światłowstręt, nudności.
Zdarza się, że do potylicy promieniuje klasterowy ból głowy. Jest on silny, ostry, przeszywający i trwa około godzinę. Może towarzyszyć mu zaczerwienienie i łzawienie oka.
Ból z tyłu głowy po prawej stronie
Analogicznie jak po stronie lewej, ból z tyłu głowy po prawej stronie często jest spowodowany przez migrenę, neuralgię potyliczną czy klasterowy ból głowy. Dolegliwości bólowe zlokalizowane jednostronnie mogą występować również przy guzach mózgu.
Ból z tyłu głowy nad szyją
Uciskający lub opasujący ból z tyłu głowy po obu stronach może być wynikiem napięciowego bólu głowy. Za wystąpienie dolegliwości odpowiadają m.in. stres, zmęczenie, odwodnienie. Taka lokalizacja bólu może być również związana z przeciążeniem mięśni lub zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłupa.
Ból głowy z tyłu na dole
Ból z tyłu głowy na dole może wskazywać na problemy z kręgosłupem szyjnym, nadciśnienie tętnicze czy podostre zapalenie tarczycy. Taka lokalizacja jest typowa również dla preorgazmicznego bólu głowy, który zaczyna się ok. 2 minuty przed orgazmem i może trwać nawet do kilku dni.
Sztywność karku i silny ból z tyłu głowy, który szybko narasta może wskazywać na krwotok podpajęczynówkowy. Jego przyczyną jest m.in. uraz głowy lub pęknięcie tętniaka. W takiej sytuacji niezbędna jest szybka pomoc medyczna.
Czy ból z tyłu głowy jest niebezpieczny?
W większości przypadków ból z tyłu głowy nie stanowi zagrożenia dla zdrowia lub życia. Zwykle ustępuje samoistnie lub po zastosowaniu prostych działań terapeutycznych (np. przyjęcie leku przeciwbólowego dostępnego bez recepty, relaksacja, masaż karku).
Może się jednak zdarzyć, że ból z tyłu głowy zwiastuje problemy zdrowotne. Dlatego nigdy nie należy go bagatelizować – szczególnie gdy jest silny, często nawraca, utrzymuje się przez dłuższy czas lub towarzyszą mu jeszcze inne objawy. W takich przypadkach wskazana jest niezwłoczna konsultacja lekarska i wykonanie badań, które pozwolą ustalić przyczynę bólu potylicy.
Postępowanie diagnostyczne w celu ustalenia przyczyny bólu z tyłu głowy zależy od wieku pacjenta, charakterystyki objawów oraz podejrzewanej przyczyny. W pierwszej kolejności lekarz zbiera dokładny wywiad medyczny i wykonuje badanie fizykalne (w tym podstawowe badanie neurologiczne i pomiar ciśnienia krwi). Następnie zleca dodatkowe testy. Mogą to być m.in.:
badania obrazowe pozwalające wykluczyć zmiany rozrostowe i patologie ośrodkowego układu nerwowego (np. tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny głowy),
testy laboratoryjne z krwi (np. morfologia krwi, poziom elektrolitów, badania hormonalne, CRP),
RTG kręgosłupa szyjnego,
nakłucie lędźwiowe i badanie płynu mózgowo-rdzeniowego.
Ból z tyłu głowy – kiedy udać się do lekarza?
Konsultacji lekarskiej wymaga ból z tyłu głowy, który:
często nawraca,
nie ustępuje po przyjęciu leków przeciwbólowych dostępnych bez recepty,
towarzyszą mu dodatkowe objawy (np. nudności, zawroty głowy, ból oczu, podwyższone ciśnienie tętnicze, gorączka),
zmienia swój charakter.
Nagły, silny bół z tyłu głowy, któremu towarzyszą wymioty, zaburzenia świadomości, niedowłady, zaburzenia widzenia, drgawki lub jest następstwem urazu, wymaga wezwania pogotowia ratunkowego.
FAQ. Ból z tyłu głowy – często zadawane pytania
Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące bólu z tyłu głowy.
O czym świadczy ból z tyłu głowy?
Przyczyny bólu z tyłu głowy to m.in. migrena, stres, odwodnienie, zmęczenie i brak snu, intensywny wysiłek fizyczny, neuralgia nerwu potylicznego, nadciśnienie tętnicze czy zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa szyjnego. Jeżeli dolegliwość pojawia się często lub towarzyszą jej inne objawy, należy skonsultować się z lekarzem.
Czy od stresu może boleć głowa z tyłu?
Stres jest jedną z częstszych przyczyn napięciowego bólu głowy, który może lokalizować się w tylnej części głowy.
Przy jakim ciśnieniu boli głowa z tyłu?
Ból głowy z tyłu może pojawić się przy podwyższonym ciśnieniu krwi.
W którym miejscu boli głowa od nadciśnienia?
Ból głowy związany z nadciśnieniem może lokalizować się w potylicy, czyli z tyłu głowy. Często pojawia się rano i może stopniowo nasilać się w ciągu dnia. Zwykle ma charakter rozpierający.
Gdzie boli głowa od nerwicy?
Zaburzenia lękowe mogą objawiać się bólem głowy z tyłu po obu stronach lub tzw. bólem opasującym, obejmującym całą głowę.
Ból z tyłu głowy – podsumowanie
Ból z tyłu głowy może mieć różne przyczyny. Do najczęstszych zalicza się stres, zmęczenie, nadciśnienie tętnicze, migrenę, zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa szyjnego.
Nagły, silny i nietypowy ból z tyłu głowy zawsze wymaga niezwłocznej konsultacji lekarskiej i przeprowadzenia szczegółowej diagnostyki.
Diagnostyka przyczyny bólu z tyłu głowy obejmuje m.in. badania obrazowe, neurologiczne i laboratoryjne.
Laktacja to naturalny proces wytwarzania i wydzielania mleka przez gruczoły piersiowe u kobiet po porodzie. Jest kluczowa dla zapewnienia niemowlęciu żywienia oraz wsparcia jego układu odpornościowego. Choć jest to proces fizjologiczny, wiele kobiet boryka się z trudnościami związanymi z niedostateczną ilością pokarmu. W artykule wyjaśniamy, na czym polega laktacja, jakie czynniki na nią wpływają oraz jak w naturalny sposób pobudzić produkcję mleka.
Laktacja to złożony proces hormonalny, który rozpoczyna się już w czasie ciąży, a jego szczyt przypada na okres po porodzie. Za produkcję mleka odpowiadają głównie dwa hormony: prolaktyna (stymuluje komórki gruczołowe piersi do wytwarzania mleka) oraz oksytocyna (odpowiada za wypływ mleka z piersi, tzw. odruch wypływu).
Po porodzie, gdy łożysko zostaje wydalone, spada poziom progesteronu, co umożliwia rozpoczęcie laktacji. Pierwsze mleko, tzw. siara (colostrum), jest gęste, bogate w białko i przeciwciała, które chronią noworodka przed infekcjami. Po kilku dniach zastępuje je mleko przejściowe, a następnie dojrzałe.
>> Poziom prolaktyny można sprawdzić w ALAB laboratoria:<<
Kiedy zaczyna się laktacja?
Proces laktacji rozpoczyna się już w ciąży, ale pełną aktywność osiąga po porodzie:
w ciąży – pod wpływem hormonów (głównie progesteronu i estrogenów) piersi przygotowują się do produkcji mleka,
po porodzie – gdy łożysko zostaje wydalone, spada poziom progesteronu, co uruchamia produkcję mleka,
pierwsze mleko (siara, colostrum) – pojawia się już w ciąży, jest gęste, bogate w tłuszcze, białko i przeciwciała,
mleko przejściowe – pojawia się kilka dni po porodzie,
mleko dojrzałe – produkowane po kilku tygodniach po porodzie.
Po porodzie siłami natury laktacja zwykle rozpoczyna się szybciej niż po cesarskim cięciu, ponieważ organizm szybciej uruchamia mechanizmy hormonalne i możliwe jest wczesne przystawienie dziecka do piersi (nawet w ciągu pierwszej godziny po porodzie). Co więcej, kontakt „skóra do skóry” sprzyja wydzielaniu oksytocyny.
Laktacja po CC
Laktacja po cięciu cesarskim (CC) może rozpocząć się nieco później z powodu zaburzeń hormonalnych związanych z operacją, opóźnionego pierwszego karmienia (np. z powodu znieczulenia), stresu i bólu pooperacyjnego, który może hamować produkcję mleka.
>> Pakiet tarczycowy (TSH, FT3, FT4) to panel trzech badań podstawowych wykorzystywanych w diagnostyce laboratoryjnej funkcji gruczołu tarczycowego. Wykonasz go w ALAB laboratoria:<<
Jak pobudzić laktację?
Aby pobudzić laktację, warto działać wielokierunkowo – poprzez odpowiednią stymulację piersi, zbilansowaną dietę i higienę życia.
1. Częste karmienie piersią:
noworodki powinny być karmione co 2-3 godziny (łącznie 8-12 razy na dobę),
karmienie na żądanie – pozwala dostosować produkcję mleka do potrzeb dziecka.
2. Prawidłowa technika karmienia:
dziecko powinno obejmować ustami zarówno brodawkę, jak i część otoczki,
słyszalne powinno być połykanie, a nie cmokanie.
3. Dieta wspierająca laktację:
zwiększenie kaloryczności dziennej diety o dodatkowe 500 kcal w stosunku do zapotrzebowania na energię przed ciążą,
białko w każdym posiłku (mięso, ryby, tofu, produkty mleczne, rośliny strączkowe),
Aby wspomóc laktacje po cięciu cesarskim warto zwrócić uwagę na wczesne przystawienie do piersi (nawet jeśli pokarmu jeszcze nie ma, stymulacja jest ważna), kontakt „skóra do skóry” (zwiększa wydzielanie hormonów odpowiedzialnych za laktację) oraz odpoczynek i wsparcie (po CC organizm potrzebuje więcej czasu na regenerację).
Kiedy normuje się laktacja?
Laktacja stabilizuje się zwykle około 4-6 tygodnia po porodzie. Wtedy:
piersi przestają być przepełnione,
produkcja mleka dostosowuje się do potrzeb dziecka.
Podsumowanie
Laktacja to naturalny proces wytwarzania i wydzielania mleka przez gruczoły piersiowe u kobiet po porodzie, umożliwiający karmienie dziecka. Aby pobudzić laktację, kluczowe są:
częste przystawianie dziecka,
prawidłowe nawodnienie,
zbilansowana dieta pokrywająca zapotrzebowanie na składniki odżywcze, zwłaszcza te wspierające produkcję mleka,
Laktacja stabilizuje się zwykle po kilku tygodniach po porodzie, dostosowując się do potrzeb dziecka. W razie trudności warto skonsultować się z doradcą laktacyjnym, położną lub lekarzem.
FAQ. Laktacja – często zadawane pytania
Co to jest laktacja?
To proces wytwarzania i wydzielania mleka przez gruczoły piersiowe, umożliwiający karmienie dziecka.
Kiedy kobieta ma laktację?
Laktacja rozpoczyna się po porodzie, ale pierwsze mleko (siara) może pojawić się już w ciąży.
Jak długo można mieć laktację?
Laktacja może trwać nawet kilka lat, jeśli jest regularnie stymulowana (np. przez karmienie lub odciąganie).
Piśmiennictwo
Szostak-Węgierek D. (red.): Żywienie w czasie ciąży i karmienia piersią. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2021.
Bzikowska-Jura A., i in. Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń żywieniowych dla kobiet w okresie laktacji – aktualizacja. Standardy Medyczne/Pediatria. 2023;20:233-248.
Section on Breastfeeding. Breastfeeding and the use of human milk. Pediatrics. 2012 Mar;129(3):e827-41.
Jarosz M. (red.), Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, NIZP-PZH, 2020.
Mikulska A, Szajewska H, Horvath A, Rachtan-Janicka J. 2021. „Poradnik karmienia piersią według zaleceń Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, hepatologii i Żywienia Dzieci”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa [dostęp: 18.07.2024].
W sytuacji silnego i długotrwałego bólu, który znacząco utrudnia codzienne funkcjonowanie, szybkie oraz skuteczne leczenie jest niezwykle istotne. Jednak reakcja na leki przeciwbólowe jest bardzo zróżnicowana, dlatego potrzebne jest wdrożenie skuteczniejszych i bezpieczniejszych metod ich stosowania. Jednym z narzędzi wspierających bardziej precyzyjny dobór oraz dawkowanie leków jest farmakogenetyka. Z niniejszego artykułu dowiesz się, jak genetyka wpływa na metabolizm leków, jak badania farmakogenetyczne wspierają spersonalizowane leczenie bólu i dlaczego są ważne w doborze optymalnej terapii.
Jakie różnice genetyczne wpływają na leczenie bólu?
Każdy osoba ma unikalny zestaw genów, który wpływa na to, jak silnie odczuwa ból, czy ma skłonność do bólu przewlekłego oraz jak reaguje na leki przeciwbólowe. Dlatego też naukowcy intensywnie badają różnice w genach (polimorfizmy), które są związane zarówno z zespołami bólowymi, jak i metabolizowaniem farmaceutyków.
Reakcja organizmu na leki przeciwbólowe jest złożonym procesem, w który zaangażowanych jest wiele genów. Kluczową rolę odgrywają enzymy z rodziny cytochromów P450 (CYP), odpowiedzialne za metabolizm ponad 90% powszechnie stosowanych leków. Warianty genów kodujących te enzymy wykazują liczne polimorfizmy, co prowadzi do znacznych różnic w ich aktywności u poszczególnych osób. Zależnie od wariantu genetycznego, pacjenci mogą być zaliczani do czterech grup metabolizerów:
wolni metabolizerzy (PM, ang.poor metabolizers) – enzymy mają niską aktywność lub w ogóle nie wykazują aktywności, przez co lek jest metabolizowany bardzo wolno, co może prowadzić do jego akumulacji i zwiększonego ryzyka działań niepożądanych,
normalni metabolizerzy (NM, ang. normal metabolizer) – charakteryzują się normalną aktywnością enzymatyczną,
ultraszybcy metabolizerzy (UM, ang. ultrarapid metabolizer) – enzymy wykazują nadmierną aktywność, co skutkuje bardzo szybkim metabolizowaniem leku i tym samym potencjalną nieskutecznością terapii.
Te różnice genetyczne decydują o tym, jak szybko i efektywnie dana osoba reaguje na stosowaną farmakoterapię.
Kiedy pacjenci z bólem powinni wykonać badania farmakogenetyczne?
Badania farmakogenetyczne są zalecane w szczególnych przypadkach, gdy konwencjonalne leczenie bólu jest nieskuteczne lub prowadzi do silnych działań niepożądanych. Pozwalają one na bardziej precyzyjny dobór leku i jego dawki, co jest szczególnie istotne w leczeniu bólu przewlekłego. Testy te są narzędziem, które może wspierać spersonalizowaną farmakoterapię.
Analiza profilu genetycznego może być pomocna w sytuacjach, gdy:
pacjent nie odczuwa ulgi po standardowej dawce leku przeciwbólowego,
występują nieoczekiwane, nasilone działania niepożądane,
lekarz chce zoptymalizować terapię opioidami, które niosą ze sobą wysokie ryzyko przedawkowania.
Zastosowanie farmakogenetyki w praktyce klinicznej jest coraz bardziej powszechne, a wytyczne tworzone przez organizacje takie jak Konsorcjum ds. Wdrażania Farmakogenetyki Klinicznej (CPIC, ang. Clinical Pharmacogenetics Implementation Consortium) pomagają lekarzom w interpretacji wyników badań i w podejmowaniu świadomych decyzji terapeutycznych.
>> Precyzyjną analizę genotypu zrobisz w ALAB laboratoria. Dowiedz się, co obejmuje pakiet badań:<<
Farmakogenetyka a dobór leków na ból
Badania farmakogenetyczne pozwalają na zindywidualizowanie terapii, co ma bezpośrednie przełożenie na skuteczność leczenia bólu. Poniżej przedstawiono przykłady leków i genów, których związek został dobrze udokumentowany w piśmiennictwie naukowym:
niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – działają poprzez hamowanie produkcji prostaglandyn – substancji zaangażowanych w ból i stan zapalny. Za ich metabolizm, w tym ibuprofenu, odpowiada gen CYP2C9. Różnice genetyczne mogą wpływać na to, jak organizm reaguje na NLPZ i jakie jest ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, np. krwawień z przewodu pokarmowego.
opioidy – kodeina i tramadol to dwa często stosowane leki przeciwbólowe, które odgrywają ważną rolę w leczeniu bólu. Oba są tzw. prolekami, co oznacza, że dopiero w organizmie muszą zostać przekształcone do swojej aktywnej formy. Za ten proces odpowiada głównie enzym CYP2D6, który zmienia kodeinę w morfinę, a tramadol w jeszcze silniejszy opioid. Niestety, w zależności od posiadanego profilu genetycznego, obserwowana jest różna reakcja na farmakoterapię tymi farmaceutykami. Wolni metabolizerzy (PM) nie są w stanie przekształcić tych leków w ich aktywną formę, przez co leczenie tymi substancjami jest dla nich nieskuteczne. Z kolei ultraszybcy metabolizerzy (UM) przetwarzają lek tak szybko, że rośnie u nich ryzyko przedawkowania i poważnych działań niepożądanych, w tym depresji układu oddechowego (zwolnienie i spłycenie czynności oddechowej).
leki przeciwdepresyjne – w terapii bólu neuropatycznego często stosuje się leki przeciwdepresyjne, takie jak amitryptylina, których metabolizm zależy od genów CYP2D6 i CYP2C19. Badania tych genów pomagają dostosować dawkę, aby zminimalizować ryzyko działań niepożądanych.
Wytyczne dotyczące postępowania w sytuacji występowania zależności między metabolizowaniem leków a genami zostały opracowane przez wspomniane wcześniej Konsorcjum CPIC. Tworzy je międzynarodowa grupa ekspertów, która publikuje aktualne, praktyczne rekomendacje dotyczące interpretacji otrzymanych wyników badań farmakogenetycznych i przełożenie ich na praktykę kliniczną.
Zastosowanie wytycznych CPIC w leczeniu bólu może znacząco poprawić skuteczność farmakoterapii, zwłaszcza u pacjentów onkologicznych, dla których ból jest często poważnym problemem. Zwiększanie świadomości na temat farmakogenetyki oraz wdrażanie jej zasad w codziennej praktyce klinicznej jest kluczowe dla poprawy skuteczności i bezpieczeństwa terapii przeciwbólowych.
Farmakogenetyka dostarcza ważnych informacji wspierających decyzję dotyczącą wyboru leków w leczeniu bólu. Jednak, pomimo obiecujących postępów, wciąż istnieją wyzwania, które utrudniają powszechne wdrożenie farmakogenetyki. Jednym z głównych problemów jest brak edukacji i formalnego szkolenia dla personelu medycznegow zakresie interpretacji wyników testów genetycznych.
Dodatkowo aby w pełni wykorzystać potencjał farmakogenetyki, niezbędne są dalsze, szeroko zakrojone badania, które pozwolą na identyfikację nowych zależności między genami z reakcją na leki.
Zastosowanie badań farmakogenetycznych w leczeniu przeciwbólowym
Badania farmakogenetyczne dostarczają konkretnych, opartych na dowodach rekomendacji terapeutycznych, które pozwalają na spersonalizowanie leczenia bólu. W poniższej tabeli przedstawiono przykładowe rekomendacje jakie można otrzymać po wykonaniu badania.
Lek przeciwbólowy
Normalne ryzyko
Używaj z rozwagą
Wysokie ryzyko
Ibuprofen
Należy postępować zgodnie z zaleceniami dotyczącymi dawkowania leku na ulotce
Rozpocząć leczenie od zalecanej dawki początkowej. Ostrożnie zwiększać dawkę do uzyskania efektu klinicznego lub maksymalnej zalecanej dawki. Uważnie monitorować zdarzenia niepożądane
Rozpocząć leczenie od 25-50% najniższej dawki początkowej i zwiększać dawkę do uzyskania efektu klinicznego lub 25-50% dawki maksymalnej. Uważnie monitorować zdarzenia niepożądane lub rozważyć alternatywną terapię niemetabolizowaną przez CYP2C9 lub bez znaczącego wpływu wariantów genetycznych CYP2C9.
Karyzoprodol
Należy postępować zgodnie z zaleceniami dotyczącymi dawkowania leku na ulotce
Zachowaj ostrożność
Zachowaj ostrożność
Kodeina
Należy postępować zgodnie z zaleceniami dotyczącymi dawkowania leku na ulotce
Należy zwracać uwagę na zmniejszoną skuteczność. W przypadku braku reakcji należy spróbować zwiększyć dawkę lub rozważyć zastosowanie alternatywnych leków przeciwbólowych, takich jak morfina lub leki inne niż tramadol
Nie stosować kodeiny ze względu na potencjalną toksyczność
Oksykodon
Należy postępować zgodnie z zaleceniami dotyczącymi dawkowania leku na ulotce
Należy zwrócić uwagę na silniejsze działanie przeciwbólowe i zwiększone ryzyko wystąpienia działań niepożądanych
Należy zwrócić uwagę na silniejsze działanie przeciwbólowe i zwiększone ryzyko wystąpienia działań niepożądanych
Tramadol
Należy postępować zgodnie z zaleceniami dotyczącymi dawkowania leku na ulotce
Zwróć uwagę na zmniejszoną skuteczność (objawy niewystarczającego uśmierzania bólu). Należy rozważyć zwiększenie dawki. Jeśli odpowiedź jest nadal niewystarczająca, wybierz inny lek – nie oksykodon ani kodeinę
Wybierz inny lek (nie oksykodon ani kodeinę). Jeśli alternatywna terapia nie jest możliwa, należy zastosować 40% standardowej dawki i zwracać uwagę na działania niepożądane
Tabela. Rekomendacje, które można uzyskać w badaniach farmakogenetycznych w zależności od genotypu pacjenta.
Podsumowanie
Badania farmakogenetyczne mogą wspierać leczenie bólu, umożliwiając spersonalizowaną farmakoterapię. Dzięki niej możliwe jest precyzyjne dostosowanie leczenia do unikalnego profilu genetycznego pacjenta, co przekłada się na:
zwiększenie skuteczności terapii,
zmniejszenie ryzyka działań niepożądanych,
poprawę jakości życia.
Pomimo istniejących wyzwań, badania farmakogenetyczne są coraz bardziej dostępne i stanowią cenne narzędzie wspierające wybór ścieżki terapeutycznej w leczeniu przeciwbólowym.
Piśmiennictwo
Webster L.R.i Belfer I. Pharmacogenetics and Personalized Medicine in Pain Management. Clin Lab Med., 2016, 36(3), 493-506,
ChadwickA., FrazierA., Khan T.W. i in. Understanding the Psychological, Physiological, and Genetic Factors Affecting Precision Pain Medicine: A Narrative Review. J Pain Res, 2021, 14, 3145-3161,
BatesJ., FudinJ. i PatelJ.N. Integrating pharmacogenomics into precision pain management. Support Care Cancer, 2022, 30(12), 10453-10459,
Ferreira do Couto M.L., FonsecaS. i Pozza D.H. Pharmacogenetic Approaches in Personalized Medicine for Postoperative Pain Management. Biomedicines, 2024, 12(4), 729,
BrandlE., HalfordZ., ClarkM.D. i in. Pharmacogenomics in Pain Management: A Review of Relevant Gene-Drug Associations and Clinical Considerations. Ann Pharmacother, 2021, 55(12), 1486-1501.
