Gastropareza to schorzenie, które opisywane jest w medycynie od trzeciej dekady ubiegłego wieku, kiedy zauważono tę przypadłość u pacjenta zmagającego się z cukrzycą. Gastropareza to zaburzenie pracy żołądka, polegające na opóźnionym jego opróżnianiu, doprowadzając do rozciągania jego ścian. O tym, z czym związane jest to schorzenie i jakie może powodować objawy, dowiesz się w dalszych częściach tekstu.
Gastropareza to schorzenie, które związane jest z nieprawidłowościami obejmującymi żołądek. Zaburzenie to nie jest spowodowane zaburzeniami na tle mechanicznym. Podczas trawienia pokarmów, żołądek ulega stopniowemu opróżnianiu, natomiast w gastroparezie to opróżnianie jest upośledzone, co doprowadza do zalegania pokarmów, a to – z kolei – prowadzi do występowania objawów, które nie zawsze są charakterystyczne i jednoznaczne.
Kto jest narażony na gastroparezę?
Na gastroparezę mogą być narażone osoby zmagające się z różnymi dolegliwościami – nie ma zatem jednej nieprawidłowości, która może doprowadzać do występowania zaburzeń opróżniania żołądka.
Gastropareza występuje między innymi u osób zmagających się z cukrzycą – szacuje się, że występuje ona nawet u 30 – 50% osób z długotrwającą cukrzycą typu 1 lub 2. Cukrzyca, która należy do tak zwanych chorób cywilizacyjnych, to nie jedyne schorzenie, które może doprowadzić do gastroparezy.
Opóźnienie motoryki żołądka może być także efektem ubocznym niektórych operacji chirurgicznych przeprowadzonych w obrębie jamy brzusznej. Zaliczyć można do nich zabiegi, podczas których mogło dojść do uszkodzenia nerwu błędnego.
Co ciekawe, szacuje się, że aż w 60% przypadków nie jest możliwe poznanie przyczyny gastroparezy, w wyniku czego ma się do czynienia z tzw. gastroparezą idiopatyczną.
Objawy gastroparezy
Gastropareza daje objawy ze strony układu pokarmowego – dokładnie górnej części układu pokarmowego. Zaleganie pokarmu w żołądku może powodować nudności i wymioty. Inne symptomy mogą obejmować także uczucie pełności, sytości oraz wzdęcia.
Diagnostyka gastroparezy jest możliwa dzięki zastosowaniu metod radiologii i diagnostyki obrazowej. Należy do nich badanie z barytem oraz badanie scyntygrafii z podaniem technetu. Badania diagnostyczne obejmują także badanie endoskopowe – gastroskopię, badania obrazowe do których zaliczamy enterografię tomografii komputerowej lub enterografię rezonansu magnetycznego.
Jak wcześniej wspomniano gastropareza występuje u osób zmagających się z cukrzycą, zatem w diagnostyce znajduje zastosowanie także oznaczenie poziomu glukozy we krwi.
Jak leczyć gastroparezę?
Gastropareza potrafi dawać dokuczliwe objawy, które utrudniają codzienne funkcjonowanie. W terapii kluczowe znaczenie ma poznanie przyczyny gastroparezy. Jeśli przyczyną jest cukrzyca, to głównym zadaniem jest stabilizacja poziomu glukozy we krwi. Terapia dużym stopniu opiera się na leczeniu żywieniowym – przyjmowaniu małych porcji pokarmów oraz ograniczenie ilości zawartych w nich tłuszczów.
Oprócz leczenia żywieniowego zastosowanie znajdują także środki farmakologiczne oraz leczenie chirurgiczne. Jednym z rozwiązań jest także podanie toksyny botulinowej w obręb odźwiernika żołądka, co zapewnia jego relaksację i tym samym łatwiejsze opróżnianie żołądka.
Pomocniczo w leczeniu gastroparezy stosuje się także leki o działaniu objawowym, które mają za zadanie zmniejszenie dolegliwości ze strony układu pokarmowego.
Terapia gastroparezy jest wielokierunkowa i oprócz stosowania środków farmakologicznych do których zaliczamy leki działające objawowo, czy też te o działaniu prokinetycznym (wpływające na motorykę przewodu pokarmowego), w terapii znaczenie ma także odpowiednia dieta.
Zaleca się, aby spożywane pokarmy miały niewielką objętość – w myśl zasady „jedz mniej, a częściej”. Posiłki zatem powinny być spożywane około 4 – 6 razy dziennie. Konieczne jest ograniczenie zawartości tłuszczów oraz błonnika w codziennej diecie.
Nie bez znaczenia pozostaje także konsystencja spożywanych posiłków przez osoby zmagające się z gastroparezą. Pokarmy powinny być miksowane lub zblendowane.
W zaawansowanych postaciach gastroparezy może okazać się konieczne zastosowanie leczenia pozajelitowego.
Gastropareza jest schorzeniem, które wymaga odpowiedniego monitorowania oraz diagnostyki przez lekarza gastroenterologa. Chociaż nie można wyróżnić obecnie badań przesiewowych w kierunku gastroparezy, to warto wykonywać badania w kierunku chorób i nieprawidłowości, które mogą spowodować jej rozwój – do podstawowych zalicza się oznaczenie poziomu glukozy we krwi.
Bartonelloza to grupa chorób zakaźnych wywołanych przez bakterie Gram-ujemne. Występują różne jednostki chorobowe z tej grupy, a pojawienie się konkretnego schorzenia jest uzależnione od rodzaju bakterii, który wniknął do organizmu. Do zarażenia może dojść przez ukąszenia owadów, a także przez zadrapanie skóry przez kota, powodując tak zwaną chorobę kociego pazura (schorzenie po raz pierwszy zostało opisane pod koniec XIX wieku).
W rodzaju bakterii Bartonella wyróżniamy aż 24 gatunki tych mikroskopijnych organizmów. Są bakteriami tlenowymi Gram-ujemnymi (G–), powodującymi tak zwane choroby odzwierzęce – zoonozy. Bakterie te bytują u różnych zwierząt – od naprawdę dużych, czyli saren i kangurów, po małe nieraz ledwo widoczne „gołym okiem”, do których należą pchły czy wszy. U ludzi schorzenie przebiega zarówno w sposób ostry, jak i przewlekły, a u zwierząt zakażenie może być nawet bezobjawowe.
Bartonelloza – charakterystyka choroby wywoływana przez bakterie Bartonella
U człowieka bartonelloza może przybierać różne formy objawów. Jedną z nich jest tak zwana choroba kociego pazura, która charakteryzuje się miejscowym stanem zapalnym w obrębie węzłów chłonnych i tkanek miękkich, takich jak błony śluzowe czy skóra. Oprócz choroby kociego pazura, bakterie z grupy Bartonella mogą powodować również schorzenia takie gorączka okopowa, zapalenie wsierdzia i mięśnia sercowego czy inne, jak rzadko występująca choroba Carriona.
Bartonella – objawy zakażenia bakterią u człowieka
Spektrum chorób, które mogą powodować bakterie z grupy Bartonella, jest szerokie. Najczęstszym schorzeniem jest tak zwana choroba kociego pazura, nazywana w nomenklaturze angielskiej jako cat – scratch fever lub cat scratch disease. To najczęściej występująca bartonelloza na świecie. Do zakażenia najczęściej dochodzi przez zadrapanie lub ugryzienie skóry i błon śluzowych.
Jakie są objawy skórne bartonellozy? Początkowo nie wykraczają one poza symptomy, które wynikają ze stanu miejscowego po urazie – występuje zatem zaczerwienie, niewielki obrzęk obszaru tkanek miękkich. Mamy do czynienia z typowymi cechami stanu zapalnego, początkowo ograniczonego miejscowo. W dalszej kolejności pojawiają się symptomy pochodzące z węzłów chłonnych – najczęściej nieprawidłowości dotyczą pierwszego węzła chłonnego, który „zbiera chłonkę” z obszaru objętego procesem zapalnym. Objawy bartonellozy w takiej sytuacji mogą objawiać się bolesnym powiększeniem węzła chłonnego. W konsekwencji wystąpienia stanu zapalnego może także dojść do zropienia węzła chłonnego – wszystkie nieprawidłowości ze strony węzłów chłonnych powinny być skontrolowane przez lekarza.
U niektórych osób mogą wystąpić objawy ogólnoustrojowe takie jak gorączka, uczucie osłabienia czy bóle brzucha. W badaniach obrazowych zaobserwować można także powiększenie wątroby i śledziony.
Z powodu choroby kociego pazura w samych Stanach Zjednoczonych w ciągu roku do szpitala trafia około 1000 osób. W przypadku choroby kociego pazura chorują przede wszystkim osoby młode – do 18 roku życia.
Oprócz objawów skórnych do symptomów towarzyszących zakażeniu bakterią Bartonella, mogą wystąpić także nieprawidłowości neurologiczne, do których zalicza się m.in. zapalenie nerwu wzrokowego. Zdarzają się także nieprawidłowości ze strony narządu wzroku – siatkówki.
Bartonelloza – badania i diagnostyka choroby
Diagnostyka bartonellozy w dużym stopniu opiera się na wywiadzie lekarskim. Oprócz wywiadu konieczne jest przeprowadzenie badania fizykalnego, a w przypadku podejrzenia występowania powiększonych węzłów chłonnych wykonuje się także badanie USG węzłów chłonnych. Zazwyczaj biopsja węzłów chłonnych nie jest konieczna, chociaż w niektórych przypadkach zaleca się jej wykonanie w celu wykluczenia występowania innych chorób.
Znaczenie ma także diagnostyka serologiczna, wykonywana laboratoryjnie.
Leczenie bartonellozy
Choroba kociego pazura, czyli najczęściej występująca bartonelloza, jest chorobą samoograniczającą. U części pacjentów stosowana jest antybiotykoterapia – najczęściej wykorzystuje się azytromycynę. Ważne są także kontrole lekarskie, a w przypadku występowania powiększonych węzłów chłonnych, kontrolne badania USG pozwalające na monitorowanie wielkości i obrazu węzłów chłonnych.
Choroby klasyfikowane jako bartonellozy należą do schorzeń odzwierzęcych, czyli zoonoz. Na zakażenia narażone są głównie osoby młode oraz te, które pracują ze zwierzętami. Objawy, które towarzyszą zakażeniu, mogą mieć różne nasilenie – od typowych objawów skórnych, po objawy neurologiczne, a nawet kardiologiczne.
Zapalenia małych naczyń (ang. small vessel vasculitis, SVV) to grupa schorzeń autoimmunologicznych, które prowadzą do zapalenia najmniejszych naczyń krwionośnych w organizmie. Choroby te, jeśli nie są wcześnie rozpoznane i leczone, mogą prowadzić do poważnych powikłań. W artykule omówimy przyczyny, objawy oraz diagnostykę zapaleń małych naczyń, a także rolę przeciwciał ANCA w tych schorzeniach.
Zapalenia małych naczyń to zespół schorzeń o podłożu autoimmunizacyjnym, w których układ odpornościowy zwraca się przeciwko małym naczyniom krwionośnym, takim jak włośniczki, żyłki, małe tętnice i tętniczki. W wyniku toczącego się stanu zapalnego, naczynia te ulegają uszkodzeniu, co prowadzi do ograniczenia ich drożności i w dalszej kolejności do niedokrwienia tkanek i narządów przez nie zaopatrywanych. Proces zapalny może dotyczyć różnych narządów, w tym skóry, nerek, płuc i układu nerwowego.
Wśród zapaleń małych naczyń wyróżnia się:
zapalenia małych naczyń związane z przeciwciałami przeciwko cytoplazmie neutrofili (ang. ANCA-associated vasculitis, AAV);
zapalenia naczyń związane z kompleksami immunologicznymi.
Objawy zapaleń małych naczyń są zróżnicowane i zależą od tego, który narząd został dotknięty chorobą. Na wczesnych etapach, często pojawiają się symptomy ogólne, przypominające grypę, np. osłabienie, gorączka, bóle mięśni i stawów, a także spadek masy ciała. W miarę postępu choroby, po kilku miesiącach lub nawet latach, mogą wystąpić objawy specyficzne dla poszczególnych narządów, takie jak:
zmiany skórne – owrzodzenia, plamica;
problemy z nerkami – krwiomocz, obrzęki, nadciśnienie, niewydolność nerek;
objawy ze strony układu oddechowego – kaszel, zadyszka, duszność, krwioplucie;
objawy ze strony przewodu pokarmowego – ból brzucha, biegunka, krwawienia.
Postaci zapaleń małych naczyń
Zapalenia małych naczyń mogą mieć różne postaci. Wśród zapaleń małych naczyń związanych z ANCA wyróżnia się:
mikroskopowe zapalenie naczyń (MPA) – dotyczy głównie nerek i płuc, często związane jest z przeciwciałami MPO-ANCA;
ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (GPA) – charakteryzuje się ziarniniakami i zmianami w drogach oddechowych, często związana jest z przeciwciałami PR3-ANCA;
eozynofilowa ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (EGPA) – związana jest z eozynofilią i astmą, a zmiany obejmują głównie płuca i serce.
Wszystkie te postaci wymagają indywidualnego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego.
Do zapaleń naczyń związanych z kompleksami immunologicznymi zalicza się m.in. chorobę związaną z przeciwciałami przeciwko błonie podstawnej (anty-GBM) – dawniej zespół Goodpasture’a.
Przyczyny zapaleń małych naczyń wiążą się z nieprawidłową reakcją układu odpornościowego. W chorobach, takich jak ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (GPA), mikroskopowe zapalenie naczyń (MPA) i eozynofilowa ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (EGPA), kluczową rolę odgrywają specjalne przeciwciała, zwane ANCA, oraz białe krwinki – neutrofile. Przeciwciała ANCA wiążą się do neutrofili, co prowadzi do uwolnienia substancji zapalnych, które uszkadzają małe naczynia krwionośne.
W chorobie związanej z przeciwciałami przeciwko błonie podstawnej problem dotyczy przeciwciał anty-GBM, które atakują naczynia w nerkach i płucach, prowadząc do ich zniszczenia. U niektórych pacjentów z zespołem Goodpasture’a obecne są także przeciwciała ANCA, co jeszcze bardziej nasila uszkodzenia. W obu przypadkach obecność przeciwciał pomaga w diagnostyce choroby.
Diagnostyka zapalenia małych naczyń
Rozpoznanie zapaleń małych naczyń związanych z ANCA (AAV) opiera się na analizie objawów klinicznych oraz wynikach badań laboratoryjnych i obrazowych. W diagnostyce schorzenia kluczowe jest oznaczanie obecności tych przeciwciał w surowicy pacjenta.
W przypadku mikroskopowego zapalenia naczyń (MPA) istotne jest oznaczenie przeciwciał p-ANCA lub przeciwko mieloperoksydazie (MPO-ANCA), które występują u większości pacjentów. W ziarniniakowatości z zapaleniem naczyń (GPA) rekomenduje się badanie przeciwciał c-ANCAlub przeciwko proteinazie 3 (PR3-ANCA). Rozpoznanie choroby związanej z przeciwciałami anty-GBM opiera się na ocenie objawów pacjenta, wykryciu przeciwciał anty-GBM we krwi oraz wynikach biopsji nerki.
Oprócz badań laboratoryjnych lekarz może zadecydować o wykonaniu badań dodatkowych, takich jak biopsja tkanek czy badania obrazowe, np. tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny, które pomagają w ocenie uszkodzeń narządowych.
Podsumowanie
Zapalenia małych naczyń (SVV) to grupa chorób autoimmunologicznych, które prowadzą do zapalenia i uszkodzenia małych naczyń krwionośnych w organizmie. Objawy tych schorzeń są zróżnicowane i zależą od zajętych narządów, dlatego wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie odpowiedniego leczenia są kluczowe dla uniknięcia poważnych powikłań. W diagnostyce zapaleń małych naczyń związanych z ANCA niezwykle istotną rolę odgrywają przeciwciała ANCA, które są ważnym wskaźnikiem w takich schorzeniach jak mikroskopowe zapalenie naczyń, ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń oraz eozynofilowa ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń. Niemałe znaczenie mają również przeciwciała anty-GBM, które występują w chorobie związanej z przeciwciałami przeciwko błonie podstawnej. Wczesne wykrycie tych przeciwciał może skrócić czas oczekiwania na postawienie diagnozy oraz pomóc w szybkim wdrożeniu skutecznego leczenia i poprawie jakości życia pacjenta.
Wiatr E., Gawryluk D., Pierwotne systemowe zapalenia naczyń związane z przeciwciałami przeciwcytoplazmatycznymi (ANCA) – rekomendacje diagnostyczne i lecznicze, Pneumonol Alergol Pol 2013; 81: 479–491.
Zarówno sterole, jak i stanole to związki organiczne, należące do grupy steroidów. Sterole można znaleźć zarówno w tkankach zwierząt (zoosterole), grzybów (mikosterole), jak i roślin (fitosterole). Największe znaczenie dla zdrowia mają sterole roślinne, czyli sterole pozyskiwane z organizmów roślin. Stanole to nasycone sterole roślinne i choć różnią się budową, funkcjonują w zasadzie tak samo.
Zachęcam do lektury artykułu, z którego dowiemy się, czym są stanole i sterole roślinne, a także jaki wpływ na nasze zdrowie (zarówno pozytywny jak i negatywny), może mieć spożycie fitosteroli.
Sterole i stanole pozyskiwane są z roślin. Te występujące naturalnie związki roślinne, swoją strukturą podobne są do cholesterolu. Badania wykazują, że dieta zawierająca sterole i stanole może mieć korzystny wpływ w profilaktyce, a także wspomaganiu leczenia wysokiego poziomu cholesterolu we krwi. Zmniejszają one zdolność organizmu do wchłaniania cholesterolu z pożywienia. Spożywanie ok. 3 gramów steroli i stanoli roślinnych dziennie, może obniżyć poziom cholesterolu LDL o około 10%.
Właściwości steroli i stanoli roślinnych – gdzie występują i jakie są wskazania zdrowotne?
Sterole roślinne, czyli fitosterole, należą do tej samej grupy związków chemicznych, co cholesterol (zoosterole). Sterole roślinne nie są syntetyzowane endogennie w organizmie człowieka, pochodzą wyłącznie z diety. Znanych jest ok. 40 różnych steroli roślinnych, przy czym najczęściej występujące w olejach to β-sitosterol, kampesterol i stigmasterol.
Stanole są to zaś nasycone (uwodornione) sterole roślinne.
Gdzie występują fitosterole?
Do naturalnych źródeł fitosteroli należą:
a) kukurydza, rzepak, słonecznik,
b) nasiona sezamu, orzechy (włoskie, laskowe, ziemne, pistacje), migdały, nasiona dyni, kiełki pszenicy oraz niektóre owoce (pomarańcze, figi) i rośliny strączkowe zawierają duże ilości fitosteroli,
c) najbogatszym źródłem steroli roślinnych są oleje:
– rafinowany olej kukurydziany zawiera 900-1000 mg fitosteroli w 100 g, podczas gdy jadalna część kukurydzy (nasiona) zawiera 70mg/100g nasion,
– olej rzepakowy, słonecznikowy, sezamowy i sojowy,
Najbardziej popularny w Polsce olej rzepakowy, zawiera brassikasterol, nie występuje on w żadnym innym oleju roślinnym.
Rodzaj steroli roślinnych i ich zawartość w poszczególnych olejach jest ich cechą charakterystyczną i służy często do identyfikacji konkretnego oleju lub wykrycia jego zafałszowania.
Sterole występują w postaci wolnej lub jako estry m.in. kwasów tłuszczowych.
Fitosterole mają działanie terapeutyczne, wykazują duże podobieństwo w budowie do cholesterolu – zoosterole. Po spożyciu, fitosterole konkurują z cholesterolem o przyłączanie do wolnych receptorów w strukturze miceli, obniżają wchłanianie cholesterolu w przewodzie pokarmowym i zwiększają jego wydalanie. Obniżenie wchłaniania cholesterolu może powodować wzrost jego produkcji w wątrobie, jednak ilości te nie wyrównują strat. W efekcie poziom cholesterolu ogółem i frakcji LDL (wysoki poziom LDL jest niekorzystny dla naszego zdrowia) obniża się w surowicy krwi. Natomiast nie zaobserwowano wpływu fitosteroli na poziom HDL tak zwanego dobrego cholesterolu.
Należy pamiętać, że sterole działają tylko w momencie, gdy są spożywane w niedużym odstępie czasu od posiłku zawierającego cholesterol odzwierzęcy.
Istotne działanie obniżające poziom cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL zaobserwowano w wielu badaniach klinicznych, w których stosowano dawki fitosteroli na poziomie 1-3 g dziennie. Stosowanie wyższych dawek nie wskazywało jednoznacznie na wzrost działania terapeutycznego.
Przeciwwskazania do stosowania diety bogatej w sterole i stanole roślinne
Choć sterole i stanole roślinne działają wspomagająco w leczeniu niektórych zaburzeń stanu zdrowia, to nie są to związki polecane dla wszystkich.
Obniżanie poziomu cholesterolu w surowicy krwi pod wpływem steroli roślinnych jest związane z równoczesnym obniżaniem:
a) α- i ß-karotenu (prowitamin witaminy A),
b) likopenu – karotenoidu o właściwościach przeciwutleniających, występującego głównie w pomidorach,
c) badania wykazują, że wysokie spożycie steroli roślinnych może być potencjalnym czynnikiem ryzyka niedokrwiennej choroby serca.
Spożywania produktów wzbogacanych w sterole i stanole roślinne powinny się wystrzegać:
a) kobiety ciężarne,
b) karmiące piersią,
c) dzieci w wieku do 5 lat, ponieważ dla ich prawidłowego rozwoju niezbędny jest cholesterol. Niezaspokojenie zapotrzebowania na cholesterol w okresie wczesnego dzieciństwa może prowadzić do zaburzeń gospodarki lipidowej oraz chorób układu krążenia w wieku starszym,
d) produktów wzbogaconych w sterole/stanole roślinne nie powinny spożywać osoby zdrowe z prawidłowym poziomem cholesterolu,
e) osoby z podwyższonym poziomem cholesterolu i stosujące leki obniżające jego poziom, przed zastosowaniem produktów wzbogaconych w sterole/stanole roślinne, powinny skonsultować się z lekarzem.
Warto wiedzieć Skład i znakowanie produktów zawierających sterole/stanole roślinne zostało uregulowane prawnie.
Jak rozpoznać produkty wzbogacone w sterole roślinne?
a) na etykiecie produktu musi być jednoznaczne stwierdzenie, że są wzbogacone w sterole/stanole roślinne,
b) ponadto produkty zawierające fitosterole, estry fitosteroli, fitostanole i/lub estry fitostanoli, powinny być oznakowane w taki sposób, aby konsumenci mogli z łatwością ograniczyć spożycie w/w związków do ilości maksymalnie 3 g/dzień poprzez zarówno spożywanie jednej porcji zawierającej maksimum 3 g, jak i trzech porcji zawierających po 1g tych związków.
c) na etykiecie produktów wzbogaconych w sterole lub stanole roślinne producent może umieścić następujące oświadczenie zdrowotne: „Udowodniono, że sterole roślinne/stanole roślinne obniżają/zmniejszają poziom cholesterolu we krwi. Wysoki poziom cholesterolu jest czynnikiem ryzyka rozwoju choroby wieńcowej serca”.
d) producent ma obowiązek poinformowania konsumenta (na etykiecie produktu), że korzystny efekt występuje w przypadku dziennego spożycia 1,5-3 g steroli/stanoli roślinnych. Konsument musi być również poinformowany, że w przypadku żywności zapewniającej spożycie 1,5-2,4 g steroli/stanoli roślinnych, efekt ten wynosi 7-10%, a w przypadku żywności zapewniającej spożycie 2,5-3,0 g steroli/stanoli roślinnych, odpowiednio 10-12,5%. Ponadto konsument musi być poinformowany, że okres czasu do wystąpienia efektu wynosi 2-3 tygodnie.
Podsumowanie
Warto podkreślić, że spożywanie olejów roślinnych bogatych w sterole nie jest wystarczające do uzyskania efektu terapeutycznego. Typowa europejska dieta dostarcza bowiem ok. 200-400 mg fitosteroli dziennie. Tymczasem uważa się, że w celu obniżenia poziomu cholesterolu, powinno się je spożywać w ilości 1,5-3 g/dzień, czyli kilkakrotnie więcej. Dlatego wielu producentów żywności zaczęło wzbogacać swoje produkty spożywcze w fitosterole – sterole/stanole roślinne.
BIBLIOGRAFIA
Gordon M. H.: Analysis of minor compounds as an aid to authentication. In Oils and fats authentication. Ed.: Jee M., Blackwell Publishing, USA, 2000;
Helena Ciborowska, Anna Rudnicka „Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka” wydawnictwo lekarskie PZWL, wydanie IV, I druk, Warszawa 2014r
De Smet E., Mensik R. P., Jogchum P. : Effects of plant sterol and stanols on intestinal cholesterol metabolism: Suggested mechanisms from past to present. Mol Nutr Food Res 2012, 56:1058-1072;
Harcombe Z. and Baker J. S.: Plant sterols lower cholesterol, but increase risk for coronary heart disease. J Biol Sci 2014, 14 (3): 167-169;
Rozporządzenie Komisji (WE) z dnia 31 marca 2004r. dotyczące znakowania żywności i składników żywności z dodatkiem fitosteroli, estrów fitosteroli, fitostanoli i/lub estrów fitostanoli (2004/608/EC);
Rozporządzenie Komisji (UE) z dnia 20 czerwca 2014r. zmieniające rozporządzenia (WE) nr 983/2009 i (UE) nr 384/2010 w odniesieniu do warunków stosowania określonych oświadczeń zdrowotnych odnoszących się do wpływu steroli roślinnych i stanoli roślinnych na obniżanie poziomu cholesterolu LDL we krwi (2014/ 686/EC).
Układ hormonalny (układ endokrynny) człowieka jest układem wewnętrznego wydzielania hormonów, kontrolującym wiele funkcji fizjologicznych organizmu.
Za początki endokrynologii, czyli dziedziny medycyny zajmującej się chorobami układu wydzielania wewnętrznego, uważa się czas, gdy Robert Graves i Karl von Basedow opisali postać nadczynności tarczycy, która później została nazwana chorobą Graves-Basedowa. Historyczny wkład w rozwój nauki o hormonach mają również polscy uczeni, Napoleon Cybulski i Władysław Szymonowicz, którzy odkryli pierwszy hormon – adrenalinę.
Jak zbudowany jest układ hormonalny, jakie gruczoły dokrewne zawiera, jakie wydziela hormony, kim jest lekarz endokrynolog i jakimi problemami się zajmuje endokrynologia? Jakie hormony produkuje przysadka mózgowa i jakie hormony produkują nadnercza? Te wszystkie informacje i wiele innych znajdziecie w artykule. Zapraszamy do przeczytania.
Układ hormonalny człowieka zbudowany jest ze struktur wydzielających hormony. Należą do nich:
gruczoły dokrewne (gruczoły wydzielania wewnętrznego) – opisane w następnych rozdziałach artykułu,
komórki narządów, które nie należą do układu endokrynnego – trzustka, jądra i jajniki,
rozproszone komórki endokrynne – nie są zgrupowane w odrębne narządy, ani nawet w skupiska komórek, lecz są rozlokowane w nabłonkach różnych układów, głównie układu pokarmowego.
W organizmie człowieka hormony mogą być wydzielane również przez komórki, które nie mają struktury komórek gruczołowych. Są to np.:
komórki układu nerwowego (wazopresyna, oksytocyna, liberyny).
Z punktu widzenia pełnionej w organizmie funkcji, hormonem jest także witamina D.
Hormony definicja – czyli co to są hormony?
Hormon to substancja aktywna biologicznie, będąca chemicznym nośnikiem informacji przekazywanej między komórkami, inaczej można je określić jako cząsteczki sygnałowe. Klasyczne hormony to substancje wydzielane na drodze wydzielania wewnętrznego – hormony endokrynne – czyli substancje uwalnianie do krwi, z którą docierają do komórek docelowych.
Rodzaje i funkcje hormonów
Układ hormonalny człowieka umożliwia komunikację pomiędzy komórkami, a dzięki temu, funkcjonowanie całego organizmu człowieka. Przenosząc informacje pomiędzy tkankami i układami, układ hormonalny wpływa na:
trawienie i wchłanianie,
wzrost i rozwój człowieka,
metabolizm i utrzymanie odpowiedniego poziomu wody oraz substancji mineralnych,
funkcje rozrodcze,
przystosowanie do zmiennych warunków środowiska,
odpowiedź na stres.
Oprócz hormonów uwalnianych na drodze wydzielania wewnętrznego, przenoszących informacje wraz z krwią, istnieją również:
hormony neuroendokrynne
hormony autokrynne – oddziałują na komórki, w których są syntetyzowane, (przykładem jest interleukina-1),
hormony parakrynne – uwolnione przez tkankę hormonalną substancje sygnałowe nie są uwalnianie do krwiobiegu, ale oddziałują na okoliczne komórki poprzez płyn pozakomórkowy, dlatego nie działają na odległe tkanki lub narządy, działają lokalnie. Przykładem czynników parakrynnych są eikozanoidy – metabolity kwasu arachidonowego,
substancje justakrynne (neurokrynne) – należą do nich neuroprzekaźniki umożliwiające komunikację pomiędzy komórkami. Szczególnym rodzajem takich substancji są adrenalina i noradrenalina, które mogą być zarówno neuroprzekaźnikami (jeśli są przekazywane pomiędzy synapsami układu nerwowego) jak i hormonami (gdy są uwalnianie do krwi),
hormony intrakrynne – wywierają efekt biologiczny wewnątrz komórki, w które zostały wytworzone.
Rodzaje hormonów ze względu na ich budowę
Ze względu na budowę chemiczną wyróżniamy następujące grupy związków:
hormony białkowe – zalicza się do nich hormon wzrostu, TSH, prolaktynę, FSH i LH, insulinę i glukagon,
hormony peptydowe – to bardzo liczna grupa związków, do których zalicza się m.in. ACTH, leptynę i adiponektynę, endorfiny, oksytocynę, liberyny i wiele innych,
hormony pochodne aminokwasów – zalicza się do nich hormony tarczycy (tyroksyna i trijodotyronina), pochodne tryptofanu (serotonina i melatonina), katecholaminy (adrenalina, noradrenalina i dopamina),
hormony steroidowe (hormony sterydowe) – wspólną cechą tej grupy hormonów jest fakt, iż są pochodnymi steroidów, z których najważniejszym jest cholesterol. Zalicza się do nich hormony płciowe (żeńskie – progesteron i estradiol, męskie – testosteron), kortykosteroidy (kortyzol, aldosteron).
Do grupy hormonów steroidowych zalicza się również witaminę D.
grasica – gruczoł niezbędny dla rozwoju odporności, kontrolujący rozwój węzłów chłonnych i śledziony. Kluczowe znaczenie grasicy przypada na wczesny okres naszego życia, z chwilą kiedy nasz organizm osiągnie kompetencję immunologiczną, możemy funkcjonować bez grasicy, dlatego ulega ona stopniowemu zanikowi,
nadnercza – hormony nadnerczy to mineralkortykoidy (np. aldosteron), glikokortykoidy (np. kortyzol oraz androgeny,
trzustka – część endokrynną tego narządu stanowią wyspy trzustkowe, nazywane również wyspami Langerhansa. Komórki alfa wydzielają glukagon, komórki beta – insulinę, a komórki delta – somatostatynę,
jajniki – wydzielają żeńskie hormony płciowe, czyli progesteron i estrogeny,
Ujemne sprzężenie zwrotne, czyli jak funkcjonuje układ hormonalny?
Funkcjonowanie gruczołów dokrewnych człowieka regulowane jest przez tzw. sprzężenie zwrotne. Hormony sterujące pracą innych gruczołów dokrewnych produkowane są w przednim płacie przysadki mózgowej, z tego powodu uważana jest ona za „centrum dowodzenia” układu hormonalnego. W przysadce produkowane są TSH, ACTH, hormon wzrostu, FSH, LH i prolaktyna. Wydzielając te hormony do krwiobiegu, pobudza ona odpowiednie gruczoły do wydzielania hormonów.
Przykładowo wydzielając TSH przysadka mózgowa pobudza tarczycę do produkcji hormonów. Z chwilą, kiedy stężenie hormonów tarczycy osiągnie poziom wystarczający do zaspokojenia potrzeb organizmu, przysadka dostaje informację zwrotną, iż może przestać produkować TSH. Jeśli natomiast poziom hormonów tarczycy jest zbyt niski, jest to dla przysadki sygnałem, iż należy zacząć produkować więcej TSH. Takie sprzężenie zwrotne ujemne zapewnia prawidłową pracę układu hormonalnego człowieka.
Endokrynolog – czym się zajmuje lekarz?
Choroby układu hormonalnego to domena lekarza endokrynologa. Zdarza się, iż problemami związanymi z nieprawidłowościami wydzielania żeńskich hormonów płciowych zajmuje się ginekolog, lub ginekolog-endokrynolog, a hormonów męskich – lekarz androlog. Leczenie cukrzycy jest kompetencją diabetologa.
Czy do endokrynologa trzeba mieć skierowanie?
Lekarz endokrynolog jest specjalistą, do którego musimy mieć skierowanie od lekarza pierwszego kontaktu, jeśli chcemy odbyć wizytę w ramach NFZ.
Jakie badania zrobić przed wizytą u endokrynologa?
Endokrynolog jest lekarzem, który zajmuje się leczeniem wielu chorób układu wydzielania wewnętrznego, dlatego nie ma jednego pakietu badań, który może być zlecony przed wizytą. Lekarz zdecyduje o badaniach w zależności od problemu, z jakim przychodzi pacjent.
Jeśli są to problemy z tarczycą, mogą to być następujące badania:
Jak widać, pierwsza wizyta u endokrynologa łączy się z koniecznością zrobienia wielu badań. Aby uniknąć wykonywania niepotrzebnych testów, warto zasięgnąć porady lekarza. Jeśli jednak nie mamy takiej możliwości lub następna wizyta – z wynikami badań – miałaby miejsce po długim czasie oczekiwana, można skorzystać z powyższych podpowiedzi, lub z gotowych pakietów badań w ALAB laboratoria.
Podsumowanie
Układ hormonalny człowieka to bardzo skomplikowany układ gruczołów, tkanek i komórek, wywierający kluczowy wpływ na prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Wiedza o tym, jak zbudowany jest nasz układ endokrynny, jakie hormony wydziela i od czego zależy to wydzielanie, może być pomocą w obserwacji własnego organizmu i prawidłowości jego funkcjonowania.
PIŚMIENNICTWO
Wielka Interna, Endokrynologia, pod redakcją Wojciecha Zgliczyńskiego. Medical Tribune Polska, Warszawa 2020. Wydanie II
Szeroko pojęte choroby sercowo-naczyniowe, będące współczesną pandemią już od wielu lat, są główną przyczyną zgonów w krajach wysokorozwiniętych. Do tej grupy jest zaliczana choroba wieńcowa – co należy rozumieć pod tym pojęciem? Chcesz dowiedzieć się, czy Ty i Twoi bliscy cierpią z powodu tej choroby? Odpowiedź na wiele pytań znajdziesz w poniższym artykule.
Choroba niedokrwienna serca – co to za schorzenie?
Choroba wieńcowa jest częstą chorobą serca – na całym świecie dotyka aż około 130 milionów ludzi, a szacunki epidemiologiczne podają, że odsetek ten będzie stale rosnąć. Schorzenie jest skutkiem tworzenia się blaszki miażdżycowej w obrębie tętnic wieńcowych, ważnych naczyń krwionośnych zaopatrujących serce w tlen i składniki odżywcze. Wspomniana blaszka miażdżycowa, w miarę zwiększania swoich rozmiarów, prowadzi do stopniowego zwężania się światła tętnic, co z kolei prowadzi do niedokrwienia serca i występowania objawów.
Im więcej czynników sprzyjających tworzeniu się blaszek miażdżycowych, tym większa szansa na rozwój choroby wieńcowej. Stąd istnieje wiele czynników ryzyka i niektóre z nich można kontrolować. Są to:
nadciśnienie tętnicze,
podwyższone stężenie cholesterolu we krwi (tego o niskiej i bardzo niskiej gęstości),
cukrzyca i insulinooporność,
nadmierna masa ciała, a zwłaszcza otyłość,
palenie tytoniu, także bierne (!),
nieodpowiednia dieta zawierająca napoje słodzone, nadmierną ilość czerwonego mięsa oraz produkty wysokoprzetworzone,
Objawy choroby są zależne w głównej mierze od stopnia zwężenia tętnic wieńcowych. Klasyfikacji choroby wieńcowej – w pewnym uproszczeniu – dokonuje się w następujący sposób:
zawał mięśnia sercowego z uniesieniem odcinka ST w EKG (STEMI),
zawał mięśnia sercowego bez uniesienia odcinka ST (NSTEMI).
Do objawów stabilnej ChNS zalicza się:
ból w klatce piersiowej pojawiający się w trakcie wysiłku; ma on charakter piekący i/lub gniotący i/lub rozpierający, niekiedy z promieniowaniem do szyi, lewego barku czy lewej ręki,
uczucie niepokoju, nudności, duszność w trakcie odczuwania bólu,
spadek tolerancji wysiłku fizycznego,
zaburzenia rytmu serca.
Niestabilna postać ChNS objawia się podobnie jak stabilna, jednak objawy mogą występować w sposób nieprowokowany wysiłkiem fizycznym.
Klinicznie, tylko na podstawie objawów i badania przedmiotowego, nie da się określić podtypu zawału mięśnia sercowego. Ten dramatyczny stan zagrożenia życia daje następujące objawy:
bardzo silny ból w klatce piersiowej, trwający długo (nawet kilkanaście godzin), któremu niejednokrotnie towarzyszy lęk przed śmiercią,
UWAGA nr 1. Kojarzenie zawału serca tylko z bólem po lewej stronie klatki piersiowej jest błędem, gdyż lokalizacja bólu może się różnić w zależności od obszaru serca objętego niedokrwieniem; niekiedy jest on odczuwany nawet między łopatkami. Inna lokalizacja to nadbrzusze, często z towarzyszącymi nudnościami i wymiotami, co określa się mianem “brzusznej maski” zawał. Warto zauważyć, jak łatwo pomylić te objawy z pospolitym nieżytem żołądkowo-jelitowym.
UWAGA nr 2. Osoby chorujące na cukrzycę, z uwagi na uszkodzenie nerwów wskutek wysokiego stężenia glukozy, mogą nie odczuwać bólu z taką intensywnością jak osoby bez cukrzycy. Warto o tym pamiętać, gdyż w tej grupie chorych należy być szczególnie wyczulonym na wystąpienie objawów sugerujących zawał serca.
uczucie duszności,
obfite, zimne poty,
zblednięcie skóry,
osłabienie,
utrata przytomności; zawał serca może prowadzić do bardzo groźnych zaburzeń rytmu serca, które skutkują zatrzymaniem krążenia.
Choroba wieńcowa – jakie badania trzeba wykonać?
Badania krwi pomagają w ustaleniu rozpoznania i ocenie odpowiedzi na leczenie. W przypadku przewlekłych postaci ChNS należy oznaczyć panel lipidowy, który dostarcza ważnych informacji prognostycznych – dotyczy to zarówno cholesterolu całkowitego, LDL jak i HDL. Zwłaszcza przy współistnieniu nadmiernej masy ciała i/lub otyłości brzusznej, dokonywana jest ocena stężenia glukozy na czczo i – w zależności od wyniku – test doustnej tolerancji glukozy.
Ważnym badaniem jest elektrokardiografia, która jest zapisem czynności elektrycznej serca. Oprócz “świeżych” zmian niedokrwiennych, niekiedy pozwala na zidentyfikowanie “niemych” klinicznie niedokrwień, które pacjent przebył w przeszłości. Umożliwia także ocenę współistniejących zaburzeń rytmu serca.
W ostrych stanach często wykonuje się badania enzymów sercowych (troponina i kinaza kreatynowa) i peptydu natriuretycznego typu B (NT-proBNP) wraz z pełną morfologią krwi i panelami metabolicznymi. Jednak tego typu badania wykonywane są w warunkach szpitalnych.
Z badań obrazowych należy wspomnieć najważniejsze – koronarografię, która polega na wprowadzeniu środka cieniującego do naczyń krwionośnych i wykonanie zdjęcia rentgenowskiego serca. W ten sposób możliwe jest uwidocznienie zwężeń w tętnicach wieńcowych. Kolejnym istotnym badaniem jest echokardiografia, dzięki której jest możliwa ocena kurczliwości serca, efektywności jego pracy i stanu zastawek.
Choroba niedokrwienna serca – leczenie
Leczenie choroby niedokrwiennej serca składa się z kilku równie ważnych elementów. W niniejszym artykule pominiemy leczenie zawału serca, które każdorazowo odbywa się w warunkach szpitalnych.
W przypadku rozpoznania choroby niedokrwiennej serca kluczowe jest:
rzucenie palenia tytoniu,
regularna aktywność fizyczna; jej rodzaj oraz intensywność są ustalane przez lekarza w oparciu o nasilenie objawów,
eliminacja z diety produktów wysokoprzetworzonych, słodzonych, redukcja spożycia czerwonego mięsa,
farmakoterapia: leki obniżające stężenie cholesterolu LDL, leki obniżające zdolność płytek krwi do tworzenia skrzepów,
leczenie chorób współistniejących.
Choroba wieńcowa – rokowanie
Rokowanie w chorobie zależy od wielu czynników, z których – jak podano w poprzednich akapitach – niektóre można modyfikować, a innych nie. Ogólna zasada jest następująca: im mniej czynników ryzyka, tym mniejsza szansa na postęp choroby i wystąpienie ostrych powikłań. Należy pamiętać, że absolutną podstawą do zmniejszenia ryzyka jest postawa chorego, gdyż sama farmakoterapia – mimo, że w pewnym zakresie skuteczna – jest tylko jedną z części kontroli choroby.
Podsumowanie
Choroba niedokrwienna serca jest powszechna. Do jej wystąpienia prowadzą czynniki, których nie da się zmienić, jednak w większości są to czynniki modyfikowalne. Objawami ChNS są m.in. ból w klatce piersiowej, duszność, uczucie niepokoju, osłabienie i uczucie lęku. Diagnostyka ma na celu ocenę ryzyka wystąpienia ostrych powikłań, najczęstszych chorób współistniejących, stopień zwężenia tętnic wieńcowych jak i obecność przebytych epizodów niedokrwienia. Leczenie składa się nie tylko z farmakoterapii, ale – przede wszystkim – ze zmiany stylu życia.
Źródła
Brown JC, Gerhardt TE, Kwon E. Risk Factors for Coronary Artery Disease. [Updated 2023 Jan 23]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554410/
Virani SS, Newby LK, Arnold SV, Bittner V, Brewer LC, Demeter SH, Dixon DL, Fearon WF, Hess B, Johnson HM, Kazi DS, Kolte D, Kumbhani DJ, LoFaso J, Mahtta D, Mark DB, Minissian M, Navar AM, Patel AR, Piano MR, Rodriguez F, Talbot AW, Taqueti VR, Thomas RJ, van Diepen S, Wiggins B, Williams MS; Peer Review Committee Members. 2023 AHA/ACC/ACCP/ASPC/NLA/PCNA Guideline for the Management of Patients With Chronic Coronary Disease: A Report of the American Heart Association/American College of Cardiology Joint Committee on Clinical Practice Guidelines. Circulation. 2023 Aug 29;148(9):e9-e119. doi: 10.1161/CIR.0000000000001168. Epub 2023 Jul 20. Erratum in: Circulation. 2023 Sep 26;148(13):e148. doi: 10.1161/CIR.0000000000001183. Erratum in: Circulation. 2023 Dec 5;148(23):e186. doi: 10.1161/CIR.0000000000001195. PMID: 37471501. https://www.ahajournals.org/doi/full/10.1161/CIR.0000000000001168?rfr_dat=cr_pub++0pubmed&url_ver=Z39.88-2003&rfr_id=ori%3Arid%3Acrossref.org
Khan MA, Hashim MJ, Mustafa H, Baniyas MY, Al Suwaidi SKBM, AlKatheeri R, Alblooshi FMK, Almatrooshi MEAH, Alzaabi MEH, Al Darmaki RS, Lootah SNAH. Global Epidemiology of Ischemic Heart Disease: Results from the Global Burden of Disease Study. Cureus. 2020 Jul 23;12(7):e9349. doi: 10.7759/cureus.9349. PMID: 32742886; PMCID: PMC7384703. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7384703/
Sanchis-Gomar F, Perez-Quilis C, Leischik R, Lucia A. Epidemiology of coronary heart disease and acute coronary syndrome. Ann Transl Med. 2016 Jul;4(13):256. doi: 10.21037/atm.2016.06.33. PMID: 27500157; PMCID: PMC4958723. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4958723/
Bösner S, Becker A, Abu Hani M, Keller H, Sönnichsen AC, Haasenritter J, Karatolios K, Schaefer JR, Baum E, Donner-Banzhoff N. Accuracy of symptoms and signs for coronary heart disease assessed in primary care. Br J Gen Pract. 2010 Jun;60(575):e246-57. doi: 10.3399/bjgp10X502137. PMID: 20529488; PMCID: PMC2880766. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2880766/
Miopatie zapalne to grupa przewlekłych chorób autoimmunologicznych, w których układ odpornościowy atakuje mięśnie, prowadząc do ich zapalenia i osłabienia. Objawy tych schorzeń są zróżnicowane i mogą dotyczyć nie tylko mięśni, ale także innych narządów, takich jak skóra, stawy, płuca czy serce. Miopatie zapalne mogą znacząco pogarszać jakość życia pacjentów, a w niektórych przypadkach stanowić zagrożenie dla ich i życia.
Idiopatyczne zapalne miopatie (ang. idiopathic inflammatory myopathies,IIM) to grupa chorób autoimmunologicznych,w których układ odpornościowy atakuje włókna mięśniowe, prowadząc do ich zapalenia. Towarzyszą im bardzo zróżnicowane objawy kliniczne. Ponadto, w poszczególnych przypadkach odmiennie może przebiegać odpowiedź na leczenie i inne może być rokowanie. Chociaż osłabienie mięśni jest zazwyczaj głównym objawem, inne narządy, takie jak skóra, stawy, płuca, serce i przewód pokarmowy, również mogą zostać zajęte, a czasami to właśnie te objawy dominują, co potwierdza, że IIM są chorobami zapalnymi o charakterze układowym.
Miopatie zapalne często są poważnymi chorobami, które mogą zagrażać życiu pacjenta.Są to schorzenia przewlekłe, skłonne do nawrotów, które znacząco pogarszają jakość życia osób na nie cierpiących.Ze względu na zróżnicowany obraz kliniczny badania laboratoryjne odgrywają kluczową rolę w postawieniu właściwego rozpoznania.
Postaci miopatii zapalnych
Na podstawie różnych cech klinicznych, histopatologicznych i serologicznych, IIM dzieli się na 4 główne typy:
wtrętowe zapalenie mięśni (ang. inclusion body myositis,IBM),
martwicze autoimmunologiczne zapalenie mięśni (ang. necrotising autoimmune myopathy, NAM).
Do miopatii zapalnych zalicza się również młodzieńczezapalenie skórno-mięśniowe. Jest to rzadka choroba autoimmunologiczna, która występuje u dzieci, zazwyczaj poniżej 16. roku życia.
Objawy, leczenie i rokowania, różnią się w zależności od typu miopatii. Ze względu na dość ciężki przebieg choroby, sprawna i precyzyjna diagnostyka IIM jest kluczowa. Badanie autoprzeciwciał stanowi bardzo cenne narzędzie, które pozwala na rozróżnienie typów miopatii zapalnych trudnych do odróżnienia na podstawie objawów klinicznych oraz na ustalenie prawidłowej diagnozy. Autoprzeciwciała występujące u pacjentów chorujących na miopatie zapalne dzieli się na przeciwciała swoiste dla zapalenia mięśni (ang. myositis specific antibodies, MSA) oraz przeciwciała związane z zapaleniem mięśni (ang. myositis-associated antibodies, MAA).
Miopatie zapalne a nowotwory
Miopatie związane z nowotworem są również uważane w niektórych źródłach za odrębny podtyp miopatii.Stanowią one prawie połowę wszystkich przypadków IIM (z wyłączeniem wtrętowego zapalenia mięśni) u osób powyżej 65. roku życia, ale mniej niż 10% w młodszych populacjach. Ostatnia metaanaliza pacjentów z PM lub DM wykazała silny związek pomiędzy tymi chorobami a nowotworami. U kobiet najczęstsze są nowotwory piersi i jajników, podczas gdy u mężczyzn dominują nowotwory płuc i prostaty. Inne nowotwory to chłoniaki, rak jelita grubego, trzustki i pęcherza moczowego.Z tego względu, pacjentom chorującym na miopatie zapalne zaleca się regularne badania przesiewowe w kierunku nowotworów.
Pacjentom z miopatiami zapalnymi rekomenduje się wykonanie tomografii komputerowej klatki piersiowej i brzucha, ultrasonografii miednicy oraz mammografii u kobiet. Mężczyznom zaleca się ultrasonografię jąder, a zarówno mężczyznom, jak i kobietom powyżej 50. roku życia – kolonoskopię. W przypadku negatywnego wyniku pierwszego badania przesiewowego, zaleca się jego powtórzenie po 3–6 miesiącach, a następnie regularne wykonywanie kolejnych badań co 6 miesięcy przez okres 4 lat. Pomocne może być również okresowe badanie markerów nowotworowych.
Większość miopatii zapalnych, z wyjątkiem wtrętowego zapalenia mięśni (IBM), objawia się osłabieniem mięśni proksymalnych (mięśnie zlokalizowane najbliżej tułowia, łącznie z górną częścią nóg, biodrami, górną częścią rąk, ramionami oraz samym tułowiem). Pacjenci mogą skarżyć się na narastające trudności z wstawaniem z krzesła, wchodzeniem po schodach, myciem włosów czy podnoszeniem przedmiotów. Czynnościom tym może towarzyszyć ból mięśni i ich tkliwość. U niektórych pacjentów rozwija się duszność związana ze śródmiąższową chorobą płuc lub osłabieniem mięśni oddechowych, zaburzenia połykania, wynikające z zajęcia przełyku lub gardła, niewydolność serca lub arytmia z powodu zapalenia mięśnia sercowego, a także krwawienia z przewodu pokarmowego.
Zapalenie skórno-mięśniowe (DM) – zwykle objawia się jako nagłe lub postępujące osłabienie mięśni proksymalnych, któremu towarzyszy charakterystyczna wysypka skórna. Typowe wysypki obejmują: rumień na szyi, plecach, ramionach, policzkach i twarzy oraz fioletowe przebarwienia powiek, często związane z obrzękiem okołogałkowym. Pacjenci zgłaszają trudności we wstawaniu z krzesła, wchodzeniu po schodach, podnoszeniu przedmiotów oraz czesaniu włosów. Choroba zazwyczaj nie jest „bolesna”, jednak w ostrym przebiegu i w przypadku obecności zwapnień podskórnych, ból może być znaczący. U niektórych pacjentów rozwijają się: duszność związana ze śródmiąższową chorobą płuc lub osłabieniem mięśni oddechowych, zaburzenia połykania, wynikające z zajęcia przełyku lub gardła, niewydolność serca lub arytmia z powodu zapalenia mięśnia sercowego, a także krwawienia z przewodu pokarmowego. Zapalenie skórno-mięśniowe może występować samodzielnie lub współistnieć z innymi zespołami.
Zapalenie wielomięśniowe (PM) – objawia się zajęciem mięśni oraz narządów wewnętrznych, podobnie jak w przypadku zapalenia skórno-mięśniowego, ale bez wysypki. Zazwyczaj występuje u dorosłych, częściej u kobiet, powyżej 20. roku życia i, w przeciwieństwie do DM, rzadko dotyka dzieci. Typowo objawia się postępującym osłabieniem mięśni szyi oraz mięśni kończyn. Częstymi dolegliwościami są bóle mięśni i tkliwość. U jednej trzeciej pacjentówwystępują problemy z przełykaniem. Najczęstszymi pozamięśniowymi objawami są śródmiąższowa choroba płuc oraz zapalenie mięśnia sercowego.
Wtrętowe zapalenie mięśni (IBM) –prowadzi do osłabienia i degeneracji mięśni w określonych obszarach ciała.Najczęściej dotkniętymi obszarami są nadgarstki i palce, przednia część ud oraz przednia część nóg poniżej kolan. W miarę jak mięśnie w tych obszarach stopniowo się osłabiają, mogą wystąpić następujące objawy: częste potykanie się i upadki, utrata stabilności kolan, utrata zdolności chodzenia lub sprawności dłoni, trudności w podnoszeniu przedniej części stopy (tzw. opadająca stopa). Objawy te zazwyczaj rozwijają się stopniowo, w ciągu kilku miesięcy, a czasami lat, i zawsze występują jednocześnie lub w równym stopniu po obu stronach ciała.
Martwicze autoimmunologiczne zapalenie mięśni (NAM) –charakteryzuje się postępującym osłabieniem mięśni proksymalnych, głównie ramion i bioder, bez towarzyszącej wysypki skórnej.Osoby z NAM często mają objawy bólu mięśniowego (myalgia) oraz trudności w przełykaniu (dysfagia). Osłabienie mięśni w NAM rozwija się zazwyczaj szybciej i jest bardziej nasilone niż w PM.
Występujące u dzieci i młodzieży młodzieńcze zapalenie skórno-mięśniowe charakteryzuje się zapaleniem mięśni oraz specyficznymi zmianami skórnymi.Choroba tamoże prowadzić do osłabienia mięśni, bólu oraz zmęczenia, a w niektórych przypadkach także do zajęcia narządów wewnętrznych, co może zagrażać życiu.
Miopatie zapalne – diagnostyka przeciwciał
W celu postawienia odpowiedniej diagnozy, badania powinny obejmować dokładny wywiad lekarski, badanie fizykalne, rutynowe testy laboratoryjne (morfologia krwi, pełny panel metaboliczny, enzymy mięśniowe, hormon stymulujący tarczycę oraz inne ukierunkowane badania w razie potrzeby), badania serologiczne w kierunku specyficznych autoprzeciwciał, badania obrazowe, ocenę neurologiczną, badanie przewodnictwa nerwowego oraz biopsję mięśni. Należy rozważyć również wpływ czynników środowiskowych, niedawno przebyte infekcje, stosowane leki oraz suplementy diety.
Kryteria kliniczne nadal są używane do klasyfikacji choroby, jednakże identyfikacja autoprzeciwciał w surowicy pacjenta może pomóc zidentyfikować postać choroby z uwzględnieniem charakterystycznych objawów.
Oznaczanie autoprzeciwciał specyficznych dla miopatii zapalnych może pomóc w różnicowaniu fenotypu klinicznego i potwierdzeniu diagnozy. Obecnie MSA stanowią grupę ponad 20 autoprzeciwciał, z których każde może występować z różną częstością w konkretnej postaci klinicznej choroby. Przeciwciała te cechuje wysoka, sięgająca 100% specyficzność, co oznacza, że nie występują one raczej w innych stanach klinicznych ani u osób zdrowych.
W diagnostyce miopatii zapalnych zalecane jest stosowanie jak najszerszych badań panelowych w kierunku autoprzeciwciał. Im szerszy zakres badań, tym większa szansa na wykrycie specyficznych autoprzeciwciał, które mogą wskazać na konkretny typ miopatii zapalnej. Dzięki temu można precyzyjniej zdiagnozować chorobę, co pozwala na lepsze dobranie odpowiedniego leczenia. Szerokie panele zwiększają również szansę na wykrycie rzadkich wariantów choroby i innych współistniejących zaburzeń autoimmunologicznych. Profil Myositis (profil zapalenia mięśni) jest precyzyjnym narzędziem diagnostycznym, które pozwala na oznaczenie podczas jednego badania przeciwciał przeciwko 18 antygenom.
Miopatie zapalne – metody leczenia
Główne cele terapii miopatii zapalnych to przywrócenie siły mięśni, kontrola lub eliminacja zapalenia, ochrona innych organów przed uszkodzeniem i poprawa jakości życia chorego. Optymalne leczenie powinno mieć charakter wielodyscyplinarny, obejmujący neurologię, reumatologię, dermatologię, pulmonologię, terapię fizyczną i zajęciową oraz logopedię.Pierwszą linią leczenia u dorosłych z DM, PM i NAM jest zwykle wprowadzenie wysokich dawek kortykosteroidów. W wielu przypadkach konieczne jest również równoczesne rozpoczęcie leczenia immunosupresyjnego. Decyzja o wprowadzeniu drugiej linii leczenia zależy od stopnia osłabienia mięśni, początkowej reakcji na kortykosteroidy, ryzyka nawrotu choroby oraz zwiększonego ryzyka powikłań związanych z terapią sterydową (np. cukrzyca, osteoporoza).
Po zakończeniu leczenia inicjującego wprowadza się zwykle roczną terapię podtrzymującą, mając na celu stopniowe zmniejszanie dawki leku, aby zminimalizować ryzyko działań niepożądanych i jednocześnie kontrolować objawy choroby. Leczenie długoterminowe (faza późna) wprowadza się w celu utrzymywania remisji i zapobiegania nawrotom. Faza ta trwa od 1 roku do 3 lat, dąży się w niej do stosowania jak najmniejszych skutecznych dawek leków. Zaleca się również łączenie leczenia farmakologicznego z indywidualnie dobranymi ćwiczeniami.
Podsumowanie
Miopatie zapalne to grupa schorzeń o zróżnicowanych objawach i przyczynach. W ostatnich latach dostępne są nowe narzędzia do ich diagnostyki i leczenia. Wczesne rozpoznanie i skuteczne leczenie są kluczowe dla uzyskania najlepszych wyników i poprawy zdrowia pacjentów. Współczesne klasyfikacje miopatii zapalnych, rozwinięte na przestrzeni lat, poprawiły skuteczność diagnostyki dzięki ulepszonym metodom badania i obrazowania mięśni. Postępy w badaniach serologicznych (badania autoprzeciwciał) pozwalają na wczesne postawienie rozpoznania, dostarczają istotnych informacji o powiązaniach z innymi chorobami i wpływają na prognozy dotyczące leczenia.
Piśmiennictwo
Malik A. et al., Idiopathic Inflammatory Myopathies: Clinical Approach and Management, Clinical Approach and Management. Front. Neurol, 2016; 7: 64, doi: 10.3389/fneur.2016.00064.
Kucharz J.E. et al., Idiopatyczna miopatia zapalna (zapalenie wielomięśniowe, skórno-mięśniowe, martwicze autoimmunologiczne zapalenie mięśni i zapalenie mięśni z ciałkami wtrętowymi),Reumatologia, 2016;1: 45–50, doi: 10.5114/reum.2016.59998.
Castro C. et al., Diagnosis and treatment of inflammatory myopathy: issues and management,Ther Adv Musculoskel Dis, 2012; 4; 2: 111–120, doi: 10.1177/ 1759720X11425092.
Ashton C. et al., Idiopathic inflammatory myopathies: a review,Internal Medicine Journal 51, 2021; 845–852.
Białka są podstawowym makroskładnikiem diety, które odpowiadają, m.in. za budowę i odbudowę tkanek oraz uczucie sytości. Są również składnikiem wielu enzymów i hormonów. Dzienne zapotrzebowanie na białko różni się w zależności od wieku, masy ciała, stanu fizjologicznego i aktywności fizycznej. Sprawdź, jakie są najlepsze źródła białka w diecie oraz jak obliczyć swoje zapotrzebowanie na nie.
Białka są składnikami każdej komórki naszego ciała – odpowiadają za ich funkcjonowanie i tym samym mają swój udział niemal we wszystkich procesach biologicznych.
Organizm cały czas buduje nowe i odbudowuje „uszkodzone” komórki – odpowiada za wzrost i rozwój dzieci, gojenie ran, tworzenie blizn (kolagen).
Budują i odbudowują tkankę mięśniową (miozyna i aktyna).
Odpowiadają za uzupełnianie naturalnych ubytków – wzrost włosów, paznokci, regeneracja złuszczonego naskórka (keratyna).
Biorą udział w krzepnięciu krwi (trombina, fibrynogen, fibryna).
Wchodzą w skład enzymów odpowiedzialnych za trawienie (np. proteazy, lipazy i amylazy).
Wchodzą w skład wielu hormonów, które regulują procesy fizjologiczne (np. regulacja gospodarki węglowodanowej przez insulinę).
Wiążą i przenoszą tlen (hemoglobina i mioglobina).
Transportują lipidy i cholesterol (lipoproteiny).
Transportują i magazynują żelazo (m.in. transferryna, ferrytyna).
Transportują glukozę, potas i sód (transferaza).
Odpowiadają za pracę układu odpornościowego – niszczą bakterie chorobotwórcze i wirusy (przeciwciała).
Utrzymują równowagę kwasowo-zasadową poprzez wiązanie lub uwalnianie jonów wodoru (białczany i inne białka buforujące).
Odgrywają ważną rolę w procesie widzenia – przenoszą bodźce świetlne do zakończeń układu nerwowego (rodopsyna).
Regulują gospodarkę wodną – odpowiadają za wiązanie wody (albuminy).
Jakie są źródła białka w diecie?
Białko możemy dostarczyć z różnych źródeł. Naturalnym źródłem są produkty spożywcze – zarówno pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego.
Produktami pochodzenia zwierzęcego bogatymi w białko są: jaja, mięso, ryby, mleko i produkty mleczne.
Z punktu widzenia żywieniowego, białka dzielimy również na pełnowartościowe i niepełnowartościowe.
Pełnowartościowe, czyli takie, które zawierają wszystkie niezbędne aminokwasy egzogenne i to w takich proporcjach, które pozwalają na ich maksymalne wykorzystanie w syntezie białek ustrojowych. Do pełnowartościowych źródeł białka należą, przede wszystkim, białka pochodzenia zwierzęcego, jak również białka nasion komosy ryżowej oraz soi.
Niepełnowartościowe, czyli takie, których zawartość aminokwasów egzogennych jest mniejsza, proporcje między nimi nie są idealne lub brakuje niektórych aminokwasów. Do białek niepełnowartościowych zalicza się większość białek pochodzenia roślinnego.
Białka pochodzące z produktów zwierzęcych mają najlepszy skład aminokwasowy i tym samym wartość odżywczą. Poniższa tabela zawiera zawartość białka w 100 g wybranych produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego.
Źródło: Opracowanie własne
Białka pochodzenia roślinnego
Prawie wszystkie białka pochodzenia roślinnego należą do białek niepełnowartościowych – wyjątek stanowi np. białko soi, którego wartość odżywcza jest zbliżona do białka mięsa.
Wartość odżywczą białek z produktów roślinnych można zwiększyć poprzez spożywanie ich razem z białkami z produktów zwierzęcych np. chleb z jajkiem. Dochodzi wówczas do tzw. uzupełniania aminokwasów – niedobór jakiegoś aminokwasu w jednym białku jest rekompensowany zawartością tego aminokwasu w drugim białku.
Poniższa tabela zawiera zawartość białka w 100 g wybranych produktów spożywczych pochodzenia roślinnego.
Źródło: Opracowanie własne
Jakie jest zapotrzebowanie na białko u dzieci, dorosłych i starszych?
Zalecany udział białka w pokryciu zapotrzebowania na energię różni się w zależności od wieku.
Niemowlęta i małe dzieci 0-2 lata: 5-15% energii
Pozostałe dzieci, młodzież oraz osoby dorosłe: 10-20% energii
Osoby starsze ≥65 roku życia: 15-20% energii
Zalecana podaż białka w ilości 5-15% energii dla dzieci w wieku 0-2 lata zapewnia ich prawidłowy wzrost i rozwój. Tak duża rozbieżność wynika z tego, że małe dzieci w tym czasie rozszerzają dietę. Mleko matki pokrywa około 5%, a posiłki ze stołu rodzinnego około 15% energii z białka.
Oszacowując zapotrzebowanie na białko dla osób dorosłych, bierze się pod uwagę wiek, masę ciała, stan fizjologiczny, stan zdrowia, aktywność fizyczną oraz zapotrzebowanie na energię. Energia pochodząca z białka powinna mieścić się w zakresie od 10% do 20%.
Zaleca się, aby osoby powyżej 65 roku życia spożywały nieco większą ilość białka. U tych osób częściej występują choroby przewlekłe, które mogą prowadzić do strat białka w przypadku ich zaostrzeń. Częściej dochodzi również do hospitalizacji i utraty apetytu. Co więcej, wraz z wiekiem fizjologicznie następuje stopniowa utrata masy i siły mięśniowej. Z tego powodu rekomenduje się, aby dzienne zapotrzebowanie na białko u osób starszych było większe niż 15%.
Czy zapotrzebowanie na białko jest inne u kobiet i mężczyzn?
Normy na białko są takie same dla kobiet i mężczyzn. Dla zdrowej osoby dorosłej o prawidłowej masie ciała (BMI 18,5-24,9 kg/m²) oraz uprawiającej regularną aktywność fizyczną, białko powinno pokrywać 10-20% energii i odpowiadać spożyciu białka w granicach 0,9 – 1,2 g/kg m.c./dobę. Z tego wynika, że kobieta w zależności od masy ciała powinna spożywać 41-72 gramów, natomiast mężczyzna 45-81 gramów białka dziennie.
Większe zapotrzebowanie na białko mają kobiety będące w ciąży oraz karmiące piersią, jak również sportowcy.
Czy osoby aktywne potrzebują więcej białka?
Osoby uprawiające sport rekreacyjnie lub stosujące lekkie treningi dla zdrowia, nie wymagają większej ilości białka. Według Światowej Organizacji Zdrowia WHO są to: 150-300 minut tygodniowo aerobowej aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności lub 75-150 minut aerobowej aktywności fizycznej o dużej intensywności.
Zwiększone zapotrzebowanie na białko mają sportowcy, którzy trenują intensywnie, zwłaszcza dyscypliny wytrzymałościowe lub siłowe. Większa podaż białka u tych osób wpływała na większą masę i siłę mięśni, jej przyrost podczas treningu, regenerację oraz większe wydalanie azotu podczas treningów. Sportowcy powinni spożywać białko w zależności od uprawianej dyscypliny od 1,4 do 2,0 g/ kg m.c./d. Dolna granica dotyczy sportów wytrzymałościowych, tj. maratony, gry zespołowe, natomiast górna, dyscyplin siłowych, tj. podnoszenie ciężarów, boks, judo.
Przy jakich chorobach należy uważać na białko w diecie?
Na ilość białka w diecie należy uważać, przede wszystkim, przy chorobach nerek. W zależności od stężenia eGFR w surowicy i od zaawansowania choroby, pacjent powinien spożywać określoną ilość białka zgodnie z zaleceniami lekarza. Zalecana podaż białka może wynosić nawet 0,6 g/kg/d. Jadłospis pacjentów z niewydolnością nerek opiera się wówczas na specjalnych produktach niskobiałkowych – pieczywie i innych niskobiałkowych zamiennikach zwyczajnych produktów.
Również osoby z alergiami pokarmowymi na białka jaj, mleka krowiego, zbóż lub roślin strączkowych powinny na nie uważać. Mogą wystąpić niepożądane reakcje po ich spożyciu tj. astma, katar, zmiany skórne czy biegunki. Organizm będzie również nieprawidłowo reagował w przypadku nietolerancji pokarmowych. Występuje wówczas ograniczone wchłanianie, trawienie lub metabolizowanie niektórych składników pokarmowych na skutek niedostatecznej aktywności lub brakiem niektórych enzymów.
Ile wynosi zapotrzebowanie na białko w ciąży i w czasie laktacji?
W ciąży i w okresie laktacji zapotrzebowanie na białko jest większe. Są to stany fizjologiczne, które odpowiadają głównie za budowę nowych tkanek płodu. Zgodnie z polskimi normami, kobiety będące w ciąży powinny zwiększyć spożycie białka do 1,2 g, a kobiety karmiące piersią do 1,45 g/kg aktualnej masy ciała/ dobę (przy wyłącznym karmieniu piersią przez pierwsze 6 miesięcy). Tak samo jak w przypadku pozostałych kobiet, białka powinny pokrywać 10-20% energii.
Ile wynosi i jak obliczyć dzienne zapotrzebowanie na białko?
Jeśli jesteś osobą zdrową, możesz samodzielnie obliczyć swoje zapotrzebowanie na białko. Wystarczy, że uwzględnisz: wiek, stan fizjologiczny, normę na białko oraz masę ciała.
Krok 1. Sprawdź, do jakiej grupy osób należysz i jaka jest rekomendowana dla niej norma na białka.
Krok 2. Pomnóż swoją aktualną masę ciała przez normę podaną w tabeli.
Aktualna masa ciała [kg] x Zalecana ilość białka [g/kg masy ciała]
Przykład 1. Dla zdrowej kobiety w wieku 40 lat o wzroście 163 cm, masie ciała 60 kg i umiarkowanej aktywności fizycznej, wystarczające zapotrzebowanie na białko wynosi: 60 kg x 0,9 g białka = 54 g białka / dzień
Przykład 2. Dla mężczyzny w wieku 35 lat o wzroście 174, masie ciała 78 kg i dużej aktywności fizycznej (4 treningi siłowe w tygodniu) wystarczające zapotrzebowanie na białko wynosi: 81 kg x 1,7 g białka » 138 g białka / dzień
Krok 3. Oblicz za pomocą powyższych tabel lub etykiet na opakowaniach preferowanych przez siebie produktów, w jakiej ilości pokryją Twoje zapotrzebowanie na białko w ciągu dnia.
Przykład 1. 54 g białka » napój owsiany 200 ml (1,4 g białka) + chleb żytni razowy 4 kromki (8,3 g białka) + szynka z indyka 1 plaster 10 g (1,7 g białka) + ryż basmati 70 g (6,4 g białka) + mięso z kurczaka 120 g (25,8 g białka) + kefir 100 g (3,3 g białka) + jajko 1 sztuka (7,5 g białka)
Przykład 2. 138 g białka » mleko 2% 250 ml (8,5 g białka) + chleb graham 5 kromek (13,3 g białka) + twaróg półtłusty 125 g (22,5 g białka) + ryż basmati 100 g (9,2 g białka) + mięso z kurczaka 200 g (43 g białka) + jogurt typu skyr 150 g (16,5 g białka) + jajko 3 sztuki (22,5 g białka)
Jakie są skutki nadmiernego spożycia białka?
Spożywanie nadmiernych ilości białka może prowadzić do otyłości i dyslipdemii, a w konsekwencji do rozwoju miażdżycy i nadciśnienia tętniczego. Wynika to z tego, że nadmiar białka w diecie związany jest najczęściej z nadmierną konsumpcją takich produktów jak mięso, wyroby mięsne, czy różnego rodzaju sery.
Spożywanie białka w zbyt dużych ilościach może prowadzić również do nadmiernego wydalania wapnia z moczem i w konsekwencji do osteoporozy, kwasicy czy powstawania kamieni nerkowych. Zbyt duże ilości białka przeciążają nerki i wątrobę.
Podsumowanie
Zapotrzebowanie na białko jest dla każdego inne. W planowaniu codziennych posiłków, warto uwzględnić swoje zapotrzebowanie na ten makroskładnik. Pełni ono różnorodne funkcje, a jego odpowiednia podaż wraz z codzienną dietą i regularną aktywnością fizyczną przekłada się na prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu. Dla osób dorosłych białko powinno pokrywać 10-20% energii.
Jedną z zasad prawidłowego żywienia jest zachowanie różnorodności spożywanych produktów. Poprzez spożywanie różnych produktów białkowych, zarówno pochodzenia zwierzęcego jak i roślinnego, dostarczamy wszystkie aminokwasy egzogenne.
Bibliografia
Normy_zywienia_2020web-1.pdf (pzh.gov.pl)
WHO_WYTYCZNE DOTYCZĄCE AF.pdf
66919-198124-1-SM (4).pdf
broszura_bialko.pdf (pzh.gov.pl)
Kunachowicz i wsp. 2017 Tabele składu i wartości odżywczej żywności
Susannah Cahalan to amerykańska dziennikarka, której historia stała się znana dzięki autobiograficznej książce „Brain on Fire: My Month of Madness” (pol. „Umysł w ogniu: Miesiąc obłędu”). Opisała w niej swoje dramatyczne doświadczenia związane z ciężką chorobą neurologiczną – autoimmunologicznym zapaleniem mózgu (AZM), które początkowo zostało błędnie zdiagnozowane jako problemy natury psychicznej. Z tego artykułu dowiesz się, czym jest AZM, jakie są objawy tej choroby, jak wygląda diagnostyka i leczenie, jakie są rokowania oraz poznasz bardziej szczegółowo historię Susannah.
Autoimmunologiczne zapalenie mózgu – co to za choroba?
Autoimmunologiczne zapalenia mózgu (ang. autoimmune encephalitis) to zróżnicowana grupa chorób rzadkich centralnego układu nerwowego o podłożu autoimmunizacyjnym. Do rozwoju choroby dochodzi na skutek „błędnego” działania układu odpornościowego, który wytwarza przeciwciała antyneuralne atakujące komórki mózgu.
W przypadku AZM obecność nowotworu nie jest oczywista, ale u części pacjentów choroby te mogą mieć tzw. charakter paranowotworowy – układ odpornościowy rozpoznaje wówczas komórki nowotworowe i wytwarza przeciwko nim przeciwciała. Przeciwciała te po pewnym czasie mylnie zaczynają atakować własne komórki, a w przypadku AZM dochodzi do ich reakcji z komórkami obecnymi w mózgu.
Manifestacja kliniczna AZM zależy w dużej mierze od rodzaju wytwarzanych przeciwciał antyneuralnych, które atakują białka synaptyczne, prowadząc do zapalenia mózgu. Pierwszy przypadek AZM z obecnością przeciwciał anty-NMDAR (NMDAR, ang. N-methyl-D-aspartate receptors), które jest najczęstszym rodzajem AZM, zdiagnozowano w 2005 roku i opisano dwa lata później. Choroba ta może dotknąć osoby w każdym wieku (zwykle diagnozowana jest u osób młodych, częściej u kobiet niż u mężczyzn), rozwijając się jako szybko postępująca encefalopatia (przewlekłe lub trwałe uszkodzenie mózgu).
W przypadku autoimmunologicznego zapalenia mózgu typu anty-NMDAR prawdopodobieństwo występowania towarzyszącego nowotworu wynosi około 60% i zależy od wieku i płci. U większości chorych kobiet, szczególnie młodych, występują nowotwory jajników (potworniaki).
Objawy autoimmunologicznego zapalenia mózgu
AZM objawia się szerokim spektrum objawów, zarówno neurologicznych, jak i psychiatrycznych,które mogą rozwijać się w ciągu kilku tygodni do trzech miesięcy. W początkowej fazie choroby obserwuje się niespecyficzne objawy grypopodobne (ból głowy, gorączka, nudności, ból mięśni). Z czasem, po okresie „grypopodobnym”, pojawiają się zwykle:
napady drgawkowe,
ślinotok,
oczopląs,
dyskineza twarzowa (mimowolne ruchy twarzy),
trudności z utrzymaniem równowagi, mową lub widzeniem,
zmiany w zachowaniu, takie jak pobudzenie, strach lub euforia,
utrata pamięci,
silny lęk lub ataki paniki,
psychozy,
halucynacje,
bezsenność,
zaburzenia oddychania i rytmu serca,
utrata świadomości lub śpiączka.
W związku z ciężkim przebiegiem choroby (śpiączka, stany padaczkowe itd.) chorzy wymagają długotrwałej i intensywnej opieki medycznej.
Z powodu występowania objawów psychotycznych, duża liczba pacjentów poddawana jest obserwacji i leczeniu psychiatrycznemu, co opóźnia postawienie odpowiedniego rozpoznania.
Diagnostyka i leczenie autoimmunologicznego zapalenia mózgu
Postępy w badaniach nad tą jednostką chorobową doprowadziły do odkrycia nowych biomarkerów. Zgodnie z rekomendacjami z 2021 roku jednym z istotnych elementów diagnostyki autoimmunologicznych zapaleń mózgu jest badanie obecności przeciwciał antyneuralnych. W diagnostyce zapalenia mózgu typu anty-NMDAR kluczowe jest wykrywanie specyficznych autoprzeciwciał przeciw NMDAR,które występują u 80% pacjentów z tym schorzeniem. Zgodnie z obowiązującymi międzynarodowymi rekomendacjami, za najczulsze badanie uważa się testy oparte na technice immunofluorescencji pośredniej (IIFT, ang. indirect immunofluorescence technique).
Wczesna diagnoza i szybkie wprowadzenie leczenia dają szanse na całkowite wyzdrowienie. Najczęściej stosuje się terapie immunomodulacyjne/immunosupresyjne z wykorzystaniem plazmaferezy (wymiana osocza), kortykosteroidów oraz wlewów immunoglobulin (w celu zmniejszenia syntezy przeciwciał przeciwko NMDAR oraz zatrzymania dalszych uszkodzeń neuronów). Ze względu na zdolność do szybkiego usunięcia autoprzeciwciał, plazmafereza jest zwykle stosowana w początkowej fazie choroby, a ostatnie badania wykazały, że stosowanie plazmaferezy przed podaniem immunoglobulin może poprawić wyniki leczenia. Niestety, tylko około połowy pacjentów odpowiada na terapię pierwszego rzutu. Jeśli po czterech tygodniach nie nastąpi poprawa kliniczna, wprowadza się leki immunosupresyjne, które hamują działanie układu odpornościowego (takie jak rytuksymab, cyklofosfamid).
Wszyscy pacjenci, u których zdiagnozuje się autoimmunologiczne zapalenie mózgu anty-NMDAR, powinni być objęci opieką onkologiczną. Leczenie nowotworu prowadzi do poprawy stanu pacjenta i często również do wycofania się objawów neurologicznych.
Autoimmunologiczne zapalenie mózgu – historia pacjentki
Susannah Cahalan i historia jej choroba opisana w książce „Umysł w ogniu: Miesiąc obłędu” to jeden z najbardziej znanych przypadków autoimmunologicznego zapalenia mózgu. Dziennikarka „New York Times” opisała swoją walkę z niezwykle ciężką chorobą i interwencję lekarską, która ocaliła jej życie.
W 2009 rokuSusannah Cahalan, wówczas młoda, odnosząca sukcesy dziennikarka, zaczęła odczuwać niepokojące objawy. Początkowo były to niewielkie zmiany w nastroju i zachowaniu, które z czasem stawały się coraz bardziej niepokojące. Pojawiły się trudności z koncentracją, halucynacje, paranoje, napady padaczkowe oraz epizody agresji. Lekarze myśleli, że Susannah cierpi na zaburzenia psychiczne, takie jak psychoza czy schizofrenia.Niektóre badania sugerowały także dwubiegunowe zaburzenie afektywne.
Stan jej zdrowia ciągle się pogarszał, do momentu aż trafiła do neurologa Souhela Najjara, który po dokładnej obserwacji, zlecił badania przeciwciał antyneuralnych. Wynik jednoznacznie wskazał, że Susannah cierpiała na autoimmunologiczne zapalenie mózgu typu anty-NMDAR. Po postawieniu właściwej diagnozy wprowadzono odpowiednie leczenie, które pomogło jej wrócić do zdrowia.
Historia Susannah Cahalan uwrażliwiła środowisko medyczne na konieczność dokładniejszej diagnostyki chorób autoimmunologicznych i neurologicznych. Pokazała, z jaką łatwością błędna diagnoza może prowadzić do nieodpowiedniego leczenia, przedłużając cierpienie pacjenta, szczególnie gdy objawy przypominają zaburzenia psychiczne. Książka „Umysł w ogniu” stała się bestsellerem, a w 2016 roku na jej podstawie nakręcono film o tym samym tytule z Chloë Grace Moretz w roli głównej.
Przypadek Susannah Cahalan pokazuje, jak trudne do zdiagnozowania mogą być choroby autoimmunologiczne oraz jak ważna jest wiedza na temat nowych narzędzi diagnostycznych, takich jak badanie przeciwciał antyneuralnych. Historia ta podkreśla także znaczenie ścisłej współpracy pomiędzy neurologami a psychiatrami w diagnostyce pacjentów z niejednoznacznymi objawami.
Autoimmunologiczne zapalenie mózgu – rokowania
Autoimmunologiczne zapalenie mózgu związane z obecnością przeciwciał anty-NMDAR to ostra, potencjalnie śmiertelna postać zapalenia mózgu. Przy szybko postawionej diagnozie i wdrożeniu odpowiedniego leczenia, śmierć w wyniku autoimmunologicznego zapalenia mózgu typu anty-NMDAR jest rzadkością.Wielu pacjentów wymaga długotrwałej hospitalizacji, a następnie miesięcy rehabilitacji zarówno fizycznej, jak i behawioralnej. Proces zdrowienia jest zazwyczaj powolny i może trwać do 18 miesięcy.
U około 20% pacjentów występują ogniskowe lub uogólnione zaburzenia czynności mózgu, a 10% może doświadczyć nawrotu choroby w ciągu dwóch lat od jej wystąpienia, ale zazwyczaj o mniej nasilonym przebiegu. Najczęściej zgłaszane długoterminowe symptomy dotyczą zaburzeń uwagi, pamięci i funkcji poznawczych, co podkreśla znaczenie multidyscyplinarnego podejścia do leczenia i rehabilitacji.
Bibliografia
Graus F. et al., A clinical approach to diagnosis of autoimmune encephalitis, Lancet Neurol 2016; 15: 391–404.
Lancaster E. et al., The Diagnosis and Treatment of Autoimmune Encephalitis,J Clin Neurol 2016; 12 (1): 1–13.
Goodfellow A.J. et al., Autoimmune encephalitis,J R Coll Physicians Edinb 2019; 49: 287–94.
Gole S. et al., Autoimmune Encephalitis,StatPearls, Treasure Island (FL) 2024, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK578203/.
Debopam S. et al., Anti-NMDAR Encephalitis, StatPearls, Treasure Island (FL) 2024, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK551672/.
Otyłość brzuszna, inaczej trzewna, wymaga modyfikacji w zakresie stylu życia – zarówno diety, jak i aktywności fizycznej. Wprowadzenie odpowiedniego jadłospisu do codziennej diety pomoże zredukować zgromadzony tłuszcz wokół pasa. Należy mieć na uwadze, że zmiana sposobu odżywiania powinna iść w parze z towarzyszącymi dolegliwościami i chorobami np. cukrzycą, nadciśnieniem czy chorobami serca. Z artykułu dowiesz się, jak powinna wyglądać dieta w otyłości brzusznej, a także co powinna zawierać, a czego pacjent powinien unikać.
Otyłość brzuszna – definicja choroby, jej przyczyny i skutki
Otyłość brzuszna charakteryzuje się nadmiernym nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w organizmie, w obrębie brzucha. Jest to typ otyłości zwany otyłością wicelarną lub androidalną. Sylwetka typu jabłko charakteryzuje się zaokrąglonym, stanowiącym najszerszą część ciała brzuchem; pacjent nie ma talii, ma szeroką klatką piersiową oraz szczupłe nogi. Tkanka tłuszczowa gromadzi się pod skórą oraz otacza narządy wewnętrzne pacjenta, pogarszając wydolność funkcjonowania np. trzustki, wątroby i innych.
Otyłość brzuszna może być uwarunkowana czynnikami metabolicznymi, psychologicznymi, środowiskowymi i genetycznymi. Następstwem tego rodzaju otyłości mogą być choroby takie jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2 i choroby sercowo-naczyniowe oraz wiele innych schorzeń. Sylwetka tzw. jabłka przyczynia się również do pogorszenia jakości życia, a nawet może mieć wpływ na jego długość.
U pacjentów z otyłością brzuszną, sposób żywienia w czasie redukcji masy ciała, czyli ograniczania kcal z dietą, powinien być różnorodny oraz dopasowany do indywidualnych potrzeb i preferencji żywieniowych każdego pacjenta.
Dieta na otyłość brzuszną – na początku należy zacząć od podstaw
Aby stopniowo zredukować masę ciała (z pomocą dietetyka) należy:
określić indywidualne zapotrzebowanie kaloryczne z uwzględnieniem deficytu kalorycznego na poziomie 500-800 kcal/doba.
wziąć pod uwagę wiek pacjenta.
określić płeć.
określić preferencje poziomu aktywności fizycznej.
dostarczyć wszystkich niezbędnych składników odżywczych w odpowiednich ilościach.
ograniczyć do minimum lub całkowicie wyeliminować węglowodany proste z diety ze względu na ryzyko wystąpienia cukrzycy, hiperglikemii, nadciśnienia i chorób serca itd.
wprowadzić edukację w zakresie zdrowych nawyków żywieniowych.
wszelkie zmiany należy wprowadzać stopniowo, małymi krokami.
pamiętać, że stosowanie zbyt restrykcyjnych diet powodujących szybką utratę masy ciała może doprowadzić do wystąpienia niedoborów pokarmowych, pogorszenia stanu zdrowia oraz wpływać negatywnie na psychikę pacjenta.
określić ilość przyjmowanych posiłków w czasie doby, podział ilościowy (%) na białka, tłuszcze i węglowodany.
Co jeść przy otyłości brzusznej? Wybrane zalecenia żywieniowe
Przy otyłości brzusznej należy zwrócić szczególną uwagę na wybrane zalecenia żywieniowe:
regularnie spożywać posiłki, śniadanie zjadać zawsze i maksymalnie do godziny od wstania, a kolację na 2,5-3 h przed snem.
unikać przejadania się i nie podjadać między posiłkami. Jeść powoli, w spokojnej atmosferze, dokładnie przeżuwać każdy kęs.
spożywać regularnie warzywa około 400g na dobę i owoce 200g na dobę. Warzywa i owoce są naturalnym źródłem błonnika pokarmowego, zapewnia on uczucie sytości; dzięki niemu człowiek dłużej czuje się najedzony i nie ma chęci na podjadanie. Co więcej, warzywa i owoce dostarczają niezbędnych dla organizmu witamin, których ludzki organizm sam nie wytwarza.
pamiętać, że głównym źródłem węglowodanów powinny być pełnoziarniste produkty zbożowe, bogate w błonnik pokarmowy, który wspomaga perystaltykę jelit, zmniejsza ryzyko rozwoju chorób układu krążenia oraz niektórych nowotworów. Spożywanie odpowiedniej ilości błonnika sprzyja redukcji masy ciała.
wprowadzać do codziennej diety niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3; zalecane w diecie 2 porcje ryb tygodniowo, najlepiej ryby tłuste: łosoś, tuńczyk czy halibut.
wybierać tłuszcze roślinne – oliwę z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany. Spożywać jako dodatek do surówek lub innych potraw np. dodawać do zup bezmięsnych. Dobrym źródłem tłuszczów są także orzechy, pestki dyni czy słonecznika, nasiona chia czy siemienia lnianego oraz awokado.
ograniczać w diecie tłuste mięsa – zalecane są chude rodzaje mięs jak kurczak/indyk; mięso można spożywać 3x w tygodniu.
zadbać o to, żeby w diecie znalazły się produkty o niskim indeksie glikemicznym (IG), które nie wywołują wahania poziomu glukozy i gwałtownego wyrzutu insuliny. Produkty o niskim IG organizm trawi powoli, dzięki czemu poziom glukozy we krwi jest na prawidłowym poziomie. Do zalecanych produktów z niskim IG należą:
pieczywo razowe, graham,
makaron pełnoziarnisty,
płatki owsiane i orkiszowe,
otręby,
kasze gruboziarniste np. gryczana niepalona, pęczak,
obróbka posiłków przez pieczenie, gotowanie, grillowanie na grillu elektrycznym lub gazowym oraz przyrządzanie potraw na parze.
podaż wody w codziennej diecie powinna wynosić minimum 1,5 l dla kobiet i 2 l dla mężczyzn; woda powinna być niegazowana, niemineralizowana.
bardzo ważnym elementem, przy otyłości brzusznej jest aktywność fizyczna; powinna być ona codziennym elementem dnia i trwać minimum 30 minut; musi być dostosowana do indywidualnych potrzeb i możliwości każdego pacjenta; czasami wystarczy regularny, codzienny spacer, aby pobudzić metabolizm do działania. Przy otyłości wicelarnej pomocnym sportem może być basen, pilates, szybkie spacery np. z kijami do nordic walking, jazda na rowerze. Można ćwiczyć samemu w domu lub na siłowni; czasami warto skorzystać z pomocy specjalisty (rehabilitanta lub trenera personalnego).
wyeliminować alkohol z diety (obciąża on wątrobę, ale także zwiększa kaloryczność diety).
Produkty wskazane w diecie na otyłość brzuszną oraz niedozwolone u pacjentów z otyłością wicelarną
Tabela nr1. Źródło Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej
Otyłość brzuszna a gluten: czy należy zrezygnować z produktów glutenowych?
Przy otyłości brzusznej nie należy rezygnować ze spożywania produktów glutenowych.
Szczególnie zaleca się spożycie węglowodanów złożonych jak:
pieczywo razowe, pełnoziarniste, graham,
makarony pełnoziarniste,
płatki owsiane i orkiszowe,
otręby
kasze gruboziarniste.
Przyspieszają one metabolizm i stymulują mózg do pracy.
Przeciwskazaniem do stosowania glutenu w diecie jest celiakia oraz wszelkie alergie czy nietolerancje lub nadwrażliwości pokarmowe na produkty zawierające gluten.
Czy dieta śródziemnomorska lub DASH są odpowiednie przy otyłości brzusznej?
Dietę DASH wraz z dietą śródziemnomorską od wielu lat zajmują pierwsze miejsca jako najzdrowsze diety (m.in. w rankingu przygotowanym przez wybitnych ekspertów z całego świata z dziedziny medycyny i dietetyki).
Otyłość brzuszna – dieta DASH
Dieta DASH jest zdrowa, smaczna, łatwa i szybka w przygotowaniu. Jest oparta na łatwo dostępnych produktach i nieskomplikowanych przepisach kulinarnych. Bardzo szybko daje korzyści zdrowotne pacjentom, bo już po około 2 tygodniach stosowania.
Dieta DASH jest świetną opcją dla pacjentów z otyłością brzuszną, którzy już mają lub są narażeni na wystąpienie chorób współistniejących. Świetnie reguluje i obniża nadciśnienie tętnicze, obniża lub reguluje wyniki cholesterolu LDL we krwi, obniża ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, czyli nadwagi lub otyłości, cukrzycy oraz sprzyja wydłużeniu życia.
Otyłość brzuszna. Co jeść przy diecie śródziemnomorskiej
Dieta śródziemnomorska jest zalecana zarówno dla wszystkich pacjentów z otyłością wicelarną, jak i dorosłych, dzieci, osób zdrowych i chorujących na większość chorób. Śródziemnomorski model odżywiania opiera się na prawidłowych nawykach żywieniowych, do których na pierwszym miejscu należy spożywanie dużych ilości warzyw, owoców i nasion roślin strączkowych, zdrowych, roślinnych źródeł tłuszczu jak oliwa z oliwek oraz orzechów. Kolejną ważną zasadą diety śródziemnomorskiej jest spożywanie pełnoziarnistych produktów zbożowych, ryb, owoców i fermentowanych produktów mlecznych.
Stosując dietę śródziemnomorską, należy ograniczyć spożycie soli i cukru, unikać produktów przetworzonych, słodyczy i wyrobów cukierniczych oraz napojów słodzonych i gazowanych. Zalecane jest picie dużej ilości wody oraz naparów ziołowych.
Płatki owsiane z jogurtem naturalnym 2%, truskawki i nasiona chia.
II śniadanie
Bułka grahamka z kiełbaską drobiową podsuszaną do tego sałatka z rukoli, pomidorków cherry, cebuli i oliwek zielonych. Pokropione oliwą z oliwek i posypane bazylią.
Obiad
Pieczony halibut podany z ziemniakami z wody. Surówka z ogórka kiszonego pokrojonego w plasterki i cebuli, kropimy oliwą z oliwek i posypujemy świeżym pieprzem.
Podwieczorek
Sałatka z blanszowanych różyczek brokuła, jajka na twardo i pomidora. Polewamy jogurtem naturalnym z wyciśniętym ząbkiem czosnku i rozmarynem. Posypujemy uprażonymi pestkami dyni.
Kolacja
Chleb żytni pełnoziarnisty, posmarowany awokado. Serek twarogowy chudy wymieszany ze startą rzodkiewką i posiekanym szczypiorkiem. Podane z żółtą papryką.
Pacjenci zmagający się z otyłością brzuszną powinni zrezygnować z produktów, które zawierają tłuszcze trans. Występują one przede wszystkim w żywności typu fast food, wyrobach cukierniczych, margarynach twardych, potrawach smażonych, a także w zupach i sosach w proszku. Na co dzień powinny unikać słodyczy, wysokoprzetworzonej żywności i alkoholu.
Co więcej, osoby z otłuszczeniem wicelarnym powinny wyeliminować z diety produkty mączne, tłuste potrawy oraz warzywa i owoce o wysokim indeksie glikemicznym. A zatem wykluczyć z diety białe pieczywo, frytki, chipsy, pieczone ziemniaki, biały ryż, marchew gotowaną i dynię. Produkty rozgotowane, smażone w głębokim tłuszczu, w panierkach z dodatkiem gęstych sosów. Organizm szybko je trawi, a w konsekwencji dochodzi do szybkiego wzrostu glikemii poposiłkowej i zwiększonego wyrzutu insuliny.
Warto też ograniczyć spożycie soli do ilości 5 gram, można ją zastąpić następującymi ziołami i przyprawami: majeranek, rozmaryn, czosnek, oregano, bazylia, lubczyk, kolendra i suszona natka pietruszki, papryka. Na co dzień należy pić odpowiednią ilość wody niegazowanej oraz uprawiać aktywność fizyczną (codziennie), ale dostosowaną do własnych możliwości wydolnościowych i zdrowotnych.
Bibliografia
A. Fleck, J. Klassen, M. Riedle, S. Schäfer, Naturalne sposoby na otyłość brzuszną, Vital, 2023
M. Nosek, Otyłość brzuszna, Wydawnictwo M, Kraków 2020
Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, Warszawa 28.07.2023
