Strona główna Blog Strona 51

Ołówkowaty (cienki) stolec – przyczyny i diagnostyka

Zmiana koloru, wielkości konsystencji czy zapachu stolca może świadczyć o procesie chorobowym, dlatego nie powinno się ich lekceważyć. Jednym z niepokojących sygnałów zmiany wypróżnienia jest pojawienie się stolca ołówkowatego – jak go rozpoznać i czym może być spowodowany? Przeczytaj artykuł, aby poznać odpowiedzi na te pytania.

Spis treści:

  1. Jak wygląda stolec ołówkowaty?
  2. Przyczyny ołówkowatego stolca
  3. Czy cienki stolec może oznaczać raka?
  4. Ołówkowaty stolec – jakie badania wykonać?

Jak wygląda stolec ołówkowaty?

Nazwa “ołówkowaty stolec” nie jest przypadkowa., można stwierdzić, że faktycznie wygląda jak ołówek. Opisuje się go jako dobrze uformowaną, ale długą i cienką masę kałową.

Warto wiedzieć
Średnica stolca wynosi zazwyczaj około 2-5 cm. Tymczasem średnica stolca ołówkowatego wynosi zaledwie kilkanaście milimetrów.

Jaki ma kolor stolec ołówkowaty? Na to pytanie nie ma jednej odpowiedzi, ponieważ kolor może zmieniać się w zależności od stanu zdrowia. W przypadku krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego masa kałowa ma kolor smolisty. Z kolei kolor jasny, żółtawy może być spowodowany cholestazą (stanem, w którym odpływ żółci z wątroby jest utrudniony lub zablokowany).

>> To może Cię zainteresować: Jasny stolec – kiedy może być objawem choroby?

Przyczyny ołówkowatego stolca

Wygląd stolca ołówkowatego nie powinien zostać zlekceważony – jest to znak, że w organizmie dzieje się coś niepokojącego. Tylko co? Jakie mogą być przyczyny wąskiego stolca?

Hemoroidy a cienki stolec

Czy istnieje jakiś związek między hemoroidami a cienkim stolcem? Tak. Stolec ołówkowaty może świadczyć o chorobie hemoroidalnej (inaczej żylakach odbytu), w której dochodzi do powiększenia się guzków krwawniczych. Są one fizjologiczną strukturą odbytu, ale problem pojawia się, gdy zwiększają swoje rozmiary. Powoduje to zwężenie światła odbytnicy, a w konsekwencji zmianę średnicy stolca.

Warto wiedzieć
Cienki stolec to niejedyny objaw żylaków odbytu. U osoby chorej często obserwuje się również ślad krwi na papierze toaletowym lub domieszkę świeżej krwi w stolcu.

Ponadto pojawiają się objawy, takie jak:

  • pieczenie, świąd, podrażnienie, ból czy dyskomfort w okolicy odbytu;
  • wyciek śluzu;
  • uczucie niecałkowitego wypróżnienia;

Co może być przyczyną takich objawów? Nie jest to do końca wyjaśnione. Wśród możliwych przyczyn żylaków odbytu wymienia się m.in. siedzący tryb życia, nawykowe zaparcia oraz marskość wątroby.

>>Przeczytaj też: Zielony stolec – co może oznaczać zielony kał u dorosłych i dzieci?

Zespół jelita drażliwego a cienki stolec

Cienki stolec może być również jednym z objawów zespołu jelita drażliwego (ang. IrritableBowelSyndrome, IBS). Jakiś czas temu był on uznawany za zaburzenie czynnościowe i chorobę psychosomatyczną. Obecnie wiadomo, że jest to zaburzenie funkcji przewodu pokarmowego spowodowane zaburzeniami interakcji na osi jelito-mózg. Udział w ich powstawaniu mają m.in. czynniki genetyczne, a także przebyte infekcje żołądkowo-jelitowe.

Zmiana wyglądu stolca to tylko jeden z objawów IBS. Do pozostałych należą:

  • nawracające bóle brzucha;
  • wzdęcia brzucha;
  • gazy;
  • objawy spoza przewodu pokarmowego (m.in. bóle głowy, nocne oddawanie moczu, zaburzenia miesiączkowania);

U osób z zespołem jelita drażliwego występują również problemy z wypróżnianiem. W zależności od podtypu IBS są to zaparcia lub biegunki.

>> Zobacz też: Czarny stolec, smolisty stolec – przyczyny, diagnostyka, postępowanie

Cienki stolec a stres

Wśród przyczyn ołówkowatego stolca wymienia się również stres. U osób, które są narażone na jego działanie przez dłuższy czas, może dojść do zaciskania mięśni jelita. Prowadzi to do zmiany wyglądu mas kałowych.

Nie zawsze stres sam w sobie jest przyczyną zmiany w wyglądzie stolca. W niektórych przypadkach jest on czynnikiem, który nasila objawy nerwicy czy zespołu jelita drażliwego i tym sposobem prowadzi do pojawienia się niepokojących sygnałów ze strony przewodu pokarmowego.

Czy cienki stolec może oznaczać raka?

Choroby nowotworowe są jedną z najczęstszych przyczyn ołówkowatego stolca. Niepokojące zmniejszenie się jego średnicy może świadczyć o tym, że w przewodzie pokarmowym (najczęściej w odbytnicy) pojawił się guz nowotworowy, który zwęził światło jelita.

W przypadku choroby nowotworowej pojawiają się również inne alarmujące sygnały. Obserwuje się niezamierzoną utratę masy ciała, nocne poty, krew w stolcu i stany podgorączkowe. Ponadto mogą pojawić się objawy anemii: bladość skóry, bóle i zawroty głowy, zmiana rytmu wypróżnień czy osłabienie.

>> Sprawdź też: Anemia – przyczyny, objawy i rodzaje niedokrwistości

Ołówkowaty stolec – jakie badania wykonać?

Zmiana wyglądu stolca może wydawać się czymś błahym, ale nie należy jej lekceważyć. Warto skonsultować ją z lekarzem (gastrologiem lub proktologiem), który zajmie się znalezieniem przyczyny.

W pierwszej kolejności zazwyczaj wykonuje się badanie per rectum. Pozwala ono na ogólną ocenę bańki odbytnicy, wyglądu stolca na rękawiczce, a także wyczucie ewentualnego guza, który jest w zasięgu palca.

Jeśli lekarz widzi konieczność wykonania dodatkowych badań, może skierować pacjenta na endoskopię jelita. Przy podejrzeniu nieswoistych zapaleń jelit lub nowotworu jelita grubego wykonuje się kolonoskopię. W innych przypadkach wystarczające mogą okazać się szybsze i lepiej tolerowane przez pacjenta badania – sigmoidoskopia lub rektoskopia.

pakiet zdrowe jelita

W celu ustalenia przyczyny cienkiego stolca zleca się także badania laboratoryjne. Jednym z nich jest łatwo dostępne badanie na krew utajoną w kale.

Zalecenie dotyczące obserwowania wyglądu stolca może wydawać się absurdalne i wywoływać śmiech. Jednak warto potraktować je poważnie. Zmiany w kształcie, średnicy, kolorze czy konsystencji stolca czasami świadczą o chorobie. W przypadku cienkiego stolca może być nią IBS, choroba hemoroidalna, a nawet nowotwór. Nie powinno się tego lekceważyć – im wcześniej rozpocznie się diagnostyka, tym lepiej.

>> Przeczytaj także: Posiew kału – czemu służy badanie i jak interpretować wyniki?  

Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski


Bibliografia

  1. https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/lista/73971,stolec-olowkowaty-czy-to-objaw-raka, dostęp: 05.09.2024
  2. https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitogrube/68332,hemoroidy, dostęp: 05.09.2024
  3. https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/hemoroidy-zylaki-odbytu-objawy-przyczyny-i-leczenie/, dostęp: 05.09.2024
  4. https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/zespol-jelita-nadwrazliwego-objawy-diagnostyka-leczenie/, dostęp: 05.09.2024
  5. Grunwald, Anna, and Krystyna Klimaszewska. „PROFILAKTYKA I LECZENIE NOWOTWORÓW JELITA GRUBEGO.” Rola zespołu interdyscyplinarnego w opiece nad pacjentami onkologicznymi Tom III: 76.

Marker nowotworowy CA 15-3 a rak piersi

Wczesne wykrycie raka piersi zwiększa szansę na skuteczne leczenie. Dlatego niezwykle ważna jest szczegółowa diagnostyka i monitorowanie przebiegu choroby. Jedną z ich składowych są markery nowotworowe. Dowiedz się, jakie są najczęściej badane markery nowotworowe raka piersi.

Spis treści:

  1. Czym są markery nowotworowe?
  2. Markery nowotworowe w diagnostyce raka piersi
  3. Markery nowotworowe w raku piersi – kiedy wykonać badanie?
  4. Czy podwyższony wynik markerów nowotworowych oznacza raka piersi?
  5. Badania przesiewowe w kierunku raka piersi

Czym są markery nowotworowe?

Markery nowotworowe to substancje o różnej strukturze biologicznej i pochodzeniu. Mogą to być np. białka, lipidy lub kwasy nukleinowe. Są one produkowane przez komórki tkanki nowotworowej (antygeny swoiste nowotworów) lub przez komórki prawidłowe jako odpowiedź na zmiany zachodzące w organizmie pod wpływem procesu nowotworowego (antygeny towarzyszące nowotworom).

Substancje będące markerami nowotworowymi mogą być nieobecne u zdrowych osób albo obecne, ale w bardzo niskich stężeniach lub wyłącznie na niektórych etapach rozwoju. Niektóre z nich pojawiają się w przebiegu innych chorób – nie tylko nowotworowych.

Markery nowotworowe w diagnostyce raka piersi

Markery nowotworowe przy raku piersi wykazują przydatność w:

  • diagnostyce (wraz z innymi badaniami – obrazowymi oraz histopatologicznymi),
  • określaniu stopnia zaawansowania procesu nowotworowego,
  • monitorowaniu skuteczności leczenia,
  • wykrywaniu wznowy nowotworu.
Warto wiedzieć:
Badanie markerów nowotworowych pozwala na monitorowanie postępu choroby, ocenę skuteczności leczenia oraz, w niektórych przypadkach, wczesne wykrycie nowotworu. Mimo to należy pamiętać, że markery nowotworowe nie są jedynym wskaźnikiem do postawienia rozpoznania, a ich nieprawidłowe stężenie jest wskazaniem do rozszerzenia diagnostyki.

Markery nowotworowe CA 15-3

Jednym z najczęściej badanych markerów w raku piersi jest CA 15-3. Jest to glikoproteina wytwarzana w zwiększonych ilościach przez komórki nowotworowe. Jej stężenie wyraźnie wzrasta przy przerzutach nowotworowych.

Marker CA 15-3 jest szczególnie użyteczny w monitorowaniu przebiegu choroby oraz ocenie skuteczności leczenia.

Pamiętaj:
Marker CA 15-3 ma zastosowanie głównie w diagnostyce raka piersi, ale jego stężenie może wzrastać również w łagodnych zmianach nowotworowych jajnika, a także raku płuc, jajnika, szyjki i trzonu macicy oraz przy zapaleniu wątroby.

Często oznacza się stężenie CA 15-3 wraz z antygenem karcynoembrionalnym CEA. Jednoczesne oznaczenie markerów CA 15-3 i CEA jest zasadne w niektórych przypadkach. Ich wysokie stężenia mogą wskazywać na gorsze rokowanie.

pakiet markery nowotworowe kobieta

Markery nowotworowe w raku piersi – kiedy wykonać badanie?

Badanie powyższych markerów nowotworowych jest zalecane osobom, u których występuje podejrzenie raka piersi. Wykonuje się je jako jeden z elementów diagnostyki w połączeniu z innymi badaniami.

Ponadto badanie markerów nowotworowych jest wykonywane u chorych na raka piersi:

  • przed rozpoczęciem leczenia przeciwnowotworowego,
  • w trakcie leczenia przeciwnowotworowego,
  • po zakończeniu leczenia onkologicznego.

Badanie markerów nowotworowych przed rozpoczęciem leczenia ma na celu ustalenie punktu wyjścia (stężenia początkowego), co może mieć znaczenie w monitorowaniu skuteczności terapii. Natomiast regularne oznaczanie ich stężenia po zakończeniu leczenia może być przydatne w wykrywaniu ewentualnych nawrotów choroby na wczesnym etapie.

Czy podwyższony wynik markerów nowotworowych oznacza raka piersi?

Podwyższony wynik markerów nowotworowych nie zawsze oznacza raka piersi. Wzrost ich stężenia obserwuje się również w innych stanach chorobowych – nowotworowych i nienowotworowych (np. przy stanach zapalnych, chorobach wątroby).

Podwyższony poziom markerów nowotworowych powinien być interpretowany w kontekście całego obrazu klinicznego i nie może być traktowany jako jedyny dowód na obecność raka piersi. Zawsze konieczne jest wykonanie dodatkowych badań diagnostycznych, aby potwierdzić lub wykluczyć nowotwór.

Pamiętaj:
Wszelkie niepokojące objawy – m.in. wyczuwalne zgrubienie lub guzek w piersi, zmiany w kształcie piersi, wydzielina z brodawki sutkowej – zawsze wymagają niezwłocznej konsultacji z lekarzem i rozpoczęcia diagnostyki.

>> Przeczytaj też: Samobadanie piersi – ważne narzędzie diagnostyczne w rękach każdej kobiety

Badania przesiewowe w kierunku raka piersi

Badania przesiewowe pozwalają na wczesne wykrycie zmian w piersiach, co zwiększa szansę na skuteczne leczenie.

Podstawowym badaniem przesiewowym w kierunku raka piersi jest mammografia. To badanie radiologiczne, które polega na wykonaniu serii zdjęć gruczołu sutkowego. Dzięki niemu możliwe jest wykrycie nawet tych zmian, które nie są wyczuwalne palpacyjnie. Mammografia zalecana jest wszystkim kobietom między 45. a 74. rokiem życia. Należy wykonywać ją raz na 2 lata (lub częściej zgodnie z zaleceniami lekarza).

W przypadku młodszych kobiet mammografia może nie być tak skuteczna ze względu na inną budowę piersi. Przeważa tkanka gruczołowa, która utrudnia wykrycie zmian w badaniu rentgenowskim. Dlatego w ramach profilaktyki zalecane jest badanie USG piersi.

Markery nowotworowe pozwalają na ocenę postępu choroby, skuteczności leczenia oraz wczesne wykrycie ewentualnych nawrotów. Dzięki temu wspomagają diagnostykę, ale zawsze powinny być wykonywane w połączeniu z innymi badaniami – obrazowymi, genetycznymi, histopatologicznymi. W kontekście raka piersi znaczenie ma głównie marker nowotworowy CA 15-3.

Opieka merytoryczna: lek. Mateusz Nawrocki


Bibliografia

1. A. Walaszczyk, D. Gabryś, Markery molekularne stosowane w diagnostyce raka piersi — obecna praktyka kliniczna i perspektywy rozwoju, Varia Medica 2019, t. 3, nr 3, s. 203–212

2. S. Ławicki i in., Markery nowotworowe raka piersi, Postepy Hig Med Dosw. (online), 2004; 58, 292–300

3. J. Wysocka, Wybrane markery nowotworowe, https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/99065,wybrane-markery-nowotworowe (dostęp 20.08.2024)

4. J.A. Kamińska, M.M. Kowalska, Markery w diagnostyce i leczeniu nowotworów złośliwych, Medycyna po Dyplomie 2012

Ugryzienie meszki – jak wygląda i co zrobić? Jakie badanie wykonać?

Ukąszenie meszek może powodować reakcje alergiczne na skórze. Odczyn po ugryzieniu jest najczęściej miejscowy. W artykule podpowiadamy, jak wygląda ugryzienie meszki, jakie towarzyszą temu objawy, czy jest groźne i niebezpieczne, a także, jakie badania wykonać.

Spis treści:

  1. Czym są meszki i jak wyglądają?
  2. Jak wygląda ugryzienie meszki?
  3. Ugryzienie meszki – objawy
  4. Co zastosować na ugryzienie meszki?
  5. Jakie badanie wykonać po ugryzieniu meszki?
  6. Czy meszki przenoszą choroby?
  7. Jak chronić się przed ukąszeniami meszek?

Czym są meszki i jak wyglądają?

Meszki są owadami niebłonkoskrzydłymi o ciemnym zabarwieniu, które występują we wszystkich strefach klimatycznych. Osiągają wielkość 2-6 mm, mają krępą budowę ciała i szerokie skrzydła.

Warto wiedzieć:
Na całym świecie występuje ponad 1700 gatunków meszek, w Polsce ok. 50.

Kiedy występuje najwięcej ukąszeń przez meszki?

Najwięcej ukąszeń odnotowuje się:

  • od kwietnia do sierpnia,
  • w godzinach popołudniowych i wieczornych,
  • w rejonach pól, lasów i gospodarstw rolnych.

Wysoka temperatura i wilgotność są czynnikami sprzyjającymi rozwojowi meszek, a także sprzyjają ich żerowaniu.

Samce czy samice odpowiadają za ukąszenia wśród ludzi?

Samice meszek są hematofagami, czyli organizmami żywiącymi się krwią. Owady te atakują ludzi i zwierzęta (np. gospodarskie). Są przystosowane do takiego sposobu odżywiania dzięki obecności aparatu gębowego typu kłująco-ssącego.

Samce meszek (podobnie komarów) żywią się nektarem kwiatów.

Jak wygląda ugryzienie meszki?

U osób uczulonych odczyny alergiczne – na białka zawarte w ślinie meszek – mogą być widoczne gołym okiem. Przyjmują one formę zmian na skórze w postaci grudek / pęcherzyków, które utrzymują się zwykle kilka dni.

Panel alergenów insektów (5 alergenów)

Jak odróżnić ugryzienie meszki od innych ugryzień?

Wiele owadów, które żywią się ludzką krwią, może zostawić na skórze nieco inny ślad. Przykładowo ukąszenie/użądlenie:

  • komara – jest zwykle mniej bolesne niż meszki,
  • kleszcza – jest bezbolesne i zwykle nie pozostawia na skórze śladów; na skutek ukąszenia może pojawić się rumień wędrujący, czyli objaw boreliozy,
  • użądlenie pszczoły/osy – zostaje po nim żądło, a w jego środku znajduje się jad mogący wywołać silną reakcję alergiczną (przeczytaj więcej nt. uczulenia na jad pszczoły i osy).

Jedne z najbardziej bolesnych użądleń powodują owady błonkoskrzydłe, do których zalicza się osy, pszczoły, szerszenie i trzmiele.

Ugryzienie meszki – objawy

Objawy ugryzienia przez meszkę przyjmują formę:

  • miejscową (90% przypadków).
  • ogólnoustrojową (10%).

Poniżej zostały omówione najczęstsze miejscowe i ogólnoustrojowe objawy po ugryzieniu meszki.

Objawy miejscowe po ukąszeniu meszki

Miejscowe objawy ukąszenia przez meszki (wraz z częstością ich występowania) to:

  • świąd (95%),
  • pieczenie (55%),
  • obrzęk / opuchlizna (44%),
  • rumień w miejscu ukąszenia (41%),
  • miejscowe ocieplenie skóry (23%),
  • ból (13%),
  • mrowienie (5%).

Najczęściej zmiany skórne po ukąszeniu meszki są obserwowane w rejonach odsłoniętych (wraz z częstością występowania), np.:

  • kończyny górnej (48%) i/lub dolnej (40%),
  • głowy (29%),
  • szyi (25%).

Objawy skórne po ugryzieniu meszki rzadziej występują na plecach (10%), klatce piersiowej (4%) i brzuchu (3%).

Objawy ogólnoustrojowe po ukąszeniu meszki

U niektórych osób po ugryzieniu meszki mogą wystąpić objawy ogólnoustrojowe. Ich obecność i występowanie nie zależy od wieku z wyjątkiem nasilenia, które może zaostrzyć obecność chorób sercowo-naczyniowych i metabolicznych, np. cukrzycy.

Do najczęstszych objawów ogólnych należą:

Najgroźniejszym stanem po ugryzieniu meszki jest wstrząs anafilaktyczny. Jest on związany z gwałtowną reakcją organizmu na białka zawarte w ślinie owada. Wstrząsowi mogą towarzyszyć groźne dla zdrowia i/lub życia objawy, jak:

  • silna pokrzywka,
  • obrzęk Quinckego,
  • skurcz oskrzeli,
  • niedociśnienie i niskie tętno.
Warto wiedzieć:
W ślinie meszki znajduje się apyraza – jeden z potencjalnych alergenów. Enzym ten ma właściwości przeciwzakrzepowe i pozwala na zachowanie płynnej postaci krwi, którą spożywa owad.

Co zastosować na ugryzienie meszki?

W pierwszej kolejności miejsce ukąszenia należy umyć wodą z mydłem i kolejno zdezynfekować za pomocą środków dezynfekujących

Pomocne w przypadku odczynu alergicznego są:

  • leki przeciwhistaminowe (doustne lub do smarowania, np. żel z dimetyndenem),
  • miejscowe sterydy (np. maść z hydrokortyzonem 0,5 lub 1%).

W przypadku rozległych odczynów alergicznych lekarz może przepisać leki w formie zastrzyku lub doustne glikokortykosteroidy. W niektórych przypadkach konieczne jest zastosowanie antybiotykoterapii, jeśli istnieje podejrzenie nadkażenia miejsca ukąszenia przez bakterie.

Domowe sposoby na ugryzienie meszki

W ramach domowych sposobów radzenia sobie z ukąszeniami, warto na miejsce ugryzienia przyłożyć kostki lodu (przez miękką tkaninę) lub zimny kompres żelowy wielokrotnego użytku. Pozwoli to na złagodzenie bólu, swędzenia, zaczerwienienia i obrzęku.

Ukąszenie meszki – kiedy trzeba udać się do lekarza?

Konsultacja z lekarzem jest niezbędna w przypadku:

  • zaostrzenia objawów miejscowych na skórze,
  • braku skuteczności domowego leczenia,
  • pojawienia się gorączki i innych objawów ogólnoustrojowych.

Po ugryzieniu meszki u niektórych pacjentów mogą pojawić się objawy duszności związane ze wstrząsem anafilaktycznym. Wymagają one natychmiastowej pomocy lekarskiej.

Jakie badanie wykonać po ugryzieniu meszki?

Reakcja alergiczna na ślinę meszki wiąże się z wytworzeniem przeciwciał klasy IgE. Można oznaczyć specyficzne immunoglobuliny. Warto wykonać złożone testy, które identyfikują kilka rodzajów alergenów owadzich. Przydaje się to w momencie, gdy nie wiadomo, jaki owad ugryzł, a także dla wykluczenia alergii na owady błonkoskrzydłe.

>> Przeczytaj również: Diagnostyka alergii w laboratorium

Czy meszki przenoszą choroby?

Meszki są owadami, które mogą przenosić patogeny – są żywicielami pośrednimi. Są one nośnikiem filariozy w krajach Afryki Subsaharyjskiej i innych rejonach świata, np. w południowym Meksyku, Wenezueli i Kolumbii.

Jak chronić się przed ukąszeniami meszek?

Ochrona przed meszkami jest identyczna, jak w przypadku komarów i kleszczy.

Kilka ważnych zasad dla każdego pacjenta:

  • Pamiętaj o stosowaniu odpowiednich ubrań i repelentów (środków odstraszających owady).
  • Unikaj (w miarę możliwości) miejsc bytowania meszek, np. zbiorników wodnych, szczególnie w okresach ich największej aktywności.

>> Przeczytaj również: Sezon na kleszcze

Choć ukąszenie meszki zazwyczaj nie jest groźne, może powodować na skórze reakcje alergiczne. W rzadkich przypadkach mogą pojawić się objawy ogólne, takie jak gorączka. Jeśli domowe sposoby nie przynoszą ulgi i dolegliwości nasilają się, koniecznie skonsultuj się z lekarzem. Możesz rozważyć również wykonanie testów alergicznych, aby ustalić, czy jesteś uczulony na ślinę meszki, czy też innych owadów.

Opieka merytoryczna: lek. Mateusz Nawrocki


Bibliografia

  1. https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/uzadlenia-ukaszenia-i-uklucia-owadow, dostęp 09/08/2024
  2. Abebe M, Cupp MS, Ramberg FB, Cupp EW. Anticoagulant activity in salivary gland extracts of black flies (Diptera: Simuliidae). J Med Entomol. 1994 Nov;31(6):908-11. doi: 10.1093/jmedent/31.6.908. PMID: 7815406.
  3. Buczyłko K, Majsiak E, Wagner A, Alergia na owady niebłonkoskrzydłe, Alergia Astma Immunologia 2015, 20 (3): 170-17
  4. Rapiejko P, Lipiec A, Meszki, Alergoprofil 2007, 3(2): 19-23
  5. Sitarz M, Buczek A, Buczek W. Skin Lesions and Systemic Reactions in Humans Infested by Blackflies (Diptera: Simullidae) in Recreational Areas in Southeastern Poland. Journal of Clinical Medicine. 2021; 10(4):788. https://doi.org/10.3390/jcm10040788
  6. Sitarz M, Buczek AM, Buczek W, Buczek A, Bartosik K. Risk of Attacks by Blackflies (Diptera: Simuliidae) and Occurrence of Severe Skin Symptoms in Bitten Patients along the Eastern Border of the European Union. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2022; 19(13):7610. https://doi.org/10.3390/ijerph19137610

Najczęstsze choroby odzwierzęce i ich objawy

Zoonozy to choroby odzwierzęce, które mogą stanowić zagrożenie dla człowieka. Z artykułu dowiesz się, jakie są najczęstsze choroby odzwierzęce i jakie objawy im towarzyszą. Opowiemy też o badaniach wykonywanych w kierunku zoonoz.

Spis treści:

  1. Czym są choroby odzwierzęce?
  2. Najpowszechniejsze zoonozy kojarzone z kotami
  3. Zoonozy, które mogą przenosić psy
  4. Przykłady innych chorób odzwierzęcych
  5. Badania na choroby odzwierzęce – jak diagnozuje się zoonozy?
  6. Jak zapobiegać chorobom odzwierzęcym?

Czym są choroby odzwierzęce?

Choroby odzwierzęce (zoonozy) to choroby lub infekcje wywołane przez wirusy, bakterie, pasożyty, czy priony. Wektorem dla patogenów są np.: zwierzęta domowe, gospodarskie lub dzikie. Na zoonozy szczególnie narażone są grupy zawodowe, tj. rolnicy, hodowcy, opiekunowie zwierząt, weterynarze, a także posiadacze zwierząt domowych, w tym również dzieci.

W jaki sposób objawiają się choroby odzwierzęce u ludzi?

Zoonozy to duża grupa zróżnicowanych chorób, które są wywoływane przez różne patogeny. Obraz kliniczny może znacząco się różnić zależnie od:

  • przyczyny zakażenia, np. konkretnego gatunku pasożyta, serotypu wirusa lub szczepu bakteryjnego;
  • drogi zakażenia (np. pokarmowej, oddechowej, kontaktowej, przez łożysko) i/lub sposobu przenoszenia się patogenu (np. za pomocą wektora – owadów jak kleszcze i komary).

Dodatkowo objawy chorób odzwierzęcych u ludzi są skrajnie odmienne. Mogą one dotyczyć, np.:

  • układu nerwowego (np. drgawki, zapalenie mózgu, zaburzenia świadomości);
  • układu pokarmowego (np. biegunka, wymioty);
  • układu oddechowego (np. kaszel, duszność, zapalenie płuc);
  • skóry (wysypki, owrzodzenia, świąd).

Mogą być to również objawy ogólne, do których zalicza się gorączkę, zmęczenie i powiększenie węzłów chłonnych.

>> Zobacz również: Kiedy podejrzewać infekcję pasożytniczą u dziecka

Najpowszechniejsze zoonozy kojarzone z kotami

Koty są nośnikami różnych patogenów – często są kojarzone z toksoplazmozą, chociaż człowiek najczęściej zaraża się toksoplazmozą przez spożycie zakażonej żywności, a nie kontakt z kocim pupilem.

Uwagę zwraca również choroba kociego pazura. Obie jednostki chorobowe zostały opisane poniżej.

Choroba kociego pazura

Za chorobę kociego pazura odpowiadają bakterie Bartonella hensalae. Rezerwuarem tego patogenu są koty domowe. Do zakażenia dochodzi na skutek podrapania lub pogryzienia przez kota.

Chorobie towarzyszą zmiany skórne (pojawiające się po 3-10 dniach od zranienia). W jej przebiegu odnotowuje się limfadenopatię, a także gorączkę, zapalenie wątroby, zapalenie nerwu wzrokowego i encefalopatię (uszkodzenie mózgowia).

W diagnostyce choroby kociego pazura wykorzystuje się badania serologiczne, metody barwnikowe zakażonej tkanki, posiew i metodę PCR.

>> Przeczytaj też: Choroba kociego pazura objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Toksoplazmoza

Toksoplazmozę wywołuje pasożyt Toxoplasma gondii. Zakażenie toksoplazmozą jest przenoszone egzogennie:

  • drogą pokarmową – najczęstsza droga zakażenia – spożycie żywności (surowego lub półsurowego mięsa), nieprzegotowanej wody, niepasteryzowanego mleka, nieumytych warzyw (z ziemią zanieczyszczonną kocimi odchodami) lub nieumycie rąk po sprzątaniu kociej kuwety;
  • drogą wewnątrzmaciczną – tachyzoitów przez łożysko u ciężarnych z zakażeniem pierwotnym;
  • drogą parenteralną – np. podczas transfuzji krwi, transplantacji narządów.

W przypadku toksoplazmozy odnotowuje się również zarażenie na drodze endogennej. Występuje ono wyłącznie u osób z przebytą w przeszłości infekcją. Dochodzi w niej do przekształcenia form „uśpionych” do aktywnych przy korzystnych dla pasożyta warunkach, tj. niedoboru odporności.

Objawy toksoplazmozy zależą od przebiegu – w ostrej toksoplazmozie występują symptomy podobne jak w mononukleozie zakaźnej.

Toksoplazmoza a ciąża

Toksoplazmoza jest zagrożeniem dla ciąży i płodu. W postaci wrodzonej wyróżnia się triadę objawów tzw. „triada Sabina-Pinkertona”. Składają się na nią:

  • wodogłowie,
  • zwapnienia śródczaszkowe,
  • zapalenie siatkówki i naczyniówki oka.

Wraz z rozwojem dziecka mogą pojawić się powikłania neurologiczne i oczne (choroby oczu).

Diagnostyka toksoplazmozy opiera się na wykonaniu testów serologicznych i badania metodą PCR na obecność DNA pasożyta (przede wszystkim z krwi).

>> Więcej informacji: Toksoplazmoza – źródła zarażenia, objawy i diagnostyka

Zoonozy, które mogą przenosić psy

Psy są nosicielami bakterii, pasożytów i wirusów. Mogą być odpowiedzialne za szerzenie się, m.in. wścieklizny, świerzbu, tężca i rzadziej występujących chorób, jak np. dipylidozy.

Wścieklizna

Wścieklizna to wirusowa choroba odzwierzęca o ostrym przebiegu przenoszona głównie przez dzikie zwierzęta. Atakuje centralny układ nerwowy i w przypadku braku leczenia niemal zawsze prowadzi do śmierci. Objawy choroby to m.in. zaburzenia świadomości, nadpobudliwość, problemy z połykaniem, napady drgawkowe oraz porażenie kończyn. Do zarażenia dochodzi poprzez ugryzienie człowieka przez zakażone zwierzę. Według WHO wścieklizna przyczynia się do zgonu 30-70 tysięcy ludzi na świecie.

Warto wiedzieć:
Psy podlegają obowiązkowemu i corocznemu szczepieniu przeciwko wściekliźnie.

Świerzbowiec psi

Za świerzb u psów odpowiada świerzbowiec drążący psi (Sarcoptes scabiei var canis). Może on przenieść się na skórę człowieka, jednak nie jest tak inwazyjny, jak świerzbowiec ludzki (Sarcoptes scabiei var hominis). Wynika to z faktu, że nie drąży kanałów w naskórku i nie rozmnaża się na człowieku. Zmiany skórne obejmują głównie grudki, krostki, bąble pokrzywkowe z niewielkim świądem.

Dipylidoza

Dipylidoza to rzadka choroba pasożytnicza wywołana przez tasiemca psiego, przebiega najczęściej bezobjawowo. Do zarażenia dochodzi drogą pokarmową przez spożycie pchły zawierającej postać larwalną tasiemca. Rzadko objawia się świądem odbytu, wywoływanym wydalanymi członami pasożyta, które wykrywane są w badaniu kału.

Inne choroby odzwierzęce pochodzące od psów

W sierści psa mogą znajdować się również pasożyty jak wspomniany świerzbowiec lub pchły. Ich występowanie na skórze człowieka wiąże się z pojawieniem objawów skórnych, np. swędzenia, bąbli, podrażnień. Inna choroba odzwierzęca, której rezerwuarem może być pies, to tężec. Człowiek może zarazić się przez kontakt zranionej skóry z odchodami zwierzęcia zawierającymi bakterie Clotridiumtetani.

>> Przeczytaj również: Tężec — od urazu do choroby, objawy, leczenie, profilaktyka

Przykłady innych chorób odzwierzęcych

Inne choroby odzwierzęce, na które warto zwrócić uwagę to:

  • bruceloza – nośnikiem bakterii Brucella jest bydło, psy, kozy i owce; chorobą można zarazić się drogą wziewną, pokarmową lub bezpośrednio np.: przez zadrapanie skóry;
  • tularemia – wywołana przez bakterie Francisella tularensis; wektorami patogenu są kleszcze, pchły i zwierzęta (króliki, koty, wiewiórki);
  • leptospiroza – nośnikiem bakterii Leptospira interrogans są ssaki, ptaki, gady i płazy; do zakażenia dochodzi w wyniku kontaktu z wodą lub ziemią zanieczyszczoną moczem zwierząt.

Zoonozy to również choroby wirusowe. Jedną z nich jest ptasia grypa, którą wywołuje wirus grypy A/H5N1 i roznoszony jest przez zarażone ptactwo.

Warto wiedzieć:
Gorączka Q wywoływana przez bakterie Coxiella burnetti może być stosowana jako broń biologiczna. To choroba zakaźna, która wywołuje objawy „grypopodobne” z zajęciem płuc, wątroby, serca i nerek. Bakteria może być rozpylana w formie aerozoli, znajdować się w żywności i wodzie.

Badania na choroby odzwierzęce – jak diagnozuje się zoonozy?

Diagnostyka chorób odzwierzęcych i jej przebieg jest zależny od wywiadu lekarskiego. Podstawowe badania, jakie wykonuje się w przypadku podejrzenia zoonozy to:

  • badania krwi – morfologia z rozmazem;
  • posiewy bakteryjne kału, moczu i innych płynów ustrojowych.

Wśród chorób odzwierzęcych istotna jest również biopsja oraz badania genetyczne metodą PCR w celu identyfikacji DNA patogenu.

Morfologia krwi obwodowej

Na jakie choroby odzwierzęce można wykonać badania krwi?

Badaniami krwi stosowanymi w diagnostyce chorób odzwierzęcych są m.in. testy serologiczne czy też pełna morfologia. Pozwalają one na określenie poziomu specyficznych przeciwciał w przypadku podejrzenia m.in.:

  • toksoplazmozy,
  • brucelozy,
  • glisty psiej,
  • leptospirozy,
  • wścieklizny.

Oprócz badań krwi, jednym z podstawowych testów jest badanie kału w kierunku pasożytów.

badanie kału w kierunku pasożytów baner

>> Przeczytaj też: Badanie kału w kierunku pasożytów. Jak się przygotować, ile trwa, co wykrywa? Fakty i mity

Jak zapobiegać chorobom odzwierzęcym?

Wielu chorób odzwierzęcych można uniknąć, pamiętając o myciu rąk, szczególnie po bezpośrednim kontakcie ze zwierzętami i codziennym sprzątaniu kociej kuwety.

Należy pamiętać, że zoonozy są również przenoszone drogą pokarmową, dlatego spożywane mięso i inne produkty odzwierzęce powinny pochodzić ze sprawdzonych źródeł oraz być poddawane odpowiedniej obróbce termicznej lub pasteryzacji.

Należy również pamiętać o regularnym odrobaczaniu, szczepieniach i profilaktyce przeciwpasożytniczej zwierząt.

Zoonozy to zróżnicowane choroby odzwierzęce, stanowiących zagrożenie dla ludzi. Istotną rolę w ich rozprzestrzenianiu jest brak odpowiedniej higieny rąk po kontakcie ze zwierzętami domowymi, gospodarskimi lub dzikimi. W przypadku podejrzenia zoonozy wykonuje się m.in. badania ogólne kału, posiewy bakteryjne, specjalistyczne testy serologiczne i genetyczne metodą PCR.

Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski


Bibliografia

  • Boroń-Kaczmarska A, Wiercińska-Drapało A (2022) Choroby zakaźne i pasożytnicze TOM 1, Warszawa: PZWL
  • Dzierżanowska-Fangrat K (2021) Leczenie chorób infekcyjnych, Warszawa: PZWL
  • Morozińska-Gogol J (2016) Parazytologia medyczna. Kompendium, Warszawa: PZWL
  • https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/165346,leptospiroza, dostęp 26.06.2024
  • https://www.wetgiw.gov.pl/nadzor-weterynaryjny/grypa-ptakow, dostęp 26.06.2024
  • https://www.mp.pl/pacjent/zdrowiewpodrozy/profilaktyka/65403,zapobieganie-chorobom-odzwierzecym, dostęp 24.06.2024

Najczęstsze przyczyny problemów z zajściem w ciążę

Niepłodność u kobiet to jedna z realnych przeszkód w posiadaniu potomstwa. Przyczyny jej występowania są zróżnicowane mogą wynikać z zaburzeń hormonalnych, jak i przeszkód anatomicznych. W artykule omawiamy jedne z najczęstszych przyczyn kobiecej niepłodności, a także wskazujemy jakie badania warto wykonać, diagnozując ją.

Spis treści:

  1. Objawy niepłodności kobiecej
  2. Dlaczego nie mogę zajść w ciążę?
  3. Problemy z zajściem w ciążę – jakie badania wykonać?

Objawy niepłodności kobiecej

Niepłodność u kobiet może mieć wiele przyczyn, które manifestują się różnymi objawami. Wśród tych symptomów wymienia się:

  • nieregularne i często bolesne miesiączki,
  • przewlekłe dolegliwości w obrębie miednicy mniejszej,
  • ból podczas współżycia,
  • plamienia kontaktowe,
  • brak owulacji,
  • zmiany anatomiczne (pierwotne lub wtórne).

Wymienione objawy mogą towarzyszyć chorobom ginekologicznym i zaburzeniom związanym z produkcją hormonów płciowych.

>> Przeczytaj też: Wpływ żywienia na płodność

Dlaczego nie mogę zajść w ciążę?

Przyczyny niepłodności są zależne od płci. Za niemożność zajścia w ciążę może odpowiadać czynnik żeński, męski lub nieznany (idiopatyczny). Trudno wymienić jedną, konkretną przyczynę niepłodności. Jej podłoże często jest  wieloczynnikowe, choć w części przypadków badania diagnostyczne pozwalają na stwierdzenie określonej przyczyny, co daje szansę na włączenie skutecznego leczenia.

Czynnik żeński odpowiada za ok. 50-65% przypadków niepłodności. Wyróżnia się przyczyny:

  • jajnikowe – zaburzenia owulacji (25-30%) lub niska rezerwa jajnikowa,
  • jajowodowe (20%),
  • maciczne – nieprawidłowości anatomiczne np. wrodzone lub nabyte (20%).

Znaczenie mają również zmiany związane z endometriozą i/lub zrostami w miednicy mniejszej, które stanowią około 15% przypadków niepłodności.

Choroby i zaburzenia wpływające na płodność kobiet

Choroby ginekologiczne stanowią istotną przeszkodę w zajściu w ciążę. Istotne znaczenie ma m.in. endometrioza. Dotyczy 25-50% kobiet w rozpoznaną niepłodnością, a w jej przebiegu odnotowuje się zaburzenia czynności jajników, jajowodów i endometrium, co przekłada się na nieprawidłowy  przebieg procesu folikulogenezy, owulacji, zapłodnienia i implantacji zarodka.

Istotne są również zaburzenia równowagi hormonalnej u kobiet, które wpływają bezpośrednio lub pośrednio na proces owulacji. Istotne wśród nich są:

  • niedoczynność układu podwzgórzowo-przysadkowego (<10% przypadków)
  • dysfunkcja osi przysadkowo-jajnikowej (80-90%)
  • pierwotna niedoczynność jajników (<5%)
  • hiperprolaktynemia.

Innym zaburzeniem hormonalnym, które utrudnia zajście w ciążę i może być przyczyną niepłodności jest PCOS.

Nieprawidłowości anatomiczne kobiecego układu rozrodczego

Zmiany anatomiczne w obrębie żeńskich narządów płciowych mogą przyczynić się do utrudnienia procesu zapłodnienia. Istotne wśród nich są:

  • zaburzony transport komórki jajowej, co określa się mianem czynnika jajowodowego;
  • trudność w implantacji zarodka, czyli czynnik maciczny.

Powyższe zmiany mogą mieć charakter pierwotny (są obecne od urodzenia) lub wtórny, np. nabyte w procesach chorobowych czy na skutek inwazyjnego leczenia (np. radioterapii miednicy mniejszej).

Zaburzenia jajowodowe

Czynnik jajowodowy może:

  • dotyczyć 1 lub 2 jajowodów;
  • występować na całym lub określonym odcinku jajowodu;
  • mieć charakter częściowego zwężenia (stenozy), poszerzenia lub całkowitej blokady.

Szczególnym czynnikiem jajowodowym w niepłodności kobiecej jest tzw. wodniak jajowodu. Jego występowanie wiąże się z:

  • zarośnięciem dystalnej części jajowodu,
  • poszerzeniem światła jajowodu,
  • wypełnieniem jajowodu zapalnym płynem, który spływa do macicy.

Dysfunkcje wywołane przez wodniaka jajowodu mają bezpośredni wpływ na ograniczenie możliwości implantacji zarodka, również w przypadku, gdy drugi jajowód jest wolny od cech patologicznych.

Inne przeszkody w jajowodach, które utrudniają zajście i/lub utrzymanie ciąży to:

  • mięśniaki zlokalizowane w rogach macicy,
  • duże guzy i zmiany uciskające jajowód.

Nie bez znaczenia są również zabiegi chirurgiczne, jak usunięcie ciąży jajowodowej i cesarskie cięcie.

Zaburzenia maciczne

Zmiany anatomiczne macicy utrudniają między innymi implantację zarodka, drożność ujść jajowodów lub kanału szyjki macicy. Mogą mieć charakter:

  • wrodzony – związany z wadą rozwojową np. obecność przegrody macicy, a także macica jednorożna, podwójna, dwurożna i łukowata;
  • nabyty – związany z obecnością zmian zapalnych, guzów (podśluzówkowych i śródściennych), polipów, wewnątrzmacicznych zrostów endometrialnych lub z adenomiozą.

Ich występowanie rzutuje m.in. na zmniejszoną objętość macicy i zmiany w ukrwieniu.

Inne przyczyny niepłodności u kobiet

Inne przyczyny niepłodności u kobiet mogą wiązać się ze zmniejszoną rezerwą jajnikową lub przebytymi chorobami infekcyjnymi i zapalnymi np. zakażeniem Chlamydią czy Mycoplasmą.

Problemy z zajściem w ciążę – jakie badania wykonać?

Przyczyn kobiecej niepłodności jest wiele. Dlatego zestaw (pakiet) badań, który można wykonać w ramach diagnostyki jest szeroki. Obejmuje badania:

  • hormonalne, które uwzględniają oznaczenie FSH, LH, estradiolu, PRL, TSH;
  • potwierdzające owulację, np. progesteron w fazie lutealnej;
  • oceniające rezerwę jajnikową, czyli AMH, FSH w 3. dniu cyklu.

Badania hormonalne, zależnie od laboratorium, mogą być dostępne jako podstawowy lub rozszerzony profil hormonalny.

Pakiet hormony kobiece diagnostyka płodności (6 badań)

Podstawowy profil hormonalny u kobiet z niepłodnością lub jej podejrzeniem

Na podstawowy profil hormonalny składa się oznaczenie stężenia:

  • gonadotropin przysadkowych –  LH i FSH,
  • prolaktyny,
  • TSH,
  • estrogenów,
  • testosteronu.

Więcej na temat diagnostyki niepłodności znajdziesz w Centrum Wiedzy ALAB.

>> To może Cię zainteresować: Testosteron u kobiet – co oznacza nieprawidłowy wynik?

Poszerzony profil hormonalny w diagnostyce niepłodności u kobiet

W ramach rozszerzonego profilu hormonalnego wykonuje się oznaczenie poziomu:

  • SHBG (globulin wiążących hormony płciowe),
  • DHEAS,
  • androstendionu.

Innym parametrem, o którym należy pamiętać jest 17-alfa-hydroksyprogesteron, o którym więcej przeczytasz w artykule: Ważny marker w zaburzeniach hormonalnych – 17-OH progesteron.

Badania z krwi oceniające rezerwę jajnikową

W przypadku kobiet po 30. roku życia, który określa się jako zaawansowany wiek reprodukcyjny, wykonuje się ocenę rezerwy jajnikowej. Określa ona szacunkową liczbę komórek jajowych, jednak nie dostarcza informacji na temat ich jakości biologicznej. W ramach tej oceny oznacza się poziom hormonu antymullerowskiego (AMH), a także stężenie FSH w 3. dniu cyklu oraz wykonuje się badanie ultrasonograficzne AFC.

Niepłodność u kobiet to złożony problem diagnostyczny ze względu na wielopłaszczyznowy charakter tego zaburzenia. Może wynikać z przyczyn anatomicznych – zarówno pierwotnych, jak i wtórnych – ale również być związany z zaburzeniami hormonalnymi obejmującym dysfunkcje na linii podwzgórze-przysadka-jajniki. Dlatego tak ważna jest szczegółowa i szeroka diagnostyka niepłodności, która obejmuje badania hormonalne z krwi, ale również specjalistyczne badania ginekologiczne.

>> Przeczytaj też: Badania laboratoryjne w diagnostyce niepłodności

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk


Bibliografia

  1. Bręborowicz G H (2020) Położnictwo i ginekologia Tom 1-2, Warszawa: PZWL
  2. Ciepiela O (2021) Diagnostyka laboratoryjna w pielęgniarstwie i położnictwie, Warszawa: PZWL

INR co to za badanie i co wykrywa? Jak interpretować wyniki?

INR to jeden ze wskaźników, oznaczanych powszechnie w celu określenia funkcjonowania układu krzepnięcia. Jakie są wskazania do wykonania oznaczenia INR? Jakie leki powodują wzrost jego wartości? Przy których przypadłościach może dojść do zwiększenia wartości wskaźnika INR? Dowiedz się więcej na temat tego badania laboratoryjnego.

Spis treści:

  1. INR – co to za badanie?
  2. Kiedy przeprowadzić badanie INR?
  3. INR – jaki jest prawidłowy wynik?

INR – co to za badanie?

INR to wskaźnik nazywany międzynarodowym współczynnikiem znormalizowanym, który jest jednym z rodzajów, w jaki można określić pomiar czasu protrombinowego (PT). Czas protrombinowy to parametr określający funkcjonowanie zewnątrzpochodnego układu krzepnięcia. Na układ ten składają się takie elementy jak V, VII i X czynnik krzepnięcia, protrombina oraz fibrynogen.

Czas protrombinowy można wyrazić również w sekundach oraz procentach normy. Oznaczenie czasu protrombinowego w sekundach wymaga wykorzystania tromboplastyny, a więc białka aktywującego szlak zewnątrzpochodny kaskady krzepnięcia krwi. Białko to cechuje się dużą zmiennością, dlatego w celu oceny czasu protrombinowego powszechnie wykorzystuje się międzynarodowy współczynnik znormalizowany (a więc INR). Pozwala to na zwiększenie porównywalności wyników niezależnie od używanych współczynników.

>> To może Cię zainteresować: APTT (czas kaolinowo-kefalinowy) – co to za badanie, co wykrywa i kiedy się je wykonuje

Kiedy przeprowadzić badanie INR?

Podstawowym wskazaniem do oznaczenia wskaźnika INR jest monitorowanie leczenia antagonistami witaminy K (do takich substancji należy na przykład warfaryna, czy acenokumarol). Leki te są przyjmowane przez pacjentów obciążonych migotaniem przedsionków, ale również przez osoby po zabiegach kardiochirurgicznych, a także w ramach profilaktyki i leczenia żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. Warto mieć świadomość, że INR jest również wykorzystywany w diagnostyce internistycznej, przy pojawieniu się objawów mogących sugerować choroby wątroby i zaburzenia krzepnięcia, o czym więcej można przeczytać w kolejnym akapicie tego artykułu.

Czas protrombinowy PT/INR

Wskazania do badania INR

W jakich jeszcze sytuacjach klinicznych oznacza się INR? Należy w tym miejscu wymienić przede wszystkim:

  • schorzenia wątroby – czynniki krzepnięcia są produkowane w wątrobie i wiele nieprawidłowości dotyczących tego narządu może objawiać się ich niedoborem i odchyleniami w parametrach krzepnięcia krwi,
  • kontrole przed zabiegami operacyjnymi – pacjenci, którzy przyjmują leki przeciwkrzepliwe będące antagonistami witaminy K, przed zabiegami operacyjnymi powinni wykonać oznaczenie wskaźnika INR, w celu zobrazowania funkcjonowania układu krzepnięcia, co ma na celu zapobieganie nadmiernym krwawieniom w czasie zabiegu, 
  • podejrzenie zaburzeń krzepnięcia – ocenę układu krzepnięcia powinno się wykonać w przypadku pojawienia się objawów mogących świadczyć o istnieniu skazy krwotocznej. Należy do nich między innymi:
  • skłonność do długotrwałych krwawień nawet po małych urazach,
  • obfite miesiączki u kobiet,
  • krwawienia z dróg rodnych,
  • częste krwawienia z nosa,
  • obecność krwi w moczu i stolcu,
  • często pojawiające się podbiegnięcia krwawe na skórze.

Badanie INR – czy trzeba być na czczo?

Wskaźnik INR jest badaniem wykonywanym z próbki krwi żylnej. Samo badanie nie wymaga od pacjenta specjalnego przygotowania. Choć nie ma bezwzględnego wymogu bycia na czczo przed oznaczeniem INR, to warto udać się na badanie rano, bez obfitego posiłku. Warto mieć świadomość, że na wynik badania INR mogą wpływać niektóre pokarmy – przede wszystkim te, które zawierają dużo witaminy K. Do produktów tych zaliczamy zielone warzywa (brokuły, jarmuż, szpinak, rukola, kapusta włoska), ale również przetwory mleczne, jaja, czy wątróbka.

>> Przeczytaj też: Jakie czynniki mogą zaburzyć wyniki badań układu krzepnięcia?

INR – jaki jest prawidłowy wynik?

Należy mieć świadomość, że prawidłowe wartości wskaźnika INR są uzależnione od sytuacji klinicznej. U pacjentów przyjmujących leki przeciwkrzepliwe będące doustnymi antagonistami witaminy K, dopuszczalne wartości INR są wyższe. Jest to zamierzone postępowanie, mające na celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia powikłań zakrzepowo-zatorowych. Zakres terapeutyczny, w jakim powinna utrzymywać się wartość wskaźnika INR dla tych pacjentów wynosi pomiędzy 2,0 a 3,0. Istnieją jednak pewne wyjątki. U chorych posiadających mechaniczne zastawki serca wartość INR powinny być wyższe i wynosić odpowiednio między 3,0-4,0.

U pacjentów nieprzyjmujących antagonistów witaminy K i nieobciążonych schorzeniami wpływającymi na układ krzepnięcia wskaźnik INR powinien zawierać się w wartościach pomiędzy 0,85–1,15, choć należy wyraźnie podkreślić, że wartości referencyjne dla INR są uzależnione od konkretnego laboratorium.

Interpretując wynik oznaczenia wskaźnika INR, warto poinformować lekarza o wszystkich stosowanych lekach i chorobach współistniejących. Niektóre substancje (na przykład barbiturany, karbamazepina, czy antybiotyki – ryfampicyna, metronidazol) mogą wpływać na wyniki oznaczenia INR. To samo dotyczy niektórych schorzeń przewlekłych takich jak na przykład:

  • niewydolność serca,
  • nowotwory złośliwe,
  • niewydolność wątroby,
  • nadczynność i niedoczynność tarczycy.

Za niskie INR – o czym świadczy?

Należy mieć świadomość, że punkt odcięcia dla obniżonego wskaźnika INR jest inny dla pacjentów przyjmujących antagonistów witaminy K. U pacjentów przyjmujących przewlekle te leki za obniżony wskaźnik INR uważamy jego wartości poniżej 2,0. U pacjentów, których zakwalifikowano do takiej terapii ryzyko powikłań zakrzepowo-zatorowych istotnie rośnie przy INR <2,0. Z tego powodu osoby te powinny regularnie monitorować wartości wskaźnika INR. Jeżeli jest on prawidłowy, to takie kontrole powinny się odbywać przynajmniej raz w miesiącu. O częstości kontroli wskaźnika INR decyduje lekarz prowadzący, który ma wgląd w sytuację kliniczną pacjenta i jego ostatnie wyniki badań laboratoryjnych.

>> Przeczytaj też: D-dimery – znaczenie, wskazania, interpretacja wyniku

Podwyższone INR – co oznacza?

Zwiększenie wskaźnika INR, a tym samym wydłużenie czasu protrombinowego może świadczyć o:

  • leczeniu antagonistami witaminy K – zwiększenie wskaźnika i utrzymywanie go w prawidłowym zakresie jest tak naprawdę celem tego leczenia,
  • niedobory czynników krzepnięcia II, V, VII, X – wrodzone lub nabyte,
  • schorzenia wątroby, prowadzące do zaburzenia syntezy czynników krzepnięcia – na przykład zaawansowana marskość wątroby, niewydolność wątroby,
  • niedobory witaminy K, która jest niezbędna do syntezy niektórych czynników krzepnięcia,
  • zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego – jest to schorzenie, którego istotą jest wtórna aktywacja układu krzepnięcia, co prowadzi do zużycia się czynników krzepnięcia, płytek krwi oraz fibrynogenu, co w badaniach laboratoryjnych ujawni się jako zwiększenie INR.

Wskaźnik INR to jeden z parametrów oceniających funkcjonowanie układu krzepnięcia, który jest powszechnie wykorzystywany w monitorowaniu terapii przeciwkrzepliwej lekami będącymi doustnymi antagonistami witaminy K, ale znajduje również zastosowania w diagnostyce internistycznej. Wynik oznaczenia wskaźnika INR należy skonsultować z lekarzem prowadzącym leczenie, który w razie nieprawidłowości, odpowiednio zmodyfikuje leczenie.


Bibliografia

1. A. Szczeklik i inni, Choroby wewnętrzne, PZWL 2018/2019,

2. A. Dembińska-Kieć i inni, Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2005 (dodruk), s. 654–659,

3. E. Bańkowski, Biochemia podręcznik dla studentów uczelni medycznych. Wrocław: Elsevir Urban & Partner, 2010,

4. K. Zawilska, Monitorowanie leczenia przeciwzakrzepowego, Wielka Interna – Kardiologia, Wydawnictwo Medical Tribune 2012.

MCHC w morfologii krwi. Co to za wskaźnik, co oznacza niski lub podwyższony poziom?

Morfologia krwi obwodowej to podstawowe badania laboratoryjne, wykorzystywane powszechnie w diagnostyce internistycznej i przynoszące wiele istotnych informacji na temat kondycji zdrowotnej organizmu. Jednym z elementów morfologii krwi obwodowej jest MCHC. Co oznacza ten skrót i jakich informacji klinicznych dostarcza? Jakie są wskazania do oznaczenia MCHC? Na te i inne pytania odpowiedzi znajdziemy w poniższym artykule.

Spis treści:

  1. MCHC – co to za wskaźnik?
  2. MCHC – kiedy wykonać badanie?
  3. MCHC – jak interpretować wynik?

MCHC – co to za wskaźnik?

MCHC to jeden z elementów, który znajduje się w wyniku morfologii krwi obwodowej i określa średnie stężenie hemoglobiny w erytrocycie, czyli w krwince czerwonej. MCHC to skrót od angielskich słów Mean Corpuscular Hemoglobin Concentration. Hemoglobina to natomiast białko znajdujące się w krwinkach czerwonych, które odpowiada za transport i dostarczanie tlenu do wszystkich komórek organizmu człowieka. Ponadto, hemoglobina odpowiada również za przenoszenie pewnej ilości dwutlenku węgla. Jest to więc białko niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. MCHC jest wskaźnikiem, który mówi nam o stężeniu hemoglobiny w erytrocycie, co sprawia, że jest brany pod uwagę w trakcie diagnostyki niedokrwistości i innych schorzeń hematologicznych.

>> Przeczytaj też: Co to jest anemia (niedokrwistość) złośliwa i jakie są jej objawy? 

Czym MCHC różni się od MCH?

MCH (Mean Corpuscular Hemoglobin) to wskaźnik, który również znajduje się na wyniku morfologii krwi obwodowej. Dostarcza on informacji na temat średniej masy hemoglobiny w krwince czerwonej. Jednostka w jakiej wyraża się ten wskaźnik to pikogramy (pg). MCH podobnie jak MCHC dostarcza informacji o ilości hemoglobiny znajdującej się w pojedynczym erytrocycie, jednak w przypadku MCHC dane te podane są w formie stężenia, a nie masy. MCHC wyraża się w jednostkach określających stężenie, a więc w gramach na decylitr lub milimolach na litr krwinek.

>> Zobacz też: PDW (wskaźnik anizocytozy płytek krwi) – badanie, podwyższone i obniżone wskaźniki, interpretacja wyników

MCHC – kiedy wykonać badanie?

MCHC nie jest badaniem wykonywanym odrębnie od pozostałych elementów morfologii krwi obwodowej. Badanie morfologii krwi obwodowej powinno być wykonywane u każdego pacjenta przynajmniej raz w roku. Oznaczenie to powinno się wykonywać również przy pojawieniu się objawów mogących świadczyć o rozwijającej się niedokrwistości lub innych chorobach internistycznych, do których należy zaliczyć między innymi:

  • osłabienie,
  • pogorszenie wydolności fizycznej,
  • bóle i zawroty głowy,
  • bladość skóry i śluzówek,
  • skłonność do krwawień,
  • utrata masy ciała,
  • nocne poty,
  • bóle kostno-mięśniowe,
  • pojawianie się wybroczyn (co może świadczyć o małopłytkowości),
  • duszność.

W razie pojawienia się tych niepokojących objawów warto udać się na wizytę do swojego lekarza rodzinnego, który po przeprowadzeniu badania podmiotowego i przedmiotowego, zadecyduje o dalszym postępowaniu diagnostycznym i zleci odpowiednie badania laboratoryjne.

Morfologia banerek

MCHC – jak interpretować wynik?

Należy wyraźnie podkreślić, że wynik MCHC nie powinien być interpretowany w oderwaniu od pozostałych elementów składowych morfologii krwi obwodowej. W trakcie interpretacji lekarz bierze pod uwagę pozostałe parametry, w tym parametry czerwonokrwinkowe, a więc między innymi liczbę krwinek czerwonych, ich wielkość (oznaczaną jako MCV) oraz stężenie hemoglobiny i hematokryt. Interpretacja wyników zależy również od obrazu klinicznego, jaki prezentuje pacjent, chorób towarzyszących oraz przyjmowanych na stałe leków.

>> To może Cię zainteresować: Bazofile we krwi – jak interpretować wyniki badania?

Podwyższone MCHC – co oznacza?

Podwyższone stężenie hemoglobiny w krwince czerwonej może towarzyszyć takim schorzeniom jak na przykład:

  • sferocytoza wrodzona – jest to schorzenie będące najczęstszą postacią wrodzonej niedokrwistości hemolitycznej. Istotą tego schorzenia są nieprawidłowości w budowie białek błony i cytoszkieletu erytrocytów. Sferocytoza wrodzona objawia się wymienionymi już w tym artykule symptomami niedokrwistości, ale także gorączką, bólami brzucha, zażółceniem powłok skórnych i powiększeniem śledziony,
  • choroba zimnych aglutynin – istotą tego schorzenia jest obecność przeciwciał, które silnie aglutynują (potocznie mówiąc zlepiają) erytrocyty w określonej temperaturze, co prowadzi w konsekwencji do wystąpienia hemolizy (rozpadu) krwinek czerwonych i pojawienia się objawów anemii hemolitycznej.

Niskie MCHC – co oznacza?

Obniżone stężenie hemoglobiny w krwince czerwonej wiąże się typowo z niedokrwistością z niedoboru żelaza. Wówczas w wyniku morfologii krwi obwodowej oprócz obniżonego MCHC zauważalne jest również obniżenie MCH, obniżenie stężenia hemoglobiny, obniżona wielkość krwinek czerwonych – MCV (mikrocytoza), obniżony hematokryt oraz obniżona liczba krwinek czerwonych.

Niskie MCHC oraz niedokrwistość z niedoboru żelaza może towarzyszyć takim stanom klinicznym jak np.:

  • krwawienia z przewodu pokarmowego,
  • schorzenia nowotworowe przewodu pokarmowego – np. rak jelita grubego, rak żołądka,
  • infekcje pasożytnicze – w tym tasiemczyca, tęgoryjczyca,
  • obfite miesiączki, mięśniaki macicy,
  • zaburzenia krzepnięcia,
  • okres ciąży i laktacji,
  • zaburzenia wchłaniania żelaza w przewodzie pokarmowym – np. w przebiegu celiakii, stanów zapalnych żołądka, choroby Leśniowskiego-Crohna,
  • niedobory żywieniowe,
  • nocna napadowa hemoglobinuria,
  • nadużywanie kwasu acetylosalicylowego i innych niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Należy mieć świadomość, że samo obniżenie lub podwyższenie MCHC nie ma typowo znaczenia klinicznego. Konieczne jest skorelowanie tego wyniku z innymi parametrami, zawartymi w morfologii krwi obwodowej, jak i obrazem klinicznym.

MCHC to jeden z parametrów opisujących obraz czerwonych krwinek. Wskaźnik ten dostarcza informacji na temat stężenia hemoglobiny w erytrocycie. MCHC nie powinno być interpretowane w oderwaniu od pozostałych składowych wyniku morfologii krwi obwodowej. W przypadku wątpliwości, co do oznaczenia MCHC i innych elementów morfologii, warto udać się na konsultację do gabinetu lekarza rodzinnego lub internisty.


Piśmiennictwo

  1. A. Szczeklik i inni, Choroby wewnętrzne, PZWL 2018/2019,
  2. A. Dembińska-Kieć i inni, Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2005 (dodruk), s. 654–659,
  3. E. Bańkowski, Biochemia podręcznik dla studentów uczelni medycznych. Wrocław: Elsevir Urban & Partner, 2010,
  4. M. Chełstowska i inni, Objawy kliniczne i zmiany laboratoryjne w diagnostyce różnicowej niedokrwistości, Onkologia w Praktyce Klinicznej, 2006, 2(3), s.105–116.

APTT (czas kaolinowo-kefalinowy) – co to za badanie, co wykrywa i kiedy się je wykonuje

APTT, czyli czas kaolinowo-kefalinowy, jest jednym z kluczowych badań w diagnostyce układu krzepnięcia krwi. Badanie to pomaga ocenić funkcjonowanie wewnątrzpochodnego szlaku krzepnięcia i jest szeroko stosowane zarówno w diagnostyce chorób krwi, jak i w monitorowaniu leczenia przeciwzakrzepowego. W niniejszym artykule przedstawiamy, czym dokładnie jest APTT, w jakich sytuacjach się je wykonuje oraz jak interpretować wyniki tego badania.

Spis treści:

  1. Czym jest APTT – czas kaolinowo-kefalinowy?
  2. Badanie czasu kaolinowo-kefalinowego – kiedy się je wykonuje?
  3. Jak przygotować się do badania APTT?
  4. APTT: jak interpretować wyniki?
  5. Czy czas koalinowo-kefalinowy można zwiększyć lub zmniejszyć?

Czym jest APTT – czas kaolinowo-kefalinowy?

Czas kaolinowo-kefalinowy, znany również jako czas częściowej tromboplastyny po aktywacji (APTT), to badanie oceniające funkcjonowanie wewnątrzpochodnego szlaku krzepnięcia krwi. Jest on jednym z dwóch głównych mechanizmów aktywacji procesu krzepnięcia krwi,który inicjuje się wewnątrz naczynia krwionośnego, najczęściej w odpowiedzi na uszkodzenie śródbłonka.

Proces ten angażuje wiele czynników krzepnięcia, które są obecne w osoczu i aktywują się sekwencyjnie, prowadząc do utworzenia skrzepu. Wewnątrzpochodny szlak krzepnięcia jest kluczowy w prawidłowym procesie krzepnięcia krwi.

Podczas badania APTT mierzy się czas potrzebny na utworzenie skrzepu po dodaniu do próbki krwi odpowiednich aktywatorów, takich jak kaolin i kefalina. Jest to wskaźnik bardzo wrażliwy na niedobory czynników krzepnięcia, a także na obecność inhibitorów.

>> Zobacz też: D-dimery – znaczenie, wskazania, interpretacja wyniku

Badanie czasu kaolinowo-kefalinowego – kiedy się je wykonuje?

Badanie APTT wykonuje się w różnych sytuacjach klinicznych, w których istnieje potrzeba oceny krzepnięcia krwi. Najczęściej jest to:

  • Diagnostyka zaburzeń krzepnięcia: APTT jest nieocenionym narzędziem w diagnostyce hemofilii, choroby von Willebranda oraz innych zaburzeń krzepnięcia, takich jak niedobory czynników VIII, IX czy XI.
  • Monitorowanie leczenia heparyną: Heparyna, szczególnie niefrakcjonowana, jest lekiem, który silnie wpływa na układ krzepnięcia. Monitorowanie jego skuteczności oraz bezpieczeństwa wymaga regularnych pomiarów APTT, aby upewnić się, że pacjent jest skutecznie leczony, ale jednocześnie nie jest narażony na nadmierne ryzyko krwawienia.
  • Ocena przed zabiegiem operacyjnym: APTT jest często wykonywany jako część rutynowych badań przedoperacyjnych, aby upewnić się, że pacjent nie ma nieprawidłowości w krzepnięciu krwi, które mogłyby zwiększyć ryzyko krwawienia podczas operacji.
  • Diagnostyka trombofilii: W przypadku podejrzenia nadmiernej skłonności do zakrzepicy (trombofilia), APTT może pomóc w ocenie obecności antykoagulantu toczniowego lub innych inhibitorów krzepnięcia.

>> Przeczytaj też: Co to jest trombofilia i jakie są jej rodzaje? Przyczyny trombofilii

APTT przed zabiegiem operacyjnym

Przed planowanym zabiegiem chirurgicznym ocena układu krzepnięcia jest kluczowa, aby zminimalizować ryzyko krwawienia podczas i po operacji. APTT jest standardowo wykonywany w ramach tej oceny. Badanie to pozwala wykryć ewentualne zaburzenia krzepnięcia, które mogłyby wpłynąć na przebieg operacji. Przedłużony czas APTT może wskazywać na obecność wrodzonych lub nabytych niedoborów czynników krzepnięcia, co wymaga podjęcia odpowiednich działań przed rozpoczęciem zabiegu, takich jak podanie koncentratów czynników krzepnięcia.

>> To może Cię zainteresować: Naczynia krwionośne w procesie hemostazy

APTT: badanie w ciąży

Ciąża jest stanem fizjologicznym, w którym układ krzepnięcia krwi ulega znacznym zmianom, aby przygotować organizm kobiety na poród i zapobiec nadmiernemu krwawieniu. W niektórych przypadkach badanie APTT może być wskazane w czasie ciąży, szczególnie u kobiet z historią zaburzeń krzepnięcia lub ryzykiem zakrzepicy. APTT jest szczególnie ważny w monitorowaniu leczenia heparyną u kobiet w ciąży, ponieważ ta terapia jest często stosowana w zapobieganiu zakrzepicy w tej grupie pacjentek.

Jak przygotować się do badania APTT?

Przygotowanie do badania APTT nie jest skomplikowane, ale wymaga uwzględnienia kilku istotnych czynników:

  • Przed badaniem należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, zwłaszcza tych wpływających na układ krzepnięcia, takich jak aspiryna, niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) czy antykoagulanty. Lekarz może zalecić zaprzestanie ich przyjmowania przed badaniem.
  • Zaleca się, aby pacjent był na czczo przez co najmniej kilka godzin przed pobraniem krwi. Pozwala to uniknąć potencjalnych zafałszowań wyników.
  • Unikanie stresu i wysiłku fizycznego.

>> Przeczytaj też: Jakie czynniki mogą zaburzyć wyniki badań układu krzepnięcia?

APTT: jak interpretować wyniki?

Interpretacja wyników APTT wymaga uwzględnienia wielu czynników, w tym stanu klinicznego pacjenta, jego historii choroby oraz  wyników innych badań laboratoryjnych. Zwykle czas APTT mieści się w zakresie 25-35 sekund. Zarówno skrócony, jak i wydłużony czas APTT może świadczyć o różnych zaburzeniach.

Krótki czas krzepnięcia krwi: co oznacza?

Krótki czas APTT, czyli skrócony czas krzepnięcia, jest rzadziej spotykanym zjawiskiem niż wydłużenie tego czasu. Może sugerować nadkrzepliwość, czyli zwiększoną skłonność do tworzenia zakrzepów. Przyczyną skróconego APTT mogą być podwyższone stężenia czynników krzepnięcia w krwi lub obecność czynników zakrzepowych.

Skrócony czas APTT może również być związany z pewnymi stanami patologicznymi, takimi jak nadczynność tarczycy, stosowaniem określonych leków lub odwodnieniem.

>> Przeczytaj też: INR co to za badanie i co wykrywa? Jak interpretować wyniki?

Długi czas krzepnięcia krwi: co oznacza?

Długi czas APTT, czyli przedłużony czas krzepnięcia, jest bardziej powszechnym wynikiem wskazującym na zaburzenia w układzie krzepnięcia. Może być spowodowany niedoborami czynników krzepnięcia (np. hemofilia), obecnością inhibitorów (np. antykoagulant toczniowy), a także zaburzeniami w funkcjonowaniu wątroby, która jest odpowiedzialna za syntezę wielu czynników krzepnięcia.

Długi czas APTT może także wskazywać na stosowanie leków przeciwzakrzepowych, takich jak heparyna, co wymaga dalszej oceny i monitorowania stanu zdrowia.

>> Sprawdź także: Wybrane wskaźniki funkcji wątroby

Czy czas koalinowo-kefalinowy można zwiększyć lub zmniejszyć?

Czas APTT można modulować poprzez różne interwencje medyczne:

  • Zwiększenie czasu APTT: Może być osiągnięte poprzez stosowanie leków przeciwzakrzepowych, takich jak heparyna, które wydłużają czas krzepnięcia krwi. Długotrwałe stosowanie heparyny, zwłaszcza niefrakcjonowanej, może powodować wydłużenie APTT. Również w przypadku leczenia zaburzeń krzepnięcia, takich jak hemofilia, koncentraty czynników krzepnięcia mogą być używane do korygowania nieprawidłowości, ale ich stosowanie nie zawsze wpływa na wydłużenie APTT, a raczej na normalizację tego parametru.
  • Skrócenie czasu APTT: Skrócenie APTT jest trudniejsze do osiągnięcia i zazwyczaj wymaga leczenia przyczynowego, na przykład wyrównania czynników krzepnięcia w przypadku niedoborów. W niektórych przypadkach stosuje się również leki prozakrzepowe.

Czas kaolinowo-kefalinowy (APTT) jest kluczowym badaniem w ocenie układu krzepnięcia krwi. Pozwala na diagnozowanie i monitorowanie różnych zaburzeń krzepnięcia, a także na ocenę ryzyka krwawienia przed zabiegami operacyjnymi. Warto pamiętać, że interpretacja wyników APTT powinna uwzględniać indywidualny kontekst kliniczny pacjenta, a prawidłowe przygotowanie do badania jest niezbędne dla uzyskania wiarygodnych wyników.


Bibliografia

  1. https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/170417,czas-czesciowej-tromboplastyny-po-aktywacji-appt (dostęp: 10.09.2024)
  2. Chojnowski K., Podolak-Dawidziak M., Windyga J. Diagnostyka przedłużonego czasu częściowej tromboplastyny po aktywacji (aPTT). Hematologia 2010, tom 1, nr 1.
  3. Levy JH, Szlam F, Wolberg AS, Winkler A. Clinical use of the activated partial thromboplastin time and prothrombin time for screening: a review of the literature and current guidelines for testing. Clin Lab Med. 2014 Sep;34(3):453-77.
  4. Rasmussen KL, Philips M, Tripodi A, Goetze JP. Unexpected, isolated activated partial thromboplastin time prolongation: A practical mini-review. Eur J Haematol. 2020 Jun;104(6):519-525.

Kwasy omega-3 – EPA i DHA – znaczenie w depresji. Rola i źródła kwasów omega 3

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe to bardzo ważny składnik organizmu człowieka, który musi być dostarczany z dietą. NNKT to kwasy omega 3-6-9. Artykuł skupia się na kwasach omega-3, a szczególnie na ich roli w depresji.

Spis treści:

  1. Czym są kwasy omega-3?
  2. Kwasy tłuszczowe omega-3 – właściwości i rola w organizmie
  3. Podsumowanie

Czym są kwasy omega-3?

Kwasy omega-3 to niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, do których należą kwasy:

  • EPA – kwas eikozopentaenowy
  • DHA – kwas dokozoheksaenowy
  • ALA – kwas alfa-linolenowy (kwas α-linolenowy)

Kwasy EPA i DHA są substancjami, które muszą być dostarczane z dietą. Co prawda ich źródłem w organizmie człowieka może być kwas α-linolenowy (ALA), jednak efektywność tej przemiany jest niska i dieta lub suplementy bogate w kwasy ALA w niewielkim stopniu podwyższają poziom kwasu DHA we krwi i tkankach.

Badania pokazują, że konwersji do EPA ulega od 0,3% do 8% kwasu α-linolenowego, a do DHA – od 1% do 4%. Efektywność przemiany ALA do EPA i DHA jest trochę większa u kobiet przed menopauzą, gdzie obserwuje się dodatni wpływ estrogenów. Wynika to z faktu, iż organizm kobiety musi zapewnić odpowiednią podaż DHA na potrzeby ewentualnej ciąży i rozwijającego się płodu. Jednak nadal jest to efektywność niewystarczająca, aby zapewnić odpowiedni poziom kwasów omega 3. W przypadku EPA ocenia się ją na ok. 21%, a DHA – 9%.

Dlatego kwasy omega 3 muszą być dostarczane w odpowiednich ilościach z dietą.

>> Więcej na ten temat przeczytasz w artykule: Kwasy omega-3 i omega-6 – czy masz ich wystarczającą ilość w diecie?

Kwasy tłuszczowe omega-3 – właściwości i rola w organizmie

Kwasy EPA i DHA stanowią składnik błon komórkowych, ich działanie jest wielokierunkowe.

Ich rola w organizmie to m.in.:

  • działanie antyoksydacyjne – dzięki czemu mogą przeciwdziałać skutkom stresu oksydacyjnego
  • wpływ na prawidłowy rozwój płodu – stąd kluczowe znaczenie prawidłowego poziomu tych kwasów u kobiet ciężarnych

>> Więcej na ten temat w artykule: Kwasy omega-3 i omega-6 w diecie kobiet w ciąży. Czy kobiety w ciąży mogą jeść ryby?

  • wpływ na dojrzewanie układu nerwowego i narządu wzroku u małych dzieci, obniżanie ryzyka wystąpienia zaburzeń funkcji poznawczych (w tym demencji i choroby Alzheimera) w każdej grupie wiekowej
  • wpływ na funkcje metaboliczne – zbyt niski poziom EPA i DHA przy zbyt wysokim poziomie kwasów omega 6 sprzyja powstawaniu insulinooporności
  • działanie przeciwzapalne – kwasy omega-3 przeciwdziałają nadmiernej odpowiedzi immunologicznej i zmniejszają poziom markerów zapalenia – CRP i interleukiny-6. Korzystny wpływ na odpowiedź immunologiczną ma również znaczenie w reakcjach alergicznych
  • wpływ na funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego – kardioprotekcyjne działanie kwasów omega-3 związane jest z ich aktywnością antyarytmiczną i przeciwzakrzepową, co powoduje obniżenie ryzyka wystąpienia choroby niedokrwiennej serca. EPA i DHA działają również hipolipemizująco, czyli wpływają na poziom cholesterolu.

>> Więcej o tym w artykule: Prawidłowy poziom kwasów omega-3 a prawidłowy lipidogram

>> Przeczytaj także: Fosfolipidy i ich funkcje. Co to są fosfolipidy i za co odpowiadają?

Kwasy omega 3 – znaczenie w depresji

Wpływ omega-3 na funkcjonowanie układu nerwowego jest dobrze udokumentowany. Wyżej wspominano o działaniu antyneurodegeneracyjnym, ale NNKT omega 3 (kwas eikozapentaenowy – EPA i kwas dokozaheksaenowy – DHA) mogą być również opcją wspomagającą zmniejszenie nasilenia objawów lękowych i depresyjnych.

Badanie kwasów omega-3 banerek

Metaanaliza z 2023r. aż dziesięciu badań klinicznych, obejmujących 1 426 uczestników, potwierdziła ich działanie przeciwdepresyjne, jednak badacze zwracają uwagę na dawkowanie i proporcje zawartości EPA+DHA. Statystycznie zmniejszenie nasilenia depresji nastąpiło gdy pacjent otrzymywał ≥ 60% całkowitego EPA + DHA w dawkach ≥ 1 g/dobę i < 2 g/dobę. Dawki EPA ≥ 2 g/dobę nie wiązały już się z istotnymi efektami terapeutycznymi.

Jak w wielu tego typu pracach, badacze podkreślają potrzebę dalszych badań nad tym zagadnieniem z uwzględnieniem standaryzacji dawkowania, aby można było porównywać wyniki. W wielu prowadzonych badaniach notuje się rozbieżność pomiędzy dawkowaniem, z tego powodu wyniki również bywają niespójne.

Objawy niedoborów kwasów omega-3. Kto w szczególności powinien dbać o ich optymalny poziom?

Kompleksowość działania kwasów omega-3 sprawia, że ich niedobór nie manifestuje się specyficznymi objawami. Wiemy, iż ich niewystarczający poziom w diecie przyczynia się do zaburzeń funkcjonowania układu nerwowego czy sercowo-naczyniowego, dlatego każdy człowiek powinien dbać o to, aby w jego diecie był optymalny poziom EPA i DHA w proporcjach optymalnych. Jednak szczególną uwagę na prawidłową ich zawartość w diecie powinni zwrócić pacjenci z chorobami krążenia (choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, hiperlipidemia) oraz układu nerwowego (np. osoby z depresją).

Przyczyny niedoboru kwasów omega-3. Źródła kwasów omega-3 – w których produktach jest ich najwięcej?

Przyczyną niedoborów kwasu omega-3 w organizmie człowieka jest ich niewystarczająca podaż z dietą. Przyczynia się do tego niskie spożycie ryb morskich w Polsce, które są źródłem DHA. Niestety spożycie olejów roślinnych, pestek czy nasion nie zabezpiecza zapotrzebowania na te kwasy, ponieważ dostarczają one jedynie kwasu α-linolenowego, który ulega przemianom do EPA i DHA w bardzo ograniczonym stopniu.

Dodatkowo ważne jest, aby kwasy omega-6 i omega-3 występowały w diecie w proporcjach 4-5/1. Niestety nasza dieta zawiera aż 10-20 razy więcej kwasów omega-6 niż omega-3, co niekorzystnie wpływa na konwersję i wzajemne proporcje tych substancji w tkankach. Przyczyną tego jest nadmierne spożycie żywności przetworzonej, tłuszczu cukierniczego, niektórych olejów (np. oleju słonecznikowego), jak również spożycie wieprzowiny, bogatej w kwas arachidonowy.

Podsumowanie

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega 3-6-9 to ważny składnik zdrowej i zrównoważonej diety. Szczególną rolę spełniają kwasy EPA i DHA, które powinny być dostarczone w odpowiednich ilościach z dietą, przede wszystkim, z rybami morskimi.

Badania podkreślają, że niedobór tych substancji jest szczególnie niebezpieczny dla kobiet w ciąży, dlatego powinny one dbać o skład diety, oraz suplementować te kwasy zgodnie z rekomendacjami. Przyczynia się do prawidłowego rozwoju dziecka, a w późniejszym okresie sprzyja harmonijnemu funkcjonowaniu układu nerwowego.

Kwasy EPA i DHA, w odpowiednich proporcjach, mogą być również pomocne dla pacjentów w depresji.


PIŚMIENNICTWO

  1. Kelaiditis CF, Gibson EL, Dyall SC. Effects of long-chain omega-3 polyunsaturated fatty acids on reducing anxiety and/or depression in adults; A systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials. Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids. 2023 May;192:102572. doi: 10.1016/j.plefa.2023.102572. Epub 2023 Apr 2. PMID: 37028202.
  2. Kolanowski W, Funkcje i przemiany metaboliczne wielonienasyconych kwasów tłuszczowych Omega-3 w organizmie człowieka. BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLVI, 2013, 3, str. 267 – 278.
  3. Gertig H., Przysławski J., Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
  4. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie – pod red. M. Jarosza, E. Rychlik, K. Stoś, J. Charzewskiej Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020

Rak żołądka – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Dawniej jeden z najczęstszych nowotworów, obecnie – z uwagi na powszechne używanie lodówek i znaczny spadek spożywania spleśniałej żywności – zdecydowanie rzadszy, jednak nadal bardzo groźny z samej swej natury. O jakiej chorobie mowa?

Spis treści:

  1. Rak żołądka – co to za choroba?
  2. Objawy raka żołądka
  3. Jakie są przyczyny raka żołądka?
  4. Rak żołądka – diagnostyka
  5. Rak żołądka – leczenie
  6. Zapobieganie rakowi żołądka
  7. Rak żołądka – rokowania
  8. Podsumowanie

Rak żołądka – co to za choroba?

Rak żołądka, bo o nim mowa we wstępie, to choroba nowotworowa wywodząca się z komórek błony śluzowej tego narządu. W Polsce jest on piątym co do częstości nowotworem u mężczyzn i co dziesiątym u kobiet. Do oceny podtypów choroby przyjęto powszechnie klasyfikacja Lauréna, która wyróżnia dwa podstawowe typy:

  • jelitowy, wykazujący podobieństwo do błony śluzowej jelita; towarzyszy mu zwykle zanikowe zapalenie błony śluzowej; charakteryzuje się rozprężającym sposobem naciekania i lepszym rokowaniem,
  • rozlany, z obecnością pojedynczych komórek lub małych ognisk raka; szerzy się śródściennie, nie tworzy wyraźnych granic; z reguły posiada wysoki stopień złośliwości i wiąże się z gorszym rokowaniem.

>> To może Cię zainteresować: Czym są markery nowotworowe i jakich dostarczają informacji?

Objawy raka żołądka

Rak żołądka to, z wielu względów, bardzo groźna choroba – szczególnie że we wczesnych stadiach często przebiega bezobjawowo. W miarę postępu choroby pojawia się coraz więcej sygnałów jej obecności. Są to w szczególności:

  • niezamierzona utrata masy ciała,
  • wczesne uczucie sytości,
  • niechęć do pokarmów mięsnych,
  • częste odbijania, niestrawność,
  • nudności i/lub wymioty,
  • stały ból w nadbrzuszu,
  • objawy niedokrwistości: osłabienie, upośledzona tolerancja wysiłku, bladość skóry.

Niestety, jak podają eksperci ESMO (European Society for Medical Oncology), w wielu przypadkach te niespecyficzne objawy nie prowadzą do wykonania pilnych badań. Zatrważające są dane mówiące, że około 60% chorych nie kwalifikuje się do leczenia z powodu późnego rozpoznania lub chorób współistniejących.

pakiet wątrobowy baner

Jakie są przyczyny raka żołądka?

Do zachorowania predysponują czynniki, które możemy podzielić na dwa rodzaje:

  • środowiskowe:
    • palenie tytoniu; ryzyko wzrasta o 32% w przypadku palenia więcej niż 20 papierosów dziennie i o 33% w przypadku palenia przez co najmniej 40 lat,
    • picie alkoholu wiąże się ze zwiększonym ryzykiem, szczególnie w przypadku dawek 30 g na dobę i większych; jak widać już około 2 butelki piwa i nieco więcej niż kieliszek wina mogą być niebezpieczne,
    • zbyt duże spożywanie czerwonego mięsa; ryzyko wzrasta o 26% przy spożyciu 100 g na dzień,
    • nadmierna masa ciała, a szczególnie otyłość,
    • zakażenie Helicobacter pylori – najsilniejszy czynnik ryzyka,
    • zakażenie wirusem Epstein-Barr,
    • nadmierne spożycie pokarmów wędzonych, solonych.
  • genetyczne:
    • mutacje w genie E-kadheryny (CDH1); dotyczą około 3% chorych,
    • zespół Lyncha i rodzinna polipowatość gruczolakowata, zespół Peutza-Jeghersa, zespół Li-Fraumeni.
Rak_żołądka_ramka

Rak żołądka – diagnostyka

W świecie naukowym panuje zgodność co to faktu, iż najlepszą metodą diagnostyczną umożliwiającą pobranie wycinków do badania histopatologicznego jest gastroskopia. Według rekomendacji ESMO obowiązuje pobranie od 5 do 8 wycinków, w tym jednego z dna owrzodzenia (jeśli jest obecne). Duże trudności może sprawiać rak szerzący się śródściennie – niekiedy zostaje niezauważony przez osobę wykonującą badanie.

Oprócz tego konieczne są badania molekularne, które określają obecność poszczególnych białek na powierzchni komórek nowotworowych, co umożliwia lepsze dobranie chemioterapii.

W celu oceny stopnia zaawansowania choroby wykonywane są:

  • morfologii krwi obwodowej, oznaczenie kreatyniny, eGFR, ALT, AST,
  • endoskopowa ultrasonografia (EUS),
  • tomografia komputerowa klatki piersiowej, brzucha i miednicy,
  • pozytonowa tomografia emisyjna,
  • w niektórych przypadkach wskazana jest diagnostyczna laparoskopia.
Pakiet profilaktyka raka żołądka i jelit

Rak żołądka – leczenie

W przypadkach, w których stopień zaawansowania pozwala na wyleczenie, standardem postępowania jest resekcja żołądka z usunięciem okolicznych (co najmniej 15) węzłów chłonnych. Okołooperacyjnie, celem zwiększenia skuteczności zabiegu, stosuje się chemioterapię i/lub radioterapię.

Gdy choroba jest tak nasilona, że niemożliwe jest całkowite wyleczenie, cenną opcją – wydłużającą przeżycie i poprawiającą jakość codziennego funkcjonowania – jest paliatywna chemioterapia. Paliatywna radioterapia jest uzasadniona, gdy nie ma możliwości przeprowadzenia zabiegu oraz chorobie nowotworowej towarzyszy niedokrwistość i/lub zwężenie w okolicy wpustu albo odźwiernika.

Postępowanie dodatkowe

Obejmuje ono kilka ważnych elementów, w szczególności:

  • leczenie bólu; według wytycznych Polskiego Towarzystwa Badania Bólu chorzy na nowotwór często doświadczają bólu na każdym etapie choroby i każdorazowo należy dążyć do opanowania dolegliwości – zarówno farmakologicznie, jak i innymi metodami,
  • postępowanie żywieniowe; rak żołądka, z uwagi na długi okres bezobjawowy, często wysoki stopień zaawansowania, odcinkowe zwężenia przewodu pokarmowego i dolegliwości powodujące spadek kaloryczności diety, bardzo często prowadzi do niedożywienia, które pogarsza rokowanie.
Helicobacter Pylori - antygen w kale

Zapobieganie rakowi żołądka

Dwa główne działania w zakresie pierwotnej profilaktyki raka żołądka obejmują zmianę nawyków żywieniowych, porzucenie palenia tytoniu, zmniejszenie spożycia alkoholu oraz redukcję nadmiernej masy ciała. Ważnym elementem jest zmniejszenie częstości występowania infekcji H. pylori, głównej przyczyny raka żołądka.

Według najnowszych wytycznych Brytyjskiego Towarzystwa Gastroenterologicznego bardzo silnie zalecana jest strategia „test and treat”, czyli leczenie zakażenia H.pylori w każdym przypadku jej wykrycia u osoby dorosłej. Strategią profilaktyki wtórnej jest wczesne wykrywanie przy wykorzystaniu dostępnych środków, głównie gastroskopii. W Polsce nie istnieje program badań przesiewowych.

>> Warto przeczytać: Choroba wrzodowa, dyspepsja, infekcja Helicobacter pylori – diagnostyka i postępowanie

Rak żołądka – rokowania

Ogółem rokowanie w przypadku raka żołądka jest niepomyślne – w Polsce 5 lat od rozpoznania choroby przeżywa średnio 14% osób (średnia europejska 25%). Co ważne, wykrycie raka w niskim stopniu zaawansowania, pozwalającym na leczenie operacyjne, zwiększa odsetek przeżyć do nawet 70%.

Podsumowanie

Rak żołądka jest bardzo podstępną, długo niedającą objawów chorobą. Wczesne wykrycie umożliwia podjęcie skutecznego leczenia. Głównym czynnikiem ryzyka jest zakażenie Helicobacter pylori, a także nadmierna masa ciała, spożywanie tytoniu, alkoholu, czerwonego mięsa oraz pokarmów wędzonych i/lub solonych. W przypadku zauważenia niespecyficznych dolegliwości, takich jak nudności, odbijania, dyskomfort w górnej części brzucha, nie zwlekaj – podejmij diagnostykę. Rak żołądka, mimo że nie występuje w Polsce często, jest chorobą o niepomyślnym rokowaniu, gdy zostanie wykryty zbyt późno.


Źródła

  • Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej, Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych 2021 rok, Nowotwory układu pokarmowego

http://onkologia.zalecenia.med.pl/ (dostęp:09.09.2024).

  • Lordick F, Carneiro F, Cascinu S, Fleitas T, Haustermans K, Piessen G, Vogel A, Smyth EC; ESMO Guidelines Committee. Electronic address: clinicalguidelines@esmo.org. Gastric cancer: ESMO Clinical Practice Guideline for diagnosis, treatment and follow-up. Ann Oncol. 2022 Oct;33(10):1005-1020. doi: 10.1016/j.annonc.2022.07.004. Epub 2022 Jul 29. PMID: 35914639.

https://www.annalsofoncology.org/article/S0923-7534(22)01851-8/fulltext (dostęp:09.09.2024).

  • Sitarz R, Skierucha M, Mielko J, Offerhaus GJA, Maciejewski R, Polkowski WP. Gastric cancer: epidemiology, prevention, classification, and treatment. Cancer Manag Res. 2018 Feb 7;10:239-248. doi: 10.2147/CMAR.S149619. PMID: 29445300; PMCID: PMC5808709.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5808709/ (dostęp:09.09.2024).

  • Sexton RE, Al Hallak MN, Diab M, Azmi AS. Gastric cancer: a comprehensive review of current and future treatment strategies. Cancer Metastasis Rev. 2020 Dec;39(4):1179-1203. doi: 10.1007/s10555-020-09925-3. Epub 2020 Sep 7. PMID: 32894370; PMCID: PMC7680370.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7680370/ (dostęp:09.09.2024).

  • Machlowska J, Baj J, Sitarz M, Maciejewski R, Sitarz R. Gastric Cancer: Epidemiology, Risk Factors, Classification, Genomic Characteristics and Treatment Strategies. Int J Mol Sci. 2020 Jun 4;21(11):4012. doi: 10.3390/ijms21114012. PMID: 32512697; PMCID: PMC7312039.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7312039/ (dostęp:09.09.2024).

  • Conti CB, Agnesi S, Scaravaglio M, Masseria P, Dinelli ME, Oldani M, Uggeri F. Early Gastric Cancer: Update on Prevention, Diagnosis and Treatment. Int J Environ Res Public Health. 2023 Jan 25;20(3):2149. doi: 10.3390/ijerph20032149. PMID: 36767516; PMCID: PMC9916026.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9916026/ (dostęp:09.09.2024).

  • Polskie Towarzystwo Badania Bólu, Farmakoterapia bólu u chorych na nowotwory – zalecenia Polskiego Towarzystwa Badania Bólu, Polskiego Towarzystwa Medycyny Paliatywnej, Polskiego Towarzystwa Onkologicznego, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Polskiego Towarzystwa Anestezjologii i Intensywnej Terapii

https://ptbb.pl/zasoby/pobierz-pliki/category/31-farmakoterapia-bolu-u-chorych-na-nowotwory-zalecenia (dostęp:09.09.2024).