Z biegunką mogą się wiązać powikłania takie jak odwodnienie, zaburzenie funkcjonowania gospodarki wodno-elektrolitowej, czy osłabienie. Dlatego, gdy pojawi się biegunka, warto od razu działać i zastosować zasady żywienia, które pomogą złagodzić i skrócić objawy. Jak powinna wyglądać dieta w biegunce? Dowiesz się po przeczytaniu artykułu.
Spis treści:
- Co jeść przy biegunce? Wskazane produkty
- Dieta BRAT
- Czego nie jeść przy biegunce?
- Zasady diety biegunkowej
- Dieta w biegunce a nawodnienie
- Dieta w biegunce – przykładowy jadłospis
- Podsumowanie informacji
- FAQ. Dieta w biegunce – często zadawane pytania
Co jeść przy biegunce? Wskazane produkty
Produkty spożywane podczas biegunki powinny być łatwostrawne i nie powinny podrażniać przewodu pokarmowego. Zalecany jest wybór młodych, delikatnych warzyw oraz poddawanie ich obróbce termicznej. Można korzystać z pieczywa jasnego, drobnoziarnistych kasz jako źródeł błonnika pokarmowego.
W diecie biegunkowej dobrymi źródłami białka są na przykład jajka gotowane, chude mięso i ryby czy też nabiał, jeśli jest dobrze tolerowany. Pacjenci mogą spożywać masło i oleje roślinne, ale na zimno, dodane do posiłku już po ugotowaniu/upieczeniu.
>> Przeczytaj: Dieta lekkostrawna – komu jest zalecana i na czym polega?
| Kategoria produktów | Produkty dozwolone na diecie łatwostrawnej w biegunce |
| Nabiał i jego alternatywy, jaja | > Nabiał chudy i półtłusty – mleko, biały ser, > Jogurt, kefir > Napoje roślinne: ryżowy, owsiany, sojowy > Jajka gotowane (nie na miękko), jajecznica na parze |
| Mięso i ryby | > Mięso chude: kurczak, indyk, mięso z królika, wołowina, cielęcina, chude wędliny i szynki, > Chude ryby: mintaj, dorsz, tuńczyk, pstrąg, sandacz, leszcz, |
| Warzywa | > Gotowane, rozdrobnione: marchew, pietruszka, seler korzeniowy, ziemniaki, szpinak, dynia, kabaczek > Surowe (oprócz ostrej fazy biegunki): sałata, cykoria, pomidor sparzony bez skórki |
| Owoce | > Bez skórki i pestek, poddane obróbce termicznej: brzoskwinie, jabłka, melon, owoce jagodowe > Banan > Przeciery owocowe |
| Produkty zbożowe | > Pieczywo jasne, po ostrej fazie – bułki graham > Drobnoziarniste kasze: kuskus, manna, krakowska, jęczmienna > Ryż: biały, basmati, paraboliczny, > Drobne makarony, > Gotowane płatki owsiane błyskawiczne |
| Źródła tłuszczów | > Spożywane na zimno: masło, oleje roślinne: rzepakowy, sojowy, oliwa z oliwek |
| Desery | > Kisiele, galaretki i musy z owoców dozwolonych |
| Inne | > Kleiki, zupy z dozwolonych warzyw, dżemy bez pestek, lane kluski, leniwe pierogi. |
Dieta BRAT
W przypadku wystąpienia ostrej biegunki, można zastosować dietę BRAT (ang. Bananas, Rice, Apple and Toast). Składa się ona z niedojrzałych bananów, białego ryżu ugotowanego na miękko, jabłek pieczonych bez skórki i pieczywa pszennego.
Jest to dieta, która ma na celu łagodzenie objawów i powinna trwać tylko w ostrej fazie biegunki, czyli do momentu powrotu apetytu.
>> Zobacz: Brak apetytu, brak łaknienia – czym jest, polecane żywienie
Następnie pacjenci powinni pamiętać o stopniowym włączaniu do diety innych produktów, które również mogą wspomagać w walce z biegunką. Zaliczają się do nich:
- napary z czarnych jagód,
- marchew ugotowana i zmiksowana na konsystencję puree,
- ziemniaki gotowane,
- gotowane jajka.
Wprowadzanie tych produktów powinno odbywać się stopniowo, aby nie obciążać układu pokarmowego i wspierać proces leczenia.
Jeśli objawy nasilają się, biegunka jest bardzo intensywna lub masz do czynienia z biegunką przetrwałą lub przewlekłą (powyżej 14 dni), warto skonsultować się z lekarzem oraz wykonać odpowiednie badania (np. badania kału w kierunku pasożytów, posiew kału, odpowiednie badania obrazowe).
Czego nie jeść przy biegunce?
W czasie biegunki powinno się unikać szczególnie produktów ciężkostrawnych, podrażniających błony śluzowe przewodu pokarmowego oraz wzdymających. Nie należy zapominać, by wykluczać też składniki indywidualnie źle tolerowane.
Na przykład osoby chorujące na celiakię muszą ściśle przestrzegać diety bezglutenowej. W przypadku nietolerancji laktozy konieczny jest wybór nabiału bezlaktozowego. Z kolei pacjenci chorujący na zespół jelita drażliwego (IBS) powinni unikać produktów z wysoką zawartością węglowodanów łatwo fermentujących (FODMAP), które indywidualnie są źle tolerowane.
>> Sprawdź też: Wpływ diety low-FODMAP na IBS
| Podsumowanie, czego nie jeść podczas biegunki: > produktów pełnoziarnistych zbożowych, > ostrych przypraw, > produktów wędzonych i marynowanych, > surowych twardych owoców i warzyw, > nasion roślin strączkowych, > czosnku i cebuli, również w przyprawach, > orzechów, > grzybów, > produktów wysoko przetworzonych, słodyczy, fast food, > słodzików: sorbitolu, ksylitolu, mannitolu, malnitolu, > produktów indywidualnie źle tolerowanych. |
Zasady diety biegunkowej
Posiłki na diecie w czasie biegunki nie powinny być twardej konsystencji, polecane jest rozdrabnianie, miksowanie, blendowanie, gotowanie do miękkości. Potrawy warto przyprawiać delikatnie, suszonymi lub świeżymi ziołami, unikając ostrych i mocno doprawionych posiłków. Szczególnie dbajmy o odpowiedni sposób obróbki termicznej – unikajmy smażenia, grillowania, smażenia w głębokim tłuszczu, duszenia z obsmażeniem.
Sposoby obróbki termicznej polecane na diecie biegunkowej:
- gotowanie w wodzie,
- gotowanie na parze,
- pieczenie w pergaminie lub rękawie bez dodatku tłuszczu,
- duszenie bez obsmażania.
>> To może Cię zainteresować: Dieta lekkostrawna – komu jest zalecana i na czym polega?
Dieta w biegunce a nawodnienie
W terapii biegunki, kluczowym aspektem jest utrzymanie prawidłowego nawodnienia organizmu. Warto często sięgać po przegotowaną wodę; unikajmy długich przerw w przyjmowaniu płynów, żeby nie dopuścić do odwodnienia.
W przypadku bardzo nasilonych lub długotrwałych biegunek, zalecane jest stosowanie doustnych roztworów nawadniających, znanych również jako ORS (ang. Oral Rehydration Solutions). Zawierają w swoim składzie glukozę oraz sole mineralne, co czyni je skutecznym sposobem na uzupełnienie płynów i elektrolitów utraconych w wyniku biegunki.
W czasie biegunki dodatkowo można włączyć napary ziołowe z:
- rumianku,
- melisy,
- mięty,
- lipy.
>> Przeczytaj: Niestrawność (dyspepsja) – objawy, przyczyny i łagodzenie dolegliwości
Dieta w biegunce – przykładowy jadłospis
W przypadku biegunki, dieta powinna mieć charakter łatwostrawny, poniżej przedstawiono przykładowy jadłospis w czasie biegunki – 1700 kcal. W razie potrzeby wybieramy nabiał bez laktozy.
Śniadanie – Kleik ryżowy z jabłkiem (330 kcal)
- Składniki:
- Ryż biały – 50 g (1/4 szklanki),
- Jabłko – 90 g (ok. ½ sztuki),
- Jogurt naturalny (w razie potrzeby – bez laktozy) – 180 g (1 opakowanie),
- Cynamon – 1 g (1/4 łyżeczki).
- Przygotowanie:
- Ryż gotujemy 2-3 minuty dłużej niż wskazuje instrukcja na opakowaniu do konsystencji kleiku. W tym samym czasie obieramy jabłko ze skórki, dusimy je w rondelku na odrobinie wody do miękkości (około 5 minut). Duszone jabłko mieszamy z cynamonem, dodajemy do kleiku ryżowego i polewamy jogurtem.
II śniadanie – Koktajl borówkowy (285 kcal)
- Składniki:
- Jogurt owczy – 115 g (1 opakowanie),
- Napój owsiany bez cukru – 50 ml (1/5 szklanki),
- Banan lekko niedojrzały – 60 g (ok. 1/2 sztuki),
- Borówki – 100 g (2 garstki),
- Olej lniany (źródło kwasu ALA) – 5 ml (1 łyżeczka).
- Przygotowanie:
- Wszystkie składniki blendujemy.
Obiad – Lekka potrawka z kurczaka z warzywami (540 kcal)
- Składniki:
- Kasza kuskus – 55 g (1/3 szklanki),
- Mięso z piersi kurczaka – 170 g (ok. 1 sztuka),
- Marchew – 90 g (ok. 2 sztuki),
- Pietruszka – 80 g (ok. 1 sztuka),
- Oliwa z oliwek – 10 g (1 łyżka),
- Bazylia suszona – 1 g (1 łyżeczka),
- Majeranek – 0,5 g (0,5 łyżeczki),
- Sól – 1 g (1 szczypta).
- Przygotowanie:
- Pierś opłukujemy i osuszamy, następnie kroimy w paski lub dużą kostkę. Przyprawiamy ziołami i szczyptą soli i odstawiamy na kilka minut. W między czasie warzywa opłukujemy. Marchewkę i pietruszkę obieramy i kroimy w półkrążki. Kurczaka i warzywa gotujemy na parze. W tym czasie kaszę gotujemy zgodnie z instrukcją na opakowaniu. Po przygotowaniu, wszystkie składniki dania skrapiamy oliwą.
Podwieczorek – Zupa krem z marchwi (180 kcal)
- Składniki:
- Bulion warzywny – 75 ml (1/3 szklanki)
- Marchew – 135 g (ok. 3 sztuki),
- Ziemniaki – 45 g (0,5 sztuki),
- Sól – 1 g (1 szczypta),
- Oliwa z oliwek – 10 g (1 łyżka),
- Chleb pszenny – 30 g (1 kromka).
- Przygotowanie:
- Marchewkę obieramy i kroimy w talarki, ziemniaka obieramy i kroimy w kostkę. Warzywa dusimy pod przykryciem przez 15 minut, mieszając od czasu do czasu. Wlewamy gorący bulion, doprowadzamy do wrzenia, zmniejszamy ogień i gotujemy jeszcze przez około 15 minut. Całość miksujemy na gładki krem, doprawiamy szczyptą soli. Gotową zupę polewamy oliwą i podajemy z pieczywem pszennym.
Kolacja – Kanapki z twarożkiem (280 kcal)
- Składniki:
- Ser twarogowy chudy – 60 g (2 plastry),
- Jogurt naturalny – 40 g (2 łyżki),
- Oliwa z oliwek – 5 ml (1 łyżeczka),
- Bazylia, świeża – 2 g (1 garstka),
- Pomidor – 90 g (1/2 sztuki),
- Chleb pszenny – 60 g (2 kromki),
- Przygotowanie:
- Pomidora sparzamy i obieramy ze skórki, kroimy drobno (w ostrej fazie biegunki zmieniamy ten składnik na marchew gotowaną na parze lub duszoną). Twaróg rozgniatamy widelcem, mieszamy z jogurtem, oliwą, bazylią, dodajemy pokrojonego pomidora i mieszamy. Twarożek podajemy z pieczywem.
Podsumowanie informacji
Odpowiednio dobrana dieta może znacząco złagodzić objawy biegunki i wspomóc szybszy powrót do zdrowia. Kluczowe jest unikanie produktów drażniących przewód pokarmowy oraz wybór łatwostrawnych dań przygotowywanych w łagodny sposób. Równie ważne jest systematyczne nawadnianie organizmu i stopniowe wprowadzanie kolejnych produktów, gdy objawy zaczynają ustępować.
FAQ. Dieta w biegunce – często zadawane pytania
Najlepsze będą zupy na bazie dozwolonych warzyw– np. zupa marchewkowo-ryżowa, kleik ryżowy, zupa z dyni lub ziemniaków. Powinny być gotowane bez smażenia, bez ostrych przypraw, na wodzie lub lekkim bulionie warzywnym. Można dodać odrobinę tłuszczu (np. oliwy z oliwek) dopiero po ugotowaniu.
Tak, jajka gotowane oraz jajecznica przygotowana na parze są zalecane – to łatwostrawne źródło białka. Należy unikać jaj smażonych.
Kefir można spożywać tylko jeśli jest dobrze tolerowany. W diecie biegunkowej dopuszcza się chudy lub półtłusty nabiał, więc kefir o niskiej zawartości tłuszczu może być dobrym wyborem.
Nie. Czekolada nie jest zalecana – to produkt wysoko przetworzony, zawierający tłuszcze, cukier. Może też zawierać słodziki (np. ksylitol), które nasilają biegunkę.
Zalecane są herbaty ziołowe o działaniu łagodzącym i przeciwzapalnym, np.: rumianek, melisa, mięta, lipa. Można też pić lekko parzoną herbatę, unikajmy mocno parzonych naparów.
Lekko niedojrzały banan jest składnikiem diety BRAT polecanej przy intensywnej biegunce, może łagodzić jej objawy.
Biegunka charakteryzuje się wzrostem liczby wypróżnień i zmianą ich konsystencji. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opisuje ją jako stan, gdy wypróżnienia pojawiają się powyżej trzech razy na dobę. Innym kryterium rozpoznania jest zwiększenie masy stolca do ponad 200 gramów w ciągu 24 godzin. Jednocześnie pacjenci borykający się z biegunką obserwują zmianę konsystencji wypróżnień na płynną lub półpłynną.
Przyczyny biegunek są często trudne do jednoznacznej identyfikacji. Czynniki, które mogą je powodować to na przykład:
>> Infekcje: bakteryjne (np. Escherichia coli, Salmonella spp., Shigella spp., Campylobacter jejuni), wirusowe (np. norowirus, rotawirus), pasożytnicze, grzybicze,
>> Zatrucia pokarmowe: intoksykacje,
>> Alergie i nietolerancje: alergia na produkty spożywcze, niedobór laktazy,
>> Zaburzenia trawienia i wchłaniania: stan po resekcji żołądka, sprue tropikalna, choroba Whipple’a, przewlekłe stany zapalne jelit, gruczolaki i raki okrężnicy, zaburzenia hormonalne (np. nadczynność tarczycy), zespół jelita drażliwego (IBS),
>> Czynniki psychologiczne: stres, nerwica, lęki,
>> Leki: antybiotyki, metyldopa, furosemid, metoklopramid, cytostatyki, kolchicyna, teofilina, fenytoina.
Bibliografia
- Unicef and D. WHO, ‘Why children are still dying and what can be done. New York: The United Nations Children’s Fund (UNICEF)’, World Health Organization (WHO), 2009.
- C. O’Reilly, K. Alberti, D. Olson, and E. Mintz, ‘Diarrheal diseases’, Health in Humanitarian Emergencies: Principles and Practice for Public Health and Healthcare Practitioner, D. Townes, Ed, pp. 310–335, 2018.
- Dariusz Włodarek and Ewa Lange, Współczesna dietoterapia. Warszawa, 2023.
- K. Janion, K. Walkiewicz, A. Copija, and E. Nowakowska-Zajdel, ‘PRAKTYCZNE ZALECENIA ŻYWIENIOWE W TRAKCIE CHEMIOTERAPII U CHORYCH NA NOWOTWORY PRZEWODU POKARMOWEGO.’, Polish Nursing/Pielegniarstwo Polskie, vol. 69, no. 3, 2018.
- A. C. Ford et al., ‘American College of Gastroenterology monograph on the management of irritable bowel syndrome and chronic idiopathic constipation’, Am J Gastroenterol, vol. 109 Suppl 1, pp. S2-26; quiz S27, Aug. 2014, doi: 10.1038/ajg.2014.187.
- K. SPECJALIZACJI and M. F. K. ŁONGIEWSKA-MICHALSKA, ‘ŻYWIENIE IMMUNOMODULUJĄCE U CHORYCH ONKOLOGICZNYCH’.
- J. Wasielica-Berger, ‘Ostra biegunka’, Gastroenterologia Kliniczna. Postępy i Standardy, vol. 10, no. 1, pp. 14–22, 2018.
- A. Prystupa, D. Skomorowska, J. Schabowski, and J. Mosiewicz, ‘Diagnostyka i leczenie pacjenta z przewlekłą biegunką w gabinecie lekarza rodzinnego’, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, vol. 16, no. 1, p. 45, 2010.
