Bakterie z gatunku Escherichia coli wchodzą w skład flory jelitowej (mikrobioty) ludzi i zwierząt. Mogą być one jednak również przyczyną wielu chorób zakaźnych z sepsą włącznie. Warto wiedzieć, które szczepy bakterii odpowiadają za zakażenia, kiedy dochodzi do infekcji i w jaki sposób walczyć z chorobą wywołaną przez Escherichia coli.  

Spis treści:

1. Czym jest Escherichia coli? 
   • Jak przenosi się bakteria E.coli? 
   • Patogenne szczepy Escherichia coli 
2. Objawy zakażenia bakteriami Escherichia coli 
   • Zakażenia przewodu pokarmowego bakteriami E.coli 
   • Zakażenia układu moczowego bakteriami E.coli 
   • Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u noworodków bakteriami E.coli  
   • Sepsa o etiologii E.coli 
   • Zakażenia pochwy bakteriami E.coli 
3. Badania laboratoryjne w kierunku zakażenia Escherichia coli 
4. Zakażenia wywołane Escherichia coli – leczenie 
5. Profilaktyka zakażeń E. coli 

Czym jest Escherichia coli? 

Escherichia coli (E.coli), zwana również pałeczką okrężnicy, należy do Gram-ujemnych, względnie beztlenowych bakterii z rodziny Enterobacteriaceae. Drobnoustroje wchodzą w skład mikrobioty jelitowej, gdzie pełnią pożyteczne funkcje przy syntezie witamin z grupy B, K i kwasu foliowego oraz przy rozkładzie pokarmu. Bakterie stanowią też barierę dla zasiedlania jelita przez organizmy patogenne.  

W określonych sytuacjach pałeczki okrężnicy mogą stać się chorobotwórcze dla człowieka. Objawy zakażenia bakteriami E.coli zależne są od miejsca zakażenia i od właściwości szczepu, który spowodował infekcję. Najczęściej powodują zakażenia układu moczowego i przewodu pokarmowego. 

Jak przenosi się bakteria E.coli? 

Większość zakażeń wywoływanych przez Escherichia coli (z wyjątkiem zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych noworodków i zakażeń przewodu pokarmowego) należy do zakażeń endogennych, czyli wywołanych przez szczepy wchodzące w skład flory fizjologicznej człowieka. Dzieje się tak w stanie obniżonej odporności gospodarza. 

Do egzogennych zakażeń Escherichia coli może dojść na skutek: 

• spożycia skażonej żywności i wody,  

• bezpośredniego kontaktu z zakażonymi ludźmi i zwierzętami,  

• kąpieli w basenie lub otwartym akwenie wodnym skażonym ludzkimi fekaliami i odchodami zwierząt, 

Infekcje egzogenne najczęściej są skutkiem nieprzestrzegania podstawowych zasad higieny osobistej i higieny żywności.  

>> Przeczytaj: Czyste piaskownice – bezpieczeństwo dzieci

Patogenne szczepy Escherichia coli 

Wysoki potencjał bakterii Escherichia coli do wywoływania zakażeń związany jest z posiadanymi przez nie swoistymi czynnikami wirulencji, do których należą adhezyjny i egzotoksyny. Czynniki wirulencji ułatwiają wniknięcie, namnożenie się bakterii oraz uszkodzenie tkanek zaatakowanego organizmu. 

Bakterie Escherichia coli pochodzące z flory fizjologicznej mogą stać się patogenami po przedostaniu do naturalnie jałowych obszarów ciała człowieka. Są jednymi z najczęstszych przyczyn zakażeń układu moczowego, nerwowego i płciowego. Pałeczki okrężnicy są w czołówce czynników etiologicznych odpowiedzialnych za zakażenia szpitalne, w tym sepsę. 

Zakażenia przewodu pokarmowego są wywoływane przez biegunkotwórcze szczepy Escherichia coli na skutek spożycia żywności lub wody. 

Objawy zakażenia bakteriami Escherichia coli 

Choroby wywoływane przez pałeczkę okrężnicy dotyczą zarówno pacjentów szpitalnych jak i pozaszpitalnych.  

Zakażenia przewodu pokarmowego bakteriami E.coli 

Biegunkotwórcze szczepy E.coli zaklasyfikowano na podstawie fenotypowych i genotypowych markerów chorobotwórczości do 5 grup:  

1. Enteropatogenne E.coli (EPEC) – szczepy wywołują zakażenie jelita cienkiego u małych dzieci, w tym u noworodków i niemowląt. Czynnikami wirulencji szczepów EPEC są fimbrie tworzące wiązki oraz białka sekrecyjne ESP i intymina. Okres wylęgania choroby wynosi 1-2 dni. W przebiegu infekcji dochodzi do zniszczenia mikrokosmków jelitowych, występuje wodnista biegunka i wymioty. W stolcu może pojawić się śluz, nie zawiera on jednak krwi. Infekcja trwa z reguły 5-15 dni i ma charakter samo ograniczający. 
2. Enterokrwotoczne E.coli (EHEC) – szczepy wywołują krwotoczne zapalenie jelita grubego. Za objawy chorobowe odpowiedzialne są cytotoksyny (toksyna Shiga – Stx-1 i Stx-2) przypominające toksynę wytwarzaną przez Shigella dysenteriae. Czynnikami wirulencji EHEC są również fimbrie tworzące wiązki oraz intymina. Do wystąpienia choroby wystarczające jest spożycie wody lub żywności zanieczyszczonej w niewielkim stopniu (dawka zakaźna – <10³ komórek bakterii). Rezerwuarem drobnoustrojów jest głównie bydło, a najczęstszą przyczyną zakażenia mielona wołowina. Do infekcji może dojść również na skutek spożycia surowych warzyw zanieczyszczonych nawozem bydlęcym. Okres wylęgania choroby wynosi 3-4 dni. Symptomy infekcji przypominają czerwonkę bakteryjną. Pojawia się wodnista biegunka przechodząca w krwawą, skurcze brzucha, brak lub niska gorączka. Choroba zazwyczaj ustępuje po 7 dniach. Powikłaniem zakażenia EHEC może być zespół hemolityczno-mocznicowy. Szczepy EHEC, w przeciwieństwie do innych patogennych E.coli i innych bakterii wywołujących biegunki, częściej wywołują zakażenia w krajach uprzemysłowionych niż w krajach rozwijających się.  
3. Enterotoksyczne E.coli (ETEC) – szczepy wywołują zakażenie jelita cienkiego. Są jedną z przyczyn biegunek podróżnych oraz biegunki dzieci do lat 3-ch w krajach rozwijających się. Czynnikami wirulencji ETEC są enterotoksyny (ciepłochwiejna, ciepłostała) stymulujące hipersekrecję płynów i elektrolitów oraz adhezyjny ułatwiające kolonizację bakterii. Toksyna ETEC przypomina właściwościami toksynę cholery. Do zakażenia dochodzi po spożyciu dużej dawki bakterii (ok. 10 ⁵ komórek). Okres wylęgania wynosi 12-72 h. Objawami choroby są: wodnista biegunka, wymioty, nudności, skurcze brzucha, niewysoka gorączka. Choroba samoistnie ustępuje po 3-ch dniach. 
4. Enteroagregacyjne E.coli (EAEC) – szczepy wywołują zakażenie jelita cienkiego. Bakterie są przyczyną ostrej biegunki we wszystkich grupach wiekowych, należą do drobnoustrojów odpowiedzialnych za biegunki podróżnych. Do zakażenia konieczne jest spożycie dużej liczby bakterii (ok. 10⁷ komórek). Czynnikami wirulencji EAEC są fimbrie agregacyjne i toksyny. Objawami choroby są: wodnista biegunka, wymioty, odwodnienie, niewysoka gorączka. Symptomy wynikają ze skrócenia mikrokosmków jelitowych, powstania nacieków z komórek jednojądrzastych i obniżonej absorpcji płynów. 
5. Enteroinwazyjne E.coli (EIEC) – szczepy wywołują zakażenie jelita grubego. Za wirulencję EIEC odpowiedzialne są czynniki inwazyjności, które są kodowane na plazmidach. Odpowiadają one za niszczenie nabłonka jelitowego. Przebieg choroby zbliżony jest do czerwonki bakteryjnej, ale do jaj wystąpienia potrzebna jest wyższa dawka zakaźna. Infekcja wylęga się przez 1-3 dni. Objawami choroby wywoływanej przez EIEC są: gorączka, bolesne skurcze brzucha, wodnista biegunka (w początkowej fazie choroby). Z czasem, przy zachowaniu częstego oddawania, stolce stają się skąpe, z domieszką śluzu, krwi i ropy. Infekcja ustępuje samoistnie po ok. 10 dniach. 

>> Przeczytaj też: Zatrucie pokarmowe – przyczyny, objawy, badania i leczenie

Zakażenia układu moczowego bakteriami E.coli 

Escherichi coli jest najczęstszą przyczyną zakażeń układu moczowego (ZUM) u pacjentów szpitalnych i pozaszpitalnych. Dotyczy to zarówno infekcji niepowikłanych (E.coli odpowiedzialna jest za 75-95% przypadków), jak i powikłanych (E.coli odpowiedzialna jest za 21-54% przypadków). Do zakażenia dochodzi zazwyczaj drogą wstępującą szczepami bytującymi w okrężnicy. Bakterie przemieszczają się do cewki moczowej, a następnie do pęcherza moczowego, nerek lub prostaty. Najczęściej za ZUM odpowiedzialne są szczepy uropatogenne E.coli  (UPEC). Szczepy UPEC dysponują licznymi czynnikami zjadliwości, które umożliwiają kolonizację nabłonka pęcherza i górnych dróg moczowych (adhezyjny) oraz stymulują odczyn zapalny (hemolizyna). 

Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u noworodków bakteriami E.coli  

Bakterie Escherichia coli, obok paciorkowców grupy B, odpowiadają za większość zakażeń centralnego układu nerwowego u noworodków poniżej 1 m.ż. Większość z szczepów posiada antygen otoczkowy K1. Drobnoustroje bytują w przewodzie pokarmowym kobiet ciężarnych i niemowląt. Zakażenie jest zazwyczaj następstwem sepsy. Objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u noworodków są mało charakterystyczne – rzadko występuje gorączka. Stosunkowo częstym objawem są zaburzenia oddychania, z niewydolnością oddechową włącznie. 

Sepsa o etiologii E.coli 

Do sepsy o etiologii Escherichia coli dochodzi najczęściej w następstwie zakażenia układu moczowego (urosepsa) lub przewodu pokarmowego (np. na skutek perforacji jelit). Ostra i gwałtowna reakcja uogólniona organizmu na zakażenie drobnoustrojami jest szczególnie niebezpieczna, ze względu na wysoką śmiertelność, dla pacjentów z obniżoną odpornością i pacjentów, u których pierwotna infekcja była zlokalizowana w jamie brzusznej lub centralnym układzie nerwowym. 

Zakażenia pochwy bakteriami E.coli 

Escherichia coli wchodzi w skład mikrobioty pochwy, gdzie w warunkach fizjologicznych pozostaje w równowadze z innymi drobnoustrojami. Zaburzenia w mikrobiocie mogą być przyczyną nadmiernego wzrostu populacji bakterii E.coli, co może prowadzić do endogennego zapalenia pochwy. Czynnikami, które mają wpływ na zaburzenia mikrobioty są: choroba, stres, leki (np. antybiotyki), nadmierna higiena (częste irygacje), alkohol, dieta. Objawami zapalenia są upławy, świąd i pieczenie pochwy, dyskomfort, ból w podbrzuszu. 

>> Więcej informacji:  Zdrowie kobiety – diagnostyka mikrobiomu i infekcji intymnych

Badania laboratoryjne w kierunku zakażenia Escherichia coli 

Wykonanie badania mikrobiologicznego u pacjenta pozaszpitalnego jest niezbędne, jeżeli: 

• nie obserwuje się poprawy w trakcie podjętego wcześniej leczenia,  

• dochodzi do nawrotów zakażenia (ZUM, zakażenia pochwy),  

• objawy choroby przeciągają się w czasie (biegunki, zakażenia rany).  

Wybór badania laboratoryjnego dla potwierdzenia zakażenia bakteriami Escherichia coli jest zależny od umiejscowienia zakażenia i objawów chorobowych. Materiałem do badania może być kał, mocz, wymazy, krew, płyn mózgowo-rdzeniowy i inne. Z pobranego materiału wykonywany jest posiew na specjalne podłoża wzrostowe. W dalszym etapie badania wyhodowane bakterie są identyfikowane do gatunku oraz oznaczana jest ich wrażliwości na leki (tzw. antybiogram). W diagnostyce stosowane są również szybkie testy immunochromatograficzne, testy lateksowe oraz testy genetyczne. Ze względu na fizjologiczną obecność E.coli w różnych obszarach organizmu człowieka, interpretacja wyniku badania mikrobiologicznego musi być powiązana z objawami chorobowymi i wymaga oceny przez lekarza. 

W przypadku podejrzenia zakażenia przewodu pokarmowego biegunkotwórczymi szczepami Escherichia coli należy zlecić badania ukierunkowane na te właśnie szczepy. Materiałem do badania jest z reguły kał, który należy dostarczyć jak najszybciej do laboratorium (max. w ciągu 24 h) w specjalnym sterylnym (jałowym) pojemniczku, dostępnym w punkcie pobrań lub aptece. Jeżeli przewiduje się, że czas dostarczenia będzie dłuższy niż 2 godziny, próbkę należy przechowywać w temperaturze lodówki. Ze względu na powszechną obecność Escherichia coli w przewodzie pokarmowym, gdzie bakterie wchodzą w skład mikrobioty, potwierdzenie obecności szczepu biegunkotwórczego wymaga wykonania badań genetycznych.  

W przypadku zakażenia układu moczowego próbką do badania jest mocz pobrany do sterylnego pojemniczka, dostępnego w punkcie pobrań lub aptece. Do pobierania moczu należy być przygotowanym zgodnie ze wskazówkami przekazanymi przez personel medyczny. Personel informuje również o sposobie pobierania próbki. Mocz należy dostarczyć jak najszybciej do laboratorium (max. w ciągu 24 h). Jeżeli przewiduje się, że czas dostarczenia będzie dłuższy niż 2 godziny, próbkę należy przechowywać w temperaturze lodówki. Posiew moczu jest badaniem ilościowym. Stwierdzenie obecności bakterii E.coli w moczu w mianie znamiennym jest potwierdzeniem zakażenia. Wartość znamienna nie jest wartością stałą i zależy od postaci ZUM oraz techniki pobierania materiału.  

W przypadku podejrzenia zapalenia pochwy o etiologii Escherichi coli, dla potwierdzenia zakażenia wskazane jest równoczesne wykonanie posiewu mikrobiologicznego i badania biocenozy pochwy, co może ułatwić interpretację wyniku. 

Zakażenia wywołane Escherichia coli – leczenie 

W leczeniu zakażeń wywoływanych przez Escherichia coli stosowane są antybiotyki. Antybiotyki przepisywane są przez lekarza i należy przyjmować je ściśle z jego zaleceniami. Nie należy przerywać kuracji bez konsultacji! 

W zakażeniach przewodu pokarmowego (biegunki) najważniejsze jest uzupełnianie wody i elektrolitów. Antybiotyków nie należy podawać w przypadku zakażenia szczepami EHEC, gdyż może to zwiększyć ryzyko wystąpienia zespołu hemolityczno-mocznicowego. 

Profilaktyka zakażeń E. coli 

Unikanie zakażenia bakteriami Escherichia coli opiera się przede wszystkim na przestrzeganiu podstawowych zasad higieny. Profilaktyce sprzyja: 

• higiena rąk, 

• higiena przygotowywania i spożywania posiłków, 

• unikanie kąpieli w zanieczyszczonych zbiornikach wodnych, 

• niespożywanie żywności (szczególnie nieprzetworzonej) od ulicznych sprzedawców, 

• picie na wyjazdach napojów butelkowanych. 

Piśmiennictwo:

1. dr hab. n. med. Ernest Kuchar „Biegunki wywołane przez patogenne szczepy Escherichia coli”  
2. Patric R. Murray, K.S. Rozenthal, M.A.Pfaller – Mikrobiologia wyd.VI Wrocław 2011. 
3. M. Jagielski, Etiologia, obraz kliniczny i diagnostyka ostrych zakażeń i zarażeń przewodu pokarmowego oraz zatruć pokarmowych; Biblioteka Diagnosty Laboratoryjnego; Fundacja Pro Futura; Warszawa 2010.
4. Rekomendacje diagnostyki, terapii i profilaktyki zakażeń układu moczowego u dorosłych pod redakcją: prof. dr hab. med. Walerii Hryniewicz, dr hab. med. Michała Holeckiego; Wydawnictwo sfinansowane ze środków będących w dyspozycji Ministra Zdrowia w ramach programu zdrowotnego pn.: „Narodowy Program Ochrony Antybiotyków na lata 2011-2015”. 
5. dr n. med. Magdalena Okarska-Napierała, dr hab. n. med. Ernest Kuchar „Algorytm postępowania w podejrzeniu bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci i młodzieży”.  

Chikungunya (wymowa: „czikungunia”) to tropikalna, wirusowa choroba zakaźna przenoszona przez komary. Charakterystycznym jej objawem jest zapalenie i ból stawów. Dowiedz się, jak przenosi się wirus CHIKV i czy można się przed nim chronić. Jakie są objawy infekcji, a także jak się rozpoznaje i leczy chorobę chikungunya?  

Spis treści:

1. Chikungunya – gdzie występuje wirus CHIKV i na czym polega choroba? 
   • Jak przenosi się wirus chikungunya? 
2. Objawy i przebieg choroby chikungunya
   • Zakażenie wirusem CHIKV – zapalenie stawów
3. Diagnostyka czikungunii
   • Chikungunya – jak przebiega leczenie? 
4. Czikungunia – zapobieganie i profilaktyka
   • Wirus CHIKV – szczepienie 
5. Choroba chikungunya – podsumowanie

Chikungunya – gdzie występuje wirus CHIKV i na czym polega choroba? 

Wirus chikugunya (CHIKV) występuje w ponad 110 krajach Ameryki Środkowej, Południowej, Afryki i Azji Południowo-Wschodniej. Przenoszony jest przez komary Aedes aegypti i Aedes albopictus – te same, które przenoszą wirusy zika i denga. To powoduje, że u zarażonych osób choroby te mogą pojawiać się równocześnie – istnieje możliwość koinfekcji.  

>> Dowiedz się więcej o chorobie wywoływanej wirusem zika: Wirus zika – występowanie, objawy zakażenia, badania i profilaktyka

Chikungunya jest powszechnym problemem w krajach Ameryki Środkowej i Południowej. W latach 2013-2023 stwierdzono tam ponad 3,7 mln przypadków zachorowań. W Europie choroba rozprzestrzenia się głównie przez turystów. Przed pandemią COVID-19, kiedy ludzie mogli swobodnie podróżować, rejestrowano od kilkuset do nawet 1,5 tys. przypadków rocznie. W latach 2020–2022, kiedy podróże były ograniczone z powodu pandemii, liczba zachorowań spadła do zaledwie kilkudziesięciu. W Polsce co roku odnotowuje się od zera do dwóch przypadków, ale prawdopodobnie jest to liczba zaniżona.

Nazwa choroby (chikungunya lub zgodnie z wymową – czikungunia) pochodzi z języka grupy etnicznej Makonde, która zamieszkuje południowo-wschodnią Tanzanię i północny Mozambik. Słowo „kungunyala” tłumaczy się jako „być wykręconym” i odnosi się do stawowych objawów choroby. 

Jak przenosi się wirus chikungunya? 

Wirus chikungunya (CHIKV) to Alphavirus należący do rodziny Togaviridae. Jego rezerwuarem są małpy, a wektorem zakażenia – komary z rodzaju Aedes (A. aegypti, A. albopictus, A. polynesiensis). Wirusem CHIKV można się zarazić poprzez ukłucie komara. Przenoszenie zakażenia alfawirusami z człowieka na człowieka należy do rzadkości.  

Objawy i przebieg choroby chikungunya

Okres wylęgania się gorączki czikungunia wynosi 2-5 dni. U niektórych pacjentów przebieg jest bezobjawowy. Jeśli występują objawy kliniczne, ich początek jest nagły. Obserwuje się:

• wysoką gorączkę (do 39°C),
• ból głowy,
• bóle mięśni,
• wysypka, wybroczyny i podskórne wylewy – są to cechy skazy krwotocznej,
• charakterystyczne dla choroby chikungunya objawy stawowe.  

U większości pacjentów objawy ustępują w ciągu kilku dni, a przechorowanie daje trwałą odporność na wirus CHIKV.  

Zakażenie wirusem CHIKV – zapalenie stawów

W obrazie klinicznym czikungunii dotyczącym zapalenia stawów wyróżnia się następujące fazy: 

• ostrą – trwającą do 3 tygodni, 

• podostrą – trwającą od 4 do 12 tygodni,  

• przewlekłą – powyżej 12 tygodni.  

1. W fazie ostrej występuje gorączka, osłabienie, bóle mięśni, plamisto-grudkowa wysypka na tułowiu i kończynach. U ponad 80% chorych obserwuje się dolegliwości wielostawowe. Zajęcie stawów jest symetryczne i dotyczy zarówno rąk jak i nóg. Najczęściej są zajęte drobne stawy międzypaliczkowe, stawy nadgarstków i stawy skokowe. Występuje obrzęk okołostawowy, zapalenie pochewek ścięgnistych. Objawy mogą być tak nasilone, że utrudniają poruszanie. Zdarza się również zajęcie stawów kolanowych i barkowych, ale są to rzadkie przypadki. U 45% dorosłych chorych następuje całkowity powrót do zdrowia w ciągu 3 tygodni.  
2. Faza podostra daje objawy podobne do fazy ostrej, ale łagodniejsze. Obserwuje się okresy zaostrzenia bólów stawów. Objawy stawowe mogą dotyczyć stawów, które zostały zajęte w pierwszej fazie, ale mogą się pojawiać również w innych, niezajętych do tej pory obszarach.  
3. Faza przewlekła to okres z objawami, które mogą mieć charakter ciągły. Mogą również pojawiać się falami, z okresami nawrotów i remisji. W obrazie choroby dominują objawy stawowe (zwykle dotyczy tych samych stawów, które były zajęte w fazie ostrej). Zajęcie stawów jest symetryczne. Część pacjentów zgłasza poranną sztywność, która trwa powyżej 30 minut, a także zespół cieśni nadgarstka, objaw Raynuda i bóle mięśni. Ponadto pacjenci skarżą się na osłabienie, zaburzenia snu, bóle głowy oraz zaburzenia nastroju.  

Diagnostyka czikungunii

Rozpoznanie choroby chikungunya opiera się na objawach oraz wykonaniu badań laboratoryjnych. W celu potwierdzenia zakażenia oznacza się swoiste przeciwciała w klasie IgM i/lub IgG.  

Bardzo ważną rolę odgrywa wywiad i informacja, że pacjent podróżował do krajów tropikalnych, gdzie mógł być narażony na kontakt z komarami przenoszącymi wirus CHIKV. Pacjent z zapaleniem stawów przebywający w rejonach występowania chikungunyi – nawet w okresie kilku miesięcy wstecz – powinien być obserwowany pod kątem tej choroby.  

W przypadku zapalenia stawów lekarz zleci pogłębioną diagnostykę. W badaniu pacjenta ważna będzie ocena układu ruchu, ze szczególnym uwzględnieniem stawów obwodowych i osiowych. W badaniach laboratoryjnych na plan pierwszy wysunie się morfologia, markery stanu zapalnego – CRP i OB oraz oznaczenie poziomu kwasu moczowego. W dalszej kolejności – ANA, RF i przeciwciała antyCCP. W ocenie stanu zapalnego stawów pomocne będzie również USG.  

>> Więcej o diagnostyce zapalenia stawów w artykule: Wczesne zapalenie stawów (WZS) – przyczyny, objawy, badania

Chikungunya – jak przebiega leczenie? 

Leczenie jest objawowe i polega na stosowaniu leków z grupy NLPZ – niesteroidowych leków przeciwzapalnych i/lub leków przeciwbólowych. Oprócz tego zaleca się odpoczynek i odpowiednie nawadnianie, jak w przypadku innych infekcji wirusowych.  

Zapalenie stawów spowodowane wirusem czikungunia może wymagać włączenia bardziej specjalistycznego leczenia, które poprowadzi reumatolog.  

Czikungunia – zapobieganie i profilaktyka

Profilaktyka choroby polega na ochronie przed komarami, stosowaniu repelentów, odpowiednio noszonych ubrań (długie rękawy, długie nogawki) oraz moskitier.  

>> Szczegółowe informacje o profilaktyce ukąszeń w artykule: Denga – wirusowa choroba tropikalna 

Wirus CHIKV – szczepienie 

Szczepionka przeciwko wirusowi CHIKV jest dostępna od listopada 2023. FDA rekomenduje zastosowanie tej szczepionki wśród podróżnych powyżej 18 r.ż., którzy udają się do krajów, gdzie występuje wirus. Szczepionka jest jednodawkowa. Można rozważyć jej podanie dla osób powyżej 65 r.ż., które podróżują do kraju, gdzie nie występują ogniska choroby, ale istnieją dowody przenoszenia wirusa CHIKV w ciągu ostatnich pięciu lat. To samo dotyczy tych osób, które będą podróżować przez długi czas – co najmniej 6 miesięcy łącznie.  

Szczepionka na razie nie jest dostępna w Polsce i Europie! Europejska Agencja Leków (EMA) przyjęła wniosek o jej rejestrację w krajach Unii Europejskiej.  

Choroba chikungunya – podsumowanie 

Czikungunia to choroba wywoływana przez wirusy CHIKV – w Europie występuje przede wszystkim wśród turystów, którzy powracają z krajów tropikalnych. Dominującym objawem gorączki czikungunia jest zapalenie stawów, które trwa najczęściej do kilku tygodniu. Niestety u części pacjentów może przechodzić w fazę przewlekłą i trwać nawet kilka lat. Dlatego tak ważne jest, by osoby z zapaleniem stawów po powrocie z krajów tropikalnych były dokładnie monitorowane pod kątem czikungunii.

Bibliografia:

1. Rorat M., Wykład Zapalenie stawów po powrocie z tropiku, konferencja Medycyna Podróży w teorii i praktyce, 14.03.2024.  
2. Cebula-Byrska I., Kucharz E., Gorączka chikungunya, Reumatologia 2011; 49/6. 
3. Suhrbier, A. Rheumatic manifestations of chikungunya: emerging concepts and interventions. Nat Rev Rheumatol 15, 597–611 (2019). https://doi.org/10.1038/s41584-019-0276-9. 
4. https://medycynatropikalna.pl/choroba/chikungunya.

Motylica wątrobowa (inaczej fascjoloza) jest chorobą pasożytniczą wywołaną przez przywry wątrobowe – głównie Fasciola hepatica i Fasciola gigantica. Do zarażenia dochodzi poprzez zjedzenie larw płazińca, tzw. metacerkarii, które bytują na liściach roślin spożywanych przez ludzi. W dwunastnicy larwy migrują do wątroby i dróg żółciowych – osadzając się tam, wywołują szereg objawów klinicznych. 

Spis treści:

1. Jak dochodzi do zarażenia motylicą wątrobową u człowieka? 
2. Motylica wątrobowa – jakie objawy wywołuje? 
3. Jak wykryć fascjolozę wywoływaną przez motylicę wątrobową? 
4. Motylica wątrobowa – podsumowanie 

Jak dochodzi do zarażenia motylicą wątrobową u człowieka? 

Zrozumienie mechanizmu zarażenia motylicą wątrobową wymaga zapoznania się z cyklem życiowym tego pasożyta.   

1. Proces infekcji rozpoczyna się, gdy jaja wydalone przez dorosłe osobniki dostają się do środowiska wodnego. W ciągu 2 do 6 tygodni z jaj wykluwa się larwa zwana miracidium (dziwadełko), która aktywnie poszukuje swojego żywiciela pośredniego. Zazwyczaj są to ślimaki, które odgrywają kluczową rolę w dalszym rozprzestrzenianiu się choroby.   

2. Po osiągnięciu formy dojrzałej larwa pasożyta przedostaje się do środowiska zewnętrznego. Larwy w formie przetrwalnikowej (metacerkarie) bytują na liściach roślin. Tam, w stanie uśpienia, oczekują na spożycie przez żywiciela ostatecznego.  

3. Żywicielami ostatecznymi zwykle są zwierzęta pastewne, ale czasami pasożyty trafiają do organizmu ludzkiego. Dzieje się to wtedy, gdy człowiek spożywa rośliny, na których bytują metacerkarie (np. rukiew wodna, którą organizacja CDC uznała za najzdrowszą na świecie) lub pije skażoną wodę. 

4. W organizmie człowieka metacerkarie eksterminują w jelicie. Tam uwalniają niedojrzałe pasożyty, które migrują przez skórę, jamę brzuszną i miąższ wątroby, aby dotrzeć do dróg żółciowych. Po dostaniu się do dróg żółciowych pasożyty dojrzewają i zaczynają produkować jaja – tu cykl rozwojowy się zamyka. 

>> Dowiedz się, czym jest: Toksokaroza – co to za choroba? Objawy, badania, leczenie 

Motylica wątrobowa – jakie objawy wywołuje? 

Objawy fascjolozy są niecharakterystyczne, a przebieg choroby bywa podstępny. W zależności od czasu, który mija od momentu zarażenia, objawy mogą być zróżnicowane: 

1. Faza ostra rozpoczyna się zwykle od 6 do 12 tygodni po spożyciu metacerkarii. 

• Pierwszym objawem jest zwykle bardzo wysoka gorączka, po której następuje ból w prawym górnym kwadrancie brzucha, powiększenie wątroby i czasami żółtaczka. 
• Pacjenci często zgłaszają towarzyszące bóle mięśni, wysypkę przypominającą pokrzywkę, biegunkę oraz brak apetytu. 
• Wczesne objawy pozawątrobowe obejmują zapalenie mięśnia sercowego, które z kolei może powodować zaburzenia rytmu serca. Z kolei zapalenie naczyń mózgowych może prowadzić do ogniskowych deficytów neurologicznych lub drgawek (niemniej powyższe przypadki są bardzo rzadkie). 
• Często występuje uogólnione powiększenie węzłów chłonnych. 

>> Przeczytaj też: Kiedy podejrzewać infekcję pasożytniczą u dziecka

2. Faza przewlekła rozpoczyna się zwykle około 6 miesięcy po ostrej infekcji, gdy przywry osiądą w drogach żółciowych i może trwać do dziesięciu lat lub dłużej. 

• Przebiega zwykle bezobjawowo, ale czasami występuje przewlekły ból w nadbrzuszu i prawym górnym kwadrancie, nudności, wymioty, biegunka, powiększenie wątroby, żółtaczka i spadek masy ciała. 

• Może rozwinąć się przewlekła niedrożność dróg żółciowych, prowadząca do nawracającej żółtaczki, kamicy żółciowej, zapalenia trzustki i – co poważniejsze – wstępującego zapalenia dróg żółciowych. 

Długotrwała, nieleczona infekcja prowadzi do przewlekłego uszkodzenia wątroby i dróg żółciowych, co może skutkować marskością żółciową, stwardniającym zapaleniem, a nawet rakiem dróg żółciowych. 

Jak wykryć fascjolozę wywoływaną przez motylicę wątrobową? 

W ostatnich latach najszybszym i najskuteczniejszym sposobem postawienia rozpoznania jest oznaczenie miana antygenów pasożytów z rodzaju Fasciola, które stają się dodatnie we wczesnej fazie migracji pasożyta. Można je wykryć przez 2 do 4 tygodni od momentu zarażenia. Dodatkowo poziom antygenu Fasciola w surowicy może być wskaźnikiem nasilenia choroby.  

Chociaż badanie mikroskopowe kału w poszukiwaniu jaj pasożyta jest nadal stosowane, to efektywne jest głównie w wykrywaniu przewlekłych infekcji. To badanie nie sprawdzi się do wykrycia fazy ostrej, ponieważ dorosłe osobniki muszą osiągnąć dojrzałość zdolną do produkcji jaj, co zajmuje od 5 do 7 tygodni.  

W przypadku braku dostępności tego typu badań pomocne są: 

• pełna morfologia krwi, która pokaże wyraźną, wysoką eozynofilię;  
• oznaczenie stężenia transaminaz wątrobowych (ALT, AST).  

Zarówno w fazie ostrej, jak i przewlekłej bardzo ważną rolę odgrywają też badania obrazowe, które pozwalają na dokładną ocenę stanu wątroby i dróg żółciowych. Są to ultrasonografia jamy brzusznej, tomografia komputerowa, a w niektórych przypadkach endoskopowa cholangiopnakreatografia wsteczna (ECPW). 

>> Odkryj, czym objawia się: Tasiemczyca u ludzi – objawy, przyczyny i leczenie zarażenia

Motylica wątrobowa – podsumowanie 

Motylica wątrobowa jest bardzo rzadką chorobą w krajach wysokorozwiniętych, niemniej nie jest zupełnie nieobecna. Nierozpoznana w fazie ostrej może płynnie przejść w fazę przewlekłą, co prowadzi do szeregu bardzo groźnych konsekwencji. Stąd powinna być brana pod uwagę u każdego pacjenta, u którego występuje połączenie bólu brzucha (szczególnie w prawym górnym kwadrancie), gorączki, wysokiego stężenia transaminaz wątrobowych i znacznej eozynofilii we krwi obwodowej. Badanie kału w kierunku jaj pasożytów jest pomocne w rozpoznawaniu fazy przewlekłej, którą należy uwzględnić w różnicowaniu nawracających bólów brzucha, epizodów żółtaczki i niewyjaśnionego spadku masy ciała. 

Źródła: 

1. Good R, Scherbak D. Fascioliasis. [Updated 2023 May 1]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan. 
2. Caravedo MA, Cabada MM. Human Fascioliasis: Current Epidemiological Status and Strategies for Diagnosis, Treatment, and Control. Res Rep Trop Med. 2020 Nov 26;11:149-158. doi: 10.2147/RRTM.S237461. PMID: 33273878; PMCID: PMC7705270. 
3. Tanabe MB, Caravedo MA, Clinton White A Jr, Cabada MM. An Update on the Pathogenesis of Fascioliasis: What Do We Know? Res Rep Trop Med. 2024 Feb 13;15:13-24. doi: 10.2147/RRTM. S397138. PMID: 38371362; PMCID: PMC10874186.