Sklep
Strona główna Blog

Guz Klatskina – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Katarzyna Ciepłucha
-
0
Guz Klatskina – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Guz Klatskina to rzadki, trudny do wczesnego rozpoznania nowotwór złośliwy dróg żółciowych, zlokalizowany w miejscu połączenia przewodów wątrobowych. Ponieważ zazwyczaj nie daje objawów na wczesnym etapie, jego diagnoza i leczenie są znacznie utrudnione. W tym artykule znajdziesz najważniejsze informacje dotyczące objawów, diagnostyki oraz możliwości leczenia tej choroby. Zadbaj o swoje zdrowie – przeczytaj i dowiedz się, na co szczególnie zwrócić uwagę.

Spis treści:

  1. Guz Klatskina: co to za nowotwór?
  2. Dlaczego rozwija się guz Klatskina: przyczyny nowotworu
  3. Rak zewnątrzwątrobowych dróg żółciowych: objawy guza Klatskina
  4. Guz Klatskina: przebieg choroby
  5. Diagnostyka guza Klatskina
  6. Leczenie pacjentów z guzem Klatskina
  7. Guz Klatskina: często zadawane pytania (FAQ) 
  8. Guz Klatskina: podsumowanie informacji

Guz Klatskina: co to za nowotwór?

Guz Klatskina, znany również jako rak okołownękowy dróg żółciowych (ICD-10: C24.0), rozwija się w miejscu, gdzie prawy i lewy przewód wątrobowy łączą się, tworząc przewód żółciowy wspólny. W większości przypadków (ok. 95%) jest to gruczolakorak, czyli nowotwór wywodzący się z komórek nabłonka wyściełającego drogi żółciowe.

Guz Klatskina: podtypy nowotworu

Guz Klatskina to okołownękowy podtyp raka dróg żółciowych i zarazem najczęstsza odmiana – odpowiada za około 60–70 % wszystkich przypadków raka dróg żółciowych.

Pozostałe podtypy obejmują:

  • Wewnątrzwątrobowy rak dróg żółciowych (10–20 %) – rozwija się w drobnych przewodach znajdujących się wewnątrz wątroby.
  • Dystalny rak dróg żółciowych (około 20 %) – powstaje w dolnym odcinku przewodu żółciowego wspólnego, bliżej dwunastnicy.

Dlaczego rozwija się guz Klatskina: przyczyny nowotworu

Choć dokładne przyczyny pozostają nie do końca poznane, naukowcy zidentyfikowali kilka czynników ryzyka:

 >> Przeczytaj również: Charakterystyka kamicy żółciowej

Rak zewnątrzwątrobowych dróg żółciowych: objawy guza Klatskina

Na wczesnym etapie choroby objawy są niespecyficzne. Najczęściej obserwuje się:

  • żółtaczkę cholestatyczną (związaną z utrudnionym odpływem żółci, prowadzącym do nagromadzenia barwników żółciowych we krwi),
  • uporczywy świąd skóry,
  • uczucie dyskomfortu lub bólu w prawym podżebrzu,
  • niezamierzoną utratę masy ciała,
  • przewlekłe uczucie zmęczenia.
Ważne:
Jeśli zauważysz nieustępującą żółtaczkę, świąd skóry lub niewyjaśnioną utratę wagi – nie zwlekaj z konsultacją lekarską!

Późne objawy raka zewnątrzwątrobowych dróg żółciowych

W bardziej zaawansowanych stadiach choroby mogą pojawić się:

  • silne, napadowe bóle brzucha,
  • gorączka i objawy infekcji (wynikają z zastoju żółci; zalegająca żółć stanowi pożywkę dla bakterii, co sprzyja rozwojowi zapalenia dróg żółciowych – cholangitis),
  • powiększenie wątroby (wyczuwalne palpacyjnie),
  • obecność wyczuwalnego guza w prawym podżebrzu.

Guz Klatskina: przebieg choroby

Choroba rozwija się powoli i przez długi czas może nie dawać objawów. Nowotwór lokalizuje się w strategicznym miejscu wnęki wątroby, co prowadzi do zwężenia i zablokowania odpływu żółci. Stopniowo narasta cholestaza, czego skutkiem są objawy takie jak żółtaczka, świąd skóry, nudności czy zaburzenia trawienia tłuszczów. Upośledzona czynność wątroby prowadzi do zaburzeń metabolicznych, niedożywienia, ogólnego osłabienia i spadku masy ciała. W miarę postępu choroby guz może naciekać sąsiednie struktury oraz dawać przerzuty do węzłów chłonnych, wątroby, płuc lub kości.

Pakiet wątrobowy rozszerzony (8 badań) banerek

Diagnostyka guza Klatskina

Rozpoznanie opiera się na badaniach laboratoryjnych i obrazowych, które pozwalają ocenić lokalizację, wielkość i zasięg guza.

Badania laboratoryjne w rozpoznaniu guza Klatskina

Typowe nieprawidłowości:

Pakiet markery nowotworowe - kobieta (5 badań) banerek
Warto pamiętać!
Marker CA 19-9 może być także podwyższony w innych chorobach (np. zapaleniach lub kamicy), dlatego nie stanowi podstawy do rozpoznania bez potwierdzenia innymi badaniami. 

>> Zobacz również: Markery uszkodzenia wątroby i dróg żółciowych – enzymy wątrobowe

Badania obrazowe w diagnostyce guza Klatskina

W celu oceny zaawansowania guza wykonuje się:

  • ultrasonografię (USG) – pierwsze badanie oceniające poszerzenie dróg żółciowych,
  • tomografię komputerową (TK) – precyzyjna lokalizacja i ocena rozległości zmiany,
  • rezonans magnetyczny MRCP – uwidacznia zwężenia i dokładnie odwzorowuje układ dróg żółciowych,
  • endoskopową cholangiopankreatografię wsteczną (ECPW) – umożliwia jednocześnie diagnostykę i leczenie (biopsja, założenie stentu).

Leczenie pacjentów z guzem Klatskina

Leczenie zależy od stopnia zaawansowania nowotworu:

  • chirurgiczne wycięcie guza (resekcja dróg żółciowych, segmentu wątroby lub hemihepatektomia),
  • przeszczepienie wątroby – w wybranych przypadkach,
  • chemioterapia (najczęściej gemcytabina z cisplatyną),
  • leczenie paliatywne – radioembolizacja, stentowanie dróg żółciowych.
  • nowoczesne terapie celowane i immunoterapie.
Pakiet markery nowotworowe - mężczyzna (5 badań) banerek

Rokowanie pacjentów z guzem Klatskina

Rokowanie zależy głównie od stadium choroby w momencie rozpoznania. Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów pięcioletnie przeżycie w Polsce wynosi średnio około 6 %, a najdłużej żyją chorzy, u których możliwe było wykonanie doszczętnej resekcji guza we wczesnym stadium.

Guz Klatskina: powikłania

Do najczęstszych powikłań należą:

  • zakażenia dróg żółciowych,
  • niewydolność wątroby,
  • rozsiew nowotworu do innych narządów.

Guz Klatskina: często zadawane pytania (FAQ) 

Poniżej odpowiedzi na inne często zadawane dotyczące guza Klatskina.

Jaki jest marker nowotworowy guza Klatskina?

Najczęściej stosowanym markerem w diagnostyce jest CA 19-9. Jego podwyższony poziom może sugerować obecność nowotworu dróg żółciowych. Warto jednak pamiętać, że nie jest on swoisty i może wzrastać także w przebiegu innych chorób.

Ile się żyje z guzem Klatskina?

Średni czas przeżycia po rozpoznaniu to około 12 miesięcy. Długość życia zależy jednak od wielu czynników, w tym od możliwości leczenia chirurgicznego.

Jakie są objawy guza Klatskina?

Najczęstsze to: żółtaczka cholestatyczna, świąd skóry, spadek masy ciała, bóle w okolicy prawego podżebrza oraz przewlekłe zmęczenie.

Guz Klatskina: podsumowanie informacji

  • Guz Klatskina to okołownękowy rak dróg żółciowych.
  • Przez długi czas może przebiegać bezobjawowo.
  • Objawy obejmują żółtaczkę, świąd i wyniszczenie organizmu.
  • Diagnostyka opiera się na badaniach krwi i obrazowych.
  • Leczenie jest trudne, ale możliwe – zwłaszcza we wczesnych stadiach.
  • Regularna kontrola zdrowia zwiększa szanse na wykrycie nowotworu we wczesnej fazie.

Bibliografia

  1. P. Daniel, E. Małecka‑Wojciesko, W. M. Wysocki. Rak dróg żółciowych. W: Interna – mały podręcznik. mp.pl, dostęp: 2025‑08‑05.
  2. R. C. Lowe, C. D. Anderson, K. V. Kowdley. Clinical manifestations and diagnosis of cholangiocarcinoma. UpToDate, wyd. 2025, dostęp: 2025‑08‑05.
  3. T. Jastrzębski. Rak zewnątrzwątrobowych dróg żółciowych wnęki wątroby (guz Klatskina). Onkonet.pl, dostęp: 2025‑08‑05.
  4. Krajowy Rejestr Nowotworów. Nowotwory złośliwe dróg żółciowych w Polsce – analiza przeżyć 5‑letnich. Narodowy Instytut Onkologii, Warszawa 2024, dostęp: 2025‑08‑05.
  5. Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej (PTOK). Zalecenia diagnostyczno‑terapeutyczne dla raka dróg żółciowych 2024. Warszawa 2024, dostęp: 2025‑08‑05.

Stłuszczenie trzustki – objawy, przyczyny, leczenie       

Katarzyna Koc
-
0
Stłuszczenie trzustki – objawy, przyczyny, leczenie       

Postęp cywilizacyjny na przestrzeni ostatnich lat sprawił, że coraz częściej rozpoznaje się zaburzenia metaboliczne u coraz młodszych osób. Nadwaga i otyłość są coraz bardziej powszechne nie tylko wśród dorosłych ale i w populacji dziecięcej. Niewłaściwe żywienie, brak aktywności fizycznej, duże wahania masy ciała, często prowadzą do dysfunkcji wielu narządów i układów, a co za tym idzie- do coraz gorszego samopoczucia.

Spis treści:

  1. Czym jest stłuszczenie trzustki?
  2. Jakie są objawy stłuszczenia trzustki?
  3. Przyczyny stłuszczenia trzustki
  4. Diagnostyka choroby stłuszczeniowej trzustki
  5. Stopnie stłuszczenia trzustki – co oznaczają?
  6. Czy stłuszczenie trzustki jest groźne?
  7. Jak leczyć stłuszczenie trzustki?
  8. Dieta w przypadku stłuszczenia trzustki
  9. Stłuszczenie trzustki – podsumowanie

Czym jest stłuszczenie trzustki?

U osób z chorobą otyłościową czy nadwagą często dochodzi do nadmiernej kumulacji tłuszczu w obrębie tkanki podskórnej trzewnej, w obrębie wątroby i pozostałych narządów wewnętrznych, jak i mięśni, nerek, serca czy trzustki.

Do stłuszczenia  dochodzi w sytuacji, gdy nadmierne stężenie trójglicerydów we krwi zaczyna kumulować się w komórkach ludzkiego organizmu, powodując lipotoksyczność i uszkodzenie narządu wewnętrznego.

Stłuszczenie trzustki jako termin medyczny, znany jest już od 1933 roku.

W nomenklaturze medycznej obowiązuje kilka schorzeń trzustki związanych z jej stłuszczeniem. Są to:

  • stłuszczenie trzustki;
  • stłuszczeniowa hipertrofia;
  • niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie trzustki;
  • niealkoholowa stłuszczeniowa choroba trzustki (NAFPD – Non-alcoholic fatty pancreas disease).

>> Przeczytaj także: Nadwaga a otyłość – czym się różnią? Klasyfikacja, leczenie i konsekwencje otyłości

Jakie są objawy stłuszczenia trzustki?

We wczesnym stadium choroby stłuszczeniowej trzustki chory często nie zgłasza żadnych objawów wynikających z dysfunkcji narządu. Wraz z rozwojem choroby pojawiają się:

  • dolegliwości dyspeptyczne, zwłaszcza po konkretnych, bardziej ciężkostrawnych posiłkach,
  • ból i dyskomfort trawienny,
  • nudności, wymioty, wzdęcia,
  • nadmierne odchodzenie gazów,
  • luźne stolce o konsystencji tłuszczowej,
  • osłabienie ogólne i zmęczenie.

>> Dowiedz się więcej: Ból trzustki – jakie mogą być przyczyny, gdzie lokalizuje się ból, jak postępować?

Przyczyny stłuszczenia trzustki

Wśród głównych czynników ryzyka wystąpienia niealkoholowej choroby stłuszczeniowej trzustki zaliczyć możemy:

Do pozostałych przyczyn prowadzących do stłuszczenia narządu zaliczamy:

  • hemochromatozę;
  • mukowiscydozę;
  • zespoły: Shwachmanna-Diamonda i Johansona-Blizzarda;
  • mutacje lipazy estrów karboksylowych;
  • niedobory żywieniowe;
  • infekcje wirusowe;
  • szkodliwe działanie leków i alkoholu.

Diagnostyka choroby stłuszczeniowej trzustki

W procesie diagnostycznym stłuszczenia trzustki wykorzystywanych jest szereg badań obrazowych, takich jak: badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej (USG); tomografia komputerowa jamy brzusznej; ultranonografia endoskopowa (EUS) czy rezonans magnetyczny jamy brzusznej.

Pakiet trzustkowy banerek

Jako uzupełnienie często wykorzytuje się także badania z zakresu diagnostyki laboratoryjnej jak:

Badanie lipidogram extra (6 badań) banerek

Stopnie stłuszczenia trzustki – co oznaczają?

Etapy rozwoju stłuszczenia trzustki możemy podzielić na 3 charakterystyczne etapy.

Pierwszy, często pozostaje bezobjawowy. Jest to stan nagromadzenia się tłuszczu w komórkach trzustki.

W drugim etapie choroby dochodzi do bardziej intensywnego kumulowania się tłuszczu w obrębie narządu, co zaczyna stopniowo powodować upośledzenie jego dotychczasowych funkcji. Chorzy zgłaszają dyskomfort trawienny, uczucie pełności w jamie brzusznej po posiłkach.

Trzecim etapem jest lipomatoza trzustki, czyli proces zaawansowanego stłuszczenia narządu.

W przebiegu stłuszczenia trzustki dochodzi do stopniowego wypełniania się narządu komórkami tłuszczowymi  (adipocytami), co z kolei prowadzi do konsekwencji zdrowotnych, jak: cukrzyca typu 2, upośledzenie funkcji zewnątrzwydzielniczych trzustki, raka trzustki czy ostrego zapalenia trzustki.

>> Warto przeczytać: Objawy raka trzustki. Przyczyny, diagnostyka, leczenie nowotworu

Czy stłuszczenie trzustki jest groźne?

Stłuszczenie trzustki prowadzi do zwiększania się działań toksycznych tłuszczu w obrębie miąższu narządu i uszkadza go, upośledzając funkcje. Ponadto sam fakt stłuszczenia prowadzić może zarówno do ostrego zapalenia trzustki, przewlekłego zapalenia trzustki, niewydolności zewnątrzwydzielniczej narządu i jego nowotworu.

Jak leczyć stłuszczenie trzustki?

Leczenie choroby stłuszczeniowej trzustki opiera się przede wszystkim na działaniach dietetycznych, mających na celu ograniczenie spożywania nadmiaru tłuszczów, na zwiększeniu aktywności fizycznej. Redukcja masy ciała, zdrowa i zbilansowana dieta a także działania mające na celu stabilizację poziomu glukozy we krwi, często pozwalają na stopniowe wycofywanie się stanu stłuszczenia i powrót trzustki do prawidłowego funkcjonowania.

Głównymi celami leczenia jest zmniejszenie dolegliwości trawiennych, ograniczenie ryzyka ewentualnych powikłań a także zahamowanie rozwoju choroby. 

Dieta w przypadku stłuszczenia trzustki

Postępowanie dietetyczne powinno stanowić podstawę leczenia choroby stłuszczeniowej trzustki.

 Posiłki powinny być lekkostrawne, spożywane częściej ale w mniejszych ilościach.

Zaleca się ograniczenie tłuszczy zwierzęcych, a także pełnotłustych produktów i przetworów mlecznych, zastępowanie ich tłuszczami roślinnymi. W diecie powinno znaleźć się miejsce na owoce, warzywa, pełnoziarniste produkty zbożowe i odpowiednie nawodnienie.

Stłuszczenie trzustki – podsumowanie

  1. Niewłaściwe nawyki żywieniowe poza nieprawidłowym przyrostem masy ciała prowadzą często do wielu schorzeń metabolicznych jak cukrzyca, otyłość czy zespół metaboliczny. Konsekwencją tego jest często kumulowanie się nadmiaru tłuszczy z diety w narządach wewnętrznych jak wątroba czy trzustka.
  2. Stłuszczenie trzustki, nieleczone lub leczone niewłaściwie, może doprowadzić do dalszego uszkodzenia narządu a także do ostrego lub przewlekłego zapalenia trzustki czy nowotworu złośliwego tego narządu.

Bibliografia

  1. Natalia Wasilewska, Aleksandra Filimoniuk, Magdalena Kucharska, Artur Rycyk, Dariusz M. Lebensztejn: „Niealkoholowa choroba stłuszczeniowa trzustki – nowa choroba czy kolejna manifestacja zespołu metabolicznego?”; STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2019 T. 16 182-186
  2. Michał Stasiak, Anita Gąsiorowska; „Stłuszczenie trzustki – etiologia, diagnostyka oraz rola w patogenezie zapaleń i raka trzustki”, Postępy Nauk Medycznych, t. XXVIII, nr 8B, 2015
  3. Andrzej Smereczyński, Katarzyna Kołaczyk: „ Czy otłuszczona trzustka to banalna zmiana?”; Journal of Ultrasonography 2016; 16: 273–280

Objawy udaru. Jak rozpoznać zbliżający się udar mózgu?

Damian Matusiak
-
0
Objawy udaru. Jak rozpoznać zbliżający się udar mózgu?

Udar mózgu to nagły stan zagrożenia życia, który wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. Każdego roku w Polsce dotyka około 80 tysięcy osób, a na świecie ponad 15 milionów. Niestety wiele osób bagatelizuje pierwsze objawy udaru, co prowadzi do ciężkich powikłań, a nawet śmierci. Jak rozpoznać charakterystyczne objawy udaru? Co zrobić w przypadku ich wystąpienia? Odpowiedzi na powyższe oraz wiele innych ważnych pytań znajdziesz w poniższym opracowaniu.

Spis treści:

  1. Jakie są objawy udaru mózgu?
  2. Przepowiadające, wczesne objawy udaru
  3. Diagnostyka przy objawach udaru mózgu
  4. Leczenie udaru mózgu
  5. Skutki udaru mózgu
  6. Profilaktyka udaru mózgu
  7. Podsumowanie

Jakie są objawy udaru mózgu?

Objawy udaru mózgu pojawiają się nagle i zależą od lokalizacji uszkodzenia. Najważniejsze symptomy można zapamiętać dzięki akronimowi FAST, pod którym kryją się:

  • F (Face – twarz) – opadanie kącika ust po jednej stronie, asymetria twarzy przy próbie uśmiechu.
  • A (Arms – ręce) – osłabienie lub niedowład jednej kończyny, trudności w uniesieniu obu rąk (jedna opada).
  • S (Speech – mowa) – niewyraźna, bełkotliwa, trudności w rozumieniu słów (afazja).
  • T (Time – czas) – natychmiast wezwij pogotowie (tel. 112 lub 999)!

Inne objawy zbliżającego się udaru – objawy alarmowe

  • nagły, silny ból głowy („jak uderzenie pioruna”) – typowy dla udaru krwotocznego; najczęściej opisywany jako “najsilniejszy ból w życiu”.
  • zaburzenia widzenia (podwójne widzenie, utrata pola widzenia).
  • urata przytomności, drgawki.
Uwaga nr 1  
Udar może przebiegać nietypowo, np. tylko z zawrotami głowy (udar pnia mózgu) –wszystko zależy od lokalizacji uszkodzenia.

>> Warto także przeczytać: Mroczki przed oczami – o czym świadczą? Przyczyny i objawy

Przepowiadające, wczesne objawy udaru

Nawet na kilka dni lub godzin przed udarem mogą pojawić się niepokojące sygnały ostrzegawcze, które często są bagatelizowane. Należą do nich:

  • przemijające niedowłady – krótkotrwałe osłabienie ręki lub nogi, ustępujące samoistnie.
  • chwilowe zaburzenia mowy – nagła trudność w mówieniu lub rozumieniu słów, która mija po kilku minutach.
  • nagle pojawiające się zawroty głowy – szczególnie z towarzyszącymi problemami z równowagą.
  • przejściowe zaburzenia widzenia – np. krótkotrwałe niedowidzenie na jedno oko („zasłona przed oczami”).
  • silny ból głowy – pojawiający się nagle, bez wyraźnej przyczyny.
Uwaga nr 2  
Te objawy mogą ustąpić samoistnie, ale są sygnałem, że w ciągu najbliższych godzin lub dni może dojść do pełnego udaru. Każdy taki epizod wymaga natychmiastowej konsultacji lekarskiej, zwłaszcza jeśli występuje u osób z czynnikami ryzyka (nadciśnienie, migotanie przedsionków, miażdżyca)!  

>> Przeczytaj także: Arytmia serca – przyczyny, objawy, leczenie i rokowania

>> Chcesz sprawdzić układ krzepnięcia krwi? To badanie zrobisz w ALAB laboratoria:

Badanie APTT (czas kaolinowo - kefalinowy) banerek

Diagnostyka przy objawach udaru mózgu

Absolutnie kluczowe jest szybkie postawienie rozpoznania! W diagnostyce istnieje pewien „złoty standard”, który obejmuje:

Badania obrazowe:

  • tomografia komputerowa (TK) – różnicuje udar niedokrwienny od krwotocznego, wstępnie ocenia rozległość uszkodzenia,
  • rezonans magnetyczny (MRI) – dokładniejsza ocena zmian, szczególnie w małych ogniskach,
  • angio-TK/angio-MR – ocena naczyń mózgowych,

Badania dodatkowe:

  • EKG i echo serca (wykrycie migotania przedsionków),
  • badania krwi (morfologia, glukoza, koagulologia),
  • USG tętnic szyjnych (wykrycie zwężeń miażdżycowych).

>> Może Cię zainteresować także: Koagulogram – co to jest? Jakie są wskazania do badania? Wartości referencyjne i interpretacja wyników

>> Jeśli chcesz zadbać o swój organizm i zapobiec objawom udaru, sprawdź, jakie badania zrobisz w ALAB laboratoria:

Badanie lipidogram extra (6 badań) banerek

Leczenie udaru mózgu

Różni się ono w zależności od typu uszkodzenia:

Udar niedokrwienny:

  • tromboliza dożylna (rt-PA) – podana do 4 godzin od początku objawów,
  • trombektomia mechaniczna – usunięcie skrzepliny do 6-24 godzin (w wybranych przypadkach),

Udar krwotoczny:

  • kontrola ciśnienia tętniczego,
  • leczenie neurochirurgiczne (np. ewakuacja krwiaka).

Wspólnymi elementami pozostają:

  • rehabilitacja: fizjoterapia, terapia zajęciowa, logopedia,
  • wsparcie psychologiczne.

>> Przeczytaj także: Dieta po udarze mózgu – żywienie chorego

Skutki udaru mózgu

Najczęstszym powikłaniem jest różnego rodzaju niepełnosprawność o różnym stopniu nasilenia:

  • niedowłady lub paraliż (najczęściej połowiczy),
  • zaburzenia mowy (afazja) lub połykania (dysfagia),
  • problemy z pamięcią i koncentracją,
  • depresja pourazowa (występuje u 30-50% pacjentów).
UWAGA nr 3  
Im wcześniej wdrożone jest leczenie, tym większa szansa na istotnie mniejszy stopień niepełnosprawności lub niekiedy nawet jej brak.  

>> Przeczytaj też: Depresja. Objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

>> Dowiedz się, jakie jeszcze badania możesz zrobić w ALAB laboratoria:

Badanie czasu protrombinowego (PT_INR) banerek

Profilaktyka udaru mózgu

Obejmuje ścisłą kontrolę nad modyfikowalnymi czynnikami ryzyka:

  • kontrola ciśnienia tętniczego (<140/90 mmHg),
  • leczenie migotania przedsionków (leki przeciwzakrzepowe),
  • regularna aktywność fizyczna (min. 150 minut/tydzień),

>> Przeczytaj też: Nadciśnienie tętnicze – nowe rekomendacje (cz.2). Ciśnienie tętnicze a styl życia

>> Sprawdź zakres pakietu badań w ALAB laboratoria:

Badanie glukozy banerek

Podsumowanie

Udar mózgu to stan zagrożenia życia – każda minuta opóźnienia zmniejsza szanse na powrót do zdrowia! Znajomość objawów (FAST) i szybkie wezwanie pomocy ratuje życie. Pamiętaj o profilaktyce – regularne badania i zdrowy styl życia zmniejszają ryzyko nawet o 80%.

Źródła

  1. Powers WJ, Rabinstein AA, Ackerson T, Adeoye OM, Bambakidis NC, Becker K, Biller J, Brown M, Demaerschalk BM, Hoh B, Jauch EC, Kidwell CS, Leslie-Mazwi TM, Ovbiagele B, Scott PA, Sheth KN, Southerland AM, Summers DV, Tirschwell DL. Guidelines for the Early Management of Patients With Acute Ischemic Stroke: 2019 Update to the 2018 Guidelines for the Early Management of Acute Ischemic Stroke: A Guideline for Healthcare Professionals From the American Heart Association/American Stroke Association. Stroke. 2019 Dec;50(12):e344-e418. doi: 10.1161/STR.0000000000000211. Epub 2019 Oct 30. Erratum in: Stroke. 2019 Dec;50(12):e440-e441. doi: 10.1161/STR.0000000000000215. PMID: 31662037.
    https://www.ahajournals.org/doi/full/10.1161/STR.0000000000000211?rfr_dat=cr_pub++0pubmed&url_ver=Z39.88-2003&rfr_id=ori%3Arid%3Acrossref.org
  1. Bathla G, Ajmera P, Mehta PM, Benson JC, Derdeyn CP, Lanzino G, Agarwal A, Brinjikji W. Advances in Acute Ischemic Stroke Treatment: Current Status and Future Directions. AJNR Am J Neuroradiol. 2023 Jul;44(7):750-758. doi: 10.3174/ajnr.A7872. Epub 2023 May 18. PMID: 37202115; PMCID: PMC10337623.
    https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10337623
  1. Bushnell C, Kernan WN, Sharrief AZ, Chaturvedi S, Cole JW, Cornwell WK 3rd, Cosby-Gaither C, Doyle S, Goldstein LB, Lennon O, Levine DA, Love M, Miller E, Nguyen-Huynh M, Rasmussen-Winkler J, Rexrode KM, Rosendale N, Sarma S, Shimbo D, Simpkins AN, Spatz ES, Sun LR, Tangpricha V, Turnage D, Velazquez G, Whelton PK. 2024 Guideline for the Primary Prevention of Stroke: A Guideline From the American Heart Association/American Stroke Association. Stroke. 2024 Dec;55(12):e344-e424. doi: 10.1161/STR.0000000000000475. Epub 2024 Oct 21. Erratum in: Stroke. 2024 Dec;55(12):e439. doi: 10.1161/STR.0000000000000482. Erratum in: Stroke. 2025 Feb;56(2):e98. doi: 10.1161/STR.0000000000000486. PMID: 39429201.
    https://www.ahajournals.org/doi/full/10.1161/STR.0000000000000475?rfr_dat=cr_pub++0pubmed&url_ver=Z39.88-2003&rfr_id=ori%3Arid%3Acrossref.org
  1. Feigin VL, Brainin M, Norrving B, Martins SO, Pandian J, Lindsay P, F Grupper M, Rautalin I. World Stroke Organization: Global Stroke Fact Sheet 2025. Int J Stroke. 2025 Feb;20(2):132-144. doi: 10.1177/17474930241308142. Epub 2025 Jan 3. PMID: 39635884; PMCID: PMC11786524.
    https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11786524

Wczesne objawy raka trzustki i diagnostyka choroby

Agata Strukow
-
0
Wczesne objawy raka trzustki i diagnostyka choroby

Rak trzustki – w klasyfikacji ICD-10 kod C25 – to jeden z groźniejszych dla człowieka nowotworów, ponieważ przez długi czas rozwija się bezobjawowo. Niestety na dziś nie mamy badań przesiewowych, które pozwalają wykryć ten nowotwór dostatecznie wcześnie.

Spis treści:

  1. Jaka jest zapadalność na raka trzustki?
  2. Jakie są wczesne objawy raka trzustki?
  3. Objawy raka trzustki
  4. Ostre zapalenie trzustki jako wczesny objaw raka trzustki
  5. Diagnostyka raka trzustki – jakie badania należy wykonać?
  6. Profilaktyka raka trzustki
  7. FAQ: Wczesne objawy raka trzustki – najczęściej zadawane pytania
Kluczowe informacje:
>> Objawy nowotworu trzustki zazwyczaj pojawiają się w późnym stadium choroby, gdy możliwości leczenia są ograniczone.
>> Wczesnym objawem raka trzustki u około 40% pacjentów jest nagłe pojawienie się cukrzycy typu 2.
>> Osoby po 50 r.ż, ze świeżo rozpoznaną cukrzycą typu 2, bez objawów zespołu metabolicznego i/lub cukrzycy w rodzinie, powinny być objęte pogłębioną diagnostyką w kierunku raka trzustki.
>> Wczesnym objawem raka trzustki może być żółtaczka i świąd skóry całego ciała.  

Jaka jest zapadalność na raka trzustki?

Roczna zapadalność na raka trzustki w Polsce wynosi 3800-4000 zachorowań. Ryzyko rozwoju tej choroby rośnie z wiekiem. Bardzo rzadko występuje przed 30 r.ż., 80% przypadków rozpoznawanych jest po 50 r.ż.

Niestety 5-letnia przeżywalność w tej chorobie to zaledwie 5-10%, ponieważ rozpoznawana jest w późnym stadium.

Jakie są wczesne objawy raka trzustki?

Rak trzustki jest nowotworem, w którym wczesne objawy – czyli takie, które umożliwiają rozpoznanie choroby na etapie początkowym, gdy jest duża szansa na wyleczenie – praktycznie nie występują, lub są niecharakterystyczne.

Objawy nowotworu trzustki – dolegliwości żołądkowo-jelitowe

Dolegliwości żołądkowo-jelitowe w raku trzustki mogą występować na wczesnym etapie choroby, niestety nie są charakterystyczne i mogą również świadczyć o innych chorobach przewodu pokarmowego.

Należą do nich:

  • dyskomfort w jamie brzusznej
  • bóle w nadbrzuszu
  • wzdęcia brzucha
  • brak apetytu
  • nudności
  • biegunka.

Cukrzyca – wczesny objaw raka trzustki

Wczesnym symptomem wskazującym na już toczący się proces nowotworowy w trzustce może być świeżo rozpoznana cukrzyca. Często wskazuje się, że cukrzyca jest czynnikiem ryzyka rozwoju tego nowotworu, niektóre badania jednak sugerują, iż nowo rozpoznana cukrzyca jest jedyną wskazówką obecności bezobjawowego raka trzustki.

Wykazano, iż w ciągu 5 lat (60 miesięcy) poprzedzających diagnozę raka trzustki, cukrzyca wystąpiła u 40% pacjentów, natomiast u osób zdrowych u 19%.

Jeszcze większa korelacja występuje 24 miesiące (2 lata) przed diagnozą raka trzustki. Wykryto ją u ponad 50% chorych (52,3%) w porównaniu ze zdrowymi – 24%.

WAŻNE!
Wielu pacjentów z rakiem trzustki rozwija cukrzycę tuż przed – 12-24 miesiące – postawieniem diagnozy nowotworu, a nie ma jej od dawna. Świeżo wykryta cukrzyca – zwłaszcza u pacjentów po 50 r.ż. – może być symptomem bezobjawowego raka trzustki.

Autorzy badania sugerują, że osoby z nowo rozpoznaną cukrzycą, które są szczupłe i/lub nie mają rodzinnej historii występowania tej choroby, powinny być objęte szerszą obserwacją i diagnostyką. Przydatne mogą być w tej sytuacji markery nowotworowe.

Niestety dziś nie potrafimy jeszcze rozróżnić świeżo powstałej cukrzycy – choroby często występującej w ogólnej populacji – od cukrzycy spowodowanej rakiem trzustki.

Objawy raka trzustki – obraz kliniczny choroby

Objawy nowotworu trzustki zależą od jego umiejscowienia w narządzie oraz od rozmiarów guza. Takie objawy jak spadek masy ciała, wyczerpanie, wodobrzusze pojawiają się zazwyczaj gdy rak osiąga duże rozmiary.

>> Sprawdź też: Wodobrzusze przy raku jajnika, trzustki i innych narządów – przyczyny, objawy, leczenie

Pierwsze objawy raka trzustki – żółtaczka

Żółtaczka jest często jednym z pierwszych objawów raka trzustki, które zauważa chory lub jego otoczenie. W zależności od lokalizacji guza w narządzie może być objawem wczesnym lub późnym.

  • Żółtaczka – objaw wczesny raka trzustki

Jeśli guz położony jest w części nazywanej głową trzustki, zażółcenie powłok skóry pojawia się u 80% chorych. Żółtaczka może wystąpić nawet, jeśli guz jest niewielki wczesnym choroby. Wraz z jej progresją żółtaczka stopniowo narasta.

Pacjenci z rakiem głowy trzustki mogą mieć żółtaczkę zarówno we wczesnym, jak i późnym stadium choroby.

WAŻNE!
U pacjentów z rakiem głowy trzustki żółtaczka może być wczesnym objawem choroby.
  • Rak trzustki objawy skórne

Bezbólowa żółtaczka i świąd skóry uznawane są za zmiany skórne, wskazujące na nowotwór trzustki. Niektórzy opisują je nawet jako symptomy patognomiczne, czyli charakterystyczne dla tej jednostki chorobowej, dodatkowo wskazujące na operacyjne stadium choroby.

Świąd skóry występuje na całym ciele i dotyczy 80-100% osób z żółtaczką i również może być wczesnym objawem raka trzustki.

  • Żółtaczka – objaw późny raka trzustki

Żółtaczka w raku trzustki może również pojawiać się dopiero po wystąpieniu przerzutów do wątroby lub węzłów chłonnych wątroby. Ma to miejsce w przypadku nowotworu zlokalizowanego w pozostałych częściach trzustki, czyli w trzonie lub ogonie tego narządu.

Pierwsze objawy raka trzustki – utrata masy ciała

Często pierwszym zauważalnym objawem raka trzustki jest utrata wagi i niezamierzone chudnięcie. Symptom zgłasza aż 90% chorych w chwili rozpoznania choroby, czasem jest to zmiana bardzo znaczna. Przyczyną chudnięcia w nowotworze trzustki jest utrata apetytu, wczesne uczucie sytości, zaburzenia trawienia i wchłaniania oraz biegunka.

Rak trzustki a ból

Ból jest objawem zgłaszanym przez 80% chorych. Dolegliwości bólowe dotyczą nadbrzusza, ból może promieniować do pleców i być błędnie interpretowany jako ból kręgosłupa. Z tego powodu w diagnostyce dolegliwości bólowych okolicy lędźwiowej należy brać pod uwagę raka trzustki.

Przerzuty raka trzustki do wątroby mogą powodować pojawienie się bólu w prawym podżebrzu, promieniującego czasem do prawego barku lub szyi. Objawy bólowe mogą się nasilać po posiłku lub w pozycji leżącej. Ból może być tępy, może być również bardzo silny.

Rak trzustki – stolec i mocz

Rak trzustki może również powodować zmiany zabarwienia moczu i kału. Jeśli nowotwór spowoduje niedrożność przewodu żółciowego wspólnego, mocz zyskuje ciemne zabarwienie, natomiast stolec ma barwę jasną.

Trzustka jest narządem odpowiedzialnym za wydzielanie wielu enzymów, m.in. trawiących tłuszcz.

Zaburzenia jej funkcjonowania mogą prowadzić do problemów z ich trawieniem i pojawienia się biegunek tłuszczowych. Pacjent obserwuje zmianę zapachu stolca i trudności ze spłukaniem go w toalecie.

Ostre zapalenie trzustki jako wczesny objaw raka trzustki

Ok. 13% pacjentów z rakiem trzustki, przed rozpoznaniem tej choroby, przeszło epizody ostrego zapalenia trzustki. Dlatego u każdego pacjenta z OZT należy określić przyczynę danego epizodu.

Diagnostyka raka trzustki – jakie badania należy wykonać?

Diagnostyka raka trzustki opiera się na wykonaniu badań obrazowych oraz laboratoryjnych badań z krwi.

Badania obrazowe w raku trzustki

Potwierdzenie diagnozy nowotworu możliwe jest poprzez wykonanie takich badań jak:

  • USG jamy brzusznej,
  • EUS (ultrasonografia endoskopowa) – cechuje największa czułość w wykrywaniu wczesnego raka trzustki,
  • tomografia komputerowa,
  • rezonans magnetyczny,
  • ultrasonografia laparoskopowa – badanie USG trzustki z użyciem laparoskopu.

Zazwyczaj zaczyna się od USG jamy brzusznej, o konieczności dalszych badań decyduje lekarz. Badania pozwalają na stwierdzenie obecności guza trzustki oraz ewentualnych przerzutów do innych narządów, m.in. wątroby i węzłów chłonnych.

Rak trzustki – badania z krwi

W przypadku podejrzenia tego nowotworu wykonuje się także badania krwi, które obejmują:

  • ocenę funkcjonowania trzustki – oznaczenie aktywności enzymów trawiennych produkowanych przez trzustkę – amylazy trzustkowej, lipazy.
  • ocenę funkcjonowania wątroby i dróg żółciowych –jeśli guz uciska na te narządy poprzez oznaczenie poziomów aminotransferazy alaninowej (ALT), aminotransferazy asparaginowej (AST), fosfatazy alkalicznej, bilirubiny całkowitej.
Pakiet trzustkowy banerek

Markery raka trzustki

Markerem z wyboru w diagnostyce raka trzustki jest CA 19–9. Jego stężenie wzrasta w nowotworach trzustki, niektórych nowotworach wątroby i dróg żółciowych. Jednakże nie jest to marker swoisty dla choroby nowotworowej, może ulegać podwyższeniu także w innych sytuacjach klinicznych, dlatego nie jest badaniem wykonywanym jako test przesiewowy w kierunku raka trzustki u osób bez objawów.

U chorych z guzem trzustki CA 19-9 to badanie pomocne w:

  • diagnostyce różnicowej guza
  • ocenie prognozy choroby nowotworowej
  • prognozie wystąpienia nawrotu choroby po radykalnym wycięciu raka.

Badanie histopatologiczne

Badania obrazowe pokazują występowanie guza, badania laboratoryjne z krwi oceniają funkcjonowanie trzustki. O postawieniu rozpoznania rozstrzyga badanie histopatologiczne materiału pobranego w trakcie:

  • biopsji cienkoigłowej
  • lub diagnostycznej laparoskopii z pobraniem tkanki bezpośrednio z trzustki.

Badania genetyczne w raku trzustki

Badania wskazują, iż ok. 10% przypadków raka trzustki wiąże się z predyspozycją genetyczną.

Ryzyko zachorowania na raka trzustki zwiększają mutacje w następujących genach:

  • BRCA2 i PALB2 odpowiedzialnych za rodzinnego raka trzustki – jeśli w rodzinie wystąpiły dwa przypadki raka trzustki ryzyko jego rozwoju u krewnych I° pacjenta zwiększa się 18 razy, jeśli zachorują trzy osoby w rodzinie – ryzyko rośnie 57 razy
  • BRCA1 – rak trzustki może występować w rodzinach, gdzie istnieje ryzyko genetycznie uwarunkowanego raka piersi i jajnika
  • CDKN2A  i TP16 (19bpdel) – zespół rodzinnego występowania znamion atypowych i czerniaka – FAMMM. Ryzyko raka trzustki u krewnych pacjentów z tym zespołem zwiększa się 13-22 razy. Nie obserwuje się raka trzustki u pacjentów z czerniakiem bez tych mutacji
Badanie mutacji A148T genu banerek

Do raka trzustki mogą predysponować również inne mutacje. Pacjenci, którzy mają zwiększone ryzyko zachorowania na ten nowotwór mogą korzystać z badań genetycznych wykonywanych metodą NGS, które pozwalają za zbadanie wielu genów równocześnie i wykryciu ewentualnej predyspozycji do zachorowania.  

Pakiet Rak trzustki analiza 17 genów jest dostępny w ALAB Laboratoria:

Panel badań przesiewowych w kierunku predyspozycji do raka trzustki (met. NGS) banerek

Profilaktyka raka trzustki

W profilaktyce zachorowania na raka trzustki – podobnie jak w przypadku innych nowotworów – ważny jest styl życia i odpowiednia dieta.

Ryzyko raka trzustki zwiększają palenie tytoniu i otyłość, są to dwa niezależne czynniki ryzyka tego nowotworu.

  • Palenie tytoniu – zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwór trzustki nawet 2,5 raza w stosunku do osób niepalących. Ryzyko jest tym większe im dłużej dana osoba pali papierosy i im więcej ich wypala. Ocenia się, iż palenie tytoniu odpowiada za 25-29% zachorowań na raka trzustki. Ryzyko zachorowania spada dopiero po 10-15 latach od zaprzestania palenia.
  • Nadwaga i otyłość – każdy przyrost BMI o kg/m2 powoduje wzrost ryzyka zachorowania o 6% u mężczyzn i 12% u kobiet. Otyłość występująca w wieku 30-79 lat wiąże się również z krótszym czasem przeżycia po wykryciu choroby.

W niektórych badaniach stwierdza się również związek zwiększonego ryzyka wystąpienia nowotworu trzustki z dużym spożyciem tłuszczów, mięsa i cukru. Ryzyko zachorowania zmniejsza spożycie warzyw i owoców, a także umiarkowana aktywność fizyczna.

>> Sprawdź również: Dieta antyrakowa (przeciwnowotworowa). Co jeść, czego unikać, przykładowy jadłospis

FAQ: Wczesne objawy raka trzustki – najczęściej zadawane pytania

Czy rak trzustki boli?

Ból w raku trzustki występuje o ok. 80% chorych.

Czy gorzki posmak w ustach może być objawem raka trzustki?

Gorzki posmak w ustach może być wynikiem zaburzeń funkcjonowania wątroby, która może być zaatakowana przez przerzuty raka trzustki.

Jak długo rozwija się rak trzustki?

Niestety nie można jednoznacznie określić jak długo rozwija się rak trzustki. Wraz z upływem czasu choroba rozwija się bardzo szybko, dlatego rokowanie jest niedobre.

Czy rak trzustki jest dziedziczny?

Ok. 10% przypadków rak trzustki rozwija się na podłożu predyspozycji genetycznych.

Czy rak trzustki jest wyleczalny?

Rokowanie w raku trzustki jest niekorzystne. 5-letnie przeżycie obserwuje się u ok. 10% chorych. Rokowanie i możliwości wyleczenia znacząco się poprawiają przy wczesnym wykryciu choroby.

Jakie enzymy trzustkowe przy raku trzustki?

W raku trzustki mogą być obserwowane odchylenia enzymów amylazy, amylazy trzustkowej, lipazy, które powstają na skutek zaburzenia funkcjonowania narządu, nie są charakterystyczne dla nowotworu.

Co to jest objaw Courvoisiera?

Objaw Courvoisiera to powiększony, wyczuwalny w badaniu pęcherzyk żółciowy, który występuje u 10-30% chorych z rakiem trzustki.

Czy przy raku trzustki podwyższone jest OB.? Czy przy raku trzustki podwyższone jest CRP?

Tak, w raku trzustki może być podwyższone zarówno OB jak i CRP. Wartości prawidłowe OB i CRP nie wykluczają jednak choroby.

Czy USG wykrywa raka trzustki?

Tak, rak trzustki może być widoczny na USG jamy brzusznej. Ostateczna diagnoza może jednak wymagać wykonania innych badań obrazowych. Rozpoznanie stawiane jest po badaniu histopatologicznym, czyli badaniu materiału pobranego w czasie biopsji cienkoigłowej lub laparoskopii.

Czy próby wątrobowe wykryją raka trzustki?

Nie, próby wątrobowe nie wykrywają raka trzustki.

PIŚMIENNICTWO

  1. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/882,genetyczne-podstawy-chorob-nowotworowych-przewodu-pokarmowego
  2. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/765,rak-trzustki
  3. Orlewska K, Kozieł D. Pancreatic cancer in Poland: an analysis of incidence, mortality and years of life lost over a period of 22 years. Medical Studies/Studia Medyczne. 2021;37(4):300-305. doi:10.5114/ms.2021.112385.
  4. Chari ST, Leibson CL, Rabe KG, Timmons LJ, Ransom J, de Andrade M, Petersen GM. Pancreatic cancer-associated diabetes mellitus: prevalence and temporal association with diagnosis of cancer. Gastroenterology. 2008 Jan;134(1):95-101. doi: 10.1053/j.gastro.2007.10.040. Epub 2007 Oct 26. PMID: 18061176; PMCID: PMC2271.
  5. US Preventive Services Task Force; Owens DK, Davidson KW, Krist AH, Barry MJ, Cabana M, Caughey AB, Curry SJ, Doubeni CA, Epling JW Jr, Kubik M, Landefeld CS, Mangione CM, Pbert L, Silverstein M, Simon MA, Tseng CW, Wong JB. Screening for Pancreatic Cancer: US Preventive Services Task Force Reaffirmation Recommendation Statement. JAMA. 2019 Aug 6;322(5):438-444. doi: 10.1001/jama.2019.10232. PMID: 31386141.
  6. Strasberg SM, Gao F, Sanford D, Linehan DC, Hawkins WG, Fields R, Carpenter DH, Brunt EM, Phillips C. Jaundice: an important, poorly recognized risk factor for diminished survival in patients with adenocarcinoma of the head of the pancreas. HPB (Oxford). 2014 Feb;16(2):150-6. doi: 10.1111/hpb.12094. Epub 2013 Apr 22. PMID: 23600768; PMCID: PMC3921010.

Farmakogenetyka a onkologia

Izabela Grabowska
-
0
Farmakogenetyka a onkologia

Leczenie tym samym lekiem przeciwnowotworowym, w tej samej dawce różnych pacjentów może powodować różne efekty. Wiele czynników, takich jak m.in. wiek, płeć, aktywność fizyczna, sposób żywienia czy palenie tytoniu wpływa na działanie przyjmowanych farmaceutyków. Jednak kluczowe dla stworzenia bezpiecznej i skutecznej farmakoterapii onkologicznej jest poznanie indywidualnych różnic w genotypie pacjenta.

Spis treści:

  1. Znaczenie farmakogenetyki w onkologii
  2. Zastosowanie badań farmakogenetycznych w onkologii
  3. Leki onkologiczne w farmakogenetyce
  4. Kiedy należy wykonać badania farmakogenetyczne w onkologii?
  5. Farmakogenetyka w onkologii – podsumowanie

Znaczenie farmakogenetyki w onkologii

W farmakoterapii onkologicznej niezwykle ważne jest odpowiednie dobranie leku oraz jego dawki, co poprawia skuteczność terapii oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia krótko- i długoterminowych działań niepożądanych.

Badania farmakogenetyczne umożliwiają identyfikowanie genów i ich polimorfizmów, istotnych pod kątem metabolizmu substancji leczniczych. Dzięki temu lekarz może podjąć trafną decyzję dotyczącą zastosowanego leczenia u danego pacjenta, które zazwyczaj długo trwa. Uniknięcie podawania nieskutecznego leku oszczędza cenny czas i pieniądze, a także zapobiega narażeniu pacjenta na groźne działania toksyczne.

Dodatkową zaletą testów farmakogenetycznych jest to, że wystarczy przeprowadzić je tylko raz w ciągu życia (chyba że zaistnieje konieczność włączenia do analizy innej substancji czynnej, która wcześniej nie została wzięta pod uwagę).

>> Warto przeczytać też: Farmakogenetyka – wsparcie w indywidualnym podejściu do leczenia

Zastosowanie badań farmakogenetycznych w onkologii

W leczeniu chorób nowotworowych stosuje się substancje czynne, które mogą toksycznie wpływać na zdrowe tkanki organizmu. Lekami chemioterapeutycznymi o szerokim działaniu często stosowanymi w onkologii są fluorouracyl i kapecytabina. Są one metabolizowane przez enzym dihydrogenazę dihydropirymidyny (DPD). Nawet u 10-40% pacjentów występują warianty w genie DPYD, które prowadzą do zmniejszonej aktywności enzymu DPD i tym samym do wystąpienia toksycznych działań. Ostre efekty toksyczne wiążą się głównie z uszkodzeniem intensywnie dzielących się tkanek, takich jak, np. szpik kostny czy tkanki nabłonkowe.

W konsekwencji może dochodzić do obniżenia odporności i skłonności do krwawień. Reakcje toksyczne mogą przejawiać się zarówno w postaci łagodnej, jak i zagrażającej życiu i należą do nich m.in.:

  • zaburzenia żołądkowo-jelitowe – wymioty, utrata łaknienia, dolegliwości w nadbrzuszu, zaburzenia wchłaniania oraz biegunka,
  • utrata włosów,
  • uszkodzenie wątroby — zwłóknienie, marskość wątroby,
  • zwiększone ryzyko zakażeń,
  • hiperurykemia (nadmiar kwasu moczowego we krwi).

Aby osiągnąć możliwie najlepszy efekt leczenia, dąży się do indywidualnego doboru ścieżki terapeutycznej, która przynosi największe korzyści, bez wystąpienia silnych reakcji niepożądanych. Dzięki badaniom farmakogenetycznym możliwe jest wdrożenie spersonalizowanej terapii. W zależności od profilu genetycznego danej osoby można dobrać optymalną dawkę leku lub też zastosować alternatywny farmaceutyk.

Ponadto, pacjenci onkologiczni często przyjmują inne leki z powodu choroby, takie jak, np. leki przeciwdepresyjne, leki przeciwbólowe czy inhibitory pompy protonowej. Badania farmakogenetyczne mogą dostarczyć cennych informacji na temat potencjalnych interakcji między lekami i skuteczności ich stosowania.

>> Przeczytaj także: Najczęstsze nowotwory u kobiet i mężczyzn

Leki onkologiczne w farmakogenetyce

Poza wcześniej wymienionymi lekami cytostatycznymi szeroko stosowanymi w leczeniu różnych nowotworów, w tym szczególnie raka jelita grubego, a także raka żołądka czy trzustki (fluorouracyl i kapecytabina), powszechnie w onkologii stosuje się merkaptopurunę i tioguaninę w leczeniu białaczki, a także tomoksyfen w terapii raka piersi.

Badania farmakogenetyczne mają udokumentowane istotne znaczenie kliniczne w stosunku do wszystkich wymienionych substancji leczniczych w terapii onkologicznej. Przykładowo, skuteczność tamoksyfenu zależy od jego odpowiedniego przekształcenia w organizmie w aktywny hormon – endoksyfen – przy udziale enzymu CYP2D6. Dopiero w tej aktywnej formie tamoksyfen może hamować wzrost hormonozależnych nowotworów.  Pacjenci z wariantami genu CYP2D6, który wiążą się ze zmniejszoną aktywnością enzymu, mają niższe stężenie endoksyfenu i tym samym zwiększone ryzyko niepowodzenia leczenia i nawrotu choroby.

>> Może Cię zainteresować także nasz artykuł: Objawy raka trzustki. Przyczyny, diagnostyka, leczenie nowotworu

Kiedy należy wykonać badania farmakogenetyczne w onkologii?

Badania farmakologiczne u pacjentów onkologicznych należy wykonywać:

  • przed rozpoczęciem terapii w celu oceny ryzyka wystąpienia niepożądanych działań oraz skuteczności leczenia, dzięki czemu można celniej dopasować metody leczenia.
  • w trakcie farmakoterapii, jeśli pacjent nie reaguje na leczenie w sposób oczekiwany i/lub doświadcza nawrotu choroby. Analiza profilu genetycznego może pomóc zidentyfikować przyczynę tej sytuacji i umożliwić podjęcie decyzji o zmianie dawkowania lub zastosowaniu alternatywnej terapii.

W panelu farmakogenetycznym dostępnym w ALAB laboratoria analizie podlega 5 wspomnianych i powszechnie stosowanych w leczeniu nowotworów substancji czynnych (Zobacz tabelę).

>> Sprawdź zakres pakietu badań w ALAB laboratoria:

Panel farmakogenetyka - badanie wariantów genetycznych (met. RT-PCR)

Leki przeciwnowotworoweNormalne ryzykoUżywaj z rozwagąWysokie ryzyko
FluorouracylNależy postępować zgodnie z zaleceniami dotyczącymi dawkowania leku na ulotceZmniejszenie dawki początkowej o 50%, a następnie zwiększanie dawki na podstawie toksyczności lub TDMNależy unikać fluorouracylu. Jeśli unikanie fluorouracylu nie jest możliwe, należy określić aktywność enzymu DPD i odpowiednio dostosować dawkę początkową
KapecytabinaNależy postępować zgodnie z zaleceniami dotyczącymi dawkowania leku na ulotceZmniejszenie dawki początkowej o 50%, a następnie miareczkowanie dawki na podstawie toksyczności lub TDMNależy unikać kapecytabiny. Jeśli alternatywne środki nie są uważane za odpowiednią opcję terapeutyczną, kapecytabina powinna być podawana w znacznie zmniejszonej dawce (<25% dawki początkowej) z wczesnym TDM (najwcześniejszy możliwy punkt czasowy) w celu natychmiastowego przerwania leczenia, jeśli poziom leku jest zbyt wysoki.
MerkaptopurynaNależy postępować zgodnie z zaleceniami dotyczącymi dawkowania leku na ulotce.Wybór alternatywnego leku. Jeśli merkaptopuryna jest uzasadniona, zaleca się badanie fenotypowania TPMT. Dostosować dawkowanie zgodnie z fenotypem.Wybór alternatywnego leku. Jeśli merkaptopuryna jest uzasadniona, zaleca się badanie fenotypowania TPMT. Dostosować dawkowanie zgodnie z fenotypem.
TioguaninaNależy postępować zgodnie z zaleceniami dotyczącymi dawkowania leku na ulotce.Rozpocząć od 50-80% standardowej dawki i dostosować dawki tioguaniny w oparciu o stopień mielosupresji i wytyczne dotyczące konkretnej choroby. Po każdym dostosowaniu dawki należy odczekać 2-4 tygodnie do osiągnięcia stanu stabilizacji.Wybrać lek alternatywny. Rozpocząć od 6-10% dawek standardowych (zmniejszona dawka dobowa i dawka trzy razy w tygodniu zamiast codziennie) i dostosować dawki tioguaniny w oparciu o stopień mielosupresji i wytyczne dotyczące konkretnej choroby. Po każdym dostosowaniu dawki należy odczekać 4-6 tygodni do osiągnięcia stanu stabilizacji.
TamoksyfenNależy postępować zgodnie z zaleceniami dotyczącymi dawkowania leku na ulotce.Rozpocząć leczenie od zalecanego standardowego dawkowania (tamoksyfen 20 mg/dobę). Unikać umiarkowanych i silnych inhibitorów CYP2D6.Wybrać alternatywną terapię lub jeśli stosowanie inhibitora aromatazy jest przeciwwskazane, należy zmierzyć stężenie endoksyfenu i w razie potrzeby zwiększyć dawkę o współczynnik 1,5-2. Unikać jednoczesnego stosowania z inhibitorami CYP2D6, takimi jak paroksetyna i fluoksetyna.
Rekomendacje, jakie można uzyskać w badaniach farmakogenetycznych w zależności od genotypu pacjenta

Farmakogenetyka w onkologii – podsumowanie

Skuteczność leczenia onkologicznego jest bardzo zindywidualizowana. Chociaż wiele czynników wpływa na reakcję organizmu na leki, kluczowe znaczenie dla optymalizacji farmakoterapii ma poznanie genotypu pacjenta.

Farmakogenetyka umożliwia identyfikację polimorfizmów genów wpływających na metabolizm leków, co pozwala na precyzyjny dobór farmaceutyków i ich dawek. Dzięki temu można zwiększyć skuteczność terapii i zminimalizować ryzyko działań niepożądanych.

Badania farmakogenetyczne są zalecane przed rozpoczęciem terapii onkologicznej, jak i w trakcie jej trwania, jeśli zaistnieją groźne reakcje toksyczne lub brak skuteczności leczenia.

Zastosowanie farmakogenetyki w leczeniu przeciwnowotworowym jest kluczowe dla zwiększenia bezpieczeństwa i efektywności leczenia onkologicznego, prowadząc do bardziej precyzyjnej i zindywidualizowanej opieki nad pacjentem.

Piśmiennictwo

  1. Huszno J. i Nowara E. Farmakokinetyka i farmakogenetyka w systemowym leczeniu chorych na raka piersi. Onkol Prak Klin, 2010, 6, 4, 159–170,
  2. Goetz M.P., Sangkuhl K. i Guchelaar H.J. Clinical Pharmacogenetics Implementation Consortium (CPIC) Guideline for CYP2D6 and Tamoxifen Therapy. Clin Pharmacol Ther , 2018, 103(5), 770-777,  
  3. Saladores P., Mürdter T. i Eccles D. Tamoxifen metabolism predicts drug concentrations and outcome in premenopausal patients with early breast cancer, Pharmacogenomics J, 2015, 15(1), 84-94,
  4. Henricks L.M., Lunenburg C.T.C i de Man F.M. DYPD genotype-guided dose individualization of fluoropyrimidine therapy in patients with cancer: a prospective safety analysis. Lancet Oncol, 2018, 19, 1459-1467,
  5. Lau D.K., Fong C.,  Arouri F. i in. Impact of pharmacogenomic DPYD variant guided dosing on toxicity in patients receiving fluoropyrimidines for gastrointestinal cancers in a high-volume tertiary centre. BMC Cancer, 2023, 23(1), 380.

Zwieracz Oddiego – budowa, funkcje, objawy dysfunkcji    

Katarzyna Koc
-
0
Zwieracz Oddiego – budowa, funkcje, objawy dysfunkcji    

Choroby czynnościowe przewodu pokarmowego od lat stanowią spore wyzwanie diagnostyczne zarówno u dzieci jak i u osób dorosłych. Nawracające bóle brzucha, wzdęcia, dyskomfort trawienny po posiłkach to jedna z częstszych wizyt w gabinetach lekarskich. Co zrobić, gdy mimo wykonanej diagnostyki obrazowej nie udaje się znaleźć przyczyny problemów gastrologicznych? Jak łagodzić objawy bólowe i czy dolegliwościom można zapobiec?

Spis treści:

  1. Co to jest zwieracz Oddiego?
  2. Budowa i rola zwieracza Oddiego w układzie trawiennym
  3. Dysfunkcja zwieracza Oddiego – objawy i możliwe przyczyny
  4. Jak diagnozuje się problemy ze zwieraczem Oddiego?
  5. Leczenie dysfunkcji zwieracza Oddiego
  6. Dieta wspierająca funkcjonowanie zwieracza Oddiego
  7. Zwieracz Oddiego – podsumowanie

Co to jest zwieracz Oddiego?

Zwieracz Oddiego jest miejscem w anatomii dwunastnicy, w którym spotykają się ujścia dwóch przewodów wyprowadzających:

  • przewodu trzustkowego odpowiedzialnego za uwalnianie soków z enzymami trawiennymi z trzustki;
  • przewodu żółciowego wspólnego wydzielającego żółć z pęcherzyka żółciowego i okolic wątroby.
Pakiet trzustkowy banerek

Budowa i rola zwieracza Oddiego w układzie trawiennym

Zwieracz jest strukturą mięśniową, ma możliwość skurczu i rozkurczu w zależności od potrzeb trawiennych. Topograficznie znajduje się w obrębie brodawki Vatera dwunastnicy.

Zwieracz Oddiego kontroluje wypływ żółci i soku trzustkowego w obrębie dwunastnicy. Zapobiega cofaniu się treści dwunastniczej do trzustki i dróg żółciowych.

Wspomaga trawienie tłuszczy i pozostałych składników pokarmowych.

Dysfunkcja zwieracza Oddiego – objawy i możliwe przyczyny

Choroby powiązane z dysfunkcją zwieracza Oddiego charakteryzują obecne objawy ze strony przewodu pokarmowego i brak zmian w anatomii mięśnia w zakresie przeprowadzonej diagnostyki obrazowej.

Charakterystyczne są bóle żółciowe lub dyskomfort związany z nawrotowymi stanami zapalnymi trzustki.

Charakterystyczne dla bólu żółciowego są następujące objawy:

  • nieregularność występowania dolegliwości;
  • zaburzony tryb życia i funkcjonowania z powodu napadu bólowego;
  • czas trwania do 30 minut o zwiększającym się natężeniu;
  • lokalizacja w nadbrzuszu;
  • brak powiązania wypróżniania z nasileniem bólu, w sporadycznych przypadkach oddanie stolca wpływa na zmianę natężenia bólu;
  • brak uczucia ulgi po włączonych lekach czy zmianie pozycji ciała.

Często dolegliwościom bólowym towarzyszą:

  • wybudzanie z powodu bólu ze snu;
  • nudności i wymioty;
  • promieniowanie do okolic prawej łopatki lub pleców.

Jak diagnozuje się problemy ze zwieraczem Oddiego?

Diagnostykę zaburzeń czynnościowych zaczynamy od dobrze zebranego od chorego wywiadu. Wśród najczęstszych przyczyn występowania dolegliwości w tej okolicy dwunastnicy zaliczamy przebyty zabieg cholecystektomii, jak i trwałe zmiany w czynności zwieracza Oddiego.

W przypadku osób z obecnym pęcherzykiem żółciowym w pierwszej kolejności powinniśmy zdiagnozować i wykluczyć zaburzenia czynnościowe pęcherzyka żółciowego, a w przypadku osób po przebytym zabiegu cholecystektomii, zaburzenia czynnościowe zwieracza Oddiego. W przypadku nawrotowych, bez istotnej przyczyny epizodów ostrego zapalenia trzustki (OZT) także powinniśmy wziąć pod uwagę zaburzenia czynności trzustkowego tego mięśnia.

Rozpoznanie, jak już wcześniej wspomniano, rozpoczynamy od wywiadu, do którego dołączamy badanie fizykalne (przedmiotowe) pacjenta.

W ramach uzupełnienia diagnostyki wykonuje się m.in. :

  • badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej (USG);
  • endosonografię (EUS) – w celu wykluczenia kamicy dróg żółciowych;
  • wykluczenie choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, przewlekłego zapalenia trzustki (PZT), stłuszczenia wątroby;
  • manometrię przełyku;
  • ocenę pasażu jelitowego;
  • scyntygrafię żołądka;
  • MRCP – rezonans magnetyczny dróg żółciowych.

Najbardziej precyzyjnym badaniem pomocniczym jest badanie EUS, gdyż pozwala na najbardziej precyzyjną ocenę i diagnostykę kamicy dróg żółciowych i anomalii w obrębie brodawki Vatera, gdzie zlokalizowany jest zwieracz Oddiego.

Uzupełnieniem diagnostyki obrazowej i badań czynnościowych przewodu pokarmowego są badania laboratoryjne z krwi:

  • ocena parametrów wątrobowych: AST, ALT, GGTP, bilirubiny wraz z frakcjami, ALP;
  • ocena parametrów trzustkowych: amylazy, lipazy;
  • ocena badania ogólnego moczu i ocena stężenia amylazy w moczu;
  • antygen H. pylori w kale;
  • profil lipidowy;
  • badanie kału w kierunku pasożytów (glista ludzka);
  • badanie kału w kierunku białka powierzchniowego G. lamblia.
Pakiet watrobowy banerek

Leczenie dysfunkcji zwieracza Oddiego

Leczenie problemów w funkcjonowaniu zwieracza polega w głównej mierze na terapii przeciwbólowej. Wśród dodatkowych preparatów i metod stosowanych w leczeniu zaliczyć można:

  • amitryptylinę, duloksetynę
  • leki obniżające ciśnienie w zwieraczu Oddiego jak: leki prokinetyczne, inhibitory fosfodiesterazy 5, nifedypina;
  • akupunkturę;
  • TENS – zabieg przezskórnej elektrostymulacji nerwów;
  • sfinkterotomię- nacięcie zwieracza Oddiego;
  • leczenie operacyjne (sfinkteroplastykę).

Dieta wspierająca funkcjonowanie zwieracza Oddiego

W ramach działań profilaktycznych ważne jest unikanie spożywania alkoholu i przyjmowania niektórych leków w tym opioidowych, które nasilają skurcz w obrębie zwieracza Oddiego.

Ograniczenie sytuacji stresowych także sprzyja zmniejszeniu objawów występującej dysfunkcji, więc jest to stan potencjalnie odwracalny.

Dieta wspomagająca prawidłowe funkcjonowanie zwieracza Oddiego powinna być urozmaicona, bogata w błonnik pokarmowy i zdrowe tłuszcze roślinne, zawarte w orzechach i nasionach.

Należy unikać spożywania alkoholu i kofeiny, a także unikać produktów mogących nasilać wzdęcia.

Posiłki powinny być gotowane, pieczone, duszone a także przyjmowane regularnie w małych porcjach, ale częściej.

Zwieracz Oddiego – podsumowanie

  1. Zwieracz Oddiego jest mięśniem zlokalizowanym w obrębie brodawki Vatera dwunastnicy.
  2. Odpowiada za szereg funkcji trawiennych i wspomagających prawidłowe trawienie pokarmów, zwłaszcza tłuszczowych.
  3. Zaburzenia funkcji zwieracza Oddiego mogą mieć zarówno charakter odwracalny jak i nieodwracalny.
  4. Podstawą leczenia jest sfinkterotomia i sfinkteroplastyka mięśnia a także uśmierzanie bólu towarzyszącego objawom związanych z dysfunkcją mięśnia.
  5. Dieta w zaburzeniach czynnościowych zwieracza Oddiego opiera się na regularnym spożywaniu małych porcji posiłków, a także ograniczenia spożycia tłuszczy zwierzęcych, alkoholu i kofeiny.
  6. W leczeniu dysfunkcji zwieracza Oddiego ważną rolę odgrywają działania ograniczające narażenie na sytuacje stresogenne.

Bibliografia

  1. dostęp online 10.07.2025 https://www.termedia.pl/Zaburzenia-trawienia-na-tle-dyskinezy-drog-zolciowych-czy-i-jak-mozemy-je-leczyc-,98,52567,1,0.html
  2. dostęp online 8.07.2025 https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/pecherzyk/65531,zaburzenia-czynnosciowe-pecherzyka-zolciowego-i-dysfunkcja-zwieracza-oddiego
  3. Interna Szczeklika 2024/2025, wyd. Medycyna Praktyczna, rok 2024

Jak przebiega proces starzenia się i jakie są jego pierwsze objawy?

Damian Matusiak
-
0
Jak przebiega proces starzenia się i jakie są jego pierwsze objawy?

Starzenie się to nieunikniony proces biologiczny, który dotyka każdego człowieka. Jest to złożone zjawisko obejmujące zmiany na poziomie komórkowym, tkankowym i narządowym, prowadzące do stopniowego spadku sprawności fizycznej i umysłowej. Jakie mechanizmy biologiczne stoją za procesem starzenia? Jakiego rodzaju zmiany zachodzą w poszczególnych układach organizmu? Czy istnieją sposoby na spowolnienie tego procesu?

Spis treści:

  1. Na czym polega proces starzenia się?
  2. Starzenie się a zmiany w organizmie
  3. Jakie są objawy starzenia się?
  4. Co wpływa na starzenie się organizmu?
  5. Jak spowolnić proces starzenia się?
  6. Podsumowanie

Na czym polega proces starzenia się?

Proces starzenia to stopniowa utrata zdolności organizmu do utrzymania homeostazy i regeneracji uszkodzeń. Z naukowego punktu widzenia jest to wynik kumulacji uszkodzeń molekularnych i komórkowych, które zaburzają prawidłowe funkcjonowanie tkanek i narządów.

>> Wiek biologiczny odzwierciedla kondycję Twojego organizmu, a sprawdzisz go za pomocą odpowiednich badań. W ALAB laboratoria dostępny jest Pakiet Twój Wiek Biologiczny:

Pakiet Twój Wiek Biologiczny_mobile baner na kategorię

3 etapy starzenia się

Istnieją 3 główne etapy tego procesu:

  • starzenie wczesne (30-50 lat):
    • pierwsze oznaki: zmarszczki mimiczne, spadek metabolizmu,
    • początkowe problemy z regeneracją po wysiłku,
    • subtelne zmiany w funkcjach poznawczych,
  • starzenie umiarkowane (50-70 lat):
    • wyraźne zmiany w wyglądzie skóry,
    • utrata masy mięśniowej (sarkopenia),
    • pogorszenie wzroku i słuchu,
    • spadek gęstości mineralnej kości,
  • starzenie zaawansowane (powyżej 70 lat):
    • znaczne osłabienie funkcji narządów,
    • zwiększona podatność na choroby przewlekłe,
    • zaburzenia równowagi i mobilności – częste, groźne w skutkach upadki.

Starzenie się a zmiany w organizmie

Zmiany fizyczne

  • skóra:
    • spadek produkcji kolagenu o 1% rocznie po 25. roku życia,
    • zmniejszenie grubości skóry właściwej o 20% w wieku 70 lat,
    • utrata elastyczności przez degradację elastyny,
  • mięśnie i kości:
    • utrata 3-8% masy mięśniowej na dekadę po 30. roku życia,
    • spadek gęstości mineralnej kości o 0,5-1% rocznie u kobiet po menopauzie,
  • włosy:
    • zmniejszenie aktywności melanocytów prowadzące do siwienia,
    • przerzedzenie włosów przez miniaturyzację mieszków włosowych.

Zmiany sensoryczne

  • wzrok:
    • pogrubienie soczewki (presbiopia) pojawiające się około 40. roku życia,
    • zwiększone ryzyko zaćmy – po 60. roku życia dotyka 50% populacji,
  • słuch:
    • utrata słuchu wysokoczęstotliwościowego (presbycusis),
    • degradacja komórek rzęsatych w ślimaku.

Zmiany poznawcze

  • spowolnienie szybkości przetwarzania informacji,
  • trudności w wielozadaniowości,
  • zmniejszenie objętości hipokampa o 1-2% rocznie po 50. roku życia.

Zmiany sercowo-naczyniowe

  • sztywnienie tętnic – wzrost ciśnienia skurczowego o 5-10 mmHg na dekadę,
  • przerost lewej komory serca,
  • zmniejszenie pojemności minutowej serca.

>> Przeczytaj też: Ciśnienie tętnicze a starzenie. Jak obniżyć ciśnienie?

Zmiany metaboliczne

  • spadek podstawowej przemiany materii o 2-3% na dekadę,
  • wzrost insulinooporności,
  • zmiany w dystrybucji tkanki tłuszczowej.

Zmiany w układzie pokarmowym

  • zmniejszenie produkcji kwasu żołądkowego o 30% u osób po 60. roku życia,
  • spowolnienie motoryki jelit,
  • zmniejszenie wchłaniania składników odżywczych.

Zmiany w układzie oddechowym

  • spadek pojemności życiowej płuc o 20-40 ml/rok po 30. roku życia,
  • zmniejszenie elastyczności tkanki płucnej,
  • osłabienie mięśni oddechowych.

Zmiany w układzie odpornościowym

  • spadek produkcji limfocytów T,
  • wzrost stanów zapalnych (inflammaging),
  • słabsza odpowiedź na szczepienia.

Zmiany w układzie płciowym

  • kobiety:
    • spadek poziomu estrogenów o 90% w menopauzie,
    • zanik błony śluzowej pochwy,
  • mężczyźni:
    • stopniowy spadek testosteronu o 1% rocznie po 30. roku życia,
    • zaburzenia erekcji dotykające 50% mężczyzn po 60. roku życia.

Jakie są objawy starzenia się?

Pierwsze oznaki starzenia mogą się różnić w zależności od osoby, ale typowe objawy obejmują:

  • fizyczne:
    • pojawienie się zmarszczek mimicznych (kurze łapki, lwia zmarszczka),
    • wolniejsze gojenie się ran,
    • utrata jędrności skóry,
  • poznawcze:
    • trudności w przypominaniu sobie nazwisk,
    • potrzeba więcej czasu na naukę nowych umiejętności,
    • problemy z koncentracją,
  • metaboliczne:
    • przybieranie na wadze mimo niezmienionej diety,
    • wzrost poziomu cholesterolu,
    • wzrost ciśnienia krwi,
  • emocjonalne:
    • większa podatność na stres,
    • wahania nastroju,
    • mniejsza tolerancja na zmiany.

Co wpływa na starzenie się organizmu?

Genetyka

  • długość tzw. telomerów, końcowych fragmentów genów (zużywają się jak świeca) – skracanie się o 50-200 par zasad rocznie,
  • polimorfizmy genów związanych z naprawą DNA,
  • dziedziczne predyspozycje do chorób.

Środowisko

  • ekspozycja na promieniowanie UV – odpowiada za 80% widocznych oznak starzenia skóry,
  • zanieczyszczenie powietrza – przyspiesza starzenie płuc,
  • stres oksydacyjny – uszkadza białka, lipidy i DNA.

Styl życia

  • dieta:
    • nadmiar cukrów prostych prowadzi do glikacji białek
    • niedobór antyoksydantów zwiększa stres oksydacyjny
  • aktywność fizyczna:
    • brak ruchu przyspiesza sarkopenię
    • regularny trening opóźnia starzenie komórkowe
  • sen:
    • chroniczny niedobór snu skraca telomery (!)
    • zaburza regenerację organizmu
  • używki:
    • palenie papierosów przyspiesza starzenie skóry o 10-20 lat
    • nadużywanie alkoholu uszkadza wątrobę i mózg

Jak spowolnić proces starzenia się?

  • aktywność fizyczna:
    • trening siłowy zapobiegający sarkopenii,
    • ćwiczenia aerobowe poprawiające funkcje sercowo-naczyniowe,
  • ochrona przed środowiskiem:
    • regularne stosowanie filtrów SPF 50+,
    • unikanie ekspozycji na smog,
    • stosowanie oczyszczaczy powietrza – kontrowersyjne, jednak w ostatnich latach pojawia się coraz więcej badań uzasadniających takie postępowanie,
  • styl życia:
    • techniki redukcji stresu (medytacja, mindfulness),
    • utrzymywanie aktywności społecznej,
    • stymulacja umysłowa (czytanie, gry logiczne).

Podsumowanie

Proces starzenia jest nieunikniony, ale jego tempo można znacząco modulować poprzez świadome wybory życiowe. Zrozumienie mechanizmów biologicznych stojących za starzeniem pozwala na podejmowanie skutecznych działań profilaktycznych. Kluczowe znaczenie ma połączenie zdrowej diety, regularnej aktywności fizycznej, ochrony przed szkodliwymi czynnikami środowiskowymi i dbałości o zdrowie psychiczne.

Wdrożenie opisanych strategii może nie tylko opóźnić pojawienie się objawów starzenia, ale także znacząco poprawić jakość życia w starszym wieku. Pamiętajmy, że nigdy nie jest za późno na wprowadzenie pozytywnych zmian – organizm w każdym wieku zachowuje pewną zdolność do regeneracji i adaptacji.

Źródła

Longo VD, Anderson RM. Nutrition, longevity and disease: From molecular mechanisms to interventions. Cell. 2022 Apr 28;185(9):1455-1470. doi: 10.1016/j.cell.2022.04.002. PMID: 35487190; PMCID: PMC9089818.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9089818

Rebelo-Marques A, De Sousa Lages A, Andrade R, Ribeiro CF, Mota-Pinto A, Carrilho F, Espregueira-Mendes J. Aging Hallmarks: The Benefits of Physical Exercise. Front Endocrinol (Lausanne). 2018 May 25;9:258. doi: 10.3389/fendo.2018.00258. PMID: 29887832; PMCID: PMC5980968.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5980968

López-Otín C, Kroemer G. Hallmarks of Health. Cell. 2021 Jan 7;184(1):33-63. doi: 10.1016/j.cell.2020.11.034. Epub 2020 Dec 18. Erratum in: Cell. 2021 Apr 1;184(7):1929-1939. doi: 10.1016/j.cell.2021.03.033. PMID: 33340459.
https://www.cell.com/cell/fulltext/S0092-8674(20)31606-8?_returnURL=https%3A%2F%2Flinkinghub.elsevier.com%2Fretrieve%2Fpii%2FS0092867420316068%3Fshowall%3Dtrue

Kennedy BK, Berger SL, Brunet A, Campisi J, Cuervo AM, Epel ES, Franceschi C, Lithgow GJ, Morimoto RI, Pessin JE, Rando TA, Richardson A, Schadt EE, Wyss-Coray T, Sierra F. Geroscience: linking aging to chronic disease. Cell. 2014 Nov 6;159(4):709-13. doi: 10.1016/j.cell.2014.10.039. PMID: 25417146; PMCID: PMC4852871.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4852871

Czym są androgeny i za co odpowiadają? Kiedy badać ich poziom?

Agata Strukow
-
0
Czym są androgeny i za co odpowiadają? Kiedy badać ich poziom?

Słowo androgen pochodzi od dwóch greckich słów andros – mężczyzna i genao – produkować, tworzyć, dlatego pod pojęciem androgeny rozumie się przede wszystkim męskie hormony płciowe. Czy rzeczywiście androgeny występują tylko u mężczyzn? Jaka jest ich rola w organizmie, kiedy bada się ich poziom. O tym wszystkim w artykule.

Spis treści:

  1. Co to są androgeny?
  2. Wydzielanie, transport i metabolizm androgenów
  3. Androgeny u mężczyzn – znaczenie testosteronu
  4. Androgeny u kobiet – rola i funkcje
  5. Androgeny nadnerczowe – DHEA i DHEA-S
  6. Androgeny nadnerczowe – androstendion
  7. Objawy i przyczyny zaburzeń poziomu androgenów
  8. Androgeny – badania
  9. Androgeny – podsumowanie
  10. FAQ. Androgeny: często zadawane pytania

Co to są androgeny?

Androgeny to cztery steroidowe hormony płciowe:

  • testosteron,
  • DHEA – dehydroepiandrostendion,
  • DHEAS – siarczan dehydroepiandrostendionu,
  • androstendion.

Wydzielanie, transport i metabolizm androgenów

Androgeny to hormony wydzielane przez nadnercza oraz jądra i jajniki.

  • Nadnercza jako źródło androgenów

Androgeny są bardzo intensywnie wydzielane przez nadnercza w okresie płodowym. Po urodzeniu i u dzieci wydzielanie tych hormonów praktycznie ustaje. W okresie okołopokwitaniowym następuje ponowny wzrost aktywności nadnerczy, dzięki czemu następuje rozwój owłosienia łonowego i pachowego, co jest objawem adrenarche.

Kora nadnercza jest głównym źródłem androgenów u kobiet, natomiast u mężczyzn tylko niewielka część tych hormonów pochodzi z tego źródła.

Kora nadnerczy wydziela DHEA, DHEA-S oraz androstendion, Substratem do ich syntezy jest cholesterol frakcji LDL oraz cholesterol HDL.

Androgeny wydzielane przez nadnercza wykazują słabą aktywność biologiczną, dlatego muszą być przekształcane w bardziej aktywne hormony. Wydzielanie androgenów nadnerczowych regulowane jest przez hormon ACTH i zachodzi w rytmie dobowym (podobnie jak ma to miejsce w przypadku kortyzolu).

  • Jądra jako źródło androgenów

Głównym androgenem u mężczyzn jest testosteron, produkowany przede wszystkim w jądrach.

  • Jajniki jako źródło androgenów

Jajniki w organizmie kobiety są źródłem ok. 25% testosteronu, dalsze 25% powstaje w nadnerczach, a pozostałe 50% w tkankach (skóra, wątroba, mięśnie szkieletowe). Około połowa androstendionu u kobiet pochodzi z jajników, pozostałe 50% z nadnerczy.

Jajniki po menopauzie odpowiadają za syntezę 40% testosteronu i 20% androstendionu.

Chcesz sprawdzić, czy nie cierpisz na zespół policystycznych jajników? Badanie zrobisz w ALAB laboratoria:

Pakiet PCOS - zespół policystycznych jajników (4 badania) banerek
  • Transport androgenów we krwi

Androgeny wydzielane przez nadnercza muszą być przetransportowane do miejsc docelowego działania. Ich transport odbywa się dzięki połączeniu z białkami, przede wszystkim z globuliną wiążącą kortykosteroidy (CBG – corticosteroid binding globulin), w mniejszym stopniu z albuminą.

Androgeny związane z białkami nie wykazują aktywności biologicznej.

  • Metabolizm androgenów

Metabolizm androgenów nadnerczy odbywa się głównie w wątrobie i polega na ich łączeniu z kwasem siarkowym i glukuronowym. Wynikiem połączenia są nieaktywne metabolity androgenów, wydzielane następnie przez nerki do moczu.

Androgeny u mężczyzn – znaczenie testosteronu

Kluczowym androgenem w organizmie mężczyzny jest testosteron, jest to również najważniejszy męski hormon płciowy. Jego synteza odbywa się przede wszystkim w jądrach (w komórkach Leydiga), w niewielkich ilościach produkowany jest przez korę nadnerczy, z hormonu DHEA. Znaczenie kliniczne tego ostatniego procesu jest jednak niewielkie, tylko 5% DHEA przekształca się do testosteronu.

Testosteron jest odpowiedzialny za:

  • kształtowanie męskich cech płciowych i różnicowanie płciowe już na etapie życia płodowego,
  • spermatogenezę, czyli produkcję plemników,
  • powstawanie wtórnych cech płciowych: owłosienie typy męskiego, mutację i brzmienie głosu, rozkład tkanki tłuszczowej, przyrost masy mięśniowej,
  • regulację i utrzymywanie prawidłowego poziomu libido.

Testosteron oddziałuje również na produkcję erytrocytów oraz na ogólny stan psychiczny i samopoczucie. Zaburzenia w jego stężeniu mogą skutkować obniżeniem poziomu energii i występowaniem chronicznego zmęczenia.

>> Więcej w artykule: Od zmęczenia do maksymalnej wydajności: jak wolny testosteron może wpływać na poziom energii

Androgeny u kobiet – rola i funkcje

Androgeny u kobiet produkowane są przez nadnercza i jajniki, ok. 40-60% testosteronu jest pochodną DHEA.

Ich rola to:

  • inicjacja i kontrola dojrzewania płciowego u dziewczynek,
  • wpływ na poziom libido i popęd seksualny,
  • udział z zachowaniu masy mięśniowej i gęstości kości,
  • wpływ na produkcję krwinek czerwonych,
  • oddziaływanie na funkcje poznawcze i nastrój.

Nadmiar androgenów u kobiet jest jedną z przyczyny problemów z płodnością. Poza tym powoduje maskulinizację (wykształcenie męskich cech budowy ciała), łojotok i trądzik, hirsutyzm (owłosienie typu męskiego), zaburzenia miesiączkowania, łysienie typu męskiego.

>> Sprawdź także: Równowaga hormonalna u kobiet

Androgeny nadnerczowe – DHEA i DHEA-S

DHEA – dehydroepiandrostendion i DHEAS – siarczan dehydroepiandrostendionu to androgeny syntetyzowane głównie w nadnerczach, jądra i jajniki są źródłem <10% DHEA i DHEA-S.

DHEA to słaby androgen, jego działanie odbywa się głównie dzięki przemianom do testosteronu i dihydrotestosteronu. Może również ulegać przekształceniu do estrogenów (estradiolu, estronu, estriolu) i androstendionu. Kierunek tych przemian zależy od płci.

  • U kobiet DHEA przekształca się przede wszystkim w testosteron i estradiol, w następnej kolejności w estron i androstendion.
  • U mężczyzn przemiana polega na konwersji hormonu do estrogenów, a dalszej kolejności do androstendionu i testosteronu. Jeśli jądra u mężczyzny funkcjonują prawidłowo ta ostatnia przemiana nie ma znaczenia klinicznego i dostarcza zaledwie 5 % całkowitej puli testosteronu.

Biologiczne działanie DHEA to m.in. poprawa insulinowrażliwości, rozszerzanie naczyń krwionośnych, działanie przeciwmiażdżycowe (hamuje kumulację lipidów w blaszce miażdżycowej i zmniejsza stężenie cholesterolu), pobudzanie syntezy kolagenu w skórze, pobudzenia syntezy białek w komórkach mięśni, działanie przeciwdepresyjne i wpływ na układ odpornościowy.

Istnieją doniesienia, iż DHEA działa ochronnie na komórki hipokampa – struktury w mózgu odpowiedzialnej m.in. za pamięć – gdzie zmniejsza uszkodzenia powodowane przez wydzielanie zbyt dużych ilości kortyzolu.

DHEA w 99% ulega przekształceniu do DHEA-S. W praktyce klinicznej bada się ten ostatni związek, co jest podyktowane okresem półtrwania obydwu substancji.

DHEA wydziela się w rytmie dobowym, jego stężenie zmienia się w ciągu dnia i jest zależne od ACTH. DHEA ma krótki okres półtrwania. Natomiast DHEA-S ma okres półtrwania dłuższy niż 20 godzin, jego stężenie nie ulega szybkim zmianom i dobrze odzwierciedla poziom DHEA.

WAŻNE:
W praktyce klinicznej rutynowo oznacza się stężenie DHEA-S, ponieważ nie wykazuje wahań dobowych.

Androgeny nadnerczowe – androstendion

Androstendion jest hormonem, który powstaje głównie z DHEA oraz z 17-hydroksyprogesteronu. Androstendion wykazuje znaczące wahania dobowe, jego wydzielanie jest zależne od ACTH.

  • Androstendion u mężczyzn jest prekursorem testosteronu. Konwersja androstendionu do testosteronu zachodzi głównie w tkankach obwodowych. Odpowiada za rozwój męskich cech płciowych – narządów płciowych w życiu płodowym, oraz wtórnych cech płciowych w okresie dojrzewania, np. sylwetka, głos, owłosienie typu męskiego.
  • Androstendion u kobiet jest prekursorem estrogenów i odpowiada za rozwój żeńskich cech płciowych. Wydzielany w nadmiarze odpowiada za objawy maskulinizacji u kobiet, np. owłosienie typu męskiego (hirsutyzm). Poza wahaniami dobowymi u kobiet zwraca uwagę na istotnie wyższe stężenie androstendionu w okresie okołoowulacyjnym.

Stężenie androstendionu może się zwiększyć po wyczerpujących ćwiczeniach fizycznych.

Objawy i przyczyny zaburzeń poziomu androgenów

Zaburzenia poziomu androgenów mogą wynikać z problemów w funkcjonowaniu nadnerczy lub osi nadnercza – przysadka, a także z zaburzeń w funkcjonowaniu gonad – jąder lub jajników.

Podwyższony poziom androgenów, czyli hiperandrogenizm może być spowodowany:

  • nadmiernym ich wydzielaniem przez gonady – jądra, jajniki,
  • nadmiernym wydzielaniem przez nadnercza,
  • nasilonym przekształcaniem androgenów w tkankach obwodowych do testosteronu i DHEA.

Objawy hiperandrogenizmu zależą od płci i wieku.

>> Więcej na ten temat w artykule: Hiperandrogenizm (nadmiar androgenów): objawy, przyczyny, badania, leczenie

Obniżony poziom androgenów, czyli hipoandrogenizm klinicznie objawia się zwłaszcza w przypadku niedoborów testosteronu u mężczyzn. Podobnie jak podwyższony poziom tych hormonów może być wywołany problemami z jądrami, przysadką mózgową i podwzgórzem.

Niedobór testosteronu może być obserwowany także u kobiet. W obydwu przypadkach niedobór testosteronu może prowadzić do problemów z libido, zmęczenia, zaburzeń nastroju.

>> Przeczytaj też: Testosteron u kobiet – co oznacza nieprawidłowy wynik?

Androgeny – badania

Badanie poziomu androgenów jest dzisiaj rutynową diagnostyką w przypadku podejrzenia hiperandrogenizmu lub hipoandrogenizmu.

Androgeny kiedy badać?

Oznaczenie stężenia androgenów we krwi wykonuje się w diagnostyce zaburzeń dojrzewania u obu płci. U osób dorosłych wskazaniami do badania ich stężenia są:

  • problemy z płodnością,
  • zaburzeniach libido,
  • maskulinizacja u kobiet.

Pomocniczo wykonuje się w zaburzeniach samopoczucia, przewlekłym zmęczeniu, a także przy podejrzeniu zaburzeń pracy nadnerczy. Jednym ze wskazań do badania poziomu androgenów może być również trądzik.

Dowiedz się, co obejmuje pakiet badań w ALAB laboratoria:

Pakiet zaburzenia erekcji – hormony (3 badania) banerek

Jak zbadać androgeny?

Badanie poziomu androgenów obejmuje przede wszystkim oznaczenie testosteronu we krwi żylnej pacjenta. Bada się również stężenie DHEA-S i androstendionu. Ze względu na rytm dobowy wydzielania androstendionu badania wykonuje się w godzinach porannych. W badaniach laboratoryjnych bada się testosteron całkowity oraz testosteron wolny. Ten ostatni parametr określa pulę aktywnego hormonu w organizmie, niestety jest to parametr niestabilny, dlatego można go zbadać tylko w punktach przy laboratoriach.

Poziom androgenów można zbadać również w ślinie. Jest to wygodna dla pacjenta, bezinwazyjna metoda oznaczania tych hormonów. W przypadku testosteronu ważne jest również to, iż oznacza się pulę wolnego testosteronu, niezwiązanego z białkami. Badanie testosteronu wolnego w ślinie nie jest obarczone niestabilnością, ponieważ materiał pobiera się do specjalnego zestawu. Dodatkowo oznaczenie tego hormonu w ślinie pozwala na pobranie kilku próbek, dzięki czemu uzyskuje się dokładniejsze wyniki.

Androgeny – podsumowanie

  • Androgeny to cztery hormony: testosteron, DHEA, DHEAS i androstendion, produkowane w nadnerczach, jądrach (u mężczyzn) i jajnikach (u kobiet), a ich synteza i wydzielanie są zróżnicowane w zależności od płci i etapu życia.
  • Androgeny są niezbędne dla kształtowania cech płciowych, funkcji rozrodczych (np. libido, spermatogeneza), utrzymania masy mięśniowej i kości, a także mają znaczący wpływ na samopoczucie psychiczne i funkcje poznawcze u obu płci.
  • Zarówno nadmierny (hiperandrogenizm), jak i obniżony (hipoandrogenizm) poziom androgenów prowadzi do szeregu specyficznych dla płci i wieku objawów klinicznych, obejmujących m.in. problemy z płodnością, zaburzenia libido i zaburzenia nastroju.
  • Pomiar poziomu androgenów stanowi istotne narzędzie diagnostyczne. Rutynowo bada się poziom tych hormonów we krwi. Można je również oznaczyć w ślinie.

FAQ. Androgeny: często zadawane pytania

Androgeny – jakie to hormony?

Androgeny to testosteron, DHEA, DHEA-S i androstendion.

Jaki narząd produkuje androgeny?

Androgeny u mężczyzn produkowane są przede wszystkich w jądrach, niewielka część produkowana jest przez nadnercza. U kobiet androgeny syntetyzowane są w nadnerczach i w jajnikach.

Czy stres podwyższa androgeny?

W badaniach pacjentów z zespołem stresu pourazowego zaobserwowano podwyższone poziomy dehydroepiandrosteronu (DHEA). Z drugiej strony obserwuje się, że niskie poziomy androgenów u mężczyzn związane są z wyższymi wskaźnikami lęku i depresji.
Z kolei androgenizacja – podwyższone poziomy tych hormonów – u kobiet sprzyja odporności na stres, modyfikuje zachowania związane z lękiem.

Kiedy wzrasta poziom androgenów?

Poziom androgenów wzrasta w przypadku zaburzeń pracy nadnerczy, osi nadnercza-przysadka, jąder lub jajników.

Bibliografia

  1. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1321,androgeny-nadnerczowe
  2. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1314,diagnostyka-laboratoryjna-w-zaburzeniach-czynnosci-kory-nadnerczy
  3. Tkaczuk-Włach J., Sobstyl M., Jakiel G., Androgeny u kobiet pomenopauzalnych,  Przegląd Menopauzalny 2013; 2: 180–184, DOI: https://doi.org/10.5114/pm.2013.35083
  4. https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/od-zmeczenia-do-maksymalnej-wydajnosci-jak-wolny-testosteron-moze-wplywac-na-poziom-energii/
  5. https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/testosteron-u-kobiet-co-oznacza-nieprawidlowy-wynik/
  6. Wrzosek M, Woźniak J, Włodarek D. The causes of adverse changes of testosterone levels in men. Expert Rev Endocrinol Metab. 2020 Sep;15(5):355-362. doi: 10.1080/17446651.2020.1813020. Epub 2020 Oct 20. PMID: 33076711.
  7. Bedgood D, Boggiano MM, Turan B. Testosterone and social evaluative stress: the moderating role of basal cortisol. Psychoneuroendocrinology. 2014 Sep;47:107-15. doi: 10.1016/j.psyneuen.2014.05.007. Epub 2014 May 17. PMID: 25001960.

Niedoczynność tarczycy (hipotyreoza): objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Agata Strukow
-
0
Niedoczynność tarczycy (hipotyreoza): objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Spis treści

  1. Niedoczynność tarczycy – co to za choroba?
  2. Przyczyny niedoczynności tarczycy
  3. Jakie są objawy niedoczynności tarczycy?
  4. Jakie badania należy wykonać w diagnostyce niedoczynności tarczycy?
  5. Skutki niedoczynności tarczycy
  6. Jak przebiega leczenie niedoczynności tarczycy?
  7. FAQ. Niedoczynność tarczycy – często zadawane pytania

Niedoczynność tarczycy – co to za choroba?

Niedoczynność tarczycy (hipotyreoza) to zespół objawów klinicznych występujących na skutek niedostatecznego wytwarzania hormonów tarczycy. W klasyfikacji ICD-10 niedoczynność tarczycy ma kod E.03.

Szacuje się, iż hipotyreoza dotyczy 1-6% populacji, 4-5 razy częściej występuje u kobiet.

Ryzyko zachorowania rośnie:

  • z wiekiem;
  • u osób cierpiących na choroby autoimmunologiczne oraz krewnych tych osób. Należą do nich cukrzyca t.1, bielactwo, niedokrwistość Addisona-Biermera, choroby tkanki łącznej, niedoczynność kory nadnerczy);
  • po przebyciu chorób tarczycy: choroby Gravesa-Basedowa, bezobjawowego lub podostrego zapalenia tarczycy;
  • u kobiet z przedwczesną menopauzą;
  • u osób z zespołem Downa, Klinefeltera lub Turnera.

Niedoczynność tarczycy najczęściej zaczyna się od formy subklinicznej, czyli bez wyraźnych objawów u pacjenta, ale z nieprawidłowym poziomem TSH. Subkliniczna niedoczynność tarczycy może ewoluować w pełnoobjawową chorobę.

Pakiet tarczycowy (TSH, fT3, fT4) banerek

Przyczyny niedoczynności tarczycy

Zaburzenia czynności tarczycy można podzielić na:

  • pierwotne – wynikające z nieprawidłowości w samym gruczole tarczowym,
  • wtórne – spowodowane przez nieprawidłową regulację czynności tarczycy przez przysadkę lub podwzgórze.

 Pierwotna hipotyreoza

Jest to najczęstsza postać niedoczynności, stanowiąca aż 99% wszystkich przypadków choroby.

Przyczyny pierwotnej niedoczynności tarczycy:

  • choroba Hashimoto i jej warianty, np. poporodowe zapalenie tarczycy
  • podostre zapalenie tarczycy
  • tyreoidektomia – usunięcie tarczycy
  • leki: tyreostatyki, sole litu, amiodaron
  • niedobór jodu
  • zaburzenia genetyczne: zaburzenia rozwoju tarczycy (mutacje genów kodujących czynniki transkrypcyjne tarczycy: PAX8, TTF1, TTF2) lub zaburzenia syntezy hormonów tarczycy
  • zmniejszona wrażliwość (oporność) na TSH
  • inne rzadkie przyczyny: hemochromatoza, sarkoidoza, amyloidoza, twardzina układowa, wole Riedla.
Pakiet Hashimoto (5 badań) banerek

Wrodzona niedoczynność tarczycy

Występuje z częstością 1:3500-1:4000 żywych urodzeń, a dzięki powszechnym przesiewowym badaniom noworodków jest rozpoznawana tuż po urodzeniu i z powodzeniem leczona. Dzięki temu wyeliminowano niepełnosprawność intelektualną, która była groźnym następstwem wrodzonej niedoczynności tarczycy.

>> Więcej o chorobach tarczycy u dzieci znajdziesz w artykule: Choroby tarczycy u dzieci

Wtórna hipotyreoza

Wtórna niedoczynność tarczycy występuje bardzo rzadko, stanowi 1% przypadków choroby. Objawy niedoczynności tarczycy w hipotyreozie wtórnej są łagodniejsze, a niedoborowi hormonów tarczycy często towarzyszy niedobór hormonu wzrostu, gonadotropin lub ACTH.

Przyczyny wtórnej niedoczynności tarczycy to:

  • guzy przysadki i podwzgórza
  • infekcje różnego pochodzenia: ropień, toksoplazmoza, kiła, gruźlica
  • poporodowa martwica przysadki (zespół Sheehana)
  • uraz czaszki
  • choroby przebiegające z naciekaniem OUN: limfocytarne zapalenie przysadki i podwzgórza, sarkoidoza, hemosyderoza
  • tętniak tętnicy szyjnej wewnętrznej
  • genetycznie uwarunkowane zaburzenia produkcji TSH:
    • defekt genów warunkujących różnicowanie komórek tyreotropowych przysadki (POU1F1, PROP1, LHX3, HESX1)
    • mutacja genu kodującego podjednostkę β-TSH
    • mutacja genu receptora TRH.

Jakie są objawy niedoczynności tarczycy?

Niedobór hormonów tarczycy ma wpływ na cały organizm, m.in. poprzez zwolnienie metabolizmu i zmniejszenie podstawowej przemiany materii. Ocenia się iż poziom PPM w niedoczynności tarczycy obniża się o 35-45%.   

Objawy hipotyreozy są następujące:

  • przyrost masy, ciała pomimo prawidłowego lub nawet zmniejszonego łaknienia
  • nietolerancja zimna – wskutek zmniejszenia się termogenezy
  • zmęczenie, ogólne spowolnienie, nietolerancja wysiłku
  • zwolnienie czynności serca – bradykardia
  • objawy skórne – sucha skóra lub suche i przerzedzone włosy, obrzęki, nadmierne rogowacenie np. łokci,
  • obfite, nieregularne miesiączki lub problemy z płodnością, osłabienie libido,
  • chrypa,
  • zaparcia,
  • depresja, zaburzenia pamięci, problemy ze skupieniem uwagi.

Jakie badania należy wykonać w diagnostyce niedoczynności tarczycy?

Lekarz rozpoznaje niedoczynność tarczycy po przeprowadzeniu wywiadu i badania fizykalnego. Rozpoznanie nie może się opierać na samych objawach, ponieważ wiele z nich jest takich samych jak w innych chorobach. Badania obrazowe np. USG tarczycy oraz laboratoryjne umożliwiają potwierdzenie diagnozy, oraz znalezienie jej przyczyny.

  • Badania czynności tarczycy to: TSH, fT4, fT3.

Uproszczona interpretacja wyników w zależności od przyczyny niedoczynności tarczycy

POZIOM TSHPOZIOM fT4Co może oznaczać?
podwyższonynormasubkliniczna niedoczynność tarczycy / otyłość
podwyższonyobniżonyniedoczynność tarczycy, niedoczynność w przebiegu Hashimoto
obniżonyobniżonywtórna niedoczynność tarczycy, np. w wyniku dysfunkcji przysadki
normaobniżonyniedobór jodu (zwłaszcza jeśli podwyższone fT4

>> Więcej o tym, czym jest badanie TSH, przeczytasz w artykule: Co to jest TSH i jaką rolę pełni w organizmie?

TSH w ciąży, przed ciążą i po porodzie

Niedobór hormonów tarczycy i niedoczynność tarczycy w czasie ciąży może powodować nieprawidłowy rozwój dziecka, dlatego u kobiet w tym stanie istnieje wymóg badania poziomu TSH.

Polskie Towarzystwo Endokrynologiczne sugeruje również oznaczenie stężenia TSH w surowicy u kobiet planujących ciążę.

>> Przeczytaj też: Tarczyca przed ciążą

Zalecane jest również jego oznaczanie w przypadku:

  • planowania technik wspomaganego rozrodu – zapłodnienia in vitro
  • wcześniejszych niepowodzeń prokreacyjnych
  • grupy ryzyka niedoczynności tarczycy (po usunięciu tarczycy, leczeniu radiojodem, przy obecności przeciwciał przeciwtarczycowych) oznaczenie stężenia.

>> Dowiedz się więcej: Tarczyca w ciąży

W ciąży zaleca się oznaczenie stężenia TSH u wszystkich kobiet w okresie 4.-8. tygodnia ciąży. Należy zwrócić uwagę, że dla każdego trymestru ciąży opracowane są różne wartości referencyjne TSH. W przypadku braku takich wartości można przyjąć, że TSH <2,5 mIU/L jest prawidłowe, natomiast >4mIU/L wskazuje na niedoczynność tarczycy.

W czasie ciąży, w sytuacji zdiagnozowania niedoczynności tarczycy monitoruje się stężenie TSH i FT4 co 4 tygodnie w pierwszej połowie ciąży oraz co najmniej raz w okolicach 30. tygodnia ciąży.

Zalecane jest również sprawdzenie stężenia TSH po porodzie, po upływie 6-12 miesięcy od urodzenia dziecka należy sprawdzić stężenie TSH i FT4 pod kątem konieczności dalszego leczenia.

>> Więcej informacji na temat niedoborów hormonów tarczycy w ciąży znajdziesz tu: Niedobór hormonów tarczycy u kobiet w ciąży. Tarczyca w ciąży – pod specjalnym nadzorem cz.2

Osoby starsze

U osób po 70. roku życia objawy niedoczynności tarczycy mogą być słabo wyrażone i niecharakterystyczne, a u wielu osób może objawiać się poprzez zaburzenia pamięci, depresję, niedokrwistość i niewydolność mięśnia sercowego, ze słabo wyrażonymi innymi objawami. Oznaczenie stężeń TSH i FT4 w surowicy umożliwia prawidłowe rozpoznanie i wprowadzenie odpowiedniego leczenia.

>> Więcej o badaniach u seniorów w artykule Badania laboratoryjne dla seniorów

Skutki niedoczynności tarczycy

Niedoczynność tarczycy wywołuje różne skutki, w zależności od wieku i stanu pacjenta.

  • U osób dorosłych, niedoczynność tarczycy wiąże się z pogorszeniem funkcji poznawczych oraz zwiększonym ryzykiem poważnych schorzeń układu sercowo-naczyniowego, takich jak miażdżyca czy choroba niedokrwienna serca. Choroba ta może również przyczyniać się do wzrostu śmiertelności z przyczyn sercowo-naczyniowych.
  • U kobiet w wieku prokreacyjnym, niedoczynność tarczycy może prowadzić do obniżenia płodności, komplikacji w trakcie ciąży, a także negatywnie wpływać na rozwój psychomotoryczny potomstwa.
  • U dzieci, choroba może zakłócać ogólny rozwój, prowadząc do opóźnienia w rozwoju intelektualnym, zaburzeń wzrostu oraz problemów z dojrzewaniem płciowym.

Przewlekła i nieleczona niedoczynność tarczycy może skutkować wystąpieniem przełomu hipometabolicznego. Jest to stan zagrożenia życia, który pomimo intensywnego leczenia, jest śmiertelny dla 20-50% pacjentów.

Jak przebiega leczenie niedoczynności tarczycy?

Niedoczynność tarczycy leczy się, zastępując hormony, których własna tarczyca nie jest w stanie wytworzyć. Najczęściej stosowana jest lewotyroksyna (Euthyrox, Letrox, Tirosint Sol, Eferoxin), lek, który jest homologiczny z tyroksyną wytwarzaną w zdrowej tarczycy.

Lekarz zleci badanie krwi około 4-8 tygodni po rozpoczęciu przyjmowania leku, w razie potrzeby dostosowując dawkę. Po każdej zmianie dawki leku możesz spodziewać się badania krwi. Po ustaleniu optymalnej dawki badanie krwi powtarza się po 6 miesiącach, a następnie raz w roku.

Niedoczynność tarczycy może być całkowicie kontrolowana za pomocą leków zawierających hormony tarczycy, o ile przyjmujesz zalecaną dawkę zgodnie z instrukcją. Nigdy nie należy przerywać przyjmowania leku bez uprzedniej konsultacji z lekarzem.

Przyjmowanie zbyt dużej dawki leku zawierającego hormony tarczycy może spowodować poważne problemy, takie jak migotanie przedsionków lub osteoporoza.

FAQ. Niedoczynność tarczycy – często zadawane pytania

Jakie TSH przy niedoczynności tarczycy?

Stężenie TSH w surowicy jest zwiększone w pierwotnej niedoczynności tarczycy, która stanowi 99% wszystkich przypadków choroby, zmniejszone w hypotyreozie wtórnej.

Co boli przy niedoczynności tarczycy?

W niedoczynności tarczycy mogą występować różne dolegliwości bólowe, chociaż nie są to objawy pierwszoplanowe i specyficzne dla tej choroby. Mogą wynikać ze spowolnionego metabolizmu i jego wpływu na różne tkanki organizmu. Może to być ból głowy, bóle mięśni, dolegliwości gastryczne – związane z zaparciami.

Z czym można pomylić niedoczynność tarczycy?

Niedoczynność tarczycy przypomina fizjologiczny proces starzenia się, dlatego może być pomijana u osób starszych. Poza tym z niedokrwistością Addisona-Biermera (bladość powłok, parestezje, zaburzenia pamięci, psychozy i niedokrwistość), zespołem nerczycowym (obrzęki, bladość skóry, hipercholesterolemia), zespołem jelita wrażliwego z zaparciami.

Jakie są nietypowe objawy niedoczynności tarczycy?

Nietypowe objawy niedoczynności tarczycy to dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego: spowolniony pasaż jelitowy, wzdęcia i zaparcia.

Jakich witamin brakuje przy niedoczynności tarczycy?

Niedoczynność tarczycy nie zawsze wiąże się z niedoborami witamin lub minerałów, dlatego nie należy wdrażać suplementacji jeśli ich nie stwierdzono. Do prawidłowego funkcjonowania tarczycy szczególnie ważny jest optymalny poziom witamin D i B12, oraz żelaza, selenu i cynku.

Czy przy niedoczynności tarczycy chce się spać?

Tak. Dla niedoczynności tarczycy charakterystyczne jest spowolnienie metabolizmu, które może objawiać się zmęczeniem i w konsekwencji sennością.

Czy Hashimoto to niedoczynność tarczycy?

Nie są to te same jednostki chorobowe. Hashimoto jest autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy, które niszczy jej tkanki i z czasem prowadzi co niedoczynności tarczycy. Niedoczynność tarczycy jest rzeczywiście najczęściej powodowana przez Hashimoto, ale nie jest to jedyna przyczyna hipotyreozy.

Czy można zajść w ciążę przy niedoczynności tarczycy?

Jest to możliwe. Jeśli niedoczynność tarczycy jest wyrównana ciąża będzie przebiegać prawidłowo, natomiast w przypadku niewyrównania poziomu hormonów tarczycy mogą pojawiać się różne zagrożenia dla jej przebiegu.

>> Aby wdrożyć bezpieczną suplementację w hipotyreozie, sprawdź pakiet:

Pakiet suplementacja w chorobach tarczycy (5 badań) banerek

PIŚMIENNICTWO

  1. Płaczkiewicz-Jankowska E.: Rozpoznawanie i leczenie niedoczynności tarczycy u kobiet planujących ciążę i kobiet w ciąży. Omówienie zaleceń Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego 2021. Med. Prakt., 2022; 2: 31–44
  2. Endokrynologia – postępy 2019/2020. Med. Prakt., 2020; 6: 78–89
  3. Leczenie niedoczynności tarczycy. Podsumowanie wytycznych American Thyroid Association Task Force on Thyroid Hormone Replacement 2014. Med. Prakt., 2015; 5: 12–26
  4. Choroby tarczycy – cz. 2. Nadczynność tarczycy, choroby tarczycy u kobiet w ciąży i inne zagadnienia. Med. Prakt., 2014; 12: 98–104
  5. Patil N, Rehman A, Jialal I. Hypothyroidism. In: StatPearls [Internet]. StatPearls Publishing; 2020. Updated August 10, 2020. Accessed January 5, 2021.
  6. Pearce EN, Farwell AP, Braverman LE. Thyroiditis. New England Journal of Medicine. 2003;348(26):2646–2655. doi: 10.1056/NEJMra021194. Erratum in: New England Journal of Medicine. 2003;349(6):620
  7. Jonklaas J, Bianco AC, Bauer AJ, et al; American Thyroid Association Task Force on Thyroid Hormone Replacement. Guidelines for the treatment of hypothyroidism: prepared by the American Thyroid Association Task Force on Thyroid Hormone Replacement. Thyroid. 2014;24(12):1670–1751. doi: 10.1089/thy.2014.0028
  8. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1285,niedoczynnosc-tarczycy
  9. https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/choroby-tarczycy-i-ich-diagnostyka/
  10. https://remedium.md/icd10/zaburzenia-wydzielania-wewnetrznego-stanu-odzywienia-i-przemiany-metabolicznej/niedoczynnosc-tarczycy-o-innej-etiologii

Biohacking – czym jest? Jak może wpłynąć na zdrowie i długość życia?

Izabela Grabowska
-
0
Biohacking – czym jest? Jak może wpłynąć na zdrowie i długość życia?

Od wieków ludzie byli zafascynowani nieśmiertelnością. Postęp medycyny pozwolił na znaczące wydłużenie średniej długości życia w XXI wieku. Jednak wraz z wiekiem pojawiają się niepożądane, fizjologiczne skutki starzenia się, a także choroby przewlekłe, takie jak choroby układu krążenia, cukrzyca, nowotwory czy niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby, a także choroby neurodegeneracyjne. Jak żyć długo i zdrowo?

Spis treści:

  1. Co to jest biohacking?
  2. Jakie są najważniejsze zasady biohackingu?
  3. Jaka jest rola diety w biohackingu?
  4. Na czym polega biohacking mózgu?
  5. Jaka jest rola badań laboratoryjnych w biohackingu?
  6. Biohacking a medycyna longevity
  7. Czy biohacking jest niebezpieczny?
  8. Podsumowanie

Co to jest biohacking?

W ostatnich latach modnym zjawiskiem społecznym stał się biohacking, czyli modyfikowanie stylu życia – aktywności fizycznej, diety, radzenia sobie ze stresem itp. – w celu optymalizacji funkcjonowania ciała i umysłu. Biohacking obejmuje różnorodne praktyki, wykorzystując wiedzę naukową i popularnonaukową, a także innowacje technologiczne.

Stereotypowy biohaker może praktykować zanurzanie w zimnej wodzie i korzystać z sauny na podczerwień w celu zwiększenia odporności na stres. Może również medytować w celu poprawy jasności umysłu, nosić okulary blokujące niebieskie światło, dbać o higienę snu oraz spożywać samodzielnie przyrządzony koktajl w celu poprawy samopoczucia.

Inni biohakerzy czerpią inspiracje z religijno-duchowych i historycznych źródeł, np. powtarzając mantry pochodzące z hinduskich, buddyjskich, kabalistycznych czy dżinijskich pism świętych oraz podkreślając swoją tożsamość za pomocą symbolicznych tatuaży.

Wspólną cechą wszystkich biohakerów jest eksperymentowanie z różnymi technikami i technologiami wspierającymi działania samodoskonalące, przeciwdziałając starzeniu się organizmu.

Jakie są najważniejsze zasady biohackingu?

Biohacking opisywany jest jako podejście DIY („zrób to sam”), co oznacza dostosowanie zdobytej wiedzy oraz wykorzystanie nowoczesnej technologii do indywidualnych potrzeb swojego organizmu.

Praktyki stosowane przez biohakerów mogą obejmować zarówno medytację, jak i najnowocześniejsze technologie, suplementy i substancje nootropowe (wpływające na funkcje poznawcze).

Działania biohakerów są bardzo różnorodne i charakteryzuje je samodzielność wyboru, a także sprawczość w zarządzaniu własnym dobrostanem. Nie wszyscy biohakerzy skupią się na tym samym celu – jednych bardziej interesuje doświadczanie szczęścia w danym momencie, a innych wydłużenie życia w zdrowiu.

Nie ma jednej, prostej listy zasad biohackingu.  Najważniejsze idee to aktywne, samodzielne i eksperymentalne dążenie do optymalizacji własnego ciała i umysłu. Zmiana stylu życia oparta jest na doniesieniach naukowych i medialnych, a także na dostępnej, nowoczesnej technologii.

Jaka jest rola diety w biohackingu?

Dieta jest istotnym filarem biohackingu. Odgrywa fundamentalną rolę poprzez modulowanie procesów biochemicznych pozwalających na długie życie w zdrowiu. Odpowiednio dobrany, prawidłowy sposób żywienia zmniejsza ryzyko rozwoju chorób przewlekłych związanych z wiekiem.

Jednym z głównym filarów diety w biohackingu jest ograniczenie kalorii. Konkretne strategie dietetyczne, które są atrakcyjne dla osób zajmujących się biohackingiem, to między innymi:

Celem stosowania określonych diet jest zawsze poprawa ogólnego zdrowia i wydajności organizmu. Powyżej wymienione diety funkcjonują w literaturze dotyczącej biohackingu jako skuteczne interwencje żywieniowe, wpływające na metabolizm glukozy i lipidów, a także redukcję stresu oksydacyjnego.

Dzięki temu znacząco przyczyniają się do poprawy stanu zdrowia i potencjalnego wydłużenia życia. Biohakerzy stale eksperymentują i modyfikują sposób żywienia w celu znalezienia najbardziej optymalnego modelu żywieniowego. Często stosują również różnego rodzaju suplementy i substancje nootropowe.

>> Zobacz także: Wpływ diety na tempo starzenia się organizmu. Czym jest dieta anti-aging?

Na czym polega biohacking mózgu?

Biohacking mózgu, często nazywany neurohackingiem, opiera się na stosowaniu różnorodnych działań mających na celu optymalizację funkcji poznawczych (np. koncentracja i pamięć) i ogólnego zdrowia psychicznego.

W praktyce biohacking mózgu łączy wiele różnych metod, w tym najnowocześniejsze technologie. Wśród działań mających poprawić funkcje mózgu wyróżnia się:

  • medytację,
  • dążenie do optymalnej higieny snu – często z wykorzystaniem narzędzi takich jak okulary blokujące niebieskie światło,
  • regularne ćwiczenia fizyczne,
  • przyjmowanie suplementów i substancji nootropowych, czyli tak zwanych „smart drugs”, mających na celu bezpośrednie wspieranie funkcji mózgu i poprawę ogólnego samopoczucia.

>> Przeczytaj również: Adaptogeny – czym są i jak działają na organizm?

Również dieta odgrywa ważną rolę w biohackingu mózgu. Specyficzne strategie żywieniowe, w tym dieta ketogeniczna czy post przerywany, są wykorzystywane do zapewnienia mózgowi optymalnego „paliwa” i składników odżywczych. Wpływają na metabolizm glukozy i insuliny, co jest kluczowe dla zdrowia i długowieczności komórek nerwowych.

Całość tego podejścia charakteryzuje się eksperymentowaniem, gdzie biohakerzy testują różne interwencje, aby znaleźć najbardziej efektywne rozwiązania dla swoich indywidualnych potrzeb. Tym samym biohacking mózgu wpisuje się w szerszą filozofię, która zakłada, że ludzkie zdolności umysłowe nie są statyczne, lecz mogą być aktywnie zmieniane i ulepszane.

Jaka jest rola badań laboratoryjnych w biohackingu?

Aby biohacking był efektywny i rzeczywiście prowadził do pożądanych zmian, niezbędne jest obiektywne monitorowanie wpływu wprowadzanych modyfikacji stylu życia. Dlatego też badania laboratoryjne odgrywają ważną rolę, dostarczając konkretnych informacji na temat stanu fizjologicznego organizmu przed i po wprowadzeniu zmian.

Do niezbędnych badań laboratoryjnych, dla osób rozpoczynających swoją przygodę z biohackingiem, a także dla tych, którzy chcą monitorować jego efekty należą m.in.:

  • morfologia krwi,
  • glukoza,
  • insulina,
  • hemoglobina glikowana (HbA1c),
  • CRP,
  • lipidogram,
  • witamina D,
  • enzymy wątrobowe – ALT, AST,
  • hormony np. testosteron.

>> Sprawdź Pakiet Wiek biologiczny dostępny w ALAB laboratoria:

Pakiet Twój wiek biologiczny banerek

Prawidłowe wyniki badań biochemicznych są kluczowe do monitorowania stanu zdrowia. Ponadto, są niezastąpione w dostarczaniu wiedzy o organizmie, umożliwiając biohakerom podejmowanie świadomych decyzji opartych na dowodach, a nie na ogólnych zaleceniach czy popularnych trendach.

Biohacking a medycyna longevity

Biohacking i medycyna longevity, choć różnią się podejściem, mają wspólny cel: maksymalizację długości życia w zdrowiu. Oba nurty skupiają się nie tylko na wydłużaniu życia, ale przede wszystkim na utrzymaniu wysokiej jego jakości – zmniejszając ryzyko chorób i dolegliwości fizycznych oraz psychicznych.

>> Sprawdź też: Długowieczność – jak obniżyć swój wiek biologiczny?

Wspólnym mianownikiem dla obu dziedzin są podobne strategie i interwencje. Zarówno biohacking, jak i medycyna longevity, podkreślają znaczenie diety w utrzymaniu zdrowia.

Najczęściej wymienianymi modelami żywienia są diety o obniżonej zawartości kalorii (CR, ang. caloric restriction), a także post przerywany. Uważa się, że takie sposób żywienia wpływa na metabolizm glukozy i insuliny oraz redukcję stresu oksydacyjnego, co ma przyczynić się do poprawy stanu zdrowia i działać przeciwstarzeniowo. Istotna jest również suplementacja, gdzie w biohackingu obserwuje się przyjmowanie substancji nootropowych, a w medycynie longevity stosuje się tzw. „mimetyki ograniczenia kalorii” – preperaty naśladujące efekty ograniczenia spożycia energii wraz z dietą.

Ponadto, oba podejścia łączy także głęboka filozofia „projektu” ludzkiego ciała i wiara w nieograniczone możliwości jego modyfikacji. W biohackingu zakłada się, że ciało człowieka można bez końca ulepszać, modyfikować, co jest ideą w pełni zbieżną z dążeniem medycyny longevity do przesuwania granic ludzkiego zdrowia i długości życia.

Z drugiej strony, medycyna longevity opiera się na najnowszych odkryciach naukowych, badaniach klinicznych i opiece medycznej, promując działania o udowodnionej skuteczności. Biohacking zaś często manifestuje się jako indywidualne i eksperymentalne podejście DIY, które może funkcjonować niezależnie od profesjonalnej opieki medycznej.

Pakiet morsowanie (5 badań) banerek

Czy biohacking jest niebezpieczny?

Głównym źródłem potencjalnego zagrożenia biohackingujest idea DIY oraz nacisk na samodzielne eksperymentowanie z własnym ciałem. Ponadto podejście to jest promowane, jako możliwe do realizacji bez  wsparcia medycznego – co może stwarzać realne zagrożenia dla zdrowia, a nawet życia. Indywidualne, niekontrolowane interwencje mogą prowadzić do:

  • niewłaściwego stosowania zaleceń,
  • podejmowania działań w oparciu o ideologie czy osobiste przekonania, a nie dowody medyczne,
  • zażywania substancji o wątpliwej jakości i źródle pochodzenia,
  • ignorowania pojawiających się objawów mogących świadczyć o pogorszenia stanu zdrowia.

Potencjalne niebezpieczeństwo wzrasta wraz z radykalizacją i intensyfikacją praktyk, zwłaszcza przy stosowaniu metod, które nie mają potwierdzonej skuteczności w badaniach naukowych. Należy z dystansem podchodzić do rad i promowanych praktyk przez tzw. influencerów, gdyż mogą okazać się nieskuteczne, a wręcz szkodliwe dla zdrowia, a w skrajnych przypadkach dla życia.

Podsumowanie

Fascynacja długowiecznością, obecna w ludzkości od wieków, znajduje dziś swoje odzwierciedlenie w pragnieniu długiego i zdrowego życia. Współczesny postęp medycyny, choć znacząco wydłużył średnią długość życia, nie wyeliminował problemu chorób przewlekłych i fizjologicznych skutków starzenia.

W odpowiedzi na to wyzwanie, coraz większą popularność zyskuje biohacking – świadome i aktywne modyfikowanie stylu życia w celu optymalizacji funkcjonowania ciała i umysłu. To podejście typu „zrób to sam” (DIY), które łączy wiedzę naukową i popularnonaukową z innowacjami technologicznymi.

Obejmuje ono szeroki zakres praktyk – od zanurzania w zimnej wodzie i medytacji, przez dbałość o higienę snu i stosowanie okularów blokujących niebieskie światło, po skrupulatnie dobraną dietę i suplementację.

Niestety, podejście „zrób to sam” w biohackingu niesie ze sobą również pewne ryzyko, dlatego też  należy pamiętać o monitorowaniu stanu zdrowia za pomocą badań laboratoryjnych. To one dostarczają rzetelnych danych na temat stanu fizjologicznego organizmu, umożliwiając podejmowanie świadomych i opartych na dowodach decyzji.

Piśmiennictwo

  1. ManeroA., Viviana RiveraV.,  FuQ. i in. Emerging Medical Technologies and Their Use in Bionic Repair and Human Augmentation. Bioengineering (Basel), 2024, 11(7), 695
  2. Cooper I.D., Kyriakidou Y., Petagine L. i in. Bio-Hacking Better Health—Leveraging Metabolic Biochemistry to Maximise Healthspan. Antioxidants (Basel), 2023, 11, 12(9), 1749
  3. Lorrimar W. What are 'biohackers’ hacking? Identifying motivations and meaning-making frameworks. Med Humanit, 2025, 01326,
  4. AbeltinoA., BianchettiG., SerantoniC. i in. Digital Biohacking Approach to Dietary Interventions: A Comprehensive Strategy for Healthy and Sustainable Weight Loss. Nutrients, 2024, 16(13), 2021.
Page 1 of 147
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147
123...147Strona 1 z 147

Zadbaj z nami o zdrowie - zapisz się na newsletter!

Otrzymuj praktyczne informacje na temat profilaktyki i badań laboratoryjnych, dzięki którym poszerzysz swoją wiedzę na temat świadomej troski o zdrowie. Zapisz się na newsletter i odbierz -20% zniżki na kolejny zakup w e-sklepie.

O nas

Firma ALAB laboratoria to ogólnopolska sieć najnowocześniejszych laboratoriów diagnostycznych w Polsce oferująca najszerszą ofertę ponad 3 500 badań diagnostycznych.

Nasz adres

ul. Stępińska 22/30, 00-739 Warszawa (22) 349 60 12 info@alab.com.pl © ALAB laboratoria Sp. z o.o.